Музыка пәнінің құрылымы мен құрылысы
Жоспар
Кіріспе
1. Мектептегі музыка тәрбиесі жүйесінің негізгі түрі . музыка пәні
1.1 Мектептегі музыка пәні, негізгі бағыттары
1.2 Оқушылардың музыкаға баулу мен тәрбиелеудің негізгі әдістемелері
1.3 Оқушылардың ән айту мәдениетін дамыту. Хорды ұйымдастыру
2. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған бағдарламаларға түсініктеме
2.1 «Музыка бағдарламасы. 1.4 сыныптар»
2.2 «Музыка бағдарламасы. 5.6 сыныптар»
2.3 «Елім.ай», «Мұрагер» бағдарламасы
2.4 «Музыка» пәні бойынша бағдарламаның негізгі ережелері
3. Музыка пәнін өткізудің кейбір үлгілері және әдіс.тәсілдері
3.1 Сабақ барысы үлгілері, музыка сабақтарын өз бетімен талдай білуге үйрету үлгілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
1. Мектептегі музыка тәрбиесі жүйесінің негізгі түрі . музыка пәні
1.1 Мектептегі музыка пәні, негізгі бағыттары
1.2 Оқушылардың музыкаға баулу мен тәрбиелеудің негізгі әдістемелері
1.3 Оқушылардың ән айту мәдениетін дамыту. Хорды ұйымдастыру
2. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған бағдарламаларға түсініктеме
2.1 «Музыка бағдарламасы. 1.4 сыныптар»
2.2 «Музыка бағдарламасы. 5.6 сыныптар»
2.3 «Елім.ай», «Мұрагер» бағдарламасы
2.4 «Музыка» пәні бойынша бағдарламаның негізгі ережелері
3. Музыка пәнін өткізудің кейбір үлгілері және әдіс.тәсілдері
3.1 Сабақ барысы үлгілері, музыка сабақтарын өз бетімен талдай білуге үйрету үлгілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие болып, әлеуметтік қоғамдық, экономикалық, рухани-мәдениеттік күрделі жаңарулар жүзеге асуда. Осыған орай ұлттық мектебіміз елеулі өзгерістерге бет алып, реформалық қайта құрулар жүргізілуде. «Білім туралы» заң қабылданып, Қазақстан Республикасындағы барлық жалпы білім беретін мектептерге арналған ортақ тұжырымдамалар айқындалуда. Онда жалпы білім беретін мектептің мақсаттары, міндеттері, қызметі, құрылымы мен түрлері қаралған.
Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттың мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай отырып, оқыту, тәрбиелеу, арқылы әрбірінің жеке тұлғалық сапаларын Жан-жақты дамыту жаңа мектептің басты мақсаты деп танылды.
Елімізде білім беру, жас ұрпақты тәрбиелеу мәселелері саласында түбегейлі, шұғыл бетбұрыстар жасалып жатқаны белгілі. Тәуелсіздік туын тіккен жас мемлекетіміздің болашағына тұтқа болар білімді де білгір, білікті азаматтар даярлау – бүгінгі күннің келелі мақсаттарының бірі. Сондықтан да мектептердегі оқу- тәрбие жұмыстары мен педагогикалық ғылым жүйесінде бұрыннан жинақталған мол тәжірибелердің тиімді жақтарын сұрыптай пайдалана отырып, қазіргі қоғамдық - әлеуметтік үрдістерге сай, жаңаша түсінік- таныммен жан-жақты білім беру, келешектің әмбебап маман мұрагерлерін дайындау міндеті қойылып отыр.
Осындай мақсаттағы кең көлемді бағдарламалық жоспарлар өз кезегінде оқу- тәрбие жұмыстарын жүргізуге де үлкен өзгерістер енгізіп, мектеп мұғалімдері қызметінің ауқымын арттырып, олардың ұстаздық шеберлік деңгейінің аса жоғары болуын талап етуде. Соған байланысты әр салада жеке пәндер бойынша жаңа бағдарламалар енгізіліп, оқу құралдарын жаңаша бағытта қайта түзу қажеттігінің туғандығы да заңды құбылыс.
Жалпы білім беретін орта мектептерде музыкалық педагогика саласы бойынша жаңа бағдарламалар жасалып, оқулықтар жазылады. Негізінде тек мұғалімнің музыка пәнінен сабақты қалай ұйымдастырып, қалай жүргізуі керектігі жөніндегі бағыт-бағдар беретін әдістемелік оқу құралдары ғана жарық көреді. Бірақ та жаңа заман талабына сай істелген бұл жұмыстар саны болашақ музыка мұғалімдері үшін әлі де болса жеткіліксіз. Себебі оқулықтар аз, әдістемелік оқу құралдары қалалық мектепте істейтін, жоғарғы оқу орындарының мамандарымен байланысып жұмыс істей алатын музыка пәні мұғалімдерінде ғана кездеседі. Ал болашақ музыка мамандарына және ауылды аймақтағы музыка пәні мұғалімдеріне де әдістемелік көмек өте қажет. Оларға жаңа, ауқымды әдістемелік оқу құралы керек болып отырғандықтан, мен өзімнің көп жылдар бойы еңбек еткен тәжірибемді жинақтап, жүйелеп ұсынып отырмын.
Курстық жұмыстың мақсаты. Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастырудың ғылыми - педагогикалық негізін анықтап, әдістемелік тұрғыдан дәлелдеу, ұсыныстар жасау.
Курстық жұмыстың объектісі. Жалпы орта білім беретін мектептерінде музыка пәнін беру жүйесі.
Пәні: Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық таным қызығушылықтарын қалыптастыру үрдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- қазақ халық педагогикасында музыка мен өнер түрлерін байланыстыру дәстүрлеріне сипаттама беру;
- оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастыруда музыка мен өнер түрлерінің байланысының ғылыми - теориалық негіздерін анықтау;
- оқушылардың музыкаға қызығушылықтарын қалыптастырудағы музыка мен өнер түрлерінің байланысының мүмкіндіктері мен оның мазмұнын айқындау;
- мектептегі музыка пәнін оқытудағы музыка мен өнер түрлерінің байланысын қолданудың әдістемелерін анықтау.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет мәртебесіне ие болып, әлеуметтік қоғамдық, экономикалық, рухани-мәдениеттік күрделі жаңарулар жүзеге асуда. Осыған орай ұлттық мектебіміз елеулі өзгерістерге бет алып, реформалық қайта құрулар жүргізілуде. «Білім туралы» заң қабылданып, Қазақстан Республикасындағы барлық жалпы білім беретін мектептерге арналған ортақ тұжырымдамалар айқындалуда. Онда жалпы білім беретін мектептің мақсаттары, міндеттері, қызметі, құрылымы мен түрлері қаралған.
Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттың мәдени мұрасының сабақтастығын сақтай отырып, оқыту, тәрбиелеу, арқылы әрбірінің жеке тұлғалық сапаларын Жан-жақты дамыту жаңа мектептің басты мақсаты деп танылды.
Елімізде білім беру, жас ұрпақты тәрбиелеу мәселелері саласында түбегейлі, шұғыл бетбұрыстар жасалып жатқаны белгілі. Тәуелсіздік туын тіккен жас мемлекетіміздің болашағына тұтқа болар білімді де білгір, білікті азаматтар даярлау – бүгінгі күннің келелі мақсаттарының бірі. Сондықтан да мектептердегі оқу- тәрбие жұмыстары мен педагогикалық ғылым жүйесінде бұрыннан жинақталған мол тәжірибелердің тиімді жақтарын сұрыптай пайдалана отырып, қазіргі қоғамдық - әлеуметтік үрдістерге сай, жаңаша түсінік- таныммен жан-жақты білім беру, келешектің әмбебап маман мұрагерлерін дайындау міндеті қойылып отыр.
Осындай мақсаттағы кең көлемді бағдарламалық жоспарлар өз кезегінде оқу- тәрбие жұмыстарын жүргізуге де үлкен өзгерістер енгізіп, мектеп мұғалімдері қызметінің ауқымын арттырып, олардың ұстаздық шеберлік деңгейінің аса жоғары болуын талап етуде. Соған байланысты әр салада жеке пәндер бойынша жаңа бағдарламалар енгізіліп, оқу құралдарын жаңаша бағытта қайта түзу қажеттігінің туғандығы да заңды құбылыс.
Жалпы білім беретін орта мектептерде музыкалық педагогика саласы бойынша жаңа бағдарламалар жасалып, оқулықтар жазылады. Негізінде тек мұғалімнің музыка пәнінен сабақты қалай ұйымдастырып, қалай жүргізуі керектігі жөніндегі бағыт-бағдар беретін әдістемелік оқу құралдары ғана жарық көреді. Бірақ та жаңа заман талабына сай істелген бұл жұмыстар саны болашақ музыка мұғалімдері үшін әлі де болса жеткіліксіз. Себебі оқулықтар аз, әдістемелік оқу құралдары қалалық мектепте істейтін, жоғарғы оқу орындарының мамандарымен байланысып жұмыс істей алатын музыка пәні мұғалімдерінде ғана кездеседі. Ал болашақ музыка мамандарына және ауылды аймақтағы музыка пәні мұғалімдеріне де әдістемелік көмек өте қажет. Оларға жаңа, ауқымды әдістемелік оқу құралы керек болып отырғандықтан, мен өзімнің көп жылдар бойы еңбек еткен тәжірибемді жинақтап, жүйелеп ұсынып отырмын.
Курстық жұмыстың мақсаты. Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастырудың ғылыми - педагогикалық негізін анықтап, әдістемелік тұрғыдан дәлелдеу, ұсыныстар жасау.
Курстық жұмыстың объектісі. Жалпы орта білім беретін мектептерінде музыка пәнін беру жүйесі.
Пәні: Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық таным қызығушылықтарын қалыптастыру үрдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- қазақ халық педагогикасында музыка мен өнер түрлерін байланыстыру дәстүрлеріне сипаттама беру;
- оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастыруда музыка мен өнер түрлерінің байланысының ғылыми - теориалық негіздерін анықтау;
- оқушылардың музыкаға қызығушылықтарын қалыптастырудағы музыка мен өнер түрлерінің байланысының мүмкіндіктері мен оның мазмұнын айқындау;
- мектептегі музыка пәнін оқытудағы музыка мен өнер түрлерінің байланысын қолданудың әдістемелерін анықтау.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Сүлейменова Р.Ә., Жұмалиева Г.Ғ. Музыка пәнін оқытудың әдістемесі (бастауыш сыныптарға арналған) Астана : Фолиант, 2008.
2. Балтабаев М. Әсем саз: бастауыш сыныптарға арналған музыка әліппесі / М. Балтабаев, Б. Өтемуратова .- Алматы: Атамекен, 1993 .– 104 бет.
3. Балтабаев М. «Елім-ай» / М. Балтабаев, Б. Өтемуратова .- Алматы : Атамекен, 1993 .– 94 бет.
4. Балтабаев М.Х. «Елім-ай» : бағдарламасының ғылыми әдістемелік негіздері / М.Х. Балтабаев .- Алматы : РБК, 1993 .– 22 бет.
5. Бәттібаева С. Ән-күй : әдістемелік нұсқау / С. Бәттібаева, Ф. Қоңыратбай, Э. Баталова .- Алматы : Кітап, 2002 .- 104 бет.
6. Джансеитова С.С. Орысша – қазақша музыкалық терминдердің түсіндірме сөздігі / С.С. Джансеитова, К.К. Мусина .- Алматы, 1991 .- 105 с.
7. Қулманова Ш. Музыка : 1 сыныбына арналған оқулық / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы: Атамұра, 2001 .- 128 бет.
8. Қулманова Ш. Музыка : 2 сыныбына арналған оқулық / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы: Атамура, 1998 .- 144 бет.
9. Қулманова Ш. Музыка : 3-сынып / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы: Атамура, 1999 .- 112 бет.
10. Қулманова Ш. Музыка : 4-сынып / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы : Атамура, 2000 .- 112 бет.
11. Меңдіаяқова Қ.М. Мектепте музыка тәрбиесін беру әдістемесі / Қ.М. Меңдіаяқова, Г.Ж. Қарамолдаева .- Алматы : Әл-Фараби, 1997 .- 132 бет.
12. Музыка : 5 сынып оқулығы / А. Жайымов [және т.б.] .- Алматы : Атамұра, 2001 .- 144 бет.
13. Музыка : 5 сынып : оқыту әдістемесі / А. Жайымов [және т.б.] .- Алматы : Атамұра, 2001 .- 64 бет.
14. Музыка : 6 сынып оқулығы : музыка әдістемесі / А. Жайымов [және т.б.] . - Алматы : Атамура, 2002 .- 160 бет.
15. Музыка : 6 сынып : оқыту әдістемесі / А. Жайымов [және т.б.] .- Алматы : Атамура, 2002 .- 64 бет.
16. Райымбергенов А. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған «Мұрагер» бағдарламасы : 1-9 сыныптар / А. Райымбергенов, С. Райымбергенова, Ұ. Байбосынова .- Алматы : Ұмай баспасы, 2003 .- 248 бет.
17. 1-4 сыныптарға арналған «Музыка» оқулықтары. Алматы: Атамұра 2009-2011.
18. Балтабаев М.Х. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің 1-4 сынып оқушыларына арналған «Елім-ай» ән-күй сабағының бағдарламасы / М.Х. Балтабаев .- Алматы : РБК, 1993 .– 68 бет.
19. Жалпы білім беретін оқу бағдарламасы : 1-4 сыныптар .- Алматы : РБК, 1997 .- 334 бет.
1. Сүлейменова Р.Ә., Жұмалиева Г.Ғ. Музыка пәнін оқытудың әдістемесі (бастауыш сыныптарға арналған) Астана : Фолиант, 2008.
2. Балтабаев М. Әсем саз: бастауыш сыныптарға арналған музыка әліппесі / М. Балтабаев, Б. Өтемуратова .- Алматы: Атамекен, 1993 .– 104 бет.
3. Балтабаев М. «Елім-ай» / М. Балтабаев, Б. Өтемуратова .- Алматы : Атамекен, 1993 .– 94 бет.
4. Балтабаев М.Х. «Елім-ай» : бағдарламасының ғылыми әдістемелік негіздері / М.Х. Балтабаев .- Алматы : РБК, 1993 .– 22 бет.
5. Бәттібаева С. Ән-күй : әдістемелік нұсқау / С. Бәттібаева, Ф. Қоңыратбай, Э. Баталова .- Алматы : Кітап, 2002 .- 104 бет.
6. Джансеитова С.С. Орысша – қазақша музыкалық терминдердің түсіндірме сөздігі / С.С. Джансеитова, К.К. Мусина .- Алматы, 1991 .- 105 с.
7. Қулманова Ш. Музыка : 1 сыныбына арналған оқулық / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы: Атамұра, 2001 .- 128 бет.
8. Қулманова Ш. Музыка : 2 сыныбына арналған оқулық / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы: Атамура, 1998 .- 144 бет.
9. Қулманова Ш. Музыка : 3-сынып / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы: Атамура, 1999 .- 112 бет.
10. Қулманова Ш. Музыка : 4-сынып / Ш. Қулманова, М. Оразалиева, Б. Сулейменова .- Алматы : Атамура, 2000 .- 112 бет.
11. Меңдіаяқова Қ.М. Мектепте музыка тәрбиесін беру әдістемесі / Қ.М. Меңдіаяқова, Г.Ж. Қарамолдаева .- Алматы : Әл-Фараби, 1997 .- 132 бет.
12. Музыка : 5 сынып оқулығы / А. Жайымов [және т.б.] .- Алматы : Атамұра, 2001 .- 144 бет.
13. Музыка : 5 сынып : оқыту әдістемесі / А. Жайымов [және т.б.] .- Алматы : Атамұра, 2001 .- 64 бет.
14. Музыка : 6 сынып оқулығы : музыка әдістемесі / А. Жайымов [және т.б.] . - Алматы : Атамура, 2002 .- 160 бет.
15. Музыка : 6 сынып : оқыту әдістемесі / А. Жайымов [және т.б.] .- Алматы : Атамура, 2002 .- 64 бет.
16. Райымбергенов А. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған «Мұрагер» бағдарламасы : 1-9 сыныптар / А. Райымбергенов, С. Райымбергенова, Ұ. Байбосынова .- Алматы : Ұмай баспасы, 2003 .- 248 бет.
17. 1-4 сыныптарға арналған «Музыка» оқулықтары. Алматы: Атамұра 2009-2011.
18. Балтабаев М.Х. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің 1-4 сынып оқушыларына арналған «Елім-ай» ән-күй сабағының бағдарламасы / М.Х. Балтабаев .- Алматы : РБК, 1993 .– 68 бет.
19. Жалпы білім беретін оқу бағдарламасы : 1-4 сыныптар .- Алматы : РБК, 1997 .- 334 бет.
Жоспар
Кіріспе
1. Мектептегі музыка тәрбиесі жүйесінің негізгі түрі – музыка пәні
1.1 Мектептегі музыка пәні, негізгі бағыттары
1.2 Оқушылардың музыкаға баулу мен тәрбиелеудің негізгі әдістемелері
1.3 Оқушылардың ән айту мәдениетін дамыту. Хорды ұйымдастыру
2. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған
бағдарламаларға түсініктеме
2.1 Музыка бағдарламасы. 1-4 сыныптар
2.2 Музыка бағдарламасы. 5-6 сыныптар
2.3 Елім-ай, Мұрагер бағдарламасы
2.4 Музыка пәні бойынша бағдарламаның негізгі ережелері
3. Музыка пәнін өткізудің кейбір үлгілері және әдіс-тәсілдері
3.1 Сабақ барысы үлгілері, музыка сабақтарын өз бетімен талдай білуге
үйрету үлгілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет
мәртебесіне ие болып, әлеуметтік қоғамдық, экономикалық, рухани-мәдениеттік
күрделі жаңарулар жүзеге асуда. Осыған орай ұлттық мектебіміз елеулі
өзгерістерге бет алып, реформалық қайта құрулар жүргізілуде. Білім туралы
заң қабылданып, Қазақстан Республикасындағы барлық жалпы білім беретін
мектептерге арналған ортақ тұжырымдамалар айқындалуда. Онда жалпы білім
беретін мектептің мақсаттары, міндеттері, қызметі, құрылымы мен түрлері
қаралған.
Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттың мәдени мұрасының
сабақтастығын сақтай отырып, оқыту, тәрбиелеу, арқылы әрбірінің жеке
тұлғалық сапаларын Жан-жақты дамыту жаңа мектептің басты мақсаты деп
танылды.
Елімізде білім беру, жас ұрпақты тәрбиелеу мәселелері саласында
түбегейлі, шұғыл бетбұрыстар жасалып жатқаны белгілі. Тәуелсіздік туын
тіккен жас мемлекетіміздің болашағына тұтқа болар білімді де білгір,
білікті азаматтар даярлау – бүгінгі күннің келелі мақсаттарының бірі.
Сондықтан да мектептердегі оқу- тәрбие жұмыстары мен педагогикалық ғылым
жүйесінде бұрыннан жинақталған мол тәжірибелердің тиімді жақтарын сұрыптай
пайдалана отырып, қазіргі қоғамдық - әлеуметтік үрдістерге сай, жаңаша
түсінік- таныммен жан-жақты білім беру, келешектің әмбебап маман
мұрагерлерін дайындау міндеті қойылып отыр.
Осындай мақсаттағы кең көлемді бағдарламалық жоспарлар өз кезегінде
оқу- тәрбие жұмыстарын жүргізуге де үлкен өзгерістер енгізіп, мектеп
мұғалімдері қызметінің ауқымын арттырып, олардың ұстаздық шеберлік
деңгейінің аса жоғары болуын талап етуде. Соған байланысты әр салада жеке
пәндер бойынша жаңа бағдарламалар енгізіліп, оқу құралдарын жаңаша бағытта
қайта түзу қажеттігінің туғандығы да заңды құбылыс.
Жалпы білім беретін орта мектептерде музыкалық педагогика саласы
бойынша жаңа бағдарламалар жасалып, оқулықтар жазылады. Негізінде тек
мұғалімнің музыка пәнінен сабақты қалай ұйымдастырып, қалай жүргізуі
керектігі жөніндегі бағыт-бағдар беретін әдістемелік оқу құралдары ғана
жарық көреді. Бірақ та жаңа заман талабына сай істелген бұл жұмыстар
саны болашақ музыка мұғалімдері үшін әлі де болса жеткіліксіз. Себебі
оқулықтар аз, әдістемелік оқу құралдары қалалық мектепте істейтін, жоғарғы
оқу орындарының мамандарымен байланысып жұмыс істей алатын музыка пәні
мұғалімдерінде ғана кездеседі. Ал болашақ музыка мамандарына және ауылды
аймақтағы музыка пәні мұғалімдеріне де әдістемелік көмек өте қажет.
Оларға жаңа, ауқымды әдістемелік оқу құралы керек болып отырғандықтан,
мен өзімнің көп жылдар бойы еңбек еткен тәжірибемді жинақтап, жүйелеп
ұсынып отырмын.
Курстық жұмыстың мақсаты. Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы
оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастырудың ғылыми -
педагогикалық негізін анықтап, әдістемелік тұрғыдан дәлелдеу, ұсыныстар
жасау.
Курстық жұмыстың объектісі. Жалпы орта білім беретін мектептерінде
музыка пәнін беру жүйесі.
Пәні: Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық
таным қызығушылықтарын қалыптастыру үрдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- қазақ халық педагогикасында музыка мен өнер түрлерін байланыстыру
дәстүрлеріне сипаттама беру;
- оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастыруда музыка мен өнер
түрлерінің байланысының ғылыми - теориалық негіздерін анықтау;
- оқушылардың музыкаға қызығушылықтарын қалыптастырудағы музыка мен
өнер түрлерінің байланысының мүмкіндіктері мен оның мазмұнын айқындау;
- мектептегі музыка пәнін оқытудағы музыка мен өнер түрлерінің
байланысын қолданудың әдістемелерін анықтау.
1. Мектептегі музыка тәрбиесі жүйесінің негізгі түрі – музыка пәні
1.1 Мектептегі музыка пәні, негізгі бағыттары
Музыка пәні - оқушының оқу-танымдық, рухани-танымдық қасиеттерін
өсіруге арналған арнаулы сабақ. Басқа сабақтар сияқты, мұнда да оқу-тәрбие
жұмысының негіздері: тапсырма беру, мазмұн-мағына, оқыту әдістемесі
қолданылады. Әр сабақ өзінің ішкі логикасымен кұрылады. Сабақтың мақсаты -
оқушылардың дайындық деңгейімен берілген тапсырманың, мағынаның, әдістеме
мен оқыту түрінің сәйкестігімен орындалады. Алдымен сабақтын мақсаты мен
мазмұнын анықтап алған ұстаз содан кейін оқытудың формасы мен әдістемесін
таңдап алады. Бұл таңдау сабақтың түріне, мазмұндық ерекшелігіне қарай
жүргізіледі. Музыка сабағы негізінен үш бөлімнен тұрады: ән үйрену, музыка
таңдау, музыкалық сауатты ашу. Оқушылар - ұстаз - музыка - міне осы үш
нәрсе сабақтың арқауын құрайды. Ұстаздың басты міндеті өзі құрған жоспарына
сәйкес оқушыларға музыканың мағынасына, айтайын деген көркем ойына терең
үңіліп, өмірдің музыка өнерімен байланыстылығын сезінуге, музыкалық
білімнін негізін қабылдауға, шығармашылық үрдіске баулуға үйрету екенін
тағы да атап өтпекпіз.
Ән-күй сабағының басты мақсаттары: оқушылардың музыка өнеріне деген
практикалық қызығушылығын сезімдік тұрғыда дамыта білу, жеке бастың рухани
негізін қалыптастыру болғандықтан ұстаздың адами-сезімдік қасиеті, адами
тәжірибесі өте үлкен орын алатынын ұмытпаған жөн. Сабақ барысындағы
тақырыптардың өзара байланыстылығы ұстаз шеберлігіне байланысты өрбиді. Бұл
байланыстылық оқу бағдарламасының мазмұндылығына, сабақ такырыптарына,
музыкалық материалдарға, музыкалық оқытуда қолданылатын әдістемелік
амалдарға байланысты іске асырылады. Осы айтылғандарды ескере отырып, сабақ
барысындағы тақырыптық ауысулар музыкалық материалдың біртұтас мағынада
жүруіне, оқушылардың музыка өнеріне деген жанды қатынасына негізделіп тұруы
керек.
Ән-күй сабағын ұйымдастыру барысындағы негізгі мақсат, нақтылы
бағдарлама арқылы, ұстаз қызметінің жүйелігі арнасында оқу-тәрбие ісінің
көрнекті компоненттері бойынша іске асуға тиісті.
Музыка сабақтарының әр түрлі мағынадағы түрлері болады. Мысалы,
жоспарланған тақырыпқа кіріспе сабақтары, тақырыпты тереңдей оқыту
сабақтары және тақырыпты бекіте, жан-жакты оқыту сабақтары болады. Сондай-
ақ оқу жылының тоқсандар соңында қорытынды мағынадағы концерт-сабақтар
жоспарлануы өте қажет.
Кіріспе сабақтарда шығармаға деген кәсіби мінездеме, ойнап көрсету,
тыңдап естірту сияқты амалдар колданылады. Мұндай сабақтар әр тоқсанда бір-
екі рет өткізілгені дұрыс.
Кіріспе сабақтарда композитор-орындаушы-тыңдаушы тақырыптары барынша
мол қаралуға тиісті. Тақырыпты тереңдете оқыту сабақтары төмендегідей
мағынада кұрылады:
1) Оқушылардың өмірлік және музыкалық тәжірибесін толықтыра
жандандыру, дыбысты есту және сауаттылық дәрежесін
көтеруге бағытталған тақырыптар.
2) Өтіп жатқан тақырыптарды жан-жакты түсіндіруді, нақтылы
музыка тыңдаумен ұштастыруды оқушылардың қызу араласуы
негізінде жүргізу.
3) Тақырыптарды бекіту, олар туралы оқушылар түсінігін
біліп, оларды түрлі әдістемелік әдістермен дамытып отыру.
Тақырыпты жан-жақты, бекіте оқыту сабақтарында мазмұндық, мағыналық
тұрғыдағы теориялық ұғымдар нақты мысалдармен көрсетіле оқытылады.
Оқушылардың практикалық, теориялық білімдері сараланып, олардың алдыңғы
сабақтардағы жетістіктері көрсетіледі.
Оқу жылы барысындағы оқушылар меңгерген музыка мәдениетінің көркемдік
деңгейін жан-жақты көрсету үшін қорытынды концерт-сабақтар өткізіледі.
Мұндағы негізгі мақсаттар:
1) Оқушылардың музыкаға деген қызығушылық деңгейін байқау,
олардың сезім байлығын, көркемдік ойын тексеру.
2) Орындаушылық деңгейді анықтау, репертуар жан-жақтылығын
көрсету, музыкаға деген көзқарастардың даму дәрежесін
білу.
3) Оқушылар бойындағы шығармашылық үрдістерді байқау.
Бұл сабақ-концерттің салтанатты жағдайда, мектептің концерттік залында
өткізілгені дұрыс, жағдайға байланысты бірнеше сыныптарды біріктіріп
өткізуге де болады.
Концерттің басында ұстаздың өзі шығып, жиналып отырған ата-аналар мен
мектеп ұстаздарына концерт мақсаты мен мағынасын түсіндіріп өткені орынды.
Осы кезде оқушылардың үй тапсырмасын орындау барысы туралы да айтып өткені
дүрыс.
Мұның өзі ата-аналардың пікір білдіруіне мүмкіндік береді.
Концерт-сабақтың белгіленген жоспары, айқындалған логикасы болуға
тиісті. Орындалатын әндер мен күйлердің әр түрлі болуын қадағалау керек.
Концерт қызықты болуы үшін ата-аналардың да қосылып ән айтып кетуін
жоспарлаған өте тиімді. Осы сабақта ұстаздың өзі де өнер көрсетіп, жоғары
кәсіби дәреже көрсетсе, нұр үстіне нұр болары анық.
Музыка сабақтарын, ең алдымен, оқушылардың музыкамен қарым-қатынасы деп
қарау керек. Ұстаздың басты көңілі осында тұру керек. Музыканы тыңдап,
қабылдауды үйрету, сабақтардың формалары мен әдістемелік амалдардың дұрыс
қолданылуын үнемі дамытып, жетілдіріп отыру ұстаздық тәжірибенің үлесіне
тиеді.
Ұстаз жетістігі, қызметінің шығармашылық деңгейі оның оқушылармен
құрған сезімдік-рухани байланысы арқылы көрінеді. Осы тұрғыда оның алға
қойған жоспары, тәрбиелік мақсаттары, көркемдік-кәсіби дәрежесі бағаланады,
еңбегі көрінеді. Оқушыға берілуге тиісті музыкалық білім мен ұлттык, адами,
рухани үрдістер өз жемісін сонда ғана көрсете алады.
Республикамыздағы білім беру жүмысының және ұлтты тәрбиенің басты
мақсаты да осыны көздейді.
Музыкалық тәрбиенің негізгі бағыттары. Қазақстанның жалпы білім беретін
мектептеріндегі музыка пәнінің аса қажеттігі күннен-күнге артып келе
жатқаны анық. Елімізде жаңа құрылымды колледж, лицей, гимназиялардың көптеп
ашылып жатқаны және олардағы мектептен тыс жүретін эстетикалық жүйелердің
жаңа типті үрдістерінің қалыптасуы, әсіресе музыкалық тәрбиенің нақтылы
әдістемелік нұсқауларын талап етеді. Әрине осындай білім беру ісінің
түпкілікті өзгерістерге ұшырауы, оқу жоспары мен бағдарламалық нұскауларды
қайта жаңартуды көздейді. Музыкалық тәрбиенің негізгі бағыттары арнаулы
"Музыка" оқулықтарында нақтылы ұсынылғанымен, оларға қосымша берілуге
тиісті әдістемелік нұсқауларда тәрбиелік жұмыстың барлық түрлері жан-жақты
қаралуға тиісті.
Әдістемеде көрсетілген жалпы білім беретін мектептерде музыкалық тәрбие
мен теориялық материалдардың берілу жүйесі, сабақ беру әдістемесі бұрынғы
кеңес дәуіріндегі типтік қалыптан мүлде өзгеше құрылғанын әр ұстаз жете
түсінгені дұрыс.
Бүгінде Қазакстанда музыкалық тәрбие берудің өзіндік үрдісі
қалыптасуда. Музыка пәнінің мазмұндық сипатын жетілдіру мақсатында түрлі
эстетикалық бағдарламалар мен әдістемелер жарыққа шыкты. Тіпті көрнекті
музыка қайраткері, композитор Д. Кабалевскийдің кең тараған музыкалық
бағдарламасы да нақтылы қолдау тапқан жоқ. Өздеріңізге ұсынылып отырған осы
бағдарламалық әдістемеде негізінен ұлттық репертуарға басты көңіл бөлінді.
Себебі, қай халыкта болмасын жеке бастың калыптасуына әсіресе ұлттық
өнердің басты әсер етуі дәлелденген.
Әдістеме мазмұнында түрлі бағдарламаларда ("Атамекен", "Елім-ай")
келтірілген әдістік үлгілер ескерілді. Сонымен қатар мұнда музыкалық
педагогиканың жаңа жетістіктеріне де баса назар аударылды. Музыка пәні
ұстазының әдебиет пен музыканың, бейнелеу өнері мен ән өнерінің өзара
байланысын барынша тұтас қарағаны жөн. Музыка пәнінің негізгі мақсаты
оқушылардың музыкалық қабілетін дамыта білу, оларға ән айтқызып, хор
өнеріне баулу, қажетті орындаушылық шеберлік тәсілдерін үйрету және
музыкалық шығармаларды көркемдік тұрғыда тыңдап, қабылдай білуге жаттықтыру
болып табылады. Осы мақсаттарды меңгеру барысында, әсіресе балалар даусының
физиологиялық ерекшеліктеріне басты көңіл бөлінгені жөн. Дәрігермен
кеңесіп, дауыс аппаратының құрылымдық ерекшеліктерін жетік білген дұрыс.
Әр сабақты жоспарлау барысында, сондай-ақ ән үйрену, музыка тыңдау,
түрлі вокалдық әдістерді меңгеру кезінде оқушылардың жас ерекшеліктеріне
көп назар аударылуы керек.
Бабаларымыз көшпелі өмір салты кезінің өзінде-ақ, балалардың музыкалық
және эстетикалық тәрбиесіне зор көңіл бөлген. Кешқұрым киіз үйге жиналып
алып, қосылып ән айтып, күй тарту үрдісі ешқандай әлеуметтік статусқа
бағынбайтын, өзіндік талғамды эстетикалык тәрбиеге айналған өнер мектебі
еді. Халық әндері мен күйлерінен ұлтымыздың тарихы ғана емес, оның адами
болмысы, жеке қасиеті, тіпті қоғамдық құрылымы анық байқалады. Сонымен
қатар рухани байлық тәрбиелік мағынаны да қоса атқарады.
Музыкалық тәрбиенің негізін ақын-жыршы, сал-сері, күйшілер жүргізген.
Олардың өнері мен өмірі өнерлі жастар үшін өзіндік мектепке айналған.
Ауызекі түрде беріліп келген өнер дәстүрлері ұрпақтан ұрпаққа өзгеріссіз
ауысып, көркемдік тәрбиенің арқауы ретінде қабылданған. Өнерпаз тұлғалардың
ел алдында өнер көрсетуі белгілі эстетикалық талғам қалыптастырып,
балалардың музыкаға деген қызығушылығын оятып отырған.
Кеңес дәуірінен бастау алатын музыкалық білім беру жұмысы күні бүгінге
дейін айтарлықтай жетістіктерге жетті. Мектептердегі музыкалық тәрбие беру
ісі мынадай екі салада дамып келеді:
1) Жалпы білім беретін мектептердегі музыка сабағы.
2) Мектептен тыс жүргізілетін музыкалық тәрбие беру орындары
(музыка мектептері, мәдениет сарайларындағы немесе мектептер
жанындағы музыкалық студиялар, үйірмелер).
Музыка пәні сабақтарының негізгі мақсаттары төмендегідей арнада
анықталады:
1) Оқушыларға әндер үйретіп, оларды дұрыс айта білуге үйрету.
2) Музыка әуенін өзінше талдап, тыңдай білуге үйрету.
3) Ноталық жазудың бастапқы қағидаларын үйретіп, нотамен ән
айтуға баулу.
4) Белгілі бір музыкалық аспапты меңгеруге жаттыктыру.
Музыкалық тәрбие жеке бастың сезімдік мәдениетінің, адами қасиетінің,
интеллектісінің қалыптасуына қызмет етеді.
Балаларға музыканы оқытудың тағы да атап өтерлік тиімді жақтары баланың
көркемдік әлемге деген ынтасын ояту, қызықтыру, оқушыда тұрақты бір рухани
талғам қалыптастыру, әуен-сазынан көркем бейне таба білу сияқты ірі де
қажетті мақсаттардан көрінеді.
1.2 Оқушылардың музыкаға баулу мен тәрбиелеудің негізгі әдістемелері
Музыка үйрету жұмысының түрлі әдістемесі оқу материалының мазмұнына,
оқушылардың жас ерекшелігіне және олардың шығармашылық, танымдық үрдістерге
деген қабілеттеріне орай өзгеріп отырады.
Өткізілетін материалға жан-жақты түсіндірмелік шолу жасау әдістемесі
оқушының өз бетінше ізденіп, іс-қимыл жасауға арналған ізденушілік
әдістемесімен өзара біріге қолданылса, зор нәтиже береді.
Үйретілетін ән-күйдің сезімдік-драмалық тұрғыдан сатылай үйретілуіне
арналған әдістеме сабақтың шарықтау барысына арналады. Әр түрлі нұсқада
құрылатын ән-күй сабағының музыкалық-драмалық әдіспен өрбуі де жиі
қолданылады.
Ұстаздық бақылау мен оқушының өзін-өзі байқап отыру әдістемесі, әр
оқушыға баға қою, оның музыкалық дамуына нақтылы сәйкес жүргізілсе ғана
көрнекті жетістік берері сөзсіз.
Ұстаз бағасы мен үйге берілген тапсырма оқушының музыка қабілетінің
даму сатысын көрсететін ең негізгі көрсеткіш екенін ұмытпаған жөн.
Ұстаздың белгілі бір ән-күй, шығармаға деген өзіндік көзқарасының болуы
және оны бейнелі сөзбен, іс-әрекет, көркем қимылмен көрсете білуі сезімге
әсер ету әдістемесі деп аталып, ол оқушы қабілетінің артуына игі әсерін
береді.
Музыкалық қабілеттің, яғни ән айту, аспапта ойнау шеберлігінің
айтарлықтай өсуі, ондағы нақтылы табыстың болуы, оның ұстаз тарапынан айқын
көрсетілуі оқушы санасында мақтаныш сезімін тудырып, оның шығармашылық
қызметке деген ынтасын барынша арттыра түседі.
Жағымды үлгі көрсету, музыка өнеріне деген сенімділік білдіру,
жаттығулар көрсету, олардың жеке бастың сезімдік дамуына қызмет істеуі, ән-
күй сабағына деген кызығушылык тудырары сөзсіз.
Ән-күй сабағына кешенді әдістемелер қолдану, ұстаздың белсенді
музыкалық қызметі, сабақтың барлық элементтерінің тұрақты қолданылуы
оқушылардың музыкалық мәдениетінің қалыптасуына зор әсер етеді. Түрлі
әдістемелік үрдістерді алмастыра қолдану әр сабақтың мақсаты мен міндетіне,
ұстанымы мен мазмұнына байланысты өзгеріп тұрары анық.
Мектепте үйренетін ән-күйлерге қойылатын әдістемелік талаптар мынадай
тәртіпте орындалуға тиісті:
1) Әндердің жоғары көркемдігі, еркін орындалу мүмкіндігі қаралады.
2) Әндердің орындалу мүмкіндігін алдын ала тексеріп алу, қиындық
туғызатын тұстарын меңгеру әдісін анықтап алу.
3) Үйренетін әнге кызығушылық тудыратын әңгіме айту, оқушы қиялын
ұштау.
4) Ән-күйді тыңдау және айтып беру немесе ойнап көрсету.
5) Ән-күймен танысқаннан кейін өткізілетін әңгіме-кеңес. Онда
шығарманың мінезін, музыкалық көркем бейне беретін негізгі мәнерлерін
анықтау.
6) Көркемдік және техникалық қағидаларды сақтай отырып әнді үйрену
кезеңі. Вокалдық шеберліктің әннің көркемдік бейнесін ашуға қызмет істеуін
қадағалау. Әнді орындау жөніндегі сөздік түсініктеме беру және ұстаз-
дың ән фразаларын жеке айтып беруі осы жерде аса қажет болады.
Әнді жаңадан үйрену жұмысын мынадай тәртіппен жүргізуге болады:
1) Ұстаздың өзі орындап көрсетуі.
2) Ноталық жазбаны қолдану.
3) Ән әуенін жай екпінде, жеке фраза, шумақтармен үйрену.
4) Ән интонациясы мен ырғағының өте дәл орындалуын тұрақты қадағалау.
5) Әннің кейбір қиындау жерлерін жеке бөліп қарау.
6) Ән мәтіннің логикалық шыңын анықтау, дикциямен жұмыс істеу.
7) Ұстаз бен оқушының әнді орындау жоспарын ойластыруы.
8) Әр сабаққа арналған жұмыс жоспарын жазып отыру.
9) Екі, үш дауысты әндерді үйренуді әр дауысты жеке көрсетуден бастау
керек. Дауыстарды қосуды біртіндеп сатылай жүргізген дұрыс.
10) Ұстаздың дирижерлік әдістерді қолдануы ән үйрену кезеңін
жеңілдететіні сөзсіз.
Ұстаз оқушыларға музыкалық есту қабілетінің жалпы даму негіздерін
нақтылы түсіндіріп бергені жөн. Музыкалық есту өнерінің негізгі екі түрі
болады:
1) Мелодиялық есту.
2) Гармониялық есту.
Мелодиялық есту қабілеті естілген, әуен-сазды дәл қайталау арқылы
көрінеді, ал гармониялық түрі бірнеше ды\быстар (аккордтар) үндестігін
ажырата білумен байқалады. Есту қабілетінің осы екі түрін де арнайы
жаттығулар арқылы дамытуға болады.
Музыкалық есту қабілеті ән-күйдің мазмұнын, көркем ойын түсінуге, оны
сезіммен қабылдауға, шығармалардың дыбыстық кұрамын, ырғактық, тембрлік
ерекшелігін және дыбыстық ауқымын, формалық стилін анықтауға негіз болады.
Сабақ барысында түрлі әуен-сазды тыңдап, олардың аттарын, формасын,
дыбыстық ауқымын әңгімелеп отыру өте тиімді. Әуенді мәнерлі, таза айтып,
оның ладтық ерекшелігін айыра білу оқушылардың музыкалық қабілетінің даму
дәрежесін көрсетеді.
Әннің ырғағын дәл сезіне білу үшін оқушылармен музыкалы-ырғақтық
ойындар, түрлі жауап-сұрактар, ырғақтық диктанттар, шығармашылық үрдістерді
көрсетіп, тұрақты еткізіп тұру сөзсіз нәтиже береді. Ырғақтық сезімнің
эмоциялы, моторлы табиғатын ұстаздардың нақтылы ажырата білгені жөн.
Оқушылардың музыкалык есту, ырғақ сезіну қабілеттерін дамыту үшін халықтық
әуендерді, сонымен қатар классик композиторлардың, қазіргі заманғы
авторлардың шығармаларын кеңінен пайдалану керек.
Оқушылардың музыкалық-шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін халықтың
карапайым әуен-саздарын, мақал-мәтелдерін, балалар өлеңдерін, т. б.
қолдануға болады.
Музыка сабақтарында ұстаздың өзі ән айтып, аспапта ойнап, көркемдігі
жоғары ойын көрсетсе, оның оқушыларға беретін маңызы мен тәрбиесі өте
өлшеусіз екені анық.
Оқушылардың музыка тыңдау мәдениетін қалыптастыру жолдары. Музыка
әуенін тыңдап түсіну мәдениеті бала кездегі тәрбиенің негізінде
қалыптасқаны жөн. Ол үшін оқушыны, ең алдымен, сезім байлығын дамытуға,
есту, есте сақтау, қиялды ұштау және шығармашылық еңбекке үйреткен тиімді.
Музыканы дұрыс тыңдап, одан ерекше ләззат алу үшін музыкалық шығарманың
талғамдық деңгейі, оқушыға беретін сезімдік ассоциациясы маңызды орын
алады.
Оқушыларды музыканы қабылдаудың сапалы жағына қызықтырып отыру -
ұстаздың басты борышы.
Музыканың түсінікті, әсерлі болып қабылдануы үшін ұстаздың алдын ала
жоспарлаған дайындық жұмыстары, көркемдік-педагогикалық, музыкалық
талдаулары, әсерлі әңгіме-суреттемелері оқушының музыка қабылдау сезімін
дамытып, оның дұрыс қалыптасуына көмектеседі. Оқушының көркем ойының
тұрақтанып, өзіндік талғамының қалыптасуы, оның шығармашылық ойының өсуі
ұстаздың баланы қандай дәрежеде қызықтырғанына байланысты қаралатыны
сондықтан. Әсіресе оқушыны музыканы дұрыс тыңдай білуге үйрету сабақ
жоспарынан тыс қалмауға тиіс.
Музыканы тыңдап, қабылдау жұмысын түрлі кезеңмен атқарған тиімді.
Мысалы, I кезең — алғашқы жалпылама танысу кезеңі.
ІІ кезең - музыкалық шығарманы талдау, тыңдау, бөлімдерін жекелей
қарау, интонациялық, орындаушылық ерекшеліктерін үйрену.
III кезең — биік деңгейде, музыканы мағыналық тұрғыдан қабылдауға
үйрету.
Оқушылардың жалпы музыкалық танымын, яғни музыкаға деген танымдық
қызығушылығын біртіндеп, дұрыс бағытта дамытып, бағдарлап отыру да -
ұстаздық шеберліктің бір түрі.
Музыка сауатының қарапайым элементтерін меңгеру (демек, нота жүйесін
меңгеру) оқушының музыкалық танымының бір түрі ғана. Ноталық жүйені толық
меңгеру жалпы білім беру саласындағы міндетті мақсат емес, ол тек
оқушыларды музыка өнеріне жұмылдыру, қызықтыру жұмыстары үшін қолданылады.
Ноталық белгілер музыкалық шығармашылық өнердің жалпылама символы
(рәміздері) ретінде әуен-саздан көркемдік ой тудыруға, мән-мағыналық
түсінік білдіруге көмектеседі.
Мектептерде ноталық жүйеге дейінгі музыка сабақтарын өту кезеңдері
болады. Бұл сабақтардың негізгі мақсаты - оқушылардың түрлі практикалық
қызметін жүйелеп, шығармашылық арнаға бағыттау және ұлттық дәстүрлі
өнерлердің негізгі салаларымен таныстыра бастау. Ұлттық музыканың өзіндік
ерекшеліктері мен рухани қадір-қасиетін бала танымына сіңіре білу әр
ұстаздың ең қасиетті борышы екенін ерекше бөліп айтпақпыз. Әрбір ән-күй
сабағында осындай ұлттық дәстүрлерге арналған танымдық бөлімдер болуға
тиіс. Ән әуенін нотамен айту шеберлігін дамыту үшін, нота баспалдақтарының
белгілерін саусақтармен белгілеу, сондай-ақ баспалдақтар арақатынасын
графикалық суреттермен көрсету сияқты көрнекті құралдарды қолдану тәсілдері
де музыка пөні әдістемесінде орын алуы керек.
Музыка пәнінде музыкалық-ырғактық қозғалыстарға баса мән берілгені жөн.
Бұл әдістер оқушының музыкалық дамуына зор әсер етіп, түрлі орындаушылық
шеберліктің қалыптасуына негіз болады. Музыка сазының метрикалық негіздерін
ажыратуға, оның фразалық бөлімдерін сезінуге, шығарманың ырғақтық
суреттерін түсінуге музыкалы-ырғақтық қозғалыстардың мәні өте зор. Музыка
пәнінің негізгі мақсаттарынын бірі - оқушылардың шығармашылық қабілеттерін
дамыта отырып, әр баланың жеке мүмкіндіктерін анықтап, соған дем беріп
отыру.
1.3 Оқушылардың ән айту мәдениетін дамыту. Хорды ұйымдастыру жолдары
Жасөспірімдерді ән айту өнеріне тәрбиелеу неғұрлым ерте басталса,
соғұрлым нәтижелі болатыны дәлелденген шындық. Ән салу адам жанының
сұлулығына, ой мен ақыл кабілетінің арта түсуіне тікелей әсер етеді, тіпті
баланың физиологиялық дамуына да септігін тигізеді.
Ән үйретпес бұрын, оқушыларды денесін бос, тік ұстауға, басты қалай
ұстап, ауызды қалай ашу керектігін, яғни денені ұстау қалпын анықтап үйрету
қажет. Сосын демді қалай дүрыс алу керектігі айтылуға тиісті. Әннің түрі
мен екпініне байланысты іштен дем алу өнерінің еркін қалыптасуы ұстаздың
тиянақты еңбегіне байланысты дамиды. Демді әннің аяғына дейін жеткізе білу,
яғни ауаны үнемді пайдалану - әнші шеберлігінің негізі деуге болады. Демді
ұзақ шығаруға сүйене отырып, дауысты дыбыстарды дөңгелете алуға
дағдыландыру - әнші тәрбиелеудің басты мақсаты. Ән үйрету кезінде дауысты
және дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтып үйретіп, дикцияға көп мән берілгені
жөн.
Әнді таза, анық айту үшін оқушыларға арнайы жаттығулар беру керек.
Жаттыгулардың негізгі екі түрі бар:
1) Жеке өз бетімен дайындалғандары.
2) Нақтылы әдіс-тәсілге, әннің белгілі қиындығын меңгеруге арналғаны.
Оқушылардың жаттығуға деген қызығушылық көзқарастарын қалыптастырып,
оларды нақтылы максатқа қолдану керек.
Ән айту алдында оқушы даусын арнайы жаттықтырып алу керек (распевания).
Әуендік және ырғақтық тұрғыдан қарапайым, тез жатталатын әуенді жай
екпінде, модуляциялы секвенция ретінде жарты тон бойынша жоғары-төмен
айтқызып үйрету өте тиімді. Жаттығулар арасында бірдей ұзактықта тыныс алып
отырса (паузалар), ол әуенді қайталауға, ән айту шеберлігін дамытуға зор
мүмкіндік береді.
Әнді түрлі аспаптармен (баян, фортепиано) сүйемелдеп айтқан оқушының
музыкалық дамуына зор әсер етсе, әннің өзін жеке айтып жаттыққан да
әуендік, гармониялық және ладтық сезімнің өсуіне көп көмек береді.
Мектептегі хор ұйымдастыру жолдары. Ұстаздың әр сыныптағы оқушылардың
бастарын қосып, хор ұйымдастыру жүмысы да музыкалық тәрбиенің басты
салаларының бірі. Адам жеке басының жан-жақты дамуына, психологиялық мінез-
құлыктың дұрыс қалыптасуына хор құрамында ән айту өнері үлкен әсер етеді.
Бұл өнер баланың есте сақтау, тыңдау қабілеттерін арттырып, өзін-өзі ұстай
білуге, жеке бастың мүддесін ұжымға бағындыруға, қиялы мен еркін бақылау
жасауға үйретіп, баулиды.
Хор ұжымын ұйымдастыру жұмысы оған оқушыларды қабылдауға арналған
талаптардан басталады. Бұл талап та, ең алдымен, оқушылардың музыкалық ән
айту қабілеттерін таңдап, байқау жұмысы тұрады. Балалардың дауыс мөлшерін
анықтауға барынша көңіл бөлінгені дұрыс.
Осы жұмыстарды нақтылы жүргізу үшін хор жетекшісінің бақылау күнделігі
болу керек. Онда әр оқушының жағдайы, дауыс, есте сақтау, есту, ырғақ соғу
сияқты қабілеттері көрсетілуі керек.
Хормен дайындық жұмысы кезең-кезеңмен жүргізіліл, ол әрбір жаңа әнді
жан-жақты таныстырумен басталғаны орынды.
Хорға шығарманы үйрету жұмыстары әннің сөздерін жаттатудан басталады.
Мектептегі балалар хорымен жұмыс істеудің төмендегідей ерекшеліктері
бар:
1) Хордың түрі жеке оның мақсатына байланысты репетиция өткізу.
2) Сөзбен түсінік беріп, жекелеген түстарды көрсетіп отыру (мұндағы
түсініктер әрі қысқа, әрі нұсқа болғаны жөн).
3) Қателіктерді нақтылы көрсетіп, талдау.
4) Оқушылардың түрлі мінез-құлықтарын есепке алып, жұмыс жасау.
5) Ұстаздың оқушыларға талап қоя білуі мен сезімталдығы.
Хор ұжымымен жұмыс жасау оқу-тәрбиелік, мәдени-қоғамдық жоспарлармен
ұштасып жатқаны жөн.
Балалар бойындағы көркемдік, сезімталдық, интеллектуалдық қасиеттердің
дамуына ән айтып, хорға қатысу тәжірибесі аса қажет екені даусыз.
2. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған
бағдарламаларға түсініктеме
2.1 Музыка бағдарламасы. 1-4 сыныптар
Музыканың өнер құралы ретінде орасан зор тәрбиелік мүмкіндігі бар. Ол
өмірдің ажырамас бір бөлігі және оны бөліп қарастыруға болмайды.
Қоршаған орта музыка тілі арқылы адамға аудармасыз-ақ түсінікті де жақын
бола түседі. Музыкалық көркем бейне оқушыларды қоршаған ортада болып
жатқан түрлі құбылыстардың шын бейнесін ашуда жаңаша ойлау өрісін
байытып, өмірлік тәжірибесін кеңейтеді.
Музыка эстетикалық тәрбиенің маңызды бір бөлігі бола отырып жеке
тұлғаның ақыл ойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-жақты өмір тәжірибесін
кеңейтуге, қызығушылық біліктілігін және ойлау қабілетін дамытуға ,
шығармашылық іскерлікке тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында музыка сабақтары
білім беру мен тәрбие берудің маңызды бір саласы болып табылады. Музыка
пәнінің маңызы қоғамның әлеуметтік сұранысына жауап бере отырып, оқушыларды
халықтық ( ұлттық) музыкаға баулиды.
Халықтық музыкалық фольклорына құрметпен қарап, ұлттық салт-
дәстүрімізді қастерлеуге баланы жас кезінен баулығанда ғана, ол ертеңгі өз
отанының нағыз азаматы болады.Халық музыкасы мен кәсіптік (профессионал)
музыканың өзара байланысын сезіну арқылы бала классикалық күрделі музыканы
түйсінеді. Сондай-ақ , ұлттық музыка мен дүниежүзі музыкасындағы халық ән-
күйлері аудармасыз-ақ,, бар халыққа түсінікті тіл екендігін ұғынады.
Музыкалық тәрбие берудің басты мақсаты – музыка өнері арқылы рухани
бай, шығармашылығы мол, халық өнерін өмірдің бейнесі ретінде түсініп, оны
сүйе білетін, халқымыздың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін қастерлейтін,
классикалық музыканы және басқа халықтардың өнерін құрмет тұтатын жеке
тұлға тәрбиелеу.
Тәрбиелік және білімдік міндеттері:
1) Халық музыкасына құрметпен қарау, ұлттық салт-дәстүрлеріміз бен
әдет-ғұрпымызды қастерлеуге тәрбиелеу, қазақ музыкасы мен өнерінің өзара
байланысын түсінуін қамтамасыз ету.
2) Басқа халықтардың музыкасын сыйлап, өз халқыңның музыкасымен ұқсас,
жақын жерлерін таба білуге көмектесу.
3) Классикалық музыкаға және дүниежүзінің музыка өнеріне жақындастыру,
белгілі композиторлардың, музыкантардың, орындаушылардың шығармашылығымен
таныстыру,солардың үлгілерінде тәрбиелеу.
4) Музыка тыңдау және орындау барысында оған шығармашылықпен қарауға
тәрбиелеу, қызығушылығы мен қиялын өмір құбылыстары және музыканың өзара
тығыз байланысын түсіндіру негізінде дамыту.
5) Музыканың көркем бейнесіне сәйкес мәнерлеп орындау, біліктілігін
дамыту, оны түсіну мен сезіне білу талғамын қалыптастыру.
6) Музыкалық қабілеттілігін дамыту және білім беру.
Музыка пәнінің мазмұны барлық сыныптарға ортақ бір тақырып айналасына
шоғырланады Ән-күй – халық қазнасы. Осы тақырып 1-4 сыныптардың әрбірінің
музыкалық материалдарынан көрініс тауып, жүйелілік пен бірізділік ұстанымы
сақталып, негізгі тақырыптары ашылады. Олар мынадай тәртіппен орналасқан:
- Сырлы да сазды әуен
- Күмбірлеген күміс күй
- Ән мен күй халық үні
- Аңыз – ертегі әлеміндегі ән мен күй
- Эпос сарыны
- Ақылың болса, жыр тыңда
- Айтыс өнері
- Күй тартыс
- Қос арна
- Халық музыкасының әлемдік арнаға ұласуы
Музыка сабағы іс-әрекеттің негізгі түрлерін ескеріп, бірлестікте
құрылған: ән айту, музыка тыңдау, музыка сауаттылық және басқа қосымша іс-
әрекеттер, шығармашылық тапсырмалар.
Музыка сабағының негізгі бөлімі- хор мен ән айту.
Бұл көпшілікке қолайлы іс- әрекет болып табылады. Ол балаларға әнді
ұжым болып орындау барысында шығармаға өз қатынасын білдіруге мүмкіндік
береді.Әр сыныптан келесі сыныпқа көшіуге жүйеле және бірізді жұмыс жасай
отырып, шығарманы тыңдап,оны түсініп, әнді таза, ашық, мәнерлі орындағанда,
сонда ғана ән айту әдісі тәрбиелік міндеттерге сай келеді.Ән айту біртұтас
жинақталған процесс болып табылады.Ән айтуға баланың барлық организмі:
тыныс алуы, нерв жүйесі, бұлшық еттері,артикуляциялық және дыбыс шығарушы
аппараттары қатысады.Дұрыс орындалмаған жұмыс ән айту процесіне кері әсерін
тигізеді.Сондықтан ән айту жұмысы бірінші сыныптан бастап жүргізіп,барлық
сыныптар бойына жалғастырылып отырады.
Бағдарламадағы негізгі талаптар үнемі толықтырылып,кеңейтіліп отырылуы
ескерілген.Ән айтудың қалыптасуына таңдап алған материалдар да әсер
етеді.Онда көркемдік жағынан құнды, ашық, мазмұны түсінікті, орындауға
жеңіл, ыңғайлы және дамытушылығы жағы басым болуы көзделеді.
4 жыл бойына оқушылардың қазақтың халық әндері мен басқа халықтардың
әндерін, Қазақстан композиторларының әндерін түсінуге, оған
сүйіспеншілікпен қарауға, көркемдік талғамы мен музыкалық қабілетін
дамытуға (музыканы есту қабілеті, ырғақты сезінуі, есте сақтай білу,
орындаушылық қабілеті т.б.) қол жеткізіледі.
Әрбір сыныптың репертуарына әртүрлі көңіл-күйлі әндер: жеңіл және
сергек, ширақ орындауды талап ететін әндер мен әуендер,бірқалыпты,
кантиленді әуендетілген т.б.
Бірінші жартыжылдықтың тақырыбы Сырлы да сазды әуен.Балалар алтын
қорға енген қазақтың халық әндерімен, қазақтың әдет-ғұрпымен, салт-
дәстүрлерімен толық таныса алады. Оларға бесік жырлары; тұсау кесу, төрт
түлік малға арналған әндер, табиғат туралы және Қазақстан
композиторларының әндері жатады.
Екінші жартыжылдықта Күмбірлеген күміс күй атты тақырып бойынша
балалар қазақ елінің шығармашылығымен танысуды одан әрі жалғастырады.
Екінші сыныпта оқушылар халық әндері мен Қазақстан композиторларының
әндерін, оған қоса Жыл басы кім болады? атты операмен танысып,
ертегідегі кейіпкерлердің әнін орындайды.
Үшінші сыныпта халық әндері және қазіргі заманғы әндердің репертуары
біртіндеп күрделене түседі, яғни екі дауысты элементтермен орындайды.
Төртінші сыныптың репертуарында тек екі дауысты немесе канонмен
айтылатын әндер ғана емес, сонымен қатар орындауы қиындау мазмұны жағынан
және ырғақтарында ерекшеліктері бар, дыбыс биіктігі,гармониялық есту
қабілетін дамытатын диапозонды кеңейтуге көмектесетін әндер берілген.
Барлық сыныптарда әнді дұрыс айту қалпына талап қойылады:
Әуенді таза айту, дыбыстың әсем, нәзік, әуелі дыбысталуына, бірқалыпты
дем алуына, сөз текстісін анық айту, дауысты, дауыссыз дыбыстарды
дөңгелендіріп дұрыс орындау т.б.
Музыкалық тәрбие берудегі музыка тыңдау – музыка пәнінің маңызды бір
бөлігі болып табылады. Ол музыкалық жан – жақтылықты кеңейтеді, музыкалық
білімін толықтыра отырып, қабылдауын дамытады, сүйішпеншілігі мен көркемдік
талғамын қалыптастырады.
Музыка тыңдау барысында шартты түрде бастауыш сынып оқушыларының
қабылдауын былайша топтастыруға болады: шығарманың мазмұнын елестету, оның
жанры, құрылысы және басқа көркемдік құралдарын ажырату.
Оқушылар бірінші сыныпта ән немесе күй жанры жөнінде толығымен мағлұмат
алады: Ал, екінші сыныпта олар күрделі фактурасы бар Жыл басы кім
болады? атты балалар операсы мен аңыз – күй Жетім бала эпикалық бірнеше
көріністен тұратын көлемді күймен танысады.
Үшінші сыныпта ән мен сөздің өзара тығыз байланысымен қазақтың ұлттық
шығармашылығы түрлерімен: терме, жыр, айтыс, күй тартыс, атқты жыршы –
термеші, күйшілерімен танысады.
Төртінші сыныпта бағдарламаның музыка тыңдау бөлімі жүйелі
бірізділікпен жалғасып отырады. Оқушылар ән мен күйдің күрделі музыкада
жаңа өмірге ие болғанын көре отырып, композиторларының шеберлігінің
арқасында халық музыкасының түрленіп, жаңа бояулармен нәрленгенін
байқайды. Қазақстанның және шетел шығармаларымен танысу музыканың күрделі
жанрлары мен формаларын білуге көмектеседі.
Музыкалық сауаттылық. Оқушылар музыканы қабылдай білу үшін, оның
тірі өнер екенін өмірімен тығыз байланыста болатынын түйсінуі қажет.
Музыканы ести білу тәжірибиесі балаларға 1-4 сыныптар бойында халық
музыкасын орындау мен тыңдатуда, қазіргі мектеп оқушыларына арналған
композиторлық әндерді айтуда, халық күйлерін,классикалық музыка тыңдатуда
т.б. бір – бірінен өзара айырмашылықтарын ажыратуда ықпал етеді. Ән айту
кезінде және музыка тыңдағанда балалар біртіндеп музыкалық сауаттылықты да
игереді. Шығарманың мазмұны мен көңіл – күйі жөнінде мәліметтер алады,
музыканың көркемдік құралдарымен – темп, дыбыс күші, әуенділік, ырғақ,
дыбыс биіктігі танысады. Шығарманың жанры және құрылысы, музыкалық аспаптар
мен халық аспаптар оркестрі симфониялық оркестр, хор және хордың құрамы
жөнінде мағлұмат алады. Оқушылардың алған білімдері сыныптан сыныпқа көшкен
сайын толықтырылып, ұлғайтыла түседі. Оқыту процесінде оқушылардың
музыканы танып білуі іс жүзінде асырылады. Нота сауаты оқушылардың жас
ерекшелігіне сәйкес 3 сыныптан бастап ендіріледі.
Шығармашылық тапсырмалар. Ырғақты би қимылдары, сабақтың тақырыбына
байланысты сүреттер салу көбінесе 1-2 сыныптарда қолданылады. 2- сыныптан
бастап берілген тақырыпқа суырып – салмалық ойнайды. 1 – сыныпта жұмбақтар
шешсе, келесі сыныптарда ребустар шешеді, берілген тақырыпқа шығармалар
жазады. Ізденгіш тапсырмалар, проблемалық ситуациялар тудыратын
сабақтар оқушыларға алған біліміне тиянақтылықпен қарауға үйретеді.
Жергілікті жердің жағдайына және өмір сүріп жатқан жердің
еркшеліктеріне байланысты, ұлттық дәстүрлеріне сәйкес мұғалім білім беру
ережелерін ескере отырып, сабақтың мазмұнына түрлі өзгерістер енгізуіне
болады.
Осы бағдарламаның тиімділігін авторлар (Құлманова Ш. Б.,Оразалиева М.А,
Сулейменова Б.Р.) сегіз жыл бойы эксперименттік байқаудан өткізген.
2.2 Музыка бағдарламасы. 5-6 сыныптар
Музыка пәні бойынша қазақ мектептеріне арналған бағдарлама (5-6
сыныптар). Авторлары: Ж.Ж.Еңсепов, Ж.К.Мейірова, А.А.Саильянц.
Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру үшін, оларға көне дәуірден
келе жатқан музыкалық, аспаптық шығармаларды, ән, терме, күй, жыр, айтыс,
өлеңдерді үйретіп, халықтың қасиетті рухымен суару абзал.
Аймақтық мектептердің жергілікті ерекшелігінде дамыған музыка үлгілерін
тыңдап, орындап, үйрену, аспапты меңгеру арқылы оқушылар өнер рухынан нәр
алады. Осының өзі олардың жаны жайсаң, жүрегі жылы, абзал азамат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Мектептегі музыка тәрбиесі жүйесінің негізгі түрі – музыка пәні
1.1 Мектептегі музыка пәні, негізгі бағыттары
1.2 Оқушылардың музыкаға баулу мен тәрбиелеудің негізгі әдістемелері
1.3 Оқушылардың ән айту мәдениетін дамыту. Хорды ұйымдастыру
2. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған
бағдарламаларға түсініктеме
2.1 Музыка бағдарламасы. 1-4 сыныптар
2.2 Музыка бағдарламасы. 5-6 сыныптар
2.3 Елім-ай, Мұрагер бағдарламасы
2.4 Музыка пәні бойынша бағдарламаның негізгі ережелері
3. Музыка пәнін өткізудің кейбір үлгілері және әдіс-тәсілдері
3.1 Сабақ барысы үлгілері, музыка сабақтарын өз бетімен талдай білуге
үйрету үлгілері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет
мәртебесіне ие болып, әлеуметтік қоғамдық, экономикалық, рухани-мәдениеттік
күрделі жаңарулар жүзеге асуда. Осыған орай ұлттық мектебіміз елеулі
өзгерістерге бет алып, реформалық қайта құрулар жүргізілуде. Білім туралы
заң қабылданып, Қазақстан Республикасындағы барлық жалпы білім беретін
мектептерге арналған ортақ тұжырымдамалар айқындалуда. Онда жалпы білім
беретін мектептің мақсаттары, міндеттері, қызметі, құрылымы мен түрлері
қаралған.
Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттың мәдени мұрасының
сабақтастығын сақтай отырып, оқыту, тәрбиелеу, арқылы әрбірінің жеке
тұлғалық сапаларын Жан-жақты дамыту жаңа мектептің басты мақсаты деп
танылды.
Елімізде білім беру, жас ұрпақты тәрбиелеу мәселелері саласында
түбегейлі, шұғыл бетбұрыстар жасалып жатқаны белгілі. Тәуелсіздік туын
тіккен жас мемлекетіміздің болашағына тұтқа болар білімді де білгір,
білікті азаматтар даярлау – бүгінгі күннің келелі мақсаттарының бірі.
Сондықтан да мектептердегі оқу- тәрбие жұмыстары мен педагогикалық ғылым
жүйесінде бұрыннан жинақталған мол тәжірибелердің тиімді жақтарын сұрыптай
пайдалана отырып, қазіргі қоғамдық - әлеуметтік үрдістерге сай, жаңаша
түсінік- таныммен жан-жақты білім беру, келешектің әмбебап маман
мұрагерлерін дайындау міндеті қойылып отыр.
Осындай мақсаттағы кең көлемді бағдарламалық жоспарлар өз кезегінде
оқу- тәрбие жұмыстарын жүргізуге де үлкен өзгерістер енгізіп, мектеп
мұғалімдері қызметінің ауқымын арттырып, олардың ұстаздық шеберлік
деңгейінің аса жоғары болуын талап етуде. Соған байланысты әр салада жеке
пәндер бойынша жаңа бағдарламалар енгізіліп, оқу құралдарын жаңаша бағытта
қайта түзу қажеттігінің туғандығы да заңды құбылыс.
Жалпы білім беретін орта мектептерде музыкалық педагогика саласы
бойынша жаңа бағдарламалар жасалып, оқулықтар жазылады. Негізінде тек
мұғалімнің музыка пәнінен сабақты қалай ұйымдастырып, қалай жүргізуі
керектігі жөніндегі бағыт-бағдар беретін әдістемелік оқу құралдары ғана
жарық көреді. Бірақ та жаңа заман талабына сай істелген бұл жұмыстар
саны болашақ музыка мұғалімдері үшін әлі де болса жеткіліксіз. Себебі
оқулықтар аз, әдістемелік оқу құралдары қалалық мектепте істейтін, жоғарғы
оқу орындарының мамандарымен байланысып жұмыс істей алатын музыка пәні
мұғалімдерінде ғана кездеседі. Ал болашақ музыка мамандарына және ауылды
аймақтағы музыка пәні мұғалімдеріне де әдістемелік көмек өте қажет.
Оларға жаңа, ауқымды әдістемелік оқу құралы керек болып отырғандықтан,
мен өзімнің көп жылдар бойы еңбек еткен тәжірибемді жинақтап, жүйелеп
ұсынып отырмын.
Курстық жұмыстың мақсаты. Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы
оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастырудың ғылыми -
педагогикалық негізін анықтап, әдістемелік тұрғыдан дәлелдеу, ұсыныстар
жасау.
Курстық жұмыстың объектісі. Жалпы орта білім беретін мектептерінде
музыка пәнін беру жүйесі.
Пәні: Музыка мен өнер түрлерінің байланысы арқылы оқушылардың музыкалық
таным қызығушылықтарын қалыптастыру үрдісі.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- қазақ халық педагогикасында музыка мен өнер түрлерін байланыстыру
дәстүрлеріне сипаттама беру;
- оқушылардың музыкалық қызығушылықтарын қалыптастыруда музыка мен өнер
түрлерінің байланысының ғылыми - теориалық негіздерін анықтау;
- оқушылардың музыкаға қызығушылықтарын қалыптастырудағы музыка мен
өнер түрлерінің байланысының мүмкіндіктері мен оның мазмұнын айқындау;
- мектептегі музыка пәнін оқытудағы музыка мен өнер түрлерінің
байланысын қолданудың әдістемелерін анықтау.
1. Мектептегі музыка тәрбиесі жүйесінің негізгі түрі – музыка пәні
1.1 Мектептегі музыка пәні, негізгі бағыттары
Музыка пәні - оқушының оқу-танымдық, рухани-танымдық қасиеттерін
өсіруге арналған арнаулы сабақ. Басқа сабақтар сияқты, мұнда да оқу-тәрбие
жұмысының негіздері: тапсырма беру, мазмұн-мағына, оқыту әдістемесі
қолданылады. Әр сабақ өзінің ішкі логикасымен кұрылады. Сабақтың мақсаты -
оқушылардың дайындық деңгейімен берілген тапсырманың, мағынаның, әдістеме
мен оқыту түрінің сәйкестігімен орындалады. Алдымен сабақтын мақсаты мен
мазмұнын анықтап алған ұстаз содан кейін оқытудың формасы мен әдістемесін
таңдап алады. Бұл таңдау сабақтың түріне, мазмұндық ерекшелігіне қарай
жүргізіледі. Музыка сабағы негізінен үш бөлімнен тұрады: ән үйрену, музыка
таңдау, музыкалық сауатты ашу. Оқушылар - ұстаз - музыка - міне осы үш
нәрсе сабақтың арқауын құрайды. Ұстаздың басты міндеті өзі құрған жоспарына
сәйкес оқушыларға музыканың мағынасына, айтайын деген көркем ойына терең
үңіліп, өмірдің музыка өнерімен байланыстылығын сезінуге, музыкалық
білімнін негізін қабылдауға, шығармашылық үрдіске баулуға үйрету екенін
тағы да атап өтпекпіз.
Ән-күй сабағының басты мақсаттары: оқушылардың музыка өнеріне деген
практикалық қызығушылығын сезімдік тұрғыда дамыта білу, жеке бастың рухани
негізін қалыптастыру болғандықтан ұстаздың адами-сезімдік қасиеті, адами
тәжірибесі өте үлкен орын алатынын ұмытпаған жөн. Сабақ барысындағы
тақырыптардың өзара байланыстылығы ұстаз шеберлігіне байланысты өрбиді. Бұл
байланыстылық оқу бағдарламасының мазмұндылығына, сабақ такырыптарына,
музыкалық материалдарға, музыкалық оқытуда қолданылатын әдістемелік
амалдарға байланысты іске асырылады. Осы айтылғандарды ескере отырып, сабақ
барысындағы тақырыптық ауысулар музыкалық материалдың біртұтас мағынада
жүруіне, оқушылардың музыка өнеріне деген жанды қатынасына негізделіп тұруы
керек.
Ән-күй сабағын ұйымдастыру барысындағы негізгі мақсат, нақтылы
бағдарлама арқылы, ұстаз қызметінің жүйелігі арнасында оқу-тәрбие ісінің
көрнекті компоненттері бойынша іске асуға тиісті.
Музыка сабақтарының әр түрлі мағынадағы түрлері болады. Мысалы,
жоспарланған тақырыпқа кіріспе сабақтары, тақырыпты тереңдей оқыту
сабақтары және тақырыпты бекіте, жан-жакты оқыту сабақтары болады. Сондай-
ақ оқу жылының тоқсандар соңында қорытынды мағынадағы концерт-сабақтар
жоспарлануы өте қажет.
Кіріспе сабақтарда шығармаға деген кәсіби мінездеме, ойнап көрсету,
тыңдап естірту сияқты амалдар колданылады. Мұндай сабақтар әр тоқсанда бір-
екі рет өткізілгені дұрыс.
Кіріспе сабақтарда композитор-орындаушы-тыңдаушы тақырыптары барынша
мол қаралуға тиісті. Тақырыпты тереңдете оқыту сабақтары төмендегідей
мағынада кұрылады:
1) Оқушылардың өмірлік және музыкалық тәжірибесін толықтыра
жандандыру, дыбысты есту және сауаттылық дәрежесін
көтеруге бағытталған тақырыптар.
2) Өтіп жатқан тақырыптарды жан-жакты түсіндіруді, нақтылы
музыка тыңдаумен ұштастыруды оқушылардың қызу араласуы
негізінде жүргізу.
3) Тақырыптарды бекіту, олар туралы оқушылар түсінігін
біліп, оларды түрлі әдістемелік әдістермен дамытып отыру.
Тақырыпты жан-жақты, бекіте оқыту сабақтарында мазмұндық, мағыналық
тұрғыдағы теориялық ұғымдар нақты мысалдармен көрсетіле оқытылады.
Оқушылардың практикалық, теориялық білімдері сараланып, олардың алдыңғы
сабақтардағы жетістіктері көрсетіледі.
Оқу жылы барысындағы оқушылар меңгерген музыка мәдениетінің көркемдік
деңгейін жан-жақты көрсету үшін қорытынды концерт-сабақтар өткізіледі.
Мұндағы негізгі мақсаттар:
1) Оқушылардың музыкаға деген қызығушылық деңгейін байқау,
олардың сезім байлығын, көркемдік ойын тексеру.
2) Орындаушылық деңгейді анықтау, репертуар жан-жақтылығын
көрсету, музыкаға деген көзқарастардың даму дәрежесін
білу.
3) Оқушылар бойындағы шығармашылық үрдістерді байқау.
Бұл сабақ-концерттің салтанатты жағдайда, мектептің концерттік залында
өткізілгені дұрыс, жағдайға байланысты бірнеше сыныптарды біріктіріп
өткізуге де болады.
Концерттің басында ұстаздың өзі шығып, жиналып отырған ата-аналар мен
мектеп ұстаздарына концерт мақсаты мен мағынасын түсіндіріп өткені орынды.
Осы кезде оқушылардың үй тапсырмасын орындау барысы туралы да айтып өткені
дүрыс.
Мұның өзі ата-аналардың пікір білдіруіне мүмкіндік береді.
Концерт-сабақтың белгіленген жоспары, айқындалған логикасы болуға
тиісті. Орындалатын әндер мен күйлердің әр түрлі болуын қадағалау керек.
Концерт қызықты болуы үшін ата-аналардың да қосылып ән айтып кетуін
жоспарлаған өте тиімді. Осы сабақта ұстаздың өзі де өнер көрсетіп, жоғары
кәсіби дәреже көрсетсе, нұр үстіне нұр болары анық.
Музыка сабақтарын, ең алдымен, оқушылардың музыкамен қарым-қатынасы деп
қарау керек. Ұстаздың басты көңілі осында тұру керек. Музыканы тыңдап,
қабылдауды үйрету, сабақтардың формалары мен әдістемелік амалдардың дұрыс
қолданылуын үнемі дамытып, жетілдіріп отыру ұстаздық тәжірибенің үлесіне
тиеді.
Ұстаз жетістігі, қызметінің шығармашылық деңгейі оның оқушылармен
құрған сезімдік-рухани байланысы арқылы көрінеді. Осы тұрғыда оның алға
қойған жоспары, тәрбиелік мақсаттары, көркемдік-кәсіби дәрежесі бағаланады,
еңбегі көрінеді. Оқушыға берілуге тиісті музыкалық білім мен ұлттык, адами,
рухани үрдістер өз жемісін сонда ғана көрсете алады.
Республикамыздағы білім беру жүмысының және ұлтты тәрбиенің басты
мақсаты да осыны көздейді.
Музыкалық тәрбиенің негізгі бағыттары. Қазақстанның жалпы білім беретін
мектептеріндегі музыка пәнінің аса қажеттігі күннен-күнге артып келе
жатқаны анық. Елімізде жаңа құрылымды колледж, лицей, гимназиялардың көптеп
ашылып жатқаны және олардағы мектептен тыс жүретін эстетикалық жүйелердің
жаңа типті үрдістерінің қалыптасуы, әсіресе музыкалық тәрбиенің нақтылы
әдістемелік нұсқауларын талап етеді. Әрине осындай білім беру ісінің
түпкілікті өзгерістерге ұшырауы, оқу жоспары мен бағдарламалық нұскауларды
қайта жаңартуды көздейді. Музыкалық тәрбиенің негізгі бағыттары арнаулы
"Музыка" оқулықтарында нақтылы ұсынылғанымен, оларға қосымша берілуге
тиісті әдістемелік нұсқауларда тәрбиелік жұмыстың барлық түрлері жан-жақты
қаралуға тиісті.
Әдістемеде көрсетілген жалпы білім беретін мектептерде музыкалық тәрбие
мен теориялық материалдардың берілу жүйесі, сабақ беру әдістемесі бұрынғы
кеңес дәуіріндегі типтік қалыптан мүлде өзгеше құрылғанын әр ұстаз жете
түсінгені дұрыс.
Бүгінде Қазакстанда музыкалық тәрбие берудің өзіндік үрдісі
қалыптасуда. Музыка пәнінің мазмұндық сипатын жетілдіру мақсатында түрлі
эстетикалық бағдарламалар мен әдістемелер жарыққа шыкты. Тіпті көрнекті
музыка қайраткері, композитор Д. Кабалевскийдің кең тараған музыкалық
бағдарламасы да нақтылы қолдау тапқан жоқ. Өздеріңізге ұсынылып отырған осы
бағдарламалық әдістемеде негізінен ұлттық репертуарға басты көңіл бөлінді.
Себебі, қай халыкта болмасын жеке бастың калыптасуына әсіресе ұлттық
өнердің басты әсер етуі дәлелденген.
Әдістеме мазмұнында түрлі бағдарламаларда ("Атамекен", "Елім-ай")
келтірілген әдістік үлгілер ескерілді. Сонымен қатар мұнда музыкалық
педагогиканың жаңа жетістіктеріне де баса назар аударылды. Музыка пәні
ұстазының әдебиет пен музыканың, бейнелеу өнері мен ән өнерінің өзара
байланысын барынша тұтас қарағаны жөн. Музыка пәнінің негізгі мақсаты
оқушылардың музыкалық қабілетін дамыта білу, оларға ән айтқызып, хор
өнеріне баулу, қажетті орындаушылық шеберлік тәсілдерін үйрету және
музыкалық шығармаларды көркемдік тұрғыда тыңдап, қабылдай білуге жаттықтыру
болып табылады. Осы мақсаттарды меңгеру барысында, әсіресе балалар даусының
физиологиялық ерекшеліктеріне басты көңіл бөлінгені жөн. Дәрігермен
кеңесіп, дауыс аппаратының құрылымдық ерекшеліктерін жетік білген дұрыс.
Әр сабақты жоспарлау барысында, сондай-ақ ән үйрену, музыка тыңдау,
түрлі вокалдық әдістерді меңгеру кезінде оқушылардың жас ерекшеліктеріне
көп назар аударылуы керек.
Бабаларымыз көшпелі өмір салты кезінің өзінде-ақ, балалардың музыкалық
және эстетикалық тәрбиесіне зор көңіл бөлген. Кешқұрым киіз үйге жиналып
алып, қосылып ән айтып, күй тарту үрдісі ешқандай әлеуметтік статусқа
бағынбайтын, өзіндік талғамды эстетикалык тәрбиеге айналған өнер мектебі
еді. Халық әндері мен күйлерінен ұлтымыздың тарихы ғана емес, оның адами
болмысы, жеке қасиеті, тіпті қоғамдық құрылымы анық байқалады. Сонымен
қатар рухани байлық тәрбиелік мағынаны да қоса атқарады.
Музыкалық тәрбиенің негізін ақын-жыршы, сал-сері, күйшілер жүргізген.
Олардың өнері мен өмірі өнерлі жастар үшін өзіндік мектепке айналған.
Ауызекі түрде беріліп келген өнер дәстүрлері ұрпақтан ұрпаққа өзгеріссіз
ауысып, көркемдік тәрбиенің арқауы ретінде қабылданған. Өнерпаз тұлғалардың
ел алдында өнер көрсетуі белгілі эстетикалық талғам қалыптастырып,
балалардың музыкаға деген қызығушылығын оятып отырған.
Кеңес дәуірінен бастау алатын музыкалық білім беру жұмысы күні бүгінге
дейін айтарлықтай жетістіктерге жетті. Мектептердегі музыкалық тәрбие беру
ісі мынадай екі салада дамып келеді:
1) Жалпы білім беретін мектептердегі музыка сабағы.
2) Мектептен тыс жүргізілетін музыкалық тәрбие беру орындары
(музыка мектептері, мәдениет сарайларындағы немесе мектептер
жанындағы музыкалық студиялар, үйірмелер).
Музыка пәні сабақтарының негізгі мақсаттары төмендегідей арнада
анықталады:
1) Оқушыларға әндер үйретіп, оларды дұрыс айта білуге үйрету.
2) Музыка әуенін өзінше талдап, тыңдай білуге үйрету.
3) Ноталық жазудың бастапқы қағидаларын үйретіп, нотамен ән
айтуға баулу.
4) Белгілі бір музыкалық аспапты меңгеруге жаттыктыру.
Музыкалық тәрбие жеке бастың сезімдік мәдениетінің, адами қасиетінің,
интеллектісінің қалыптасуына қызмет етеді.
Балаларға музыканы оқытудың тағы да атап өтерлік тиімді жақтары баланың
көркемдік әлемге деген ынтасын ояту, қызықтыру, оқушыда тұрақты бір рухани
талғам қалыптастыру, әуен-сазынан көркем бейне таба білу сияқты ірі де
қажетті мақсаттардан көрінеді.
1.2 Оқушылардың музыкаға баулу мен тәрбиелеудің негізгі әдістемелері
Музыка үйрету жұмысының түрлі әдістемесі оқу материалының мазмұнына,
оқушылардың жас ерекшелігіне және олардың шығармашылық, танымдық үрдістерге
деген қабілеттеріне орай өзгеріп отырады.
Өткізілетін материалға жан-жақты түсіндірмелік шолу жасау әдістемесі
оқушының өз бетінше ізденіп, іс-қимыл жасауға арналған ізденушілік
әдістемесімен өзара біріге қолданылса, зор нәтиже береді.
Үйретілетін ән-күйдің сезімдік-драмалық тұрғыдан сатылай үйретілуіне
арналған әдістеме сабақтың шарықтау барысына арналады. Әр түрлі нұсқада
құрылатын ән-күй сабағының музыкалық-драмалық әдіспен өрбуі де жиі
қолданылады.
Ұстаздық бақылау мен оқушының өзін-өзі байқап отыру әдістемесі, әр
оқушыға баға қою, оның музыкалық дамуына нақтылы сәйкес жүргізілсе ғана
көрнекті жетістік берері сөзсіз.
Ұстаз бағасы мен үйге берілген тапсырма оқушының музыка қабілетінің
даму сатысын көрсететін ең негізгі көрсеткіш екенін ұмытпаған жөн.
Ұстаздың белгілі бір ән-күй, шығармаға деген өзіндік көзқарасының болуы
және оны бейнелі сөзбен, іс-әрекет, көркем қимылмен көрсете білуі сезімге
әсер ету әдістемесі деп аталып, ол оқушы қабілетінің артуына игі әсерін
береді.
Музыкалық қабілеттің, яғни ән айту, аспапта ойнау шеберлігінің
айтарлықтай өсуі, ондағы нақтылы табыстың болуы, оның ұстаз тарапынан айқын
көрсетілуі оқушы санасында мақтаныш сезімін тудырып, оның шығармашылық
қызметке деген ынтасын барынша арттыра түседі.
Жағымды үлгі көрсету, музыка өнеріне деген сенімділік білдіру,
жаттығулар көрсету, олардың жеке бастың сезімдік дамуына қызмет істеуі, ән-
күй сабағына деген кызығушылык тудырары сөзсіз.
Ән-күй сабағына кешенді әдістемелер қолдану, ұстаздың белсенді
музыкалық қызметі, сабақтың барлық элементтерінің тұрақты қолданылуы
оқушылардың музыкалық мәдениетінің қалыптасуына зор әсер етеді. Түрлі
әдістемелік үрдістерді алмастыра қолдану әр сабақтың мақсаты мен міндетіне,
ұстанымы мен мазмұнына байланысты өзгеріп тұрары анық.
Мектепте үйренетін ән-күйлерге қойылатын әдістемелік талаптар мынадай
тәртіпте орындалуға тиісті:
1) Әндердің жоғары көркемдігі, еркін орындалу мүмкіндігі қаралады.
2) Әндердің орындалу мүмкіндігін алдын ала тексеріп алу, қиындық
туғызатын тұстарын меңгеру әдісін анықтап алу.
3) Үйренетін әнге кызығушылық тудыратын әңгіме айту, оқушы қиялын
ұштау.
4) Ән-күйді тыңдау және айтып беру немесе ойнап көрсету.
5) Ән-күймен танысқаннан кейін өткізілетін әңгіме-кеңес. Онда
шығарманың мінезін, музыкалық көркем бейне беретін негізгі мәнерлерін
анықтау.
6) Көркемдік және техникалық қағидаларды сақтай отырып әнді үйрену
кезеңі. Вокалдық шеберліктің әннің көркемдік бейнесін ашуға қызмет істеуін
қадағалау. Әнді орындау жөніндегі сөздік түсініктеме беру және ұстаз-
дың ән фразаларын жеке айтып беруі осы жерде аса қажет болады.
Әнді жаңадан үйрену жұмысын мынадай тәртіппен жүргізуге болады:
1) Ұстаздың өзі орындап көрсетуі.
2) Ноталық жазбаны қолдану.
3) Ән әуенін жай екпінде, жеке фраза, шумақтармен үйрену.
4) Ән интонациясы мен ырғағының өте дәл орындалуын тұрақты қадағалау.
5) Әннің кейбір қиындау жерлерін жеке бөліп қарау.
6) Ән мәтіннің логикалық шыңын анықтау, дикциямен жұмыс істеу.
7) Ұстаз бен оқушының әнді орындау жоспарын ойластыруы.
8) Әр сабаққа арналған жұмыс жоспарын жазып отыру.
9) Екі, үш дауысты әндерді үйренуді әр дауысты жеке көрсетуден бастау
керек. Дауыстарды қосуды біртіндеп сатылай жүргізген дұрыс.
10) Ұстаздың дирижерлік әдістерді қолдануы ән үйрену кезеңін
жеңілдететіні сөзсіз.
Ұстаз оқушыларға музыкалық есту қабілетінің жалпы даму негіздерін
нақтылы түсіндіріп бергені жөн. Музыкалық есту өнерінің негізгі екі түрі
болады:
1) Мелодиялық есту.
2) Гармониялық есту.
Мелодиялық есту қабілеті естілген, әуен-сазды дәл қайталау арқылы
көрінеді, ал гармониялық түрі бірнеше ды\быстар (аккордтар) үндестігін
ажырата білумен байқалады. Есту қабілетінің осы екі түрін де арнайы
жаттығулар арқылы дамытуға болады.
Музыкалық есту қабілеті ән-күйдің мазмұнын, көркем ойын түсінуге, оны
сезіммен қабылдауға, шығармалардың дыбыстық кұрамын, ырғактық, тембрлік
ерекшелігін және дыбыстық ауқымын, формалық стилін анықтауға негіз болады.
Сабақ барысында түрлі әуен-сазды тыңдап, олардың аттарын, формасын,
дыбыстық ауқымын әңгімелеп отыру өте тиімді. Әуенді мәнерлі, таза айтып,
оның ладтық ерекшелігін айыра білу оқушылардың музыкалық қабілетінің даму
дәрежесін көрсетеді.
Әннің ырғағын дәл сезіне білу үшін оқушылармен музыкалы-ырғақтық
ойындар, түрлі жауап-сұрактар, ырғақтық диктанттар, шығармашылық үрдістерді
көрсетіп, тұрақты еткізіп тұру сөзсіз нәтиже береді. Ырғақтық сезімнің
эмоциялы, моторлы табиғатын ұстаздардың нақтылы ажырата білгені жөн.
Оқушылардың музыкалык есту, ырғақ сезіну қабілеттерін дамыту үшін халықтық
әуендерді, сонымен қатар классик композиторлардың, қазіргі заманғы
авторлардың шығармаларын кеңінен пайдалану керек.
Оқушылардың музыкалық-шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін халықтың
карапайым әуен-саздарын, мақал-мәтелдерін, балалар өлеңдерін, т. б.
қолдануға болады.
Музыка сабақтарында ұстаздың өзі ән айтып, аспапта ойнап, көркемдігі
жоғары ойын көрсетсе, оның оқушыларға беретін маңызы мен тәрбиесі өте
өлшеусіз екені анық.
Оқушылардың музыка тыңдау мәдениетін қалыптастыру жолдары. Музыка
әуенін тыңдап түсіну мәдениеті бала кездегі тәрбиенің негізінде
қалыптасқаны жөн. Ол үшін оқушыны, ең алдымен, сезім байлығын дамытуға,
есту, есте сақтау, қиялды ұштау және шығармашылық еңбекке үйреткен тиімді.
Музыканы дұрыс тыңдап, одан ерекше ләззат алу үшін музыкалық шығарманың
талғамдық деңгейі, оқушыға беретін сезімдік ассоциациясы маңызды орын
алады.
Оқушыларды музыканы қабылдаудың сапалы жағына қызықтырып отыру -
ұстаздың басты борышы.
Музыканың түсінікті, әсерлі болып қабылдануы үшін ұстаздың алдын ала
жоспарлаған дайындық жұмыстары, көркемдік-педагогикалық, музыкалық
талдаулары, әсерлі әңгіме-суреттемелері оқушының музыка қабылдау сезімін
дамытып, оның дұрыс қалыптасуына көмектеседі. Оқушының көркем ойының
тұрақтанып, өзіндік талғамының қалыптасуы, оның шығармашылық ойының өсуі
ұстаздың баланы қандай дәрежеде қызықтырғанына байланысты қаралатыны
сондықтан. Әсіресе оқушыны музыканы дұрыс тыңдай білуге үйрету сабақ
жоспарынан тыс қалмауға тиіс.
Музыканы тыңдап, қабылдау жұмысын түрлі кезеңмен атқарған тиімді.
Мысалы, I кезең — алғашқы жалпылама танысу кезеңі.
ІІ кезең - музыкалық шығарманы талдау, тыңдау, бөлімдерін жекелей
қарау, интонациялық, орындаушылық ерекшеліктерін үйрену.
III кезең — биік деңгейде, музыканы мағыналық тұрғыдан қабылдауға
үйрету.
Оқушылардың жалпы музыкалық танымын, яғни музыкаға деген танымдық
қызығушылығын біртіндеп, дұрыс бағытта дамытып, бағдарлап отыру да -
ұстаздық шеберліктің бір түрі.
Музыка сауатының қарапайым элементтерін меңгеру (демек, нота жүйесін
меңгеру) оқушының музыкалық танымының бір түрі ғана. Ноталық жүйені толық
меңгеру жалпы білім беру саласындағы міндетті мақсат емес, ол тек
оқушыларды музыка өнеріне жұмылдыру, қызықтыру жұмыстары үшін қолданылады.
Ноталық белгілер музыкалық шығармашылық өнердің жалпылама символы
(рәміздері) ретінде әуен-саздан көркемдік ой тудыруға, мән-мағыналық
түсінік білдіруге көмектеседі.
Мектептерде ноталық жүйеге дейінгі музыка сабақтарын өту кезеңдері
болады. Бұл сабақтардың негізгі мақсаты - оқушылардың түрлі практикалық
қызметін жүйелеп, шығармашылық арнаға бағыттау және ұлттық дәстүрлі
өнерлердің негізгі салаларымен таныстыра бастау. Ұлттық музыканың өзіндік
ерекшеліктері мен рухани қадір-қасиетін бала танымына сіңіре білу әр
ұстаздың ең қасиетті борышы екенін ерекше бөліп айтпақпыз. Әрбір ән-күй
сабағында осындай ұлттық дәстүрлерге арналған танымдық бөлімдер болуға
тиіс. Ән әуенін нотамен айту шеберлігін дамыту үшін, нота баспалдақтарының
белгілерін саусақтармен белгілеу, сондай-ақ баспалдақтар арақатынасын
графикалық суреттермен көрсету сияқты көрнекті құралдарды қолдану тәсілдері
де музыка пөні әдістемесінде орын алуы керек.
Музыка пәнінде музыкалық-ырғактық қозғалыстарға баса мән берілгені жөн.
Бұл әдістер оқушының музыкалық дамуына зор әсер етіп, түрлі орындаушылық
шеберліктің қалыптасуына негіз болады. Музыка сазының метрикалық негіздерін
ажыратуға, оның фразалық бөлімдерін сезінуге, шығарманың ырғақтық
суреттерін түсінуге музыкалы-ырғақтық қозғалыстардың мәні өте зор. Музыка
пәнінің негізгі мақсаттарынын бірі - оқушылардың шығармашылық қабілеттерін
дамыта отырып, әр баланың жеке мүмкіндіктерін анықтап, соған дем беріп
отыру.
1.3 Оқушылардың ән айту мәдениетін дамыту. Хорды ұйымдастыру жолдары
Жасөспірімдерді ән айту өнеріне тәрбиелеу неғұрлым ерте басталса,
соғұрлым нәтижелі болатыны дәлелденген шындық. Ән салу адам жанының
сұлулығына, ой мен ақыл кабілетінің арта түсуіне тікелей әсер етеді, тіпті
баланың физиологиялық дамуына да септігін тигізеді.
Ән үйретпес бұрын, оқушыларды денесін бос, тік ұстауға, басты қалай
ұстап, ауызды қалай ашу керектігін, яғни денені ұстау қалпын анықтап үйрету
қажет. Сосын демді қалай дүрыс алу керектігі айтылуға тиісті. Әннің түрі
мен екпініне байланысты іштен дем алу өнерінің еркін қалыптасуы ұстаздың
тиянақты еңбегіне байланысты дамиды. Демді әннің аяғына дейін жеткізе білу,
яғни ауаны үнемді пайдалану - әнші шеберлігінің негізі деуге болады. Демді
ұзақ шығаруға сүйене отырып, дауысты дыбыстарды дөңгелете алуға
дағдыландыру - әнші тәрбиелеудің басты мақсаты. Ән үйрету кезінде дауысты
және дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтып үйретіп, дикцияға көп мән берілгені
жөн.
Әнді таза, анық айту үшін оқушыларға арнайы жаттығулар беру керек.
Жаттыгулардың негізгі екі түрі бар:
1) Жеке өз бетімен дайындалғандары.
2) Нақтылы әдіс-тәсілге, әннің белгілі қиындығын меңгеруге арналғаны.
Оқушылардың жаттығуға деген қызығушылық көзқарастарын қалыптастырып,
оларды нақтылы максатқа қолдану керек.
Ән айту алдында оқушы даусын арнайы жаттықтырып алу керек (распевания).
Әуендік және ырғақтық тұрғыдан қарапайым, тез жатталатын әуенді жай
екпінде, модуляциялы секвенция ретінде жарты тон бойынша жоғары-төмен
айтқызып үйрету өте тиімді. Жаттығулар арасында бірдей ұзактықта тыныс алып
отырса (паузалар), ол әуенді қайталауға, ән айту шеберлігін дамытуға зор
мүмкіндік береді.
Әнді түрлі аспаптармен (баян, фортепиано) сүйемелдеп айтқан оқушының
музыкалық дамуына зор әсер етсе, әннің өзін жеке айтып жаттыққан да
әуендік, гармониялық және ладтық сезімнің өсуіне көп көмек береді.
Мектептегі хор ұйымдастыру жолдары. Ұстаздың әр сыныптағы оқушылардың
бастарын қосып, хор ұйымдастыру жүмысы да музыкалық тәрбиенің басты
салаларының бірі. Адам жеке басының жан-жақты дамуына, психологиялық мінез-
құлыктың дұрыс қалыптасуына хор құрамында ән айту өнері үлкен әсер етеді.
Бұл өнер баланың есте сақтау, тыңдау қабілеттерін арттырып, өзін-өзі ұстай
білуге, жеке бастың мүддесін ұжымға бағындыруға, қиялы мен еркін бақылау
жасауға үйретіп, баулиды.
Хор ұжымын ұйымдастыру жұмысы оған оқушыларды қабылдауға арналған
талаптардан басталады. Бұл талап та, ең алдымен, оқушылардың музыкалық ән
айту қабілеттерін таңдап, байқау жұмысы тұрады. Балалардың дауыс мөлшерін
анықтауға барынша көңіл бөлінгені дұрыс.
Осы жұмыстарды нақтылы жүргізу үшін хор жетекшісінің бақылау күнделігі
болу керек. Онда әр оқушының жағдайы, дауыс, есте сақтау, есту, ырғақ соғу
сияқты қабілеттері көрсетілуі керек.
Хормен дайындық жұмысы кезең-кезеңмен жүргізіліл, ол әрбір жаңа әнді
жан-жақты таныстырумен басталғаны орынды.
Хорға шығарманы үйрету жұмыстары әннің сөздерін жаттатудан басталады.
Мектептегі балалар хорымен жұмыс істеудің төмендегідей ерекшеліктері
бар:
1) Хордың түрі жеке оның мақсатына байланысты репетиция өткізу.
2) Сөзбен түсінік беріп, жекелеген түстарды көрсетіп отыру (мұндағы
түсініктер әрі қысқа, әрі нұсқа болғаны жөн).
3) Қателіктерді нақтылы көрсетіп, талдау.
4) Оқушылардың түрлі мінез-құлықтарын есепке алып, жұмыс жасау.
5) Ұстаздың оқушыларға талап қоя білуі мен сезімталдығы.
Хор ұжымымен жұмыс жасау оқу-тәрбиелік, мәдени-қоғамдық жоспарлармен
ұштасып жатқаны жөн.
Балалар бойындағы көркемдік, сезімталдық, интеллектуалдық қасиеттердің
дамуына ән айтып, хорға қатысу тәжірибесі аса қажет екені даусыз.
2. Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің музыка пәніне арналған
бағдарламаларға түсініктеме
2.1 Музыка бағдарламасы. 1-4 сыныптар
Музыканың өнер құралы ретінде орасан зор тәрбиелік мүмкіндігі бар. Ол
өмірдің ажырамас бір бөлігі және оны бөліп қарастыруға болмайды.
Қоршаған орта музыка тілі арқылы адамға аудармасыз-ақ түсінікті де жақын
бола түседі. Музыкалық көркем бейне оқушыларды қоршаған ортада болып
жатқан түрлі құбылыстардың шын бейнесін ашуда жаңаша ойлау өрісін
байытып, өмірлік тәжірибесін кеңейтеді.
Музыка эстетикалық тәрбиенің маңызды бір бөлігі бола отырып жеке
тұлғаның ақыл ойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-жақты өмір тәжірибесін
кеңейтуге, қызығушылық біліктілігін және ойлау қабілетін дамытуға ,
шығармашылық іскерлікке тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында музыка сабақтары
білім беру мен тәрбие берудің маңызды бір саласы болып табылады. Музыка
пәнінің маңызы қоғамның әлеуметтік сұранысына жауап бере отырып, оқушыларды
халықтық ( ұлттық) музыкаға баулиды.
Халықтық музыкалық фольклорына құрметпен қарап, ұлттық салт-
дәстүрімізді қастерлеуге баланы жас кезінен баулығанда ғана, ол ертеңгі өз
отанының нағыз азаматы болады.Халық музыкасы мен кәсіптік (профессионал)
музыканың өзара байланысын сезіну арқылы бала классикалық күрделі музыканы
түйсінеді. Сондай-ақ , ұлттық музыка мен дүниежүзі музыкасындағы халық ән-
күйлері аудармасыз-ақ,, бар халыққа түсінікті тіл екендігін ұғынады.
Музыкалық тәрбие берудің басты мақсаты – музыка өнері арқылы рухани
бай, шығармашылығы мол, халық өнерін өмірдің бейнесі ретінде түсініп, оны
сүйе білетін, халқымыздың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін қастерлейтін,
классикалық музыканы және басқа халықтардың өнерін құрмет тұтатын жеке
тұлға тәрбиелеу.
Тәрбиелік және білімдік міндеттері:
1) Халық музыкасына құрметпен қарау, ұлттық салт-дәстүрлеріміз бен
әдет-ғұрпымызды қастерлеуге тәрбиелеу, қазақ музыкасы мен өнерінің өзара
байланысын түсінуін қамтамасыз ету.
2) Басқа халықтардың музыкасын сыйлап, өз халқыңның музыкасымен ұқсас,
жақын жерлерін таба білуге көмектесу.
3) Классикалық музыкаға және дүниежүзінің музыка өнеріне жақындастыру,
белгілі композиторлардың, музыкантардың, орындаушылардың шығармашылығымен
таныстыру,солардың үлгілерінде тәрбиелеу.
4) Музыка тыңдау және орындау барысында оған шығармашылықпен қарауға
тәрбиелеу, қызығушылығы мен қиялын өмір құбылыстары және музыканың өзара
тығыз байланысын түсіндіру негізінде дамыту.
5) Музыканың көркем бейнесіне сәйкес мәнерлеп орындау, біліктілігін
дамыту, оны түсіну мен сезіне білу талғамын қалыптастыру.
6) Музыкалық қабілеттілігін дамыту және білім беру.
Музыка пәнінің мазмұны барлық сыныптарға ортақ бір тақырып айналасына
шоғырланады Ән-күй – халық қазнасы. Осы тақырып 1-4 сыныптардың әрбірінің
музыкалық материалдарынан көрініс тауып, жүйелілік пен бірізділік ұстанымы
сақталып, негізгі тақырыптары ашылады. Олар мынадай тәртіппен орналасқан:
- Сырлы да сазды әуен
- Күмбірлеген күміс күй
- Ән мен күй халық үні
- Аңыз – ертегі әлеміндегі ән мен күй
- Эпос сарыны
- Ақылың болса, жыр тыңда
- Айтыс өнері
- Күй тартыс
- Қос арна
- Халық музыкасының әлемдік арнаға ұласуы
Музыка сабағы іс-әрекеттің негізгі түрлерін ескеріп, бірлестікте
құрылған: ән айту, музыка тыңдау, музыка сауаттылық және басқа қосымша іс-
әрекеттер, шығармашылық тапсырмалар.
Музыка сабағының негізгі бөлімі- хор мен ән айту.
Бұл көпшілікке қолайлы іс- әрекет болып табылады. Ол балаларға әнді
ұжым болып орындау барысында шығармаға өз қатынасын білдіруге мүмкіндік
береді.Әр сыныптан келесі сыныпқа көшіуге жүйеле және бірізді жұмыс жасай
отырып, шығарманы тыңдап,оны түсініп, әнді таза, ашық, мәнерлі орындағанда,
сонда ғана ән айту әдісі тәрбиелік міндеттерге сай келеді.Ән айту біртұтас
жинақталған процесс болып табылады.Ән айтуға баланың барлық организмі:
тыныс алуы, нерв жүйесі, бұлшық еттері,артикуляциялық және дыбыс шығарушы
аппараттары қатысады.Дұрыс орындалмаған жұмыс ән айту процесіне кері әсерін
тигізеді.Сондықтан ән айту жұмысы бірінші сыныптан бастап жүргізіп,барлық
сыныптар бойына жалғастырылып отырады.
Бағдарламадағы негізгі талаптар үнемі толықтырылып,кеңейтіліп отырылуы
ескерілген.Ән айтудың қалыптасуына таңдап алған материалдар да әсер
етеді.Онда көркемдік жағынан құнды, ашық, мазмұны түсінікті, орындауға
жеңіл, ыңғайлы және дамытушылығы жағы басым болуы көзделеді.
4 жыл бойына оқушылардың қазақтың халық әндері мен басқа халықтардың
әндерін, Қазақстан композиторларының әндерін түсінуге, оған
сүйіспеншілікпен қарауға, көркемдік талғамы мен музыкалық қабілетін
дамытуға (музыканы есту қабілеті, ырғақты сезінуі, есте сақтай білу,
орындаушылық қабілеті т.б.) қол жеткізіледі.
Әрбір сыныптың репертуарына әртүрлі көңіл-күйлі әндер: жеңіл және
сергек, ширақ орындауды талап ететін әндер мен әуендер,бірқалыпты,
кантиленді әуендетілген т.б.
Бірінші жартыжылдықтың тақырыбы Сырлы да сазды әуен.Балалар алтын
қорға енген қазақтың халық әндерімен, қазақтың әдет-ғұрпымен, салт-
дәстүрлерімен толық таныса алады. Оларға бесік жырлары; тұсау кесу, төрт
түлік малға арналған әндер, табиғат туралы және Қазақстан
композиторларының әндері жатады.
Екінші жартыжылдықта Күмбірлеген күміс күй атты тақырып бойынша
балалар қазақ елінің шығармашылығымен танысуды одан әрі жалғастырады.
Екінші сыныпта оқушылар халық әндері мен Қазақстан композиторларының
әндерін, оған қоса Жыл басы кім болады? атты операмен танысып,
ертегідегі кейіпкерлердің әнін орындайды.
Үшінші сыныпта халық әндері және қазіргі заманғы әндердің репертуары
біртіндеп күрделене түседі, яғни екі дауысты элементтермен орындайды.
Төртінші сыныптың репертуарында тек екі дауысты немесе канонмен
айтылатын әндер ғана емес, сонымен қатар орындауы қиындау мазмұны жағынан
және ырғақтарында ерекшеліктері бар, дыбыс биіктігі,гармониялық есту
қабілетін дамытатын диапозонды кеңейтуге көмектесетін әндер берілген.
Барлық сыныптарда әнді дұрыс айту қалпына талап қойылады:
Әуенді таза айту, дыбыстың әсем, нәзік, әуелі дыбысталуына, бірқалыпты
дем алуына, сөз текстісін анық айту, дауысты, дауыссыз дыбыстарды
дөңгелендіріп дұрыс орындау т.б.
Музыкалық тәрбие берудегі музыка тыңдау – музыка пәнінің маңызды бір
бөлігі болып табылады. Ол музыкалық жан – жақтылықты кеңейтеді, музыкалық
білімін толықтыра отырып, қабылдауын дамытады, сүйішпеншілігі мен көркемдік
талғамын қалыптастырады.
Музыка тыңдау барысында шартты түрде бастауыш сынып оқушыларының
қабылдауын былайша топтастыруға болады: шығарманың мазмұнын елестету, оның
жанры, құрылысы және басқа көркемдік құралдарын ажырату.
Оқушылар бірінші сыныпта ән немесе күй жанры жөнінде толығымен мағлұмат
алады: Ал, екінші сыныпта олар күрделі фактурасы бар Жыл басы кім
болады? атты балалар операсы мен аңыз – күй Жетім бала эпикалық бірнеше
көріністен тұратын көлемді күймен танысады.
Үшінші сыныпта ән мен сөздің өзара тығыз байланысымен қазақтың ұлттық
шығармашылығы түрлерімен: терме, жыр, айтыс, күй тартыс, атқты жыршы –
термеші, күйшілерімен танысады.
Төртінші сыныпта бағдарламаның музыка тыңдау бөлімі жүйелі
бірізділікпен жалғасып отырады. Оқушылар ән мен күйдің күрделі музыкада
жаңа өмірге ие болғанын көре отырып, композиторларының шеберлігінің
арқасында халық музыкасының түрленіп, жаңа бояулармен нәрленгенін
байқайды. Қазақстанның және шетел шығармаларымен танысу музыканың күрделі
жанрлары мен формаларын білуге көмектеседі.
Музыкалық сауаттылық. Оқушылар музыканы қабылдай білу үшін, оның
тірі өнер екенін өмірімен тығыз байланыста болатынын түйсінуі қажет.
Музыканы ести білу тәжірибиесі балаларға 1-4 сыныптар бойында халық
музыкасын орындау мен тыңдатуда, қазіргі мектеп оқушыларына арналған
композиторлық әндерді айтуда, халық күйлерін,классикалық музыка тыңдатуда
т.б. бір – бірінен өзара айырмашылықтарын ажыратуда ықпал етеді. Ән айту
кезінде және музыка тыңдағанда балалар біртіндеп музыкалық сауаттылықты да
игереді. Шығарманың мазмұны мен көңіл – күйі жөнінде мәліметтер алады,
музыканың көркемдік құралдарымен – темп, дыбыс күші, әуенділік, ырғақ,
дыбыс биіктігі танысады. Шығарманың жанры және құрылысы, музыкалық аспаптар
мен халық аспаптар оркестрі симфониялық оркестр, хор және хордың құрамы
жөнінде мағлұмат алады. Оқушылардың алған білімдері сыныптан сыныпқа көшкен
сайын толықтырылып, ұлғайтыла түседі. Оқыту процесінде оқушылардың
музыканы танып білуі іс жүзінде асырылады. Нота сауаты оқушылардың жас
ерекшелігіне сәйкес 3 сыныптан бастап ендіріледі.
Шығармашылық тапсырмалар. Ырғақты би қимылдары, сабақтың тақырыбына
байланысты сүреттер салу көбінесе 1-2 сыныптарда қолданылады. 2- сыныптан
бастап берілген тақырыпқа суырып – салмалық ойнайды. 1 – сыныпта жұмбақтар
шешсе, келесі сыныптарда ребустар шешеді, берілген тақырыпқа шығармалар
жазады. Ізденгіш тапсырмалар, проблемалық ситуациялар тудыратын
сабақтар оқушыларға алған біліміне тиянақтылықпен қарауға үйретеді.
Жергілікті жердің жағдайына және өмір сүріп жатқан жердің
еркшеліктеріне байланысты, ұлттық дәстүрлеріне сәйкес мұғалім білім беру
ережелерін ескере отырып, сабақтың мазмұнына түрлі өзгерістер енгізуіне
болады.
Осы бағдарламаның тиімділігін авторлар (Құлманова Ш. Б.,Оразалиева М.А,
Сулейменова Б.Р.) сегіз жыл бойы эксперименттік байқаудан өткізген.
2.2 Музыка бағдарламасы. 5-6 сыныптар
Музыка пәні бойынша қазақ мектептеріне арналған бағдарлама (5-6
сыныптар). Авторлары: Ж.Ж.Еңсепов, Ж.К.Мейірова, А.А.Саильянц.
Оқушыларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру үшін, оларға көне дәуірден
келе жатқан музыкалық, аспаптық шығармаларды, ән, терме, күй, жыр, айтыс,
өлеңдерді үйретіп, халықтың қасиетті рухымен суару абзал.
Аймақтық мектептердің жергілікті ерекшелігінде дамыған музыка үлгілерін
тыңдап, орындап, үйрену, аспапты меңгеру арқылы оқушылар өнер рухынан нәр
алады. Осының өзі олардың жаны жайсаң, жүрегі жылы, абзал азамат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz