Қазақ тілі 2 сынып оқулығының құрылымы мен құрылысы
Мазмұны
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 2.сынып «қазақ тілі» құралының құрылымы мен құрылысы ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.1 2. сынып «Қазақ тілі» оқулықтың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2.2 2. сынып «Қазақ тілі» құралына енген материалдар мен оқытудың әдіс тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2.3 2 сыныпта оқытылатын сөз таптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
2.4 «Қазақ тілі» сабағының күнтізбелік жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
III. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қосымша
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 2.сынып «қазақ тілі» құралының құрылымы мен құрылысы ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.1 2. сынып «Қазақ тілі» оқулықтың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2.2 2. сынып «Қазақ тілі» құралына енген материалдар мен оқытудың әдіс тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2.3 2 сыныпта оқытылатын сөз таптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 17
2.4 «Қазақ тілі» сабағының күнтізбелік жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
III. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қосымша
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ
1.1 2-сынып «қазақ тілі» құралының құрылымы мен құрылысы
Еліміз көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы ұрпақ тәрбиесіне тікелей тәуелді. Қазіргі ақпарат заманында ұрпақ тәрбиесіне баса назар аударған жөн.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: «Қазақстан білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснаманың базасы жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр жөне оқитындарды қоғам өміріне құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қарастыра отырып даярлауға бағдарланбаған» делініп, заманауи білім беру жүйесінің әдіснамалық негіздеріне салмақты сын тағылды. Бұл ретте, бастауыш білім беру сатысына баса назар аударып, қазіргі заман қажеттіліктері тұрғысынан ондағы кемшіліктердің орнын толтыруға тырысқан жөн.
Бастауыш сынып оқушыларын білім мазмұны мен қажеттілігі қызықтырады. Білімге ұмтылушы жас нені білем деп емес, не істей аламын деп, сол түрғыда ізденеді. Бұл - құзыреттілікті (компетенцияны) оқу нәтижесі ретінде қарастыратын жаңа кезеңдегі ең негізгі мәселе болып саналады. Мұндай міндет білім мазмұнының жаңаруымен, оқыту үрдісіне жаңа парадигманың енуімен, білім мазмұнын қоғам талабымен ұштастырумен, оқытудың жаңа технологияларының қолданылуымен, т.б. тенденциялар негізінде атқарылады.
Бұл - жаңа мазмұн мен оны оқыту жүйесінің арасындағы кереғарлықтың айқын көрінісі. Мұны шешу үшін бастауыш мектептің білім мазмұнын толықтыра түсіп, саралап, оны меңгертудің жаңа жүйесіне қатысты оқу-әдістемелік базаны жетілдіру қажеттілігі туындайды.
Қазіргі уақытта инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалану барысында адам, оның өмірі, қүқығы мен бостандығын ең жоғарғы құндылық ретінде анықтайтын Қазақстан Республикасының негізгі заңы - Қазақстан Республикасы Конституциясы басшылыққа алынып отыр. Бұл – білім беруді жаңартудың негізгі қағидаларын: білім берудің «ізгілік парадигмасын» іске асыруға бағытталған білімді ізгілендіру мен демократияландыру қағидаларын анықтайды. Ол «білгір адам» парадигмасын ауыстыратын «өмірге дайын адам», «іскер адам» парадигмасы болып табылады. Парадигмалардың осылай ауысуы - білім берудің барлың мазмұнын терең ойластыруға ықпал етеді. «Мұғалім дайын ақиқат, түйін, ой қорытындысын балалардың «миына құйғанмен», ойлау мен сөйлеу негіздеріне жақындауға мүмкіндік, шыгармашылық, арман, қиял сезімдеріне еркіндік бере алмай келеді. Көптеген жағдайда бала өзінің ой еңбегін әлі ойлап та үлгірмеген, санасына ерекше әсер етпеген түрінде, жаттап алуга дағдыланған. Соның нәтижесінде құбылыстың мәнін ойлау мен бақылау қабілеті дамымай, жаттауға негізделген есте сақтау дамиды.
Бұл - баланы топастыққа әкелетін, ақырында оқуға деген ынтасын жоятын үлкен кемістік болып табылады. Баланы білім, ақиқат, ереже мен формулалар қоймасына айналдырмау үшін, оны ойлауға үйрету керек» (В.А.Сухомлинский).
Қазіргі заманғы мектеп бала үшін қызмет ете отырып, оның мақсаты білімді өмірге қолдана, көпшілікпен араласа алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар, адамгершілігі мол адам дайындау болуға тиіс. Адамгершілікке тәрбиелеу процесі тілдік процесс болып табылады. Өйткені адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұнын игеру үшін қажетті рухани және практикальқ іс-әрекет тілдік әрекет түрінде жүзеге асады.
Курстық жұмыстың мақсаты: 2 сынып «Қазақ тілі» құралын талдау, құрылымы мен құрылысын қарастырып, әрқайсысына жеке тоқталу болып табылады.
«Қазақ тілі» пәнін оқытудың міндеттері:
• оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту;
• оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту;
• ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру;
• оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу;
• оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру;
• оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Зерттеу көзі: 2-сынып «Қазақ тілі» құралы.
1.1 2-сынып «қазақ тілі» құралының құрылымы мен құрылысы
Еліміз көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы ұрпақ тәрбиесіне тікелей тәуелді. Қазіргі ақпарат заманында ұрпақ тәрбиесіне баса назар аударған жөн.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: «Қазақстан білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснаманың базасы жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр жөне оқитындарды қоғам өміріне құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қарастыра отырып даярлауға бағдарланбаған» делініп, заманауи білім беру жүйесінің әдіснамалық негіздеріне салмақты сын тағылды. Бұл ретте, бастауыш білім беру сатысына баса назар аударып, қазіргі заман қажеттіліктері тұрғысынан ондағы кемшіліктердің орнын толтыруға тырысқан жөн.
Бастауыш сынып оқушыларын білім мазмұны мен қажеттілігі қызықтырады. Білімге ұмтылушы жас нені білем деп емес, не істей аламын деп, сол түрғыда ізденеді. Бұл - құзыреттілікті (компетенцияны) оқу нәтижесі ретінде қарастыратын жаңа кезеңдегі ең негізгі мәселе болып саналады. Мұндай міндет білім мазмұнының жаңаруымен, оқыту үрдісіне жаңа парадигманың енуімен, білім мазмұнын қоғам талабымен ұштастырумен, оқытудың жаңа технологияларының қолданылуымен, т.б. тенденциялар негізінде атқарылады.
Бұл - жаңа мазмұн мен оны оқыту жүйесінің арасындағы кереғарлықтың айқын көрінісі. Мұны шешу үшін бастауыш мектептің білім мазмұнын толықтыра түсіп, саралап, оны меңгертудің жаңа жүйесіне қатысты оқу-әдістемелік базаны жетілдіру қажеттілігі туындайды.
Қазіргі уақытта инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалану барысында адам, оның өмірі, қүқығы мен бостандығын ең жоғарғы құндылық ретінде анықтайтын Қазақстан Республикасының негізгі заңы - Қазақстан Республикасы Конституциясы басшылыққа алынып отыр. Бұл – білім беруді жаңартудың негізгі қағидаларын: білім берудің «ізгілік парадигмасын» іске асыруға бағытталған білімді ізгілендіру мен демократияландыру қағидаларын анықтайды. Ол «білгір адам» парадигмасын ауыстыратын «өмірге дайын адам», «іскер адам» парадигмасы болып табылады. Парадигмалардың осылай ауысуы - білім берудің барлың мазмұнын терең ойластыруға ықпал етеді. «Мұғалім дайын ақиқат, түйін, ой қорытындысын балалардың «миына құйғанмен», ойлау мен сөйлеу негіздеріне жақындауға мүмкіндік, шыгармашылық, арман, қиял сезімдеріне еркіндік бере алмай келеді. Көптеген жағдайда бала өзінің ой еңбегін әлі ойлап та үлгірмеген, санасына ерекше әсер етпеген түрінде, жаттап алуга дағдыланған. Соның нәтижесінде құбылыстың мәнін ойлау мен бақылау қабілеті дамымай, жаттауға негізделген есте сақтау дамиды.
Бұл - баланы топастыққа әкелетін, ақырында оқуға деген ынтасын жоятын үлкен кемістік болып табылады. Баланы білім, ақиқат, ереже мен формулалар қоймасына айналдырмау үшін, оны ойлауға үйрету керек» (В.А.Сухомлинский).
Қазіргі заманғы мектеп бала үшін қызмет ете отырып, оның мақсаты білімді өмірге қолдана, көпшілікпен араласа алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар, адамгершілігі мол адам дайындау болуға тиіс. Адамгершілікке тәрбиелеу процесі тілдік процесс болып табылады. Өйткені адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұнын игеру үшін қажетті рухани және практикальқ іс-әрекет тілдік әрекет түрінде жүзеге асады.
Курстық жұмыстың мақсаты: 2 сынып «Қазақ тілі» құралын талдау, құрылымы мен құрылысын қарастырып, әрқайсысына жеке тоқталу болып табылады.
«Қазақ тілі» пәнін оқытудың міндеттері:
• оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту;
• оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту;
• ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру;
• оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу;
• оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру;
• оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Зерттеу көзі: 2-сынып «Қазақ тілі» құралы.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан – 2030»
2. «Қазақ тілі» 2 сынып оқыту әдістемесі. Ә.Е. Жұмабаева, Г.И. Уәйісова. Алматы, «Атамұра» 2009 ж.
3. «2 сынып Қазақ тілі» оқулығы. Г.И. Уәйісова, М.Б. Балақаев, Ә.Е. Жұмабаева, Алматы, «Атамұра» 2009 ж.
4. «Бастауыш мектеп» журналы 2005 ж. №8
5. «Бастауыш мектеп» журналы, 2003 ж. №6
6. «Бастауыш мектеп» журналы, 2000 ж. №10
7. «Бастауыш мектеп» журналы, 2001 ж. №4
8. «Бастауыш мектеп» журналы, 2001 ж. №7
9. Қоянбаев «Педагогика». Алматы, 1984 ж.
10. И.Ф. Харламов «Педагогика», 1990 ж.
11. М. Жұмабаев «Педагогика». Алматы, 1993 ж.
12. «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы. №1, 4 2007 ж.
13. «Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте» журналы №2 2007 ж.
1. Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан – 2030»
2. «Қазақ тілі» 2 сынып оқыту әдістемесі. Ә.Е. Жұмабаева, Г.И. Уәйісова. Алматы, «Атамұра» 2009 ж.
3. «2 сынып Қазақ тілі» оқулығы. Г.И. Уәйісова, М.Б. Балақаев, Ә.Е. Жұмабаева, Алматы, «Атамұра» 2009 ж.
4. «Бастауыш мектеп» журналы 2005 ж. №8
5. «Бастауыш мектеп» журналы, 2003 ж. №6
6. «Бастауыш мектеп» журналы, 2000 ж. №10
7. «Бастауыш мектеп» журналы, 2001 ж. №4
8. «Бастауыш мектеп» журналы, 2001 ж. №7
9. Қоянбаев «Педагогика». Алматы, 1984 ж.
10. И.Ф. Харламов «Педагогика», 1990 ж.
11. М. Жұмабаев «Педагогика». Алматы, 1993 ж.
12. «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы. №1, 4 2007 ж.
13. «Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте» журналы №2 2007 ж.
Мазмұны
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.1 2-сынып қазақ тілі құралының құрылымы мен құрылысы ... ... ... ...
3
ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
2.1 2- сынып Қазақ тілі оқулықтың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
2.2 2- сынып Қазақ тілі құралына енген материалдар мен оқытудың әдіс тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
12
2.3 2 сыныпта оқытылатын сөз таптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17
2.4 Қазақ тілі сабағының күнтізбелік жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
III. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
Қосымша
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ
1.1 2-сынып қазақ тілі құралының құрылымы мен құрылысы
Еліміз көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы ұрпақ тәрбиесіне тікелей тәуелді. Қазіргі ақпарат заманында ұрпақ тәрбиесіне баса назар аударған жөн.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: Қазақстан білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснаманың базасы жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр жөне оқитындарды қоғам өміріне құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қарастыра отырып даярлауға бағдарланбаған делініп, заманауи білім беру жүйесінің әдіснамалық негіздеріне салмақты сын тағылды. Бұл ретте, бастауыш білім беру сатысына баса назар аударып, қазіргі заман қажеттіліктері тұрғысынан ондағы кемшіліктердің орнын толтыруға тырысқан жөн.
Бастауыш сынып оқушыларын білім мазмұны мен қажеттілігі қызықтырады. Білімге ұмтылушы жас нені білем деп емес, не істей аламын деп, сол түрғыда ізденеді. Бұл - құзыреттілікті (компетенцияны) оқу нәтижесі ретінде қарастыратын жаңа кезеңдегі ең негізгі мәселе болып саналады. Мұндай міндет білім мазмұнының жаңаруымен, оқыту үрдісіне жаңа парадигманың енуімен, білім мазмұнын қоғам талабымен ұштастырумен, оқытудың жаңа технологияларының қолданылуымен, т.б. тенденциялар негізінде атқарылады.
Бұл - жаңа мазмұн мен оны оқыту жүйесінің арасындағы кереғарлықтың айқын көрінісі. Мұны шешу үшін бастауыш мектептің білім мазмұнын толықтыра түсіп, саралап, оны меңгертудің жаңа жүйесіне қатысты оқу-әдістемелік базаны жетілдіру қажеттілігі туындайды.
Қазіргі уақытта инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалану барысында адам, оның өмірі, қүқығы мен бостандығын ең жоғарғы құндылық ретінде анықтайтын Қазақстан Республикасының негізгі заңы - Қазақстан Республикасы Конституциясы басшылыққа алынып отыр. Бұл - білім беруді жаңартудың негізгі қағидаларын: білім берудің ізгілік парадигмасын іске асыруға бағытталған білімді ізгілендіру мен демократияландыру қағидаларын анықтайды. Ол білгір адам парадигмасын ауыстыратын өмірге дайын адам, іскер адам парадигмасы болып табылады. Парадигмалардың осылай ауысуы - білім берудің барлың мазмұнын терең ойластыруға ықпал етеді. Мұғалім дайын ақиқат, түйін, ой қорытындысын балалардың миына құйғанмен, ойлау мен сөйлеу негіздеріне жақындауға мүмкіндік, шыгармашылық, арман, қиял сезімдеріне еркіндік бере алмай келеді. Көптеген жағдайда бала өзінің ой еңбегін әлі ойлап та үлгірмеген, санасына ерекше әсер етпеген түрінде, жаттап алуга дағдыланған. Соның нәтижесінде құбылыстың мәнін ойлау мен бақылау қабілеті дамымай, жаттауға негізделген есте сақтау дамиды.
Бұл - баланы топастыққа әкелетін, ақырында оқуға деген ынтасын жоятын үлкен кемістік болып табылады. Баланы білім, ақиқат, ереже мен формулалар қоймасына айналдырмау үшін, оны ойлауға үйрету керек (В.А.Сухомлинский).
Қазіргі заманғы мектеп бала үшін қызмет ете отырып, оның мақсаты білімді өмірге қолдана, көпшілікпен араласа алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар, адамгершілігі мол адам дайындау болуға тиіс. Адамгершілікке тәрбиелеу процесі тілдік процесс болып табылады. Өйткені адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұнын игеру үшін қажетті рухани және практикальқ іс-әрекет тілдік әрекет түрінде жүзеге асады.
Курстық жұмыстың мақсаты: 2 сынып Қазақ тілі құралын талдау, құрылымы мен құрылысын қарастырып, әрқайсысына жеке тоқталу болып табылады.
Қазақ тілі пәнін оқытудың міндеттері:
* оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту;
* оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту;
* ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру;
* оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу;
* оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру;
* оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Зерттеу көзі: 2-сынып Қазақ тілі құралы.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 2- сынып Қазақ тілі оқулықтың құрылымы
Еліміз егеменді мемлекет болып танылғаннан бері мектептерде ана тілін оқыту ісін жаңа талаптарға сай жетілдіруге, оқушылардың ана тілінде сөйлеп, өз ойын жеткізу дағдыларын жаңа сатыға көтеруге, оқыту барасында ұллтық ерекшеліктерді ескеру қажеттігіне баса назар аударыла бастады. Соған оай Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің тұжырымдамалары жасалып, білім берідің ұлттық- этнопсихологиялық мәселесі зерттеу объектісіне айналды.
Қазіргі заман талабына лайық жаңа бағдарламалар әзірленіп, соған сәйкес жасалған жаңа буын оқулықтары дүниеге келгені белгілі. Жаңа буын оқулықтарымен оқып жатқанымызға да он жылдан астам уақыт өтті, уақыт талабына орай жаңа мақсат- міндеттер қойылып, оқытудың жаңа технологиялары енгізіле бастады. Осының бәрін ескере отырып, биыл, 2009 жылы, 2- сыныпқа арналған Қазақ тілі оқулығын жетілдіріп қайта жасадық.
Қазақ тілі(2-сынып) бұрынғы оқулықтармен салыстырғанда мүлде жаңа. Оның жаңалығы - біріншіден, бағдарлама талабына орай оқулықта материалдардың орналасу тәртібі (реті) өзгерді. Екіншіден, тілден берілетін пәндік білім мазмұны жаңартылып, толықтырылды. Ең бастысы, тілді қоғамдағы қарым - қатынас жасау құралы және қоршаған ортаны танып - білу құралы ретінде үйрету көзделді. Бұрын балалардың орфографиялық білім-дағдысын қалыптастыру грамматикалық ұғымдарды меңгертуге, байланыстырып сөйлеуді дамытуға бағытталған жұмыстармен байланыссыз жүргізілсе немесе грамматикалық ұғымдарды меңгерту тілдің лексикалық және синтаксистік жүйесін оқытумен ұштастырылмаған болса, енді осының бәрі де бір мақсатқа- оқушылардың өз ойларын мазмұнды, грамматикалық тұрғыдан сауатты, стильдік жағынан жатық, дәл бейнелеп айта және жаза білу дағдыларын қалыптастыруға бағындырылды. Үшіншіден, оқушылардың сөздік қорын молайту, сөз мағыналарын дұрыс ұғынып, сөздерді орынды жұмсай білу дағдысын қалыптастыруға айрықша назар аударылды. Басқаша айтқанда, Сөз тарауы жаңа мазмұнда - оқушыларды алғашқы лексикалық ұғымдармен таныстыру мақсатында қарастырылды. Сөз мағынасына қатысты жүргізілген жұмыс оқулықтың өн бойында үздіксіз беріліп отырды. Төртіншіден, байланыстырып сөйлеуді дамытуға, ойлау қабілетін жетілдіруге бағытталған Мәтін тарауы оқулыққа жаңадан қосылды. Мәтінмен жұмыс оқушылардың сөйлеу дағдысы мен машығын ( біліктілігін) қалыптастырудың негізі бола отырып, өтілген тілдік объектінің лексикалық және грамматикалық жақтарын тереңірек түсіндіріп, талдай, жинақтай білуіне, олардың өзара бірлікте болатынын аңғартуға мүмкіндік береді.
Оқулықтың құрылымы мынадай: 1- сыныпта өтілген білім негіздері еске түсіріліп, жаңғыртылғаннан кейін, 2 - сыныпта оқытылатын Тіл және сөйлеу тақырыбы басталды. Одан әрі Дыбыс және әріп, Мәтін, Сөйлем, Сөз және оның құрамы, Сөз таптары тараулары бағдарламада көрсетілген ретпен орналасқан. Ең соңында Жыл бойы өткенді қайталау тақырыбы берілген.
Бұл тілдік материалдарды меңгертуде орындалатын оқу әрекеттерін жаттығулар мен тапсырмалар жүйесі арқылы анықтайтын болсақ, онда орындалуы тиіс жаттығулардың білімдік және тәрбиелік, дамытушылық мазмұнының сапасына қойылатын талаптар да жоғары болатыны анық.
Сол себептен, біз бастауыш мектепте ( бастауыш сыныптарда) тілдік материалдарды меңгертуде грамматикалық-тілдік,тілдамыту, танымдық, рефлексиялық жаттығуларды таңдап алдық.
Грамматикалық- тілдік жаттығулар оқу тапсырмаларының негізінен жазба түрде орындалуын қажет етеді. Бұл жаттығулар арқылы оқушы тілдің грамматикалық ерекшелігін танудың берік әрі сенімді баспалдағын қалайды және оқушы үшін маңызды болып табылатын жазу, орфография ережелерін меңгереді.
Оқушылардың танымдық қызығушылығы мен белсенділігін арттыруғабайланысты берілген жаттығулар жүйесі мұғалімнің бағыт-бағдар беріп отыруы арқылы оқушының өз бетімен орындайтын танымдық қызметіне негізделеді. Оқушылардың түйсіну, қабылдау, ес, қиял және зейінін теориялық білім алу барысында дамытуда, жеке басының эмоциялық ерік сапаларын - ерік, сезім, психикалық қасиеттерін- темперамнт, мінез ерекшеліктерін адамгершілік, гуманистік бағытта дамытуда ойын-жаттығулары, грамматикалық ребустар, танымдық викториналар және графикалық модельдер жасатуға үйрету жаттығулары ерекше орын алады.
Рефлексиялық жаттығулар оқушыны саналы, мазмұнды ойлау, сөйлеу әрекетіне жетелейді. Оқушы өзінің біліміне сын көзбен қарап, қатесін анықтап, өзіне баға беруге үйренеді. Рефлексиялық жаттығулар проблемалық жағдаятқа ұқсайды да, белгілі бір тапсырмаларды орындауда оқушы ойлану, іздену жолынан өтеді. Рефлексиялық жаттығулар көп жағдайда мәтін арқылы жүзеге асады.
Бұл оқулық қазіргі жаңа талапқа сай жазылып, әрбір сабаққа арналған материалдар деңгейлік тапсырмалар негізінде құрылды. Оқулық жасау барысында қазіргі сабақ үдерісінің психологиялық негізі болып табылатын теория- Л.С. Выготскийдің оқыту үдерісінде оқушының ақыл-ойының актуальді даму аймағынан жақын арадағы даму аймағына ауысу теориясы басшылыққа алынды. Бұл теория бойынша тапсымаларды қайталап орындауға арналған 1-деңгейден өнімді іс-әрекетті қажет ететін жоғары деңгейлерге ауысу мүмкіндігі жүзеге асады. Осындай іс-әрекет деңгейлері арқылы оқушылар қазақ тілі материалдарын әр түрлі деңгейде қабылдайды.
В.П. Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: бірінші деңгей- міндетті, оқушылық, екінші- алгоритмдік,үшінші- эвристикалық және төртінші- шығармашылық деңгейлердегі қабылдау.
Бастауыш сыныптарда қазақ тілін дамыта оқыту мақсатын айқындау оқыту нәтижелерін таныта алатын нақты әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Дегенмен, әрекеті жасау кезінде ойлау жүйесінің деңгейлері әрқалай болатындығы белгілі. Ал бұл көптеген ғалымдардың назарында болғаны мәлім, солардың бірі- Б.С. Блумның оқушылардың танымдық, эмоционалдық, психологиялық- моторлық салалар іс- әрекеттеріндегі щқу мақсаттарының таксономиясы.
Б.С. Блумның таксономиясы танымдық үдерісті ең қарапайым деңгейден бастап, бірте бірте күнденелетін 6 категорияға жіктейды: білім деңгейінде өтілген қарапайым фактілерден бастап, тұтас теорияға дейінгі оқу материалының еске сақталуы мен еске түсірілуі іске асырылады, ал түсіну деңгейінде сол ақпаратты баскаша- өз сөздерімен жеткізе алуымен жалғасады. Жаңа ақпаратты бөліктерге бөліп зерттеуден кейін оңы өз тәжірибесінде тасымалдай алу сияқты күрделі әрекетке ұласады, яғни меңгерілген оқу материалын өмірдегі нақты қажеттіліктерде және жаңа бір жағдаяттарда дұріс әрі тиімді қолданады. Бұдан кейінгі оқушының оқу- танымдық қызметінің жоғары деңгейлерінде оқу материалын орналастыру, бөлу және оңы жинактау, бағалау жұмыстары жүргізіледі. Мұндай жұмыстардың негізінде оқушылар оқу материалын салыстыра, сипаттай біледі және меңгерілген білімнің негізінде ой корытындысын жасай алады. Біз Б.С. Блумның осы таксономиясын негізге алып, оқулықта алты түрлі деңгейлік тапсырма бердік. Осы деңгейлерді төмендегі кесте арқылы ұсынып отырмыз:
Оқу мақсаттарының деңгейлері
Оқушылардың сол деңгейді игергендігін көрсететін нақты іс- әрекеттер
Білім.
Бұл категория түрлі мазмұндағы нақты деректерден тұтас теорияға дейінгі оқу материалының есте сақталуы мен қайта жаңғыртылуын білдіреді.
. терминдерді, нақты деректер мен әдістерді, тәсілдерді, негізгі ұғымдар мен түсініктерді, ережелерді, ұстанымдарды біледі.
Түсіну
Бұл оқу материалын бір түрден екінші түрге өзгертуін, қысқаша мазмұнын айтуын немесе түсіндіріуін ( интерпретациясы), танылып отырған құбылыс пен оқиғаның одан әрі өрбуі туралы пікір туғызуын білдіреді.
. танылған деректерді, ерелерді, ұстанымдарды түсіндіреді;
. сөзбен берілген материалдарды математикалық көрсеткіштерге өзгертеді;
. алынған нақты мәліметтер негізінде істің болашақтағы жай- күйін болжап сипаттайды.
Қолдану
Бұл категория меңгерілген оқу материалын өмірдегі нақты жағдайларда және жаңа жағдаяттарда қолдануды білдіреді.
. заңдарды, теорияларды нақты тәжірибелік жағдайларға қолданады;
. ұғымдар мен ұстанымдарды жаңа жағдаяттарда пайдаланады.
Талдау.
Бұл категория оқу материалын орналастыруда, бөлшекке бөлуде оның негізі құрылымы айкың танылатындай етіп көрсетеді.
. тілдік бірліктерді тұтастық ретінде тани отырып, оны құраушы компоненттерге бөледі, талдайды;
. тілдік компоненттер мен соны бар жасап тұрған өзара байланыстарды анықтайды;
. тілдік бірліктердің белгілі бір қасиеттері туралы ережелер жасаудағы қателер мен жетістіктерді тани алады;
. тілді тұтас жуйе етіп тұрған басты заңдылықтарды анықтайды;
. тіл тұралы заңдылықтардың тұтас тіл жуйесі үшін маңыздылығын бағалай алатын болады.
Жинақтау.
Бұл категория тұтастықты құраушы элементтерді жаңа бір тұтастық жасай алатын мүмкіндіктермен байланыстыру арқылы комбинация жасауды білдіреді.
. оқушылар рефлексиялық жаттығулар орындайды;
. мәтінмен түрліше жұмыстар орындап, тілдік материалдарды сөйлеу тілінде қолдануды үйренеді.
Бағалау.
Бұл категория оқу материалын бағалау дағдысын білдіреді.
. мәтіннің құрылу желісін бағалайды;
. тілдік бірліктер туралы белгілі бір ереже жасауда оның нақты фактілермен сәйкестігін бағалайды;
. тілдік бірліктерді меңгеруге байланысты ұйімдастырылып отырған оқу- танымдық қызметтің ішкі, сыртқы өлшемдерге қарай іс- әрекет нәтижесінің де маңыздылығын бағалайды.
Оқушылардын білімдері әрбір деңгейлік тапсырманы орындау қорытындысы бойынша бағаланады: алдыңғы үш деңгейді орындағандарға- 3 ұпай ( бұл жерде ұпай саны бағамен сәйкес келеді), 1,2,3,4,5- деңгейлерді орындағаңдарға- ң ұпай, 6 деңгейдің де тапсырмасын орындағаңдарға 5 ұпай қойылады.
Бағалау парағының үлгісі:
Оқушының
аты- жөні
Тапсырмалар
Ұпай саны
бағасы
1
2
3
4
5
6
6 ұпай- 5; 5 ұпай- 4; 3 ұпай- 3.
Әдістемеде сабақ үлгілері дамыта оқытудағы сабақ құрылымына сәйкес ұсынылады. Дамыта оқытудағы сабақ құрылымының дәстүрлі қалыптасқан сабақ құрылымына қарағанда көптеген ерекшеліктер бар№ Оқушының оқу - танымдық әрекетінің психологиялық құрылым ерекшеліктеріне байланысты сабақ үш кезеңге сай ұйымдастырылады:
Мотивациялық - бағдарлау кезеңі ( мотивациялық - даярлық әдістерді қолданылады) 8-10 минут.
Операциялық- орындаушылық кезең ( оқу- танымдық, ізденім ішінара зерттеу, проблемалық әдістері қолданылады) - 15-20 минут.
Рефлексиялық- бағалау кезеңі (өзіндік бақылау- өзін- өзі бағалау әдістері)- 5-8 минут.
Мотивациялық- бағдарлау кезеңінде оқу міндеттері қойылып, айқындалады. Оқушылардың сабаққа қызығушылығын оятатындай тапсырмалар мен жұмыс түрлері ұйымдастырылады. Мысалы, Сөйлем тақырыбын оқытудың осы кезеңінің үлгісін былай беруге болады: - Ерте- ерте, ертеде біз білмейтін бір үлкен елде СӨЗДЕР өмір сүріпті. Сөздердің бір тобы бір- бірімен тіркесе байланысып, жеке отау тігіпті. Ол отау СИНТАКСИС елі деп аталыпты. Бұл сөздер бір- бірінен бөлек тұрса да, бір- біріне бағынып, бірін- бірі толықтырып тұрыпты. Ең бірінші тұрған сөз бәріне бас болыпты. Ал ең соңғы сөз өзінен кейін ешкімді жібермей, ойды тиянақтап тұрыпты. Бұның қалай аталатындығын сендер қазір тапсырмалар орындау арқылы тез табасыңдар.
Сонымен, бүгін біз, сол Әлемдегі ең үлкен ел- Синтаксис еліне саяхатқа шығамыз. Олай болса, сендерге сәт сапар тілеймін. Жолда кездескен тапсырмаларды мүдірмей орындап, тапсырамын дұрыс табуларыңа тілектеспін. Саяхатқа шығу үшін тіркескен вагондары бар позға отырамыз. Әр вагонға бір жұмбақтан жасырынған. Мысалы, 1- вагонда: Жылт- жылт еткен, жырадан өткен; 2- вагонда: Тәтті, тәттінің іші қатты, қаттының іші тәтті; 3- вагонда Кішкентай ғана бойы бар, айналдырып киген тоны бар; 4- вагонда: Қанаты жоқ- ұшады, аяғы жоқ- қашады; 5- вагонда: Ти десем, тимейді, тиме десем, тиеді; 6- вагонда: Отқа жанбас, суға батпас.
Тапсырма: Әр жұмбақтың шешуін тауып, әрқайсысының шешуіндегі бірінші әріптерінен сөз құрастыр. - Қандай сөз шықты? - СӨЙЛЕМ. Бұл сөз туралы не білетініңді есіңе түсір.
Тапсырма: Паровоз тоқтап қалды. Көмекке келейік. Ол үшін сөйлемнің неден тұратынын табайық: - Сөйлем сөздерден тұрады. - Сөйлемнің бірінші сөзі қалай жазылады? - Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылады.
Сонымен, сөйлем туралы ойымызды жинақтап, сызбаға түсірейік:
Сөйлем
Бірінші сөзі бас әріптен
Басталып жазылады.
Бір- бірінен бөлек жазылатын
Сөздерден құралады.
Осындай жұмыс түрінін негізінде оқушылардың жаңа тақырыпқа бет бұруына жағдай жасайды да, жаңа тақырыпты танып- бөлу мотивациясын қалайды. Яғни оқушылардың осыған дейінгі алған білімдері негізінде жаңа тақырыпты меңгеруге дайындығын бақылау, жаңа тақырыпты меңгертудің алғышартын қалыптастыру жұмыстары жүпгізіледі:
oo Үй тапсырмасын жаңа тақырыппен байланыстыру;
oo Жаңа тақырыпқа негіз болатын түсінік- белгілер туралы ойларын жинақтау;
oo Өткен мен әлі өтілмеген оқу материалын шебер байланыстырып сұрақ қою арқылы проблемалық жағдаят тудыру;
oo Стандартты емес тапсырма беру;
oo Беймәлім ( танылмаған ) білім нысаны туралы ақпаратты проблемалы түрде беру, яғни оқушыға білім неғұрлым беймәлім, жұмбақ көрінсе, ол оны соғұрлым білсем деген ынтасы арта түсетіндігін ескеру қажет. Осы әрекеттерді ұйымдастыру арқылы мұғалім жаңа сабақтың қызықты өтуін қамтамасыз етеді. Бұл оқушының өтілейін деп отырған тақырып қаншалықты қызықты да проблемалы екенін түйсініп, оны тануға деген ынтасын арттыра түсері сөзсіз. Сабақтың алғашқы кезеңі оқушыны осындай өз бетімен ізденетін әрекеттерге итермелеуі керек.
Операциялық- орындаушылық кезеңде жаңа тақырып оқушының тарапынан теориялық тұрғыдан танылады. Осыған дейінгі кезенде жасалған жұмыстардың барлығы осы саты үшін қызмет етеді, оның нәтижесі мен жемісі осында айқындалады. Білімді, теориялық ұғымды тануды мұғалім үйімдастырғанмен, енді оны тану оқушының мақсатына айналып, ол орындаушылық мазмұң\нға ие болады, яғни оқушының оқу- танымдық белсенді әрекеті осы кезенде толық жүзеге асады. Мұғалімнің мұндағы негізі қызметі- оқушының оқу- танымдық әрекетін қарапайым сабақ түрінде, диалектілік үдеріс негізінде жалпыдан нақтыға өту сипатында ұйымдастыру. Аталған кезенде төмендегідей жұмыстар жүргізіледі:
oo Жаңа тақырыпты, ұғымды меңгеру мақсатында түрлі жаттығулар мен тапсырмалар орындалады;
oo Соның негізінде оқушы нақты бір теориялық шешімге келіп, тұжырым жасайды;
oo Оқушылар жаңа теориялық ұғымды өзара талқылайды;
oo Жаңа танылған теориялық нысан туралы жалпы ереже, анықтама шығарады.
Нақты оқу тапсырмаларын орындау арқылы оқушы:
oo Берілген анықтаманы, ережені тәжірибеден өткізеді, оның ақиқаттығын тексереді;
oo Жекелген тапсырмаларды орындау барысында ережеге қатысты ескертулерді анықтайды;
oo Жалпы ережеге сәйкес мысалдарды тауып, оларды түсіндіреді;
oo Түрлі тапсырмаларды орындап, теориялық білімін бекітеді, тексереді, еркін қолданады.
Рефлексиялық- бағалау кезеңінде окушының теориялық түсініктерді меңгеруі тексеріледі, түзеттулер енгізіліп, қайта қорытындыланады. Ол үшін:
oo Тақырып тұрғысында сұрақтар қойылады;
oo Арнайы тапсырмалар беріледі;
oo Тексеру жұмыстары жүргізіледі.
Соңғы аталған жұмыс түріне тест тапсырмаларын және жағдаяттық материалдарды жатқызуға болады. Бұл аталған жұмыс түрлері оқушылардың білімін тексеріп, бақылауына және оқушының өзін- өзі бағалауына, жақсы көрсеткіштерге жетуіне мүмкіндік бөрері сөзсіз. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімі тестің баламалы (альтернативті), толықтыру (еске түсіру), сәйкестендіру, дұрыс жауабын таңдау тестілерін қрлданудың технологиясын жете меңгеруі тиіс.
Бұл кезең нәтижелерді өздігінен бағалау өлшемдері мен тәсілерінің жүйесін қамтиды. Оқушылардың өзін- өзі бағалауы мен өзін- өзі басқаруы, өзін- өзі түзетуі бір- бірмен тығыз байланыста болып, олар оқушылардың өздігінен жұмыс істеу қажеттігіне айналады.
Оқушылардың өзіндік бағалауы кезінде оның дербестігі, өздігінен істейтін әрекеті арта түседі:
oo Нақты мақсат- міндеттерін, іс- әрекетін аңғарады;
oo Өз мүмкіндігіне қарай өзін- өзі басқарады;
oo Жұмыс жоспарын жасап, өз жұмысының кемшіліктерін тауып, оны түзетеді;
oo Өзін- өзі тексереді, нәтижесін талдайды.
Сонымен, бұл кезеңнін дәстүрлі оқытудан ерекшелігі- оқушы өзінің осал тұстарын анықтап, өзіне- өзі іштей баға береді, өзінің не туралы білгеніне саналы тұрғыдан келіп, саралайды. Осыған қол жеткізу үшін мұғалім сабақ тақырыбына байланысты жалпылама сұрақтар беріп, рефлексиялы жаттығулар мен тапсырмалар арқылы тексереді, оқышуларға ережелерді түйіндетеді.
2.2 2- сынып Қазақ тілі құралына енген материалдар мен оқытудың әдіс тәсілдері
1-сыныпта өткенді қайталау. Оқу жылының басындағы қайталаудың негізгі мақсаттары: 1) 1- сыныпта берілген білімді еске түсіру, қайта жүйелеу, саналы түрде ұғынуын қамтамасыз ету; 2) алған білімін өэ тәжірибелерінде пайдалана білу дағдысын қалыптастыру: сөздерді қатесіз жазу, дұрыс айту; сөйлемді дұрыс құрастыру; оқыған мәтіннің мазмұнын айту; сөзге дыбыстық талдау жасай білу; сөздерді буынға бөлу, дұрыс тасымалдап жазу.
1-сыныпта негізінен тілдің дыбыстық жүйесі туралы білім беріледі: 1- сыныпты бітірген оқушы дыбыс әріппен таңбаланатынын, баспа әріп пен жазба әріптің жазылу ерекшеліктерін, дыбыстың түрлерін ( дауысты, дауыссыз), дауысты дыбыстардың буын құрайтының, жуан және жіңішке болып бөлінетінін және сөздерді тасымалдап жазуды біледі. Сондай- ақ сөз, сөйлем, заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздер жайында түсінік алған. Осыған орай 2- сыныптың басындағы қайталау материалдары мынындай ретпен беріледі: сөйлем және сөз ( сөйлемнің сөзден құралатыны, бас әріптен бастап жазылып, соңына нүкте, сұрау, леп белгілері қойылатыны) -1-6- жаттығулар; дыбыс және оның түрлері ( сөз, сөздегі дыбыс пен әріп, сөздегі дыбыстың өзгеруіне байланысты сөз мағынасының да өзгеретіндігі, жуан- жіңішке дауыстылар) -7-13- жаттығулар; әліпби, буын және тасымал -14-18- жаттығулар; заттың атын білдіретін сөздер -19-23- жаттығулар; заттың қимылын білдіретін сөздер -24-28- жаттығулар; заттың сынын білдіретін сөздер -29-33- жаттығулар; заттың сынын білдіретін сөздер -34-38- жаттығулар; сөйлеу мәдениеті ( сәлемдесу, қоштасуға байланысты сөздер) -39-41- жаттығулар.
Тіл және сөйлеу. 2-сыныптың материалы Тіл және сөйлеу тарауынан басталады. Бұл- оқулықтағы мүлде жаңа тақырып. Бұрынғы оқулықтарда тілдің қарым- қатынас жасау құралы екеніне арнайы орын берілмеген. Енді тілді тек грамматикалық жағынан үйретіп қана қоймай, оның ең негізі рөлі- коммуникативтік қызметімен таныстыру көзделіп отыр. Мұнда сөйлеудің қажеттілігін практикалық жолмен таныту мақсаты қойылды. Бұл үшін оқулықта арнайы сюжетті суреттер берілді. Сол суреттер бойынша сұрақ- жауап әдісімен балалардың бір- бірімен сөйлесуі, хабарласуы тіл арқылы жүзеге асатыны түсіндіріледі. Одан әрі ауызекі сөйлеу мен жазбаша сөйлеу туралы ұғым жаттығу мәтіндері негізінде беріледі. Осы мақсатта ұсынылған жаттығулардың бірін оқып, екіншісін жаза отырып, оқушы сөйлеудің түрлерінен мағлүмат алады. Мұғалімнің міндеті- сол мәтіндердің мазмұнын саналы түрде ұғындыру, одан әрі бекіте түсуге бағытталған жұмыс түрлерін ұйымдастыру.
Дыбыс және әріп. Бұл сыныпта тілдің дыбыстық жүйесінен берілетін білім кеңейтіліп, күрделене түседі. 1- сныпта өтілген дыбыс ерекшеліктері нақты, жеке дыбыстарға қатысты талданады. Атап айтқанда, У дыбысы, И дыбысы, Я, Ю әріптері жеке-жеке қарастырылады.
Дауыссыз дыбыстардың түрлері, яғни қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетіні, олардың дыбысталу ерекшеліктері салыстырылып түсіндіріледі. Бұл жұмыс мұғалімнің оқушыларға тиянақты білім беру дағдысын берік орнықтыру арқылы олардың ой-өрісін жетілдіре түсу, сөйлеу тілін байыту міндетімен ұштасады.
Дыбыстар мен әріптер жөніндегі бұл тарау У дыбысының дауысты және дауыссыз болып айтылуы деген тақырыптан басталды. Бұл тақырыптың мақсаты- у дыбысының бірде дауысты, бірде дауыссыз болып келуінің себебін тілдік мысалдарды байқату негізінде түсіндіру. Оқулықтағы 50- жаттығу осы мақсатты көздейді. Жаттығуды талдау барысында оқушылар у дыбысының бірде дауысты (ту), бірде дауыссыз (тау) болып келетінін байқайды. Одан әрі у -дың қандай жағдайда дауыссыз болатыны түсіндіріледі. Дауыссыз у дыбысына 52, 53, 54- жаттығулар берілсе, дауысты у дыбысын танытуға 55,56- жаттығулар берілген. Ал 57-62 жаттығулар аталған тақырып бойынша берілген ұғымды пысықтап, қорыту мақсатын көздейді.
Келесі тақырып - У әрпінің жазылуы. Бұл тақырыптың мақсаты - дауыссыз у дыбысының алдынан ұ, у дыбыстары естілгенмен, жазу кезінде олардың орнына дара у-дың өзі жазылатынын аңғарту және у әрпінің алдынан ы, і әріптерінің жазылмайтынын үйрету. 63-71- жаттығулар дауыссыз у -дың емлесіне, 72-75 - жаттығулар ы, і әріптеріне аяқталған сөздерге у әрпі қосылғанда, жазуда ы,і әріптері түсіп қалатынын ( оқы-оқу, тоқы-тоқу) байқатуға арналған. И, й әріптерінің бір-бірінен ерекшеліктері мен жазылу емлесі И, й әріптерінің жазылуы тақырыбы аясында қарастырылады. Алдымен и-дың дауысты дыбыс екенін, бұл дыбыстың алдынан ы,і естілгенімен, олардың орнына и әрпі жазылатынын аңғарту мақсатындағы жаттығулар берілді. Содан соң й-дің дауыссыз дыбыс екені, оның тек дауысты дыбыстардан соң жазылатыны аңғартылады, И-й дыбыстары бір жаттығу (81) ішінде салыстырылып көрсетілді. Осы тақырыпқа берілген жаттығулар ішінде кездесетін киіз, киім, биік, диірмен, иір, тиін, мейіз, қайыс, мойын, мүйіз деген сөздерге баса назар аударып, и,й әріптерінен соң келетін ы, і әріптерін түсірмей жаздыруға дағдыландыру қажет.
Тый, сый және бұлардан таралған сөздерде тек ый жазылатынын есте сақтауды талап еткен жөн. Мұны түсіндіру үшін нақты өлең үзінділері пайдаланылды (86), өздері ойланып, тиісті әріпті қойып жазуға арналған жаттығу (89) ұсынылды. Осы тақырыпты қорытуға арналған 91- жаттығуға ерекше мән беріледі. Бұл жаттығу, бір жағынан, и, й дыбыстарын қорытындылау мақсатын көздесе, екінші жағынан, келесі тақырыпқа өтудің тиімді тәсілі ретінде алынды. Сөйлеу мәдениетіне қатысты алғыс айту, ризашылық білдіру кезінде қолданылатын сөздерді осы тұста байқата кетуді жөн көрдік. 91,92,93- жаттығулар осы мақсатты көздейді.
94- жаттығудан 110- жаттығуға дейінгі тапсырмалар я әрпінің айтылу, жазылу ережелерін меңгертуді, ондай әрпі бар сөздерді дұрыс жазуға дағдыландыруды көздейді. Бұл арада ерекше назар аударатын жай - я әрпінің алдында ы, і әріптері жазылмай, олардың орнына и жазылатыны. 100- 102- жаттығулар осыған арналған.
Ю- әрпінің жазылуы тақырыбына 110- 120- жаттығулар берілді. Бұл тақырыпқа енген жаттығулар сөздегі йу дыбыстарының орнына ю әрпі жазылатынын, ю әрпінің алдынан ы, і әріптерінің орнына и әрпі жазылатынын байқатуға бағытталған. Сонымен бірге иу, йу әріптері сақталып жазылатын сөздерге ерекше мән берілді. Ондай сөздерді арнайы жаттығулар ( 117,118) арқылы аңғарта отырып, жазылуын есте сақтау талап етіледі. Мұндай сөздер қатарына миуа, айуан, хайуан, хайуанат сөздері жатады.
Дауыссыз дыбыстардың түрлері тақырыбында дауыссыздардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетінін білдіру, олардың айтылу ерекшеліктерін байқату көзделді. Осы тұста ескеретін нәрсе: алдымен дауыссыздардың дауысты дыбыстардан айырмашылығын еске түсіру керек (өйткені 1- сыныпта дыбыстардың түрлері, өзіндік негізгі ерекшеліктері оқытылды). Өткенді еске түсіруге оқулықтағы 121- жаттығуды пайдалануға болады (өзге мысал алса да артық емес). Оқулықтағы жаттығулар оқушылардың сөзге саналы түрде дыбыстық талдау жасай білуін, әсіресе, дауыссыздардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетінін ұғындыруға арналған. Оқушылар әрбір қатаң дауыссыздың ұяң сыңары бар екенін білгені жөн. Сонда ғана олардың ұқсастығынан пайда болатын алмасуларды, дыбыс үндесулерін оқушы саналы түрде біле бастайды. Осыған орай оқулықта қатаң, ұяң дыбыстардың үндесу, басқа да жұмсалу ерекшеліктері ескеріліп, бп, қғ, кг дыбыстары жеке-жеке тақырыпша етіп берілді.
Дауыссыз б мен п тақырыбы сөз соңында б дыбысы айтылғанымен, п жазылатынын, п дыбысынан соң дауысты дыбыс келсе, ол ұяңдап б-ға айналатынын үйретуге арналған. 126- жаттығуда демалып, үлестіріп, сыйлап, шелектеп, алып, қуанып сөздерінің соңындағы п дыбысы оқылғанда б болып естілетініне оқушылардың назарын ерекше аудару қажет. Мұғалім өз бетінше тағы да осы сияқты талап, санап, кітап, топ, т.б. сөздерді мысалға алып, айтылуы мен жазылуын салыстыра отырып, сөз аяғында б естілсе дн, п жазылатынын толығырақ аңғарта түскені дұрыс. Бұдан әрі балаларға клуб, штаб сияқты орыс тілінен енген санаулы ғана сөздердің соңында б жазылатыны ескертіледі.
Сөз соңындағы п дыбысының өзінен кейін келген дауыстының әсерінен б-ға айналуы 131- жаттығудағы іргелес сөйлемдерде берілген кітап-кітабымды, доп-добым сөздерін салыстыру арқылы байқатылады. Соған жалғас берілген 132- жаттығудағы сөздерге ы, і әріптерін қосып жаза отырып ( мектеп- мектебі, тәртіп-тәртібі, талап-талабы, т.б.), оқушылар п дыбысының б-ға айналу себебін өздеріақ айтатындай болуға тиіс. 134, 135- жаттығулар берілген білімді дағдыға айналдыруға, сөйлеу тілін дамытуға бағытталған.
Дауыссыз қ мен ғ тақырыбын оқытқанда, ең алдымен, қ дыбысы сөздің барлық буындарында ( қазына, моншақ, жауқазын) келе беретінін, ал ғ дыбысының сөз басында, ортасында (ғарышкер, табиғат) кездескенімен, сөз соңында келмейтінін байқатып алу керек. 136- жаттығу осыған арналған. Жаттығуда берілген тапсырманы орындап, сұраққа жауап беру барысында оқушылар бұл екі дыбыстың бірі қатаң, бірі ұяң екенін де білуге тиіс. Бұдан кейінгі жаттығулар дауысты дыбыс жалғанғанда сөз соңындағы қ-ның ғ-ға өзгеретінін білдіруді көздейді. Оқушылар дұрыс ұғуы үшін жаттығудағы кейбір сөздерге дауысты дыбыс қосып өзгертіп қана қоймай, дауыссыз дыбыстан басталған қосымша жалғап, екеуін салыстырқан жөн:
парақ+ы- парағы,
парақ+пен-парақпен,
парақ+ты-парақты, т.б.
осындай жаттығулардан кейін оқушылар: қ-ға аяқталған сөзден кейін дауысты дыбыс келсе, қ дыбысы ғ-ға айналады, - деп, ережені өздері-ақ қорытып шығарады. Әрі қарай берілетін жаттығу жұмыстары берілген ұғымды бекітуге, өз бетімен ойланып жұмыс істеуге үйретуге лайықталған. 137-146- жаттығуларды орындау кезінде көрсетілген тапсырма түрлерімен ғана шектеліп қалмай, олардағы сөздердің мағыналарымен жұмыс жүргізу қажет (берілген сөздердің мағынасын оқушы қалай түсінеді, соны анықтау, сол сөздерді қатыстырып сөйлем құрату, сөз мағынасына лайық суреттер пайдалану, т.б)
Дауыссыз к мен г дыбыстарын оқытуда да осы айтылғандар ескерілгені жөн. Өйткені бұлардың үндесу заңдылықтары да жоғарыда айтылғандай. Айырмашылығы - қ,ғ жуан буындарда, к,г жіңішке буындарда жазылады. Оқушыларға алдымен осы ерекшелігін байқатамыз. Сонымен бірге к,г дыбыстарының айтылуын, бұлардың қ,ғ дыбыстарынан әріптік , дыбыстық айырмашылықтарын білдіру керек. 147, 148- жаттығулар к,г дыбыстарының қалай айтылатынын, қандай буында жазылатынын аңғарту үшін берілген. 149-151 - жаттығулар к дыбысы өзінен кейін келген дауыстының әсерінен г-ге айналуын танытуға арналған. Ал кейінгі жаттығулар қ,ғ, к,г дыбыстарын аралас ала отырып, олардың жазылу емлесін меңгертуді, оқушылардың сөйлеу дағдысын жетілдіруді көздейді.
Дауыссыз л,р дыбыстары жеке тақырып ретінде қарастырылды. Себебі үнді л,р, дыбыстарының өзіндік қиындықтары бар. Олай дейтін себебіміз, л мен р-ден басталатын сөздердің айтылуы мен жазылуы бірдей емес, әрі бастауыш сыныпта р-ды л деп айту да жиі ұшырасады. Осындай кемшіліктерден арылтуға себі тиер деген мақсатта арнайы жаттығулар ұсынылды. 163- жаттығуда сөздерді көшіріп жазу тапсырылған. Оқушылар сөздерді жазбас бұрын сол сөздерді оқытып, айтылуына ерекше назар аударту қажет, сондай-ақ сөздердің мағынасын түсіндірген жөн. Өйткені шәкірттердің сөздік қорына енгізу мақсатымен жаңа сөздер мол берілді ( лашын, лебіз, лауазым, рең, рәсім, рауғаш, т.б.). жаттығудағы сөздердің айтылуы мен жазылуын салыстырып, олардың жазылуы айтылуымен бірдей еместігіне көз жеткізген соң ғана жаздыртқан дұрыс. 164,165, 167-жаттығулар л, р әріптерінің алдынан ы, і әріптері жазылмайтынын білдіруге берілсе, 168-171- жаттығу оларға керісінше - ы,і әріптері түсірілмей жазылатын сөздерді танытуды көздейді: Іле, ілгіш, ілесу, ірі, ірімшік, ілгері, ылғал, ырыс, ылғи, т.б. осы жаттығудағы сөздерді алдыңғы жаттығудағы сөздермен салыстыра отырып, дұрыс жазуын есте сақтау тапсырылды.
Дауыссыз н мен ң дыбыстарын оқытқанда, ең алдымен, бұл екеуінің екі басқа дыбыс екенін, айтылу артикуляциясының да өзгеше екенін білдіруге ұмтылған жөн. Өйткені бұлар үнді дыбыс болғанмен, екеуінің айтылуы (жасалуы) әр басқа. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1.1 2-сынып қазақ тілі құралының құрылымы мен құрылысы ... ... ... ...
3
ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
2.1 2- сынып Қазақ тілі оқулықтың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
2.2 2- сынып Қазақ тілі құралына енген материалдар мен оқытудың әдіс тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
12
2.3 2 сыныпта оқытылатын сөз таптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17
2.4 Қазақ тілі сабағының күнтізбелік жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
III. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
Қосымша
I.КІРІСПЕ БӨЛІМ
1.1 2-сынып қазақ тілі құралының құрылымы мен құрылысы
Еліміз көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы ұрпақ тәрбиесіне тікелей тәуелді. Қазіргі ақпарат заманында ұрпақ тәрбиесіне баса назар аударған жөн.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында: Қазақстан білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснаманың базасы жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр жөне оқитындарды қоғам өміріне құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қарастыра отырып даярлауға бағдарланбаған делініп, заманауи білім беру жүйесінің әдіснамалық негіздеріне салмақты сын тағылды. Бұл ретте, бастауыш білім беру сатысына баса назар аударып, қазіргі заман қажеттіліктері тұрғысынан ондағы кемшіліктердің орнын толтыруға тырысқан жөн.
Бастауыш сынып оқушыларын білім мазмұны мен қажеттілігі қызықтырады. Білімге ұмтылушы жас нені білем деп емес, не істей аламын деп, сол түрғыда ізденеді. Бұл - құзыреттілікті (компетенцияны) оқу нәтижесі ретінде қарастыратын жаңа кезеңдегі ең негізгі мәселе болып саналады. Мұндай міндет білім мазмұнының жаңаруымен, оқыту үрдісіне жаңа парадигманың енуімен, білім мазмұнын қоғам талабымен ұштастырумен, оқытудың жаңа технологияларының қолданылуымен, т.б. тенденциялар негізінде атқарылады.
Бұл - жаңа мазмұн мен оны оқыту жүйесінің арасындағы кереғарлықтың айқын көрінісі. Мұны шешу үшін бастауыш мектептің білім мазмұнын толықтыра түсіп, саралап, оны меңгертудің жаңа жүйесіне қатысты оқу-әдістемелік базаны жетілдіру қажеттілігі туындайды.
Қазіргі уақытта инновациялық педагогикалық технологияларды пайдалану барысында адам, оның өмірі, қүқығы мен бостандығын ең жоғарғы құндылық ретінде анықтайтын Қазақстан Республикасының негізгі заңы - Қазақстан Республикасы Конституциясы басшылыққа алынып отыр. Бұл - білім беруді жаңартудың негізгі қағидаларын: білім берудің ізгілік парадигмасын іске асыруға бағытталған білімді ізгілендіру мен демократияландыру қағидаларын анықтайды. Ол білгір адам парадигмасын ауыстыратын өмірге дайын адам, іскер адам парадигмасы болып табылады. Парадигмалардың осылай ауысуы - білім берудің барлың мазмұнын терең ойластыруға ықпал етеді. Мұғалім дайын ақиқат, түйін, ой қорытындысын балалардың миына құйғанмен, ойлау мен сөйлеу негіздеріне жақындауға мүмкіндік, шыгармашылық, арман, қиял сезімдеріне еркіндік бере алмай келеді. Көптеген жағдайда бала өзінің ой еңбегін әлі ойлап та үлгірмеген, санасына ерекше әсер етпеген түрінде, жаттап алуга дағдыланған. Соның нәтижесінде құбылыстың мәнін ойлау мен бақылау қабілеті дамымай, жаттауға негізделген есте сақтау дамиды.
Бұл - баланы топастыққа әкелетін, ақырында оқуға деген ынтасын жоятын үлкен кемістік болып табылады. Баланы білім, ақиқат, ереже мен формулалар қоймасына айналдырмау үшін, оны ойлауға үйрету керек (В.А.Сухомлинский).
Қазіргі заманғы мектеп бала үшін қызмет ете отырып, оның мақсаты білімді өмірге қолдана, көпшілікпен араласа алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар, адамгершілігі мол адам дайындау болуға тиіс. Адамгершілікке тәрбиелеу процесі тілдік процесс болып табылады. Өйткені адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұнын игеру үшін қажетті рухани және практикальқ іс-әрекет тілдік әрекет түрінде жүзеге асады.
Курстық жұмыстың мақсаты: 2 сынып Қазақ тілі құралын талдау, құрылымы мен құрылысын қарастырып, әрқайсысына жеке тоқталу болып табылады.
Қазақ тілі пәнін оқытудың міндеттері:
* оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерту;
* оқушылардың тілдік дағдысы мен білігін дамыту;
* ойын жағдаяттарында қазақ тілін қолдану арқылы оқушыларды жаңа әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру;
* оқушыны сөйлесімдік қарым-қатынастың жаңа тәсілдеріне (қазақ тіліндегі), қазақ халқының мәдениетіне, ұлттық-мәдени сөйлесім ерекшелігіне баулу;
* оқушылардың оқу білігін, шынайы өмірлік жағдаяттарда алған тілдік білімдерін шығармашылықпен пайдалануға дайын болу білігін қалыптастыру;
* оқушылардың қазақ тіліне қызығушылығын дамыту, қазақ еліне, мемлекеттік тілге деген құрмет сезімін тәрбиелеу.
Зерттеу көзі: 2-сынып Қазақ тілі құралы.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 2- сынып Қазақ тілі оқулықтың құрылымы
Еліміз егеменді мемлекет болып танылғаннан бері мектептерде ана тілін оқыту ісін жаңа талаптарға сай жетілдіруге, оқушылардың ана тілінде сөйлеп, өз ойын жеткізу дағдыларын жаңа сатыға көтеруге, оқыту барасында ұллтық ерекшеліктерді ескеру қажеттігіне баса назар аударыла бастады. Соған оай Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің тұжырымдамалары жасалып, білім берідің ұлттық- этнопсихологиялық мәселесі зерттеу объектісіне айналды.
Қазіргі заман талабына лайық жаңа бағдарламалар әзірленіп, соған сәйкес жасалған жаңа буын оқулықтары дүниеге келгені белгілі. Жаңа буын оқулықтарымен оқып жатқанымызға да он жылдан астам уақыт өтті, уақыт талабына орай жаңа мақсат- міндеттер қойылып, оқытудың жаңа технологиялары енгізіле бастады. Осының бәрін ескере отырып, биыл, 2009 жылы, 2- сыныпқа арналған Қазақ тілі оқулығын жетілдіріп қайта жасадық.
Қазақ тілі(2-сынып) бұрынғы оқулықтармен салыстырғанда мүлде жаңа. Оның жаңалығы - біріншіден, бағдарлама талабына орай оқулықта материалдардың орналасу тәртібі (реті) өзгерді. Екіншіден, тілден берілетін пәндік білім мазмұны жаңартылып, толықтырылды. Ең бастысы, тілді қоғамдағы қарым - қатынас жасау құралы және қоршаған ортаны танып - білу құралы ретінде үйрету көзделді. Бұрын балалардың орфографиялық білім-дағдысын қалыптастыру грамматикалық ұғымдарды меңгертуге, байланыстырып сөйлеуді дамытуға бағытталған жұмыстармен байланыссыз жүргізілсе немесе грамматикалық ұғымдарды меңгерту тілдің лексикалық және синтаксистік жүйесін оқытумен ұштастырылмаған болса, енді осының бәрі де бір мақсатқа- оқушылардың өз ойларын мазмұнды, грамматикалық тұрғыдан сауатты, стильдік жағынан жатық, дәл бейнелеп айта және жаза білу дағдыларын қалыптастыруға бағындырылды. Үшіншіден, оқушылардың сөздік қорын молайту, сөз мағыналарын дұрыс ұғынып, сөздерді орынды жұмсай білу дағдысын қалыптастыруға айрықша назар аударылды. Басқаша айтқанда, Сөз тарауы жаңа мазмұнда - оқушыларды алғашқы лексикалық ұғымдармен таныстыру мақсатында қарастырылды. Сөз мағынасына қатысты жүргізілген жұмыс оқулықтың өн бойында үздіксіз беріліп отырды. Төртіншіден, байланыстырып сөйлеуді дамытуға, ойлау қабілетін жетілдіруге бағытталған Мәтін тарауы оқулыққа жаңадан қосылды. Мәтінмен жұмыс оқушылардың сөйлеу дағдысы мен машығын ( біліктілігін) қалыптастырудың негізі бола отырып, өтілген тілдік объектінің лексикалық және грамматикалық жақтарын тереңірек түсіндіріп, талдай, жинақтай білуіне, олардың өзара бірлікте болатынын аңғартуға мүмкіндік береді.
Оқулықтың құрылымы мынадай: 1- сыныпта өтілген білім негіздері еске түсіріліп, жаңғыртылғаннан кейін, 2 - сыныпта оқытылатын Тіл және сөйлеу тақырыбы басталды. Одан әрі Дыбыс және әріп, Мәтін, Сөйлем, Сөз және оның құрамы, Сөз таптары тараулары бағдарламада көрсетілген ретпен орналасқан. Ең соңында Жыл бойы өткенді қайталау тақырыбы берілген.
Бұл тілдік материалдарды меңгертуде орындалатын оқу әрекеттерін жаттығулар мен тапсырмалар жүйесі арқылы анықтайтын болсақ, онда орындалуы тиіс жаттығулардың білімдік және тәрбиелік, дамытушылық мазмұнының сапасына қойылатын талаптар да жоғары болатыны анық.
Сол себептен, біз бастауыш мектепте ( бастауыш сыныптарда) тілдік материалдарды меңгертуде грамматикалық-тілдік,тілдамыту, танымдық, рефлексиялық жаттығуларды таңдап алдық.
Грамматикалық- тілдік жаттығулар оқу тапсырмаларының негізінен жазба түрде орындалуын қажет етеді. Бұл жаттығулар арқылы оқушы тілдің грамматикалық ерекшелігін танудың берік әрі сенімді баспалдағын қалайды және оқушы үшін маңызды болып табылатын жазу, орфография ережелерін меңгереді.
Оқушылардың танымдық қызығушылығы мен белсенділігін арттыруғабайланысты берілген жаттығулар жүйесі мұғалімнің бағыт-бағдар беріп отыруы арқылы оқушының өз бетімен орындайтын танымдық қызметіне негізделеді. Оқушылардың түйсіну, қабылдау, ес, қиял және зейінін теориялық білім алу барысында дамытуда, жеке басының эмоциялық ерік сапаларын - ерік, сезім, психикалық қасиеттерін- темперамнт, мінез ерекшеліктерін адамгершілік, гуманистік бағытта дамытуда ойын-жаттығулары, грамматикалық ребустар, танымдық викториналар және графикалық модельдер жасатуға үйрету жаттығулары ерекше орын алады.
Рефлексиялық жаттығулар оқушыны саналы, мазмұнды ойлау, сөйлеу әрекетіне жетелейді. Оқушы өзінің біліміне сын көзбен қарап, қатесін анықтап, өзіне баға беруге үйренеді. Рефлексиялық жаттығулар проблемалық жағдаятқа ұқсайды да, белгілі бір тапсырмаларды орындауда оқушы ойлану, іздену жолынан өтеді. Рефлексиялық жаттығулар көп жағдайда мәтін арқылы жүзеге асады.
Бұл оқулық қазіргі жаңа талапқа сай жазылып, әрбір сабаққа арналған материалдар деңгейлік тапсырмалар негізінде құрылды. Оқулық жасау барысында қазіргі сабақ үдерісінің психологиялық негізі болып табылатын теория- Л.С. Выготскийдің оқыту үдерісінде оқушының ақыл-ойының актуальді даму аймағынан жақын арадағы даму аймағына ауысу теориясы басшылыққа алынды. Бұл теория бойынша тапсымаларды қайталап орындауға арналған 1-деңгейден өнімді іс-әрекетті қажет ететін жоғары деңгейлерге ауысу мүмкіндігі жүзеге асады. Осындай іс-әрекет деңгейлері арқылы оқушылар қазақ тілі материалдарын әр түрлі деңгейде қабылдайды.
В.П. Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: бірінші деңгей- міндетті, оқушылық, екінші- алгоритмдік,үшінші- эвристикалық және төртінші- шығармашылық деңгейлердегі қабылдау.
Бастауыш сыныптарда қазақ тілін дамыта оқыту мақсатын айқындау оқыту нәтижелерін таныта алатын нақты әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Дегенмен, әрекеті жасау кезінде ойлау жүйесінің деңгейлері әрқалай болатындығы белгілі. Ал бұл көптеген ғалымдардың назарында болғаны мәлім, солардың бірі- Б.С. Блумның оқушылардың танымдық, эмоционалдық, психологиялық- моторлық салалар іс- әрекеттеріндегі щқу мақсаттарының таксономиясы.
Б.С. Блумның таксономиясы танымдық үдерісті ең қарапайым деңгейден бастап, бірте бірте күнденелетін 6 категорияға жіктейды: білім деңгейінде өтілген қарапайым фактілерден бастап, тұтас теорияға дейінгі оқу материалының еске сақталуы мен еске түсірілуі іске асырылады, ал түсіну деңгейінде сол ақпаратты баскаша- өз сөздерімен жеткізе алуымен жалғасады. Жаңа ақпаратты бөліктерге бөліп зерттеуден кейін оңы өз тәжірибесінде тасымалдай алу сияқты күрделі әрекетке ұласады, яғни меңгерілген оқу материалын өмірдегі нақты қажеттіліктерде және жаңа бір жағдаяттарда дұріс әрі тиімді қолданады. Бұдан кейінгі оқушының оқу- танымдық қызметінің жоғары деңгейлерінде оқу материалын орналастыру, бөлу және оңы жинактау, бағалау жұмыстары жүргізіледі. Мұндай жұмыстардың негізінде оқушылар оқу материалын салыстыра, сипаттай біледі және меңгерілген білімнің негізінде ой корытындысын жасай алады. Біз Б.С. Блумның осы таксономиясын негізге алып, оқулықта алты түрлі деңгейлік тапсырма бердік. Осы деңгейлерді төмендегі кесте арқылы ұсынып отырмыз:
Оқу мақсаттарының деңгейлері
Оқушылардың сол деңгейді игергендігін көрсететін нақты іс- әрекеттер
Білім.
Бұл категория түрлі мазмұндағы нақты деректерден тұтас теорияға дейінгі оқу материалының есте сақталуы мен қайта жаңғыртылуын білдіреді.
. терминдерді, нақты деректер мен әдістерді, тәсілдерді, негізгі ұғымдар мен түсініктерді, ережелерді, ұстанымдарды біледі.
Түсіну
Бұл оқу материалын бір түрден екінші түрге өзгертуін, қысқаша мазмұнын айтуын немесе түсіндіріуін ( интерпретациясы), танылып отырған құбылыс пен оқиғаның одан әрі өрбуі туралы пікір туғызуын білдіреді.
. танылған деректерді, ерелерді, ұстанымдарды түсіндіреді;
. сөзбен берілген материалдарды математикалық көрсеткіштерге өзгертеді;
. алынған нақты мәліметтер негізінде істің болашақтағы жай- күйін болжап сипаттайды.
Қолдану
Бұл категория меңгерілген оқу материалын өмірдегі нақты жағдайларда және жаңа жағдаяттарда қолдануды білдіреді.
. заңдарды, теорияларды нақты тәжірибелік жағдайларға қолданады;
. ұғымдар мен ұстанымдарды жаңа жағдаяттарда пайдаланады.
Талдау.
Бұл категория оқу материалын орналастыруда, бөлшекке бөлуде оның негізі құрылымы айкың танылатындай етіп көрсетеді.
. тілдік бірліктерді тұтастық ретінде тани отырып, оны құраушы компоненттерге бөледі, талдайды;
. тілдік компоненттер мен соны бар жасап тұрған өзара байланыстарды анықтайды;
. тілдік бірліктердің белгілі бір қасиеттері туралы ережелер жасаудағы қателер мен жетістіктерді тани алады;
. тілді тұтас жуйе етіп тұрған басты заңдылықтарды анықтайды;
. тіл тұралы заңдылықтардың тұтас тіл жуйесі үшін маңыздылығын бағалай алатын болады.
Жинақтау.
Бұл категория тұтастықты құраушы элементтерді жаңа бір тұтастық жасай алатын мүмкіндіктермен байланыстыру арқылы комбинация жасауды білдіреді.
. оқушылар рефлексиялық жаттығулар орындайды;
. мәтінмен түрліше жұмыстар орындап, тілдік материалдарды сөйлеу тілінде қолдануды үйренеді.
Бағалау.
Бұл категория оқу материалын бағалау дағдысын білдіреді.
. мәтіннің құрылу желісін бағалайды;
. тілдік бірліктер туралы белгілі бір ереже жасауда оның нақты фактілермен сәйкестігін бағалайды;
. тілдік бірліктерді меңгеруге байланысты ұйімдастырылып отырған оқу- танымдық қызметтің ішкі, сыртқы өлшемдерге қарай іс- әрекет нәтижесінің де маңыздылығын бағалайды.
Оқушылардын білімдері әрбір деңгейлік тапсырманы орындау қорытындысы бойынша бағаланады: алдыңғы үш деңгейді орындағандарға- 3 ұпай ( бұл жерде ұпай саны бағамен сәйкес келеді), 1,2,3,4,5- деңгейлерді орындағаңдарға- ң ұпай, 6 деңгейдің де тапсырмасын орындағаңдарға 5 ұпай қойылады.
Бағалау парағының үлгісі:
Оқушының
аты- жөні
Тапсырмалар
Ұпай саны
бағасы
1
2
3
4
5
6
6 ұпай- 5; 5 ұпай- 4; 3 ұпай- 3.
Әдістемеде сабақ үлгілері дамыта оқытудағы сабақ құрылымына сәйкес ұсынылады. Дамыта оқытудағы сабақ құрылымының дәстүрлі қалыптасқан сабақ құрылымына қарағанда көптеген ерекшеліктер бар№ Оқушының оқу - танымдық әрекетінің психологиялық құрылым ерекшеліктеріне байланысты сабақ үш кезеңге сай ұйымдастырылады:
Мотивациялық - бағдарлау кезеңі ( мотивациялық - даярлық әдістерді қолданылады) 8-10 минут.
Операциялық- орындаушылық кезең ( оқу- танымдық, ізденім ішінара зерттеу, проблемалық әдістері қолданылады) - 15-20 минут.
Рефлексиялық- бағалау кезеңі (өзіндік бақылау- өзін- өзі бағалау әдістері)- 5-8 минут.
Мотивациялық- бағдарлау кезеңінде оқу міндеттері қойылып, айқындалады. Оқушылардың сабаққа қызығушылығын оятатындай тапсырмалар мен жұмыс түрлері ұйымдастырылады. Мысалы, Сөйлем тақырыбын оқытудың осы кезеңінің үлгісін былай беруге болады: - Ерте- ерте, ертеде біз білмейтін бір үлкен елде СӨЗДЕР өмір сүріпті. Сөздердің бір тобы бір- бірімен тіркесе байланысып, жеке отау тігіпті. Ол отау СИНТАКСИС елі деп аталыпты. Бұл сөздер бір- бірінен бөлек тұрса да, бір- біріне бағынып, бірін- бірі толықтырып тұрыпты. Ең бірінші тұрған сөз бәріне бас болыпты. Ал ең соңғы сөз өзінен кейін ешкімді жібермей, ойды тиянақтап тұрыпты. Бұның қалай аталатындығын сендер қазір тапсырмалар орындау арқылы тез табасыңдар.
Сонымен, бүгін біз, сол Әлемдегі ең үлкен ел- Синтаксис еліне саяхатқа шығамыз. Олай болса, сендерге сәт сапар тілеймін. Жолда кездескен тапсырмаларды мүдірмей орындап, тапсырамын дұрыс табуларыңа тілектеспін. Саяхатқа шығу үшін тіркескен вагондары бар позға отырамыз. Әр вагонға бір жұмбақтан жасырынған. Мысалы, 1- вагонда: Жылт- жылт еткен, жырадан өткен; 2- вагонда: Тәтті, тәттінің іші қатты, қаттының іші тәтті; 3- вагонда Кішкентай ғана бойы бар, айналдырып киген тоны бар; 4- вагонда: Қанаты жоқ- ұшады, аяғы жоқ- қашады; 5- вагонда: Ти десем, тимейді, тиме десем, тиеді; 6- вагонда: Отқа жанбас, суға батпас.
Тапсырма: Әр жұмбақтың шешуін тауып, әрқайсысының шешуіндегі бірінші әріптерінен сөз құрастыр. - Қандай сөз шықты? - СӨЙЛЕМ. Бұл сөз туралы не білетініңді есіңе түсір.
Тапсырма: Паровоз тоқтап қалды. Көмекке келейік. Ол үшін сөйлемнің неден тұратынын табайық: - Сөйлем сөздерден тұрады. - Сөйлемнің бірінші сөзі қалай жазылады? - Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылады.
Сонымен, сөйлем туралы ойымызды жинақтап, сызбаға түсірейік:
Сөйлем
Бірінші сөзі бас әріптен
Басталып жазылады.
Бір- бірінен бөлек жазылатын
Сөздерден құралады.
Осындай жұмыс түрінін негізінде оқушылардың жаңа тақырыпқа бет бұруына жағдай жасайды да, жаңа тақырыпты танып- бөлу мотивациясын қалайды. Яғни оқушылардың осыған дейінгі алған білімдері негізінде жаңа тақырыпты меңгеруге дайындығын бақылау, жаңа тақырыпты меңгертудің алғышартын қалыптастыру жұмыстары жүпгізіледі:
oo Үй тапсырмасын жаңа тақырыппен байланыстыру;
oo Жаңа тақырыпқа негіз болатын түсінік- белгілер туралы ойларын жинақтау;
oo Өткен мен әлі өтілмеген оқу материалын шебер байланыстырып сұрақ қою арқылы проблемалық жағдаят тудыру;
oo Стандартты емес тапсырма беру;
oo Беймәлім ( танылмаған ) білім нысаны туралы ақпаратты проблемалы түрде беру, яғни оқушыға білім неғұрлым беймәлім, жұмбақ көрінсе, ол оны соғұрлым білсем деген ынтасы арта түсетіндігін ескеру қажет. Осы әрекеттерді ұйымдастыру арқылы мұғалім жаңа сабақтың қызықты өтуін қамтамасыз етеді. Бұл оқушының өтілейін деп отырған тақырып қаншалықты қызықты да проблемалы екенін түйсініп, оны тануға деген ынтасын арттыра түсері сөзсіз. Сабақтың алғашқы кезеңі оқушыны осындай өз бетімен ізденетін әрекеттерге итермелеуі керек.
Операциялық- орындаушылық кезеңде жаңа тақырып оқушының тарапынан теориялық тұрғыдан танылады. Осыған дейінгі кезенде жасалған жұмыстардың барлығы осы саты үшін қызмет етеді, оның нәтижесі мен жемісі осында айқындалады. Білімді, теориялық ұғымды тануды мұғалім үйімдастырғанмен, енді оны тану оқушының мақсатына айналып, ол орындаушылық мазмұң\нға ие болады, яғни оқушының оқу- танымдық белсенді әрекеті осы кезенде толық жүзеге асады. Мұғалімнің мұндағы негізі қызметі- оқушының оқу- танымдық әрекетін қарапайым сабақ түрінде, диалектілік үдеріс негізінде жалпыдан нақтыға өту сипатында ұйымдастыру. Аталған кезенде төмендегідей жұмыстар жүргізіледі:
oo Жаңа тақырыпты, ұғымды меңгеру мақсатында түрлі жаттығулар мен тапсырмалар орындалады;
oo Соның негізінде оқушы нақты бір теориялық шешімге келіп, тұжырым жасайды;
oo Оқушылар жаңа теориялық ұғымды өзара талқылайды;
oo Жаңа танылған теориялық нысан туралы жалпы ереже, анықтама шығарады.
Нақты оқу тапсырмаларын орындау арқылы оқушы:
oo Берілген анықтаманы, ережені тәжірибеден өткізеді, оның ақиқаттығын тексереді;
oo Жекелген тапсырмаларды орындау барысында ережеге қатысты ескертулерді анықтайды;
oo Жалпы ережеге сәйкес мысалдарды тауып, оларды түсіндіреді;
oo Түрлі тапсырмаларды орындап, теориялық білімін бекітеді, тексереді, еркін қолданады.
Рефлексиялық- бағалау кезеңінде окушының теориялық түсініктерді меңгеруі тексеріледі, түзеттулер енгізіліп, қайта қорытындыланады. Ол үшін:
oo Тақырып тұрғысында сұрақтар қойылады;
oo Арнайы тапсырмалар беріледі;
oo Тексеру жұмыстары жүргізіледі.
Соңғы аталған жұмыс түріне тест тапсырмаларын және жағдаяттық материалдарды жатқызуға болады. Бұл аталған жұмыс түрлері оқушылардың білімін тексеріп, бақылауына және оқушының өзін- өзі бағалауына, жақсы көрсеткіштерге жетуіне мүмкіндік бөрері сөзсіз. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімі тестің баламалы (альтернативті), толықтыру (еске түсіру), сәйкестендіру, дұрыс жауабын таңдау тестілерін қрлданудың технологиясын жете меңгеруі тиіс.
Бұл кезең нәтижелерді өздігінен бағалау өлшемдері мен тәсілерінің жүйесін қамтиды. Оқушылардың өзін- өзі бағалауы мен өзін- өзі басқаруы, өзін- өзі түзетуі бір- бірмен тығыз байланыста болып, олар оқушылардың өздігінен жұмыс істеу қажеттігіне айналады.
Оқушылардың өзіндік бағалауы кезінде оның дербестігі, өздігінен істейтін әрекеті арта түседі:
oo Нақты мақсат- міндеттерін, іс- әрекетін аңғарады;
oo Өз мүмкіндігіне қарай өзін- өзі басқарады;
oo Жұмыс жоспарын жасап, өз жұмысының кемшіліктерін тауып, оны түзетеді;
oo Өзін- өзі тексереді, нәтижесін талдайды.
Сонымен, бұл кезеңнін дәстүрлі оқытудан ерекшелігі- оқушы өзінің осал тұстарын анықтап, өзіне- өзі іштей баға береді, өзінің не туралы білгеніне саналы тұрғыдан келіп, саралайды. Осыған қол жеткізу үшін мұғалім сабақ тақырыбына байланысты жалпылама сұрақтар беріп, рефлексиялы жаттығулар мен тапсырмалар арқылы тексереді, оқышуларға ережелерді түйіндетеді.
2.2 2- сынып Қазақ тілі құралына енген материалдар мен оқытудың әдіс тәсілдері
1-сыныпта өткенді қайталау. Оқу жылының басындағы қайталаудың негізгі мақсаттары: 1) 1- сыныпта берілген білімді еске түсіру, қайта жүйелеу, саналы түрде ұғынуын қамтамасыз ету; 2) алған білімін өэ тәжірибелерінде пайдалана білу дағдысын қалыптастыру: сөздерді қатесіз жазу, дұрыс айту; сөйлемді дұрыс құрастыру; оқыған мәтіннің мазмұнын айту; сөзге дыбыстық талдау жасай білу; сөздерді буынға бөлу, дұрыс тасымалдап жазу.
1-сыныпта негізінен тілдің дыбыстық жүйесі туралы білім беріледі: 1- сыныпты бітірген оқушы дыбыс әріппен таңбаланатынын, баспа әріп пен жазба әріптің жазылу ерекшеліктерін, дыбыстың түрлерін ( дауысты, дауыссыз), дауысты дыбыстардың буын құрайтының, жуан және жіңішке болып бөлінетінін және сөздерді тасымалдап жазуды біледі. Сондай- ақ сөз, сөйлем, заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздер жайында түсінік алған. Осыған орай 2- сыныптың басындағы қайталау материалдары мынындай ретпен беріледі: сөйлем және сөз ( сөйлемнің сөзден құралатыны, бас әріптен бастап жазылып, соңына нүкте, сұрау, леп белгілері қойылатыны) -1-6- жаттығулар; дыбыс және оның түрлері ( сөз, сөздегі дыбыс пен әріп, сөздегі дыбыстың өзгеруіне байланысты сөз мағынасының да өзгеретіндігі, жуан- жіңішке дауыстылар) -7-13- жаттығулар; әліпби, буын және тасымал -14-18- жаттығулар; заттың атын білдіретін сөздер -19-23- жаттығулар; заттың қимылын білдіретін сөздер -24-28- жаттығулар; заттың сынын білдіретін сөздер -29-33- жаттығулар; заттың сынын білдіретін сөздер -34-38- жаттығулар; сөйлеу мәдениеті ( сәлемдесу, қоштасуға байланысты сөздер) -39-41- жаттығулар.
Тіл және сөйлеу. 2-сыныптың материалы Тіл және сөйлеу тарауынан басталады. Бұл- оқулықтағы мүлде жаңа тақырып. Бұрынғы оқулықтарда тілдің қарым- қатынас жасау құралы екеніне арнайы орын берілмеген. Енді тілді тек грамматикалық жағынан үйретіп қана қоймай, оның ең негізі рөлі- коммуникативтік қызметімен таныстыру көзделіп отыр. Мұнда сөйлеудің қажеттілігін практикалық жолмен таныту мақсаты қойылды. Бұл үшін оқулықта арнайы сюжетті суреттер берілді. Сол суреттер бойынша сұрақ- жауап әдісімен балалардың бір- бірімен сөйлесуі, хабарласуы тіл арқылы жүзеге асатыны түсіндіріледі. Одан әрі ауызекі сөйлеу мен жазбаша сөйлеу туралы ұғым жаттығу мәтіндері негізінде беріледі. Осы мақсатта ұсынылған жаттығулардың бірін оқып, екіншісін жаза отырып, оқушы сөйлеудің түрлерінен мағлүмат алады. Мұғалімнің міндеті- сол мәтіндердің мазмұнын саналы түрде ұғындыру, одан әрі бекіте түсуге бағытталған жұмыс түрлерін ұйымдастыру.
Дыбыс және әріп. Бұл сыныпта тілдің дыбыстық жүйесінен берілетін білім кеңейтіліп, күрделене түседі. 1- сныпта өтілген дыбыс ерекшеліктері нақты, жеке дыбыстарға қатысты талданады. Атап айтқанда, У дыбысы, И дыбысы, Я, Ю әріптері жеке-жеке қарастырылады.
Дауыссыз дыбыстардың түрлері, яғни қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетіні, олардың дыбысталу ерекшеліктері салыстырылып түсіндіріледі. Бұл жұмыс мұғалімнің оқушыларға тиянақты білім беру дағдысын берік орнықтыру арқылы олардың ой-өрісін жетілдіре түсу, сөйлеу тілін байыту міндетімен ұштасады.
Дыбыстар мен әріптер жөніндегі бұл тарау У дыбысының дауысты және дауыссыз болып айтылуы деген тақырыптан басталды. Бұл тақырыптың мақсаты- у дыбысының бірде дауысты, бірде дауыссыз болып келуінің себебін тілдік мысалдарды байқату негізінде түсіндіру. Оқулықтағы 50- жаттығу осы мақсатты көздейді. Жаттығуды талдау барысында оқушылар у дыбысының бірде дауысты (ту), бірде дауыссыз (тау) болып келетінін байқайды. Одан әрі у -дың қандай жағдайда дауыссыз болатыны түсіндіріледі. Дауыссыз у дыбысына 52, 53, 54- жаттығулар берілсе, дауысты у дыбысын танытуға 55,56- жаттығулар берілген. Ал 57-62 жаттығулар аталған тақырып бойынша берілген ұғымды пысықтап, қорыту мақсатын көздейді.
Келесі тақырып - У әрпінің жазылуы. Бұл тақырыптың мақсаты - дауыссыз у дыбысының алдынан ұ, у дыбыстары естілгенмен, жазу кезінде олардың орнына дара у-дың өзі жазылатынын аңғарту және у әрпінің алдынан ы, і әріптерінің жазылмайтынын үйрету. 63-71- жаттығулар дауыссыз у -дың емлесіне, 72-75 - жаттығулар ы, і әріптеріне аяқталған сөздерге у әрпі қосылғанда, жазуда ы,і әріптері түсіп қалатынын ( оқы-оқу, тоқы-тоқу) байқатуға арналған. И, й әріптерінің бір-бірінен ерекшеліктері мен жазылу емлесі И, й әріптерінің жазылуы тақырыбы аясында қарастырылады. Алдымен и-дың дауысты дыбыс екенін, бұл дыбыстың алдынан ы,і естілгенімен, олардың орнына и әрпі жазылатынын аңғарту мақсатындағы жаттығулар берілді. Содан соң й-дің дауыссыз дыбыс екені, оның тек дауысты дыбыстардан соң жазылатыны аңғартылады, И-й дыбыстары бір жаттығу (81) ішінде салыстырылып көрсетілді. Осы тақырыпқа берілген жаттығулар ішінде кездесетін киіз, киім, биік, диірмен, иір, тиін, мейіз, қайыс, мойын, мүйіз деген сөздерге баса назар аударып, и,й әріптерінен соң келетін ы, і әріптерін түсірмей жаздыруға дағдыландыру қажет.
Тый, сый және бұлардан таралған сөздерде тек ый жазылатынын есте сақтауды талап еткен жөн. Мұны түсіндіру үшін нақты өлең үзінділері пайдаланылды (86), өздері ойланып, тиісті әріпті қойып жазуға арналған жаттығу (89) ұсынылды. Осы тақырыпты қорытуға арналған 91- жаттығуға ерекше мән беріледі. Бұл жаттығу, бір жағынан, и, й дыбыстарын қорытындылау мақсатын көздесе, екінші жағынан, келесі тақырыпқа өтудің тиімді тәсілі ретінде алынды. Сөйлеу мәдениетіне қатысты алғыс айту, ризашылық білдіру кезінде қолданылатын сөздерді осы тұста байқата кетуді жөн көрдік. 91,92,93- жаттығулар осы мақсатты көздейді.
94- жаттығудан 110- жаттығуға дейінгі тапсырмалар я әрпінің айтылу, жазылу ережелерін меңгертуді, ондай әрпі бар сөздерді дұрыс жазуға дағдыландыруды көздейді. Бұл арада ерекше назар аударатын жай - я әрпінің алдында ы, і әріптері жазылмай, олардың орнына и жазылатыны. 100- 102- жаттығулар осыған арналған.
Ю- әрпінің жазылуы тақырыбына 110- 120- жаттығулар берілді. Бұл тақырыпқа енген жаттығулар сөздегі йу дыбыстарының орнына ю әрпі жазылатынын, ю әрпінің алдынан ы, і әріптерінің орнына и әрпі жазылатынын байқатуға бағытталған. Сонымен бірге иу, йу әріптері сақталып жазылатын сөздерге ерекше мән берілді. Ондай сөздерді арнайы жаттығулар ( 117,118) арқылы аңғарта отырып, жазылуын есте сақтау талап етіледі. Мұндай сөздер қатарына миуа, айуан, хайуан, хайуанат сөздері жатады.
Дауыссыз дыбыстардың түрлері тақырыбында дауыссыздардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетінін білдіру, олардың айтылу ерекшеліктерін байқату көзделді. Осы тұста ескеретін нәрсе: алдымен дауыссыздардың дауысты дыбыстардан айырмашылығын еске түсіру керек (өйткені 1- сыныпта дыбыстардың түрлері, өзіндік негізгі ерекшеліктері оқытылды). Өткенді еске түсіруге оқулықтағы 121- жаттығуды пайдалануға болады (өзге мысал алса да артық емес). Оқулықтағы жаттығулар оқушылардың сөзге саналы түрде дыбыстық талдау жасай білуін, әсіресе, дауыссыздардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінетінін ұғындыруға арналған. Оқушылар әрбір қатаң дауыссыздың ұяң сыңары бар екенін білгені жөн. Сонда ғана олардың ұқсастығынан пайда болатын алмасуларды, дыбыс үндесулерін оқушы саналы түрде біле бастайды. Осыған орай оқулықта қатаң, ұяң дыбыстардың үндесу, басқа да жұмсалу ерекшеліктері ескеріліп, бп, қғ, кг дыбыстары жеке-жеке тақырыпша етіп берілді.
Дауыссыз б мен п тақырыбы сөз соңында б дыбысы айтылғанымен, п жазылатынын, п дыбысынан соң дауысты дыбыс келсе, ол ұяңдап б-ға айналатынын үйретуге арналған. 126- жаттығуда демалып, үлестіріп, сыйлап, шелектеп, алып, қуанып сөздерінің соңындағы п дыбысы оқылғанда б болып естілетініне оқушылардың назарын ерекше аудару қажет. Мұғалім өз бетінше тағы да осы сияқты талап, санап, кітап, топ, т.б. сөздерді мысалға алып, айтылуы мен жазылуын салыстыра отырып, сөз аяғында б естілсе дн, п жазылатынын толығырақ аңғарта түскені дұрыс. Бұдан әрі балаларға клуб, штаб сияқты орыс тілінен енген санаулы ғана сөздердің соңында б жазылатыны ескертіледі.
Сөз соңындағы п дыбысының өзінен кейін келген дауыстының әсерінен б-ға айналуы 131- жаттығудағы іргелес сөйлемдерде берілген кітап-кітабымды, доп-добым сөздерін салыстыру арқылы байқатылады. Соған жалғас берілген 132- жаттығудағы сөздерге ы, і әріптерін қосып жаза отырып ( мектеп- мектебі, тәртіп-тәртібі, талап-талабы, т.б.), оқушылар п дыбысының б-ға айналу себебін өздеріақ айтатындай болуға тиіс. 134, 135- жаттығулар берілген білімді дағдыға айналдыруға, сөйлеу тілін дамытуға бағытталған.
Дауыссыз қ мен ғ тақырыбын оқытқанда, ең алдымен, қ дыбысы сөздің барлық буындарында ( қазына, моншақ, жауқазын) келе беретінін, ал ғ дыбысының сөз басында, ортасында (ғарышкер, табиғат) кездескенімен, сөз соңында келмейтінін байқатып алу керек. 136- жаттығу осыған арналған. Жаттығуда берілген тапсырманы орындап, сұраққа жауап беру барысында оқушылар бұл екі дыбыстың бірі қатаң, бірі ұяң екенін де білуге тиіс. Бұдан кейінгі жаттығулар дауысты дыбыс жалғанғанда сөз соңындағы қ-ның ғ-ға өзгеретінін білдіруді көздейді. Оқушылар дұрыс ұғуы үшін жаттығудағы кейбір сөздерге дауысты дыбыс қосып өзгертіп қана қоймай, дауыссыз дыбыстан басталған қосымша жалғап, екеуін салыстырқан жөн:
парақ+ы- парағы,
парақ+пен-парақпен,
парақ+ты-парақты, т.б.
осындай жаттығулардан кейін оқушылар: қ-ға аяқталған сөзден кейін дауысты дыбыс келсе, қ дыбысы ғ-ға айналады, - деп, ережені өздері-ақ қорытып шығарады. Әрі қарай берілетін жаттығу жұмыстары берілген ұғымды бекітуге, өз бетімен ойланып жұмыс істеуге үйретуге лайықталған. 137-146- жаттығуларды орындау кезінде көрсетілген тапсырма түрлерімен ғана шектеліп қалмай, олардағы сөздердің мағыналарымен жұмыс жүргізу қажет (берілген сөздердің мағынасын оқушы қалай түсінеді, соны анықтау, сол сөздерді қатыстырып сөйлем құрату, сөз мағынасына лайық суреттер пайдалану, т.б)
Дауыссыз к мен г дыбыстарын оқытуда да осы айтылғандар ескерілгені жөн. Өйткені бұлардың үндесу заңдылықтары да жоғарыда айтылғандай. Айырмашылығы - қ,ғ жуан буындарда, к,г жіңішке буындарда жазылады. Оқушыларға алдымен осы ерекшелігін байқатамыз. Сонымен бірге к,г дыбыстарының айтылуын, бұлардың қ,ғ дыбыстарынан әріптік , дыбыстық айырмашылықтарын білдіру керек. 147, 148- жаттығулар к,г дыбыстарының қалай айтылатынын, қандай буында жазылатынын аңғарту үшін берілген. 149-151 - жаттығулар к дыбысы өзінен кейін келген дауыстының әсерінен г-ге айналуын танытуға арналған. Ал кейінгі жаттығулар қ,ғ, к,г дыбыстарын аралас ала отырып, олардың жазылу емлесін меңгертуді, оқушылардың сөйлеу дағдысын жетілдіруді көздейді.
Дауыссыз л,р дыбыстары жеке тақырып ретінде қарастырылды. Себебі үнді л,р, дыбыстарының өзіндік қиындықтары бар. Олай дейтін себебіміз, л мен р-ден басталатын сөздердің айтылуы мен жазылуы бірдей емес, әрі бастауыш сыныпта р-ды л деп айту да жиі ұшырасады. Осындай кемшіліктерден арылтуға себі тиер деген мақсатта арнайы жаттығулар ұсынылды. 163- жаттығуда сөздерді көшіріп жазу тапсырылған. Оқушылар сөздерді жазбас бұрын сол сөздерді оқытып, айтылуына ерекше назар аударту қажет, сондай-ақ сөздердің мағынасын түсіндірген жөн. Өйткені шәкірттердің сөздік қорына енгізу мақсатымен жаңа сөздер мол берілді ( лашын, лебіз, лауазым, рең, рәсім, рауғаш, т.б.). жаттығудағы сөздердің айтылуы мен жазылуын салыстырып, олардың жазылуы айтылуымен бірдей еместігіне көз жеткізген соң ғана жаздыртқан дұрыс. 164,165, 167-жаттығулар л, р әріптерінің алдынан ы, і әріптері жазылмайтынын білдіруге берілсе, 168-171- жаттығу оларға керісінше - ы,і әріптері түсірілмей жазылатын сөздерді танытуды көздейді: Іле, ілгіш, ілесу, ірі, ірімшік, ілгері, ылғал, ырыс, ылғи, т.б. осы жаттығудағы сөздерді алдыңғы жаттығудағы сөздермен салыстыра отырып, дұрыс жазуын есте сақтау тапсырылды.
Дауыссыз н мен ң дыбыстарын оқытқанда, ең алдымен, бұл екеуінің екі басқа дыбыс екенін, айтылу артикуляциясының да өзгеше екенін білдіруге ұмтылған жөн. Өйткені бұлар үнді дыбыс болғанмен, екеуінің айтылуы (жасалуы) әр басқа. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz