Қазақ хандығының құрылуы жайындағы жазба деректер

Жоспар:
I.Кіріспе. Блок.схема
II. Негізгі бөлім. Қазақ хандығының құрылуы жайында жазба деректер
2.1. Ә.Самарқандидің еңбегі
2.2. Қ.Жалайырдың «Жылнамалар жинағы»
2.3. М.Х Дулатидің «Тарих.и.Рашиди» еңбегі
III. Қорытынды бөлім
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Әбдіразақ Самарқандидың «Матлағ ас-сағдайн ва маджмағ ал-бахрайн»
Әбдіразақ Самарқандидың «Матлағ ас-сағдайн ва маджмағ ал-бахрайн» (Екі бақытты жұлдыздың шыққан және екі теңіздің түйіскен жері) атты еңбегінің мәліметтеріне тоқталып, ол мәліметтердің Қазақ хандығының құрылу тарихын зертеуде қаншалықты маңызға ие екендігіне тоқталамыз
Екі томнан тұратын шығарманың бірінші томы 1466 жылы аяқталып, хронологиялық жағынан 1305/06 жылдан 1404/05 жылға дейінгі оқиғаларды қамтыса, екінші томдағы оқиғалар 1404/05 жылдан 1470/71 жылға дейінгі уақыт аралығын қамтып, 1470/71 және 1475/76 жылдардың аралығында аяқталады.[1, 190 б.; 2, 77-78 бб.]. Мамандардың пікірінше Самарқанди еңбегінің соңғы тараулары өте құнды дерек болып саналады, өйткені автор шығармадағы баяндалып отырған оқиғалардың тікелей куәгері болған немесе өзі баяндап отырған оқиғаларға тікелей қатысқан.[1, 190 б.]. Қазақ хандығының құрылу барысы XV ғасырдың 50-70-ші жылдары жүргендіктен Самарқанди еңбегіндегі осы оқиғаларға қатысты әрбір мәліметтің шынайылығын өте жоғары деңгейде деуге толық негіз бар.
Біріншіден, Жүніс хан мен Есенбұға хан арасындағы алғашқы шайқас – 1458 жылдың тамыз-қыркүйек айларында болған және сол кезде Жүніс ханның тұңғыш қызының 1-1,5 айда болғанын ескере отыра, оның Исан Даулат бегімге үйленген айын 1457 жылдың қазан-қараша айлары дейміз.
Екіншіден, Әбу Сайд мырза Жүніс ханды 1457 жылы 2 қазанда Гератты алғаш иленген бойда Шираздан шақыртып алып, бірден Моғолстанға аттандырған деп есептейміз.
Үшіншіден, Әбілқайыр хан мен Үз Темір тайшы арасындағы шайқастың 1457 жылы болғанын, Әбілқайыр ханның өзіне қолдау көрсетпегендерді жазалауға кіріскенін ескере келе, Керей мен Жәнібек хандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі 1457 жылдың күз айларының соңында болған дейміз. Сөйтіп, Моғолстанға Жүніс ханның келуі мен Керей мен Жәнібек хандардың келуі бір мезгілде болған.
Осылайша, Әбдіразақ Самақанди еңбегіндегі Әбу Сайд мырзаның Герат қаласын иеленуі туралы нақты мәлімет Қазақ хандығының құрылу тарихындағы басты мәселенің бірі – Керей мен Жәнібек хандардың Моғолстанға келген уақытын дәл анықтауға мүмкіндік береді

Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Қазақстан тарихы. Очерк. 149-174-бб.
2.Қазақстан тарихы. 5-томдық 2-том., 2-бөлім, 1-2 тараулар.
3. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы, 4-бөлім
4.Жолдасбайұлы С. Ежелгі және орта ғасырдағы Қазақстан, 119-146-беттер