Египеттің ежелгі өнері
Жоспар
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Египеттің ежелгі өнері.
2.Егіпеттік сурет салу ерекшілігі.
ІІІ.Қорытынды
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Египеттің ежелгі өнері.
2.Егіпеттік сурет салу ерекшілігі.
ІІІ.Қорытынды
Кіріспе.
Ертедегі Мысырда алғашқы рет сурет сүретшілердің - ұстаздарға оқыту жүйесі болды , бекітілген қағидалар және ереже барлық анықталған нормалардың қатал сақтауын бұйрық берді .Сурет салушы тәжірибелілері мысырлықтар теориялық негіздеуге олар бірінші бейнелеу заңдары қондыру және оқудың теориялық процестің - дидактикалық қағидалардың ережелерді және бейнелеу заңдарылықтарын қатал сақтауға тиісті болды .
Тас алыптар жерден ұқыппен катеріліп, жаңа орындарға тасылды; жартаста ойып жасалған ғимараттар дәл осылай мұқият бөлшектеліп, содан кейін бұрынғы күйінде қалпына келтірілді; бірнеше мың жылдар бұрын жасалған алып ескерткіштер құм арқылы басқа жақтарға қарай бет алды...
Кезінде тек адам қолымен орнатылған алып ескерткіштер енді осы заманғы ең қуатты техниканың көмегімен көшірілді.
«Нілдің суы тамаша ескерткіштерді — жер үстіндегі ғажап ескерткіштердің бірін— жұтып қоюға дайын... Бұл ескерткіштер сақталған елдеріне ғана тиісті емес. Бұл мәңгі қазыналарға бүкіл әлемнің правосы бар. Міне, сондықтан да мен зор сеніммен тарихта теңдесі жоқ міндетті шешу ісіне үлес қосуға үкіметтерді, мекемелерді және жеке ұйымдарды, әрбір ізгі ниетті адамды шақырамын».
1960 жылы ағарту, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі халықаралық Біріккен ¥лттардың ұйымы (ЮНЕСКО) осындай ұран тастады.
Бұл ұран жапан даладағы жалғыз дауыс болып қалған жоқ.
Енді төрт жылдан кейін бұл ұйым былай деп атап көрсетті: «Тарихта тұңғыш рет халыңаралық ыытымақ мәдениет саласында осыншама көлемде көрінді, тұңғыш рет мұндай бастамаға елдер тартылды. Адамзаттың ең қымбат сенімдері мен аса жоғарғы ұмтылыстарын бейнелейтін діни, тарихи, керкем ескерткіштер қайда пайда болып, ңазір қайда тұрғанына қарамастан бүкіл адамзат атаулының ортақ игілігі, оның жалпы мұрасының бөлшегі болып табылады деген принципті бұл ынтымақ тұңғыш рет басшылыққа алды».
Ніл суының өнер ескерткіштеріне қауіп төндіргені кездей-соқ емес еді. Совет үкіметінің Біріккен Араб Республикасына материалдық және техникалық көмек көрсетуі арқасында биік Асуан плотинасының салынуы — Ніл алқабының барлық тұрғындары үшін маңызы зор іс.
Бұл плотина 800 000 гектарға жуық жерді суландырудн қамтамасыз етеді, өңделетін жерді 25 процент арттырады. Міне, сол ұзындығы 500 километрге жуық жасанды теңіз жасалатын жерде әйгілі өнер ескерткіштері тұрды, ал су астына кетсе, табылуы екіталай, әлі де табылмаған көркем қазыналарды жер сөзсіз сақтап жатқан еді.
Бұл ескерткіштерді құтқаруға, ескерткіштерге бай Нубяя жерлерін су басқанға дейін шұғыл қазуды ұйымдастыруға көмек көрсету керек болды. Және барлық континенттердің елдері көмек көрсетті. Бұл іске совет археологтары да елеулі үлес қосты. Тұңғыш рет тұтас аймақтар өте мұқият және кең көлемде археологиялық зерттеулерден өткізілді. Табыс та ерен болды: көптеген өнер ескерткіштері құм астында мыңдаған жылдар бойы жатқан жерлерінен қазылып алынды.
Ал, ежелгі Египет сәулет өнерінің атақты ескерткіштері— Абу-Симбел храмдарын (б. э. бұрынғы VIII ғасыр) құтқару қалай жүзеге асырылды? Екі храмды да тұтас көшіру мүмкін емес еді. Сондықтан оларды орасан зор мүсіндермен бірге әр-қайсысын отыз тонналық бөлшектерге бөліп, су баспайтын жақын жерге жеткізіп, сонда қайтадан жинауға шешім қабылданды. Қос храмның жалпы салмағы он бес мың тоннаға жететін. Бүкіл операцияны үш кезеңде өткізу керек болды: біріншіден, храм қашалып жасалған жартастың үстіндегі төбені қазып тегістеу; екіншіден, әр ескерткішті бөлшектеп, блоктарды өте сақтықпен тасымалдау; үшіншіден, олардың бағдарын сақтай отырып және архитектуралың оймен үйлесетін табиғат көрінісінен фон жасай отырып, храмды қалпына келтіру.
Осы соңғы нәрсе сәулет ескерткіштерін жаңа жерде орнатуда өте маңызды. Мәселен, Суданның астанасы—Хартумда Ніл жағалауынан осында көшірілген Семна мен Бухен храмдары бүрынғысынша судан асып көрініп тұруы үшін қазір паркі мен су қоймасы бар музей жасалды. Су қоймасының төңірегіне Нубияның басқа да храмдарының фрагменттері және ежелгі жазулары мен суреттері бар
Ертедегі Мысырда алғашқы рет сурет сүретшілердің - ұстаздарға оқыту жүйесі болды , бекітілген қағидалар және ереже барлық анықталған нормалардың қатал сақтауын бұйрық берді .Сурет салушы тәжірибелілері мысырлықтар теориялық негіздеуге олар бірінші бейнелеу заңдары қондыру және оқудың теориялық процестің - дидактикалық қағидалардың ережелерді және бейнелеу заңдарылықтарын қатал сақтауға тиісті болды .
Тас алыптар жерден ұқыппен катеріліп, жаңа орындарға тасылды; жартаста ойып жасалған ғимараттар дәл осылай мұқият бөлшектеліп, содан кейін бұрынғы күйінде қалпына келтірілді; бірнеше мың жылдар бұрын жасалған алып ескерткіштер құм арқылы басқа жақтарға қарай бет алды...
Кезінде тек адам қолымен орнатылған алып ескерткіштер енді осы заманғы ең қуатты техниканың көмегімен көшірілді.
«Нілдің суы тамаша ескерткіштерді — жер үстіндегі ғажап ескерткіштердің бірін— жұтып қоюға дайын... Бұл ескерткіштер сақталған елдеріне ғана тиісті емес. Бұл мәңгі қазыналарға бүкіл әлемнің правосы бар. Міне, сондықтан да мен зор сеніммен тарихта теңдесі жоқ міндетті шешу ісіне үлес қосуға үкіметтерді, мекемелерді және жеке ұйымдарды, әрбір ізгі ниетті адамды шақырамын».
1960 жылы ағарту, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі халықаралық Біріккен ¥лттардың ұйымы (ЮНЕСКО) осындай ұран тастады.
Бұл ұран жапан даладағы жалғыз дауыс болып қалған жоқ.
Енді төрт жылдан кейін бұл ұйым былай деп атап көрсетті: «Тарихта тұңғыш рет халыңаралық ыытымақ мәдениет саласында осыншама көлемде көрінді, тұңғыш рет мұндай бастамаға елдер тартылды. Адамзаттың ең қымбат сенімдері мен аса жоғарғы ұмтылыстарын бейнелейтін діни, тарихи, керкем ескерткіштер қайда пайда болып, ңазір қайда тұрғанына қарамастан бүкіл адамзат атаулының ортақ игілігі, оның жалпы мұрасының бөлшегі болып табылады деген принципті бұл ынтымақ тұңғыш рет басшылыққа алды».
Ніл суының өнер ескерткіштеріне қауіп төндіргені кездей-соқ емес еді. Совет үкіметінің Біріккен Араб Республикасына материалдық және техникалық көмек көрсетуі арқасында биік Асуан плотинасының салынуы — Ніл алқабының барлық тұрғындары үшін маңызы зор іс.
Бұл плотина 800 000 гектарға жуық жерді суландырудн қамтамасыз етеді, өңделетін жерді 25 процент арттырады. Міне, сол ұзындығы 500 километрге жуық жасанды теңіз жасалатын жерде әйгілі өнер ескерткіштері тұрды, ал су астына кетсе, табылуы екіталай, әлі де табылмаған көркем қазыналарды жер сөзсіз сақтап жатқан еді.
Бұл ескерткіштерді құтқаруға, ескерткіштерге бай Нубяя жерлерін су басқанға дейін шұғыл қазуды ұйымдастыруға көмек көрсету керек болды. Және барлық континенттердің елдері көмек көрсетті. Бұл іске совет археологтары да елеулі үлес қосты. Тұңғыш рет тұтас аймақтар өте мұқият және кең көлемде археологиялық зерттеулерден өткізілді. Табыс та ерен болды: көптеген өнер ескерткіштері құм астында мыңдаған жылдар бойы жатқан жерлерінен қазылып алынды.
Ал, ежелгі Египет сәулет өнерінің атақты ескерткіштері— Абу-Симбел храмдарын (б. э. бұрынғы VIII ғасыр) құтқару қалай жүзеге асырылды? Екі храмды да тұтас көшіру мүмкін емес еді. Сондықтан оларды орасан зор мүсіндермен бірге әр-қайсысын отыз тонналық бөлшектерге бөліп, су баспайтын жақын жерге жеткізіп, сонда қайтадан жинауға шешім қабылданды. Қос храмның жалпы салмағы он бес мың тоннаға жететін. Бүкіл операцияны үш кезеңде өткізу керек болды: біріншіден, храм қашалып жасалған жартастың үстіндегі төбені қазып тегістеу; екіншіден, әр ескерткішті бөлшектеп, блоктарды өте сақтықпен тасымалдау; үшіншіден, олардың бағдарын сақтай отырып және архитектуралың оймен үйлесетін табиғат көрінісінен фон жасай отырып, храмды қалпына келтіру.
Осы соңғы нәрсе сәулет ескерткіштерін жаңа жерде орнатуда өте маңызды. Мәселен, Суданның астанасы—Хартумда Ніл жағалауынан осында көшірілген Семна мен Бухен храмдары бүрынғысынша судан асып көрініп тұруы үшін қазір паркі мен су қоймасы бар музей жасалды. Су қоймасының төңірегіне Нубияның басқа да храмдарының фрагменттері және ежелгі жазулары мен суреттері бар
Әдебиеттер.
1.Л.Любимов.Ежелгі дүние өнері.-Алматы,1980.
2.Өнер өрісі.-Алматы,1999.
3.V-VI кластарда ежелгі дүние тарихын оқыту методикасы.-Алматы,1994.
1.Л.Любимов.Ежелгі дүние өнері.-Алматы,1980.
2.Өнер өрісі.-Алматы,1999.
3.V-VI кластарда ежелгі дүние тарихын оқыту методикасы.-Алматы,1994.
Жоспар
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Египеттің ежелгі өнері.
2.Егіпеттік сурет салу ерекшілігі.
ІІІ.Қорытынды
Кіріспе.
Ертедегі Мысырда алғашқы рет сурет сүретшілердің - ұстаздарға оқыту жүйесі
болды , бекітілген қағидалар және ереже барлық анықталған нормалардың
қатал сақтауын бұйрық берді .Сурет салушы тәжірибелілері мысырлықтар
теориялық негіздеуге олар бірінші бейнелеу заңдары қондыру және оқудың
теориялық процестің - дидактикалық қағидалардың ережелерді және бейнелеу
заңдарылықтарын қатал сақтауға тиісті болды .
Тас алыптар жерден ұқыппен катеріліп, жаңа орындарға тасылды; жартаста
ойып жасалған ғимараттар дәл осылай мұқият бөлшектеліп, содан кейін бұрынғы
күйінде қалпына келтірілді; бірнеше мың жылдар бұрын жасалған алып
ескерткіштер құм арқылы басқа жақтарға қарай бет алды...
Кезінде тек адам қолымен орнатылған алып ескерткіштер енді осы заманғы
ең қуатты техниканың көмегімен көшірілді.
Нілдің суы тамаша ескерткіштерді — жер үстіндегі ғажап ескерткіштердің
бірін— жұтып қоюға дайын... Бұл ескерткіштер сақталған елдеріне ғана тиісті
емес. Бұл мәңгі қазыналарға бүкіл әлемнің правосы бар. Міне, сондықтан да
мен зор сеніммен тарихта теңдесі жоқ міндетті шешу ісіне үлес қосуға
үкіметтерді, мекемелерді және жеке ұйымдарды, әрбір ізгі ниетті адамды
шақырамын.
1960 жылы ағарту, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі халықаралық
Біріккен ¥лттардың ұйымы (ЮНЕСКО) осындай ұран тастады.
Бұл ұран жапан даладағы жалғыз дауыс болып қалған жоқ.
Енді төрт жылдан кейін бұл ұйым былай деп атап көрсетті: Тарихта тұңғыш
рет халыңаралық ыытымақ мәдениет саласында осыншама көлемде көрінді, тұңғыш
рет мұндай бастамаға елдер тартылды. Адамзаттың ең қымбат сенімдері мен аса
жоғарғы ұмтылыстарын бейнелейтін діни, тарихи, керкем ескерткіштер қайда
пайда болып, ңазір қайда тұрғанына қарамастан бүкіл адамзат атаулының ортақ
игілігі, оның жалпы мұрасының бөлшегі болып табылады деген принципті бұл
ынтымақ тұңғыш рет басшылыққа алды.
Ніл суының өнер ескерткіштеріне қауіп төндіргені кездей-соқ емес еді.
Совет үкіметінің Біріккен Араб Республикасына материалдық және техникалық
көмек көрсетуі арқасында биік Асуан плотинасының салынуы — Ніл алқабының
барлық тұрғындары үшін маңызы зор іс.
Бұл плотина 800 000 гектарға жуық жерді суландырудн қамтамасыз етеді,
өңделетін жерді 25 процент арттырады. Міне, сол ұзындығы 500 километрге
жуық жасанды теңіз жасалатын жерде әйгілі өнер ескерткіштері тұрды, ал су
астына кетсе, табылуы екіталай, әлі де табылмаған көркем қазыналарды жер
сөзсіз сақтап жатқан еді.
Бұл ескерткіштерді құтқаруға, ескерткіштерге бай Нубяя жерлерін су
басқанға дейін шұғыл қазуды ұйымдастыруға көмек көрсету керек болды. Және
барлық континенттердің елдері көмек көрсетті. Бұл іске совет археологтары
да елеулі үлес қосты. Тұңғыш рет тұтас аймақтар өте мұқият және кең көлемде
археологиялық зерттеулерден өткізілді. Табыс та ерен болды: көптеген өнер
ескерткіштері құм астында мыңдаған жылдар бойы жатқан жерлерінен қазылып
алынды.
Ал, ежелгі Египет сәулет өнерінің атақты ескерткіштері— Абу-Симбел
храмдарын (б. э. бұрынғы VIII ғасыр) құтқару қалай жүзеге асырылды? Екі
храмды да тұтас көшіру мүмкін емес еді. Сондықтан оларды орасан зор
мүсіндермен бірге әр-қайсысын отыз тонналық бөлшектерге бөліп, су баспайтын
жақын жерге жеткізіп, сонда қайтадан жинауға шешім қабылданды. Қос храмның
жалпы салмағы он бес мың тоннаға жететін. Бүкіл операцияны үш кезеңде
өткізу керек болды: біріншіден, храм қашалып жасалған жартастың үстіндегі
төбені қазып тегістеу; екіншіден, әр ескерткішті бөлшектеп, блоктарды өте
сақтықпен тасымалдау; үшіншіден, олардың бағдарын сақтай отырып және
архитектуралың оймен үйлесетін табиғат көрінісінен фон жасай отырып, храмды
қалпына келтіру.
Осы соңғы нәрсе сәулет ескерткіштерін жаңа жерде орнатуда өте маңызды.
Мәселен, Суданның астанасы—Хартумда Ніл жағалауынан осында көшірілген Семна
мен Бухен храмдары бүрынғысынша судан асып көрініп тұруы үшін қазір паркі
мен су қоймасы бар музей жасалды. Су қоймасының төңірегіне Нубияның басқа
да храмдарының фрагменттері және ежелгі жазулары мен суреттері бар тас
плиталар орналастырылды.
Үш мың жылдан астам бұрын Амадта салынған храм жаңа орынға (бұрынғы
орнынан шамамен үш километр жерге) көшірілді және бірден 65 метр биіктікке
көтерілді. Храмның жеті залы ерекше көркем суреттермен безендірілген, мұнда
көптеген жазулар бар. Оларға зақым келтіріп алмас үшін үйді бөлшектемей, үш
бірдей рельс жолымен тұтас жылжыту ұйғарылды. Ал храм алдын ала салмағы 800
тонна бетон жәшікпен қапталды.
Иә, мұның бәрі теңдесі жоқ және көп нәрсені аңғартатын жайлар. Орасаң мол
қаражат, зор күш-қуат және тамаша тапқырлық өткеннің ұлы өнерін сақтап
қалуға, адамзат үшін қайталанбас қанат серпіні болып табылатын ежелгі
Египет көркем творчествосын мәңгілік етуге жұмсалды. Өткенді жоғалту
дегеннің орны толмас қайғысын түсінбеушіліктен қаншама баға жетпес өнер
ескерткіштері жойылып кетті десеңізші! Нубия ескерткіштерін құтқару —
прогресшіл адамзаттың бағы заман мәдениетінің бүкіл әлем үшін маңызын
түсіне отырып, оны ңаншалықты бағалайтындығының нанымды яса-ңа куәсы.
Рулық құрылыс ыдырағаннан кейін үлкен өзендер бойында пайда болған құл
иеленуші мемлекеттердің арасында Египет бірінші болып шын мәніндегі қуатқа
жетті, төңірегіндегілерге өктемдік жүргізетін ұлы державаға айналды, жердің
ежелгі египеттіктерге ғана белгілі шағын бөлшегі көлемінде болса да, дүние
жүзілік гегемонияға талап еткен бірінші империяға айналды.сурет-1
Ласко үңгіріндегі бұқаның басы
Ауыз бірлігі мықты, ұйымшылдығы берік, халық билік жүргізуші тапқа толық
бағынған мемлекет. Өз күшіне деген сенім, оны сақтап, еселей беруге деген
ниет билеуші топтың бүкіл дүниетанымын айқындап, египеттіктер дінінің
негізіне алынды.
Жаңа пайда болған Египет ұлы державалығы және көршілерікің онан қорқуы,
жаңа пайда болған Египет мемлекеттігі мен египет халңының өзінің жоғарғы
өкімет сіңіруге тиісті қорқыныш біржолата белгіленген түсініктер мен
сенімдердің болуын талап етті.
Мызғымастың пен түсініксіздік — Египетте жоғарғы өкіметке тірек болған
негізгі принциптер — міне, осылар; бір тұтас Египет державасы пайда болған
сәттен бастап оның толық билеушілерін — перғауындарды — құдай деп санауды
қажет еткен принциптер. Өйткені патша құдайдың кәдімгі ет пен сүйектен
жаратылған ұлы деп саналды, ал дін қызметкерлері: Құдайға күнәкәр болма
және оның бейнесі туралы сұрама,—деп үйретті.
Египет өнері де патшаларды мадақтау, сол патшалар өздерінің жеке-дара
билік жүргізуіне негіз етіп алған мызғымас және түсініксіз идеяларды
мадақтау негізінде жасалды. Мұның үстіне бүл өнер эстетикалық ләззаттың
қайнар көзі ретінде емес, осы идеялардың өздері мен ресми атағына сай—ізгі
құдай—перғауын билігін қиялды да таңдантарлық формалар мен бейнелер арқылы
орнықтыру үшін жасады.
Бірақ бұл жеткіліксіз. Перғауын билігінің Египет халқына, Египет
мемлекетінің көрші тайпалар мен патшалықтарға билігі барған сайын берік
орныға түсті. .Ал, енді мұны адамды күтіп тұрған ең қорқынышты нәрсемен —
ажалмен қалай үйлестіруге болады? Осындай көз көріп, құлақ естімеген
құдірет — соншама билік, кенет... мұның бәрін өлім өшіреді. Бұл мүмкін емес
және бұл болмайды да!
Бірде-бір басқа цивилизацияда ажалға қарсылық Египеттегі сияқты
осыншалықты айқын, нақты және мүлтіксіз бейнесін тапқан емес.
Бұл — бірнеше мың жылдар бойы Египетке шабыт берген батыл да табанды
қарсылық.
Жер бетінде осындай, бәрін де бағындырған қуат жасай алғаннан кейін, оны
неге мәңгілік етпеске, яғни ажал табалдырығынан арықарай неге
жалғастырмасқа? Өйткені табиғат жыл сайын жаңарады, өйткені Ніл — ал
Египет, деп Геродот Нілдің сыйы— тасығанда өз лайымен тегі жерлерді
құнарландырады, оларда өмір мен береке зады, ал кейін тартылғандай,
құрғаңшылық келеді: бірақ да ажал емес, өйткені содан кейін — жыл сайын —
Ніл қайтадан тасиды.
Сөйтіп, өлген адам тіріледі деген діни ілім пайда болды. Қабір ол үшін
уақытша ғана баспана. Бірақ өлгенге жаңа, ендігі жерде мәңгі өмірді
қамтамасыз ету үшін оның денесін сақтау керек, тірлікте оған қажет
болғанның бәрімен қабірде де қамтамасыз ету керек, өйткені жыл сайын өзі
суаратын жерге қайтып оралатын Ніл сияңты жан да денеге қайтып келе
алатың болсын. Демек, денені бальзамдап, оны мумияға айналдыру керек.
Ал, мумиялау діттегенге жеткізбейтін болса, өлген адамның денесіне
ұқсас нәрсені — оның статуясын жасау керек. Сондықтан да ежелгі Египетте
сәулетші санх деп аталды, бұл өмірді жасаушы деген мағына береді.
Өлген адамның бейнесін жасай отырып, ол тіршіліктің өзін қайта жасайтын-
дай еді.
Сөйтіп, біз қазір өнер деп атайтын творчество, көз аясындағы дүниені
өзінше бейнелейтін творчество адамдар түсінігінде тағы да үлкен сиқырлы
күшке ие болады.
Египеттіктерге оғаштық, өмірдің табиғи ағысын бұзушылық болып
көрінген ажалды тоқтату, жеңіп шығу жөніндегі ынтызарлық, өлімді жеңуге
болады деген ынтық үміт аруаққа табынуды туғызып, ежелгі Египеттің бүкіл
дерлік өнеріне өз таңбасын салды.
Өлім барлық адам үшін бірдей оғаштық деп саналса да, онымен күрес
құралы, яғни сенімді жерлеу, марқұмды бар қажетпен ағыл-тегіл қамтамасыз
ететін жан аша алмас мазар тек байлардың, тек әлділердің ғана үлесіне тиді.
Өзінің болашақ мазарының беріктігі, асқақтығы және сән-салтанаты жөнінде
Египеттің жоғарғы әміршісі — құдай саналған перғауын бәрінен де көп қам
жеп, бұл іске қисапсыз қазынасын шашты да, қол астындағыларын ауыр еңбекке
мәжбүр етті. Осылайша аруаққа табыну патшаны құдай деп санаумен тығыз
ұштасты.
Осы ұштасу ежелгі Египет өнерінің міндеттерін де айқындады. Олардың
шешімін тапқаннан кейін, бұл өнер көп өзгере қойған жоқ, сөйтіп, өзі
білдіретін идеялар сияқты мыңдаған жылдар бойына соншалықты мызғымас әрі
түсініксіз болып қала берді.
¥лы грек философы Платон-ақ египеттік суретші дінге қарсы бірдеңені өз
творчествосына енгізуге правосы жоқ еді деп көрсеткен болатын.
Ежелгі египеттік құл иеленуші қоғамның тоқырау сипаты жалпы египеттік
өнердің бір сарындылығын белгіледі. Алай-да осы бір сарындылықтың өзінде
египеттік суретшілер өздерінің жеке қасиеттерін, өздерінің творчестволық
соны тынысын таныта білді.сурет-2.
Кастрома станицасынан табылған
Алтын бұғы.Қалқанның әшекейі,
Б.э.бұрынғы v ғасыр.Ленинград.
Мемлекеттік эрмитаж.
Жалпы алғанда қатып қалған сияқты, бірақ өз қуаты жөнінен өзінің жаңадан
пайда болған әрі қайталанбас стилінің айқындылығы мен мүлтіксіздігі
жөнінен үздік, өзінің зор асқақтығымен бізді жер ететін, мәңгі жұмбақ және
өзінің асқаралы сұлулығымен бізді мәңгі табындыратын Египет өнері, со-нымен
бірге өзінің жанды нәзіктігімен, дүниені дүркіреткен алып қанат серпіні
арқылы ерекше тартымдылығымен елітеді.
Ежелгі Египет жазуынан мынаны оқимыз:
Жұлдыздар шоғырының немқұрайдылығынан да, толқындардың мәңгі сыбдырынан
да шегінетін бір күш бар — ол ажалдың олжасын тартып алатын адам еңбегі.
Ежелгі Египетте аруаққа табыну ажалға табыну емес еді, қайта ажал
салтанатын жоққа шығару, өмірді ұзарту тілегі сияқты қалыпты жағдай емес,
уақытша құбылыс, ажалдын өмір сұлулығына көлеңке түсірмейтіндей ету тілегі
сияқты болды.
Жанның денемен қайта қосылуына мүмкіндік беретіндей етіп лайықты
жерлемесе, ажал сұмдық, мүрде — қой терісіне орап жай қоршау ішіне
көметін Египеттен тыс жерлерде ажал сұмдық.
Симферопольге жақын жердегі
төбеден табылған бүктелген
жыртқыштың
бейнесі.Ленинград.Мемлекеттік
Эрмитаж.
Біздің эрадан шамамен екі мың жыл бұрын жасалған әдеби ескерткіш
Синухет тарихында перғауын басқа елге қашып кеткен шонжарды Египетке
қайтуға шақырып, оған мынадай өсиет айтады: Сен жерленетін күн жөнінде
және мәңгі рақатқа баратын ақырғы жол туралы ойлануға тиістісің. Мұнда
саған хош иісті май түтетілетін түн дайын. Мұнда сені Таит тәңірінің
қолымен тоқылған шын киім күтеді. Саған өзі алтыннан басы көгілдір тастан
жасалған саркофаг дайындалады. Сені саркофагқа салып, өгіздер сүйрей
жөнелгенде, үстіңнен зеңгір аспан (көк тәңірісінің суреті салынған балда-
хин немесе табыт қақпағының ішкі беті — Л. Л.) төңкеріледі. Музыканттар
сенің алдыңда жүріп отырып, мазарға кірер алдында сені жерлеу биін
орындайды... Саған арнап шалынатын құрбандықтардың тізімі жарияланады. Сен
үшін сенің мазарыңның басында құрбан шалынады. Сенің мазарыңды перғауын
балалары пирамидаларының арасына қойып, оның колонналарын ақ тастан
тұрғызады.
Жоқ, аруаққа табыну өнері тұнжыр өнер болған емес.
Жерлеу ресіміндегі ерекше салт арқылы қаза болған адамды аспан мен жер
ұлы, бауыры өлтірген, мәңгі өліп, мәңгі тіріліп жататын табиғат
құнарлылығының құдайы болу үшін баласы тірілтіп алған Осириетің өзіне
ұқсататын.
Мазардағының оның архитектурасындағының, онда салынған суреттер мен
мүсіндегілердің, қаза болған адамды риза ету үшін оған толтырылатын
барлық сән-салтанат заттарындағылардың бәрі өмір сұлулығын, ежелгі
египеттіктер ез қиялымен елестеткен сабырлы да асқақ сұлулықты білдіруге
тиіс болды.
Египет патшалары мен шонжарларының семіп қалған мумиялары қазір көптеген
музейлерде қойылған. Олар Осириске және өмірді білдіретін бейнелерді үлкен
шабытпен жасаудың сиқырлы күшіне деген сенімнің әурешілік екенін
бейнелегендей біздің алдымызда дәрменсіз күйде жатады. Бірақ олардың
жеңілісі мен жоқтығы сөзсіз дей аламыз ба?
Мазарларда өмірдің сұлулығын бейнелеген ұлы египеттік өнер бүгін де тірі.
Осирис аңыз еді, ал египеттік өнер аңыз емес, сөйтіп Державиннің даңқты
өлеңдерінде соншалық салтанатпен айтылатын уақыт өзені ертедегі сфинкстер
мен пирамидалардың мызғымас сұлулығының алдында дәрменсіз.
Перғауындардың өздері жөніндегі, олардың күш-қуаты мен істері жөніндегі
түсінік баяғыда-ақ ұмытылу құрдымына кеткен, қазіргі кезде де осы алып
мазарларға қарап, біз Жер бетіндегінің бәрі уақыттан сескенеді, ал уақыт
пирамидалардан сескенеді,— деген қанатты сөздерді еріксіз қайталаймыз.
Ежелгі Египет! Сусыз шөл мен жалаң жартастар арасындағы Нілдің жіңішке
алқабы. Дегенмен, Нілдің кемерінен асып, тасуы бұл алқапты дүние жүзіндегі
ең құнарлы жерге айналдырған. Тек суды бөгеп, егіншілікті жетілдіре білу
керек. Ал, мұның өзі ортақ күшті, жалпы ұйымшылдықты қажет етеді, мұның
бәрі берік топтасқан Египет мемлекетінде өз шешімін тапты.
Ежелгі Египет тарихын мынадай кезеңдерге бөлу қабылданған:
Династиялыққа дейінгі кезең (б. э. бұрынғы IV мың жылдық)
Ежелгі патшалық (б. э. бүрынғы 3200—2400-жылдар).
Орта патшалың (б. э. бүрынғы XXI ғасыр — XIX ғасырдың басы).
Жаңа патшалық (б. э. бүрынғы XVI—XII ғасырлар).
Кейінгі уақыт (б. э. бұрынғы XI ғасыр — 332 жыл).
Каир музейінде династиялыққа дейінгі кезеңнен ежелгі патшалыққа өтуді
білдіретін тамаша шифер тақта (б. э. бұрынғы IV мың жылдықтың ақыры)
сақтаулы. Бұл — перғауын Нармердің атақты қабір тақтасының, өнер тарихының
маңызы зор, ежелгі Египеттің бұдан кейінгі барлық көркем творчествосын
түсінудің кілті деп танылған ескерткіші.
Тарихқа дейінгі уақыт өнерін, неолиттің соңғы мың жылдықтарындағы
жартастағы бейнелеу өнерін еске түсіріңізші. Көпшілік сахналары, бұл
дүниені оның мәңгі қозғалысымен және сан алуандылығымен қамтуға талпыну,
қабылдаудың сонылығы, балаңдығы — міне, бұл жас өнердің қанат серпінінің
тамашалығы да осында. Біраң онда ұйымдастырушылық негіз әлі де әрең
білінеді, суретші міндетін белгілемейді — негізгі әсерді бұзбастан әрбір
суреттер жиынтығын азайтуға да, немесе көбейтуге де болады. Бейнеленген
кескіндер енді палеолит дәуіріндегідей жалғыз-жарым емес және олар өзінің
бүтіндей жиынтығымен қабылданады, бірақ бұл жиынтық кездейсоқ, тұрақсыз;
олардың тірегі жоқ, сондыңтан да олар бар-жоғы бүкіл тегістікке қалауынша
шашырата салынған әдемі дақтар мен штрихтарға ұқсайды. Бұл жарқын, тамаша,
бірақ тәртіпке түспеген дүние.
Перғауын Нармердің тақтасы бізге мүлдем басқаша дүниені көрсетеді.
Өңделуге тиісті жерлерді ұтымды пайдаланудың арқасында егіншілік жолға
қойылған. Адам жанарымен кеңістікке жаңаша қарайды, оған өзінің парасатты
тәртібін барған сайын табандылықпен, дәйектілікпен енгізуге талпынады.
Осыдан келіп өнерде суретшінің өзі жұмыс істейтін тегістікті аса ұтымды,
геометрияға сәйкес бөлуі, оны мақсатқа сәйкес, қатаң логикамен толтыруы
шығады.
Бұл дәуірде тайпа аралық стихиялы тартыс үстемдік үшін жүйелі әрі қатаң
күреспен алмасады. Шын мәніндегі қуатты, орталықтанған мемлекет құрылу үшін
Египеттің барлық аймақтары бірігуге тиіс. Қатаң билік орнату керек,
шаруашылық прогресін қамтамасыз ететін құл иеленуші құрылыс мемлекет
құрылымын, египет халқының бүкіл өмірін батылырақ айқындауы керек. Осы
мемлекет шекарасын және халық бірлігін берік қорғау керек. Өйткені Энгельс
айтқан мұнаралар, орлар және қаһарлы қабырғалар адамзаттың тарихи болмысы
басталатын жаңа дәуірді білдіреді.
Міне, біздің алдымызда осы жаңа дәуірге өтуді дәлелдейтін өнер туындысы
жатыр.
Бұл бедерді жасаған суретшінің мақсаты не еді? Ол мақсат —
солтүстіктегілерді жеңіп, Жоғарғы және Төменгі Египетті біріктіру ісін
аяқтаған перғауын Нармердің ұлылығын айтып беру. Сөйтіп ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Египеттің ежелгі өнері.
2.Егіпеттік сурет салу ерекшілігі.
ІІІ.Қорытынды
Кіріспе.
Ертедегі Мысырда алғашқы рет сурет сүретшілердің - ұстаздарға оқыту жүйесі
болды , бекітілген қағидалар және ереже барлық анықталған нормалардың
қатал сақтауын бұйрық берді .Сурет салушы тәжірибелілері мысырлықтар
теориялық негіздеуге олар бірінші бейнелеу заңдары қондыру және оқудың
теориялық процестің - дидактикалық қағидалардың ережелерді және бейнелеу
заңдарылықтарын қатал сақтауға тиісті болды .
Тас алыптар жерден ұқыппен катеріліп, жаңа орындарға тасылды; жартаста
ойып жасалған ғимараттар дәл осылай мұқият бөлшектеліп, содан кейін бұрынғы
күйінде қалпына келтірілді; бірнеше мың жылдар бұрын жасалған алып
ескерткіштер құм арқылы басқа жақтарға қарай бет алды...
Кезінде тек адам қолымен орнатылған алып ескерткіштер енді осы заманғы
ең қуатты техниканың көмегімен көшірілді.
Нілдің суы тамаша ескерткіштерді — жер үстіндегі ғажап ескерткіштердің
бірін— жұтып қоюға дайын... Бұл ескерткіштер сақталған елдеріне ғана тиісті
емес. Бұл мәңгі қазыналарға бүкіл әлемнің правосы бар. Міне, сондықтан да
мен зор сеніммен тарихта теңдесі жоқ міндетті шешу ісіне үлес қосуға
үкіметтерді, мекемелерді және жеке ұйымдарды, әрбір ізгі ниетті адамды
шақырамын.
1960 жылы ағарту, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі халықаралық
Біріккен ¥лттардың ұйымы (ЮНЕСКО) осындай ұран тастады.
Бұл ұран жапан даладағы жалғыз дауыс болып қалған жоқ.
Енді төрт жылдан кейін бұл ұйым былай деп атап көрсетті: Тарихта тұңғыш
рет халыңаралық ыытымақ мәдениет саласында осыншама көлемде көрінді, тұңғыш
рет мұндай бастамаға елдер тартылды. Адамзаттың ең қымбат сенімдері мен аса
жоғарғы ұмтылыстарын бейнелейтін діни, тарихи, керкем ескерткіштер қайда
пайда болып, ңазір қайда тұрғанына қарамастан бүкіл адамзат атаулының ортақ
игілігі, оның жалпы мұрасының бөлшегі болып табылады деген принципті бұл
ынтымақ тұңғыш рет басшылыққа алды.
Ніл суының өнер ескерткіштеріне қауіп төндіргені кездей-соқ емес еді.
Совет үкіметінің Біріккен Араб Республикасына материалдық және техникалық
көмек көрсетуі арқасында биік Асуан плотинасының салынуы — Ніл алқабының
барлық тұрғындары үшін маңызы зор іс.
Бұл плотина 800 000 гектарға жуық жерді суландырудн қамтамасыз етеді,
өңделетін жерді 25 процент арттырады. Міне, сол ұзындығы 500 километрге
жуық жасанды теңіз жасалатын жерде әйгілі өнер ескерткіштері тұрды, ал су
астына кетсе, табылуы екіталай, әлі де табылмаған көркем қазыналарды жер
сөзсіз сақтап жатқан еді.
Бұл ескерткіштерді құтқаруға, ескерткіштерге бай Нубяя жерлерін су
басқанға дейін шұғыл қазуды ұйымдастыруға көмек көрсету керек болды. Және
барлық континенттердің елдері көмек көрсетті. Бұл іске совет археологтары
да елеулі үлес қосты. Тұңғыш рет тұтас аймақтар өте мұқият және кең көлемде
археологиялық зерттеулерден өткізілді. Табыс та ерен болды: көптеген өнер
ескерткіштері құм астында мыңдаған жылдар бойы жатқан жерлерінен қазылып
алынды.
Ал, ежелгі Египет сәулет өнерінің атақты ескерткіштері— Абу-Симбел
храмдарын (б. э. бұрынғы VIII ғасыр) құтқару қалай жүзеге асырылды? Екі
храмды да тұтас көшіру мүмкін емес еді. Сондықтан оларды орасан зор
мүсіндермен бірге әр-қайсысын отыз тонналық бөлшектерге бөліп, су баспайтын
жақын жерге жеткізіп, сонда қайтадан жинауға шешім қабылданды. Қос храмның
жалпы салмағы он бес мың тоннаға жететін. Бүкіл операцияны үш кезеңде
өткізу керек болды: біріншіден, храм қашалып жасалған жартастың үстіндегі
төбені қазып тегістеу; екіншіден, әр ескерткішті бөлшектеп, блоктарды өте
сақтықпен тасымалдау; үшіншіден, олардың бағдарын сақтай отырып және
архитектуралың оймен үйлесетін табиғат көрінісінен фон жасай отырып, храмды
қалпына келтіру.
Осы соңғы нәрсе сәулет ескерткіштерін жаңа жерде орнатуда өте маңызды.
Мәселен, Суданның астанасы—Хартумда Ніл жағалауынан осында көшірілген Семна
мен Бухен храмдары бүрынғысынша судан асып көрініп тұруы үшін қазір паркі
мен су қоймасы бар музей жасалды. Су қоймасының төңірегіне Нубияның басқа
да храмдарының фрагменттері және ежелгі жазулары мен суреттері бар тас
плиталар орналастырылды.
Үш мың жылдан астам бұрын Амадта салынған храм жаңа орынға (бұрынғы
орнынан шамамен үш километр жерге) көшірілді және бірден 65 метр биіктікке
көтерілді. Храмның жеті залы ерекше көркем суреттермен безендірілген, мұнда
көптеген жазулар бар. Оларға зақым келтіріп алмас үшін үйді бөлшектемей, үш
бірдей рельс жолымен тұтас жылжыту ұйғарылды. Ал храм алдын ала салмағы 800
тонна бетон жәшікпен қапталды.
Иә, мұның бәрі теңдесі жоқ және көп нәрсені аңғартатын жайлар. Орасаң мол
қаражат, зор күш-қуат және тамаша тапқырлық өткеннің ұлы өнерін сақтап
қалуға, адамзат үшін қайталанбас қанат серпіні болып табылатын ежелгі
Египет көркем творчествосын мәңгілік етуге жұмсалды. Өткенді жоғалту
дегеннің орны толмас қайғысын түсінбеушіліктен қаншама баға жетпес өнер
ескерткіштері жойылып кетті десеңізші! Нубия ескерткіштерін құтқару —
прогресшіл адамзаттың бағы заман мәдениетінің бүкіл әлем үшін маңызын
түсіне отырып, оны ңаншалықты бағалайтындығының нанымды яса-ңа куәсы.
Рулық құрылыс ыдырағаннан кейін үлкен өзендер бойында пайда болған құл
иеленуші мемлекеттердің арасында Египет бірінші болып шын мәніндегі қуатқа
жетті, төңірегіндегілерге өктемдік жүргізетін ұлы державаға айналды, жердің
ежелгі египеттіктерге ғана белгілі шағын бөлшегі көлемінде болса да, дүние
жүзілік гегемонияға талап еткен бірінші империяға айналды.сурет-1
Ласко үңгіріндегі бұқаның басы
Ауыз бірлігі мықты, ұйымшылдығы берік, халық билік жүргізуші тапқа толық
бағынған мемлекет. Өз күшіне деген сенім, оны сақтап, еселей беруге деген
ниет билеуші топтың бүкіл дүниетанымын айқындап, египеттіктер дінінің
негізіне алынды.
Жаңа пайда болған Египет ұлы державалығы және көршілерікің онан қорқуы,
жаңа пайда болған Египет мемлекеттігі мен египет халңының өзінің жоғарғы
өкімет сіңіруге тиісті қорқыныш біржолата белгіленген түсініктер мен
сенімдердің болуын талап етті.
Мызғымастың пен түсініксіздік — Египетте жоғарғы өкіметке тірек болған
негізгі принциптер — міне, осылар; бір тұтас Египет державасы пайда болған
сәттен бастап оның толық билеушілерін — перғауындарды — құдай деп санауды
қажет еткен принциптер. Өйткені патша құдайдың кәдімгі ет пен сүйектен
жаратылған ұлы деп саналды, ал дін қызметкерлері: Құдайға күнәкәр болма
және оның бейнесі туралы сұрама,—деп үйретті.
Египет өнері де патшаларды мадақтау, сол патшалар өздерінің жеке-дара
билік жүргізуіне негіз етіп алған мызғымас және түсініксіз идеяларды
мадақтау негізінде жасалды. Мұның үстіне бүл өнер эстетикалық ләззаттың
қайнар көзі ретінде емес, осы идеялардың өздері мен ресми атағына сай—ізгі
құдай—перғауын билігін қиялды да таңдантарлық формалар мен бейнелер арқылы
орнықтыру үшін жасады.
Бірақ бұл жеткіліксіз. Перғауын билігінің Египет халқына, Египет
мемлекетінің көрші тайпалар мен патшалықтарға билігі барған сайын берік
орныға түсті. .Ал, енді мұны адамды күтіп тұрған ең қорқынышты нәрсемен —
ажалмен қалай үйлестіруге болады? Осындай көз көріп, құлақ естімеген
құдірет — соншама билік, кенет... мұның бәрін өлім өшіреді. Бұл мүмкін емес
және бұл болмайды да!
Бірде-бір басқа цивилизацияда ажалға қарсылық Египеттегі сияқты
осыншалықты айқын, нақты және мүлтіксіз бейнесін тапқан емес.
Бұл — бірнеше мың жылдар бойы Египетке шабыт берген батыл да табанды
қарсылық.
Жер бетінде осындай, бәрін де бағындырған қуат жасай алғаннан кейін, оны
неге мәңгілік етпеске, яғни ажал табалдырығынан арықарай неге
жалғастырмасқа? Өйткені табиғат жыл сайын жаңарады, өйткені Ніл — ал
Египет, деп Геродот Нілдің сыйы— тасығанда өз лайымен тегі жерлерді
құнарландырады, оларда өмір мен береке зады, ал кейін тартылғандай,
құрғаңшылық келеді: бірақ да ажал емес, өйткені содан кейін — жыл сайын —
Ніл қайтадан тасиды.
Сөйтіп, өлген адам тіріледі деген діни ілім пайда болды. Қабір ол үшін
уақытша ғана баспана. Бірақ өлгенге жаңа, ендігі жерде мәңгі өмірді
қамтамасыз ету үшін оның денесін сақтау керек, тірлікте оған қажет
болғанның бәрімен қабірде де қамтамасыз ету керек, өйткені жыл сайын өзі
суаратын жерге қайтып оралатын Ніл сияңты жан да денеге қайтып келе
алатың болсын. Демек, денені бальзамдап, оны мумияға айналдыру керек.
Ал, мумиялау діттегенге жеткізбейтін болса, өлген адамның денесіне
ұқсас нәрсені — оның статуясын жасау керек. Сондықтан да ежелгі Египетте
сәулетші санх деп аталды, бұл өмірді жасаушы деген мағына береді.
Өлген адамның бейнесін жасай отырып, ол тіршіліктің өзін қайта жасайтын-
дай еді.
Сөйтіп, біз қазір өнер деп атайтын творчество, көз аясындағы дүниені
өзінше бейнелейтін творчество адамдар түсінігінде тағы да үлкен сиқырлы
күшке ие болады.
Египеттіктерге оғаштық, өмірдің табиғи ағысын бұзушылық болып
көрінген ажалды тоқтату, жеңіп шығу жөніндегі ынтызарлық, өлімді жеңуге
болады деген ынтық үміт аруаққа табынуды туғызып, ежелгі Египеттің бүкіл
дерлік өнеріне өз таңбасын салды.
Өлім барлық адам үшін бірдей оғаштық деп саналса да, онымен күрес
құралы, яғни сенімді жерлеу, марқұмды бар қажетпен ағыл-тегіл қамтамасыз
ететін жан аша алмас мазар тек байлардың, тек әлділердің ғана үлесіне тиді.
Өзінің болашақ мазарының беріктігі, асқақтығы және сән-салтанаты жөнінде
Египеттің жоғарғы әміршісі — құдай саналған перғауын бәрінен де көп қам
жеп, бұл іске қисапсыз қазынасын шашты да, қол астындағыларын ауыр еңбекке
мәжбүр етті. Осылайша аруаққа табыну патшаны құдай деп санаумен тығыз
ұштасты.
Осы ұштасу ежелгі Египет өнерінің міндеттерін де айқындады. Олардың
шешімін тапқаннан кейін, бұл өнер көп өзгере қойған жоқ, сөйтіп, өзі
білдіретін идеялар сияқты мыңдаған жылдар бойына соншалықты мызғымас әрі
түсініксіз болып қала берді.
¥лы грек философы Платон-ақ египеттік суретші дінге қарсы бірдеңені өз
творчествосына енгізуге правосы жоқ еді деп көрсеткен болатын.
Ежелгі египеттік құл иеленуші қоғамның тоқырау сипаты жалпы египеттік
өнердің бір сарындылығын белгіледі. Алай-да осы бір сарындылықтың өзінде
египеттік суретшілер өздерінің жеке қасиеттерін, өздерінің творчестволық
соны тынысын таныта білді.сурет-2.
Кастрома станицасынан табылған
Алтын бұғы.Қалқанның әшекейі,
Б.э.бұрынғы v ғасыр.Ленинград.
Мемлекеттік эрмитаж.
Жалпы алғанда қатып қалған сияқты, бірақ өз қуаты жөнінен өзінің жаңадан
пайда болған әрі қайталанбас стилінің айқындылығы мен мүлтіксіздігі
жөнінен үздік, өзінің зор асқақтығымен бізді жер ететін, мәңгі жұмбақ және
өзінің асқаралы сұлулығымен бізді мәңгі табындыратын Египет өнері, со-нымен
бірге өзінің жанды нәзіктігімен, дүниені дүркіреткен алып қанат серпіні
арқылы ерекше тартымдылығымен елітеді.
Ежелгі Египет жазуынан мынаны оқимыз:
Жұлдыздар шоғырының немқұрайдылығынан да, толқындардың мәңгі сыбдырынан
да шегінетін бір күш бар — ол ажалдың олжасын тартып алатын адам еңбегі.
Ежелгі Египетте аруаққа табыну ажалға табыну емес еді, қайта ажал
салтанатын жоққа шығару, өмірді ұзарту тілегі сияқты қалыпты жағдай емес,
уақытша құбылыс, ажалдын өмір сұлулығына көлеңке түсірмейтіндей ету тілегі
сияқты болды.
Жанның денемен қайта қосылуына мүмкіндік беретіндей етіп лайықты
жерлемесе, ажал сұмдық, мүрде — қой терісіне орап жай қоршау ішіне
көметін Египеттен тыс жерлерде ажал сұмдық.
Симферопольге жақын жердегі
төбеден табылған бүктелген
жыртқыштың
бейнесі.Ленинград.Мемлекеттік
Эрмитаж.
Біздің эрадан шамамен екі мың жыл бұрын жасалған әдеби ескерткіш
Синухет тарихында перғауын басқа елге қашып кеткен шонжарды Египетке
қайтуға шақырып, оған мынадай өсиет айтады: Сен жерленетін күн жөнінде
және мәңгі рақатқа баратын ақырғы жол туралы ойлануға тиістісің. Мұнда
саған хош иісті май түтетілетін түн дайын. Мұнда сені Таит тәңірінің
қолымен тоқылған шын киім күтеді. Саған өзі алтыннан басы көгілдір тастан
жасалған саркофаг дайындалады. Сені саркофагқа салып, өгіздер сүйрей
жөнелгенде, үстіңнен зеңгір аспан (көк тәңірісінің суреті салынған балда-
хин немесе табыт қақпағының ішкі беті — Л. Л.) төңкеріледі. Музыканттар
сенің алдыңда жүріп отырып, мазарға кірер алдында сені жерлеу биін
орындайды... Саған арнап шалынатын құрбандықтардың тізімі жарияланады. Сен
үшін сенің мазарыңның басында құрбан шалынады. Сенің мазарыңды перғауын
балалары пирамидаларының арасына қойып, оның колонналарын ақ тастан
тұрғызады.
Жоқ, аруаққа табыну өнері тұнжыр өнер болған емес.
Жерлеу ресіміндегі ерекше салт арқылы қаза болған адамды аспан мен жер
ұлы, бауыры өлтірген, мәңгі өліп, мәңгі тіріліп жататын табиғат
құнарлылығының құдайы болу үшін баласы тірілтіп алған Осириетің өзіне
ұқсататын.
Мазардағының оның архитектурасындағының, онда салынған суреттер мен
мүсіндегілердің, қаза болған адамды риза ету үшін оған толтырылатын
барлық сән-салтанат заттарындағылардың бәрі өмір сұлулығын, ежелгі
египеттіктер ез қиялымен елестеткен сабырлы да асқақ сұлулықты білдіруге
тиіс болды.
Египет патшалары мен шонжарларының семіп қалған мумиялары қазір көптеген
музейлерде қойылған. Олар Осириске және өмірді білдіретін бейнелерді үлкен
шабытпен жасаудың сиқырлы күшіне деген сенімнің әурешілік екенін
бейнелегендей біздің алдымызда дәрменсіз күйде жатады. Бірақ олардың
жеңілісі мен жоқтығы сөзсіз дей аламыз ба?
Мазарларда өмірдің сұлулығын бейнелеген ұлы египеттік өнер бүгін де тірі.
Осирис аңыз еді, ал египеттік өнер аңыз емес, сөйтіп Державиннің даңқты
өлеңдерінде соншалық салтанатпен айтылатын уақыт өзені ертедегі сфинкстер
мен пирамидалардың мызғымас сұлулығының алдында дәрменсіз.
Перғауындардың өздері жөніндегі, олардың күш-қуаты мен істері жөніндегі
түсінік баяғыда-ақ ұмытылу құрдымына кеткен, қазіргі кезде де осы алып
мазарларға қарап, біз Жер бетіндегінің бәрі уақыттан сескенеді, ал уақыт
пирамидалардан сескенеді,— деген қанатты сөздерді еріксіз қайталаймыз.
Ежелгі Египет! Сусыз шөл мен жалаң жартастар арасындағы Нілдің жіңішке
алқабы. Дегенмен, Нілдің кемерінен асып, тасуы бұл алқапты дүние жүзіндегі
ең құнарлы жерге айналдырған. Тек суды бөгеп, егіншілікті жетілдіре білу
керек. Ал, мұның өзі ортақ күшті, жалпы ұйымшылдықты қажет етеді, мұның
бәрі берік топтасқан Египет мемлекетінде өз шешімін тапты.
Ежелгі Египет тарихын мынадай кезеңдерге бөлу қабылданған:
Династиялыққа дейінгі кезең (б. э. бұрынғы IV мың жылдық)
Ежелгі патшалық (б. э. бүрынғы 3200—2400-жылдар).
Орта патшалың (б. э. бүрынғы XXI ғасыр — XIX ғасырдың басы).
Жаңа патшалық (б. э. бүрынғы XVI—XII ғасырлар).
Кейінгі уақыт (б. э. бұрынғы XI ғасыр — 332 жыл).
Каир музейінде династиялыққа дейінгі кезеңнен ежелгі патшалыққа өтуді
білдіретін тамаша шифер тақта (б. э. бұрынғы IV мың жылдықтың ақыры)
сақтаулы. Бұл — перғауын Нармердің атақты қабір тақтасының, өнер тарихының
маңызы зор, ежелгі Египеттің бұдан кейінгі барлық көркем творчествосын
түсінудің кілті деп танылған ескерткіші.
Тарихқа дейінгі уақыт өнерін, неолиттің соңғы мың жылдықтарындағы
жартастағы бейнелеу өнерін еске түсіріңізші. Көпшілік сахналары, бұл
дүниені оның мәңгі қозғалысымен және сан алуандылығымен қамтуға талпыну,
қабылдаудың сонылығы, балаңдығы — міне, бұл жас өнердің қанат серпінінің
тамашалығы да осында. Біраң онда ұйымдастырушылық негіз әлі де әрең
білінеді, суретші міндетін белгілемейді — негізгі әсерді бұзбастан әрбір
суреттер жиынтығын азайтуға да, немесе көбейтуге де болады. Бейнеленген
кескіндер енді палеолит дәуіріндегідей жалғыз-жарым емес және олар өзінің
бүтіндей жиынтығымен қабылданады, бірақ бұл жиынтық кездейсоқ, тұрақсыз;
олардың тірегі жоқ, сондыңтан да олар бар-жоғы бүкіл тегістікке қалауынша
шашырата салынған әдемі дақтар мен штрихтарға ұқсайды. Бұл жарқын, тамаша,
бірақ тәртіпке түспеген дүние.
Перғауын Нармердің тақтасы бізге мүлдем басқаша дүниені көрсетеді.
Өңделуге тиісті жерлерді ұтымды пайдаланудың арқасында егіншілік жолға
қойылған. Адам жанарымен кеңістікке жаңаша қарайды, оған өзінің парасатты
тәртібін барған сайын табандылықпен, дәйектілікпен енгізуге талпынады.
Осыдан келіп өнерде суретшінің өзі жұмыс істейтін тегістікті аса ұтымды,
геометрияға сәйкес бөлуі, оны мақсатқа сәйкес, қатаң логикамен толтыруы
шығады.
Бұл дәуірде тайпа аралық стихиялы тартыс үстемдік үшін жүйелі әрі қатаң
күреспен алмасады. Шын мәніндегі қуатты, орталықтанған мемлекет құрылу үшін
Египеттің барлық аймақтары бірігуге тиіс. Қатаң билік орнату керек,
шаруашылық прогресін қамтамасыз ететін құл иеленуші құрылыс мемлекет
құрылымын, египет халқының бүкіл өмірін батылырақ айқындауы керек. Осы
мемлекет шекарасын және халық бірлігін берік қорғау керек. Өйткені Энгельс
айтқан мұнаралар, орлар және қаһарлы қабырғалар адамзаттың тарихи болмысы
басталатын жаңа дәуірді білдіреді.
Міне, біздің алдымызда осы жаңа дәуірге өтуді дәлелдейтін өнер туындысы
жатыр.
Бұл бедерді жасаған суретшінің мақсаты не еді? Ол мақсат —
солтүстіктегілерді жеңіп, Жоғарғы және Төменгі Египетті біріктіру ісін
аяқтаған перғауын Нармердің ұлылығын айтып беру. Сөйтіп ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz