Оқушыларға экологиялық тәрбие беру
Мазмұны
Кіріспе 3
1. Бастауыш сыныпта оқу процесінде оқушыларға экологиялық тәрбие берудің теориялық негіздері 5
1.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру педагогикалық мәселе 5
1.2 Бастауыш сыныпта экологиялық тәрбие берудің негіздері 7
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің педагогикалық шарттары 10
2. Бастауыш сыныпта экологиялық білім мен тәрбие беру тиімділіктері мен әдістемесі 15
2.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мазмұны мен жолдары 15
2.2 Табиғат қорғау дәстүрлері арқылы экологиялық тәрбие берудің формалары мен әдістері 18
2.3 Сыныптан тыс жұмыста оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру 21
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе 3
1. Бастауыш сыныпта оқу процесінде оқушыларға экологиялық тәрбие берудің теориялық негіздері 5
1.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру педагогикалық мәселе 5
1.2 Бастауыш сыныпта экологиялық тәрбие берудің негіздері 7
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің педагогикалық шарттары 10
2. Бастауыш сыныпта экологиялық білім мен тәрбие беру тиімділіктері мен әдістемесі 15
2.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мазмұны мен жолдары 15
2.2 Табиғат қорғау дәстүрлері арқылы экологиялық тәрбие берудің формалары мен әдістері 18
2.3 Сыныптан тыс жұмыста оқушыларға экологиялық білім және тәрбие беру 21
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Табиғат әлемі адамдардың тіршілік ету ортасы. Ал, адамдар табиғатсыз өмір сүре алмайды. Соңғы жылдардағы мемлекеттік жоспарларды орындау, өндірісті өркендету негізгі міндет болып, табиғатты (ауаны, суды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін) қорғап, ядролық жарылыстар, табиғат байлықтарын орынсыз пайдалану, табиғатты ауруға ұшыратты. Жұтатын ауамыз, ішетін суымыз, жейтін тамағымыздың құрамында улы заттар көбейді. Заводтардан шығатын қалдықтар сүзгіден дұрыс өткізбестен ауаға таралып, осының нәтижесінде өкпе, рак, жүрек, психикалық аурулар саны көбейіп барады. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек, аурулардың 80-90% ішетін ас суынан және жұтатын ауадан туындап отырғаны көрінеді.
Осындай аса жауапты міндеттердің баянды болуы жас республиканың ертеңгі қажетін өтерлік, елін, туған жерінің табиғатын сүйетін, оны қадірлеп, қорғайтын білімді, саналы азамат өсіру бала дүниеге келген шақтан, мектепке дейінгі кезеңнен басталады. Себебі, егеменді еліміздің ертеңі жас жеткіншектердің білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Ал, бастауыш сынып кезеңіндегі білім қоршаған орта, табиғат жайында қарапайым ұғым беру арқылы баланың дүниетанымын қалыптастырудан басталады.
Мектеп жасындағы балаларға қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын таныстыру арқылы олардың бір-бірімен байланысын ғылыми түрде түсіндіру барысында балаларда алғашқы табиғат туралы ұғым негіздері қаланады. Балалардың мұндай табиғат жайында алған қарапайым дүниетанымдық ұғымдары, олардың бастауыш сыныпта дүниетанымды оқыту барысында және жоғарғы сыныптарда биологиялық пәндер бойынша берілетін білім жүйесінің алғашқы баспалдағы болмақ. Сондай-ақ табиғат заңдылығын жеңіл түрде ұғындыра отырып, берілетін білімнің өзара байланысы мен сабақтастығын қамтамасыз етуде баланың дүниетанымы кеңейіп, тереңделіп, толықтырылады.
Экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесі жөнінде Ә.Е. Бейсенова, Ә. Бірмағамбетов, Х. Жүнісова, Ж.Б. Шілдебаев т.б. еңбектерінде жазылған.
Табиғат қорғауға байланысты конференциялар ұйымдастырылып шығарылды. Алғашқы рет мектептер мен орта арнаулы жоғарғы оқу орындары үшін эколог мамандар дайындау туралы тұжырымдама жасалынды. Осының нәтижесінде Алматы, Өскемен, Шымкент, Семей, Атырау, Ақтау университетінде экологиядан мамандар дайындайтын бөлімдер ашылды. Елімізде тұңғыш рет (1987 жылы) эколог мамандар дайындау мәселесін көтеріп, экологиялық білім мен тәрбие берудің тұжырымдамасын жасаған географ-ғалым Ә.С. Бейсеновваның еңбегі айрықша болды.
Мен курстық жұмысымды орындау барысында оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру саласында ізденіс зерттеулер жүргізген ғалым-педагогтар И.Д. Зверев, М.Н.Сарыбеков, Н.Е.Ильинская тағы басқалардың ой-пікірлерін еңбектерін басшылыққа алдым.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларына сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық білім мен тәрбие беруді теориялық жағынан негіздеу.
Зерттеу нысанасы: бастауыш мектептердегі сынытап тыс оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: орта мектептердегі бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру.
Зерттеу міндеттері:
- орта мектептерде бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негізін айқындау;
- бастауыш сыныптарда экологиялық білім мен тәрбие берудің деңгейін анықтау;
- сабақта және сабақтан тыс уақытта экологиялық білім мен тәрбие беру жолдарын анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- орта мектепте оқушылардың табиғатты қорғауға байланысты гумандық қасиеттерін қалыптастырудың теориялық негізі жасалынды;
- сыныптан тыс экологиялық тәрбие беру жұмыстарының бірлігі мазмұндық, ұйымдастыру және әдістемелік тұрғыдан негізделген;
- экологиялық тәрбие мазмұны туған өлке және қазақ этнопедагогика материалдарымен толықтырған.
Зерттеудің практикалық маңызы:
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беруде туған өлке және қазақ этнопедагогика материалдары ендірілген қосымша бағдарламалар жасау;
Бастауыш оқыту мектептерде сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық тәрбие білім мен тәрбие берудің ғылыми-практикалық ұсыныстары.
Зерттеудің өзектілігі: Табиғат әлемі адамдардың тіршілік ету ортасы. Ал, адамдар табиғатсыз өмір сүре алмайды. Соңғы жылдардағы мемлекеттік жоспарларды орындау, өндірісті өркендету негізгі міндет болып, табиғатты (ауаны, суды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін) қорғап, ядролық жарылыстар, табиғат байлықтарын орынсыз пайдалану, табиғатты ауруға ұшыратты. Жұтатын ауамыз, ішетін суымыз, жейтін тамағымыздың құрамында улы заттар көбейді. Заводтардан шығатын қалдықтар сүзгіден дұрыс өткізбестен ауаға таралып, осының нәтижесінде өкпе, рак, жүрек, психикалық аурулар саны көбейіп барады. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек, аурулардың 80-90% ішетін ас суынан және жұтатын ауадан туындап отырғаны көрінеді.
Осындай аса жауапты міндеттердің баянды болуы жас республиканың ертеңгі қажетін өтерлік, елін, туған жерінің табиғатын сүйетін, оны қадірлеп, қорғайтын білімді, саналы азамат өсіру бала дүниеге келген шақтан, мектепке дейінгі кезеңнен басталады. Себебі, егеменді еліміздің ертеңі жас жеткіншектердің білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Ал, бастауыш сынып кезеңіндегі білім қоршаған орта, табиғат жайында қарапайым ұғым беру арқылы баланың дүниетанымын қалыптастырудан басталады.
Мектеп жасындағы балаларға қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын таныстыру арқылы олардың бір-бірімен байланысын ғылыми түрде түсіндіру барысында балаларда алғашқы табиғат туралы ұғым негіздері қаланады. Балалардың мұндай табиғат жайында алған қарапайым дүниетанымдық ұғымдары, олардың бастауыш сыныпта дүниетанымды оқыту барысында және жоғарғы сыныптарда биологиялық пәндер бойынша берілетін білім жүйесінің алғашқы баспалдағы болмақ. Сондай-ақ табиғат заңдылығын жеңіл түрде ұғындыра отырып, берілетін білімнің өзара байланысы мен сабақтастығын қамтамасыз етуде баланың дүниетанымы кеңейіп, тереңделіп, толықтырылады.
Экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесі жөнінде Ә.Е. Бейсенова, Ә. Бірмағамбетов, Х. Жүнісова, Ж.Б. Шілдебаев т.б. еңбектерінде жазылған.
Табиғат қорғауға байланысты конференциялар ұйымдастырылып шығарылды. Алғашқы рет мектептер мен орта арнаулы жоғарғы оқу орындары үшін эколог мамандар дайындау туралы тұжырымдама жасалынды. Осының нәтижесінде Алматы, Өскемен, Шымкент, Семей, Атырау, Ақтау университетінде экологиядан мамандар дайындайтын бөлімдер ашылды. Елімізде тұңғыш рет (1987 жылы) эколог мамандар дайындау мәселесін көтеріп, экологиялық білім мен тәрбие берудің тұжырымдамасын жасаған географ-ғалым Ә.С. Бейсеновваның еңбегі айрықша болды.
Мен курстық жұмысымды орындау барысында оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру саласында ізденіс зерттеулер жүргізген ғалым-педагогтар И.Д. Зверев, М.Н.Сарыбеков, Н.Е.Ильинская тағы басқалардың ой-пікірлерін еңбектерін басшылыққа алдым.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларына сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық білім мен тәрбие беруді теориялық жағынан негіздеу.
Зерттеу нысанасы: бастауыш мектептердегі сынытап тыс оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: орта мектептердегі бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру.
Зерттеу міндеттері:
- орта мектептерде бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негізін айқындау;
- бастауыш сыныптарда экологиялық білім мен тәрбие берудің деңгейін анықтау;
- сабақта және сабақтан тыс уақытта экологиялық білім мен тәрбие беру жолдарын анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- орта мектепте оқушылардың табиғатты қорғауға байланысты гумандық қасиеттерін қалыптастырудың теориялық негізі жасалынды;
- сыныптан тыс экологиялық тәрбие беру жұмыстарының бірлігі мазмұндық, ұйымдастыру және әдістемелік тұрғыдан негізделген;
- экологиялық тәрбие мазмұны туған өлке және қазақ этнопедагогика материалдарымен толықтырған.
Зерттеудің практикалық маңызы:
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беруде туған өлке және қазақ этнопедагогика материалдары ендірілген қосымша бағдарламалар жасау;
Бастауыш оқыту мектептерде сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық тәрбие білім мен тәрбие берудің ғылыми-практикалық ұсыныстары.
Мазмұны
Кіріспе 3
1. Бастауыш сыныпта оқу процесінде оқушыларға экологиялық тәрбие 5
берудің теориялық негіздері
1.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру педагогикалық мәселе 5
1.2 Бастауыш сыныпта экологиялық тәрбие берудің негіздері 7
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің 10
педагогикалық шарттары
2. Бастауыш сыныпта экологиялық білім мен тәрбие беру 15
тиімділіктері мен әдістемесі
2.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мазмұны мен жолдары 15
2.2 Табиғат қорғау дәстүрлері арқылы экологиялық тәрбие берудің18
формалары мен әдістері
2.3 Сыныптан тыс жұмыста оқушыларға экологиялық білім және 21
тәрбие беру
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Табиғат әлемі адамдардың тіршілік ету ортасы.
Ал, адамдар табиғатсыз өмір сүре алмайды. Соңғы жылдардағы мемлекеттік
жоспарларды орындау, өндірісті өркендету негізгі міндет болып, табиғатты
(ауаны, суды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін) қорғап, ядролық
жарылыстар, табиғат байлықтарын орынсыз пайдалану, табиғатты ауруға
ұшыратты. Жұтатын ауамыз, ішетін суымыз, жейтін тамағымыздың құрамында улы
заттар көбейді. Заводтардан шығатын қалдықтар сүзгіден дұрыс өткізбестен
ауаға таралып, осының нәтижесінде өкпе, рак, жүрек, психикалық аурулар саны
көбейіп барады. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне
сүйенсек, аурулардың 80-90% ішетін ас суынан және жұтатын ауадан туындап
отырғаны көрінеді.
Осындай аса жауапты міндеттердің баянды болуы жас республиканың ертеңгі
қажетін өтерлік, елін, туған жерінің табиғатын сүйетін, оны қадірлеп,
қорғайтын білімді, саналы азамат өсіру бала дүниеге келген шақтан, мектепке
дейінгі кезеңнен басталады. Себебі, егеменді еліміздің ертеңі жас
жеткіншектердің білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Ал, бастауыш сынып
кезеңіндегі білім қоршаған орта, табиғат жайында қарапайым ұғым беру арқылы
баланың дүниетанымын қалыптастырудан басталады.
Мектеп жасындағы балаларға қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын
таныстыру арқылы олардың бір-бірімен байланысын ғылыми түрде түсіндіру
барысында балаларда алғашқы табиғат туралы ұғым негіздері қаланады.
Балалардың мұндай табиғат жайында алған қарапайым дүниетанымдық ұғымдары,
олардың бастауыш сыныпта дүниетанымды оқыту барысында және жоғарғы
сыныптарда биологиялық пәндер бойынша берілетін білім жүйесінің алғашқы
баспалдағы болмақ. Сондай-ақ табиғат заңдылығын жеңіл түрде ұғындыра
отырып, берілетін білімнің өзара байланысы мен сабақтастығын қамтамасыз
етуде баланың дүниетанымы кеңейіп, тереңделіп, толықтырылады.
Экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесі жөнінде Ә.Е. Бейсенова, Ә.
Бірмағамбетов, Х. Жүнісова, Ж.Б. Шілдебаев т.б. еңбектерінде жазылған.
Табиғат қорғауға байланысты конференциялар ұйымдастырылып шығарылды.
Алғашқы рет мектептер мен орта арнаулы жоғарғы оқу орындары үшін эколог
мамандар дайындау туралы тұжырымдама жасалынды. Осының нәтижесінде Алматы,
Өскемен, Шымкент, Семей, Атырау, Ақтау университетінде экологиядан мамандар
дайындайтын бөлімдер ашылды. Елімізде тұңғыш рет (1987 жылы) эколог
мамандар дайындау мәселесін көтеріп, экологиялық білім мен тәрбие берудің
тұжырымдамасын жасаған географ-ғалым Ә.С. Бейсеновваның еңбегі айрықша
болды.
Мен курстық жұмысымды орындау барысында оқушыларға экологиялық білім
мен тәрбие беру саласында ізденіс зерттеулер жүргізген ғалым-педагогтар
И.Д. Зверев, М.Н.Сарыбеков, Н.Е.Ильинская тағы басқалардың ой-пікірлерін
еңбектерін басшылыққа алдым.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларына сыныптан тыс жұмыстарда
экологиялық білім мен тәрбие беруді теориялық жағынан негіздеу.
Зерттеу нысанасы: бастауыш мектептердегі сынытап тыс оқу-тәрбие
процесі.
Зерттеу пәні: орта мектептердегі бастауыш сынып оқушыларына экологиялық
білім мен тәрбие беру.
Зерттеу міндеттері:
- орта мектептерде бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие
берудің теориялық негізін айқындау;
- бастауыш сыныптарда экологиялық білім мен тәрбие берудің деңгейін
анықтау;
- сабақта және сабақтан тыс уақытта экологиялық білім мен тәрбие беру
жолдарын анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- орта мектепте оқушылардың табиғатты қорғауға байланысты гумандық
қасиеттерін қалыптастырудың теориялық негізі жасалынды;
- сыныптан тыс экологиялық тәрбие беру жұмыстарының бірлігі мазмұндық,
ұйымдастыру және әдістемелік тұрғыдан негізделген;
- экологиялық тәрбие мазмұны туған өлке және қазақ этнопедагогика
материалдарымен толықтырған.
Зерттеудің практикалық маңызы:
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беруде туған
өлке және қазақ этнопедагогика материалдары ендірілген қосымша
бағдарламалар жасау;
Бастауыш оқыту мектептерде сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық тәрбие
білім мен тәрбие берудің ғылыми-практикалық ұсыныстары.
1. Бастауыш сыныпта оқу процесінде оқушыларға экологиялық тәрбие берудің
теориялық негіздері
1.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру педагогикалық мәселе
Қоғамның дамуы табиғатпен тығыз байланысты. Ғылыми-техникалық
прогрестің даму барысында қоршаған орта мен қоғам арасындағы қарым-
қатынастың қарама-қайшылығы арта түсуде. Осы қарама-қайшылық негізінде
табиғаттың тепе-теңдігі бұзылып, табиғи жүйенің өзін-өзі реттеп отыру
ырқынан шығып кетті. Демек, адам баласы өмір сүріп отырған қоршаған ортаны
бүкіл ғалам бойынша өзгеріске ұшырату қаупі төнді.
Сонымен бірге, қазіргі кезде адам мен табиғат арасындағы қарама-
қайшылықтарды шешіп, жол табу және жастарға экологиялық тәрбие беру
педагогика мен мектептің басты борышына айналуда.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру жалпы білім берудің бір тармағы
ретінде оқушыны жан-жақты дамытуға, оның адамгершілік қасиеттерін
тәрбиелеуге бағыттайды. Кезінде орта ғасыр ғұламалары Әл-Фараби, Ж.
Баласағұн, Қ.А. Яссауи, М. Қашқари, А. Иүгінеки, С. Бақырғани және т.б. өз
шығармаларында табиғатты аялап, қорғауға байланысты көзқарастарын білдіріп,
жаратылыстану жайында бағалы пайымдаулар мен ғылыми тұжырымдар жасаған.
Мәселен, Әл-Фараби Ғылымдардың шығуы туралы трактатында табиғаттану
ғылымдарының шығу төркінін, себептерін ашып көрсетуге тырысады.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мәселесін шешуде прогресшіл
педагогтарымыздың орны ерекше.Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоции,
А.Гумбольдт классикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы
білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді.
Чех халқының атақты педагогы Я.А.Коменский Тәрбиенің негізі – табиғат, ал
адам табиғаттың бір бөлігі және оның заңдылықтарына бағынушы,- деді.
Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо өзінің педагогикалық еңбектерінде Баланы
табиғатпен байланыста тәрбиелеу керек, табиғат баланың ересектігінен бұрын
бала болғанын қалайды, - деп жазды. Ол тәрбиенің үш қайнар көзі: табиғат,
адамдар, заттар деп есептеді.
Оқушылардың адамгершілік қасиетін дамытып, оларды парасаттылыққа
тәрбиелеуге экологиялық тұрғыдан келудің де маңызы зор. Балалардың
мейірімділік, қайырымдылық, аяушылық, мүсіркеушілік және басқа гуманистік
ерекшеліктерін дамыту бағытында табиғатпен сырласу жеткіліксіз болса, олар
парасаттылық тәрбие алуда белгілі бір мөлшерде қысым көру мен шектеушілікке
душар болады.
Табиғат арқылы экологиялық тәрбие берудің маңызын бағалай келіп, А.Е.
Тихонова табиғатты эмоциялық сезіммен қабылдау, оған деген эстетикалық
қатынастың бастапқы негізі болып саналады. Мұғалімнің маңызды міндеті
эстетикалық сезімді байыту ғана емес, сонымен бірге табиғатқа адал
қатынастағы адамгершілік-эстетикалық жағын дамытуды, оның сұлулығын
молайтуға ұмтылдыруда болып табылады, - деді.
Сондықтан да адамның табиғат сұлулығына қатынасы эстетикалық қатынас
деп қана емес экологиялық аспектідегі адамгершілік-эстетикалық қатынас деп
қарастырған жөн. Табиғат пен көркем шығармалар арқылы бейненің ішкі
үйлесімдігі экологиялық пен эстетикалық үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
Демек, табиғатқа эстетикалық қатынасты оған деген адамгершілік қатынасты,
эстетикалық тәрбиені экологиялықтан бөліп қарастыруға болмайды.
Табиғат – сұлулықтың мәңгі бақи таусылмас қайнар көзі, ол эстетикалық
тәрбие берудің ең маңызды құралдарының бірі саналады. Ал, бұл экологиялық
тәрбиемен іштей жалғасып, табиғаттың күйзеліп, күйреуіне қарсы тұратындай
адамның қалыптасуына ықпал етеді. Қандай жұмыстың болса да, экологиялық
жағы еске алынбаса, табиғат пен адам арасындағы зат алмасуды заңды түрде
үйлестіріп отыратын, еңбекке үйрету мен тәрбиелеу саласында орны толмас
олқылықтар пайда болады.
Экологиялық тәрбие жұмысы балалардың жас ерекшеліктеріне сай және
табиғатқа жақын қарым-қатынаста жүргізілсе ұтымды болатындығына К.Д.
Ушинский назарын аударған. Оның Детский мир, Родное слово атты
кітаптарында табиғат және онда тіршілік ететін хайуанаттар мен құстардың
тіршілігі, адам және оның еңбегі жөнінде көптеген деректер келтіріледі. Ол
адам мен табиғат арасындағы қатынасты педагогикалық аспектіде қарастырып,
Табиғат даусын ата-аналар да, қоғам да, тәрбиешілер, заң шығарушылар да
аяғына дейін тыңдауы тиіс. Табиғатпен егесу жақсы емес, адамға тек оның
заңдылықтарын білу және олардың күшін пайдалану ғана қалады, - дейді. Ол
табиғаттың тәрбиелік күшіне берік сене отырып, оны ой ұрығы, ұлы
тәрбиеші деп бағалады. Өзінің жастық шақ өмірінің негізінде қорытынды
жасай отырып: Мейлі мен педагогикада тағы деп атаңдар, бірақ өзімнің
өмірлік әсерімнен жер бетінің әсем көріністерінің баланың жан дүниесін
дамытуда ересек мол тәрбиелік мәні, ықпалы бар, тіпті ойымен тәрбиесінің
ықпалынан да бәсекелесуі қиын деген терең шешімге, - келдім деген болатын.
А.Құнанбаевтың қара сөздеріндегі философиялық ой-пікірлері, оның
табиғат заңдылықтарын терең пайымдау алумен бірге оған байланысты ғылыми
көзқарастарын танытады. Ол табиғаттың бір байлығын адам баласының ауызына
тосып, таусылмас азық болып отырғандығын көрсете келіп, Кім өзіңе махаббат
қылса, сен де оған махаббат қылмағың парыз, - деп өсіп келе жатқан ұрпақты
табиғат ананы аялап сүйе білуге үндейді.
Қазіргі экологиялық мәселелер бүкіл адамзат баласын ойландырып отырған
кезде халқымыздың бұл салада қалдырған тағылымдық та, тәрбиелік те мәні зор
асыл мұраларына көңіл бөлу керек. Халқымыздың табиғатқа деген
сүйіспеншілігі және оны көздің қарашығындай сақтап келуі жайында қазіргі
ұрпаққа өнеге-үлгі боларлық жыл мұралар, даналық ұғымдар, мақал-мәтел,
нақыл сөз, аңыз әңгіме арқылы жетіп отырған. Осындай әрбір асыл мұраның
өзінде қаншама терең ой, әрі тәлім-тәрбие өнегесі жатыр. Сондықтан да әрбір
ұстаз, әр тәрбиеші өзінің күнделікті жұмысында халықтық педагогиканың асыл
маржанына үнемі көңіл бөліп, әрі оны пайдаланып отырса, оқушылардың
экологиялық түсінігінің қалыптасуына ықпалын тигізеді.
Қазіргі кезде мектептегі экологиялық тәрбие беру саласында себептен
гөрі сандарға көбірек көңіл бөлініп отыр. Нәтижесінде табиғат пен қоғамда
орын алатын күрделі байланыстарды талдаудың орнына, адамзат бар күшін
табиғатты ұтымды пайдаланбаудың жағымсыз салдарын жоюға жұмсауда.
Экологиялық тәрбие беру жұмысы жанұяда, балалар бақшасында, мектепте,
орта арнаулы және жоғары оқу орындарында, жұмыс істеуге көшкен кезде де
үздіксіз жүргізілген жағдайда адам санасында табиғатты қорғап, оның
байлықтарын сақтау жөніндегі тиянақты көзқарасты қалыптастырып, жүйелі
білім беруге болады.
1.2 Бастауыш сыныпта экологиялық тәрбие берудің негіздері
Экологиялық тәрбие түсінігі мағыналық жағынан кең ауқымды категория.
Мысалы, жоғарыда экологиялық тәрбиені өсіп келе жатқан әулетті табиғатты
түсіну мен қорғауға дайындау деп анықтағанбыз. Ал, бұл дайындықты
ұйымдастырылған тәрбие қызметінің барысында іске асыруға болады, сонымен
бірге ол балалардың күнделікті үлкендермен араласа жүріп, тұрмыстық іс-
әрекетке үйрену мен де орындалуы мүмкін. Бірақ аталған екі жағдайдағы
тәрбиелік әрекеттер әртүрлі мағынаға ие болатыны сөзсіз. Қоршаған орта
тәрбиеледі, Отбасының тәрбие жемісі, Мектеп тәрбиесі адам қылды деп
нақтылып айтатын болсақ, онда бұл бір мақсатты сияқты әрекеттердің өзара
теңгерілмейтінін байқаймыз. Қоршаған орта тәрбиеледі немесе Отбасы
тұрмысы тәрбиеледі деумен жеке адам дамуы мен қалыптасына әлеуметтік-
экономикалық және тұрмыстық жағдайлардың күнделікті жоспарсыз, мақсатты
бағдар болмаған ықпалын түсінеміз. Ал енді мектеп тәрбиесі десек, әңгіме
басқаша, бұл ретте арнайы ұйымдастырылған және саналы іске асырылатын
тәрбиелік қызметті білеміз.
Экологиялық тәрбиенің жалпы заңдылықтары:
1. Барша тарих кезеңдерінде экологиялық тәрбие объективтік-қоғамдық
қажеттіліктен туындайды және ол қоғамға қызмет етеді.
2.Экологиялық тәрбиенің мақсаты, мазмұны және тәсілдері біртұтас
байланыста, бір-бірінсіз нәтиже бермейді.
3.Біртұтас педагогикалық процестегі экологиялық оқу мен
тәрбие(тармағынадағы) өзара кіріге ұштасқан.
Келтірілген заңдылықтар экологиялық тәрбиені ұйымдастырудың жалпы
негіздерін құрайды, ал енді сөз болатын заңдылықтар тікелей экологиялық
тәрбиелік процесті іске асырудағы педагогикалық құрал ретінде танылуы тиіс.
Олардың қатарына кіретіндер:
1.Дамушы жеке адамның экологиялық тәрбиесі сол адамды тікелей іс
әрекетке қосу барысында орындалады.
2.Экологиялық тәрбие- ұйымдастырылған іс-әрекеттегі жеке адамның
белсенділігін арттыруға ықпал етуші фактор.
3.Экологиялық тәрбие барысында тәрбиеленушіге деген жоғары гуманизм мен
сый-құрмет орынды талаппен ұштасуға міндетті.
4.Экологиялық тәрбие барысында оқушыға алдағы жетістіктерін көрсете
отырып, табыс қуанышына ере білуге көмектесу.
5.Экологиялық тәрбие барысында оқушылардың ұнамды сапаларын тану мен
оларды орынды пайдалану қажет.
6.Экологиялық тәрбиелеуде оқушылардың жастық және даралық
ерекшеліктерін ескеру орынды.
7.Экологиялық тәрбие ұжымда жүргізіліп,ұжым арқылы іске асырылуы қажет.
8. Экологиялық тәрбие барысында мұғалімнің,мектептің, отбасының және
қоғамдық мекемелердің педагогикалық ұмтылыстарының бірлігі мен келісімі
қажет.
Мектептегі оқу экологиялық жұмысы да, оқушылардағы жеке адамдық
сапаларды тәрбиелеу де осы заңдылықтарды ескеру негізінде жүзеге асырылуы
тиіс.
Экологиялық тәрбие мақсаты- педагогика ғылымының өзекті категориясы.
Оны нақтылау, жобалау, дайындау – педагогикалық тұжырымдар жасаудың арқауы.
Кейде педагог балалармен экологиялық оқу-тәрбие жұмыстарын нақты
айқындалған мақсатсыз-ақ орындаған сияқты болады. Бірақ сол бағыт-бағдарсыз
бастаған ісінде қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды- солды ұрынғанын, нәтижеге
жете алмай шаршап – шалдыққанында бір-ақ түсінеді.
Педагогтің кәсіби қызметі адамның барша іс-әрекетіндей мақсат қоюдан
басталады. Педагогтің балалармен жүргізіп жатқан ісінде мақсат болмаса, ол
істі кәсіпқой маманның жұмысы деп бағалауға болмайды, оны әншейін бір
әрекет, тәрбиелік процеспен ешбір байланысы жоқ, жәй белсенділік деп түсіну
керек.
Мақсатты сезіну әрқандай іс-әрекетке қуат береді. Ұлы да шапағатты
мақсат адамның бар шығармашылық күшіне қанат беріп, оны өрістете түседі.
Мақсатқа жету адам бағытының негізгі болған тереңде толық қанағаттанушылық
тудырады.
Экологиялық тәрбие мақсаты- педагогика ғылымының өзекті категориясы.
Оны нақтылау, жобалау, дайындау – педагогикалық тұжырымдар жасаудың арқауы.
Кейде педагог балалармен оқу-тәрбие жұмыстрын нақты айқындалған
мақсатсыз-ақ орындаған сияқты болады. Бірақ сол бағыт-бағдарсыз бастаған
ісінде қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды- солды ұрынғанын, нәтижеге жете
алмай шаршап – шалдыққанында бір-ақ түсінеді.
Сонымен, экологиялық мақсат - өз қызметін атқару үшін жалпы сипатқа ие
болуы тиіс. Сонда ғана тәрбие мақсатының жалпы тәрбие процесіне байланысты
орны нақ көрінеді: мақсат бастау көзі, педагогтың кәсіби қызметінің бірінші
элементі. Сызбанұсқа түрінде бұл төмендегіше сипатталады сипатталады.
1-сызбанұсқа. Экологиялық мақсат.
Бұдан туындайтын ой – мақсат экологиялық тәрбие процесінің мазмұнын
айқындайды, экологиялық мақсат тәрбие нәтижесіне негіз болады, экологиялық
мақсат – педагогтың кәсіби іс - әрекеттерінің баға өлшемі, мақсат – педагог
санасының үздіксіз айналымда толығымен мақсатқа тәуелді, оған орай өз мән –
мағынасына ие болады.
Егер экологиялық тәрбие мақсатының жалпылығы сақталса, онда
педагогтің қадам сайын алға қойып, әр сәт сайын шешіп отыратын әрекеттің
бәрі – міндеттер. Жалпы мақсаттық бағдар назардан ғайып болып, педагог бір
міндет бағытында жұмыс істеп, ойлай бастағаннан, дәл осы міндет мақсат
мазмұнына ие болып,өзіне қажетті ендігі міндеттерге ие болды. Экологиялық
тәрбие процесі мектепте көптеген пәндер арқылы да жүргізіледі.
Мұны схема түрінде көрсетуге болады 2-сызбанұсқа:
міндет 1
міндет 1 мақсат 1
міндет 2
міндет 3
міндет 1
Мақсат міндет 2 мақсат 2
міндет 2
міндет 3
міндет 1
міндет 3 мақсат 3
міндет 2
міндет 3
міне, осыдан педагогикалық сөздікте экологиялық тәрбиенің мақсаты мен
міндеті, экологиялық тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері тіркестерін жиі
кездестіреміз.
Бұлардың бірін таңдауымыз белгілі экологиялық мақсаттың жалпы бағдарына
байланысты да, бір жағдайдың өзіне де мақсаттың мәнге де, міндеттік мәнге
де ие бола беретінен. Мысалы, мұғалім сабақты дайындауда нақты сабақ
мақсатын белгілейді, ал енді осы мақсаттың өзі жалпы тәрбие мақсатының
міндеті болып шыға келеді. Сондықтан, дайындалып жатқан сабақ келесі
аталған көп міндеттің орындалу құралына айналды: мәдени, саясат бойынша
жасау қабілетін қалыптастыру, адам бола білу қабілетін жетілдіру,
әлеуметтік қатынастарға араласа алу қабілетін түзу, салауатты өмір салтын
қалыптастыру, өмірлік бағыт қалыптастырып, өз тіршілігінің мазмұнын реттей
алу қабілетін орнықтыру; тұрмыстық міндеттерге дайындау; өмірлік еңбекке
дайындық, отбасылық өмірге дайындық, бос уақытын мазмұнды өткізуге
дайындау, өзін шығармашылықпен баулуға дайындау.
Мақсат пен мотив адам іс-әрекетінің мәндік бірліктері. Мақсатсыз әрекет
жоқ. Ал мотивсіз мақсат белсенділігі қарапайым әрекет шеңберінен аспайды.
Экологиялық тәрбиенің ең маңызды субъективті факторы – бұл тәрбиеші
тұлғасы. Адам жанының кейбір нәзік тұстарын, экологиялық тәрбие процесімен
ілесе жүретін мыңдаған үлкенді – кішілі өзара ықпал - әрекеттерді қамтудың
мүмкінділігі аз. Мұндайда пәрменді тәрбиенің аса маңызды шарты – тәрбиеші
тұлғасы.
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің
педагогикалық шарттары
Тәрбие процесі – бұл сыртқы мақсат бағдарлы ықпал мен тұлғаның өзін -
өзі тәрбиелеуін кірістіре жүргізілетін тұлға қалыптастыру, дамыту процесі.
Экологиялық тәрбие процесі – бұл байланыстағы ұдайы дамып отыратын
тәрбиелеу жүйесінің тізбегі, мұндағы әрбір тізбек алдыңғы нәтіжелер
есебінен құрылады. Бұл түсінік бойынша тәрбие процесі өзіндік даму жүйесі
ретінде қарастырылады және оның бірлігі болып дамушы тәрбиелеу жағдайында
есептеледі. Мұнда тәрбиеленушілер, тәрбие іс - әрекеті, тәрбиеші, оның
тәрбиеленушілемен өзара әрекеті ғана дамып қоймай, келешек күрделі жүйе
қалыптастыратын біртұтас объектіні дамытады.
Экологиялық тәрбие процесі көпқырлылық, иерархиялық, статистикалық,
өзін - өзі басқару сияқты қасиеттермен сипатталады.
Экологиялық тәрбие процесінде мазмұндық және процесуалдық жақтары
анықталады. Бұлардың бірлігі тек тәрбие іске асатын нақты жағдайлар
төңірегінен шығуға мүмкіндік беретін жоғары дәрежедегі абстракциялау арқылы
жасалады. Оқу пәні мұғалімнің, сынып жетекшісінің, ұжымын тәрбиелік іс -
әрекеті – бұлар бәрі тәрбие процесі болып табылады. Бұлардың арғы жағындағы
тұтастықты көру үшін педагогикалық абстракциялау қажет. Абстракциялаудың
жеткілікті дәрежесі – тәрбиелеу теориясының аса маңызды әдіснамалық
проболемасы. Өйткені, төмен дәрежедегі абстракциялауда тәрбие процесі
тексеріле алмайды, ал өте жоғары болса, шындыққа алшақтау қаупі туады.
Экологиялық тәрбие мақсаты- педагогика ғылымының өзекті категориясы.
Оны нақтылау, жобалау, дайындау – педагогикалық тұжырымдар жасаудың арқауы.
Экологиялық тәрбие процесі – күрделі динамикалық жүйе. Бұл жүйенің
әркомпоненті өз кезегінде өзіндік копоненттері бар жүйе ретінде қаралады.
Қолайлы анықтау шектерін қолдану арқылы әрқилы жүйе мен құрылым түзуге
болады. Қазіргі теориялық педагогикада Тәрбие процесі талаптарымен құрылған
мынадай жүйелері белгілі: Тәрбие процесі мақсаты, міндеті, мазмұны,
процестің өту жағдайлары, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің қарым – қатынасы,
тәрбие іс-әрекетінің қолданылатын әдістері мен формалары, процестің даму
кезеңдері және т.б. солардың кейбіреулерін қарастырайық:
Мақсаттық талап тәрбие процесінің құрылымын шешуге бағытталған
міндеттердің бірізділігін білдіреді. Қазіргі мектеп жағдайында тәрбие
процесінің бағыттары мынадай:
- үйлесімді. Жан – жақты дамыту мақсатын есепке ала отырып, тұлғаны
біртұтас қалыптастыру;
- азаматтық құндылықтар, әлеуметтік бағдарлы мотивация, ақыл – ой,
эмоцмоналдық және еріктік үйлесім ауқымы негізінде тұлғаның адамгершілік
сапаларын қалыптастыру;
- оқушыларды ғылыми мәдени және өнер, т.б. қоғамдық құндылыққа қатыстыру;
- қоғамның демократиялық өнделуіне, тұлғаның құқықтары мен міндеттеріне
сәйкес өмірлік позийияға тәрбиелеу;
- тұлғаның мүмкіндіктері мен тілектерін, сонымен бірге әлеуметтік
талаптарын ескере отырып, оның икемділігін, ептілігін және қызығушылығын
дамыту;
- оқушылардың даралық және қоғамдық түсінімдерін дамытатын танымдық іс-
әрекет ұйымдастыру;
- тұлғаны сапалы тәрбиелеу мақсатында әлеуметтік құнды, әрі жан – жақты іс
- әрекет ұйымдастыру;
- тұлғаның аса маңызды әлеуметтік функциясын, яғни, өзгермелі еңбектің іс -
әрекет жағдайындағы қатынастарын дамыту, әлеуметтік қуаттылықты көтеру.
Келесі құрылым экологиялық тәрбие процесінің негізгі сатыларын
белгілеуге негізделеді. Бұл сатылар қойылған міндеттердің сапалы шешілуіне
бағытталған бірізді кезеңдердің міндетті түрде өтетін процесі. Құрылым
экологиялық тәрбие процесі бірізділігінің және бірлігінің терең заңдылығын
түсінуде өте маңызды:
- қойылатын талаптар мен ережелерді тәрбиеленушілердің түсінуі;
- білімнің сенімділігі;
- сезім қалыптастыру;
- іс-әрекетке араласу және іс-әрекет арқылы тәрбиелеу.
- Келесі құрылым да бірізді процесс кезеңдерін анықтауға негізделеді, бірақ
ол енді басқа талаптарға, яғни пройестің жүруінің пәрменділігін
қамтамасызететін бірліктер арасындағы байланыстар мен тәуелділіктерге
негізделеді: а) тәрбиенің негізгі міндеттері мен мақсаттарын қамтитын
процесті жоспарлау; б) материалды; қоғамдық; рухани іс - әрекеттерді
ұйымдастыру; в) тәрбиеленушілердің негізгі іс - әрекеттерінде тұлға
аралық қарым – қатынасын және оның дамуын реттеу; г) жоспарланған және
алынған нәтіжелердің айырмашылығын бақылау және қорытындылау, жіберілген
қателіктермен қол жеткізетін жетістіктерге талдау жасау.
Экологиялық тәрбие процесі кезеңдерінің өлшем шектері ретінде
педагогикалық әрекеттің бірізділігін пайдалануға болады. Бұл жағдайда
құрылымда мынадай бірліктер пайда болады:
1) жалпы нормалар және тапсырмалармен танысу:
2) қарым – қатынас қалыптастыру;
3) көзқарастар мен тұжырымдар қалыптастыру;
4) тұлғаның жалпы бағытын қалыптастыру.
Бұл әрекеттің барлығының нәтіжесі – нормалдық қалыптағы тұрақты мінез
құлық әдеттерін баулу. Әрекеттердің әдеттенуі біртіндеп мінез бітістеріне,
тұлғалық қасиеттерге ауысады.
Жалпы заңдылық ауқымының әрекеті Тәрбие процесінің барлық жүйесіне
таралады. Жалпы заңдылық осы процестің маңызды және ірі бірліктерінің
арасын байланыстырып отырады. Жүйе ішіндегі бірліктерінің байланысын
анықтайтын заңдылық жеке (нақты) заңдылық деп аталады. Тәрбие процесі
педагогикалық процестің бөлігі ретінде осы процестің заңдылықтарына
бағынады.тәрбиелеу тәжірибесі үшін Тәрбие процесінің кейбір бірліктерін
тәрбие сапасына ықпал жасайтын заңды қатынастар пәрменділігімен
байланыстыру қажет.
Экологиялық тәрбиелеу пәрменділігі мыналарға байланысты:
1) қалыптасқан экологиялық тәрбиелік қатынастарға;
2) экологиялық әрекеттерді ұйымдастыру мен оған қойылған мақсаттардың
бір – біріне үйлесуіне;
3) экологиялық тәрбиелік әсердің әлеуметтік тәжірибесі мен сипатының
(бағыттылығы, мазмұны) тәрбиеленушіліерге ықпал етуіне;
4) экологиялық объективті және субъективті факторлар әрекетінің
байланысына;
5) экологиялық тәрбиелеудің және өзіндік тәрбиенің қарқындылығына;
6) педагогикалық өзара әрекеттегі экологиялық тәрбие процесіне
қатысушылардың белсенділігіне;
7) экология тәрбиемен ұштасуы дамыту және оқыту процестерінің
пәрменділігіне;
8) экологиялық тәрбиелік ықпалдың сапасына;
9) экологиялық тәрбиеленушінің ішкі жан дүниесіне әсер ету
қарқындылығына;
10) экологиялық тәрбиеленушілердің сөздік және сезімдік процестердің
даму деңгейі мен педагогикалық әсер етудің үйлесуіне;
11) тәрбиеленушілердің өзара бір – бірімен қарым – қатынасының
қарқындылы мен санасына байланысты болады.
Экологиялық тәрбие мазмұнын түсінерде қойылатын талаптар мен
мақсаттарға сай оқушының білімі, нанымы, дағдылыры, тұлғаның сапасы мен
белгілері тұрақты әдістер жүйесі деп қабылданған.
Тұлғаның жан – жақты және үйлесімді дамуы – бұл ақыл – ой, дене,
адамгершілік, еңбек пен политехникалық, эстетикалық тәрбиелердің біртұтас
педагогикалық пройесте тоғысуы.
Қазіргі экологиялық тәрбие бағыттарының негізгі мына идеялар жатады:
1. Экологиялық тәрбие мақсаттарынаң шынайы болуы. Бүгінгі нақты мақсат
– бұл адамның ептіліктері мен дарындығына сүйене отырып, оны экологиялық
тұрғыдан жан – жақты дамыту. Бұл мақсатқа жетудің құралы - әр адамның
мәдениет қоры негіздерін игеруі. Осыдан тәрбие мазмұнының орталық түсінігі,
яғни тұлғаның базалық мәдениеті келіп шығады. Бұл өмірлік өзін - өзі
анықтау мәдениеті болып табылады, яғни, экологиялық мәдениет пен еңбек
мәдениеті, адамгершілік, көркем өнер және дене мәдениеті, отбасы қатынастар
мәдениеті.
2. Үлкендер мен балалардың біріккен іс - әрекеті. Тәрбиеші жұмысының
мазмұны балалрмен бірге рухани мәдениеттің жақсы үлгілерін, адамгершілік
өнеге, іс - әрекет мәдениетін іздестіру арқылы өмір нормалары мен
заңдылықтарын өңдеуге құралады. Тәрбие процесіде оқушының белсенділігі
көрінеді.
3. Өзін - өзі тану. Адамның сенімі , демократиялық көзқарасы, өмірлік
позициясы арқылы тұлғаның толық қалыптасуы нақты тәрбиеде жобаланады.
Экологиялық тәрбие мазмұнындағы маңызды элемент – адамның өмірлік
өзін - өзі тану мәдениеті, өмірлік өзіндік таным – бұл кәсіптік,
экологиялық азаматтық түсініктерді қамтымайтын өте кең ұғым. Өмірлік өзін -
өзі анықтау мәдениеті адамды өз бақытының және өз өмірінің субъектісі
ретінде сипатталады. Адамның өзін - өзі үйлесімді болуы арқылы оның
экологиялық кәсіптік, азаматтық және адамгершілік өзіндік танымы
қалыптасады.
4. Экологиялық тәрбиенің тұлғалық бағыты. Мектептегі экологиялық
тәрбие жұмысының өзегін тек бағдарлама, іс – шаралар, әдістері мен
формалары ғана құрамайды, сонымен қоса ол бала, жеткіншек, жасөспірім
арқылы сипатталатын педагогикалық экологиялық істің жоғары мақсаты мен
мәніне тәуелді. Олардың жеке қызығушылығы, ыңғайы, өзіндік мінез – сипаты
мен бірге өз қадірін сезінуін дамыту керек. Тәрбиеленушілердің
қызығушылығынан жоғары рухани қажеттілктеріне қарай өтуі тәрбие ережесіне
айналуы қажет.
5. Өз еркіндігі. Тәрбиеленушінің өз еркі болмай, тәрбие жұмыстарын
дамыту, бірлесе жұмыс істеу идеяларын іске асыру мүмкін емес. Тәрбие
процесі іріксіз ұйымдастырылса, ол балаға да, мұғалімге де әсерін тигізеді.
Балаларды тәрбиелеге міндеттеме керек. Егер тәрбиелеушілер
тәрбиеленушілердің қызығушылығына, асқақ арманына, азаматтық және жолдастық
міндеттеріне, өзбеттілігі мен шығармашылығына сүйенсе, сонда
тәрбиеленушілердің тәрбиеге деген ықылас ынтасы оянады.
6. Ұжымдымдық экологиялық бағыты. Экологиялық тәрбие жұмысының мазмұны
ұжымда тәртіп құралы ретінде қолданылатын тұлғаны мәжбүрлеу әдісіне емес,
оның рухани, адамгершілік күштерінің ырықты артуына бағытталады.
Мектептің нақты тұрмыс, өмірге қарай бағытталуы тәрбие мазмұны мен
тәсілдерін жаңартудың тірегі. Ол келесі мүмкіндіктерге жол ашады:
- тұлғаны тоқыраудан құтқарып, оның жан – жақты дамуына қуат береді;
- ескі догмалардан жаттай берудің гқрі, әлемді танып, өзгертуге
бағытталады;
- әміршілдік пен жатсынудан гуманистик және бірлескен іс - әрекетке жол
көрсетеді.
Бүгінгі күнде тәрбиеленушіге ақпарап жеткізіп, оны ақыл – ой,
экологиялық, адамгершілік, эстетикалық т.б. тәрбие әрекетіне қосу басты
мәселе. Осыдан, бұл не үшін керек, ол не береді? – деген сұрақтар туады.
Шетел экологиялық тәрбие жүйесінде нақты осы тұрмыс - тәжірибелік сұраныс
бірінші орында, сонымен тапсырыс осы қоғамдық экологиялық тәрбие мазмұнына
дұрыс ықпал жасап, оның іске асуына табысты қызмет ететіндігі алға
тартылуда.
Өз дәрежесінде және жақсы ұйымдастырылған экологиялық тәрбие адамды
өмірдегі үш негізгі қызметке, яғни азаматтыққа, іскер жұмысшы болуға және
үлгілі жанұялық адам болуға дайындайды.
2. Бастауыш сыныпта экологиялық білім мен тәрбие беру тиімділіктері
мен әдістемесі
2.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мазмұны мен жолдары
Жалпы білім беретін мектептерде табиғат қорғау жұмыстарын күшейту
туралы әдістемелік хатта оқыту процесінде экологиялық тәрбие берудің
маңыздылығын ашып көрсетуі, оқушылардың табиғатқа жауапкершілік қатынасын
тәрбиелеу ісіне қорғау салады. Қазіргі әлемдік экологиялық мәселелердің
туындап отырған кезеңінде оқушылардың табиғатқа жауапкершілік қатынасын
қалыптастыру қажеттілігі туындап отыр.
Мектептегі экологиялық тәрбие беру ісінің педагогика теориясы мен
мектеп тәжірибесінде жаңа сала ретінде қазіргі кезде дамып келе жатқандығын
байқатады. Бұл саладағы теория мен практиканы дамытудың қажеттілігі жалпы
теориялық және жеке әдістемелік бағыттағы зерттеулерді кеңейту және
тереңдету қажеттілігін дәлелдейді. Менің ойымша, қазіргі мектеп практикасы
шын мәнінде уақыт талабынан кейін қалып, ол экологиялық сауатты тәрбиеге
оқушыларды дайындауды қамтамасыз ете алмайды. Өйткені, зерттеуші
ғалымдардың пікірінше мұндай жағдайдың туындауында басты себептердің бірі –
экология идеясын ұғындырудың жеткіліксіздігі табиғи ортаның бағалылығы
көпшілігінде пайдакүнемдік негізде түсіндіруі, экологиялық мазмұндағы
білімдерінің өзара тығыз бірлігінің болмауы деп саналады.
Қазіргі кезде халықаралық экологиялық білім беру жүйесінде
педагогикалық теориясы мен практикасында қалыптасқан үш жағдайы бар.
Біріншісі – көп пәнді үлгі. Бұл жағдайда дәстүрлі пәндердің оқыту
мазмұндарына экологиялық мәселелердің жеке бөлімі, жекелеген тақырыптар
енгізіледі және бұрынан оқытылып келген тақырыптардың мазмұндары қосымша
жаңа экологиялық мәліметтермен баяндалады.
Екіншісі – бір пәнді үлгі. Мұның бір ерекшелігі орта мектептердің
экологиялық оқу топтарына арнайы экология курсын оқыту арқылы іс-жүзінде
асады.
Үшіншісі – аралас сабақтар үлгісі. Мұнда бастауыш сынып оқушылары үшін
экологиялық білімнің жеке мәселелері дәстүрлі пәндерде қарастырылады. Содан
соң, ол сабақтардың бастарын біріктіріп, қорытындылайтын арнайы сабақ
өткізіледі.
Біз, ендігі кезекте оқушыларға экологиялық тәрбие берудің мақсат,
міндеттері, ұстанымдары мен мазмұндарында І тарауда айтқанбыз.
Экологиялық мақсат, міндет және ұстанымдар жайлы ұғым, түсініктерге
байланысты ойымызды келтіруді орынды деп санаймын. Экологиялық тәрбие
берудің мақсаты – оқушылардың қоршаған ортаға байланысты жауапты және
аяушылық сезімде болып, іскерлік қарым-қатынас жасайтын ғылыми білім
көзқарастар мен сенімдер жүйесінің біркелкі қалыптасуын айтамыз.
Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудегі негізгі міндеттер:
1. Экологиялық идеяларды, негізгі түсініктерді, ғылыми дәлелдерді
іріктеп саралай біліп, білім құрамын көбейту, табиғат заңдылықтарын ұғыну;
2. Табиғат – ресурстардың, өндірістік өнімдерді және адамзат
мәдениеттерін дамытудағы негізгі көз екендігін білу, оларды пайдаланудың
ғылыми-техникалық немесе ғылыми-экономикалық технологиясынан хабардар болу;
3. Табиғатты ұтымды пайдаланудың жолдарына байланысты қолданбалы білім,
практикалық іскерліктер мен дағдыларды меңгеру;
4. Қоршаған ортаға саналы көзқараспен қарап, оның бүгінгі жағдайы мен
болашағы жайлы бағалай білу, зиянды құбылыстардың алдын алу, оны жақсартуда
дұрыс шешімдер қабылдап, өндіретін және қоғамдық еңбектердің әсерлерін
түзету;
5. Табиғи ортаға зиян келтірмейтін, ластамайтын, бұзбайтын нормаларды
саналы түрде сақтап, табиғатты қорғау идеяларын насихаттау;
6. Әрбір оқушының табиғатпен қарым-қатынас жасауға десек рухани
қажеттілік дамыту, оның адам жандүниесінің экологиялық, талғам-сезімдерін
қалыптастырудағы ықпалын ұғыну.
Жалпы, эколог-ғалымдардың экологиялық тәрбие беру ұғымына берген
анықтамаларынан туындайтын және өзіміздің пікірімізше экологиялық тәрбие
берудің мәні – табиғатқа сыншы қарым-қатынас жасайтын, қоршаған табиғи
ортаны қорғайтын, табиғи қорды тиімді пайдаланып, әсемдігін көрсететін
қасиеттер адамгершілік-эстетикалық тұрғыдан ұғындырып, оқушылардың
экологиялық-лирикалық серпін тудыру арқылы мақсат, міндеттерге жетумен
мінезделінеді.
Сонымен, 4-шы сынып оқушыларында экологиялық білім мен тәрбие берудегі
мазмұна кіретін оқыту материалдары төмендегідей ұстанымдардағы негізделіп
құрылды:
1. Экологиялық білім мен тәрбие берудің бір жүйелілігі және
үздіксіздігі;
2. Оқу мазмұнында әлемдік, ұлттық және туған өлке мәселелерінің өзара
байланыстылығы;
3.Оқушылардың экологиялық дүниетанымдарын қалыптастырудағы пәнаралық
бірлігі;
4. Табиғи ортаны қорғау жайлы білім алып, оны аялау, сақтау, көркейту
туралы интелектуальдық және эволюциялы адамгершілік негіздегі іс-
әрекеттерінің бірлігі.
Жоғарыда оқушыларға экологиялық тәрбие беру мақсат, міндеттері, оларды
іс-жүзіне асыруға ұйымдастырғанда басшылыққа алынатын ұстанымдарды атап
шықтық. Енді, мектептегі 4-шы сынып оқушыларына берілетін экологиялық
тәрбие оқу-тәрбие процесінде екі бағытта жүргізілуі керек:
1. Оқушылардың мінез-құлқында және әртүрлі іс-әрекеттерінде,
қызметтерінде табиғи ортаға деген жауапкершілік қатынас нормаларын
қажеттілігіне тәрбиелеу;
2. Қоршаған ортаны қорғау және жақсарту, табиғат байлығын ұқыптылықпен
пайдалану, ысырапшылық пен немқұрайлыққа төзбестей күрес жүргізуге
тәрбиелеу.
Бұл бағыттар негізінде оқушылардың экологиялық білімін танымдық
іскерліктері мен әдет-дағдылары, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Бастауыш сыныпта оқу процесінде оқушыларға экологиялық тәрбие 5
берудің теориялық негіздері
1.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру педагогикалық мәселе 5
1.2 Бастауыш сыныпта экологиялық тәрбие берудің негіздері 7
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің 10
педагогикалық шарттары
2. Бастауыш сыныпта экологиялық білім мен тәрбие беру 15
тиімділіктері мен әдістемесі
2.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мазмұны мен жолдары 15
2.2 Табиғат қорғау дәстүрлері арқылы экологиялық тәрбие берудің18
формалары мен әдістері
2.3 Сыныптан тыс жұмыста оқушыларға экологиялық білім және 21
тәрбие беру
Қорытынды 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 31
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Табиғат әлемі адамдардың тіршілік ету ортасы.
Ал, адамдар табиғатсыз өмір сүре алмайды. Соңғы жылдардағы мемлекеттік
жоспарларды орындау, өндірісті өркендету негізгі міндет болып, табиғатты
(ауаны, суды, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін) қорғап, ядролық
жарылыстар, табиғат байлықтарын орынсыз пайдалану, табиғатты ауруға
ұшыратты. Жұтатын ауамыз, ішетін суымыз, жейтін тамағымыздың құрамында улы
заттар көбейді. Заводтардан шығатын қалдықтар сүзгіден дұрыс өткізбестен
ауаға таралып, осының нәтижесінде өкпе, рак, жүрек, психикалық аурулар саны
көбейіп барады. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне
сүйенсек, аурулардың 80-90% ішетін ас суынан және жұтатын ауадан туындап
отырғаны көрінеді.
Осындай аса жауапты міндеттердің баянды болуы жас республиканың ертеңгі
қажетін өтерлік, елін, туған жерінің табиғатын сүйетін, оны қадірлеп,
қорғайтын білімді, саналы азамат өсіру бала дүниеге келген шақтан, мектепке
дейінгі кезеңнен басталады. Себебі, егеменді еліміздің ертеңі жас
жеткіншектердің білім дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Ал, бастауыш сынып
кезеңіндегі білім қоршаған орта, табиғат жайында қарапайым ұғым беру арқылы
баланың дүниетанымын қалыптастырудан басталады.
Мектеп жасындағы балаларға қоршаған ортаның заттары мен құбылыстарын
таныстыру арқылы олардың бір-бірімен байланысын ғылыми түрде түсіндіру
барысында балаларда алғашқы табиғат туралы ұғым негіздері қаланады.
Балалардың мұндай табиғат жайында алған қарапайым дүниетанымдық ұғымдары,
олардың бастауыш сыныпта дүниетанымды оқыту барысында және жоғарғы
сыныптарда биологиялық пәндер бойынша берілетін білім жүйесінің алғашқы
баспалдағы болмақ. Сондай-ақ табиғат заңдылығын жеңіл түрде ұғындыра
отырып, берілетін білімнің өзара байланысы мен сабақтастығын қамтамасыз
етуде баланың дүниетанымы кеңейіп, тереңделіп, толықтырылады.
Экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесі жөнінде Ә.Е. Бейсенова, Ә.
Бірмағамбетов, Х. Жүнісова, Ж.Б. Шілдебаев т.б. еңбектерінде жазылған.
Табиғат қорғауға байланысты конференциялар ұйымдастырылып шығарылды.
Алғашқы рет мектептер мен орта арнаулы жоғарғы оқу орындары үшін эколог
мамандар дайындау туралы тұжырымдама жасалынды. Осының нәтижесінде Алматы,
Өскемен, Шымкент, Семей, Атырау, Ақтау университетінде экологиядан мамандар
дайындайтын бөлімдер ашылды. Елімізде тұңғыш рет (1987 жылы) эколог
мамандар дайындау мәселесін көтеріп, экологиялық білім мен тәрбие берудің
тұжырымдамасын жасаған географ-ғалым Ә.С. Бейсеновваның еңбегі айрықша
болды.
Мен курстық жұмысымды орындау барысында оқушыларға экологиялық білім
мен тәрбие беру саласында ізденіс зерттеулер жүргізген ғалым-педагогтар
И.Д. Зверев, М.Н.Сарыбеков, Н.Е.Ильинская тағы басқалардың ой-пікірлерін
еңбектерін басшылыққа алдым.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларына сыныптан тыс жұмыстарда
экологиялық білім мен тәрбие беруді теориялық жағынан негіздеу.
Зерттеу нысанасы: бастауыш мектептердегі сынытап тыс оқу-тәрбие
процесі.
Зерттеу пәні: орта мектептердегі бастауыш сынып оқушыларына экологиялық
білім мен тәрбие беру.
Зерттеу міндеттері:
- орта мектептерде бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие
берудің теориялық негізін айқындау;
- бастауыш сыныптарда экологиялық білім мен тәрбие берудің деңгейін
анықтау;
- сабақта және сабақтан тыс уақытта экологиялық білім мен тәрбие беру
жолдарын анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- орта мектепте оқушылардың табиғатты қорғауға байланысты гумандық
қасиеттерін қалыптастырудың теориялық негізі жасалынды;
- сыныптан тыс экологиялық тәрбие беру жұмыстарының бірлігі мазмұндық,
ұйымдастыру және әдістемелік тұрғыдан негізделген;
- экологиялық тәрбие мазмұны туған өлке және қазақ этнопедагогика
материалдарымен толықтырған.
Зерттеудің практикалық маңызы:
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беруде туған
өлке және қазақ этнопедагогика материалдары ендірілген қосымша
бағдарламалар жасау;
Бастауыш оқыту мектептерде сыныптан тыс жұмыстарда экологиялық тәрбие
білім мен тәрбие берудің ғылыми-практикалық ұсыныстары.
1. Бастауыш сыныпта оқу процесінде оқушыларға экологиялық тәрбие берудің
теориялық негіздері
1.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру педагогикалық мәселе
Қоғамның дамуы табиғатпен тығыз байланысты. Ғылыми-техникалық
прогрестің даму барысында қоршаған орта мен қоғам арасындағы қарым-
қатынастың қарама-қайшылығы арта түсуде. Осы қарама-қайшылық негізінде
табиғаттың тепе-теңдігі бұзылып, табиғи жүйенің өзін-өзі реттеп отыру
ырқынан шығып кетті. Демек, адам баласы өмір сүріп отырған қоршаған ортаны
бүкіл ғалам бойынша өзгеріске ұшырату қаупі төнді.
Сонымен бірге, қазіргі кезде адам мен табиғат арасындағы қарама-
қайшылықтарды шешіп, жол табу және жастарға экологиялық тәрбие беру
педагогика мен мектептің басты борышына айналуда.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру жалпы білім берудің бір тармағы
ретінде оқушыны жан-жақты дамытуға, оның адамгершілік қасиеттерін
тәрбиелеуге бағыттайды. Кезінде орта ғасыр ғұламалары Әл-Фараби, Ж.
Баласағұн, Қ.А. Яссауи, М. Қашқари, А. Иүгінеки, С. Бақырғани және т.б. өз
шығармаларында табиғатты аялап, қорғауға байланысты көзқарастарын білдіріп,
жаратылыстану жайында бағалы пайымдаулар мен ғылыми тұжырымдар жасаған.
Мәселен, Әл-Фараби Ғылымдардың шығуы туралы трактатында табиғаттану
ғылымдарының шығу төркінін, себептерін ашып көрсетуге тырысады.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мәселесін шешуде прогресшіл
педагогтарымыздың орны ерекше.Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоции,
А.Гумбольдт классикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы
білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді.
Чех халқының атақты педагогы Я.А.Коменский Тәрбиенің негізі – табиғат, ал
адам табиғаттың бір бөлігі және оның заңдылықтарына бағынушы,- деді.
Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо өзінің педагогикалық еңбектерінде Баланы
табиғатпен байланыста тәрбиелеу керек, табиғат баланың ересектігінен бұрын
бала болғанын қалайды, - деп жазды. Ол тәрбиенің үш қайнар көзі: табиғат,
адамдар, заттар деп есептеді.
Оқушылардың адамгершілік қасиетін дамытып, оларды парасаттылыққа
тәрбиелеуге экологиялық тұрғыдан келудің де маңызы зор. Балалардың
мейірімділік, қайырымдылық, аяушылық, мүсіркеушілік және басқа гуманистік
ерекшеліктерін дамыту бағытында табиғатпен сырласу жеткіліксіз болса, олар
парасаттылық тәрбие алуда белгілі бір мөлшерде қысым көру мен шектеушілікке
душар болады.
Табиғат арқылы экологиялық тәрбие берудің маңызын бағалай келіп, А.Е.
Тихонова табиғатты эмоциялық сезіммен қабылдау, оған деген эстетикалық
қатынастың бастапқы негізі болып саналады. Мұғалімнің маңызды міндеті
эстетикалық сезімді байыту ғана емес, сонымен бірге табиғатқа адал
қатынастағы адамгершілік-эстетикалық жағын дамытуды, оның сұлулығын
молайтуға ұмтылдыруда болып табылады, - деді.
Сондықтан да адамның табиғат сұлулығына қатынасы эстетикалық қатынас
деп қана емес экологиялық аспектідегі адамгершілік-эстетикалық қатынас деп
қарастырған жөн. Табиғат пен көркем шығармалар арқылы бейненің ішкі
үйлесімдігі экологиялық пен эстетикалық үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
Демек, табиғатқа эстетикалық қатынасты оған деген адамгершілік қатынасты,
эстетикалық тәрбиені экологиялықтан бөліп қарастыруға болмайды.
Табиғат – сұлулықтың мәңгі бақи таусылмас қайнар көзі, ол эстетикалық
тәрбие берудің ең маңызды құралдарының бірі саналады. Ал, бұл экологиялық
тәрбиемен іштей жалғасып, табиғаттың күйзеліп, күйреуіне қарсы тұратындай
адамның қалыптасуына ықпал етеді. Қандай жұмыстың болса да, экологиялық
жағы еске алынбаса, табиғат пен адам арасындағы зат алмасуды заңды түрде
үйлестіріп отыратын, еңбекке үйрету мен тәрбиелеу саласында орны толмас
олқылықтар пайда болады.
Экологиялық тәрбие жұмысы балалардың жас ерекшеліктеріне сай және
табиғатқа жақын қарым-қатынаста жүргізілсе ұтымды болатындығына К.Д.
Ушинский назарын аударған. Оның Детский мир, Родное слово атты
кітаптарында табиғат және онда тіршілік ететін хайуанаттар мен құстардың
тіршілігі, адам және оның еңбегі жөнінде көптеген деректер келтіріледі. Ол
адам мен табиғат арасындағы қатынасты педагогикалық аспектіде қарастырып,
Табиғат даусын ата-аналар да, қоғам да, тәрбиешілер, заң шығарушылар да
аяғына дейін тыңдауы тиіс. Табиғатпен егесу жақсы емес, адамға тек оның
заңдылықтарын білу және олардың күшін пайдалану ғана қалады, - дейді. Ол
табиғаттың тәрбиелік күшіне берік сене отырып, оны ой ұрығы, ұлы
тәрбиеші деп бағалады. Өзінің жастық шақ өмірінің негізінде қорытынды
жасай отырып: Мейлі мен педагогикада тағы деп атаңдар, бірақ өзімнің
өмірлік әсерімнен жер бетінің әсем көріністерінің баланың жан дүниесін
дамытуда ересек мол тәрбиелік мәні, ықпалы бар, тіпті ойымен тәрбиесінің
ықпалынан да бәсекелесуі қиын деген терең шешімге, - келдім деген болатын.
А.Құнанбаевтың қара сөздеріндегі философиялық ой-пікірлері, оның
табиғат заңдылықтарын терең пайымдау алумен бірге оған байланысты ғылыми
көзқарастарын танытады. Ол табиғаттың бір байлығын адам баласының ауызына
тосып, таусылмас азық болып отырғандығын көрсете келіп, Кім өзіңе махаббат
қылса, сен де оған махаббат қылмағың парыз, - деп өсіп келе жатқан ұрпақты
табиғат ананы аялап сүйе білуге үндейді.
Қазіргі экологиялық мәселелер бүкіл адамзат баласын ойландырып отырған
кезде халқымыздың бұл салада қалдырған тағылымдық та, тәрбиелік те мәні зор
асыл мұраларына көңіл бөлу керек. Халқымыздың табиғатқа деген
сүйіспеншілігі және оны көздің қарашығындай сақтап келуі жайында қазіргі
ұрпаққа өнеге-үлгі боларлық жыл мұралар, даналық ұғымдар, мақал-мәтел,
нақыл сөз, аңыз әңгіме арқылы жетіп отырған. Осындай әрбір асыл мұраның
өзінде қаншама терең ой, әрі тәлім-тәрбие өнегесі жатыр. Сондықтан да әрбір
ұстаз, әр тәрбиеші өзінің күнделікті жұмысында халықтық педагогиканың асыл
маржанына үнемі көңіл бөліп, әрі оны пайдаланып отырса, оқушылардың
экологиялық түсінігінің қалыптасуына ықпалын тигізеді.
Қазіргі кезде мектептегі экологиялық тәрбие беру саласында себептен
гөрі сандарға көбірек көңіл бөлініп отыр. Нәтижесінде табиғат пен қоғамда
орын алатын күрделі байланыстарды талдаудың орнына, адамзат бар күшін
табиғатты ұтымды пайдаланбаудың жағымсыз салдарын жоюға жұмсауда.
Экологиялық тәрбие беру жұмысы жанұяда, балалар бақшасында, мектепте,
орта арнаулы және жоғары оқу орындарында, жұмыс істеуге көшкен кезде де
үздіксіз жүргізілген жағдайда адам санасында табиғатты қорғап, оның
байлықтарын сақтау жөніндегі тиянақты көзқарасты қалыптастырып, жүйелі
білім беруге болады.
1.2 Бастауыш сыныпта экологиялық тәрбие берудің негіздері
Экологиялық тәрбие түсінігі мағыналық жағынан кең ауқымды категория.
Мысалы, жоғарыда экологиялық тәрбиені өсіп келе жатқан әулетті табиғатты
түсіну мен қорғауға дайындау деп анықтағанбыз. Ал, бұл дайындықты
ұйымдастырылған тәрбие қызметінің барысында іске асыруға болады, сонымен
бірге ол балалардың күнделікті үлкендермен араласа жүріп, тұрмыстық іс-
әрекетке үйрену мен де орындалуы мүмкін. Бірақ аталған екі жағдайдағы
тәрбиелік әрекеттер әртүрлі мағынаға ие болатыны сөзсіз. Қоршаған орта
тәрбиеледі, Отбасының тәрбие жемісі, Мектеп тәрбиесі адам қылды деп
нақтылып айтатын болсақ, онда бұл бір мақсатты сияқты әрекеттердің өзара
теңгерілмейтінін байқаймыз. Қоршаған орта тәрбиеледі немесе Отбасы
тұрмысы тәрбиеледі деумен жеке адам дамуы мен қалыптасына әлеуметтік-
экономикалық және тұрмыстық жағдайлардың күнделікті жоспарсыз, мақсатты
бағдар болмаған ықпалын түсінеміз. Ал енді мектеп тәрбиесі десек, әңгіме
басқаша, бұл ретте арнайы ұйымдастырылған және саналы іске асырылатын
тәрбиелік қызметті білеміз.
Экологиялық тәрбиенің жалпы заңдылықтары:
1. Барша тарих кезеңдерінде экологиялық тәрбие объективтік-қоғамдық
қажеттіліктен туындайды және ол қоғамға қызмет етеді.
2.Экологиялық тәрбиенің мақсаты, мазмұны және тәсілдері біртұтас
байланыста, бір-бірінсіз нәтиже бермейді.
3.Біртұтас педагогикалық процестегі экологиялық оқу мен
тәрбие(тармағынадағы) өзара кіріге ұштасқан.
Келтірілген заңдылықтар экологиялық тәрбиені ұйымдастырудың жалпы
негіздерін құрайды, ал енді сөз болатын заңдылықтар тікелей экологиялық
тәрбиелік процесті іске асырудағы педагогикалық құрал ретінде танылуы тиіс.
Олардың қатарына кіретіндер:
1.Дамушы жеке адамның экологиялық тәрбиесі сол адамды тікелей іс
әрекетке қосу барысында орындалады.
2.Экологиялық тәрбие- ұйымдастырылған іс-әрекеттегі жеке адамның
белсенділігін арттыруға ықпал етуші фактор.
3.Экологиялық тәрбие барысында тәрбиеленушіге деген жоғары гуманизм мен
сый-құрмет орынды талаппен ұштасуға міндетті.
4.Экологиялық тәрбие барысында оқушыға алдағы жетістіктерін көрсете
отырып, табыс қуанышына ере білуге көмектесу.
5.Экологиялық тәрбие барысында оқушылардың ұнамды сапаларын тану мен
оларды орынды пайдалану қажет.
6.Экологиялық тәрбиелеуде оқушылардың жастық және даралық
ерекшеліктерін ескеру орынды.
7.Экологиялық тәрбие ұжымда жүргізіліп,ұжым арқылы іске асырылуы қажет.
8. Экологиялық тәрбие барысында мұғалімнің,мектептің, отбасының және
қоғамдық мекемелердің педагогикалық ұмтылыстарының бірлігі мен келісімі
қажет.
Мектептегі оқу экологиялық жұмысы да, оқушылардағы жеке адамдық
сапаларды тәрбиелеу де осы заңдылықтарды ескеру негізінде жүзеге асырылуы
тиіс.
Экологиялық тәрбие мақсаты- педагогика ғылымының өзекті категориясы.
Оны нақтылау, жобалау, дайындау – педагогикалық тұжырымдар жасаудың арқауы.
Кейде педагог балалармен экологиялық оқу-тәрбие жұмыстарын нақты
айқындалған мақсатсыз-ақ орындаған сияқты болады. Бірақ сол бағыт-бағдарсыз
бастаған ісінде қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды- солды ұрынғанын, нәтижеге
жете алмай шаршап – шалдыққанында бір-ақ түсінеді.
Педагогтің кәсіби қызметі адамның барша іс-әрекетіндей мақсат қоюдан
басталады. Педагогтің балалармен жүргізіп жатқан ісінде мақсат болмаса, ол
істі кәсіпқой маманның жұмысы деп бағалауға болмайды, оны әншейін бір
әрекет, тәрбиелік процеспен ешбір байланысы жоқ, жәй белсенділік деп түсіну
керек.
Мақсатты сезіну әрқандай іс-әрекетке қуат береді. Ұлы да шапағатты
мақсат адамның бар шығармашылық күшіне қанат беріп, оны өрістете түседі.
Мақсатқа жету адам бағытының негізгі болған тереңде толық қанағаттанушылық
тудырады.
Экологиялық тәрбие мақсаты- педагогика ғылымының өзекті категориясы.
Оны нақтылау, жобалау, дайындау – педагогикалық тұжырымдар жасаудың арқауы.
Кейде педагог балалармен оқу-тәрбие жұмыстрын нақты айқындалған
мақсатсыз-ақ орындаған сияқты болады. Бірақ сол бағыт-бағдарсыз бастаған
ісінде қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды- солды ұрынғанын, нәтижеге жете
алмай шаршап – шалдыққанында бір-ақ түсінеді.
Сонымен, экологиялық мақсат - өз қызметін атқару үшін жалпы сипатқа ие
болуы тиіс. Сонда ғана тәрбие мақсатының жалпы тәрбие процесіне байланысты
орны нақ көрінеді: мақсат бастау көзі, педагогтың кәсіби қызметінің бірінші
элементі. Сызбанұсқа түрінде бұл төмендегіше сипатталады сипатталады.
1-сызбанұсқа. Экологиялық мақсат.
Бұдан туындайтын ой – мақсат экологиялық тәрбие процесінің мазмұнын
айқындайды, экологиялық мақсат тәрбие нәтижесіне негіз болады, экологиялық
мақсат – педагогтың кәсіби іс - әрекеттерінің баға өлшемі, мақсат – педагог
санасының үздіксіз айналымда толығымен мақсатқа тәуелді, оған орай өз мән –
мағынасына ие болады.
Егер экологиялық тәрбие мақсатының жалпылығы сақталса, онда
педагогтің қадам сайын алға қойып, әр сәт сайын шешіп отыратын әрекеттің
бәрі – міндеттер. Жалпы мақсаттық бағдар назардан ғайып болып, педагог бір
міндет бағытында жұмыс істеп, ойлай бастағаннан, дәл осы міндет мақсат
мазмұнына ие болып,өзіне қажетті ендігі міндеттерге ие болды. Экологиялық
тәрбие процесі мектепте көптеген пәндер арқылы да жүргізіледі.
Мұны схема түрінде көрсетуге болады 2-сызбанұсқа:
міндет 1
міндет 1 мақсат 1
міндет 2
міндет 3
міндет 1
Мақсат міндет 2 мақсат 2
міндет 2
міндет 3
міндет 1
міндет 3 мақсат 3
міндет 2
міндет 3
міне, осыдан педагогикалық сөздікте экологиялық тәрбиенің мақсаты мен
міндеті, экологиялық тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері тіркестерін жиі
кездестіреміз.
Бұлардың бірін таңдауымыз белгілі экологиялық мақсаттың жалпы бағдарына
байланысты да, бір жағдайдың өзіне де мақсаттың мәнге де, міндеттік мәнге
де ие бола беретінен. Мысалы, мұғалім сабақты дайындауда нақты сабақ
мақсатын белгілейді, ал енді осы мақсаттың өзі жалпы тәрбие мақсатының
міндеті болып шыға келеді. Сондықтан, дайындалып жатқан сабақ келесі
аталған көп міндеттің орындалу құралына айналды: мәдени, саясат бойынша
жасау қабілетін қалыптастыру, адам бола білу қабілетін жетілдіру,
әлеуметтік қатынастарға араласа алу қабілетін түзу, салауатты өмір салтын
қалыптастыру, өмірлік бағыт қалыптастырып, өз тіршілігінің мазмұнын реттей
алу қабілетін орнықтыру; тұрмыстық міндеттерге дайындау; өмірлік еңбекке
дайындық, отбасылық өмірге дайындық, бос уақытын мазмұнды өткізуге
дайындау, өзін шығармашылықпен баулуға дайындау.
Мақсат пен мотив адам іс-әрекетінің мәндік бірліктері. Мақсатсыз әрекет
жоқ. Ал мотивсіз мақсат белсенділігі қарапайым әрекет шеңберінен аспайды.
Экологиялық тәрбиенің ең маңызды субъективті факторы – бұл тәрбиеші
тұлғасы. Адам жанының кейбір нәзік тұстарын, экологиялық тәрбие процесімен
ілесе жүретін мыңдаған үлкенді – кішілі өзара ықпал - әрекеттерді қамтудың
мүмкінділігі аз. Мұндайда пәрменді тәрбиенің аса маңызды шарты – тәрбиеші
тұлғасы.
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің
педагогикалық шарттары
Тәрбие процесі – бұл сыртқы мақсат бағдарлы ықпал мен тұлғаның өзін -
өзі тәрбиелеуін кірістіре жүргізілетін тұлға қалыптастыру, дамыту процесі.
Экологиялық тәрбие процесі – бұл байланыстағы ұдайы дамып отыратын
тәрбиелеу жүйесінің тізбегі, мұндағы әрбір тізбек алдыңғы нәтіжелер
есебінен құрылады. Бұл түсінік бойынша тәрбие процесі өзіндік даму жүйесі
ретінде қарастырылады және оның бірлігі болып дамушы тәрбиелеу жағдайында
есептеледі. Мұнда тәрбиеленушілер, тәрбие іс - әрекеті, тәрбиеші, оның
тәрбиеленушілемен өзара әрекеті ғана дамып қоймай, келешек күрделі жүйе
қалыптастыратын біртұтас объектіні дамытады.
Экологиялық тәрбие процесі көпқырлылық, иерархиялық, статистикалық,
өзін - өзі басқару сияқты қасиеттермен сипатталады.
Экологиялық тәрбие процесінде мазмұндық және процесуалдық жақтары
анықталады. Бұлардың бірлігі тек тәрбие іске асатын нақты жағдайлар
төңірегінен шығуға мүмкіндік беретін жоғары дәрежедегі абстракциялау арқылы
жасалады. Оқу пәні мұғалімнің, сынып жетекшісінің, ұжымын тәрбиелік іс -
әрекеті – бұлар бәрі тәрбие процесі болып табылады. Бұлардың арғы жағындағы
тұтастықты көру үшін педагогикалық абстракциялау қажет. Абстракциялаудың
жеткілікті дәрежесі – тәрбиелеу теориясының аса маңызды әдіснамалық
проболемасы. Өйткені, төмен дәрежедегі абстракциялауда тәрбие процесі
тексеріле алмайды, ал өте жоғары болса, шындыққа алшақтау қаупі туады.
Экологиялық тәрбие мақсаты- педагогика ғылымының өзекті категориясы.
Оны нақтылау, жобалау, дайындау – педагогикалық тұжырымдар жасаудың арқауы.
Экологиялық тәрбие процесі – күрделі динамикалық жүйе. Бұл жүйенің
әркомпоненті өз кезегінде өзіндік копоненттері бар жүйе ретінде қаралады.
Қолайлы анықтау шектерін қолдану арқылы әрқилы жүйе мен құрылым түзуге
болады. Қазіргі теориялық педагогикада Тәрбие процесі талаптарымен құрылған
мынадай жүйелері белгілі: Тәрбие процесі мақсаты, міндеті, мазмұны,
процестің өту жағдайлары, тәрбиеші мен тәрбиеленушінің қарым – қатынасы,
тәрбие іс-әрекетінің қолданылатын әдістері мен формалары, процестің даму
кезеңдері және т.б. солардың кейбіреулерін қарастырайық:
Мақсаттық талап тәрбие процесінің құрылымын шешуге бағытталған
міндеттердің бірізділігін білдіреді. Қазіргі мектеп жағдайында тәрбие
процесінің бағыттары мынадай:
- үйлесімді. Жан – жақты дамыту мақсатын есепке ала отырып, тұлғаны
біртұтас қалыптастыру;
- азаматтық құндылықтар, әлеуметтік бағдарлы мотивация, ақыл – ой,
эмоцмоналдық және еріктік үйлесім ауқымы негізінде тұлғаның адамгершілік
сапаларын қалыптастыру;
- оқушыларды ғылыми мәдени және өнер, т.б. қоғамдық құндылыққа қатыстыру;
- қоғамның демократиялық өнделуіне, тұлғаның құқықтары мен міндеттеріне
сәйкес өмірлік позийияға тәрбиелеу;
- тұлғаның мүмкіндіктері мен тілектерін, сонымен бірге әлеуметтік
талаптарын ескере отырып, оның икемділігін, ептілігін және қызығушылығын
дамыту;
- оқушылардың даралық және қоғамдық түсінімдерін дамытатын танымдық іс-
әрекет ұйымдастыру;
- тұлғаны сапалы тәрбиелеу мақсатында әлеуметтік құнды, әрі жан – жақты іс
- әрекет ұйымдастыру;
- тұлғаның аса маңызды әлеуметтік функциясын, яғни, өзгермелі еңбектің іс -
әрекет жағдайындағы қатынастарын дамыту, әлеуметтік қуаттылықты көтеру.
Келесі құрылым экологиялық тәрбие процесінің негізгі сатыларын
белгілеуге негізделеді. Бұл сатылар қойылған міндеттердің сапалы шешілуіне
бағытталған бірізді кезеңдердің міндетті түрде өтетін процесі. Құрылым
экологиялық тәрбие процесі бірізділігінің және бірлігінің терең заңдылығын
түсінуде өте маңызды:
- қойылатын талаптар мен ережелерді тәрбиеленушілердің түсінуі;
- білімнің сенімділігі;
- сезім қалыптастыру;
- іс-әрекетке араласу және іс-әрекет арқылы тәрбиелеу.
- Келесі құрылым да бірізді процесс кезеңдерін анықтауға негізделеді, бірақ
ол енді басқа талаптарға, яғни пройестің жүруінің пәрменділігін
қамтамасызететін бірліктер арасындағы байланыстар мен тәуелділіктерге
негізделеді: а) тәрбиенің негізгі міндеттері мен мақсаттарын қамтитын
процесті жоспарлау; б) материалды; қоғамдық; рухани іс - әрекеттерді
ұйымдастыру; в) тәрбиеленушілердің негізгі іс - әрекеттерінде тұлға
аралық қарым – қатынасын және оның дамуын реттеу; г) жоспарланған және
алынған нәтіжелердің айырмашылығын бақылау және қорытындылау, жіберілген
қателіктермен қол жеткізетін жетістіктерге талдау жасау.
Экологиялық тәрбие процесі кезеңдерінің өлшем шектері ретінде
педагогикалық әрекеттің бірізділігін пайдалануға болады. Бұл жағдайда
құрылымда мынадай бірліктер пайда болады:
1) жалпы нормалар және тапсырмалармен танысу:
2) қарым – қатынас қалыптастыру;
3) көзқарастар мен тұжырымдар қалыптастыру;
4) тұлғаның жалпы бағытын қалыптастыру.
Бұл әрекеттің барлығының нәтіжесі – нормалдық қалыптағы тұрақты мінез
құлық әдеттерін баулу. Әрекеттердің әдеттенуі біртіндеп мінез бітістеріне,
тұлғалық қасиеттерге ауысады.
Жалпы заңдылық ауқымының әрекеті Тәрбие процесінің барлық жүйесіне
таралады. Жалпы заңдылық осы процестің маңызды және ірі бірліктерінің
арасын байланыстырып отырады. Жүйе ішіндегі бірліктерінің байланысын
анықтайтын заңдылық жеке (нақты) заңдылық деп аталады. Тәрбие процесі
педагогикалық процестің бөлігі ретінде осы процестің заңдылықтарына
бағынады.тәрбиелеу тәжірибесі үшін Тәрбие процесінің кейбір бірліктерін
тәрбие сапасына ықпал жасайтын заңды қатынастар пәрменділігімен
байланыстыру қажет.
Экологиялық тәрбиелеу пәрменділігі мыналарға байланысты:
1) қалыптасқан экологиялық тәрбиелік қатынастарға;
2) экологиялық әрекеттерді ұйымдастыру мен оған қойылған мақсаттардың
бір – біріне үйлесуіне;
3) экологиялық тәрбиелік әсердің әлеуметтік тәжірибесі мен сипатының
(бағыттылығы, мазмұны) тәрбиеленушіліерге ықпал етуіне;
4) экологиялық объективті және субъективті факторлар әрекетінің
байланысына;
5) экологиялық тәрбиелеудің және өзіндік тәрбиенің қарқындылығына;
6) педагогикалық өзара әрекеттегі экологиялық тәрбие процесіне
қатысушылардың белсенділігіне;
7) экология тәрбиемен ұштасуы дамыту және оқыту процестерінің
пәрменділігіне;
8) экологиялық тәрбиелік ықпалдың сапасына;
9) экологиялық тәрбиеленушінің ішкі жан дүниесіне әсер ету
қарқындылығына;
10) экологиялық тәрбиеленушілердің сөздік және сезімдік процестердің
даму деңгейі мен педагогикалық әсер етудің үйлесуіне;
11) тәрбиеленушілердің өзара бір – бірімен қарым – қатынасының
қарқындылы мен санасына байланысты болады.
Экологиялық тәрбие мазмұнын түсінерде қойылатын талаптар мен
мақсаттарға сай оқушының білімі, нанымы, дағдылыры, тұлғаның сапасы мен
белгілері тұрақты әдістер жүйесі деп қабылданған.
Тұлғаның жан – жақты және үйлесімді дамуы – бұл ақыл – ой, дене,
адамгершілік, еңбек пен политехникалық, эстетикалық тәрбиелердің біртұтас
педагогикалық пройесте тоғысуы.
Қазіргі экологиялық тәрбие бағыттарының негізгі мына идеялар жатады:
1. Экологиялық тәрбие мақсаттарынаң шынайы болуы. Бүгінгі нақты мақсат
– бұл адамның ептіліктері мен дарындығына сүйене отырып, оны экологиялық
тұрғыдан жан – жақты дамыту. Бұл мақсатқа жетудің құралы - әр адамның
мәдениет қоры негіздерін игеруі. Осыдан тәрбие мазмұнының орталық түсінігі,
яғни тұлғаның базалық мәдениеті келіп шығады. Бұл өмірлік өзін - өзі
анықтау мәдениеті болып табылады, яғни, экологиялық мәдениет пен еңбек
мәдениеті, адамгершілік, көркем өнер және дене мәдениеті, отбасы қатынастар
мәдениеті.
2. Үлкендер мен балалардың біріккен іс - әрекеті. Тәрбиеші жұмысының
мазмұны балалрмен бірге рухани мәдениеттің жақсы үлгілерін, адамгершілік
өнеге, іс - әрекет мәдениетін іздестіру арқылы өмір нормалары мен
заңдылықтарын өңдеуге құралады. Тәрбие процесіде оқушының белсенділігі
көрінеді.
3. Өзін - өзі тану. Адамның сенімі , демократиялық көзқарасы, өмірлік
позициясы арқылы тұлғаның толық қалыптасуы нақты тәрбиеде жобаланады.
Экологиялық тәрбие мазмұнындағы маңызды элемент – адамның өмірлік
өзін - өзі тану мәдениеті, өмірлік өзіндік таным – бұл кәсіптік,
экологиялық азаматтық түсініктерді қамтымайтын өте кең ұғым. Өмірлік өзін -
өзі анықтау мәдениеті адамды өз бақытының және өз өмірінің субъектісі
ретінде сипатталады. Адамның өзін - өзі үйлесімді болуы арқылы оның
экологиялық кәсіптік, азаматтық және адамгершілік өзіндік танымы
қалыптасады.
4. Экологиялық тәрбиенің тұлғалық бағыты. Мектептегі экологиялық
тәрбие жұмысының өзегін тек бағдарлама, іс – шаралар, әдістері мен
формалары ғана құрамайды, сонымен қоса ол бала, жеткіншек, жасөспірім
арқылы сипатталатын педагогикалық экологиялық істің жоғары мақсаты мен
мәніне тәуелді. Олардың жеке қызығушылығы, ыңғайы, өзіндік мінез – сипаты
мен бірге өз қадірін сезінуін дамыту керек. Тәрбиеленушілердің
қызығушылығынан жоғары рухани қажеттілктеріне қарай өтуі тәрбие ережесіне
айналуы қажет.
5. Өз еркіндігі. Тәрбиеленушінің өз еркі болмай, тәрбие жұмыстарын
дамыту, бірлесе жұмыс істеу идеяларын іске асыру мүмкін емес. Тәрбие
процесі іріксіз ұйымдастырылса, ол балаға да, мұғалімге де әсерін тигізеді.
Балаларды тәрбиелеге міндеттеме керек. Егер тәрбиелеушілер
тәрбиеленушілердің қызығушылығына, асқақ арманына, азаматтық және жолдастық
міндеттеріне, өзбеттілігі мен шығармашылығына сүйенсе, сонда
тәрбиеленушілердің тәрбиеге деген ықылас ынтасы оянады.
6. Ұжымдымдық экологиялық бағыты. Экологиялық тәрбие жұмысының мазмұны
ұжымда тәртіп құралы ретінде қолданылатын тұлғаны мәжбүрлеу әдісіне емес,
оның рухани, адамгершілік күштерінің ырықты артуына бағытталады.
Мектептің нақты тұрмыс, өмірге қарай бағытталуы тәрбие мазмұны мен
тәсілдерін жаңартудың тірегі. Ол келесі мүмкіндіктерге жол ашады:
- тұлғаны тоқыраудан құтқарып, оның жан – жақты дамуына қуат береді;
- ескі догмалардан жаттай берудің гқрі, әлемді танып, өзгертуге
бағытталады;
- әміршілдік пен жатсынудан гуманистик және бірлескен іс - әрекетке жол
көрсетеді.
Бүгінгі күнде тәрбиеленушіге ақпарап жеткізіп, оны ақыл – ой,
экологиялық, адамгершілік, эстетикалық т.б. тәрбие әрекетіне қосу басты
мәселе. Осыдан, бұл не үшін керек, ол не береді? – деген сұрақтар туады.
Шетел экологиялық тәрбие жүйесінде нақты осы тұрмыс - тәжірибелік сұраныс
бірінші орында, сонымен тапсырыс осы қоғамдық экологиялық тәрбие мазмұнына
дұрыс ықпал жасап, оның іске асуына табысты қызмет ететіндігі алға
тартылуда.
Өз дәрежесінде және жақсы ұйымдастырылған экологиялық тәрбие адамды
өмірдегі үш негізгі қызметке, яғни азаматтыққа, іскер жұмысшы болуға және
үлгілі жанұялық адам болуға дайындайды.
2. Бастауыш сыныпта экологиялық білім мен тәрбие беру тиімділіктері
мен әдістемесі
2.1 Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мазмұны мен жолдары
Жалпы білім беретін мектептерде табиғат қорғау жұмыстарын күшейту
туралы әдістемелік хатта оқыту процесінде экологиялық тәрбие берудің
маңыздылығын ашып көрсетуі, оқушылардың табиғатқа жауапкершілік қатынасын
тәрбиелеу ісіне қорғау салады. Қазіргі әлемдік экологиялық мәселелердің
туындап отырған кезеңінде оқушылардың табиғатқа жауапкершілік қатынасын
қалыптастыру қажеттілігі туындап отыр.
Мектептегі экологиялық тәрбие беру ісінің педагогика теориясы мен
мектеп тәжірибесінде жаңа сала ретінде қазіргі кезде дамып келе жатқандығын
байқатады. Бұл саладағы теория мен практиканы дамытудың қажеттілігі жалпы
теориялық және жеке әдістемелік бағыттағы зерттеулерді кеңейту және
тереңдету қажеттілігін дәлелдейді. Менің ойымша, қазіргі мектеп практикасы
шын мәнінде уақыт талабынан кейін қалып, ол экологиялық сауатты тәрбиеге
оқушыларды дайындауды қамтамасыз ете алмайды. Өйткені, зерттеуші
ғалымдардың пікірінше мұндай жағдайдың туындауында басты себептердің бірі –
экология идеясын ұғындырудың жеткіліксіздігі табиғи ортаның бағалылығы
көпшілігінде пайдакүнемдік негізде түсіндіруі, экологиялық мазмұндағы
білімдерінің өзара тығыз бірлігінің болмауы деп саналады.
Қазіргі кезде халықаралық экологиялық білім беру жүйесінде
педагогикалық теориясы мен практикасында қалыптасқан үш жағдайы бар.
Біріншісі – көп пәнді үлгі. Бұл жағдайда дәстүрлі пәндердің оқыту
мазмұндарына экологиялық мәселелердің жеке бөлімі, жекелеген тақырыптар
енгізіледі және бұрынан оқытылып келген тақырыптардың мазмұндары қосымша
жаңа экологиялық мәліметтермен баяндалады.
Екіншісі – бір пәнді үлгі. Мұның бір ерекшелігі орта мектептердің
экологиялық оқу топтарына арнайы экология курсын оқыту арқылы іс-жүзінде
асады.
Үшіншісі – аралас сабақтар үлгісі. Мұнда бастауыш сынып оқушылары үшін
экологиялық білімнің жеке мәселелері дәстүрлі пәндерде қарастырылады. Содан
соң, ол сабақтардың бастарын біріктіріп, қорытындылайтын арнайы сабақ
өткізіледі.
Біз, ендігі кезекте оқушыларға экологиялық тәрбие берудің мақсат,
міндеттері, ұстанымдары мен мазмұндарында І тарауда айтқанбыз.
Экологиялық мақсат, міндет және ұстанымдар жайлы ұғым, түсініктерге
байланысты ойымызды келтіруді орынды деп санаймын. Экологиялық тәрбие
берудің мақсаты – оқушылардың қоршаған ортаға байланысты жауапты және
аяушылық сезімде болып, іскерлік қарым-қатынас жасайтын ғылыми білім
көзқарастар мен сенімдер жүйесінің біркелкі қалыптасуын айтамыз.
Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудегі негізгі міндеттер:
1. Экологиялық идеяларды, негізгі түсініктерді, ғылыми дәлелдерді
іріктеп саралай біліп, білім құрамын көбейту, табиғат заңдылықтарын ұғыну;
2. Табиғат – ресурстардың, өндірістік өнімдерді және адамзат
мәдениеттерін дамытудағы негізгі көз екендігін білу, оларды пайдаланудың
ғылыми-техникалық немесе ғылыми-экономикалық технологиясынан хабардар болу;
3. Табиғатты ұтымды пайдаланудың жолдарына байланысты қолданбалы білім,
практикалық іскерліктер мен дағдыларды меңгеру;
4. Қоршаған ортаға саналы көзқараспен қарап, оның бүгінгі жағдайы мен
болашағы жайлы бағалай білу, зиянды құбылыстардың алдын алу, оны жақсартуда
дұрыс шешімдер қабылдап, өндіретін және қоғамдық еңбектердің әсерлерін
түзету;
5. Табиғи ортаға зиян келтірмейтін, ластамайтын, бұзбайтын нормаларды
саналы түрде сақтап, табиғатты қорғау идеяларын насихаттау;
6. Әрбір оқушының табиғатпен қарым-қатынас жасауға десек рухани
қажеттілік дамыту, оның адам жандүниесінің экологиялық, талғам-сезімдерін
қалыптастырудағы ықпалын ұғыну.
Жалпы, эколог-ғалымдардың экологиялық тәрбие беру ұғымына берген
анықтамаларынан туындайтын және өзіміздің пікірімізше экологиялық тәрбие
берудің мәні – табиғатқа сыншы қарым-қатынас жасайтын, қоршаған табиғи
ортаны қорғайтын, табиғи қорды тиімді пайдаланып, әсемдігін көрсететін
қасиеттер адамгершілік-эстетикалық тұрғыдан ұғындырып, оқушылардың
экологиялық-лирикалық серпін тудыру арқылы мақсат, міндеттерге жетумен
мінезделінеді.
Сонымен, 4-шы сынып оқушыларында экологиялық білім мен тәрбие берудегі
мазмұна кіретін оқыту материалдары төмендегідей ұстанымдардағы негізделіп
құрылды:
1. Экологиялық білім мен тәрбие берудің бір жүйелілігі және
үздіксіздігі;
2. Оқу мазмұнында әлемдік, ұлттық және туған өлке мәселелерінің өзара
байланыстылығы;
3.Оқушылардың экологиялық дүниетанымдарын қалыптастырудағы пәнаралық
бірлігі;
4. Табиғи ортаны қорғау жайлы білім алып, оны аялау, сақтау, көркейту
туралы интелектуальдық және эволюциялы адамгершілік негіздегі іс-
әрекеттерінің бірлігі.
Жоғарыда оқушыларға экологиялық тәрбие беру мақсат, міндеттері, оларды
іс-жүзіне асыруға ұйымдастырғанда басшылыққа алынатын ұстанымдарды атап
шықтық. Енді, мектептегі 4-шы сынып оқушыларына берілетін экологиялық
тәрбие оқу-тәрбие процесінде екі бағытта жүргізілуі керек:
1. Оқушылардың мінез-құлқында және әртүрлі іс-әрекеттерінде,
қызметтерінде табиғи ортаға деген жауапкершілік қатынас нормаларын
қажеттілігіне тәрбиелеу;
2. Қоршаған ортаны қорғау және жақсарту, табиғат байлығын ұқыптылықпен
пайдалану, ысырапшылық пен немқұрайлыққа төзбестей күрес жүргізуге
тәрбиелеу.
Бұл бағыттар негізінде оқушылардың экологиялық білімін танымдық
іскерліктері мен әдет-дағдылары, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz