Балықтар

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

І. Бөлім. Балықтарға сипаттама. Балықтардың түрлері.

1. 1. Балықтардың көбею мен дамуы . . .

1. 2. Балықтар клас үстінің жалпы сипатамасы . . .

1. 3. Балықтар класс үстінің классификациясы . . .

1. 4. Сүйекті балықтар . . .

1. 5. Шеміршекті балықтар . . .

1. 6. КАСПИЙ ТЕҢІЗІ. Каспий балықтары

ІІ. Бөлім. Балықтың ауыл-шаруашылығындағы орны

2. 1. Балық аулау құрал-жабдықтары . . .

2. 2. Балық өңдеу . . .

2. 3. Балық өсіру . . .

Қорытынды . . .

Дереккөздер . . .

Кіріспе

Балықтар (лат. Pіsces) - хордалылар типінің жақтылар тобына жататын омыртқалы су жануарлары. 20 мыңнан астам түрі белгілі, олардың 97 - 98%-ы сүйекті балықтарға жатады, қалғандары шеміршекті балықтар. Қазақстанда 180-дей түрі мен түр тармақтары кездеседі. Балықтар девон кезеңінен белгілі. Қазіргі көптеген түрлері 500 мың жылдан бері өзгерместен тіршілік етіп келеді. Балықтардың мекен ету аумағы биік тау суқоймаларынан мұхиттың терең су түбіне дейінгі ауқымды қамтиды. Олар -2°С-тан (арктикалық суда) 50°С (ыстық бұлақтарда) температура аралығында тіршілік ете алады. Тұздылығы 70‰ суға төзетін балықтар да бар. Балықтар дене тұрқы, түсі, құрылысы, физиологиясы жағынан айтарлықтай ерекшеленеді. Олардың дене тұрқы 1 см-ден 20 м-ге дейін болады, ал салмағы 1, 5 граммнан 12 - 14 тоннаға дейін жетеді. Олардың пішіндері де әр түрлі: ұршық, жебе тәрізді, екі бүйірінен немесе арқасынан бауырына қарай қысыңқы, жылан, таспа, шар тәрізді, дөңгелек, т. б. болады. Балықтың денесі үш бөліктен (бас, кеуде, құйрық) тұрады. Олардың жұп танау тесігі мен көзі, жұп (кеуде, құрсақ) және дара (арқа, құйрық, құйрық асты) қанаттары болады. Кейбір балықтардың қанаттары жетілмеген, ал кейбір түрлерінде өте жақсы жетілген (мысалы, албырттардың май қанаты) .

Денесін қабыршақ жапқан, бірақ қабыршақсыз немесе сүйекті қылтан жапқан түрлері де бар. Желбезекпен тыныс алады, ауамен тыныс алуға бейім органы бар балықтар да кездеседі. Балықтар жыныстық қабілеті жетілгенше тез өседі, олардың өсуі көбіне жыл маусымына, тіршілік жағдайына байланысты. 1 - 2 жыл (кейбірбұзаубас балықтар), тіпті 100 жылға дейін тіршілік ететін балықтар да бар. Жүрегі 2 камералы, қан айналу шеңбері - біреу. Миының құрылысы қарапайым. Көптеген балықтардың иіс сезу, сезім, есту, көру (өте терең және жер асты суларында тіршілік ететіндерінде болмайды) мүшелері жақсы жетілген. Олардың бүйір сызығы судың қозғалысын қабылдайды. Сүйекті балықтардың көпшілігінде денесінің тепе-теңдігін сақтау қызметін атқаратын торсылдағы болады. Ал кейбір балықтарда торсылдақ - тыныс алу органы. Балықтар торсылдақ арқылы өзі шығаратын дыбысты күшейтеді. Қорегінің түріне қарай балықтар: фитофаг, планктофаг, бентофаг, детритофаг, жыртқыштар болып бөлінеді. Балықтардың әдетте дара жынысты, қос жынысты түрлері де бар. Балықтардың көпшілігі сырттай ұрықтанып, уылдырық шашу арқылы көбейеді. Сондай-ақ іштей ұрықтанып, тірі шабақ немесе ұрықтанған уылдырық туатын түрлері де болады (мысалы, акулалар, гамбузия, т. б. ) . Тіршілігінде олар бірнеше рет уылдырық шашады, бір рет қана уылдырық шашатындары да бар (мысалы, қиыршығыс албырты, кета, т. б. ) . Уылдырығын судағы өсімдікке, тасқа жабыстырып қоятындары, көміп тастайтындары, тіпті моллюскілердің денесіне тығып сақтайтындары да кездеседі. Балықтар жыл маусымына сәйкес қорегін, қыстауын немесе уылдырық шашатын жерін іздеп, кейде мыңдаған километрге дейін өрістейді. Балықтар - адам үшін қажетті белокқа бай тағам көзі. Оның еті, уылдырығы, ал кейбір түрінің терісі де пайдаланылады, олардан балық майы алынады. Ішінде улы түрлері де кездеседі. Балық аулау шаруашылығы ертеден белгілі, дегенмен оның шарықтау биігі ХХ ғасырдың 70-жылдарына тура келеді. Осыған байланысты кейбір кәсіптік маңызы зор балықтардың санын азайтпау үшін, олардың табиғи көбеюіне қосымша әр түрлі қолдан өсіру әдістері көмегімен қамқорлық жасалады. Саны өте азайып кеткен, айрықша қорғауға алынған балықтардың түрлері мен түр тармақтары халықаралық және Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген (мысалы, ақ балық, Арал албырты, Арал бекіресі, Каспий албырты, көкбас, т. б. ) . Ғылыми мақсат үшін кейбір балықтарды лабораторияда өсіреді. Балықтарды аквариумда өсіру кең өріс алуда. Балықтар туралы ғылым ихтиологиядеп аталады.

1. 1. БАЛЫҚТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН КӨБЕЮI

Балықтардың барлығы уылдырықтарын суға шашады, кейбiр түрлерi көптеген миллион уылдырықты бiрден тастайды. Мұндай көбею сыртқы ұрықтану жолымен жүредi. Аналықтар уылдырық шашса, аталықтары оларды ұрықтандырады. Теңiз балықтары саны жағынан өте көп жұмыртқалар шашады, бiрақ бұл салада рекордсмен болып, алып ай-балық есептеледi: оның бiр аналығы бiр мәртеде 30 млн-ға жуық жұмыртқа шашады. Бiрақ уылдырық шашылған соң өздерi ғана қалады, олар ауруға, аштыққа және жыртқыштардың шабуылына шалдығады. Жұмыртқалардың өте көп болуы, аман қалуды қамтамасыз етуге қажет. Балықтардың көбею нақты белгiленген жерлерде - уылдырықтамаларда өтедi.

Жұмыртқалайтындар. Оларға балықтардың басым көпшiлiгi жатады. Албырттардың көбеюi мен дамуын мысалға келтiруге болады. Көбею мақсатында олар сөздiң тiкелей мағынасында - алысқа барады. Атлант албырты уылдырық шашуға дайын болғанда коректенетiн Лабрадар мен Гренландия су асты жайлымдарынан, өзi туылған жерi, Атлантиканың арғы бетiндегi өзенге жүзiп баруға дайын. Өзен ағысына қарсы көтерiлiп, албырт аналығы таза суы мен қиыршық тастар кенi бар жерiн iздеп табады. Ол құйрығымен кiшкене шұңқыр немесе бекiрелiлердiң ұясы деп аталатын төбешiк қазып, сол орынға жұмыртқалайды. Аталығы жұмыртқаларды ұрықтандырады, сонан соң аналығы ұрықтанған жұмыртқаларды қиыршық тастармен көмiп тастайды. Уылдырық шашқан соң әлсiзденген балықтар ағыспен ағып ауытқиды: кейбiреулерi мұхитқа жетпей өледi, бiрақ көбiсi келесi миграция мен уылдырық шашуға дейiн тiрi қалады. Жаңадан уылдырықтан шыққан патшабалық дернәсiлiнiң сарыуыз қабы болады, оның iшiнде өзi қоректенетiн сарыуызы бар. Сарыуыз дернәсiлдiң әрi қарай дамуына және оның шабаққа айналуына қажет. Сол шетте - бiрнеше апталық дернәсiлдер. Оң шетте - сарыуыз қабы жоқ албырт шабағы. Өзеннiң жылдам ағымы оларды ашық теңiзге алып кеткенше дейiн, шабақтар жетiлудiң бiрнеше кезеңiнен өтедi, сол уақыттың iшiнде олар туған ұясының маңынан алшақтамайды. Шабақтар басынан өтетiн метаморфоздар, оны тұзды суда тiршiлiк ете алатын балыққа айналдыруға бағытталған. Мұхитқа жетiп, өзi ағымға қарсы көтерiлiп және көбеюдiң жаңа циклiне бастама бергенше, албыр бiр метр ұзындыққа дейiн өсуi мүмкiн. Басқа өрiстегiш балықтар арасында ұзын жылантәрiздi денесi бар жыланбалық қызығушылық тудырады. Ғасырлар бойы осы балықтың көбею жұмбақ болып келiп, жақын уақытта ғана анықталды. Еуропа өзендерiнiң жыланбалықтары Атлант мұхитымен батысқа қарай жүзедi. Солтүстiк Американың жыланбалықтары Атлант мұхитымен шығысқа бет алады. Екеулерi де Саргасс теңiзiнде кездесiп, сол жерде уылдырық шашады. Одан ересек жыланбалыққа мүлдем ұқсамайтын дернәсiлдер шығады: олар мөлдiр, қысқа денелi және бүйiрлерiнен қатты қысылған болып келедi. Саргасс теңiзiнен дернәсiлдерi бiреулерi Еуропа жағалауларына аттанса, екiншiлерi Солтүстiк Америка жағалауларына қарай бет алады. Бiртiндеп дернәсiл құрылысы өзгередi және өзендерге жыланбалықтар кiредi. Қырық түрлi балықтардың аталықтары жынысын керiсiнше ауыстыра алады. Сол шетте жыланбалық аталығы электрик түсiне боялған. Аналыққа трасформациаланғаннан соң жыланбалық сары түстi болып шығады. Аталық пен аналықтың қызметтерi бiр организмде ұштасу құбылысы гермафродитизм деп аталатын, репродукция тәсiлiн бейнелейдi. Мұндай түрлердiң жыныс мүшелерi жұмыртқаны да сперманы да өндiредi. Мұндай түрдегi балықтар топ-топ болып тiршiлiк етедi және үйiр бастаушысы, ең iрi дарақ және аналық болады. Аталық көлемi жағынан аналыққа жақындайды, басқа дарақтар болса әлi ересек кезеңiне жеткен жоқ. Аналық өлген кезде, аталық оның орнын басады; топтағы көлемi жағынан келесi балық аталыққа айналады.

1. 2. БАЛЫҚТАР КЛАС ҮСТIНIҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Балықтар - жер шарының суларын мекен еткен және бiрте-бiрте көне омыртқалылар - жақсыз балықтарды ығыстырып тастаған, алғашқы су жақауызды омыртқалылар. Олардың барлық құрылымы суда белсендi желбезекпен тыныс алуға және тiстейтiн жақтарымен қоректi белсендi ұстау жолымен қоректенуге бейiмделген.

Олар желбезек доғалардың сыртқы бетiнде отырған, елгезек бөлшектенген желбезектермен тыныс алады. Жүзудiң негiзгi мүшесi болып құйрық бөлiгiнiң жанама (бүйiр) қимылдары болып табылады. Көбiсiнiң денесi қабыршақпен қапталған, нағыз тiстерi, қимылды реттейтiн жұп аяқтары - көкiрек және құрсақ жүзбе қанаттары және жұп емес жүзбе қанаттары - тұрақтандырушылары болады. Одан басқа иiс, көру мен статоакустика сезу мүшелерi жақсы дамыған және дөңгелекауыздылардағы сияқты терi бүйiр сызығы бар. Қанайналым шеңберi бiр.

Қаңқасы сүйектi немесе шемiршектi болады. Бас сүйегi омыртқа жотасымен қозғалмай буындасқан бас сүйек қорабынан және жақ пен желбезек аппараттарын ұстап тұратын, қаңқалы доғалардың бассүйегiмен қозғалмалы буындасқан түрiндегi висцеральдi қаңқадан тұрады.

Балықтар суда көбейедi, көбiсi уылдырық шашады, ұрықтануы сырттай.

1. 3. БАЛЫҚТАР КЛАСС ҮСТIНIҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ

Балықтар морфо-физиологиялық және экологиялық қатынастағы ең сан-алуанды жануарлар тобы. Олар жер шарының барлық су қоймаларында мекендейдi, әр-түрлi қоршаған су ортасына бейiмделген, экватордан Солтүстiк полюсқа дейiн, мұхит түбi мен жер асты суларынан биiк таулы бұлақтарға дейiн және алуан түрлi формаларды құрайды. Қазiргi балықтар түрлерiнiң саны 20 мың шамасында. Балықтар ең көне (дөңгелекауыздылардан кейiн) жануарлар тобы болып есептеледi. Барлық ғалымдар қазiргi балықтар екi дараланған топқа жiктеледi дегенге келiседi: шемiршектiлер және сүйектiлер, оларды қазiр екi дара класс ретiнде қарастыруда.

Шемiршектi балықтардың сүйегi болмайды және олардың iшкi қаңқасы түгел шемiршектен тұрады. Олар екi тең емес топқа бөлiнедi: қаңқаның қарапайым құрылысын сақтап қалған бiрақ аса жетiлген көбею мүшелерi мен жүйке жүйесi бар тақташажелбезектiлер немесе акулалы балықтардың үлкен тобы және жоғары жақтары бассүйек қорабымен қосылып, өздерiне негiзгi қорек болатын, ұлулардың бақалшақтарын шағуға қажеттi ерекше берiктiлiк тапқан, химералар немесе бүтiнбастылардың аздаған тобы.

Сүйектi балықтардың көбiсiнiң шығу тегi терiлi - сыртқы да, iшкi де аса жетiлген және олар желбезекпен желбезектiк қақпақшалар көмегiмен тыныс алады және желқабыздары болады. Олардың арасында ең жетiлгендерi - 19, 5 мың түрдi құрайтын, сүйектi балықтар, ал басқа балықтардың барлығын қосқанда бар-жоғы 500 жуық түрi бар.

Сүйектi балықтардың жүйелiлiгi жөнiнде ғалымдар арасында көптеген пiкiрлер бар. Ихтиологтар сүйектi балықтарды жиi екi класс тармағына бөледi: қостыныстыларға және барлық басқа балықтар жататын аяқауыздыларға. Морфологтар қостынысты балықтарды саусақ қанаттылармен қоса хоандiлер класс тармағына бiрiктiредi, ал басқаларын болса сәулеқанаттылар класс тармағына немесе - көне-және жаңа қанаттылар класс тармағына жатқызады.

Төмендегi, отрядтарға дейiн жеткiзiлген классификация, бiздiң оқулықта қабылданған қазiргi балықтар жүйелiлiгi туралы көрiнiстi бередi. Сүйектi балықтарды 30-40 отрядқа бiрiктiредi, бұл жерде ең маңызды 15 аталған

Балықтар класс үстiнiң классификациясы

Балықтар класы

1 класс. Шемiршектi балықтар. 2 класс. Сүйектi балықтар.

1 класс. Шемiршектi балықтар (Chondichthyes) .

1 класс тармағы. Акулалылар немесе тақташажелбезектiлер (Elasmobranchi) .

Акулалар отряды (Selachiiformes немесе Selachoidea) .

Скаттар отряды (Rajiformes немесе Batoidea) .

Химералылар отряды(Chimoerae) .

2 класс. Сүйектi балықтар (Osteichthyes) .

1 класс тармағы. Сәулеқанаттылар (Actinopteryqii) .

1. Отряд үстi. Шемiршектi ганоидтар немесе сүйекшемiршектiлер (Chondrostei) .

Бекiрелер отряды (Acipenseriformes) .

2. Отряд үстi. Сүйектi ганоидтар (Holostei) .

Сауытты шортандар отряды (Lepidosteiformes) .

Амиялар немесе тұнбалы балықтар (Amiiformes) .

3. Отряд үстi. Сүйектi балықтар (Teleostei) .

Майшабақ тәрiздiлер отряды (Clupeiformes) .

Тұқыбалық тәрiздiлер отряды (Cypriniformes) .

Жыланбалықтәрiздiлер отряды (Anquiliformes) .

Тұқыбалықтiстiлер отряды (Gyprinodontiformes) .

Шортантәрiздiлер отряды (Esociiformes) .

Саргандiлер отряды (Beloniformes) .

Жұмсаққанатты треска тәрiздiлер отряды (Gadiformes) .

Колюншоттәрiздiлер отряды (Gasterosteiformes) .

Шоқ желбезектiлер отряды (Lophobranchiiformes) .

Басқынбалықтәрiздiлер отряды (Muqiliformes) .

Алабұғатәрiздiлер отряды (Perciformes) .

Жабысқақ балықтар отряды (Echeneiformes) .

Түйетабантәрiздiлер отряды (Pleuronectiformes) .

Аяққанаттылар отряды (Pediculati, немесе Lophiiformes) .

Жабысқан жақтылар отряды (Plectognathi немесе Tetradontiformes) .

2 класс тармағы. Көпқанаттылар (Brachiopteryqii) .

Көпқанаттылар отряды (Polypteriformes) .

3 класс тармағы. Саусақканаттылар (Crossopteryqii) .

Целокантини отряды (Coelacanthiformes) .

4 класс тармағы. Қостыныстылар (Dipnoi) .

Бiрөкпелiлер отряды (Monipneumones) .

Косөкпелiлер отряды (Dipneumones

Шемiршектi және сүйектi балықтар арасында, дамыған жас балықтарды туатындар да кездеседi. Тiрi туатын түрлер акулалар, скаттар және т. б. Акулалар арасында тiрi туатын түрлердiң ұрпағы аналық “жатырында” дамиды. Тiрi туу жағдайларында сүйектi қабықшасы

1. Балықтар омыртқалы жануарлар.
2. Сүйекті балықтардың құрлысы және тіршілік әрекеті.
3. Балықтар түрінің сан алуандығы.
4. Сүйекті балықтар класына жататын жануарлардың негізгі ерекшеліктері.
5. Балықтардың кәсіптік маңызы.
6. Эпителий ұлпа.
7. Бұлшық еттер.

І. Бөлім. Балықтың түрлері

Олардың дене тұрқы 1 см-ден 20 м-ге дейін болады, ал салмағы 1, 5 г-нан 12 - 14 т-ға дейін жетеді. Олардың пішіндері де әр түрлі: ұршық, жебе тәрізді, екі бүйірінен немесе арқасынан бауырына қарай қысыңқы, жылан, таспа, шар тәрізді, дөңгелек , т. б. болады. Балықтың денесі үш бөліктен ( бас, кеуде, құйрық ) тұрады. Олардың жұп танау тесігі мен көзі, жұп ( кеуде, құрсақ ) және дара ( арқа, құйрық, құйрық асты ) қанаттары болады. Кейбір балықтың қанаттары жетілмеген, ал кейбір түрлерінде өте жақсы ( мысалы, албырттардың май қанаты ) жетілген. Денесін қабыршақ жапқан, бірақ қабыршақсыз немесе сүйекті қылтан жапқан түрлері де бар. Желбезекпен тыныс алады, ауамен тыныс алуға бейім органы бар балықтар да кездеседі. Балық жыныстық қабілеті жетілгенше тез өседі, олардың өсуі көбіне жыл маусымына, тіршілік жағдайына байланысты. Бір-екі жыл ( кейбір бұзаубас балықтар ), тіпті жүз жылға дейін ( қортпа ) тіршілік ететін балықтар да бар. Көптеген балықтардың иіс сезу, сезім, есту, көру ( өте терең және жер асты суларында тіршілік ететіндерінде болмайды ) мүшелері жақсы жетілген. Олардың бүйір сызығы судың қозғалысын қабылдайды. Сүйекті балықтардың көпшілігінде торсылдақ болады, ол дене тепе-теңдігін сақтау қызметін атқарады, ал кейбір балықта торсылдақ - тыныс алу органы; балық торсылдақ арқылы өзі шығаратын дыбысты күшейтеді. Қорегінің түріне қарай балық: фитофаг, планктофаг, бентофаг, детритофаг, жыртқыштар болып бөлінеді. Балық әдетте дара жынысты, сондай-ақ қос жынысты түрлері де кездеседі. Балықтардың көпшілігі сырттай ұрықтанып, уылдырық шашу арқылы көбейеді. Сондай-ақ іштей ұрықтанып, тірі шабақ немесе ұрықтанған уылдырық туатын түрлері де ( мысалы, акулалар, гамбузия, т. б. ) болады. Тіршілігінде олар бірнеше рет уылдырық шашады, бір рет қана уылдырық шашатындары да ( мысалы, қиыр шығыс албырты, кета, т. б . ) болады. Уылдырығын судағы өсімдікке, тасқа жабыстырып қоятындары, көміп тастайтындары, тіпті моллюскілердің денесіне тығып сақтайтындары да кездеседі. Балық жыл маусымына сәйкес қорегін, қыстауын немесе уылдырық шашатын жерін іздеп, кейде мыңдаған киллометрге дейін өрістейді.

1. 4. Сүйекті балықтар (лат. Osteichthyes ) - омыртқалы жануарлар класы, қазіргі заманда балықтардың ең түрге бай тобы. Дене ұзындығы 0, 7-1, 1 см, ден 5-7 м дейін, салмағы 1, 5 т жетеді. Ішкі қаңқасы сүйектенген. Әрдайым тері сүйектері болады. Қабыршақтары әртүрлі: ганоидтық, космоидтық немесе сүйекті, (цикпоидтық, немесе ктеноидтық) . Желбезектері қоршаулармен бөлінбеген. Кейбір түрлердің торсылдағы жойылған. Ұрықтану сыртқы ортада өтеді, кейбір түрлері тірі табатындар. Тұщы су және теңіз балықтарының қысымды реттеуі әртүрлі: тұщы су балықтары артық суды желбезек және тері арқылы шығарады, ал теңіз балықтары, бүйрек және желбезек арқылы. 2 класс тармағы бар: қалаққанаттылар және сәулеқанаттылар, (қазіргі заман балықтарының негізгі бөлігі) . [1]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.