Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары
Жоспар
Кіріспе
3
1. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары 5
1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары туралы 5
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сабақтары арқылы эстетикалық тәрбиеге баулу
10
2. Натюрморт, пейзаж және оның бейнелеу мүмкіншіліктері 16
2. 1 Натюрморт композициясы 16
2.2 Натюрморт кескіндемесі 18
2.3 Көркем материалдар және натюрморт суреттерде қолдану техникасы
21
3. Бейнелеу өнерінің жанрлары тақырыбына арналған оқу бағдарламасы
24
3.1 «Натюрморт» сабақ жоспары 24
3.2 Сабақ: «Пейзаж. Қыс көрінісі. Алғашқы қар» 26
3.3 Сабақ «Пейзаж» 28
Қорытынды 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
3
1. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары 5
1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары туралы 5
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сабақтары арқылы эстетикалық тәрбиеге баулу
10
2. Натюрморт, пейзаж және оның бейнелеу мүмкіншіліктері 16
2. 1 Натюрморт композициясы 16
2.2 Натюрморт кескіндемесі 18
2.3 Көркем материалдар және натюрморт суреттерде қолдану техникасы
21
3. Бейнелеу өнерінің жанрлары тақырыбына арналған оқу бағдарламасы
24
3.1 «Натюрморт» сабақ жоспары 24
3.2 Сабақ: «Пейзаж. Қыс көрінісі. Алғашқы қар» 26
3.3 Сабақ «Пейзаж» 28
Қорытынды 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мектепті қазіргі кездегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Бұған Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы, “Қазақстан Республикасы Жалпы орта Білім берудің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары” (Жалпы бастауыш білім) айғақ болады. Мұнда бастауыш және орта мектептегі оқу-тәрбие үрдісіне қойылатын талаптарды күрделендіре түсіп, оқу сапасын арттыру міндеті көзделіп отыр.
Өткен жолыңды қорытындылау, жете түсіну және бағалауға деген ұмтылыс әр саналы тұлғаға тән. Сондықтан, адамның осы қасиеті оның ұлттық рухани түсінігінің жалпылама процестерін де анықтайды. Өнердің көркемдік кейіпкерлеріне дүниетанымының қандай идеялары, сезімдері мен принциптері жүзеге асырылатынын түсінуге бағытталған ұмтылыс, әсіресе дәуірлер тоғысында, мәдениет кезеңдері алмасар сәттерде ерекше орын алады. Сол себепті ХХІ ғасырдың табалдырығын аттар сәтте, біз өткен ХХ ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстанның көркем өнеріне не әкелгені, оған біздің қандай үлесіміздің бар екендігі туралы ойланбай тұра алмаймыз. Өткен жүзжылдықта түрлі инновациялармен қатар дербес мәдени феномен ретінде кәсіби көркемөнер мен мүсін өнерінің ұлттық мектебі қалыптасты және өмірден өз орнын тапты.
Әр тарихи дәуір ғажайып көріністерін сақтаған қазақ халқының көркемөнерлік ғұламасы ХХ ғасырда әр қырынан көрінудің жаңа мүмкіндіктеріне ие болды. 20-30 жылдары Қазақстандағы кәсібі бейнелеу өнерінің дамуының негізгі терігі, республика үшін жаңа. Еуропадан келген ақсүектік станоктық мүсін өнері мен майлы боямен кенепке сурет салудың техникасы, технологиясы, әдістері болды. Көрекемөнер мектебінің аяқтан тұруының негізгі парадоксы өнердің сырттан келген түрлерінің дербес үлттық мәдениеттің рухани ұясында біртіндеп қайта оралуы, толығу дәрежесінде 90 жылдары жеткен сана сезімнің ұлттық типіне пара-пара көркемөнер тілін құру болды.
Мәдениетіміздің, бір қырынан алғанды таныс, ал сонымен қатар үнемі болжалуы мүмкін емес жағдайы – күрделі араласулар мен өзара әсерлердің, бастан кешірген қиысулар мен түйісулердің, сонымен қатар көркемөнер мен мүсін өнері түрінде көрініс беретін ұлттық сезіміміздің нәтижесі.
Сурет салуды сүю - өмірді, табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол адамның ақыл ой парасатын өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге баулиды. Өнер қашан да қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе осы бейнелеу өнерін жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулып тәрбиелеу ісі баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер тартады. Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептердің мақсаты – жас ұрпақты ұлттық игіліктермен адамзат мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу және әрбір шәкіртті тұлға деп санау, оның жан-жақты дамуына мүмкіншілік жасау болып отыр.
Бiлiмнiң ең маңызды бөлімінің бiрi баланың тұлғасын жан-жақты дамуы болып табылады. Эстетикалық тәрбиеде ерекше рөл, дүние танудың қалыптастыруы және ұлттық-мәдениеттi сезім, өнер жатады. Өнерге сипаттама – көркем бейнелердегi шындықтың қалыптасуы, баланың санасы және сезiмi жұмыс iстейдi, онда оқиғаларға және тiршiлiк құбылыларға нақтылы қатынасқа тәрбиелейдi, шындықты тереңiрек және толығырақ танысуға көмектеседi.
Адамның тұлғасын қалыптасу өнердiң әсерi, оның дамуына өте көмектеседі. Бала қабылдауға бейiмделеді ғажайып әдемiлiкті сезiнуге қабiлеттi болады. Эстетикалық бiлiм өнердiң әр түрлi түрлерiмен танысуға жол табады, эстетикалық әсерлері және түрлері дамиды, көркемөнер шығармаларына мүдденiң оянуы, ұғынылған шығармашылық процесске алғашқы қадамдар, сауатты көрермендi тәрбие, қабiлеттiлiк, көркемөнер шығармасына сыртай қарап бағалау, барлық ғажайып өмiрлiк әсер етулердегі тәрбиесi дамиды.
Кескiндеме шығармасы, өз идеясы мазмұны жағынан бай және көркем пiшiні жетiлген, көркем әрі әсем қалыптасады, қабiлеттiлiк түсiну, тек қана өнерде ғана емес ғажайып көріністерді айырып таныстыру, бағалау, сонымен қатар шындықта да, табиғатта да , тұрмыста да . Бар байлық және әлемнiң алуан түрлiгiн қайта жасайды. Кеңiстiктiң тереңдiгi нақты дүние қайтадан түрленіп, өзгереді, көлем жағынан да, түсі жағынан да, жарықтығы жағынан да.
Көркем қызметтiң түрi мектеп оқушыларының бейнелеу қызметi үшін шығармашылығы көркеюi керек сияқты. Ұстазға бұл барлық шарттардың орындалуы үшiн: ол, дегенде, қызығушылық қабілеттерін оята білуі керек, шындықтың бейнесiн қабылдау, эстетикалық сезiмдер және ұсынысты қалыптастыру, бейнелi ойлау және елестетудi үдету, суреттердiң жасау әдiстерiне балалардың көңілін бөлу, оның мәнерлi орындауын қадағалау.
Бала бейнелеу өнерiнiң дамуына көңіл бөліп үйрену процесіне назар аударуы керек, қоршаған әлемiнен шығармашылық әсерін қалыптасуына, әдеби шығармашылық және өнер.
Бейнелеу өнерi түрлерінiң бiрі натюрморт болып табылады – «өлген табиғат», жансыз заттардың суретi, бiрiккен бiртұтас композициялық топтары.
Қорыта келгенде, курстық жұмыстың тақырыбының өзектiлiгi қазiргi бiлiм беретiн процесте өнердің осы жанрды зерттеу қажеттiлiгi болып табылады, адамның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру үшiн оның мәнiн дәлелдеу.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мектепті қазіргі кездегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Бұған Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы, “Қазақстан Республикасы Жалпы орта Білім берудің Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары” (Жалпы бастауыш білім) айғақ болады. Мұнда бастауыш және орта мектептегі оқу-тәрбие үрдісіне қойылатын талаптарды күрделендіре түсіп, оқу сапасын арттыру міндеті көзделіп отыр.
Өткен жолыңды қорытындылау, жете түсіну және бағалауға деген ұмтылыс әр саналы тұлғаға тән. Сондықтан, адамның осы қасиеті оның ұлттық рухани түсінігінің жалпылама процестерін де анықтайды. Өнердің көркемдік кейіпкерлеріне дүниетанымының қандай идеялары, сезімдері мен принциптері жүзеге асырылатынын түсінуге бағытталған ұмтылыс, әсіресе дәуірлер тоғысында, мәдениет кезеңдері алмасар сәттерде ерекше орын алады. Сол себепті ХХІ ғасырдың табалдырығын аттар сәтте, біз өткен ХХ ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстанның көркем өнеріне не әкелгені, оған біздің қандай үлесіміздің бар екендігі туралы ойланбай тұра алмаймыз. Өткен жүзжылдықта түрлі инновациялармен қатар дербес мәдени феномен ретінде кәсіби көркемөнер мен мүсін өнерінің ұлттық мектебі қалыптасты және өмірден өз орнын тапты.
Әр тарихи дәуір ғажайып көріністерін сақтаған қазақ халқының көркемөнерлік ғұламасы ХХ ғасырда әр қырынан көрінудің жаңа мүмкіндіктеріне ие болды. 20-30 жылдары Қазақстандағы кәсібі бейнелеу өнерінің дамуының негізгі терігі, республика үшін жаңа. Еуропадан келген ақсүектік станоктық мүсін өнері мен майлы боямен кенепке сурет салудың техникасы, технологиясы, әдістері болды. Көрекемөнер мектебінің аяқтан тұруының негізгі парадоксы өнердің сырттан келген түрлерінің дербес үлттық мәдениеттің рухани ұясында біртіндеп қайта оралуы, толығу дәрежесінде 90 жылдары жеткен сана сезімнің ұлттық типіне пара-пара көркемөнер тілін құру болды.
Мәдениетіміздің, бір қырынан алғанды таныс, ал сонымен қатар үнемі болжалуы мүмкін емес жағдайы – күрделі араласулар мен өзара әсерлердің, бастан кешірген қиысулар мен түйісулердің, сонымен қатар көркемөнер мен мүсін өнері түрінде көрініс беретін ұлттық сезіміміздің нәтижесі.
Сурет салуды сүю - өмірді, табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол адамның ақыл ой парасатын өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге баулиды. Өнер қашан да қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе осы бейнелеу өнерін жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулып тәрбиелеу ісі баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер тартады. Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептердің мақсаты – жас ұрпақты ұлттық игіліктермен адамзат мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу және әрбір шәкіртті тұлға деп санау, оның жан-жақты дамуына мүмкіншілік жасау болып отыр.
Бiлiмнiң ең маңызды бөлімінің бiрi баланың тұлғасын жан-жақты дамуы болып табылады. Эстетикалық тәрбиеде ерекше рөл, дүние танудың қалыптастыруы және ұлттық-мәдениеттi сезім, өнер жатады. Өнерге сипаттама – көркем бейнелердегi шындықтың қалыптасуы, баланың санасы және сезiмi жұмыс iстейдi, онда оқиғаларға және тiршiлiк құбылыларға нақтылы қатынасқа тәрбиелейдi, шындықты тереңiрек және толығырақ танысуға көмектеседi.
Адамның тұлғасын қалыптасу өнердiң әсерi, оның дамуына өте көмектеседі. Бала қабылдауға бейiмделеді ғажайып әдемiлiкті сезiнуге қабiлеттi болады. Эстетикалық бiлiм өнердiң әр түрлi түрлерiмен танысуға жол табады, эстетикалық әсерлері және түрлері дамиды, көркемөнер шығармаларына мүдденiң оянуы, ұғынылған шығармашылық процесске алғашқы қадамдар, сауатты көрермендi тәрбие, қабiлеттiлiк, көркемөнер шығармасына сыртай қарап бағалау, барлық ғажайып өмiрлiк әсер етулердегі тәрбиесi дамиды.
Кескiндеме шығармасы, өз идеясы мазмұны жағынан бай және көркем пiшiні жетiлген, көркем әрі әсем қалыптасады, қабiлеттiлiк түсiну, тек қана өнерде ғана емес ғажайып көріністерді айырып таныстыру, бағалау, сонымен қатар шындықта да, табиғатта да , тұрмыста да . Бар байлық және әлемнiң алуан түрлiгiн қайта жасайды. Кеңiстiктiң тереңдiгi нақты дүние қайтадан түрленіп, өзгереді, көлем жағынан да, түсі жағынан да, жарықтығы жағынан да.
Көркем қызметтiң түрi мектеп оқушыларының бейнелеу қызметi үшін шығармашылығы көркеюi керек сияқты. Ұстазға бұл барлық шарттардың орындалуы үшiн: ол, дегенде, қызығушылық қабілеттерін оята білуі керек, шындықтың бейнесiн қабылдау, эстетикалық сезiмдер және ұсынысты қалыптастыру, бейнелi ойлау және елестетудi үдету, суреттердiң жасау әдiстерiне балалардың көңілін бөлу, оның мәнерлi орындауын қадағалау.
Бала бейнелеу өнерiнiң дамуына көңіл бөліп үйрену процесіне назар аударуы керек, қоршаған әлемiнен шығармашылық әсерін қалыптасуына, әдеби шығармашылық және өнер.
Бейнелеу өнерi түрлерінiң бiрі натюрморт болып табылады – «өлген табиғат», жансыз заттардың суретi, бiрiккен бiртұтас композициялық топтары.
Қорыта келгенде, курстық жұмыстың тақырыбының өзектiлiгi қазiргi бiлiм беретiн процесте өнердің осы жанрды зерттеу қажеттiлiгi болып табылады, адамның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру үшiн оның мәнiн дәлелдеу.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. «Бейнелеу өнері мектебі» Б.В.Иогансон. Мәскеу, 1988 жыл.
2. «Бейнелеу өнері оқыту әдістемесі» З.Айдарова 2002.А.
3. «Бейнелеу өнері» Г.В. Беда. Мәскеу, 1986 жыл.
4. «Қазақстан мен Орталық Азияның дәстүрлі және қазіргі өнері». Алматы, 2003, 120-бет. А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев.
5. «Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр = Изобразительное искусства Казахстана». Алматы, «Атамұра», 2001, 331-бет.
6. «Натюрмортмен жұмыс істеу әдіснамасы» А.С.Пучков. Мәскеу, 1982 жыл
7. «Өнер және білім» Д.Е.Игнатьевна. Мәскеу, 2003 жыл.
8. «Сурет және бейнелеу өнері» Мәскеу, 1961 жыл.
9. «Сурет. Бейнелеу өнері. Кескіндеме» Н.Н.Ростовцев, Мәскеу 1989 жыл.
10. А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев. «Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр =
11. А.Қастеев. «Мастера изобразительных искусств Казахстана». Алматы. «Өнер». 1986, 115-бет.
12. А.С.Шипанов. «Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер». Алматы. «Мектеп». 1989, 170-бет.
13. Аманжолов С. Эстетикалық тәрбие және халықтық бейнелеу өнері. –Қазақстан мектебі. 1990 ж. №12.
14. Б.К.Барманкулова. «Павел Зальцман». Көрме каталогы. Караганда, 1983, 58-бет.
15. Байжігітов Б., Ибраева М. Эстетикалық оқу тәрбие жүйесі мәселелері. - Қазақстан мектебі. 1993 ж. №6.
16. Балкенов Ж. Сурет салуға үйрету. –Алматы, мектеп, 1987.
17. Бишняков А.Б. Базарбаева Д.Т. Мұхаметжанов Д.А. Ли К.В. Көпбасынова Р.Т. «Қазақстанның ХХғ. бейнелеу өнері». Алматы. «Рауан». 1996, 46-бет.
18. Ә.Қастеев, Алматы, 1978 ж.
19. Әлібеков Ш. Жалпы білім беретін орта мектеп, эстетика пәні бағдарламасы. - Қазақстан мектебі. 1992 ж. №7, 8.
20. Есмаханов А. Ли К. «Қазақстанның қазіргі бейнелеу өнері: кескіндеме, мүсіндеме, графика». Алматы. «Дидар». 1998, 80-бет.
21. Мүсәлімов, Теміржан, Самылтыров, Мұхаметқали. «Бейнелеу өнерінің негіздері». Алматы. «Рауан». 1995, 46-бет.
22. Н.Назарбаев. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. //Егемен Қазақстан, №115, 27 мамыр,2006ж.
23. О.Жаңбыршиев. «Кескіндеменің техникасы мен технологиясы». Алматы-2004, 31-бет.
24. Р.Қарғабекова, Г.Жубаниязова. «Бейнелеу өнерінің тарихы». Алматы-2004ж; 125-бет.
25. Р.Қарғабекова, Г.Жубаниязова. «Бейнелеу өнерінің тарихы». Алматы-2004ж; 125-бет.
26. Үкі Әжиев. Алматы. «Өнер». 1984, 38-бет.
27. Ф.Ф.Гадеева, М.З.Гайдукеевич. Көрме каталогы. Алматы-1986, 135-бет.
1. «Бейнелеу өнері мектебі» Б.В.Иогансон. Мәскеу, 1988 жыл.
2. «Бейнелеу өнері оқыту әдістемесі» З.Айдарова 2002.А.
3. «Бейнелеу өнері» Г.В. Беда. Мәскеу, 1986 жыл.
4. «Қазақстан мен Орталық Азияның дәстүрлі және қазіргі өнері». Алматы, 2003, 120-бет. А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев.
5. «Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр = Изобразительное искусства Казахстана». Алматы, «Атамұра», 2001, 331-бет.
6. «Натюрмортмен жұмыс істеу әдіснамасы» А.С.Пучков. Мәскеу, 1982 жыл
7. «Өнер және білім» Д.Е.Игнатьевна. Мәскеу, 2003 жыл.
8. «Сурет және бейнелеу өнері» Мәскеу, 1961 жыл.
9. «Сурет. Бейнелеу өнері. Кескіндеме» Н.Н.Ростовцев, Мәскеу 1989 жыл.
10. А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған Д.Т.Базарбаев. «Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр =
11. А.Қастеев. «Мастера изобразительных искусств Казахстана». Алматы. «Өнер». 1986, 115-бет.
12. А.С.Шипанов. «Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер». Алматы. «Мектеп». 1989, 170-бет.
13. Аманжолов С. Эстетикалық тәрбие және халықтық бейнелеу өнері. –Қазақстан мектебі. 1990 ж. №12.
14. Б.К.Барманкулова. «Павел Зальцман». Көрме каталогы. Караганда, 1983, 58-бет.
15. Байжігітов Б., Ибраева М. Эстетикалық оқу тәрбие жүйесі мәселелері. - Қазақстан мектебі. 1993 ж. №6.
16. Балкенов Ж. Сурет салуға үйрету. –Алматы, мектеп, 1987.
17. Бишняков А.Б. Базарбаева Д.Т. Мұхаметжанов Д.А. Ли К.В. Көпбасынова Р.Т. «Қазақстанның ХХғ. бейнелеу өнері». Алматы. «Рауан». 1996, 46-бет.
18. Ә.Қастеев, Алматы, 1978 ж.
19. Әлібеков Ш. Жалпы білім беретін орта мектеп, эстетика пәні бағдарламасы. - Қазақстан мектебі. 1992 ж. №7, 8.
20. Есмаханов А. Ли К. «Қазақстанның қазіргі бейнелеу өнері: кескіндеме, мүсіндеме, графика». Алматы. «Дидар». 1998, 80-бет.
21. Мүсәлімов, Теміржан, Самылтыров, Мұхаметқали. «Бейнелеу өнерінің негіздері». Алматы. «Рауан». 1995, 46-бет.
22. Н.Назарбаев. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына. //Егемен Қазақстан, №115, 27 мамыр,2006ж.
23. О.Жаңбыршиев. «Кескіндеменің техникасы мен технологиясы». Алматы-2004, 31-бет.
24. Р.Қарғабекова, Г.Жубаниязова. «Бейнелеу өнерінің тарихы». Алматы-2004ж; 125-бет.
25. Р.Қарғабекова, Г.Жубаниязова. «Бейнелеу өнерінің тарихы». Алматы-2004ж; 125-бет.
26. Үкі Әжиев. Алматы. «Өнер». 1984, 38-бет.
27. Ф.Ф.Гадеева, М.З.Гайдукеевич. Көрме каталогы. Алматы-1986, 135-бет.
Жоспар
Кіріспе 3
1. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары 5
1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары туралы 5
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сабақтары арқылы
эстетикалық тәрбиеге баулу 10
2. Натюрморт, пейзаж және оның бейнелеу мүмкіншіліктері 16
2. 1 Натюрморт композициясы 16
2.2 Натюрморт кескіндемесі 18
2.3 Көркем материалдар және натюрморт суреттерде қолдану техникасы
21
3. Бейнелеу өнерінің жанрлары тақырыбына арналған оқу бағдарламасы
24
3.1 Натюрморт сабақ жоспары 24
3.2 Сабақ: Пейзаж. Қыс көрінісі. Алғашқы қар 26
3.3 Сабақ Пейзаж 28
Қорытынды 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның
ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мектепті қазіргі
кездегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Бұған Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы, “Қазақстан
Республикасы Жалпы орта Білім берудің Мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарттары” (Жалпы бастауыш білім) айғақ болады. Мұнда бастауыш және орта
мектептегі оқу-тәрбие үрдісіне қойылатын талаптарды күрделендіре түсіп, оқу
сапасын арттыру міндеті көзделіп отыр.
Өткен жолыңды қорытындылау, жете түсіну және бағалауға деген ұмтылыс әр
саналы тұлғаға тән. Сондықтан, адамның осы қасиеті оның ұлттық рухани
түсінігінің жалпылама процестерін де анықтайды. Өнердің көркемдік
кейіпкерлеріне дүниетанымының қандай идеялары, сезімдері мен принциптері
жүзеге асырылатынын түсінуге бағытталған ұмтылыс, әсіресе дәуірлер
тоғысында, мәдениет кезеңдері алмасар сәттерде ерекше орын алады. Сол
себепті ХХІ ғасырдың табалдырығын аттар сәтте, біз өткен ХХ ғасырдың 90-шы
жылдары Қазақстанның көркем өнеріне не әкелгені, оған біздің қандай
үлесіміздің бар екендігі туралы ойланбай тұра алмаймыз. Өткен жүзжылдықта
түрлі инновациялармен қатар дербес мәдени феномен ретінде кәсіби көркемөнер
мен мүсін өнерінің ұлттық мектебі қалыптасты және өмірден өз орнын тапты.
Әр тарихи дәуір ғажайып көріністерін сақтаған қазақ халқының
көркемөнерлік ғұламасы ХХ ғасырда әр қырынан көрінудің жаңа мүмкіндіктеріне
ие болды. 20-30 жылдары Қазақстандағы кәсібі бейнелеу өнерінің дамуының
негізгі терігі, республика үшін жаңа. Еуропадан келген ақсүектік станоктық
мүсін өнері мен майлы боямен кенепке сурет салудың техникасы, технологиясы,
әдістері болды. Көрекемөнер мектебінің аяқтан тұруының негізгі парадоксы
өнердің сырттан келген түрлерінің дербес үлттық мәдениеттің рухани ұясында
біртіндеп қайта оралуы, толығу дәрежесінде 90 жылдары жеткен сана сезімнің
ұлттық типіне пара-пара көркемөнер тілін құру болды.
Мәдениетіміздің, бір қырынан алғанды таныс, ал сонымен қатар үнемі
болжалуы мүмкін емес жағдайы – күрделі араласулар мен өзара әсерлердің,
бастан кешірген қиысулар мен түйісулердің, сонымен қатар көркемөнер мен
мүсін өнері түрінде көрініс беретін ұлттық сезіміміздің нәтижесі.
Сурет салуды сүю - өмірді, табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол
адамның ақыл ой парасатын өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке
үйретеді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге баулиды. Өнер
қашан да қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды
қажет етеді. Әсіресе осы бейнелеу өнерін жүйелі оқыту жайы, оған жастай
баулып тәрбиелеу ісі баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер тартады.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептердің мақсаты – жас ұрпақты ұлттық
игіліктермен адамзат мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу
және әрбір шәкіртті тұлға деп санау, оның жан-жақты дамуына мүмкіншілік
жасау болып отыр.
Бiлiмнiң ең маңызды бөлімінің бiрi баланың тұлғасын жан-жақты дамуы
болып табылады. Эстетикалық тәрбиеде ерекше рөл, дүние танудың
қалыптастыруы және ұлттық-мәдениеттi сезім, өнер жатады. Өнерге
сипаттама – көркем бейнелердегi шындықтың қалыптасуы, баланың санасы және
сезiмi жұмыс iстейдi, онда оқиғаларға және тiршiлiк құбылыларға нақтылы
қатынасқа тәрбиелейдi, шындықты тереңiрек және толығырақ танысуға
көмектеседi.
Адамның тұлғасын қалыптасу өнердiң әсерi, оның дамуына өте көмектеседі.
Бала қабылдауға бейiмделеді ғажайып әдемiлiкті сезiнуге қабiлеттi болады.
Эстетикалық бiлiм өнердiң әр түрлi түрлерiмен танысуға жол табады,
эстетикалық әсерлері және түрлері дамиды, көркемөнер шығармаларына мүдденiң
оянуы, ұғынылған шығармашылық процесске алғашқы қадамдар, сауатты
көрермендi тәрбие, қабiлеттiлiк, көркемөнер шығармасына сыртай қарап
бағалау, барлық ғажайып өмiрлiк әсер етулердегі тәрбиесi дамиды.
Кескiндеме шығармасы, өз идеясы мазмұны жағынан бай және көркем
пiшiні жетiлген, көркем әрі әсем қалыптасады, қабiлеттiлiк түсiну, тек
қана өнерде ғана емес ғажайып көріністерді айырып таныстыру, бағалау,
сонымен қатар шындықта да, табиғатта да , тұрмыста да . Бар байлық және
әлемнiң алуан түрлiгiн қайта жасайды. Кеңiстiктiң тереңдiгi нақты дүние
қайтадан түрленіп, өзгереді, көлем жағынан да, түсі жағынан да, жарықтығы
жағынан да.
Көркем қызметтiң түрi мектеп оқушыларының бейнелеу қызметi үшін
шығармашылығы көркеюi керек сияқты. Ұстазға бұл барлық шарттардың
орындалуы үшiн: ол, дегенде, қызығушылық қабілеттерін оята білуі керек,
шындықтың бейнесiн қабылдау, эстетикалық сезiмдер және ұсынысты
қалыптастыру, бейнелi ойлау және елестетудi үдету, суреттердiң жасау
әдiстерiне балалардың көңілін бөлу, оның мәнерлi орындауын қадағалау.
Бала бейнелеу өнерiнiң дамуына көңіл бөліп үйрену процесіне назар
аударуы керек, қоршаған әлемiнен шығармашылық әсерін қалыптасуына, әдеби
шығармашылық және өнер.
Бейнелеу өнерi түрлерінiң бiрі натюрморт болып табылады – өлген
табиғат, жансыз заттардың суретi, бiрiккен бiртұтас композициялық топтары.
Қорыта келгенде, курстық жұмыстың тақырыбының өзектiлiгi қазiргi бiлiм
беретiн процесте өнердің осы жанрды зерттеу қажеттiлiгi болып табылады,
адамның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру үшiн оның мәнiн дәлелдеу.
1. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары
1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары туралы
Живопись, сурет, мүсін және сәулет өнердің биік шыңы, барлық ғылымның
түп тамыры және живопись түрлерінің жанрлары руханиылықтың қайнар көзі
(Микеланджело).
Кез келген қоғамның тарихи дамуы мен өркендеуі сол елдің өнері мен
мәдениетіне тікелей байланысты. Оған дүниежүзілік деңгейге кеңінен танымал
біртуар туындыларымен өз Отандарын әлемге паш еткен Леонардо да Винчи,
Микеланджело, Пабло Пикассо, Ә.Қастеев сынды тағы басқа құдіретті өнер
иелерінің қас шеберліктері мен атақ даңқтары дәлел. Сондықтан да өз
халқының өмір тарихын, салт-дәстүр, әдет-ғұрпын нақтырақ зерттеп білу үшін,
оның сан-салалы өнерін оқып үйренудің маңызы зор. “Ел болам десең, бегіңді
түзе” деген нақыл сөзді Мұхтар Омарханұлы Әуезовтей ғұлама текке айтпаса
керек.
Бейнелеу өнері алуан қырлы да алуан түрлі. Онда жұмыс істеудің
методтары мен техникасы туралы практикалық мағлұматтар берместен бұрын оның
түрлері және жанрларымен танысқан жөн. ХІХ ғасырға дейін архитектура
(сәулет өнері), скульптура (мүсін өнері) және живопись (кескіндеме) өнердің
басты бір үш түрі болып есептеледі. ХІХ ғасырдың аяғына қарай өнердің бір
түрі – графика (сурет, гравюра, литография) қызметтік және қосалқы түрден
өнердің жеке және мүлдем дербес түріне айналды. Соңғы жиырма жылдықта
өнердің дизайн сияқты түрі де өте айқын бейнесін тапты.
Архитектура. Архитектура әрқашан да пластикалық өнерлердің ішінде ең
бастысы болып келді. Ол дәуір идеясын мейлінше күшті білдірді және өз
заманының басқа бейнелеу өнерлерінің – скульптура мен живописьтің стилін
анықтап отырды. Мұның өзі әрі ұзақ жасайтын өнер: египеттік пирамидалар
немесе американ үндістерінің ежелгі храмдары сан мыңдаған жылдар тұрып,
бізге дейін жетті.
Сонымен бірге бізге архитектураны өнер ретінде қабылдай көбіне қиын.
Біріншіден, оның скульптуралар мен картиналардан айырмашылығы өте көп – ол
ештеңені бейнелемейді және ештеңені суреттемейді. Екіншіден, архитектурамен
біз күн сайын және сағат сайын ұшырасамыз – архитектуралық ғимараттарда
өмір сүреміз, оқимыз және жұмыс істейміз, барлық уақытта архитектура
арасында жүреміз де оны біздің өміріміз өтетін үйреншікті, табиғи дерлік
орта ретінде қабылдаймыз. Музыканы біз қалаған уақытта тыңдаймыз: киноға
немесе музейге керегінде барамыз. Ал архитектура онымен өнер ретінде қарым-
қатынас жасауға бізде қажеттілік бар ма немесе жоқ па – оған қарамастан
бізді үнемі қоршап тұрады. Архитектура – бұл адам қызметінің ерекше түрі,
мұнда техника мен өнер, пайда мен әсемдік бірге өрілген.
Және де архитектура тікелей ештеңені бейнелемегенімен және
суреттемегенімен, ол, бәлкім, бейнелеу өнерінің барлық түлерінің ішінде
мейлінше әсерлі, біздің сезімімізге әсер етуге мейлінше қабілетті өнер
болып табылады.
Дарынды архитектор жасаған әрбір құрылыста, әрбір ғимаратта өзіндік бет-
бейне бар, оған ерекше көңіл күй берілген.
Скульптура. Мүсін өнері – бұл еш толқымастан бейнелеу өнері деп атауға
болатын өнер: ол шынында да адамдарды, хайуандарды, түрлі заттарды
бейнелейді. Оның архитектурамен ортақ жайты бар: оның басты әсерлілік
құралы – аумақты форма және ол да қатты әрі ұзақ сақталатын материалдардан
– ағаштан, тастан, металдан жасалады. Бюст, статуя немесе бейнелер тобын
жасау үшін көп уақыт және көп еңбек, әсіресе скульптураны тастан шапқан
кезе, тіпті жай дене күшінің өзі көп қажет. Оның есесіне ол, архитектура
сияқты, ұзақ сақталады, сондықтан көптеген скульптуралық туындылар ғасырды
емес, мыңдаған жылдарды басып өтіп, мысалға, ежелгі Мысырдың патша әйелі
Неферититидің басы сияқты, күні бүгінге дейін біздерді толғандырып,
тамсандырып келеді.
Скульптураның әсерлілік құралдары графикамен және әсіресе живописьпен
салыстырғанда өте шектеулі: мүсінші композицияға қоршаған ортаны кіргізе
алмайды, кеңістік тереңдігін бере алмайды, бәрі де фигуралардың өзімен –
олардың формаларының жинақталуымен немесе өңделуімен, қимылымен,
материалмен, фактурамен білдірілуі тиіс.
Живопись. Живопись дегеніміз — әр түрлі бояу түрлерімен жазықтык,
бетінде орындалатын көркем шығарма.
Живопись атауы орыстың живой писать деген сөзінен алынған, яғни
көріністер мен нәрселерді өмірдің өзіндегідей жанды етіп жазу деген
мағынаны білдіреді.Живопись бейнелеу өнерінің аса дамыған түрі болып
табылады.Живопись суреттері қағазға, картонға, тақтайға, кенепке, т. б.
салынады. Негізінен қолданылатын бояу түрлері: акварель, гуашь, темпера,
майлы бояу, пастель, сангина және т. б.
Живопись — бұл майлы бояулармен жасалған және багет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі сулы бояулармен —
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынган ЖИВОПИСЬ болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын КЕСКІНДЕМЕ бар, жартылай гравюра
КЕСКІНДЕМЕ (МОНОТИПИЯ) бар.
Жанрлар. Живопиь – бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі,
онда бейнелеудің сан алуан мол құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің
ұшы-қиырсыз осы саласына көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды
таңдап алады. Біреулер портреттер жазғанды ұнатса, екіншілері пейзаждарды,
үшіншілері тарихи, соғыс немесе тұрмыстық көріністерді бейнелеуге құштар.
Бейнелеу өнерінің бұлай сапталуы жанрларға бөлінуі деп аталады. Жанр сөзі
француздың түр немесе тек сөзінен шыққан. Живописьте мынадай жанрлар
бөлінеді: натюрморт, пейзаж, портрет және тақырыптық картина. Айта кету
керек, соңғы жанр көбінде жанр делінеді, ал картиналар жанрлық картиналар
деп аталады.
Пейзаж (француз сөзіне шыққан) – бұл ландшафты, табиғатты бейнелеу.
Пейзаж дербес жанр ретінде, Қытайда, Жапонияда және басқа Шығыс елдерде
(VII-VIII ғасырларда) Европадағыдан ертерек қалыптасты. Европалық
живописьте ол XVII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал содан кейін
Голландияда ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерлерінде пейзаждың гүлденуі XIX
ғасырдың саңына тұспа-тұс келеді. (И.Левитан, К.Коровин, Н.Рерих және басқа
да көптеген суретшілер).
Пейзаж – қайсыбір жерлерді жай айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адым
өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді.
Бұл торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар жүздеген,
мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ осы бір
өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнеледі.
XVII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі дерлік
романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын іңкәрлікпен
қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз – сауда мен жұмыс орны, тіршілік
қарекетін іздестіретін кеңістік.
Айвазовский жұмыстарында теңіз - әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш,
мөлдірлеу құпия сырлы тұңғиық. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап
қояды. Адамдар, тіпті кемелердің өзі де – осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты
стихияда өте кішкентай, дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем
стихияда деген тәнтілікке, романтикалық сүйіспеншілікке бөленген.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын, көзқарастарын, көңіл күйін
береді.
Портрет. Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды – үш мың жылдан астам
уақыт бұрын жасалған скульптуралық египет портреттері, екі мың жыл бұрынғы
мозаикалық Рим және темпералық фаюм портреттері белгілі. Адамдар әрдайым өз
бейнемін көгісі келді, ал ежелгі египеттіктер тіпті қайтыс болған адамның
жаны портретке көшеді екен деп есептеді.
Үлкен шебердің шабытты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да
рухтанғандай болады, портретке түсірілген бет-әлпетте ой, қайғы-күйініш,
қуаныш, күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы – оның түпнұсқасымен ұқсастығы.
Бірақ бұл, математиктер айтатындай, қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт.
Адамның сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой-арманын,
қуаныш-күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз. Біз
суретшінің оған қатынасын да сезінуге тиіспіз.
Тақырыптық картина - өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынасын
көрсететін қандай да бір шын мәніндегі немесе фантастикалық көріністі
бейнелейтін картинаны осылай атайды. Мұндай картиналар тарихтан бұрынғы
замандардан өз бастауын алады – жартастар мен үңгірлерден алғашқы қауым
адамның аң аулау сәтін және басқа да іс-әрекет түрлерін бейнелеген суреттер
көптеп табылуда. Ежелгі Египет, Греция мен Рим заманына қабырғаға салынған
живописьтің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр.
Бірақ станоктық тақырыптық картина (яғни архитектурамен байланысты емес
картина) тек Ренессанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс алды.
Тақырыптық картина даму үстіндегі әрекетті көрсетеді: оған көз тастай
отырып, бейнелеген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын
көрермен ойша сараптай алады немесе И. Крамской айтқандай, холсты
түсіндіру үшін екіншісінің қажеті жоқ.
Натюрморт та, пейзаж да, портреттер де тақырыптық композицияның
құрамдас бөлігі болуы мүмкін.
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әрі әр алуан: ол тым үлкен және өте
кішкентай болуы, сан қилы техникалық құралдармен жасалуы, аса ұлы әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі бейнелеуі
мүмкін.
Графика. Бұл ұғым суретшілер іс-әрекетінің өте кең және сан алуан
шеңберін қамтиды. Живописьтен ерекшелігі сол, графикамен біз барлық жерде
кездесеміз. Кітаптағы иллюстрациялар, газеттегі суреттемелер мен
карикатуралар, түрлі товарлардың орауыштарын безендіру, көшедегі плакаттар
– осының бәрі графика неғұрлым шартты, ол түстер мен формалардың бүкіл
байлығын бере алмайды, графика оларды жеңілдете отырып, ең негізгісін
таңдап алады.
Графика өнерінің живописьпен кейбір белгілері ортақ: онда да жазықтық
үстінде бейнелеу орын алады.
График, живописьші сияқты, перспективаны меңгеруге, анатомияны білуге,
сурет сала білуге тиіс. Бірақ егер живописьте түс және ол жасаған колорит
бірінші орында тұрса, ал сурет қажетті, бірақ әйтсе де көмекші роль
атқарса, графикада суреттің рөлі шешуші, мұнда ол өнердің дербес түріне
айналады. Графикада сызықтар, штрихтар, ашық және қара қоңыр дақтардың ара
қатынасы жетекші маңызға ие болады. Рас, графика өнерінің кейбір түрлерінде
түстер де пайдаланылады, бірақ оның рөлі, әдетте, шектеулі, қызметтік
дәрежеде ғана болып қалады.
Ең сараң графика – заттардың тек нобайы ғана беретін сызықтық сурет
бірақ мұндай сараң сурет те көп нәрсені – адамның типін, характерін,
қимылын бере алады. Суретшінің көзбен дәл өлшеуі, мінсіз талғамы және
сенімді қолдары сызықтарға болмашы ауытқулар бере отырып, оны аздап
жіңішкерте немесе жуандата отырып, оған түрлі характер береді.
Форманы пішіндеуге, жарық пен көлеңкені және бір жағынан заттың
фактурасын беруге қабілетті штрихтық суреттің мүмкіндіктері үлкен.
Сурет түстермен боялуы да мүмкін әдетте бұл акварельмен немесе
пастельмен жасалады. Бұл живопись емес, заттардың түстік сипаттамасына
жасалған ишара ғана, басты міндет форманы беру болып қала береді.
Графикаға гравюралардың барлық түрлеріне жатады, суреттерден айырмашылығы
сол, оларды көп дана етіп көбейтуге болады. Гравюралар сондай-ақ ақ-қара
және түрлі-түсті болады. Түрлі-түсті гравюралар бірнеше тақталардан
басылады.
Гравюралардан басқа, графика өнерінің тағы бір түрі – литография да
көбейеді. Бұл – бетіне тікелей сурет салынған ерекше жалпақ тастан басып
шығару. Литография ақ-қара және түрлі-түсті болады.
Графикалық өнердің ең көп тараған түрі – плакат. Оның түрлері аз емес,
бірақ олардың ішіндегі ең бастысы – қоғамдық өмірде елеулі роль атқаратын
саяси, үгіт плакаты. Плакаттың аса маңызды ерекшелігі суреттің қысқаша
жазумен мағыналық және композициялық жағынан бірігуі болып табылады.
Сатиралық графика – карикатура да бүгінгі өмірде айтарлықтай роль
атқарады. Олармен біз, газеттің немесе журналдың кезекті санын аша отырып,
күн сайын ұшырасамыз.
Графика үшін тұтас алғанда қолданылған түстің шарттылығы, образдың
жалпылығы, әсірелеу мен символика тән. Графика өнерінде живописьпен және
скульптурамен салыстырғанда сыртқы ұқсастықтан едәуір ауытқуға жол
беріледі.
Қолданбалы өнер. Қолданбалы өнер деп эстетикалық сапарларға ие, өзінің
әдемілігімен біздің көзімізді қуантатын практикалық пайдалы заттар жасауды
айтады. Бұл өнер өзінің табиғаты жағынан архитектурамен туыстас: онда пайда
мен әсемдік бірігіп жатады. Қолданбалы өнер халық творчествосымен ерекше
тығыз байланысты. Мұндай өнер туындыларына мебель, кілемдер, ыдыс-аяқтар,
үй-іші тұрмысында қолданылатын басқа да тұрмыстық заттар және ойыншықтар
жатады.
Қазіргі заманғы суретшілер халық дәстүрлерін ой елегінен қайта өткізіп,
творчестволықпен қайта өңдей отырып, оларды жаңа материалдарға –
пластиктерге, резеңкеге бейімдейді. Резеңке ойыншықтарда да форма барынша
жалпыланған, бірақ өзінің фактурасы ерекше – жұмсақ, жылтыр болып келеді.
Ал оның үрлеген кезде жалпақ нәрседен аумақты нәрсеге айналуының, әдеттегі
табақшадан таныс аңның томпақ формасына ауысуының өзі неге тұрады.
Дизайн. Дизайн мейлінше сан алуан машиналарды безендірумен, оның
өзінде де жасанды жолмен ойластырылған безендірумен емес, олардың
конструкциясымен және атқаратын қызметімен логикалық сабақтастықта
безендірумен айналысады. Заттың техникалық жетістіктері мен атқаратын
қызметін баса көрсететін сыртқы сұлулыққа инженер-конструктор мен
суретшілер мен дизайнерлердің бірлескен төзімді еңбегімен қол жетеді.
Мысалы, қазіргі заманғы самолеттің немесе автомобильдің тамаша формасын
жасау үшін оның техникалық құрылысын ғана емес, сонымен бірге осы машина
дамуының тарихи жолдарында да терең зерттеу қажет. Сырт келбетімен
жайлылықты, қуаттылықты және жүріс жылдамдығын білдіретін қазіргі заманғы
автомобильдердің формалары да осылай жасалған.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сабақтары арқылы
эстетикалық тәрбиеге баулу
Қазіргі таңда бастауыш мектепте оқыту барысындағы мәселелердің бірі-
оқушылардың эстетикалық талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында
адамгершілік, мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың
көркемдік ойлау қабілітін дамыта отырып, шығармашылық, қиал сезімін дамыту.
Ал, осы мәселелер мектеп қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей
келеді. Соның салдарынан оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық
етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені кітап оқу,
ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері арқылы көркем
өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын біліп қана
қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, жетілдіруі
тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін меңгерту арқылы
жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып,
бойын сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте
оқытылатын бейнелеу өнері пәні зор роль атқарады. Ол дүниені түсініп,
көрген-білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді.
Төменгі сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы
мұғалімдердің көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты.
Қазіргі кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені
халқымыздың озық, дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу
өнері сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады. Ол үшін
біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
– бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген
сезімдерін жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық
мәдениетке тәрбиелеу;
– бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді
жолдарын анықтау;
– бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру
деңгейін анықтау;
– оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұщтасуына көмектесу;
– бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары
эстетикалық тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие беруде
оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті түсіну,
байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар жүргізілсе,
сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер ( Түстерді ажырат, Кім алғыр,
Үйлестіре біл, т.б.ойындар)тиімді қолданылса, оқушылардың табиғат
сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде қабылдаулары күшейіп,
сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы сабақтарды жүргізу
нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық танымы, білімі,
талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы шығармашылықпен ұштасып
отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және ұлттық
мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке, сезімталдыққа баулу
жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол жан-жақты зерттеуді,
оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз өз тәжірибемізде
бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру мәселелерін қарастырып
отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-жақты
қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық тәрбие
беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген.
Эстетикалық имандылық, адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруда ұлттық
тәлім-тәрбие дәстүрлерін пайдалану Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, Ж.Наурызбаев,
С.Қасиманов еңбектерінде көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр. Көптеген еңбектерде
эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның тәрбиелеу жолдары
әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күттірмейтін мәселенің
бірі; көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық талғамын
дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру;
екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял – сезімін
шарықтату болып табылады.
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке
тәрбиелеу ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы
өзінің көңіл сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі
тиіс.
Оқушы эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте,
баланың жас кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің
негізі. Бұдан саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек
қажет болатыны түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу.
Бейнелеу өнерінің барлық түрлері графика, живопись, мүсін, сәндік –
қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы эстетикалық тәрбие негізі. Көркем
өнер туындыларын түсініп сезіну, оның образдық мазмұнын қабылдау, өнер
тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады.
Әсемдіктің таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық
сезімнің, байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Табиғат үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік
заңдылықтары әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды
әсемдік талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді.
Табиғатқа топ серуен жасаған кезде балалардың оның сұлулығын
эстетикалық тұрғыда қабылдауы күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну
сезімі туады, ойы мен қиялы дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында
сұлулық сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су,
шексіз – түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды.
Егер оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың
эстетикалық ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек.
Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты тәрбиелеу үшін
дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың, композиторлардың,
суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану қажет.
Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға әр
қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б.
Негізінде эстетикалық тәрбие экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты,
өйткені экологиялық тәрбиенің де басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен
қатынаста жоғары мәдениеттілікті, қоршаған ортаға деген азаматтық
жауапкершілікті қалыптастыру. Төменгі сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиеге
баулу туған табиғатты бейнелейтін көркем сипаттама мен көріністерді жақсы
түсінуге негіз салады, оқушыларды суретке, қиып жапсыруға баулу, түстердің,
сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін таңдай білу қабілетін дамытуға
жәрдемдеседі.
Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін әсемдік,
әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда адамдардың,
әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді күшті құрал
болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі қасиеттерді
қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да, талдай
да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан –саласын,
асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған.
Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен
қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш мектепте бейнелеу өнері жүйелі оқыту
жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі баршамыздың алдымызға байыпты
міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді, табиғатты, айнала қоршаған
ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын, парасатын, өсіреді, танымын
кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен
ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына, еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке
тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою - өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері –ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір сүрген.
Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері және
сәндік қолданбалы өнер.
Сурет салуды үйрету әдістемесінде натюрморт кез –келген ыдыс –аяқтан
немесе басқа да затттардан құралады.
Бір жағынан натюрморт қозғалмайды. Сол себептен натюрмортты асықпай
отырып қолдың икемділігін жаттықтыруға, түсініп, сызуға және де сурет
техникасын жете меңгеруге таптырмайтын құрылым болып табылады. Ал,
жануарларды салу, енді сурет салып, үйреніп келе жатқан оқушыға қиынға
соғады. Өйткені олар натюрморт сияқты өлі зат емес, үнемі қозғалыста
болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
Қорыта келгенде бейнелеу өнері сабағында оқушыларға эстетикалық тәрбие
беруде халық дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пайдалану қажет.
Себебі бастауыш мектеп жасындағы балаларды халқымыздың өнері, ұлтық ойындар
және халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бейнесі қызықтырады. Бейнелну өнері
пәні сабығында эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мынадай іс -
әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты түсіндіру барысында көрнекіліктерді
түрлендіре отырып, сұрақ – жауап, әңімелесу әдістерін қолдану. Сабақты
ұлттық әдет – ғұрыптар мысалдарымен түрлендіріп жүргізу.
2. Натюрморт, пейзаж және оның бейнелеу мүмкіншіліктері
2. 1 Натюрморт композициясы
Композиция – барлық бөліктері бөлінбейтін және бір-біріне бағынатын
байланыста отырған заңды орналасқан организм. Бұл байланыс пен
бағынушылыққа сәйкес мінез суретшінің идеялық ойларымен анықталады. Табиғи
ойларға тиесілі конструктивтік идея композицияға пластикалық негіз береді.
Композиция термині латынша composito – шығарма, бөлшектерді біртұтас
жинау дегенді білдіреді. Адам идеясын заттардаң, элементтердің жалпы
жиынтығы арқылы көрсетеді. Натюрморт композициясының курсы композициялық
білімнің қалыптасуының бастапқы этабы болады. Композиция сабағы сурет және
кескіндемемен өте тығыз байланысты. Натурамен жұмыс профессионалды
шеберлікпен байланысты. Бұл процесте қойылыммен, этюдпен, композициялық
эскизбен ұзақ жұмыс жасау арқылы формат, көзқарас нүктесі, калорит,
тон деген түсінік береді.
Тақырыпты талдау барысында шебердің өмірлік ұстанымы, көзқарасы,
мінезі, талғамы көрінеді. Тақырыпқа қызығушылық – бұл шығармашылық жолдың
басты стимулы. Ал үлкен қызығушылық деп кейбір суретшілердің өмір бойы бір
ғана тақырыпта жұмыс істеумен түсіндіруге болады. Мысалға: П.Клас, Ж-Б.
Шарден, В.Ван Гог, кеңес суретшілерінің арасында В.Стожаров, А.Никич және
тағы да басқалары.
Натюрморт мазмұнында адам өмірінің әр-түрлі жағы көрінуі мүмкін. Бұл
тақырыпты толығымен шешетін сюжет. Натюрморт жанрында тақырыбы бір мағыналы
топқа жиналған заттарда сюжет дамуы табылады. Бірінші сұрақ – заттарды
қалай құрастырамын? Натюрморт қойылымын қойғанда тек заттардың бір топқа
тұрғанымен қатар қызықты, көркем байланыс құрастыру, түстік жағынан пішіні
жағынан, тақырыбы жағынан да жақсы тандалуы керке. Натюрморт қойылымы –
шығармашылық процесс. Мұнда нақты рецепт болуы мүмкін емес. Бір тақырыптың
өзіне көптеген шығармалар жазылуы мүмкін. Бір сюжеттің өзінде де, бір
заттардың өзінде де суретші өзіне лайықты шешім таба алады. Бірақ соның
ішінде тек қана бір өзгермейтін табиғаттың шыншыл өнері – көркем ұқыптылық.
Оқу натюрмотрында заттарды тандау пластикалық байланыс оқу
мақсаттарына орай болады. Бірақ бұл жерде де сюжеттік байланысы бұзылмауы
керек. Шығармашылық натюрморттың өзгешелігі – барлық элементтердің
тақырыпқа толығымен бағыныуы. Бұл топты құруға арналған заттарды таңдау
барысында тематикалық белгілеріне қарай дұрыс таңдаудан өтеді.
П.Кончаловскийдің рябина мен қызыл паднос жұмысында қызыл түс пен көк
түстердің байланысы арқылы суретші ойын жеткізеді. Бұл натюрморт топтағы
заттардың жақсы жинақталған. Осы арқылы суретші қызыл күзді бейнелеген.
Натюрморттың композициясында пластикалық және мағыналық байланыс
орнатылуы тиіс. Ең бастысы оның ішінен ең қажетті тематикалық қатынастағы
бөлікті көрсетіп және оған жанындағы заттарды бағындыру тиіс. Мындай бөлік
композициялық орталық дейді. Бұл орталық өзіне мағыналық ауыртпашылық
алады. Композициялық орталық жазықтықтың әр жерінде орналасуына
болады. Мысалға: Ж-Б. Шарденнің Бутылка және жеміс натюрморты
шығармасында композициялық орталық – бұл күлгін бутылка және оның жан-
жағында қосымша заттар орналасқан. Композицияның классикалық схемасы
бойынша орталық бөлігі екінші планда орналасқан. Ол бойынша Бейерен, Клас
және басқаларының жұмыстарын еске алуға болады. Ал жаңа кескіндеме осы
схемаға жаңаша өзгерістер еңгізуде. Композиция элементтеріне бос
орналастыруы. Өміршең көрсету үшін шешім шеше бастады. Оған арналған екі
натюрморт жұмыстарын сәйкестіріп көрсек. Никичтің - Таңғы ас және Жаңа
палитра жұмыстары. Осы екі жағдайда да суретшінің шешімі бұл жерде
орталықтың нақты көрсетілген композициясын қабылдаған. Бір жағдайда
натюрморттың жоғарға бөлігі ашық және нақты палитрасы, екінші кішкентай,
бірақ картинаның төменгі бұрышына қарай орналасқан жұмыртқа мен табаның
контрасты нүктелері болады. Суретші алға қойылған тапсырманы мінезіне орай
әрқашан композициялық схеманы әр-түрлі жаңа шешімдерді тауып отырған.
Сонымен қатар композициялық орталықты анықтау үшін бірнеше шешімдер
бар. Бұл натюрморт тақырыбын ашық көрсететін қызықты көзқараспен
бейнеленген пішіні, түсі, тоны және заттар тобын ұсынатын өлшеммен
көрсетілуі мүмкін. Бұл жағдайға байланыстыБибереннің Таңғы ас
шығармасында орталық бөлігі екі ірі заттан құралған, ал қалған барлық
композиция элементтері осы бойынша көзбен осы топқа сызықтық және тондық
жағынан көріп шығу үшін қойылған.
Басқаша шығармашылық жұмыстарда кеңінен қолданылатын шешім – тондық
және түстік контраст болып табылады. Осыған ашық үлгі Ф. Спейдерстің жұмысы
Ақ аққу натюрморты. Бұл жұмыста барлық орталық бөлікі қанатын жайған аққу
алып жатыр. Осы әдемі ақ аққу арқылы суретші жануарлар өмірін ұсынады. Түс
композицияны қызықты шешеді. Композициялық орталық және оның бейнелеудегі
орның айтқанымен, бұл композицияда сондай таңғажайып шешім болып
табылмайды. Композициялық орталығын нақты көрсетілмеген көптеген жұмыстарды
айтуға болады. Олар М.Сарьянның натюрморт жұмысы Ереванның гүлдерінде
қойылған қойылым өлшемдерінің барлығы бір деңгейде. И.Грабаряның Көк
матадағы жемістер, К.Петрова-Водкинаның Таңғы натюрморт және тағы басқа
бағыттарда алып келеді.
Осы композициядағы ритмі туралы айтсақ – бұл қойылымдағы элементтердің
қайталанып келуі. Осыған қарапайым мысал: ою - өрнектердің қайталанып
келуі. Ритмнің құрылымы геометриялық фигуралар – үшбұрыш, төртбұрыш,
тіктөртбұрыш. Бірдей пішіннің қайталанып келуінен тыныштық сезімі пайда
болады. Қайталанып келген элементтердің өлшемдерінің бірдей болуы осы
тыныштықты бұзып композицияға динамика береді. Оған төртбұрыш пен
тіктөртбұрыш өлшеу арқылы жеңіл көруге олады. Статиканың бірі – симметрия.
Оған нақ мысал И.Машковтың Камелия натюрморты. Бұл жұмыста симметрия
принципі бойынша құрылған. Көздің бір бағытымен шатасқан сызықтармен
барлығын бір – ақ көріп шығуға болады. Композицияда ритмердің бірнеше
түрлері қолданылады. Сызықтық, тондық, түстік болады. Жәнеде басты рөл
контраст атқарады. Олар бейнені әр – түрлі көрсетеді. Қатты көрсетілген
контрасттар, мысалға, масштабты, тонды, динамиканы көрсетеді. Динамикалық
композиция пішінің ассиметрия көрсетеді. Ритм бейнені ұйымдастырады. Бірақ
барлық қайталанып келген элементтер натюрморт композициясына ритм бере
алмайды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары 5
1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары туралы 5
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сабақтары арқылы
эстетикалық тәрбиеге баулу 10
2. Натюрморт, пейзаж және оның бейнелеу мүмкіншіліктері 16
2. 1 Натюрморт композициясы 16
2.2 Натюрморт кескіндемесі 18
2.3 Көркем материалдар және натюрморт суреттерде қолдану техникасы
21
3. Бейнелеу өнерінің жанрлары тақырыбына арналған оқу бағдарламасы
24
3.1 Натюрморт сабақ жоспары 24
3.2 Сабақ: Пейзаж. Қыс көрінісі. Алғашқы қар 26
3.3 Сабақ Пейзаж 28
Қорытынды 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның
ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мектепті қазіргі
кездегі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Бұған Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы, “Қазақстан
Республикасы Жалпы орта Білім берудің Мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарттары” (Жалпы бастауыш білім) айғақ болады. Мұнда бастауыш және орта
мектептегі оқу-тәрбие үрдісіне қойылатын талаптарды күрделендіре түсіп, оқу
сапасын арттыру міндеті көзделіп отыр.
Өткен жолыңды қорытындылау, жете түсіну және бағалауға деген ұмтылыс әр
саналы тұлғаға тән. Сондықтан, адамның осы қасиеті оның ұлттық рухани
түсінігінің жалпылама процестерін де анықтайды. Өнердің көркемдік
кейіпкерлеріне дүниетанымының қандай идеялары, сезімдері мен принциптері
жүзеге асырылатынын түсінуге бағытталған ұмтылыс, әсіресе дәуірлер
тоғысында, мәдениет кезеңдері алмасар сәттерде ерекше орын алады. Сол
себепті ХХІ ғасырдың табалдырығын аттар сәтте, біз өткен ХХ ғасырдың 90-шы
жылдары Қазақстанның көркем өнеріне не әкелгені, оған біздің қандай
үлесіміздің бар екендігі туралы ойланбай тұра алмаймыз. Өткен жүзжылдықта
түрлі инновациялармен қатар дербес мәдени феномен ретінде кәсіби көркемөнер
мен мүсін өнерінің ұлттық мектебі қалыптасты және өмірден өз орнын тапты.
Әр тарихи дәуір ғажайып көріністерін сақтаған қазақ халқының
көркемөнерлік ғұламасы ХХ ғасырда әр қырынан көрінудің жаңа мүмкіндіктеріне
ие болды. 20-30 жылдары Қазақстандағы кәсібі бейнелеу өнерінің дамуының
негізгі терігі, республика үшін жаңа. Еуропадан келген ақсүектік станоктық
мүсін өнері мен майлы боямен кенепке сурет салудың техникасы, технологиясы,
әдістері болды. Көрекемөнер мектебінің аяқтан тұруының негізгі парадоксы
өнердің сырттан келген түрлерінің дербес үлттық мәдениеттің рухани ұясында
біртіндеп қайта оралуы, толығу дәрежесінде 90 жылдары жеткен сана сезімнің
ұлттық типіне пара-пара көркемөнер тілін құру болды.
Мәдениетіміздің, бір қырынан алғанды таныс, ал сонымен қатар үнемі
болжалуы мүмкін емес жағдайы – күрделі араласулар мен өзара әсерлердің,
бастан кешірген қиысулар мен түйісулердің, сонымен қатар көркемөнер мен
мүсін өнері түрінде көрініс беретін ұлттық сезіміміздің нәтижесі.
Сурет салуды сүю - өмірді, табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол
адамның ақыл ой парасатын өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке
үйретеді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге баулиды. Өнер
қашан да қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен қарауды
қажет етеді. Әсіресе осы бейнелеу өнерін жүйелі оқыту жайы, оған жастай
баулып тәрбиелеу ісі баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер тартады.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептердің мақсаты – жас ұрпақты ұлттық
игіліктермен адамзат мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу
және әрбір шәкіртті тұлға деп санау, оның жан-жақты дамуына мүмкіншілік
жасау болып отыр.
Бiлiмнiң ең маңызды бөлімінің бiрi баланың тұлғасын жан-жақты дамуы
болып табылады. Эстетикалық тәрбиеде ерекше рөл, дүние танудың
қалыптастыруы және ұлттық-мәдениеттi сезім, өнер жатады. Өнерге
сипаттама – көркем бейнелердегi шындықтың қалыптасуы, баланың санасы және
сезiмi жұмыс iстейдi, онда оқиғаларға және тiршiлiк құбылыларға нақтылы
қатынасқа тәрбиелейдi, шындықты тереңiрек және толығырақ танысуға
көмектеседi.
Адамның тұлғасын қалыптасу өнердiң әсерi, оның дамуына өте көмектеседі.
Бала қабылдауға бейiмделеді ғажайып әдемiлiкті сезiнуге қабiлеттi болады.
Эстетикалық бiлiм өнердiң әр түрлi түрлерiмен танысуға жол табады,
эстетикалық әсерлері және түрлері дамиды, көркемөнер шығармаларына мүдденiң
оянуы, ұғынылған шығармашылық процесске алғашқы қадамдар, сауатты
көрермендi тәрбие, қабiлеттiлiк, көркемөнер шығармасына сыртай қарап
бағалау, барлық ғажайып өмiрлiк әсер етулердегі тәрбиесi дамиды.
Кескiндеме шығармасы, өз идеясы мазмұны жағынан бай және көркем
пiшiні жетiлген, көркем әрі әсем қалыптасады, қабiлеттiлiк түсiну, тек
қана өнерде ғана емес ғажайып көріністерді айырып таныстыру, бағалау,
сонымен қатар шындықта да, табиғатта да , тұрмыста да . Бар байлық және
әлемнiң алуан түрлiгiн қайта жасайды. Кеңiстiктiң тереңдiгi нақты дүние
қайтадан түрленіп, өзгереді, көлем жағынан да, түсі жағынан да, жарықтығы
жағынан да.
Көркем қызметтiң түрi мектеп оқушыларының бейнелеу қызметi үшін
шығармашылығы көркеюi керек сияқты. Ұстазға бұл барлық шарттардың
орындалуы үшiн: ол, дегенде, қызығушылық қабілеттерін оята білуі керек,
шындықтың бейнесiн қабылдау, эстетикалық сезiмдер және ұсынысты
қалыптастыру, бейнелi ойлау және елестетудi үдету, суреттердiң жасау
әдiстерiне балалардың көңілін бөлу, оның мәнерлi орындауын қадағалау.
Бала бейнелеу өнерiнiң дамуына көңіл бөліп үйрену процесіне назар
аударуы керек, қоршаған әлемiнен шығармашылық әсерін қалыптасуына, әдеби
шығармашылық және өнер.
Бейнелеу өнерi түрлерінiң бiрі натюрморт болып табылады – өлген
табиғат, жансыз заттардың суретi, бiрiккен бiртұтас композициялық топтары.
Қорыта келгенде, курстық жұмыстың тақырыбының өзектiлiгi қазiргi бiлiм
беретiн процесте өнердің осы жанрды зерттеу қажеттiлiгi болып табылады,
адамның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру үшiн оның мәнiн дәлелдеу.
1. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары
1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары туралы
Живопись, сурет, мүсін және сәулет өнердің биік шыңы, барлық ғылымның
түп тамыры және живопись түрлерінің жанрлары руханиылықтың қайнар көзі
(Микеланджело).
Кез келген қоғамның тарихи дамуы мен өркендеуі сол елдің өнері мен
мәдениетіне тікелей байланысты. Оған дүниежүзілік деңгейге кеңінен танымал
біртуар туындыларымен өз Отандарын әлемге паш еткен Леонардо да Винчи,
Микеланджело, Пабло Пикассо, Ә.Қастеев сынды тағы басқа құдіретті өнер
иелерінің қас шеберліктері мен атақ даңқтары дәлел. Сондықтан да өз
халқының өмір тарихын, салт-дәстүр, әдет-ғұрпын нақтырақ зерттеп білу үшін,
оның сан-салалы өнерін оқып үйренудің маңызы зор. “Ел болам десең, бегіңді
түзе” деген нақыл сөзді Мұхтар Омарханұлы Әуезовтей ғұлама текке айтпаса
керек.
Бейнелеу өнері алуан қырлы да алуан түрлі. Онда жұмыс істеудің
методтары мен техникасы туралы практикалық мағлұматтар берместен бұрын оның
түрлері және жанрларымен танысқан жөн. ХІХ ғасырға дейін архитектура
(сәулет өнері), скульптура (мүсін өнері) және живопись (кескіндеме) өнердің
басты бір үш түрі болып есептеледі. ХІХ ғасырдың аяғына қарай өнердің бір
түрі – графика (сурет, гравюра, литография) қызметтік және қосалқы түрден
өнердің жеке және мүлдем дербес түріне айналды. Соңғы жиырма жылдықта
өнердің дизайн сияқты түрі де өте айқын бейнесін тапты.
Архитектура. Архитектура әрқашан да пластикалық өнерлердің ішінде ең
бастысы болып келді. Ол дәуір идеясын мейлінше күшті білдірді және өз
заманының басқа бейнелеу өнерлерінің – скульптура мен живописьтің стилін
анықтап отырды. Мұның өзі әрі ұзақ жасайтын өнер: египеттік пирамидалар
немесе американ үндістерінің ежелгі храмдары сан мыңдаған жылдар тұрып,
бізге дейін жетті.
Сонымен бірге бізге архитектураны өнер ретінде қабылдай көбіне қиын.
Біріншіден, оның скульптуралар мен картиналардан айырмашылығы өте көп – ол
ештеңені бейнелемейді және ештеңені суреттемейді. Екіншіден, архитектурамен
біз күн сайын және сағат сайын ұшырасамыз – архитектуралық ғимараттарда
өмір сүреміз, оқимыз және жұмыс істейміз, барлық уақытта архитектура
арасында жүреміз де оны біздің өміріміз өтетін үйреншікті, табиғи дерлік
орта ретінде қабылдаймыз. Музыканы біз қалаған уақытта тыңдаймыз: киноға
немесе музейге керегінде барамыз. Ал архитектура онымен өнер ретінде қарым-
қатынас жасауға бізде қажеттілік бар ма немесе жоқ па – оған қарамастан
бізді үнемі қоршап тұрады. Архитектура – бұл адам қызметінің ерекше түрі,
мұнда техника мен өнер, пайда мен әсемдік бірге өрілген.
Және де архитектура тікелей ештеңені бейнелемегенімен және
суреттемегенімен, ол, бәлкім, бейнелеу өнерінің барлық түлерінің ішінде
мейлінше әсерлі, біздің сезімімізге әсер етуге мейлінше қабілетті өнер
болып табылады.
Дарынды архитектор жасаған әрбір құрылыста, әрбір ғимаратта өзіндік бет-
бейне бар, оған ерекше көңіл күй берілген.
Скульптура. Мүсін өнері – бұл еш толқымастан бейнелеу өнері деп атауға
болатын өнер: ол шынында да адамдарды, хайуандарды, түрлі заттарды
бейнелейді. Оның архитектурамен ортақ жайты бар: оның басты әсерлілік
құралы – аумақты форма және ол да қатты әрі ұзақ сақталатын материалдардан
– ағаштан, тастан, металдан жасалады. Бюст, статуя немесе бейнелер тобын
жасау үшін көп уақыт және көп еңбек, әсіресе скульптураны тастан шапқан
кезе, тіпті жай дене күшінің өзі көп қажет. Оның есесіне ол, архитектура
сияқты, ұзақ сақталады, сондықтан көптеген скульптуралық туындылар ғасырды
емес, мыңдаған жылдарды басып өтіп, мысалға, ежелгі Мысырдың патша әйелі
Неферититидің басы сияқты, күні бүгінге дейін біздерді толғандырып,
тамсандырып келеді.
Скульптураның әсерлілік құралдары графикамен және әсіресе живописьпен
салыстырғанда өте шектеулі: мүсінші композицияға қоршаған ортаны кіргізе
алмайды, кеңістік тереңдігін бере алмайды, бәрі де фигуралардың өзімен –
олардың формаларының жинақталуымен немесе өңделуімен, қимылымен,
материалмен, фактурамен білдірілуі тиіс.
Живопись. Живопись дегеніміз — әр түрлі бояу түрлерімен жазықтык,
бетінде орындалатын көркем шығарма.
Живопись атауы орыстың живой писать деген сөзінен алынған, яғни
көріністер мен нәрселерді өмірдің өзіндегідей жанды етіп жазу деген
мағынаны білдіреді.Живопись бейнелеу өнерінің аса дамыған түрі болып
табылады.Живопись суреттері қағазға, картонға, тақтайға, кенепке, т. б.
салынады. Негізінен қолданылатын бояу түрлері: акварель, гуашь, темпера,
майлы бояу, пастель, сангина және т. б.
Живопись — бұл майлы бояулармен жасалған және багет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі сулы бояулармен —
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынган ЖИВОПИСЬ болады. Тіпті аздап
боялған суретке (пастель) ауысатын КЕСКІНДЕМЕ бар, жартылай гравюра
КЕСКІНДЕМЕ (МОНОТИПИЯ) бар.
Жанрлар. Живопиь – бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі,
онда бейнелеудің сан алуан мол құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің
ұшы-қиырсыз осы саласына көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды
таңдап алады. Біреулер портреттер жазғанды ұнатса, екіншілері пейзаждарды,
үшіншілері тарихи, соғыс немесе тұрмыстық көріністерді бейнелеуге құштар.
Бейнелеу өнерінің бұлай сапталуы жанрларға бөлінуі деп аталады. Жанр сөзі
француздың түр немесе тек сөзінен шыққан. Живописьте мынадай жанрлар
бөлінеді: натюрморт, пейзаж, портрет және тақырыптық картина. Айта кету
керек, соңғы жанр көбінде жанр делінеді, ал картиналар жанрлық картиналар
деп аталады.
Пейзаж (француз сөзіне шыққан) – бұл ландшафты, табиғатты бейнелеу.
Пейзаж дербес жанр ретінде, Қытайда, Жапонияда және басқа Шығыс елдерде
(VII-VIII ғасырларда) Европадағыдан ертерек қалыптасты. Европалық
живописьте ол XVII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал содан кейін
Голландияда ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерлерінде пейзаждың гүлденуі XIX
ғасырдың саңына тұспа-тұс келеді. (И.Левитан, К.Коровин, Н.Рерих және басқа
да көптеген суретшілер).
Пейзаж – қайсыбір жерлерді жай айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адым
өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді.
Бұл торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар жүздеген,
мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ осы бір
өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнеледі.
XVII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі дерлік
романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын іңкәрлікпен
қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз – сауда мен жұмыс орны, тіршілік
қарекетін іздестіретін кеңістік.
Айвазовский жұмыстарында теңіз - әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш,
мөлдірлеу құпия сырлы тұңғиық. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап
қояды. Адамдар, тіпті кемелердің өзі де – осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты
стихияда өте кішкентай, дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем
стихияда деген тәнтілікке, романтикалық сүйіспеншілікке бөленген.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын, көзқарастарын, көңіл күйін
береді.
Портрет. Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды – үш мың жылдан астам
уақыт бұрын жасалған скульптуралық египет портреттері, екі мың жыл бұрынғы
мозаикалық Рим және темпералық фаюм портреттері белгілі. Адамдар әрдайым өз
бейнемін көгісі келді, ал ежелгі египеттіктер тіпті қайтыс болған адамның
жаны портретке көшеді екен деп есептеді.
Үлкен шебердің шабытты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да
рухтанғандай болады, портретке түсірілген бет-әлпетте ой, қайғы-күйініш,
қуаныш, күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы – оның түпнұсқасымен ұқсастығы.
Бірақ бұл, математиктер айтатындай, қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт.
Адамның сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой-арманын,
қуаныш-күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз. Біз
суретшінің оған қатынасын да сезінуге тиіспіз.
Тақырыптық картина - өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынасын
көрсететін қандай да бір шын мәніндегі немесе фантастикалық көріністі
бейнелейтін картинаны осылай атайды. Мұндай картиналар тарихтан бұрынғы
замандардан өз бастауын алады – жартастар мен үңгірлерден алғашқы қауым
адамның аң аулау сәтін және басқа да іс-әрекет түрлерін бейнелеген суреттер
көптеп табылуда. Ежелгі Египет, Греция мен Рим заманына қабырғаға салынған
живописьтің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр.
Бірақ станоктық тақырыптық картина (яғни архитектурамен байланысты емес
картина) тек Ренессанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс алды.
Тақырыптық картина даму үстіндегі әрекетті көрсетеді: оған көз тастай
отырып, бейнелеген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын
көрермен ойша сараптай алады немесе И. Крамской айтқандай, холсты
түсіндіру үшін екіншісінің қажеті жоқ.
Натюрморт та, пейзаж да, портреттер де тақырыптық композицияның
құрамдас бөлігі болуы мүмкін.
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әрі әр алуан: ол тым үлкен және өте
кішкентай болуы, сан қилы техникалық құралдармен жасалуы, аса ұлы әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі бейнелеуі
мүмкін.
Графика. Бұл ұғым суретшілер іс-әрекетінің өте кең және сан алуан
шеңберін қамтиды. Живописьтен ерекшелігі сол, графикамен біз барлық жерде
кездесеміз. Кітаптағы иллюстрациялар, газеттегі суреттемелер мен
карикатуралар, түрлі товарлардың орауыштарын безендіру, көшедегі плакаттар
– осының бәрі графика неғұрлым шартты, ол түстер мен формалардың бүкіл
байлығын бере алмайды, графика оларды жеңілдете отырып, ең негізгісін
таңдап алады.
Графика өнерінің живописьпен кейбір белгілері ортақ: онда да жазықтық
үстінде бейнелеу орын алады.
График, живописьші сияқты, перспективаны меңгеруге, анатомияны білуге,
сурет сала білуге тиіс. Бірақ егер живописьте түс және ол жасаған колорит
бірінші орында тұрса, ал сурет қажетті, бірақ әйтсе де көмекші роль
атқарса, графикада суреттің рөлі шешуші, мұнда ол өнердің дербес түріне
айналады. Графикада сызықтар, штрихтар, ашық және қара қоңыр дақтардың ара
қатынасы жетекші маңызға ие болады. Рас, графика өнерінің кейбір түрлерінде
түстер де пайдаланылады, бірақ оның рөлі, әдетте, шектеулі, қызметтік
дәрежеде ғана болып қалады.
Ең сараң графика – заттардың тек нобайы ғана беретін сызықтық сурет
бірақ мұндай сараң сурет те көп нәрсені – адамның типін, характерін,
қимылын бере алады. Суретшінің көзбен дәл өлшеуі, мінсіз талғамы және
сенімді қолдары сызықтарға болмашы ауытқулар бере отырып, оны аздап
жіңішкерте немесе жуандата отырып, оған түрлі характер береді.
Форманы пішіндеуге, жарық пен көлеңкені және бір жағынан заттың
фактурасын беруге қабілетті штрихтық суреттің мүмкіндіктері үлкен.
Сурет түстермен боялуы да мүмкін әдетте бұл акварельмен немесе
пастельмен жасалады. Бұл живопись емес, заттардың түстік сипаттамасына
жасалған ишара ғана, басты міндет форманы беру болып қала береді.
Графикаға гравюралардың барлық түрлеріне жатады, суреттерден айырмашылығы
сол, оларды көп дана етіп көбейтуге болады. Гравюралар сондай-ақ ақ-қара
және түрлі-түсті болады. Түрлі-түсті гравюралар бірнеше тақталардан
басылады.
Гравюралардан басқа, графика өнерінің тағы бір түрі – литография да
көбейеді. Бұл – бетіне тікелей сурет салынған ерекше жалпақ тастан басып
шығару. Литография ақ-қара және түрлі-түсті болады.
Графикалық өнердің ең көп тараған түрі – плакат. Оның түрлері аз емес,
бірақ олардың ішіндегі ең бастысы – қоғамдық өмірде елеулі роль атқаратын
саяси, үгіт плакаты. Плакаттың аса маңызды ерекшелігі суреттің қысқаша
жазумен мағыналық және композициялық жағынан бірігуі болып табылады.
Сатиралық графика – карикатура да бүгінгі өмірде айтарлықтай роль
атқарады. Олармен біз, газеттің немесе журналдың кезекті санын аша отырып,
күн сайын ұшырасамыз.
Графика үшін тұтас алғанда қолданылған түстің шарттылығы, образдың
жалпылығы, әсірелеу мен символика тән. Графика өнерінде живописьпен және
скульптурамен салыстырғанда сыртқы ұқсастықтан едәуір ауытқуға жол
беріледі.
Қолданбалы өнер. Қолданбалы өнер деп эстетикалық сапарларға ие, өзінің
әдемілігімен біздің көзімізді қуантатын практикалық пайдалы заттар жасауды
айтады. Бұл өнер өзінің табиғаты жағынан архитектурамен туыстас: онда пайда
мен әсемдік бірігіп жатады. Қолданбалы өнер халық творчествосымен ерекше
тығыз байланысты. Мұндай өнер туындыларына мебель, кілемдер, ыдыс-аяқтар,
үй-іші тұрмысында қолданылатын басқа да тұрмыстық заттар және ойыншықтар
жатады.
Қазіргі заманғы суретшілер халық дәстүрлерін ой елегінен қайта өткізіп,
творчестволықпен қайта өңдей отырып, оларды жаңа материалдарға –
пластиктерге, резеңкеге бейімдейді. Резеңке ойыншықтарда да форма барынша
жалпыланған, бірақ өзінің фактурасы ерекше – жұмсақ, жылтыр болып келеді.
Ал оның үрлеген кезде жалпақ нәрседен аумақты нәрсеге айналуының, әдеттегі
табақшадан таныс аңның томпақ формасына ауысуының өзі неге тұрады.
Дизайн. Дизайн мейлінше сан алуан машиналарды безендірумен, оның
өзінде де жасанды жолмен ойластырылған безендірумен емес, олардың
конструкциясымен және атқаратын қызметімен логикалық сабақтастықта
безендірумен айналысады. Заттың техникалық жетістіктері мен атқаратын
қызметін баса көрсететін сыртқы сұлулыққа инженер-конструктор мен
суретшілер мен дизайнерлердің бірлескен төзімді еңбегімен қол жетеді.
Мысалы, қазіргі заманғы самолеттің немесе автомобильдің тамаша формасын
жасау үшін оның техникалық құрылысын ғана емес, сонымен бірге осы машина
дамуының тарихи жолдарында да терең зерттеу қажет. Сырт келбетімен
жайлылықты, қуаттылықты және жүріс жылдамдығын білдіретін қазіргі заманғы
автомобильдердің формалары да осылай жасалған.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сабақтары арқылы
эстетикалық тәрбиеге баулу
Қазіргі таңда бастауыш мектепте оқыту барысындағы мәселелердің бірі-
оқушылардың эстетикалық талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында
адамгершілік, мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың
көркемдік ойлау қабілітін дамыта отырып, шығармашылық, қиал сезімін дамыту.
Ал, осы мәселелер мектеп қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей
келеді. Соның салдарынан оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық
етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені кітап оқу,
ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері арқылы көркем
өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын біліп қана
қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, жетілдіруі
тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін меңгерту арқылы
жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып,
бойын сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте
оқытылатын бейнелеу өнері пәні зор роль атқарады. Ол дүниені түсініп,
көрген-білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді.
Төменгі сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы
мұғалімдердің көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты.
Қазіргі кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені
халқымыздың озық, дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу
өнері сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады. Ол үшін
біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
– бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген
сезімдерін жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық
мәдениетке тәрбиелеу;
– бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді
жолдарын анықтау;
– бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру
деңгейін анықтау;
– оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұщтасуына көмектесу;
– бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары
эстетикалық тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие беруде
оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті түсіну,
байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар жүргізілсе,
сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер ( Түстерді ажырат, Кім алғыр,
Үйлестіре біл, т.б.ойындар)тиімді қолданылса, оқушылардың табиғат
сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде қабылдаулары күшейіп,
сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы сабақтарды жүргізу
нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық танымы, білімі,
талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы шығармашылықпен ұштасып
отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және ұлттық
мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке, сезімталдыққа баулу
жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол жан-жақты зерттеуді,
оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз өз тәжірибемізде
бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру мәселелерін қарастырып
отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-жақты
қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық тәрбие
беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген.
Эстетикалық имандылық, адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруда ұлттық
тәлім-тәрбие дәстүрлерін пайдалану Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, Ж.Наурызбаев,
С.Қасиманов еңбектерінде көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр. Көптеген еңбектерде
эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның тәрбиелеу жолдары
әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күттірмейтін мәселенің
бірі; көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық талғамын
дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру;
екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял – сезімін
шарықтату болып табылады.
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке
тәрбиелеу ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы
өзінің көңіл сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі
тиіс.
Оқушы эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте,
баланың жас кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің
негізі. Бұдан саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек
қажет болатыны түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу.
Бейнелеу өнерінің барлық түрлері графика, живопись, мүсін, сәндік –
қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы эстетикалық тәрбие негізі. Көркем
өнер туындыларын түсініп сезіну, оның образдық мазмұнын қабылдау, өнер
тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады.
Әсемдіктің таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық
сезімнің, байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Табиғат үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік
заңдылықтары әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды
әсемдік талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді.
Табиғатқа топ серуен жасаған кезде балалардың оның сұлулығын
эстетикалық тұрғыда қабылдауы күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну
сезімі туады, ойы мен қиялы дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында
сұлулық сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су,
шексіз – түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды.
Егер оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың
эстетикалық ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек.
Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты тәрбиелеу үшін
дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың, композиторлардың,
суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану қажет.
Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға әр
қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б.
Негізінде эстетикалық тәрбие экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты,
өйткені экологиялық тәрбиенің де басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен
қатынаста жоғары мәдениеттілікті, қоршаған ортаға деген азаматтық
жауапкершілікті қалыптастыру. Төменгі сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиеге
баулу туған табиғатты бейнелейтін көркем сипаттама мен көріністерді жақсы
түсінуге негіз салады, оқушыларды суретке, қиып жапсыруға баулу, түстердің,
сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін таңдай білу қабілетін дамытуға
жәрдемдеседі.
Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін әсемдік,
әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда адамдардың,
әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді күшті құрал
болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі қасиеттерді
қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да, талдай
да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан –саласын,
асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған.
Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен, жанашырлықпен
қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш мектепте бейнелеу өнері жүйелі оқыту
жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі баршамыздың алдымызға байыпты
міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді, табиғатты, айнала қоршаған
ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын, парасатын, өсіреді, танымын
кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді. Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен
ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына, еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке
тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою - өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері –ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір сүрген.
Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері және
сәндік қолданбалы өнер.
Сурет салуды үйрету әдістемесінде натюрморт кез –келген ыдыс –аяқтан
немесе басқа да затттардан құралады.
Бір жағынан натюрморт қозғалмайды. Сол себептен натюрмортты асықпай
отырып қолдың икемділігін жаттықтыруға, түсініп, сызуға және де сурет
техникасын жете меңгеруге таптырмайтын құрылым болып табылады. Ал,
жануарларды салу, енді сурет салып, үйреніп келе жатқан оқушыға қиынға
соғады. Өйткені олар натюрморт сияқты өлі зат емес, үнемі қозғалыста
болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
Қорыта келгенде бейнелеу өнері сабағында оқушыларға эстетикалық тәрбие
беруде халық дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пайдалану қажет.
Себебі бастауыш мектеп жасындағы балаларды халқымыздың өнері, ұлтық ойындар
және халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бейнесі қызықтырады. Бейнелну өнері
пәні сабығында эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мынадай іс -
әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты түсіндіру барысында көрнекіліктерді
түрлендіре отырып, сұрақ – жауап, әңімелесу әдістерін қолдану. Сабақты
ұлттық әдет – ғұрыптар мысалдарымен түрлендіріп жүргізу.
2. Натюрморт, пейзаж және оның бейнелеу мүмкіншіліктері
2. 1 Натюрморт композициясы
Композиция – барлық бөліктері бөлінбейтін және бір-біріне бағынатын
байланыста отырған заңды орналасқан организм. Бұл байланыс пен
бағынушылыққа сәйкес мінез суретшінің идеялық ойларымен анықталады. Табиғи
ойларға тиесілі конструктивтік идея композицияға пластикалық негіз береді.
Композиция термині латынша composito – шығарма, бөлшектерді біртұтас
жинау дегенді білдіреді. Адам идеясын заттардаң, элементтердің жалпы
жиынтығы арқылы көрсетеді. Натюрморт композициясының курсы композициялық
білімнің қалыптасуының бастапқы этабы болады. Композиция сабағы сурет және
кескіндемемен өте тығыз байланысты. Натурамен жұмыс профессионалды
шеберлікпен байланысты. Бұл процесте қойылыммен, этюдпен, композициялық
эскизбен ұзақ жұмыс жасау арқылы формат, көзқарас нүктесі, калорит,
тон деген түсінік береді.
Тақырыпты талдау барысында шебердің өмірлік ұстанымы, көзқарасы,
мінезі, талғамы көрінеді. Тақырыпқа қызығушылық – бұл шығармашылық жолдың
басты стимулы. Ал үлкен қызығушылық деп кейбір суретшілердің өмір бойы бір
ғана тақырыпта жұмыс істеумен түсіндіруге болады. Мысалға: П.Клас, Ж-Б.
Шарден, В.Ван Гог, кеңес суретшілерінің арасында В.Стожаров, А.Никич және
тағы да басқалары.
Натюрморт мазмұнында адам өмірінің әр-түрлі жағы көрінуі мүмкін. Бұл
тақырыпты толығымен шешетін сюжет. Натюрморт жанрында тақырыбы бір мағыналы
топқа жиналған заттарда сюжет дамуы табылады. Бірінші сұрақ – заттарды
қалай құрастырамын? Натюрморт қойылымын қойғанда тек заттардың бір топқа
тұрғанымен қатар қызықты, көркем байланыс құрастыру, түстік жағынан пішіні
жағынан, тақырыбы жағынан да жақсы тандалуы керке. Натюрморт қойылымы –
шығармашылық процесс. Мұнда нақты рецепт болуы мүмкін емес. Бір тақырыптың
өзіне көптеген шығармалар жазылуы мүмкін. Бір сюжеттің өзінде де, бір
заттардың өзінде де суретші өзіне лайықты шешім таба алады. Бірақ соның
ішінде тек қана бір өзгермейтін табиғаттың шыншыл өнері – көркем ұқыптылық.
Оқу натюрмотрында заттарды тандау пластикалық байланыс оқу
мақсаттарына орай болады. Бірақ бұл жерде де сюжеттік байланысы бұзылмауы
керек. Шығармашылық натюрморттың өзгешелігі – барлық элементтердің
тақырыпқа толығымен бағыныуы. Бұл топты құруға арналған заттарды таңдау
барысында тематикалық белгілеріне қарай дұрыс таңдаудан өтеді.
П.Кончаловскийдің рябина мен қызыл паднос жұмысында қызыл түс пен көк
түстердің байланысы арқылы суретші ойын жеткізеді. Бұл натюрморт топтағы
заттардың жақсы жинақталған. Осы арқылы суретші қызыл күзді бейнелеген.
Натюрморттың композициясында пластикалық және мағыналық байланыс
орнатылуы тиіс. Ең бастысы оның ішінен ең қажетті тематикалық қатынастағы
бөлікті көрсетіп және оған жанындағы заттарды бағындыру тиіс. Мындай бөлік
композициялық орталық дейді. Бұл орталық өзіне мағыналық ауыртпашылық
алады. Композициялық орталық жазықтықтың әр жерінде орналасуына
болады. Мысалға: Ж-Б. Шарденнің Бутылка және жеміс натюрморты
шығармасында композициялық орталық – бұл күлгін бутылка және оның жан-
жағында қосымша заттар орналасқан. Композицияның классикалық схемасы
бойынша орталық бөлігі екінші планда орналасқан. Ол бойынша Бейерен, Клас
және басқаларының жұмыстарын еске алуға болады. Ал жаңа кескіндеме осы
схемаға жаңаша өзгерістер еңгізуде. Композиция элементтеріне бос
орналастыруы. Өміршең көрсету үшін шешім шеше бастады. Оған арналған екі
натюрморт жұмыстарын сәйкестіріп көрсек. Никичтің - Таңғы ас және Жаңа
палитра жұмыстары. Осы екі жағдайда да суретшінің шешімі бұл жерде
орталықтың нақты көрсетілген композициясын қабылдаған. Бір жағдайда
натюрморттың жоғарға бөлігі ашық және нақты палитрасы, екінші кішкентай,
бірақ картинаның төменгі бұрышына қарай орналасқан жұмыртқа мен табаның
контрасты нүктелері болады. Суретші алға қойылған тапсырманы мінезіне орай
әрқашан композициялық схеманы әр-түрлі жаңа шешімдерді тауып отырған.
Сонымен қатар композициялық орталықты анықтау үшін бірнеше шешімдер
бар. Бұл натюрморт тақырыбын ашық көрсететін қызықты көзқараспен
бейнеленген пішіні, түсі, тоны және заттар тобын ұсынатын өлшеммен
көрсетілуі мүмкін. Бұл жағдайға байланыстыБибереннің Таңғы ас
шығармасында орталық бөлігі екі ірі заттан құралған, ал қалған барлық
композиция элементтері осы бойынша көзбен осы топқа сызықтық және тондық
жағынан көріп шығу үшін қойылған.
Басқаша шығармашылық жұмыстарда кеңінен қолданылатын шешім – тондық
және түстік контраст болып табылады. Осыған ашық үлгі Ф. Спейдерстің жұмысы
Ақ аққу натюрморты. Бұл жұмыста барлық орталық бөлікі қанатын жайған аққу
алып жатыр. Осы әдемі ақ аққу арқылы суретші жануарлар өмірін ұсынады. Түс
композицияны қызықты шешеді. Композициялық орталық және оның бейнелеудегі
орның айтқанымен, бұл композицияда сондай таңғажайып шешім болып
табылмайды. Композициялық орталығын нақты көрсетілмеген көптеген жұмыстарды
айтуға болады. Олар М.Сарьянның натюрморт жұмысы Ереванның гүлдерінде
қойылған қойылым өлшемдерінің барлығы бір деңгейде. И.Грабаряның Көк
матадағы жемістер, К.Петрова-Водкинаның Таңғы натюрморт және тағы басқа
бағыттарда алып келеді.
Осы композициядағы ритмі туралы айтсақ – бұл қойылымдағы элементтердің
қайталанып келуі. Осыған қарапайым мысал: ою - өрнектердің қайталанып
келуі. Ритмнің құрылымы геометриялық фигуралар – үшбұрыш, төртбұрыш,
тіктөртбұрыш. Бірдей пішіннің қайталанып келуінен тыныштық сезімі пайда
болады. Қайталанып келген элементтердің өлшемдерінің бірдей болуы осы
тыныштықты бұзып композицияға динамика береді. Оған төртбұрыш пен
тіктөртбұрыш өлшеу арқылы жеңіл көруге олады. Статиканың бірі – симметрия.
Оған нақ мысал И.Машковтың Камелия натюрморты. Бұл жұмыста симметрия
принципі бойынша құрылған. Көздің бір бағытымен шатасқан сызықтармен
барлығын бір – ақ көріп шығуға болады. Композицияда ритмердің бірнеше
түрлері қолданылады. Сызықтық, тондық, түстік болады. Жәнеде басты рөл
контраст атқарады. Олар бейнені әр – түрлі көрсетеді. Қатты көрсетілген
контрасттар, мысалға, масштабты, тонды, динамиканы көрсетеді. Динамикалық
композиция пішінің ассиметрия көрсетеді. Ритм бейнені ұйымдастырады. Бірақ
барлық қайталанып келген элементтер натюрморт композициясына ритм бере
алмайды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz