Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері
Жоспар
Кіріспе 3
1. Бейнелеу өнеріндегі қолданылатын әдіс.тәсілдер 5
1.1 Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері 5
1.1.1 Ауызша әдіс 5
1.1.2 Көрнекілік әдіс 7
1.1.3 Практикалық әдіс 9
1.1.4 Репродуктивтік әдіс 9
1.1.5 Проблемалық әдіс 10
1.1.6 Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс 10
1.1.7 Зерттеу әдісі 11
1.2 Педагогтың дайындығы және жаңаша көркем мәдениет 12
2. Баустауыш сынып оқушыларының адам бейнесін бейнелеу тәсілдерін меңгерту жолдары
14
2.1 Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа бағыттар мен әдістемелер 14
2.2 Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс.тәсілдерді пайдалану тиімділігі
21
3. Бейнелеу өнері сабағына арналған сабақ жоспарлары 24
3.1 «Адам басын бейнелеу» атты тақырыбына 3 сыныпқа арналған сабақ жоспары
24
3.2 Бейнелеу өнерінде оқушыларды ою.өрнек түрлерімен таныстыру 25
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе 3
1. Бейнелеу өнеріндегі қолданылатын әдіс.тәсілдер 5
1.1 Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері 5
1.1.1 Ауызша әдіс 5
1.1.2 Көрнекілік әдіс 7
1.1.3 Практикалық әдіс 9
1.1.4 Репродуктивтік әдіс 9
1.1.5 Проблемалық әдіс 10
1.1.6 Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс 10
1.1.7 Зерттеу әдісі 11
1.2 Педагогтың дайындығы және жаңаша көркем мәдениет 12
2. Баустауыш сынып оқушыларының адам бейнесін бейнелеу тәсілдерін меңгерту жолдары
14
2.1 Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа бағыттар мен әдістемелер 14
2.2 Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс.тәсілдерді пайдалану тиімділігі
21
3. Бейнелеу өнері сабағына арналған сабақ жоспарлары 24
3.1 «Адам басын бейнелеу» атты тақырыбына 3 сыныпқа арналған сабақ жоспары
24
3.2 Бейнелеу өнерінде оқушыларды ою.өрнек түрлерімен таныстыру 25
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі білім беру ісінің негізгі нысаны – жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлауды, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады.
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Әрбір жас жеткешек буын іс-әрекет ету үшін адамзаттың тәжірибесімен жинақталған,қалыптасқан ғылымды игеріп алады,соған сүйенеді. Қазіргі кезде жас ұрпақты оқытып,алған білімін кеңейтіп, көркемдік талғамдарын арттыруда,өмірге көзқарастарын дұрыс қалыптастырып халықтық тәрбие беруде, ізгі мінез-құлық, биік адамгершілік, ұлттық қасиеттерін қалыптастыруда бейнелеу өнері пәнінің атқарар міндеті мол, орны ерекше
Бейнелеу өнері сабағы оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншіліктерін арттырады, өз өлкесінің сұлу табиғатын, халқымыздың әдет-ғұрпын, ұлттық өнері мен кеңірек танысуына жол ашады. Оқушы ой-өрісін кеңейтіп,өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншілігін арттыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Бейнелеу өнерін оқытуда оқушының шығармашылық жұмыс орындау творчестволық процесі мен оқытудағы оқушы мен мұғалім арасындағы педагогикалық процесс кезеңдерінің сәйкестігі ұтымды нәтижеге жеткізеді. Мысалы мұғалімнің тақырыпты әсерлі бейнелеп түсіндіруі мен оқушының осы тақырыпты әсерлі мазмұнда көркем қабылдау сәйкестігі. Немесе мұғалімнің орындау әдіс-тәсілдерін көрсетуі мен оқушының бейнені орындауға қажетті тәсілдерді бейне формасына сәйкес елестетіп қолдана отырып жұмыс орындауы т.б.
Бейнелеу өнерінің дамытушы күші сананың бейнелеушілік қабілетіне, яғни адамның өмірді түр, түс, пішін, көлем, кеңістік, уақыт арқылы сезімді-бейнелік қабылдау мүмкіндігінде екендігін адамзат пайда болып даму эволюциясы көрсетіп отыр.
Адам өмірді бейнелі пішінде қабылдайды. Бұл адамның генетикалық өрісінен де белгілі. Адамның танымдық табиғатының негізінде бейнелік қабылдау мен іс-әрекет жатыр.
«Ойлау актісі мен оқыту процесінің сәйкестігі» туралы Дж.Дьюй философиялық іліміне қатысты таным және шығармашылық қызмет түрлі ақиқатты құмарлықпен ізденуді, оған талпыну мен ынтаны сипаттап тек-тамырында, түбінде бір тұтастық процестер жүйесін құрайды. Ойлау биологиялық және әлеуметтік дамудың жемісі.
Осы қасиеттер ортақтығы да тәрбие мен шығармашылық – жаратымпаздық процесстер сәйкестігін, және осыған байланысты осы тұрғыдағы ойлау актісі мен оқыту процестерінің сәйкестілік жүйесін құрайды. Бұл әрине білім мен тәрбие беруде оқушы белсенділігін, оның рухани жан дүниесін байытып, оқыту сапасын арттырады. Сана адамның қоршаған дүниені танып білу, бейнелеу қабілеті ретінде оның өмірді суреткерлік бейнелеушілік байланыстарын Д.Кішібеков «Қоғамдық сананың тағы бір көне формасы - өнер. Ол объективті ақиқатты бейнелеп көрсетеді. Көркемдік бейне-құбылыстарды нақты сезімталдық түрде барынша ерекше, типтік тұрғыдан бейнелейді. Былайша айтқанда, ол жалпылық пен жекенің, объективтік пен субъективтік, материалдық пен идеялықтың, диалектикалық ерекшеліктерінің бірлігі. Көркем бейне негізінде дараланған, нақтыланған сын-сипат жатады, сонымен қатар ол дара, жеке, нақты адам бейнесі арқылы көпшілікке белгілі, түсінікті типтерді, құбылыстарды сомдап, бейнелейді, жаманнан жирентеді, жақсыға ынталандырады» - деп көрсетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Жас ұрпақты өздігінен ізденіп жұмыс жүргізуіне, шеберлік деңгейін арттырып, ынта-ықыласын молайтуға, әсемдік пен сұлулықты көріп, бағалай білуге үйретіп, бейнелеу өнері пәніне өнеріне деген қызығушылығын ояту.
Қазіргі кезеңдегі білім беру ісінің негізгі нысаны – жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлауды, «парасатты экономиканың» негіздерін қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады.
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Әрбір жас жеткешек буын іс-әрекет ету үшін адамзаттың тәжірибесімен жинақталған,қалыптасқан ғылымды игеріп алады,соған сүйенеді. Қазіргі кезде жас ұрпақты оқытып,алған білімін кеңейтіп, көркемдік талғамдарын арттыруда,өмірге көзқарастарын дұрыс қалыптастырып халықтық тәрбие беруде, ізгі мінез-құлық, биік адамгершілік, ұлттық қасиеттерін қалыптастыруда бейнелеу өнері пәнінің атқарар міндеті мол, орны ерекше
Бейнелеу өнері сабағы оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншіліктерін арттырады, өз өлкесінің сұлу табиғатын, халқымыздың әдет-ғұрпын, ұлттық өнері мен кеңірек танысуына жол ашады. Оқушы ой-өрісін кеңейтіп,өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншілігін арттыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Бейнелеу өнерін оқытуда оқушының шығармашылық жұмыс орындау творчестволық процесі мен оқытудағы оқушы мен мұғалім арасындағы педагогикалық процесс кезеңдерінің сәйкестігі ұтымды нәтижеге жеткізеді. Мысалы мұғалімнің тақырыпты әсерлі бейнелеп түсіндіруі мен оқушының осы тақырыпты әсерлі мазмұнда көркем қабылдау сәйкестігі. Немесе мұғалімнің орындау әдіс-тәсілдерін көрсетуі мен оқушының бейнені орындауға қажетті тәсілдерді бейне формасына сәйкес елестетіп қолдана отырып жұмыс орындауы т.б.
Бейнелеу өнерінің дамытушы күші сананың бейнелеушілік қабілетіне, яғни адамның өмірді түр, түс, пішін, көлем, кеңістік, уақыт арқылы сезімді-бейнелік қабылдау мүмкіндігінде екендігін адамзат пайда болып даму эволюциясы көрсетіп отыр.
Адам өмірді бейнелі пішінде қабылдайды. Бұл адамның генетикалық өрісінен де белгілі. Адамның танымдық табиғатының негізінде бейнелік қабылдау мен іс-әрекет жатыр.
«Ойлау актісі мен оқыту процесінің сәйкестігі» туралы Дж.Дьюй философиялық іліміне қатысты таным және шығармашылық қызмет түрлі ақиқатты құмарлықпен ізденуді, оған талпыну мен ынтаны сипаттап тек-тамырында, түбінде бір тұтастық процестер жүйесін құрайды. Ойлау биологиялық және әлеуметтік дамудың жемісі.
Осы қасиеттер ортақтығы да тәрбие мен шығармашылық – жаратымпаздық процесстер сәйкестігін, және осыған байланысты осы тұрғыдағы ойлау актісі мен оқыту процестерінің сәйкестілік жүйесін құрайды. Бұл әрине білім мен тәрбие беруде оқушы белсенділігін, оның рухани жан дүниесін байытып, оқыту сапасын арттырады. Сана адамның қоршаған дүниені танып білу, бейнелеу қабілеті ретінде оның өмірді суреткерлік бейнелеушілік байланыстарын Д.Кішібеков «Қоғамдық сананың тағы бір көне формасы - өнер. Ол объективті ақиқатты бейнелеп көрсетеді. Көркемдік бейне-құбылыстарды нақты сезімталдық түрде барынша ерекше, типтік тұрғыдан бейнелейді. Былайша айтқанда, ол жалпылық пен жекенің, объективтік пен субъективтік, материалдық пен идеялықтың, диалектикалық ерекшеліктерінің бірлігі. Көркем бейне негізінде дараланған, нақтыланған сын-сипат жатады, сонымен қатар ол дара, жеке, нақты адам бейнесі арқылы көпшілікке белгілі, түсінікті типтерді, құбылыстарды сомдап, бейнелейді, жаманнан жирентеді, жақсыға ынталандырады» - деп көрсетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Жас ұрпақты өздігінен ізденіп жұмыс жүргізуіне, шеберлік деңгейін арттырып, ынта-ықыласын молайтуға, әсемдік пен сұлулықты көріп, бағалай білуге үйретіп, бейнелеу өнері пәніне өнеріне деген қызығушылығын ояту.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 жыл.
2. «Орта ғасырлардағы дүние жүзі тарихы», - Алматы: Атамұра, 2007 жыл.
3. А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев. «Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр =
4. А.С.Шипанов. «Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер». Алматы. «Мектеп». 1989, 170-бет.
5. Бишняков А.Б. Базарбаева Д.Т. Мұхаметжанов Д.А. Ли К.В. Көпбасынова Р.Т. «Қазақстанның ХХғ. бейнелеу өнері». Алматы. «Рауан». 1996, 46-бет.
6. Есмаханов А. Ли К. «Қазақстанның қазіргі бейнелеу өнері: кескіндеме, мүсіндеме, графика». Алматы. «Дидар». 1998, 80-бет.
7. Изобразительное искусства Казахстана». Алматы, «Атамұра», 2001, 331-бет.
8. Кузин В.С. «Бейнелеу өнерінің негізгі оқыту» 1-3 сынып
9. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Лтд.» ЖШС, 2010 жыл.
10. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Лтд.” ЖШС, 2005
11. Ленардо да Винчи «Живопись туралы кітап».-Мәскеу, 1994 жыл.
12. Михайлова О.В. «Заметки о рисовании человека. Рисунок головы» Москва «Искусство» 1960 год.
13. Мүсәлімов, Теміржан, Самылтыров, Мұхаметқали. «Бейнелеу өнерінің негіздері». Алматы. «Рауан». 1995, 46-бет.
14. Үкі Әжиев. Алматы. «Өнер». 1984, 38-бет.
15. Шорохов Е.В. «Декоративтік суреттен» Мәскеу, 1997 жыл.
16. Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. 2007, наурыз
17. «Ақиқат» журналы 1993, № 42
18. Көшекбаев Н. Оқыту теориясы. «Мектеп» баспасы, Алматы, 1976
19. Сабақ беру тиімділігін арттыру жолдары. Құраст.Б.Сманов.- Алматы: Мектеп, 1989
20. Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері. Атырау., “Өнер”., 2005
21. Қ.Әмірғази. Қазақтың бейнелеу өнері. Алматы., “Өнер”., 1969
22. Мизамбаев Р. Живопись және оның негізгі мәселелері. Алматы., “Өнер”., 1999
23. А.С.Шипанов. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер Алматы .,“Мектеп”., 1986
1. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 жыл.
2. «Орта ғасырлардағы дүние жүзі тарихы», - Алматы: Атамұра, 2007 жыл.
3. А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев. «Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр =
4. А.С.Шипанов. «Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер». Алматы. «Мектеп». 1989, 170-бет.
5. Бишняков А.Б. Базарбаева Д.Т. Мұхаметжанов Д.А. Ли К.В. Көпбасынова Р.Т. «Қазақстанның ХХғ. бейнелеу өнері». Алматы. «Рауан». 1996, 46-бет.
6. Есмаханов А. Ли К. «Қазақстанның қазіргі бейнелеу өнері: кескіндеме, мүсіндеме, графика». Алматы. «Дидар». 1998, 80-бет.
7. Изобразительное искусства Казахстана». Алматы, «Атамұра», 2001, 331-бет.
8. Кузин В.С. «Бейнелеу өнерінің негізгі оқыту» 1-3 сынып
9. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Лтд.» ЖШС, 2010 жыл.
10. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Лтд.” ЖШС, 2005
11. Ленардо да Винчи «Живопись туралы кітап».-Мәскеу, 1994 жыл.
12. Михайлова О.В. «Заметки о рисовании человека. Рисунок головы» Москва «Искусство» 1960 год.
13. Мүсәлімов, Теміржан, Самылтыров, Мұхаметқали. «Бейнелеу өнерінің негіздері». Алматы. «Рауан». 1995, 46-бет.
14. Үкі Әжиев. Алматы. «Өнер». 1984, 38-бет.
15. Шорохов Е.В. «Декоративтік суреттен» Мәскеу, 1997 жыл.
16. Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы. 2007, наурыз
17. «Ақиқат» журналы 1993, № 42
18. Көшекбаев Н. Оқыту теориясы. «Мектеп» баспасы, Алматы, 1976
19. Сабақ беру тиімділігін арттыру жолдары. Құраст.Б.Сманов.- Алматы: Мектеп, 1989
20. Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері. Атырау., “Өнер”., 2005
21. Қ.Әмірғази. Қазақтың бейнелеу өнері. Алматы., “Өнер”., 1969
22. Мизамбаев Р. Живопись және оның негізгі мәселелері. Алматы., “Өнер”., 1999
23. А.С.Шипанов. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер Алматы .,“Мектеп”., 1986
Жоспар
Кіріспе
3
1. Бейнелеу өнеріндегі қолданылатын әдіс-тәсілдер
5
1.1 Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері
5
1.1.1 Ауызша әдіс
5
1.1.2 Көрнекілік әдіс
7
1.1.3 Практикалық әдіс
9
1.1.4 Репродуктивтік әдіс
9
1.1.5 Проблемалық әдіс
10
1.1.6 Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс
10
1.1.7 Зерттеу әдісі
11
1.2 Педагогтың дайындығы және жаңаша көркем мәдениет
12
2. Баустауыш сынып оқушыларының адам бейнесін бейнелеу тәсілдерін меңгерту жолдары
14
2.1 Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа бағыттар мен әдістемелер
14
2.2 Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігі
21
3. Бейнелеу өнері сабағына арналған сабақ жоспарлары
24
3.1 Адам басын бейнелеу атты тақырыбына 3 сыныпқа арналған сабақ жоспары
24
3.2 Бейнелеу өнерінде оқушыларды ою-өрнек түрлерімен таныстыру
25
Қорытынды
28
Қолданылған әдебиеттер тізімі
30
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі білім беру ісінің негізгі нысаны - жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлауды, парасатты экономиканың негіздерін қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады.
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі - тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Әрбір жас жеткешек буын іс-әрекет ету үшін адамзаттың тәжірибесімен жинақталған,қалыптасқан ғылымды игеріп алады,соған сүйенеді. Қазіргі кезде жас ұрпақты оқытып,алған білімін кеңейтіп, көркемдік талғамдарын арттыруда,өмірге көзқарастарын дұрыс қалыптастырып халықтық тәрбие беруде, ізгі мінез-құлық, биік адамгершілік, ұлттық қасиеттерін қалыптастыруда бейнелеу өнері пәнінің атқарар міндеті мол, орны ерекше
Бейнелеу өнері сабағы оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншіліктерін арттырады, өз өлкесінің сұлу табиғатын, халқымыздың әдет-ғұрпын, ұлттық өнері мен кеңірек танысуына жол ашады. Оқушы ой-өрісін кеңейтіп,өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншілігін арттыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Бейнелеу өнерін оқытуда оқушының шығармашылық жұмыс орындау творчестволық процесі мен оқытудағы оқушы мен мұғалім арасындағы педагогикалық процесс кезеңдерінің сәйкестігі ұтымды нәтижеге жеткізеді. Мысалы мұғалімнің тақырыпты әсерлі бейнелеп түсіндіруі мен оқушының осы тақырыпты әсерлі мазмұнда көркем қабылдау сәйкестігі. Немесе мұғалімнің орындау әдіс-тәсілдерін көрсетуі мен оқушының бейнені орындауға қажетті тәсілдерді бейне формасына сәйкес елестетіп қолдана отырып жұмыс орындауы т.б.
Бейнелеу өнерінің дамытушы күші сананың бейнелеушілік қабілетіне, яғни адамның өмірді түр, түс, пішін, көлем, кеңістік, уақыт арқылы сезімді-бейнелік қабылдау мүмкіндігінде екендігін адамзат пайда болып даму эволюциясы көрсетіп отыр.
Адам өмірді бейнелі пішінде қабылдайды. Бұл адамның генетикалық өрісінен де белгілі. Адамның танымдық табиғатының негізінде бейнелік қабылдау мен іс-әрекет жатыр.
Ойлау актісі мен оқыту процесінің сәйкестігі туралы Дж.Дьюй философиялық іліміне қатысты таным және шығармашылық қызмет түрлі ақиқатты құмарлықпен ізденуді, оған талпыну мен ынтаны сипаттап тек-тамырында, түбінде бір тұтастық процестер жүйесін құрайды. Ойлау биологиялық және әлеуметтік дамудың жемісі.
Осы қасиеттер ортақтығы да тәрбие мен шығармашылық - жаратымпаздық процесстер сәйкестігін, және осыған байланысты осы тұрғыдағы ойлау актісі мен оқыту процестерінің сәйкестілік жүйесін құрайды. Бұл әрине білім мен тәрбие беруде оқушы белсенділігін, оның рухани жан дүниесін байытып, оқыту сапасын арттырады. Сана адамның қоршаған дүниені танып білу, бейнелеу қабілеті ретінде оның өмірді суреткерлік бейнелеушілік байланыстарын Д.Кішібеков Қоғамдық сананың тағы бір көне формасы - өнер. Ол объективті ақиқатты бейнелеп көрсетеді. Көркемдік бейне-құбылыстарды нақты сезімталдық түрде барынша ерекше, типтік тұрғыдан бейнелейді. Былайша айтқанда, ол жалпылық пен жекенің, объективтік пен субъективтік, материалдық пен идеялықтың, диалектикалық ерекшеліктерінің бірлігі. Көркем бейне негізінде дараланған, нақтыланған сын-сипат жатады, сонымен қатар ол дара, жеке, нақты адам бейнесі арқылы көпшілікке белгілі, түсінікті типтерді, құбылыстарды сомдап, бейнелейді, жаманнан жирентеді, жақсыға ынталандырады - деп көрсетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Жас ұрпақты өздігінен ізденіп жұмыс жүргізуіне, шеберлік деңгейін арттырып, ынта-ықыласын молайтуға, әсемдік пен сұлулықты көріп, бағалай білуге үйретіп, бейнелеу өнері пәніне өнеріне деген қызығушылығын ояту.
1. Бейнелеу өнеріндегі қолданылатын әдіс-тәсілдер
1.1 Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері
Бейнелеу өнерін оқыту әдістерін сөз етпес бұрын, жалпы педагогика ғылымындағы әдіс, тәсіл ұғымдарына тоқталып кетейік.
Педагогикалық энциклопедияда: "Оқыту әдістері - мұғалім мен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, оқушылардың, дүниетанымы қалыптасады, қабілеттері дамиды", - деп берілген.
Яғни, оқыту әдістері - мұғалім мен оқушылардың арасындағы оқу-тәрбие жұмыстарын нәтижелі етіп ұйымдастыру іс-әрекетінің тәсілдері. Дәлірек айтқанда, әдіс - белгілі бір мақсатқа жету іс-әрекетін нақты жүйеге келтіретін тәсілдердің жиынтығы. Ол оқу-тәрбие жұмысындағы әдістерді педагогикалық дидактика негіздерін бетке ұстай отырып, оқушылардың танымдық қабілет- терінің дамуына мүмкіндік туғызуы тиіс, яғни оқушы - лардың ойын, қиялын дамытуға, өз бетімен ізденіп, жаңа білім меңгеруге ықпал жасауы тиіс.
Оқыту әдісі белгілі бір мақсатқа жетудің саналы түрде қолданылатын тәсілдері, ал мақсатқа жету мұғалімнің сол тәсілдерді тиімді таңдап алып, шебер пайдалана отырып оқыту барысын ұйымдастыруына, оқушылардың қабылдауға даярлық дәрежесіне, мұғалім мен оқушылардың белсенді педагогикалық ынтымақтастығына байланысты.
Жалпы әдіс пен тәсілді ажыратып жіктеп көрсету пікірталас туғызады, өйткені оқыту барысында екеуі бір-бірімен ауыспалы болып келуі мүмкін.
Мысалы:
Мұғалім сабақты ауызша баяндау барысында кейбір суретшілердің шығармаларына көрнекі көрсетсе, онда көрнекі әдіс әдістемелік тәсілге айналады.
Өнер туралы әңгіме сабағында оқушылар белгілі бір көрнекіліктер арқылы суретші шығармаларын зерттеп, талдап, нақты білім алса, онда осы сабақта қолданған жетектеме ауызша баяндау тәсілге айналады да, көрнекі көрсету әдіс болып саналады.
Сонымен, мектептегі бейнелеу өнері пәнін оқыту және төрбиелеу мақсат-міндеттерін орындауға пайдаланатын бірнеше педагогикалың әдіс-тәсілдер бар. Мұғалім осы әдіс-тәсілдерді таңдаи пайдалануда оқылатын жаңа са- бақтың мазмұнын, мақсат-міндеттерін, оқушылардың танымдық деңгейін ескеруі қажет. Бір сабақ барысында бірнеше әдіс-тәсілдер пайдалануы мүмкін.
Бейнелеу өнерін оқытуда пайдаланылатын негізгі мынадай әдіс-тәсілдерге тоқталып өтейік.
1.1.1 Ауызша әдіс
Ауызша әдіс - сабақтың қандай кезеңінде болса да, сұрақ-жауап, әңгімелесу, пікірлесу, нұсқау беру тәсілдерін құрайды Бұл әдіс көбінесе сабақтың жаңа сабақ кезеңінде басым орын алады.
Мұғалім ауызша баяндайтын материалын алдын ала дидактикалық талаптарға сай дайындайды, ол мәтіннің анық оқушыларға түсінікті болуы көзделеді. Егер де мәтінде оқушыларға жаңа терминдік сөздер ұсынылса, онда оның мән-мағынасы ашылып түсіндірілуі керек. Оқушылардың тақтаға жазылып көрсетілген жаңа терминдік сөзді жұмыс дәптерлеріне түсіріп алғаны жөн. Мұғалімнің әңгімесіндегі мәліметтер белгілі деректермен, ғылыми дәлелдермен бекітілуі керек.
Сабақтың ауызша әдісіне бөлінетін уақыт сабақтың тақырыбына байланысты атқаратын іс-шара мазмұнына немесе сабақтың бейнелеу өнері түрі бойынша қаралуына байланысты.
Мысалы, 1-2 сыныптардағы заттан қарап бейнелеу сабақтарында жаңа сабақты баяндауға 8-10 минут уақыт бөлінсе, ал 2-3 сынптарда 10-13 минут уақыт бөлінуі мүмкін. Ал өнер туралы әңгіме сабақтарында сабақтың көптеген уақыты (30-35 минут) ауызша әдіске беріледі. Әрине бұл сабақтарда ауызша әдістен басқа әдіс - тәсілдер пайдаланбайды деген сөз емес, ауызша әдіс көбінесе көрнекілік әдіспен жетеленіп отырады.
Ауызша әдісте сұрақ - жауап, пікірлесу, әңгімелесу сабақты қызықты ете түседі, оқушылар теқ тыңдаушы ғана болып қалмай, өзін сол мәселеге қатысушы, араласушы ретінде сезінеді. Оларды басты және өте маңызды мәселелердің мазмұнын, өзара байланысын анықтауға талпындандырады. Оқушыларды шығармашылық жұмысқа шабыттандырып, өздеріне сезімін молайтады, мәселе туралы жеке пікірлерін құрау дағдыларын қалыптастырады. Ауызша әдісте оқушылардың болашақ машықтық жұмысына шығармашылық көзқарасын, қиялын, шабытын ояту үшін тақырып мазмұнына байланысты поэтикалық шығармаларды мәнерлеп оқып, оны қысқаша талдату үлкен нәтиже береді.
Түсіндіру - жаңа білімді, ереже заңдылықтарды, бейнелеу құралдары, материалмен жұмыс істеу ережелерін ауызша айтып көрсету немесе бейнелеу өнеріне байланысты жаңа бейтаныс сөздердің (терминдердің) мағынасын ашып айту болып табылады.
Мысалы, заттан қарап бейнелеу сабағындағы натюрморт жанры туралы әңгіме барысында натюрморт француз тілінен алынған өлі табиғат деген ұғымды білдіретіндігін түсіндіреді.
Түсіндіру, әсіресе жаңа сабақ мазмұнын ауызша әңгімелеу барысында жиі қолданылады, бірақ бұл түсіндірулер ауызша әңгімелеу жүйесін бұзбай кезеңімен қолданылғаны жөн. Сонымен қатар түсіндіру сабақтың машықтық кезеңінде де орын алады.
Түсіндіру мынадай талаптарға сай болуы керек:
oo жүйелі түсіндірілу;
oo дәлелдер келтірілу;
oo өлшемдік, түстік салыстыру, мысалдар келтіру;
oo сұрақтарды нақты тұжырымдау.
Әңгімелесу - ол оқытудың диалогтік әдісі, мұғалім тақырыпқа байланысты туындататын сұрақтарды мұқият ойластырып дайындайды. Әңгімелесу жаңа білімді, іс - әрекет ережелерін жеңіл меңгеруге жол ашады. Проблеманы түсінуде, шешуде, мұғалім мен оқушының іс - әрекетін ынтымақтастықта ұйымдастыруға мүмкіндік туады.
Әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың білімдік қорын тексеріп байқауына болады.
Әңгімелесу арқылы оқушылардың ой-өрісі, өзіндік жеке пікір құрастырып, оны жариялау, коммуникативтік қабілеттері дамиды, яғни сөйлесу, пікірлесу мәдениеті қалыптасады.
Әңгімелесу нәтижесі көбінесе қойылатын сұрақтардың мазмұнына байланысты. Мұғалім оқушылардың әңгімелесу барысында жауаптары толық, аяқталған болуын қадағалауы тиіс.
Әңгімелесу бейнелеу өнері пәнінің заттан қарап бейнелеу сабағында заттардың көлемін, құрылысын, түстік ерекшелігін талдауда, жекелеген өнер туындыларының композициялық, мазмұндық құрылымына талдау жасауды, оқушылардың аяқталған практикалық жұмыстарын талдауда кеңінен өткізіледі.
Оқу - тәрбие барысында дидактикалық талаптарға сай жоспарланған әңгімелесудің мынадай мүмкіндіктері бар:
oo оө-өрісті, тілді дамыту;
oo оқушылардың білімін тексеру;
oo оқуға ынтасын арттыру;
oo сөйлеу, сөйлесу мәдениетін дамыту;
oo тәрбие беру;
oo оқытуды ізгілендіру.
1.1.2 Көрнекілік әдіс
Көрнекілік әдісті - әсіресе бастауыш сыныптардың алғашқы сатысында қолдану өте маңызды. Ол оқушылардың құбылысты, оқиғаны, мәселені, оны шешу жолдарын көріп сезініп қабылдауына, түсінуіне, есінде сақтауына, заттардың құрылысын, қасиеттерін өз беттерімен немесе оқытушының көмегімен зерттеп тануына мүмкіндік жасайды. Көрнекілік әдіс сонымен қатар оқушының байқампаздық, есте сақтау, салыстыру арқылы талдау қасиеттерін дамытады.
Бейнелеу өнері сабағындағы көрнекілік әдісі демонстрациялау, иллюстрациялау, экрандық бейнелеу, дыбыстық тәсілдер арқылы жүзеге асырылады.
Демонстрациялау - ол заттың сыртқы пішінін, ішкі құрылысын көрсету, қатар тұрған нәрселердің пропорциялық арақатынасын, кеңістікте орналасуын көрсету, табиғат көрінісін, көңіл күйін көрсету. Демонстрация - лау кезіндегі бақылау, талдау, зерттеуді жүйелі жүргізу керек. Ол заттардың немесе табиғаттың жалпы бейнесінен жекелеген ерекшеліктеріне көшу.
Оқушылардың демонстрацияланған көрініс немесе заттар туралы өздері әңгімелеуі өте маңызды. Ол оқушы - лардың қоршаған орта туралы өз пікірлерін, көзқарастарын қалыптастырады, коммуникативтік қабілеттерін арттырады. Демонстрациялау кезінде мұғалім әңгімесі басты рөл атқармай жетекші рөл атқаруы қажет.
Иллюстрациялау - ол заттың, құбылыстың, көріністің суреттік бейнелері, яғни бейнелеу ережелері, суретшілер шығармаларының репродукциялары, фото- суреттер, кестелер, технологиялық карталарды көрсе - ту және сабақ барысындағы мұғалімнің тақтаға орындаған түсіндірме суреттері болып табылады. Бұл тәсіл бейнелеу өнері сабақтарының барлығында дерлік қолданылады. Иллюстрациялау тәсілі мен демонстрация - лау тәсілдері бір-бірімен өте тығыз байланысты болып келеді. Мысалы, сабақта перспектива заңдылықтарын әңгіме еткенде оны алғашында шынайы кеңістікте де- монстрациялап көрсетсек, содан соң оны жазықтық бетінде бейнелеу ережелерін ілме көрнекіліктерден не - месе тақтада иллюстрациялап көрсетеміз. Иллюстрация - лау тәсілінің нәтижелі болуы ол, мұғалімнің көрсету әдістемелік шеберлігіне байланысты. Ол үшін мұғалім көрсетілетін көрнекіліктің сабақ барысындағы дидак - тикалық маңызын, танымдық рөлін анықтап білуі қажет. Тәжірибеден белгілі болғандай, сабақ барысын - да шамадан тыс көрнекіліктер оқушылардың көңілін негізгі мәселеден ауытқытуы мүмкін. Сондықтан да мұғалім алдын ала дайындаған көрнекіліктерді әңгіме болатын мәселе кезінде ғана бастап көрсеткені дұрыс.
Экранды бейнелік тәсілі мәселені, көріністерді, репродукцияларды, т.б. мәліметтерді кодоскоп, эпипроек - тор, киноаппаратур, бейнемагнитофон, теледидар, ком - пьютер арқылы көрсету болып табылады. Бұл тәсіл оқушылардың сабаққа ерекше қызығушылығын арттырады, танымдық деңгейін көтереді, мәлімет алудағы техникалық құралдардың орнын көрсетеді. Осы техникалық құралдарды, оларға салынатын мәліметтерді мұғалім алдын ала әзірлеп, диафильм, кинофильмдердегі жетекші мәтіндер мазмұнымен танысады. Бұл тәсіл көбінесе суретшілер шығармашылығымен, бейне - леу өнерінің түрлерімен танысу сабақтарында кеңінен қолданылады. Экранды бейнелік тәсіл тек жаңа мәлімет беру ғана емес, сонымен қатар тексеру, бекіту, қорытындылау, яғни дидактикалық іс-әрекеттердің барлығында пайдаланылады.
Бұл тәсілдің тағы да бір ерекшелігі, қоршаған ортадағы немесе жұмыс барысындағы ұзақ мерзімді процесті тездетіп көруге болады.
Мысалы, жазғы табиғат көрінісінің күзге айналуын, соған байланысты аспан, жердің, өсімдіктердің түстерінің өзгеру барысын немесе қас-қағымда тез орындалатын жұмыс барысын баяу көрсетуге болады.
Дыбыстық тәсілдерде сабақ барысында оқушылардың жаңа материалды меңгеруіне, қиялдауына, шығармашылық образды елестетуіне мүмкіндік жасайды. Бұл тәсіл грампластинкалар, магниттік таспалар, әр түрлі музыка аспаптары арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, "Ертегілер кейіпкерлерін бейнелейік" тақырыбындағы сабақта белгілі бір ертегіні толық немесе үзіндісін грампластинка, магниттік таспа арқылы тыңдатып, оқиға желісін, мазмұнын оқушыларға талдатуға болады. "Табиғат көрінісін бейнелейік" деген тақырыпта өткізілетін сабақта өзен-көлдердегі құстардың, терек жапырақтардың шуылы немесе музыкалық шығармалар пайдаланып оқушылардың қиялына, елестетуіне көмектесуге болады.
Сонымен корнекілік әдіс-тәсілдер педагогикалық процестің барлық кезеңінде қолданылады. Олар жан- жақты образдық қабылдауға және ойлануға негізгі тірек болады.
1.1.3 Практикалық әдіс
Практикалық әдіс теориялық білімді белгілі бір іс- әрекетте жүзеге асыру, меңгеру үшін қолданылады. Ол жаттығулар, нобайлар, эскиздер және сабақ тақырыбы бойынша суреттер орындау, көркем жобалау (дизайн) жұмыстары болып табылады.
Бейнелеу өнері пәнінде практикалық әдіс басты әдістердің бірі болып саналады, өйткені онда көру, сезініп қабылдаудан басқа барлық дерлік сабақта машықтың іс-әрекет арқылы икемділік, іскерлік дағдыларын қалыптастыру орын алады.
Жаттығу ол қарындашпен штрих түсіру (тік, көлбеу, доға), қылқаламмен бояу (құрғақ қағазды бояу, сулы қағазды бояу) жұмыстарына машықтану арқылы сапалы іскерлік дағдыларын қалыптастыру мақсатында жүргізіледі.
Нобайлар, эскиздер орындау заттан қарап немесе тақырыптық бейнелеу алдында орындалады, ол болашақ салынатын бейненің композициялық шешімін, тақырыптың мазмұнын, перспективалық көрінісін дұрыс табу мақсатында орындалады.
Машықтық әдіс барысында мұгалім оқушылардың жаңа материалды қалай қабылдағаны және оған байланысты іскерлік дағдыларды қалай меңгергенін де байқауына болады.
Машықтың әдісті сабақ барысында екі түрлі негізде жүргізуге болады, ол жаңа сабақ материалы, жұмыс ережелері түсіндіріліп болған соң оқушылар толық өз бетімен жұмыс істейді, мұғалім бақылаушы, қажет бол - ған жағдайда нұсқау беруші ретінде болады. Ал келесі жағдайда бейнелеу іс-әрекетінің әрбір кезеңдерін жеке- жеке түсіндіріп, бейнелетіп, мұғалім оқушыларды машықты жұмыс барысында жетелеп отырады. Оқушыларды сабақ барысындағы машықтың іс-әрекеттерді жоспарлы, жүйелі, саналы жүргізуге дағдыландыру керек. Ол оқушыларды кез келген жұмыс барысын жүйелі, ұқыпты ұйымдастыруға тәрбиелейді.
1.1.4 Репродуктивтік әдіс
Репродуктивтік әдіс - ол белгілі бір берілген білімді немесе мұғалімнің тапсырмасы бойынша іс-әрекеттің тәсілін қайталау, еске түсіру болып табылады. Мұғалім бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың алдына ұсынылған жаңа білім, жаңа іс-әрекеттерді өткен сабақтардағы білім мен іс-әрекеттерді бірнеше рет еске түсіру арқылы оқытуды ұйымдастырады.
Репродуктивік әдіс өткен білімді, іс-әрекетті үнемі қайталап еске түсіре отырып, жаңа білімді, іс-әрекетті жүйелі бірізділікпен қабылдауды көздейді.
Мысалы, 1-сынынтағы "Ұлттық киімдерді әшекейлейік" тақырыбындағы сабақта өткен сабақтардағы танысқан ою-өрнек түрлерін және жолақ ішін безендіру әдістерін сұрақтар қою арқылы еске түсіріп, сол ою- өрнектерді безендіру әдісін қайталап, осы сабақтағы безендіру жұмысына тірек етіп алуға болатындығын айтуға болады.
Репродуктивтік әдіс арқылы мұғалім оқушылардың білімдік қорының деңгейін тексеріп, бақылап отыруына қол жеткізеді және оқушылардың өздері меңгерген іс-әрекеттер мен білімдердің өзара тығыз байланысты екендігін тануға мүмкіндік жасайды.
Бұл әдісті әр оқу тоқсанының немесе оқу жылы аяғындағы сабақтарда кеңінен қолдану нәтижелі болады.
1.1.5 Проблемалық әдіс
Проблемалық әдіс - оқу-тәрбие барысында оқушы - лардың алдына тақырыпқа байланысты дүниетанымдық, іс-әрекеттік проблемалық жағдайлар туғызу. Ол сабақ мазмұнына байланысты белгілі бір проблемалық сұрақтар, тапсырмалар, оқушылар сол проблеманы ғылыми, шығармашылық тұрғыдан ізденістер жасап, зерттеп, салыстырып, ойланын шешуге талаптанады.
Проблемалық тапсырмалар жеке оқушыларға немесе ұжымдық, топтық шешу мақсатында беріледі. Ұжымға немесе топтарға қойылған проблемаларды шешу бары - сында оқушылар бір-бірімен ақылдасып, пікірлесіп, ойланып шешуге әрекет жасайды. Ол әрекет оқушыларды ұжымдылыққа, ынтымақтастыққа тәрбиелейді. Сонымен қатар, ол әдіс оқушының логикалық ой-өрісін, қиялын, дүниетанымын молайтып, сабаққа сапалы ынтасын арттырып, өз ой-пікірлерін дәлелдей білуге үйретеді.
Мысалы, 2-сыныпта "Көктем келді" тақырыбына табиғат көрінісін бейнелеу сабағында оқушыларға мынадай проблемалық сұрақ қоюға болады. Табиғат көрінісіндегі шөптердің, ағаш жапырақтарының жасыл түсі алыстап көкжиекке барған сайын неге көгілдір түске айнала береді?
Көктемгі жылғалардан аққан суға, қағаздан жасап жіберген қайығымыз неге батып кетпейді?
4-сыныптағы "Затқа қарап сурет салу" тақырыбындағы сабақта көк құмырага түскен сары алманың сәулесі қандай түс болады? немесе К. Муллашев "Жер және уақыт" шығармасында көкжиек сызығын неге төмен алған? деген секілді проблемалық сұрақтар қоюға бола - ды. Проблемалық әдіс оқушыларды тек сол қойылған проблема төңірегінде ғана емес, сонымен қатар соған ұқсас проблемаларды да еске түсіріп, ойлануға, болжамдар айтуға, дәлелдер келтіруге, шешім қабылдауға үйретеді.
1.1.6 Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс
Бұл әдіс оқу-тәрбие процесінде оқушылардың алдына қойылган проблемаларды бірте-бірте өз беттерімен шешу үшін алдын ала зерттеу жолдарын ұйымдастыруды үйретеді. Мұғалім оқушылар алдына қойылған проблеманы шешу жолдарын өздерімен бірігіп жоспарлайды. Мысалы, жоғарыда айтылған К. Муллашевтың "Жер және уақыт" шығармасында көкжиек сызығын неге төмен алған? деген проблемалық жағдайды шешу үшін мұғалім оқушыларға бірінші проблеманы жалпы көру керектігін, екіншіден оған өз бетімен болжам айту керектігін, үшіншіден ол өз болжамын деректермен қорытындылап дәлелдеу керектігін, төртіншіден оны тексеру жолдарын құрастыру керектігін айтады. Мұғалім осындай жүйе бойынша проблеманы шешуге әкелетін сұрақтар қояды және іздену кезеңдеріне оқушылардың тегіс қатысуын қадағалап ұйымдастырады. Оқушылар осыған дейін алған білімдерін пайдаланып ізденеді.
1.1.7 Зерттеу әдісі
Зерттеу әдісі оқушылардың шығармашылық-танымдық жұмыстарын ғылыми деңгейге жақындатуды коздейді. Оның негізін жаңа проблемаларды шешу жолында оқушылардың ізденушілік, шығармашылық іс- әрекет тәсілдерін ұйымдастыру болып табылады.
Зерттеу объектісін мұғалім өзі көрсетіп практикалық тапсырма береді. Ол практикалық зерттеу тапсырмалары сабақ барысында қысқа мерзімдік немесе сыныптан тыс ұзақ мерзімде орындауға берілуі мүмкін.
Мысалы, "Қазақстан бейнелеу өнеріндегі реализм жене сюрреализм бағыттарында орындалған шығармаларды жіктеп көрсет" деген немесе Қанапия Телжановтың "Көкпар" шығармасының композициялық құрылымын зертеу секілді тапсырмалар беріледі.
Осындай зерттеуге берілген тапсырмалар оқушылар - дың өнерді қабылдауын, өнер зерттеушілік деңгейге жақындатады және өздерінің шығармашылық жұмыстарында зерттеу нәтижесінде жинақтаған тәжірибелерін пайдаланады. Зерттеу барысында жұмысты жоспарлау, материалдар жинақтау, талдап зерттеу, болжам пікір айту, нәтижені қорытындылау іс-әрекет дағдыларын қалыптастырады.
Жоғарыда көрсетілген оқытудың негізгі әдіс-тәсілдерінен басқа педагогика ғылымында тағы да оқу- танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру әдісі, оқу-танымдық іс-әрекетінің ынталандыру әдістері, оқытудағы бақылау әдістері де зерттеліп көрсетілген.
Бейнелеу өнерін оқыту тәжірибесінде осындай дәстүрлі әдіс-тәсілдермен қатар, дәстүрден тыс әдіс- тәсілдерді пайдалану да маңызды, олар ойын, сайыс, көрме т.б. соның ішінде:
тірілген туынды - туынды оқиғасын кеңістікте ойнап корсету;
мазмұн мен коңіл күйді көшіру - ол музыканы жазықтық бетіне көшіру;
ұстап тану - жұмулы көзбен белгілі бір бұйымды ұстап тану және мүсіндеу;
ауада сурет салу - белгілі бір бейне ізін ауада сызып көрсету;
ауызша сурет салу - музыканы, поэтикалық шығарманы ауызша суреттеу.
Сабақ жүйесіне енгізілген осындай дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер оқушылардың шығармашылық ізденіске деген құштарлығын оятып, өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құруға мүмкіндік жасайды.
Қоршаған ортадан, үлкен өнер туындыларынан сүлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеу дағдысын ұйымдастырады. Осыған орай академик Б.М. Неменский өз еңбектерінде: "Мұндай сабақтарға енгізілген дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер оқушылардың арасында бір- бірімен шығармашылық бірлікті, оқытушы мен оқушының арасында іскерлік бірлікті қалыптастырады", - де - ген.
1.2 Педагогтың дайындығы және жаңаша көркем мәдениет
Өнер ағымына оқушыларды оқыту әр уақытта да үлкен қиындық тудырған. Бұл қоғамның эстетикалық орнату, мінезінің анықтамасы және уақыттың принциптарын оқытуымен байланысады. Жаңаша суретші- педагог дайындығының сапасы жаңа өмір деңгейіне мүмкіншіліктерін нық анықтайды. Суретші- педагог бүгінгі күнде эстетикалық талаптарға сай шығармашылық жұмыс жаза білуі керек және басқаларға білімімен, тусінушілікпен, жаңаша мәдениетке сай үйрете білу керек.
Көркемсурет- графика бөлімінің болашақ түлектері білім алу уақытында эстетикалық талапқа сай жаңаша қоғамға, оның көркем мәдениетіне келіскен негізгі объект сәулесі ретінде адаммен затталған әлем тәсілімен жеткізу және әдістерін игере алу керек. Жаңаша өмір талабына сай меңгеру процессіне қабысудың әр түрлі ізденіс жолдарын анализдеу арқылы көркемсурет - графика өнерінің тілін жалпы жаң-жақты қабылдау болып табылады. Шығармашылықтың қиындығы өнеріне және сонымен қатар оқу процесіне көптеген туындылар басылып шығарылды. Солардың ішінде негізінен аты шыққан В.С.Кузиннің Бейнелеу шығармашылықтың сұрақтары, Е.М.Совостьяновтың Өнердегі шығармашылық және білімнің бірлігі, Б.Ф.Ломовтың Оқу әдісінің әдістемелік негізі, Л.Г.Медведевтің Сурет сабағындағы көркемсурет графика образының қалыптасуы, В.П.Зинченконың Академиялық суреттермен сабақта шығармашылық мүмкіншіліктердің дамуы және т.б. жұмыстар бар.
80-ші жылдардың ортасынан көркем педагогикада мүмкіншіліктердің шығармашылық дамуының қиыншылықтарына байланысты бірнеше дисертациялық зерттеулер жүргізілді. Бұл Н.Н.Анисимов, Н.Н.Ростовцев, А.А. Унковский, Н.И.Уткина, М.Ф.Хоритонов, Е.В.Шорохов, А.Е.Терентьева, Ф.С.Кузина, Л.Г.Медведьева, Ф.К.Лебедко, Ф.П.Зинченко, Н.К.Шабанова, С.П.Ломова және т.б. жұмыстарында мұғалімнің жеке тұлға болып қалыптасуы, оның көркем және педагогикалық білімінің, білім процессінің тәсәлдеріне аса ерекше көңіл аударылды. Осы кезең ішінде жаңаша аса қажетті теориялық және методикалық сұрақтар қалыптасты. Бірақ осы айтылған барлық ғылыми еңбектер, зерттеулер, шығармалар оқушылардың көркем шығармашылық негізіне арналған. Сонымен қатар олар шыншыл мінезіне байланысты тек көркем классикаға бағытталған. Және де осы жұмыстарды өнердегі жаңаша тенденция аспектідегі шығармашылық мүмкіншіліктерінің дамуына көңіл аударылмады.
Постмодернизм мәдениетінде өнердің таза феномені өте жиі бұзылады. Постмодернизм мәдениеті- өнер мен техниканың синтездік мәдениеті. Жаңаша өнерде барлық қорын өзіне сіңіріп оны көркем деңгейде өзінше бейнелеуге тырысады. Болашақ суретші- педагог жоғарғы квалификациялы жан- жақты дайындық алуы тиіс. Өнер ағымына икемдеп дайындық жүргізу барысында профессионалды деңгейімен және білімімен қатар, ол өзінің Жан дүниесінен шығармашы сапасын дамыту тиіс.
Педагог академиялық бағыт біліміне қатысты классикалық білімі мен тәжірибесімен қатар жаңаша құрал, техника шығармасымен байланысу арқылы олашақ специолистерге индиивидуалды сапасын дамытуы тиіс. Бұл бағыт тек қана негізгі бағытпен, мақсатпен бағытталған жағдайда, түрлі мүмкіншіліктер арқылы жеткізуге болады. Оқу тапсырмаларының орындалуының шығармашылық бағытын қарасақ, бұл факты барлық уақытта, заманда өнерге оқыту барысы көркем шығармашылық психологиясымен байланысты орындалып отырған. Оны жаңа өнер туындысын дүниеге әкелу- бұл табиғаттың өзіне алынуымен түсіндіруге болады.
Мектеп бағдарламасы барлық уақытта және қазірдің өзінде осы табиғи қажеттілікті дамытуымен тұрады. Біздің ойлауымызша бейнелеу барысында, оқу барысында бостандық беру осы деңгейдің қалыптасуына пайда келтіреді. Осыған байланысты сурет, кескіндеме, мүсін, композицияны үйрету арқылы ол сонымен қатар өзін қоршаған шындықты, көрген нәрсені нақты қабылдауын ерекше көрсетуге болады.
Өнерде пішін әрқашан мағына бере қоймайды, сондықтан жаңаша көркем мектеп көргенді түсіну процесін оқу мақсатын қойып қана қоймай, осыған бірнеше нұсқа беретін тапсырмалар оқытылуы тиіс. Мұғалім, әсіресе бейнелеу өнері мұғалімі қоғамның дамуы заңдарынан жеке дара болмауы керек. Ол шығармашы адамы ретінде өзі жұмыс істеп және өмір сүіп отырған ортада, сол орта мәдениетін, өзінің әрекетін білімімен және дамуымен байланыстыру керек. Өнерге оқыту барысында шығармашылық сапалы дамытушылық беру мақсатында қалыптастыру бірнеше жолдар арқылы расталады. Оқу және шығармашылық- барлық дисциплина бойынша оқу тапсырма байланысы- сурет, кескіндеме, мүсін, композиция.
- Объемды-кеңістікті бейнелеу заңы бойынша натуралды бейнелеу.
-Жазықтықты бейнелеу заңы бойынша декоративті- жазықтықты бейнелеу.
-Образды- символды және абстракты- символды бейнелеу, сонымен қатар жазықтықты және кеңістік синтезін қолдану арқылы трансформация пішіні заңы арқылы.
Бұл тапсырмалар сурет, кескіндеме, мүсін, композиция дисциплиналарында орындауға болады.
2. Баустауыш сынып оқушыларының адам бейнесін бейнелеу тәсілдерін меңгерту жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа бағыттар мен әдістемелер
Әдістеме оқытудың және тәрбиенің әдіс - тәсілдері ғылыми негізделген жиынтығы. Әдістеме педагогиканың арнаулы бір бөлігі. Оқу - тәрбие жұмысы ұйымдастырудың заңдарымен ережелер қарастырады. Сонымен қатар әдістеме жалпы пәндерге қатысты оқыту әдіс- тәсілі қарастырады. Өйткені әрбір пенді оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар.
Мұғалім оқушылармен жұмыс істегенде пәннің және оқушылардың жас ерекшелігіне қарай ескере отырып оқытудың өң тиімді әдіс- тәсілін пайдалана білуі керек. Педагогикалық әдістерде тәсіл деген термин көп кездеседі. Оқыту тәсілі - бұл оқыту әдістемесінің бір сәті.
Оқыту әдістемесі оқыту тәсілдерінен құралады. Оқыту тәсілі мен оқыту әдістемесі бір мақсат бағыт-бағдарға бағытталып оқыту жүйесін құрады. Әдістеме ғылыми ретінде оқу- тәрбие процесін педагог- психолог тәсілдеріне сүйіне отырып экспериментті зерттеу арқылы басқа да ғылым салаларымен байланысты.
Зерттеу объектісі оқыту немесе оқу бағдарламасы және т.б. болуы мүмкін. Сонымен бейнелеу өнері әдістемесі ғылым ретінде практикалық тәжірибені теориямен байыта отырып жаңа ұрпақты тәрбиелеумен бейнелеу өнері тиімді жаңа әдіс- тәсілдерін ұсынып отырады.
Адам өмірді бейнелі пішінде қабылдайды. Бұл адамның генетикалық өрісінен де белгілі. Адамның танымдық табиғатының негізінде бейнелік қабылдау мен іс-әрекет жатыр.
Ойлау актісі мен оқыту процесінің сәйкестігі туралы Дж.Дьюй философиялық іліміне қатысты таным және шығармашылық қызмет түрлі ақиқатты құмарлықпен ізденуді, оған талпыну мен ынтаны сипаттап тек-тамырында, түбінде бір тұтастық процестер жүйесін құрайды. Ойлау биологиялық және әлеуметтік дамудың жемісі.
Осы қасиеттер ортақтығы да тәрбие мен шығармашылық - жаратымпаздық процесстер сәйкестігін, және осыған байланысты осы тұрғыдағы ойлау актісі мен оқыту процестерінің сәйкестілік жүйесін құрайды. Бұл әрине білім мен тәрбие беруде оқушы белсенділігін, оның рухани жан дүниесін байытып, оқыту сапасын арттырады. Сана адамның қоршаған дүниені танып білу, бейнелеу қабілеті ретінде оның өмірді суреткерлік бейнелеушілік байланыстарын Д.Кішібеков Қоғамдық сананың тағы бір көне формасы - өнер. Ол объективті ақиқатты бейнелеп көрсетеді. Көркемдік бейне-құбылыстарды нақты сезімталдық түрде барынша ерекше, типтік тұрғыдан бейнелейді. Былайша айтқанда, ол жалпылық пен жекенің, объективтік пен субъективтік, материалдық пен идеялықтың, диалектикалық ерекшеліктерінің бірлігі. Көркем бейне негізінде дараланған, нақтыланған сын-сипат жатады, сонымен қатар ол дара, жеке, нақты адам бейнесі арқылы көпшілікке белгілі, түсінікті типтерді, құбылыстарды сомдап, бейнелейді, жаманнан жирентеді, жақсыға ынталандырады - деп көрсетеді.
Сана рухани құбылыс, ол бір жағынан білім жүйесі, екінші жағынан таным процесі. Сана белгілі бір қатынастағы бейнелеу. Сана дегеніміз - объективті дүниенің адам миында пайда болатын субъективтік бейнесі, сәулесі. Ол жай бейне емес, шығармашылық бейне.
Жас ұрпақтың ойын тереңдетіп, қиялын өрістететін әдістемелер білім философиясының категорияларымен анықталады. Мысалы ұлттық рухта, қазақы менталитетті қалыптастыратын көркем өнер түрлерінің туындылары қол өнері бұйымдарын, бейнелеу өнерін, музыканы, поэзияны, көркем әдебиетті, кино, театр өнерін т.б. өнер түрлерін, мақал-мәтелдерді, даналық сөздерді әсерлі сезініп, саналы қабылдау тәсілдері білім философиясының рухани мәнділік тәсілдеріне жүгінеді. Бұл тәсілдер отан сүйгіштікке, адамгершілікке, инабаттылық пен имандылыққа баулиды.
Көпшілік жағдайда терең де сапалы, жаңа дәуірге бағыттылығын тұтас көркем педагогикалық процесс мәселелерінің бәрі материялар әлемімен идеялар әлемінің ара қатынасы арқылы шешілуі тиіс.
Рухтың тазарып өрістеуі арқылы адамның санасы мен сезімі, ой жүйесі, мәдениеті сауығатындығын А.Г.Гурвичтің биоөрістің генетикалылығы туралы дәлелі адам ойының ғарыштағы сана өрісінде сақталатындығына тәуелділігін байқатады. Қазіргі прогрессивті ғалымдар ойынша адамның рухани түсініктері мен дүниетанымдық көзқарастары адамның - энергиялық ақпараттық жүйесінде айқындалады. Тәрбие процесінде жас өспірімнің жағымсыз қасиеттерін, оның осы биоөрістік жүйесінен аластатып, жоғарғы асқақ сезіммен шығармашылық қиялын шарықтату, көркем өнер мен мәдениет көздері арқылы, олардың биоөрістік жүйесіне әсер ету тәсілдерімен іске асырылуы бүгінгі күннің бұлжымас міндеті. Жас буынның сана өрісімен рухани сезімін тәрбиелеу, осы тұрғыда көркем өнер пәндері мен мәдениет көздері арқылы жүйелі тұтас педагогикалық процесте іске асырылуы білімнің негізгі қағидасы болуы тиіс. Көркем педагогикалық білім беруде өнер пәндері мен рухани мәдениет негіздеріне сүйене отырып рух пен сана тәрбиесіне баса мән беріледі.
Көркем біліммен тәрбие процесінде оқушының шығармашылықпен қызмет етіп, өз мүмкіндігінше көркем образды сомдауы, осы қағидаларды қаперге ала отырып белгілі бір әдістемелік тәжірибеге сүйенеді. Бұл әдістемелер - бейнелеу тәсілдері сызық, түс, түстер үйлесімі, қатынас, кеңістік, перспектива, ритм, жарық-көлеңке қатынастарының тұтас жүйесі арқылы өз сезімін көңіл-күйін көрсете білуіне бағытталады.
Мұғалім міндеті осы саналы-сезімдік бейнелік әдіс-тәсілдерді қолдана отырып оқушылардың қоршаған ортаны, әлемді шынайы қабылдап ақиқатты тану қабілеттерін қалыптастыру. Өнердің басты мақсаты ақиқат шындықты көркем сезіммен ойлыақыл арқылы саналы тану, қоршаған орта сұлулығын әсерлі бейнелеу. Ал оқыту өмірге бейімдеп оқытып үйрету, ол саналы когнитивтік үйрету болып табылады.
Педагогикадағы гуманитарлық бағыт В.Дильтей, Т.Литт, В.Флитнер, Э.Венигер еңбектерінде философиялық негіз қалап тарихи көрініс тапты. Педагогикалық гумманитарлық бағыт, тәрбие мен білім мазмұны, түрі, әдісі, құралы әрқашанда рухани-материалдық кеңістік аясындағы қоғаммен қоғамдық сана-сезіммен, қоғамның түрлі өндірістік, мәдени, рухани қарым-қатынастарымен тығыз сабақтастық байланыста. Таным білімнің қалыптасып дамуының жалпы шарты болғандықтан жас өспірімнің өнерге деген шығармашылық сүйспеншілігі мен қатынасы танымдық мәдениет арқылы өрістейді. Танымдық мәдениет бұл адамды білімге, ғылымға, өнерге бастайтын педагогикалық категория. Ол білім мен тәрбие алу көзі, рухани дамудың алғы шарты. Сондықтан бүгінгі білім беру жүйесінде оқушы танымдық мәдениетін қалыптастыру басты міндет.
Оқыту мен тәрбие адамды педагогикалық ұйымдастырылған іс-әрекет жүйесіне енгізу, қатыстыру процессі болғандықтан ол шығармашылық ізденісті талап етеді. Шығармашылықтың жалпыға ортақ қызмет өрісі мен функциясы адамның барлық рухани - танымдық, практикалық қабілеттері мен қасиеттерін дамыту. Адам қызметінен туындаған қажеттіліктер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1. Бейнелеу өнеріндегі қолданылатын әдіс-тәсілдер
5
1.1 Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері
5
1.1.1 Ауызша әдіс
5
1.1.2 Көрнекілік әдіс
7
1.1.3 Практикалық әдіс
9
1.1.4 Репродуктивтік әдіс
9
1.1.5 Проблемалық әдіс
10
1.1.6 Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс
10
1.1.7 Зерттеу әдісі
11
1.2 Педагогтың дайындығы және жаңаша көркем мәдениет
12
2. Баустауыш сынып оқушыларының адам бейнесін бейнелеу тәсілдерін меңгерту жолдары
14
2.1 Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа бағыттар мен әдістемелер
14
2.2 Бейнелеу өнері пәнінде дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігі
21
3. Бейнелеу өнері сабағына арналған сабақ жоспарлары
24
3.1 Адам басын бейнелеу атты тақырыбына 3 сыныпқа арналған сабақ жоспары
24
3.2 Бейнелеу өнерінде оқушыларды ою-өрнек түрлерімен таныстыру
25
Қорытынды
28
Қолданылған әдебиеттер тізімі
30
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі білім беру ісінің негізгі нысаны - жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, олардың бойында ақпаратты өздері іздеп табатын және талдай алатын, сондай-ақ ұтымды пайдалана білетін, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге лайықты өмір сүріп, қызмет жасауға қабілетті тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру болып отыр.
Елбасының соңғы жолдауындағы алтыншы міндеті де осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлауды, парасатты экономиканың негіздерін қалыптастыруды, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалануды, инновациялық экономиканы дамытуды қарастырады.
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі - тиісті білім мен білік алған еліміздің кез келген азаматы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады.
Әрбір жас жеткешек буын іс-әрекет ету үшін адамзаттың тәжірибесімен жинақталған,қалыптасқан ғылымды игеріп алады,соған сүйенеді. Қазіргі кезде жас ұрпақты оқытып,алған білімін кеңейтіп, көркемдік талғамдарын арттыруда,өмірге көзқарастарын дұрыс қалыптастырып халықтық тәрбие беруде, ізгі мінез-құлық, биік адамгершілік, ұлттық қасиеттерін қалыптастыруда бейнелеу өнері пәнінің атқарар міндеті мол, орны ерекше
Бейнелеу өнері сабағы оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншіліктерін арттырады, өз өлкесінің сұлу табиғатын, халқымыздың әдет-ғұрпын, ұлттық өнері мен кеңірек танысуына жол ашады. Оқушы ой-өрісін кеңейтіп,өмірдегі әсемдік пен әдемілікке сүйіспеншілігін арттыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Бейнелеу өнерін оқытуда оқушының шығармашылық жұмыс орындау творчестволық процесі мен оқытудағы оқушы мен мұғалім арасындағы педагогикалық процесс кезеңдерінің сәйкестігі ұтымды нәтижеге жеткізеді. Мысалы мұғалімнің тақырыпты әсерлі бейнелеп түсіндіруі мен оқушының осы тақырыпты әсерлі мазмұнда көркем қабылдау сәйкестігі. Немесе мұғалімнің орындау әдіс-тәсілдерін көрсетуі мен оқушының бейнені орындауға қажетті тәсілдерді бейне формасына сәйкес елестетіп қолдана отырып жұмыс орындауы т.б.
Бейнелеу өнерінің дамытушы күші сананың бейнелеушілік қабілетіне, яғни адамның өмірді түр, түс, пішін, көлем, кеңістік, уақыт арқылы сезімді-бейнелік қабылдау мүмкіндігінде екендігін адамзат пайда болып даму эволюциясы көрсетіп отыр.
Адам өмірді бейнелі пішінде қабылдайды. Бұл адамның генетикалық өрісінен де белгілі. Адамның танымдық табиғатының негізінде бейнелік қабылдау мен іс-әрекет жатыр.
Ойлау актісі мен оқыту процесінің сәйкестігі туралы Дж.Дьюй философиялық іліміне қатысты таным және шығармашылық қызмет түрлі ақиқатты құмарлықпен ізденуді, оған талпыну мен ынтаны сипаттап тек-тамырында, түбінде бір тұтастық процестер жүйесін құрайды. Ойлау биологиялық және әлеуметтік дамудың жемісі.
Осы қасиеттер ортақтығы да тәрбие мен шығармашылық - жаратымпаздық процесстер сәйкестігін, және осыған байланысты осы тұрғыдағы ойлау актісі мен оқыту процестерінің сәйкестілік жүйесін құрайды. Бұл әрине білім мен тәрбие беруде оқушы белсенділігін, оның рухани жан дүниесін байытып, оқыту сапасын арттырады. Сана адамның қоршаған дүниені танып білу, бейнелеу қабілеті ретінде оның өмірді суреткерлік бейнелеушілік байланыстарын Д.Кішібеков Қоғамдық сананың тағы бір көне формасы - өнер. Ол объективті ақиқатты бейнелеп көрсетеді. Көркемдік бейне-құбылыстарды нақты сезімталдық түрде барынша ерекше, типтік тұрғыдан бейнелейді. Былайша айтқанда, ол жалпылық пен жекенің, объективтік пен субъективтік, материалдық пен идеялықтың, диалектикалық ерекшеліктерінің бірлігі. Көркем бейне негізінде дараланған, нақтыланған сын-сипат жатады, сонымен қатар ол дара, жеке, нақты адам бейнесі арқылы көпшілікке белгілі, түсінікті типтерді, құбылыстарды сомдап, бейнелейді, жаманнан жирентеді, жақсыға ынталандырады - деп көрсетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Жас ұрпақты өздігінен ізденіп жұмыс жүргізуіне, шеберлік деңгейін арттырып, ынта-ықыласын молайтуға, әсемдік пен сұлулықты көріп, бағалай білуге үйретіп, бейнелеу өнері пәніне өнеріне деген қызығушылығын ояту.
1. Бейнелеу өнеріндегі қолданылатын әдіс-тәсілдер
1.1 Бастауыш сыныптарда бейнелеу өнерін оқыту әдістері
Бейнелеу өнерін оқыту әдістерін сөз етпес бұрын, жалпы педагогика ғылымындағы әдіс, тәсіл ұғымдарына тоқталып кетейік.
Педагогикалық энциклопедияда: "Оқыту әдістері - мұғалім мен оқушылар жұмысының тәсілдері, солардың көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны игереді, оқушылардың, дүниетанымы қалыптасады, қабілеттері дамиды", - деп берілген.
Яғни, оқыту әдістері - мұғалім мен оқушылардың арасындағы оқу-тәрбие жұмыстарын нәтижелі етіп ұйымдастыру іс-әрекетінің тәсілдері. Дәлірек айтқанда, әдіс - белгілі бір мақсатқа жету іс-әрекетін нақты жүйеге келтіретін тәсілдердің жиынтығы. Ол оқу-тәрбие жұмысындағы әдістерді педагогикалық дидактика негіздерін бетке ұстай отырып, оқушылардың танымдық қабілет- терінің дамуына мүмкіндік туғызуы тиіс, яғни оқушы - лардың ойын, қиялын дамытуға, өз бетімен ізденіп, жаңа білім меңгеруге ықпал жасауы тиіс.
Оқыту әдісі белгілі бір мақсатқа жетудің саналы түрде қолданылатын тәсілдері, ал мақсатқа жету мұғалімнің сол тәсілдерді тиімді таңдап алып, шебер пайдалана отырып оқыту барысын ұйымдастыруына, оқушылардың қабылдауға даярлық дәрежесіне, мұғалім мен оқушылардың белсенді педагогикалық ынтымақтастығына байланысты.
Жалпы әдіс пен тәсілді ажыратып жіктеп көрсету пікірталас туғызады, өйткені оқыту барысында екеуі бір-бірімен ауыспалы болып келуі мүмкін.
Мысалы:
Мұғалім сабақты ауызша баяндау барысында кейбір суретшілердің шығармаларына көрнекі көрсетсе, онда көрнекі әдіс әдістемелік тәсілге айналады.
Өнер туралы әңгіме сабағында оқушылар белгілі бір көрнекіліктер арқылы суретші шығармаларын зерттеп, талдап, нақты білім алса, онда осы сабақта қолданған жетектеме ауызша баяндау тәсілге айналады да, көрнекі көрсету әдіс болып саналады.
Сонымен, мектептегі бейнелеу өнері пәнін оқыту және төрбиелеу мақсат-міндеттерін орындауға пайдаланатын бірнеше педагогикалың әдіс-тәсілдер бар. Мұғалім осы әдіс-тәсілдерді таңдаи пайдалануда оқылатын жаңа са- бақтың мазмұнын, мақсат-міндеттерін, оқушылардың танымдық деңгейін ескеруі қажет. Бір сабақ барысында бірнеше әдіс-тәсілдер пайдалануы мүмкін.
Бейнелеу өнерін оқытуда пайдаланылатын негізгі мынадай әдіс-тәсілдерге тоқталып өтейік.
1.1.1 Ауызша әдіс
Ауызша әдіс - сабақтың қандай кезеңінде болса да, сұрақ-жауап, әңгімелесу, пікірлесу, нұсқау беру тәсілдерін құрайды Бұл әдіс көбінесе сабақтың жаңа сабақ кезеңінде басым орын алады.
Мұғалім ауызша баяндайтын материалын алдын ала дидактикалық талаптарға сай дайындайды, ол мәтіннің анық оқушыларға түсінікті болуы көзделеді. Егер де мәтінде оқушыларға жаңа терминдік сөздер ұсынылса, онда оның мән-мағынасы ашылып түсіндірілуі керек. Оқушылардың тақтаға жазылып көрсетілген жаңа терминдік сөзді жұмыс дәптерлеріне түсіріп алғаны жөн. Мұғалімнің әңгімесіндегі мәліметтер белгілі деректермен, ғылыми дәлелдермен бекітілуі керек.
Сабақтың ауызша әдісіне бөлінетін уақыт сабақтың тақырыбына байланысты атқаратын іс-шара мазмұнына немесе сабақтың бейнелеу өнері түрі бойынша қаралуына байланысты.
Мысалы, 1-2 сыныптардағы заттан қарап бейнелеу сабақтарында жаңа сабақты баяндауға 8-10 минут уақыт бөлінсе, ал 2-3 сынптарда 10-13 минут уақыт бөлінуі мүмкін. Ал өнер туралы әңгіме сабақтарында сабақтың көптеген уақыты (30-35 минут) ауызша әдіске беріледі. Әрине бұл сабақтарда ауызша әдістен басқа әдіс - тәсілдер пайдаланбайды деген сөз емес, ауызша әдіс көбінесе көрнекілік әдіспен жетеленіп отырады.
Ауызша әдісте сұрақ - жауап, пікірлесу, әңгімелесу сабақты қызықты ете түседі, оқушылар теқ тыңдаушы ғана болып қалмай, өзін сол мәселеге қатысушы, араласушы ретінде сезінеді. Оларды басты және өте маңызды мәселелердің мазмұнын, өзара байланысын анықтауға талпындандырады. Оқушыларды шығармашылық жұмысқа шабыттандырып, өздеріне сезімін молайтады, мәселе туралы жеке пікірлерін құрау дағдыларын қалыптастырады. Ауызша әдісте оқушылардың болашақ машықтық жұмысына шығармашылық көзқарасын, қиялын, шабытын ояту үшін тақырып мазмұнына байланысты поэтикалық шығармаларды мәнерлеп оқып, оны қысқаша талдату үлкен нәтиже береді.
Түсіндіру - жаңа білімді, ереже заңдылықтарды, бейнелеу құралдары, материалмен жұмыс істеу ережелерін ауызша айтып көрсету немесе бейнелеу өнеріне байланысты жаңа бейтаныс сөздердің (терминдердің) мағынасын ашып айту болып табылады.
Мысалы, заттан қарап бейнелеу сабағындағы натюрморт жанры туралы әңгіме барысында натюрморт француз тілінен алынған өлі табиғат деген ұғымды білдіретіндігін түсіндіреді.
Түсіндіру, әсіресе жаңа сабақ мазмұнын ауызша әңгімелеу барысында жиі қолданылады, бірақ бұл түсіндірулер ауызша әңгімелеу жүйесін бұзбай кезеңімен қолданылғаны жөн. Сонымен қатар түсіндіру сабақтың машықтық кезеңінде де орын алады.
Түсіндіру мынадай талаптарға сай болуы керек:
oo жүйелі түсіндірілу;
oo дәлелдер келтірілу;
oo өлшемдік, түстік салыстыру, мысалдар келтіру;
oo сұрақтарды нақты тұжырымдау.
Әңгімелесу - ол оқытудың диалогтік әдісі, мұғалім тақырыпқа байланысты туындататын сұрақтарды мұқият ойластырып дайындайды. Әңгімелесу жаңа білімді, іс - әрекет ережелерін жеңіл меңгеруге жол ашады. Проблеманы түсінуде, шешуде, мұғалім мен оқушының іс - әрекетін ынтымақтастықта ұйымдастыруға мүмкіндік туады.
Әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың білімдік қорын тексеріп байқауына болады.
Әңгімелесу арқылы оқушылардың ой-өрісі, өзіндік жеке пікір құрастырып, оны жариялау, коммуникативтік қабілеттері дамиды, яғни сөйлесу, пікірлесу мәдениеті қалыптасады.
Әңгімелесу нәтижесі көбінесе қойылатын сұрақтардың мазмұнына байланысты. Мұғалім оқушылардың әңгімелесу барысында жауаптары толық, аяқталған болуын қадағалауы тиіс.
Әңгімелесу бейнелеу өнері пәнінің заттан қарап бейнелеу сабағында заттардың көлемін, құрылысын, түстік ерекшелігін талдауда, жекелеген өнер туындыларының композициялық, мазмұндық құрылымына талдау жасауды, оқушылардың аяқталған практикалық жұмыстарын талдауда кеңінен өткізіледі.
Оқу - тәрбие барысында дидактикалық талаптарға сай жоспарланған әңгімелесудің мынадай мүмкіндіктері бар:
oo оө-өрісті, тілді дамыту;
oo оқушылардың білімін тексеру;
oo оқуға ынтасын арттыру;
oo сөйлеу, сөйлесу мәдениетін дамыту;
oo тәрбие беру;
oo оқытуды ізгілендіру.
1.1.2 Көрнекілік әдіс
Көрнекілік әдісті - әсіресе бастауыш сыныптардың алғашқы сатысында қолдану өте маңызды. Ол оқушылардың құбылысты, оқиғаны, мәселені, оны шешу жолдарын көріп сезініп қабылдауына, түсінуіне, есінде сақтауына, заттардың құрылысын, қасиеттерін өз беттерімен немесе оқытушының көмегімен зерттеп тануына мүмкіндік жасайды. Көрнекілік әдіс сонымен қатар оқушының байқампаздық, есте сақтау, салыстыру арқылы талдау қасиеттерін дамытады.
Бейнелеу өнері сабағындағы көрнекілік әдісі демонстрациялау, иллюстрациялау, экрандық бейнелеу, дыбыстық тәсілдер арқылы жүзеге асырылады.
Демонстрациялау - ол заттың сыртқы пішінін, ішкі құрылысын көрсету, қатар тұрған нәрселердің пропорциялық арақатынасын, кеңістікте орналасуын көрсету, табиғат көрінісін, көңіл күйін көрсету. Демонстрация - лау кезіндегі бақылау, талдау, зерттеуді жүйелі жүргізу керек. Ол заттардың немесе табиғаттың жалпы бейнесінен жекелеген ерекшеліктеріне көшу.
Оқушылардың демонстрацияланған көрініс немесе заттар туралы өздері әңгімелеуі өте маңызды. Ол оқушы - лардың қоршаған орта туралы өз пікірлерін, көзқарастарын қалыптастырады, коммуникативтік қабілеттерін арттырады. Демонстрациялау кезінде мұғалім әңгімесі басты рөл атқармай жетекші рөл атқаруы қажет.
Иллюстрациялау - ол заттың, құбылыстың, көріністің суреттік бейнелері, яғни бейнелеу ережелері, суретшілер шығармаларының репродукциялары, фото- суреттер, кестелер, технологиялық карталарды көрсе - ту және сабақ барысындағы мұғалімнің тақтаға орындаған түсіндірме суреттері болып табылады. Бұл тәсіл бейнелеу өнері сабақтарының барлығында дерлік қолданылады. Иллюстрациялау тәсілі мен демонстрация - лау тәсілдері бір-бірімен өте тығыз байланысты болып келеді. Мысалы, сабақта перспектива заңдылықтарын әңгіме еткенде оны алғашында шынайы кеңістікте де- монстрациялап көрсетсек, содан соң оны жазықтық бетінде бейнелеу ережелерін ілме көрнекіліктерден не - месе тақтада иллюстрациялап көрсетеміз. Иллюстрация - лау тәсілінің нәтижелі болуы ол, мұғалімнің көрсету әдістемелік шеберлігіне байланысты. Ол үшін мұғалім көрсетілетін көрнекіліктің сабақ барысындағы дидак - тикалық маңызын, танымдық рөлін анықтап білуі қажет. Тәжірибеден белгілі болғандай, сабақ барысын - да шамадан тыс көрнекіліктер оқушылардың көңілін негізгі мәселеден ауытқытуы мүмкін. Сондықтан да мұғалім алдын ала дайындаған көрнекіліктерді әңгіме болатын мәселе кезінде ғана бастап көрсеткені дұрыс.
Экранды бейнелік тәсілі мәселені, көріністерді, репродукцияларды, т.б. мәліметтерді кодоскоп, эпипроек - тор, киноаппаратур, бейнемагнитофон, теледидар, ком - пьютер арқылы көрсету болып табылады. Бұл тәсіл оқушылардың сабаққа ерекше қызығушылығын арттырады, танымдық деңгейін көтереді, мәлімет алудағы техникалық құралдардың орнын көрсетеді. Осы техникалық құралдарды, оларға салынатын мәліметтерді мұғалім алдын ала әзірлеп, диафильм, кинофильмдердегі жетекші мәтіндер мазмұнымен танысады. Бұл тәсіл көбінесе суретшілер шығармашылығымен, бейне - леу өнерінің түрлерімен танысу сабақтарында кеңінен қолданылады. Экранды бейнелік тәсіл тек жаңа мәлімет беру ғана емес, сонымен қатар тексеру, бекіту, қорытындылау, яғни дидактикалық іс-әрекеттердің барлығында пайдаланылады.
Бұл тәсілдің тағы да бір ерекшелігі, қоршаған ортадағы немесе жұмыс барысындағы ұзақ мерзімді процесті тездетіп көруге болады.
Мысалы, жазғы табиғат көрінісінің күзге айналуын, соған байланысты аспан, жердің, өсімдіктердің түстерінің өзгеру барысын немесе қас-қағымда тез орындалатын жұмыс барысын баяу көрсетуге болады.
Дыбыстық тәсілдерде сабақ барысында оқушылардың жаңа материалды меңгеруіне, қиялдауына, шығармашылық образды елестетуіне мүмкіндік жасайды. Бұл тәсіл грампластинкалар, магниттік таспалар, әр түрлі музыка аспаптары арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, "Ертегілер кейіпкерлерін бейнелейік" тақырыбындағы сабақта белгілі бір ертегіні толық немесе үзіндісін грампластинка, магниттік таспа арқылы тыңдатып, оқиға желісін, мазмұнын оқушыларға талдатуға болады. "Табиғат көрінісін бейнелейік" деген тақырыпта өткізілетін сабақта өзен-көлдердегі құстардың, терек жапырақтардың шуылы немесе музыкалық шығармалар пайдаланып оқушылардың қиялына, елестетуіне көмектесуге болады.
Сонымен корнекілік әдіс-тәсілдер педагогикалық процестің барлық кезеңінде қолданылады. Олар жан- жақты образдық қабылдауға және ойлануға негізгі тірек болады.
1.1.3 Практикалық әдіс
Практикалық әдіс теориялық білімді белгілі бір іс- әрекетте жүзеге асыру, меңгеру үшін қолданылады. Ол жаттығулар, нобайлар, эскиздер және сабақ тақырыбы бойынша суреттер орындау, көркем жобалау (дизайн) жұмыстары болып табылады.
Бейнелеу өнері пәнінде практикалық әдіс басты әдістердің бірі болып саналады, өйткені онда көру, сезініп қабылдаудан басқа барлық дерлік сабақта машықтың іс-әрекет арқылы икемділік, іскерлік дағдыларын қалыптастыру орын алады.
Жаттығу ол қарындашпен штрих түсіру (тік, көлбеу, доға), қылқаламмен бояу (құрғақ қағазды бояу, сулы қағазды бояу) жұмыстарына машықтану арқылы сапалы іскерлік дағдыларын қалыптастыру мақсатында жүргізіледі.
Нобайлар, эскиздер орындау заттан қарап немесе тақырыптық бейнелеу алдында орындалады, ол болашақ салынатын бейненің композициялық шешімін, тақырыптың мазмұнын, перспективалық көрінісін дұрыс табу мақсатында орындалады.
Машықтық әдіс барысында мұгалім оқушылардың жаңа материалды қалай қабылдағаны және оған байланысты іскерлік дағдыларды қалай меңгергенін де байқауына болады.
Машықтың әдісті сабақ барысында екі түрлі негізде жүргізуге болады, ол жаңа сабақ материалы, жұмыс ережелері түсіндіріліп болған соң оқушылар толық өз бетімен жұмыс істейді, мұғалім бақылаушы, қажет бол - ған жағдайда нұсқау беруші ретінде болады. Ал келесі жағдайда бейнелеу іс-әрекетінің әрбір кезеңдерін жеке- жеке түсіндіріп, бейнелетіп, мұғалім оқушыларды машықты жұмыс барысында жетелеп отырады. Оқушыларды сабақ барысындағы машықтың іс-әрекеттерді жоспарлы, жүйелі, саналы жүргізуге дағдыландыру керек. Ол оқушыларды кез келген жұмыс барысын жүйелі, ұқыпты ұйымдастыруға тәрбиелейді.
1.1.4 Репродуктивтік әдіс
Репродуктивтік әдіс - ол белгілі бір берілген білімді немесе мұғалімнің тапсырмасы бойынша іс-әрекеттің тәсілін қайталау, еске түсіру болып табылады. Мұғалім бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың алдына ұсынылған жаңа білім, жаңа іс-әрекеттерді өткен сабақтардағы білім мен іс-әрекеттерді бірнеше рет еске түсіру арқылы оқытуды ұйымдастырады.
Репродуктивік әдіс өткен білімді, іс-әрекетті үнемі қайталап еске түсіре отырып, жаңа білімді, іс-әрекетті жүйелі бірізділікпен қабылдауды көздейді.
Мысалы, 1-сынынтағы "Ұлттық киімдерді әшекейлейік" тақырыбындағы сабақта өткен сабақтардағы танысқан ою-өрнек түрлерін және жолақ ішін безендіру әдістерін сұрақтар қою арқылы еске түсіріп, сол ою- өрнектерді безендіру әдісін қайталап, осы сабақтағы безендіру жұмысына тірек етіп алуға болатындығын айтуға болады.
Репродуктивтік әдіс арқылы мұғалім оқушылардың білімдік қорының деңгейін тексеріп, бақылап отыруына қол жеткізеді және оқушылардың өздері меңгерген іс-әрекеттер мен білімдердің өзара тығыз байланысты екендігін тануға мүмкіндік жасайды.
Бұл әдісті әр оқу тоқсанының немесе оқу жылы аяғындағы сабақтарда кеңінен қолдану нәтижелі болады.
1.1.5 Проблемалық әдіс
Проблемалық әдіс - оқу-тәрбие барысында оқушы - лардың алдына тақырыпқа байланысты дүниетанымдық, іс-әрекеттік проблемалық жағдайлар туғызу. Ол сабақ мазмұнына байланысты белгілі бір проблемалық сұрақтар, тапсырмалар, оқушылар сол проблеманы ғылыми, шығармашылық тұрғыдан ізденістер жасап, зерттеп, салыстырып, ойланын шешуге талаптанады.
Проблемалық тапсырмалар жеке оқушыларға немесе ұжымдық, топтық шешу мақсатында беріледі. Ұжымға немесе топтарға қойылған проблемаларды шешу бары - сында оқушылар бір-бірімен ақылдасып, пікірлесіп, ойланып шешуге әрекет жасайды. Ол әрекет оқушыларды ұжымдылыққа, ынтымақтастыққа тәрбиелейді. Сонымен қатар, ол әдіс оқушының логикалық ой-өрісін, қиялын, дүниетанымын молайтып, сабаққа сапалы ынтасын арттырып, өз ой-пікірлерін дәлелдей білуге үйретеді.
Мысалы, 2-сыныпта "Көктем келді" тақырыбына табиғат көрінісін бейнелеу сабағында оқушыларға мынадай проблемалық сұрақ қоюға болады. Табиғат көрінісіндегі шөптердің, ағаш жапырақтарының жасыл түсі алыстап көкжиекке барған сайын неге көгілдір түске айнала береді?
Көктемгі жылғалардан аққан суға, қағаздан жасап жіберген қайығымыз неге батып кетпейді?
4-сыныптағы "Затқа қарап сурет салу" тақырыбындағы сабақта көк құмырага түскен сары алманың сәулесі қандай түс болады? немесе К. Муллашев "Жер және уақыт" шығармасында көкжиек сызығын неге төмен алған? деген секілді проблемалық сұрақтар қоюға бола - ды. Проблемалық әдіс оқушыларды тек сол қойылған проблема төңірегінде ғана емес, сонымен қатар соған ұқсас проблемаларды да еске түсіріп, ойлануға, болжамдар айтуға, дәлелдер келтіруге, шешім қабылдауға үйретеді.
1.1.6 Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс
Бұл әдіс оқу-тәрбие процесінде оқушылардың алдына қойылган проблемаларды бірте-бірте өз беттерімен шешу үшін алдын ала зерттеу жолдарын ұйымдастыруды үйретеді. Мұғалім оқушылар алдына қойылған проблеманы шешу жолдарын өздерімен бірігіп жоспарлайды. Мысалы, жоғарыда айтылған К. Муллашевтың "Жер және уақыт" шығармасында көкжиек сызығын неге төмен алған? деген проблемалық жағдайды шешу үшін мұғалім оқушыларға бірінші проблеманы жалпы көру керектігін, екіншіден оған өз бетімен болжам айту керектігін, үшіншіден ол өз болжамын деректермен қорытындылап дәлелдеу керектігін, төртіншіден оны тексеру жолдарын құрастыру керектігін айтады. Мұғалім осындай жүйе бойынша проблеманы шешуге әкелетін сұрақтар қояды және іздену кезеңдеріне оқушылардың тегіс қатысуын қадағалап ұйымдастырады. Оқушылар осыған дейін алған білімдерін пайдаланып ізденеді.
1.1.7 Зерттеу әдісі
Зерттеу әдісі оқушылардың шығармашылық-танымдық жұмыстарын ғылыми деңгейге жақындатуды коздейді. Оның негізін жаңа проблемаларды шешу жолында оқушылардың ізденушілік, шығармашылық іс- әрекет тәсілдерін ұйымдастыру болып табылады.
Зерттеу объектісін мұғалім өзі көрсетіп практикалық тапсырма береді. Ол практикалық зерттеу тапсырмалары сабақ барысында қысқа мерзімдік немесе сыныптан тыс ұзақ мерзімде орындауға берілуі мүмкін.
Мысалы, "Қазақстан бейнелеу өнеріндегі реализм жене сюрреализм бағыттарында орындалған шығармаларды жіктеп көрсет" деген немесе Қанапия Телжановтың "Көкпар" шығармасының композициялық құрылымын зертеу секілді тапсырмалар беріледі.
Осындай зерттеуге берілген тапсырмалар оқушылар - дың өнерді қабылдауын, өнер зерттеушілік деңгейге жақындатады және өздерінің шығармашылық жұмыстарында зерттеу нәтижесінде жинақтаған тәжірибелерін пайдаланады. Зерттеу барысында жұмысты жоспарлау, материалдар жинақтау, талдап зерттеу, болжам пікір айту, нәтижені қорытындылау іс-әрекет дағдыларын қалыптастырады.
Жоғарыда көрсетілген оқытудың негізгі әдіс-тәсілдерінен басқа педагогика ғылымында тағы да оқу- танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру әдісі, оқу-танымдық іс-әрекетінің ынталандыру әдістері, оқытудағы бақылау әдістері де зерттеліп көрсетілген.
Бейнелеу өнерін оқыту тәжірибесінде осындай дәстүрлі әдіс-тәсілдермен қатар, дәстүрден тыс әдіс- тәсілдерді пайдалану да маңызды, олар ойын, сайыс, көрме т.б. соның ішінде:
тірілген туынды - туынды оқиғасын кеңістікте ойнап корсету;
мазмұн мен коңіл күйді көшіру - ол музыканы жазықтық бетіне көшіру;
ұстап тану - жұмулы көзбен белгілі бір бұйымды ұстап тану және мүсіндеу;
ауада сурет салу - белгілі бір бейне ізін ауада сызып көрсету;
ауызша сурет салу - музыканы, поэтикалық шығарманы ауызша суреттеу.
Сабақ жүйесіне енгізілген осындай дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер оқушылардың шығармашылық ізденіске деген құштарлығын оятып, өзіндік образ, өзіндік іс-әрекет жобасын құруға мүмкіндік жасайды.
Қоршаған ортадан, үлкен өнер туындыларынан сүлулықты көріп қана қоймай, оны өз бетімен іздеу дағдысын ұйымдастырады. Осыған орай академик Б.М. Неменский өз еңбектерінде: "Мұндай сабақтарға енгізілген дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер оқушылардың арасында бір- бірімен шығармашылық бірлікті, оқытушы мен оқушының арасында іскерлік бірлікті қалыптастырады", - де - ген.
1.2 Педагогтың дайындығы және жаңаша көркем мәдениет
Өнер ағымына оқушыларды оқыту әр уақытта да үлкен қиындық тудырған. Бұл қоғамның эстетикалық орнату, мінезінің анықтамасы және уақыттың принциптарын оқытуымен байланысады. Жаңаша суретші- педагог дайындығының сапасы жаңа өмір деңгейіне мүмкіншіліктерін нық анықтайды. Суретші- педагог бүгінгі күнде эстетикалық талаптарға сай шығармашылық жұмыс жаза білуі керек және басқаларға білімімен, тусінушілікпен, жаңаша мәдениетке сай үйрете білу керек.
Көркемсурет- графика бөлімінің болашақ түлектері білім алу уақытында эстетикалық талапқа сай жаңаша қоғамға, оның көркем мәдениетіне келіскен негізгі объект сәулесі ретінде адаммен затталған әлем тәсілімен жеткізу және әдістерін игере алу керек. Жаңаша өмір талабына сай меңгеру процессіне қабысудың әр түрлі ізденіс жолдарын анализдеу арқылы көркемсурет - графика өнерінің тілін жалпы жаң-жақты қабылдау болып табылады. Шығармашылықтың қиындығы өнеріне және сонымен қатар оқу процесіне көптеген туындылар басылып шығарылды. Солардың ішінде негізінен аты шыққан В.С.Кузиннің Бейнелеу шығармашылықтың сұрақтары, Е.М.Совостьяновтың Өнердегі шығармашылық және білімнің бірлігі, Б.Ф.Ломовтың Оқу әдісінің әдістемелік негізі, Л.Г.Медведевтің Сурет сабағындағы көркемсурет графика образының қалыптасуы, В.П.Зинченконың Академиялық суреттермен сабақта шығармашылық мүмкіншіліктердің дамуы және т.б. жұмыстар бар.
80-ші жылдардың ортасынан көркем педагогикада мүмкіншіліктердің шығармашылық дамуының қиыншылықтарына байланысты бірнеше дисертациялық зерттеулер жүргізілді. Бұл Н.Н.Анисимов, Н.Н.Ростовцев, А.А. Унковский, Н.И.Уткина, М.Ф.Хоритонов, Е.В.Шорохов, А.Е.Терентьева, Ф.С.Кузина, Л.Г.Медведьева, Ф.К.Лебедко, Ф.П.Зинченко, Н.К.Шабанова, С.П.Ломова және т.б. жұмыстарында мұғалімнің жеке тұлға болып қалыптасуы, оның көркем және педагогикалық білімінің, білім процессінің тәсәлдеріне аса ерекше көңіл аударылды. Осы кезең ішінде жаңаша аса қажетті теориялық және методикалық сұрақтар қалыптасты. Бірақ осы айтылған барлық ғылыми еңбектер, зерттеулер, шығармалар оқушылардың көркем шығармашылық негізіне арналған. Сонымен қатар олар шыншыл мінезіне байланысты тек көркем классикаға бағытталған. Және де осы жұмыстарды өнердегі жаңаша тенденция аспектідегі шығармашылық мүмкіншіліктерінің дамуына көңіл аударылмады.
Постмодернизм мәдениетінде өнердің таза феномені өте жиі бұзылады. Постмодернизм мәдениеті- өнер мен техниканың синтездік мәдениеті. Жаңаша өнерде барлық қорын өзіне сіңіріп оны көркем деңгейде өзінше бейнелеуге тырысады. Болашақ суретші- педагог жоғарғы квалификациялы жан- жақты дайындық алуы тиіс. Өнер ағымына икемдеп дайындық жүргізу барысында профессионалды деңгейімен және білімімен қатар, ол өзінің Жан дүниесінен шығармашы сапасын дамыту тиіс.
Педагог академиялық бағыт біліміне қатысты классикалық білімі мен тәжірибесімен қатар жаңаша құрал, техника шығармасымен байланысу арқылы олашақ специолистерге индиивидуалды сапасын дамытуы тиіс. Бұл бағыт тек қана негізгі бағытпен, мақсатпен бағытталған жағдайда, түрлі мүмкіншіліктер арқылы жеткізуге болады. Оқу тапсырмаларының орындалуының шығармашылық бағытын қарасақ, бұл факты барлық уақытта, заманда өнерге оқыту барысы көркем шығармашылық психологиясымен байланысты орындалып отырған. Оны жаңа өнер туындысын дүниеге әкелу- бұл табиғаттың өзіне алынуымен түсіндіруге болады.
Мектеп бағдарламасы барлық уақытта және қазірдің өзінде осы табиғи қажеттілікті дамытуымен тұрады. Біздің ойлауымызша бейнелеу барысында, оқу барысында бостандық беру осы деңгейдің қалыптасуына пайда келтіреді. Осыған байланысты сурет, кескіндеме, мүсін, композицияны үйрету арқылы ол сонымен қатар өзін қоршаған шындықты, көрген нәрсені нақты қабылдауын ерекше көрсетуге болады.
Өнерде пішін әрқашан мағына бере қоймайды, сондықтан жаңаша көркем мектеп көргенді түсіну процесін оқу мақсатын қойып қана қоймай, осыған бірнеше нұсқа беретін тапсырмалар оқытылуы тиіс. Мұғалім, әсіресе бейнелеу өнері мұғалімі қоғамның дамуы заңдарынан жеке дара болмауы керек. Ол шығармашы адамы ретінде өзі жұмыс істеп және өмір сүіп отырған ортада, сол орта мәдениетін, өзінің әрекетін білімімен және дамуымен байланыстыру керек. Өнерге оқыту барысында шығармашылық сапалы дамытушылық беру мақсатында қалыптастыру бірнеше жолдар арқылы расталады. Оқу және шығармашылық- барлық дисциплина бойынша оқу тапсырма байланысы- сурет, кескіндеме, мүсін, композиция.
- Объемды-кеңістікті бейнелеу заңы бойынша натуралды бейнелеу.
-Жазықтықты бейнелеу заңы бойынша декоративті- жазықтықты бейнелеу.
-Образды- символды және абстракты- символды бейнелеу, сонымен қатар жазықтықты және кеңістік синтезін қолдану арқылы трансформация пішіні заңы арқылы.
Бұл тапсырмалар сурет, кескіндеме, мүсін, композиция дисциплиналарында орындауға болады.
2. Баустауыш сынып оқушыларының адам бейнесін бейнелеу тәсілдерін меңгерту жолдары
2.1 Бейнелеу өнерін оқытудағы жаңа бағыттар мен әдістемелер
Әдістеме оқытудың және тәрбиенің әдіс - тәсілдері ғылыми негізделген жиынтығы. Әдістеме педагогиканың арнаулы бір бөлігі. Оқу - тәрбие жұмысы ұйымдастырудың заңдарымен ережелер қарастырады. Сонымен қатар әдістеме жалпы пәндерге қатысты оқыту әдіс- тәсілі қарастырады. Өйткені әрбір пенді оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар.
Мұғалім оқушылармен жұмыс істегенде пәннің және оқушылардың жас ерекшелігіне қарай ескере отырып оқытудың өң тиімді әдіс- тәсілін пайдалана білуі керек. Педагогикалық әдістерде тәсіл деген термин көп кездеседі. Оқыту тәсілі - бұл оқыту әдістемесінің бір сәті.
Оқыту әдістемесі оқыту тәсілдерінен құралады. Оқыту тәсілі мен оқыту әдістемесі бір мақсат бағыт-бағдарға бағытталып оқыту жүйесін құрады. Әдістеме ғылыми ретінде оқу- тәрбие процесін педагог- психолог тәсілдеріне сүйіне отырып экспериментті зерттеу арқылы басқа да ғылым салаларымен байланысты.
Зерттеу объектісі оқыту немесе оқу бағдарламасы және т.б. болуы мүмкін. Сонымен бейнелеу өнері әдістемесі ғылым ретінде практикалық тәжірибені теориямен байыта отырып жаңа ұрпақты тәрбиелеумен бейнелеу өнері тиімді жаңа әдіс- тәсілдерін ұсынып отырады.
Адам өмірді бейнелі пішінде қабылдайды. Бұл адамның генетикалық өрісінен де белгілі. Адамның танымдық табиғатының негізінде бейнелік қабылдау мен іс-әрекет жатыр.
Ойлау актісі мен оқыту процесінің сәйкестігі туралы Дж.Дьюй философиялық іліміне қатысты таным және шығармашылық қызмет түрлі ақиқатты құмарлықпен ізденуді, оған талпыну мен ынтаны сипаттап тек-тамырында, түбінде бір тұтастық процестер жүйесін құрайды. Ойлау биологиялық және әлеуметтік дамудың жемісі.
Осы қасиеттер ортақтығы да тәрбие мен шығармашылық - жаратымпаздық процесстер сәйкестігін, және осыған байланысты осы тұрғыдағы ойлау актісі мен оқыту процестерінің сәйкестілік жүйесін құрайды. Бұл әрине білім мен тәрбие беруде оқушы белсенділігін, оның рухани жан дүниесін байытып, оқыту сапасын арттырады. Сана адамның қоршаған дүниені танып білу, бейнелеу қабілеті ретінде оның өмірді суреткерлік бейнелеушілік байланыстарын Д.Кішібеков Қоғамдық сананың тағы бір көне формасы - өнер. Ол объективті ақиқатты бейнелеп көрсетеді. Көркемдік бейне-құбылыстарды нақты сезімталдық түрде барынша ерекше, типтік тұрғыдан бейнелейді. Былайша айтқанда, ол жалпылық пен жекенің, объективтік пен субъективтік, материалдық пен идеялықтың, диалектикалық ерекшеліктерінің бірлігі. Көркем бейне негізінде дараланған, нақтыланған сын-сипат жатады, сонымен қатар ол дара, жеке, нақты адам бейнесі арқылы көпшілікке белгілі, түсінікті типтерді, құбылыстарды сомдап, бейнелейді, жаманнан жирентеді, жақсыға ынталандырады - деп көрсетеді.
Сана рухани құбылыс, ол бір жағынан білім жүйесі, екінші жағынан таным процесі. Сана белгілі бір қатынастағы бейнелеу. Сана дегеніміз - объективті дүниенің адам миында пайда болатын субъективтік бейнесі, сәулесі. Ол жай бейне емес, шығармашылық бейне.
Жас ұрпақтың ойын тереңдетіп, қиялын өрістететін әдістемелер білім философиясының категорияларымен анықталады. Мысалы ұлттық рухта, қазақы менталитетті қалыптастыратын көркем өнер түрлерінің туындылары қол өнері бұйымдарын, бейнелеу өнерін, музыканы, поэзияны, көркем әдебиетті, кино, театр өнерін т.б. өнер түрлерін, мақал-мәтелдерді, даналық сөздерді әсерлі сезініп, саналы қабылдау тәсілдері білім философиясының рухани мәнділік тәсілдеріне жүгінеді. Бұл тәсілдер отан сүйгіштікке, адамгершілікке, инабаттылық пен имандылыққа баулиды.
Көпшілік жағдайда терең де сапалы, жаңа дәуірге бағыттылығын тұтас көркем педагогикалық процесс мәселелерінің бәрі материялар әлемімен идеялар әлемінің ара қатынасы арқылы шешілуі тиіс.
Рухтың тазарып өрістеуі арқылы адамның санасы мен сезімі, ой жүйесі, мәдениеті сауығатындығын А.Г.Гурвичтің биоөрістің генетикалылығы туралы дәлелі адам ойының ғарыштағы сана өрісінде сақталатындығына тәуелділігін байқатады. Қазіргі прогрессивті ғалымдар ойынша адамның рухани түсініктері мен дүниетанымдық көзқарастары адамның - энергиялық ақпараттық жүйесінде айқындалады. Тәрбие процесінде жас өспірімнің жағымсыз қасиеттерін, оның осы биоөрістік жүйесінен аластатып, жоғарғы асқақ сезіммен шығармашылық қиялын шарықтату, көркем өнер мен мәдениет көздері арқылы, олардың биоөрістік жүйесіне әсер ету тәсілдерімен іске асырылуы бүгінгі күннің бұлжымас міндеті. Жас буынның сана өрісімен рухани сезімін тәрбиелеу, осы тұрғыда көркем өнер пәндері мен мәдениет көздері арқылы жүйелі тұтас педагогикалық процесте іске асырылуы білімнің негізгі қағидасы болуы тиіс. Көркем педагогикалық білім беруде өнер пәндері мен рухани мәдениет негіздеріне сүйене отырып рух пен сана тәрбиесіне баса мән беріледі.
Көркем біліммен тәрбие процесінде оқушының шығармашылықпен қызмет етіп, өз мүмкіндігінше көркем образды сомдауы, осы қағидаларды қаперге ала отырып белгілі бір әдістемелік тәжірибеге сүйенеді. Бұл әдістемелер - бейнелеу тәсілдері сызық, түс, түстер үйлесімі, қатынас, кеңістік, перспектива, ритм, жарық-көлеңке қатынастарының тұтас жүйесі арқылы өз сезімін көңіл-күйін көрсете білуіне бағытталады.
Мұғалім міндеті осы саналы-сезімдік бейнелік әдіс-тәсілдерді қолдана отырып оқушылардың қоршаған ортаны, әлемді шынайы қабылдап ақиқатты тану қабілеттерін қалыптастыру. Өнердің басты мақсаты ақиқат шындықты көркем сезіммен ойлыақыл арқылы саналы тану, қоршаған орта сұлулығын әсерлі бейнелеу. Ал оқыту өмірге бейімдеп оқытып үйрету, ол саналы когнитивтік үйрету болып табылады.
Педагогикадағы гуманитарлық бағыт В.Дильтей, Т.Литт, В.Флитнер, Э.Венигер еңбектерінде философиялық негіз қалап тарихи көрініс тапты. Педагогикалық гумманитарлық бағыт, тәрбие мен білім мазмұны, түрі, әдісі, құралы әрқашанда рухани-материалдық кеңістік аясындағы қоғаммен қоғамдық сана-сезіммен, қоғамның түрлі өндірістік, мәдени, рухани қарым-қатынастарымен тығыз сабақтастық байланыста. Таным білімнің қалыптасып дамуының жалпы шарты болғандықтан жас өспірімнің өнерге деген шығармашылық сүйспеншілігі мен қатынасы танымдық мәдениет арқылы өрістейді. Танымдық мәдениет бұл адамды білімге, ғылымға, өнерге бастайтын педагогикалық категория. Ол білім мен тәрбие алу көзі, рухани дамудың алғы шарты. Сондықтан бүгінгі білім беру жүйесінде оқушы танымдық мәдениетін қалыптастыру басты міндет.
Оқыту мен тәрбие адамды педагогикалық ұйымдастырылған іс-әрекет жүйесіне енгізу, қатыстыру процессі болғандықтан ол шығармашылық ізденісті талап етеді. Шығармашылықтың жалпыға ортақ қызмет өрісі мен функциясы адамның барлық рухани - танымдық, практикалық қабілеттері мен қасиеттерін дамыту. Адам қызметінен туындаған қажеттіліктер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz