Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу

Кіріспе 3
I.Бөлім «Дебиторлық борыш есебі» 5
1.1.Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты 5
1.2.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру 8
1.3.Дебиторлық берешектің аудиті 9
II.Бөлім «Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі» 11
2.1.Іссапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі 11
2.2. Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі 17
2.3. Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі 20
III.Бөлім «Жапония мен Қазақстан республикасының қаржы саясаты» 25
3.1.Жапония мен Қазақстан республикасының қаржы саясатының салыстырмалы сипаттамасы 25
Қортынды 28
Қолданылған әдебиеттер 30
Қосымшалар 32

Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбіне теріс пайдаланулар жасалады. Дебиторлық борышты көбінесе, кәсіпорын еңбеккерінің берешегін жедел өндіріп алу теріс пайдалануға кедергі келтіретін маңызды шара болып табылады. Ордерлерді дұрыс тіркеу мен түбіртекті тікелей кассаға беру, бухгалтерияға төленбеген кірістік ордерлер қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және теріс пайдалануды болдырмайды. Ақшаны сіңіріп кетумен күресу ең алдымен барлық мүмкін жағдайларда қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүзеге асуын талап етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық жағдай» дегеніміз немесе «қаржылық жай-күй» дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет «Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады» деп жазған.
Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің (еңбеккерлердің) басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол алдын ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін шығыстар қатарына жатады.
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 6010 "Берілген аванстар" бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар — 1611 "Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар" және 1612 "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар".
Басқалай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 1200 «Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар» бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай шоттар кіреді:
- 1270 «Есептелінген проценттер»;
- 1250 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары»;
- 1280 «Басқа да қарыздар».
Менің курстық жұмысым 3-тараудан,5-бөлімнен тұрады.Менің бұл тақырыпты таңдау себебім яғни кәсіпорындардың, есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу, іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі, берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі, басқа да дебиторлық қарыздардың есебі туралы толық мағлұмат алу.

1. Абленов Д.О. Аудит негіздері. – Алматы: Экономика, 2005

2. Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі. – Алматы: Дәуір, 1998

3. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы Заңы // Егемен Қазақстан. - 2002. – 28 маусым

4. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсыныстары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999

5. Кеулімжаев Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы: Экономика, 2003. – 360 б.

6. Кеулімжаев Қ., Әжібаева З., Құжайбергенов Н., Жантаева А. Қаржылық есеп. – Алматы, Экономика, 2001. – 330 бет

7. Кеулімжаев Қ. К., Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. – Алматы: Экономика, 2006

8. Кеулімжаев Қ., Төлегенов Э., Байдаулетов М. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі, бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. - Алматы: Экономика, 1998

9. Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар жарлығы

10. Мырзалиев Б.С., Эбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістемелері. – Алматы, 2006

11. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: Аудит орталығы, 1998

12. Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. Аудит теориясы. – Алматы, 2000

13. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. – Алматы: Экономика, 2001

14. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы, 2 қараша 1998 ж.№ 304 (өзгертулерімен және толықтырулары).

15. ҚР «Салық кодексі» 2010ж. (өзгертулерімен және толықтырулары).

16. Президенттің “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қаблетті 50 елдің қатарына кіру стратегисы” атты жолдауы 2006.

17. «Аудит» З.Н. Әжібаева, Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева. Алматы – 2006

18. Дюсембаев К.Ш. , Теория аудита, Алматы, Экономика, 1995г.

19. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж

20. Ә.Әбдіманапов Қаржылық есеп /371-389/Экономика баспасы 2007 ж

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
3
I.Бөлім Дебиторлық борыш есебі
5
1.1.Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты
5
1.2.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
8
1.3.Дебиторлық берешектің аудиті
9
II.Бөлім Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
11
2.1.Іссапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
11
2.2. Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі
17
2.3. Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
20
III.Бөлім Жапония мен Қазақстан республикасының қаржы саясаты
25
3.1.Жапония мен Қазақстан республикасының қаржы саясатының салыстырмалы сипаттамасы
25
Қортынды
28
Қолданылған әдебиеттер
30
Қосымшалар
32

КІРІСПЕ
Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбіне теріс пайдаланулар жасалады. Дебиторлық борышты көбінесе, кәсіпорын еңбеккерінің берешегін жедел өндіріп алу теріс пайдалануға кедергі келтіретін маңызды шара болып табылады. Ордерлерді дұрыс тіркеу мен түбіртекті тікелей кассаға беру, бухгалтерияға төленбеген кірістік ордерлер қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және теріс пайдалануды болдырмайды. Ақшаны сіңіріп кетумен күресу ең алдымен барлық мүмкін жағдайларда қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүзеге асуын талап етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, қаржылық жағдай дегеніміз немесе қаржылық жай-күй дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады деп жазған.
Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің (еңбеккерлердің) басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол алдын ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының Еңбек туралы заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін шығыстар қатарына жатады.
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 6010 "Берілген аванстар" бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар -- 1611 "Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар" және 1612 "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар".
Басқалай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай шоттар кіреді:
1270 Есептелінген проценттер;
1250 Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары;
1280 Басқа да қарыздар.
Менің курстық жұмысым 3-тараудан,5-бөлімнен тұрады.Менің бұл тақырыпты таңдау себебім яғни кәсіпорындардың, есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу, іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі, берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі, басқа да дебиторлық қарыздардың есебі туралы толық мағлұмат алу.

I.Бөлім ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШ ЕСЕБІ
1.1 Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты

Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, қаржылық жағдай дегеніміз немесе қаржылық жай-күй дегеніміз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады деп жазған.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды В.М. Радионова және М.А. Федотова келесідей түрлерге жіктейді:
1) пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
3) құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша - тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен
көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі -
активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылды. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалынып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты өзін жайлы сезіне алады.
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып табылады:
- қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісі;
- активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті.зерттеу;
- айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
- қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
- кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
- ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;
- баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
- кәсіпорын табыстылығын бағалау;
- кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды есептеп шығару;
- кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды. жабдықтау, өндіріс және өткізу: бұлардың жиынтығы коммер-циялық, өндірістік және қаржылық қызметті құрайды. Кәсіпорынның қаржылық қызметі - бұл оның осы қызмет нәтижесінде меншікті және тартылған капиталының көлемі мен құрамына өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы ресурстарының жүйелі түрде түсуі мен тиімді пайдаланылуына. есеп және несие тәртібін сақтауға. меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдылығына, сондай-ақ кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Осылайша қаржылық қызметінін жетістігі, көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштерімен анықталады. Кәсіпорынның өзі алатын төлемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала қарастырылған сұрыпталымды ұстап тұруына, өнім сапасының қажетті деңгейге сәйкестігіне және бір қалыпты өндіруге және төлеуге байланысты болады.
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Біздің. ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан бастаған жөн және оған мыналар жатады:
- кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
- кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдык динамикасын талдау;
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
- баланс өтімділігін талдау;
- кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.
1.2.Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары - дебиторлық борыштар (алынуға тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады.
Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың есебі "Қысқа мерзімді дебиторлық борыш" бөлімінің шоттарында есептеледі. Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі.
Олардың қатарына жататындар:
- ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген) төлем;
- тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
- негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
- ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық борышы;
- басқадай дебиторлық борыштар.
Алынуға тиісті шотnар бойынша борыштар (дебиторлық борыштар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ "дебиторлық борыш" дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сыйпаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебитолық борыштардың есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық борышы оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады.
Дебиторлық борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома бойынша есептеледі. Бір жылдам астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық борыштар "Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар" болып есептеледі. Дебиторлық борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді.
1.3. Дебиторлық берешектің аудиті
Есеп айырысуды бақылаудың ықпалды тәсілі дебиторлық және кредиторлық берешектердің, кірістік құжаттарды тіркеудің дұрыстығына функционалдық аудитті уақтылы өткізу, тіркелген құжаттарды төленген құжаттармен салыстыру болып табылады. Бұл тұрғыдан қарағанда, кірістік ордерлер бойынша алынған ақшаны сіңіріп кетуді жеңілдететін жағдайларды анықтау кажет. Кассалық ордерлерді төлегенде және төлеушінің қолына құжат беруді тіркеудің жоқтығы немесе шоттардың төленбеуін атап өту маңызды.
Дебиторлық берешектің функционалды аудитінің негізгі процедураларының үлгі бағдарламасы (№1 кестеде) ұсынылған.
Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбіне теріс пайдаланулар жасалады. Дебиторлық борышты көбінесе, кәсіпорын еңбеккерінің берешегін жедел өндіріп алу теріс пайдалануға кедергі келтіретін маңызды шара болып табылады. Ордерлерді дұрыс тіркеу мен түбіртекті тікелей кассаға беру, бухгалтерияға төленбеген кірістік ордерлер қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және теріс пайдалануды болдырмайды. Ақшаны сіңіріп кетумен күресу ең алдымен барлық мүмкін жағдайларда қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жүзеге асуын талап етеді.
Кәсіпорындар арасындағы есептесулер әдетте қолма-қол ақшасыз аударым тәртібімен банктер арқылы жасалады. Банктер арқылы жасалатын есептік және кредитттік операциялар арнайы ережелермен реттеледі. Алайда есеп айырысудың іс жүзіндегі жүйесі кәсіпорынның (банктің қатысуымен және қатысуынсыз) теріс пайдалануды жасау мүмкіндігін толықтай болдырмайды. Оларды негізінен басшылар, бухгалтерия мен кәсіпорынның қаржы қызметкерлері жасайды. Заңсыз іс-әрекетер банк шотынан көшірмені өңдеуде жалған жазуме және бұл операцияларды есептік регистрге жазу сипатында болады.
Тексеру мен соттық-бухгалтерлік сараптау материалдары бойынша мұндай терс пайдалануларды тексеру оларды мынадай сызба (схема) бойынша жіктеуге мүмкіндік береді.(№2 кесте)
1. Банктен алынған қолма-қол ақшаны иемдену (сіңіріп кету).
2. Түскен ақшаны жасыру мен иемдену үшін ағымдағы шот бойынша операцияларды есепте толық көрсетпеу.
3. Есеп регистрлерінде жиынтықты дұрыс есептемеу.
4. Анық емес мәтіндегі шотар негізінде жабдықтаушыларға ақша аудару.
5. Жасанды заңды мен жеке тұлғаларға ақша аудару және т.с.с.

II.Бөлім Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
2.1. Іссапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің (еңбеккерлердің) басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол алдын ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының Еңбек туралы заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін шығыстар қатарына жатады.
Қазақстан Республикасының аясында іссапарда жүргендерге екі ең төменгі есептік көрсеткіштер деңгейінде тәулік ақысы төленеді, демалыс және мейрам, сондай-ақ жолда болған күндері де қоса есептелінеді.
Нақты іссапар орнына барған және сол жерден шыққан күндері бойынша іссапар куәлігіне белгі соғады. Егер де еңбеккер бірнеше мекен-жайларға жіберілсе, сол барған жерлері бойынша түгел белгі соғуы тиіс. Іссапарға шыққан және келген күндері куәлікте көрсетілген күнмен сәйкес келуі тиіс. Әдетте, іссапар мерзімі жолда жүрген уақытын есепке алмағанда 40 күннен аспауы керек.
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің үй-жайды жалдауына кеткен шығындары негізінен ұсынылған құжаттардың негізінде, бірақ Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі бекіткен мөлшерден артық емес көлемде өтеледі.
Іссапар бойынша өткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген норматив деңгейінде және тиісті құжаттармен дәлелденген жағдайда: іссапарда көрсетілген жеріне дейін және кері жүрген жолына кеткен нақты шығындармен қоса броньға кеткен шығыстары да қоса алынады.
Егер де қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға жіберілсе, басшының бұйрығымен қоса, оның мерзімі, мақсаты, орны анықталады.
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына алдын ала қаралған смета бойынша төленеді, ал егер де ондай валюта болмаса, онда еркін - конверттелетін валюта беріледі.
Келгеннен кейін бес күннің ішінде алған аванс бойынша есеп беру керек. Мысал. Цемент ААҚ-ның бұйрығы бойынша бас бухгалтердің көмекшісі Москваға, содан соң Ұлыбританияға 15 күнге, яғни 5 қаңтар мен 19 қаңтар аралығына 2002 ж. іссапарға жіберді делік. АҚШ доллларының бағамы бойынша ұлттық валютаға шаққанда қаңтардың 15 күні ол (15.01.2002 ж.) 150,6 теңгені құраған, ал 19 күні (19.01.2002 ж.) ол 151,2 теңгеге жеткен, сондай-ақ фунт стерлингтің бағамы да 19 күні 217,91 теңге болған (1 фунт стерлинг үшін).
Іссапардан оралғаннан кейін бас бухгалтердің көмекшісі алған аванстары бойынша оларды растайтын құжаттармен бірге нақты жұмсалған шығындары бойынша есеп берген. (№3 кесте)
1250 шоттың дебеті бойынша және мына шоттардың кредитіне келесі жазба жазылады: 1011-кассадан есеп бертін тұлғаларға авансын төлеп берген кезде;
1020-авансты есеп айырысу шотынан пошта арқылы аударған кезде; 1280 - есеп беретін тұлғаға чек кітапшалары арқылы берген кезде; 1011-есеп беретін мемлекеттік салық маркаларын, пошта маркаларын және т.б. беру кезінде.
1250-шоттың кредиті бойынша жазбалары мынадай шоттардың дебетіне жазылады: 1311-1350, 1317, 1330 - сатылып алынған тауарлы-материалдық құндылықтардың және өндірістік дайындау-көлік шығындарының сомасы;
7210 немесе 8415-іссапар, пошталық, телеграфтық және басқа да шығындар; 1011-авансты кассаға қайтару кезінде; 3350-авансты еңбек ақысынан ұстаған кезде.
Есеп беруші адамдармен есеп айырысу шетел валютасымен жүзеге асырылуы мүмкін (қызмет бабымен іссапарға барған, шет елде өкілдік және басқа да шығындарды төлеген кезде). Есеп беретін тұлғаға шетел валютасында берген кезде 1250 шотының "Есеп беруші адамдармен шет елдік валютамен есеп айырысу" аралық шоты дебеттеліп, 1012 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша шоты кредиттеледі. Шығындарды есептен шығару кезінде 7210 "Жалпы және әкімшілік шығындар", 8418 "Басқа да қосымша шығындар" шоттары арқылы жүзеге асырылады.
Өкілдік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз қызметтерінің барысында өкілділік шығыстарын есеп беруге тиісті адамдар арқылы қолма-қол ақшалардың көмегімен жүзеге асыруы мүмкін. Ол негізінен ресми адамдарға сыйлы қызмет көрсету үшін, іскерлік контракт жасау үшін, акционерлер жиналысына келген директорлар үшін және т.б. шаралар үшін алынуы мүмкін.
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес келуі тиіс.(№4 кесте)
Ресми кездесу кезінде шақырылған жақтардан қабылдаушы жақтардың қатысушылары көп болмауы керек, яғни келген делегацияның саны аудармашылармен қоса есептегенде 5 адам болса, онда қабылдаушы жақтың да адамдары 5-тен аспағаны жөн.
Өкілділік сипаттағы шаралардың алдын-ала қарастырылған шараға сай болғанын қуаттайтын құжаттарды субъектінің өзі әзірлеуі және есептік саясатта көрсетілуі керек. Өкілділік шығыстарды әзірлеу үшін негізгі құжаттар ретінде мыналар саналуы мүмкін:
- басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын, директорлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдау бойынша жүргізілетін шаралардың негізділігімен байланысты бұйрығы;
- келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жұмысты жүргізудің бағдарламасы, күтілетін қатысушылардың саны, талқыға түсетін мәселелердің тізімі т.б.;
- шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс сметасы.
Осы аталған құжаттар толық талқыланып, оның негізінде бұйрық жасалып, сол бұйрыққа кәсіпорын басшысы қол қойғаннан соң, ол бухгалтерияға беріледі, содан кейін жауапты тұлғаға, яғни есеп беруге тиісті адамға бекітілген смета мөлшерінде ақша бөлінеді.
Шара аяқталған соң, есеп беруге тиісті тұлға бұйрықта қаралған шаралардың орындалу деңгейін дәлелдейтін: аванстық құжаттарын, оның шығысын растайтын алғашқы құжаттарымен (кассалық ордерлерімен, фискалдық кассалық чектерімен, сатып алу актілерімен, шоттарымен, билеттерімен, жалға келісім шарттарымен т.б.) және кәсіпорын басшысы бекіткен сметаның орындалуы туралы актісін бірге бухгалтерияға тапсырады.
Осы шаралар өткеннен кейін бекітілген бағдарламаға сәйкес өкілділік шығыстарына акты жасалады, оны бас бухгалтер тексеріп, содан соң оны бас директор бекітеді.
Есеп беруге тиісті тұлға есептен шығару актісіне бас директор бекіткен соң, олардың алғашқы құжаттарымен бірге нақты жұмсалған қаражатқа есеп береді. (Кесте №5 Қаражат есебі)
Пайдаланбаған 1945 теңге (79665-77720) сомасы кассаға өткізілді.
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі (есептеуі). 1250 шотында жоғарыда келтірілген баптармен қатар, еңбеккерлердің кем шыққан және жоғалған мүліктерінің (ақша, тауарлы-материалдық құндылықтары т.б.) орнын толтыру бойынша есебі көрініс табады.
Кем шығудың нәтижесінде кәсіпорын шеккен зияны немесе құндылықтардың бұзылуы нарық бойынша есептелінеді, егер де заңмен басқа да тәртібі қаралмаса.
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 1250 шоты дебеттеліп, 1280 шоты кредиттеледі, яғни кем шыққан ақшаның немесе мүліктің нақты құнына; ал нақты құнымен нарықтық бағасының айырмасына 1250 дебеттеліп, 6220 шоты кредиттеледі. Ал мүліктің нарықтық құнынан ұсталатын ҚҚС сомасына 1250 шоты дебеттеліп, 3130 шоты кредиттеледі.
Басқадай дебиторлық қарыздар (1280 шоты). Бұл шотта жалгерлік бойынша келіп түсетін міндеттемелеріне, бюджетке артық аударылған сомаларына, шағым-талап сомаларына, ТМЗ кем шығуына, нормадан тыс табиғи кемітулеріне, айыппұлдарына т.б. ақпараттарына шолу жасалынады.
Шағым-талап (претензия) бойынша есеп айырысуды есепке алу. Шағым-талап деп -- кредитордың өзінің мүліктік құқығы мен мүддесінің бұзылуына байланысты қарыздарды өз еркімен реттеу жөніндегі жазбаша талабын айтамыз. Белгіленген тәртіп бойынша талап еткенге дейін кредитор алдын ала тікелей қарызданушыға шағым-талабымен баруы керек.
Кәсіпорын шағым-талап бойынша қарыздарды уақытында және толығымен өндіріп алудың қажетті шараларын қолдануға міндетті. Шағым-талапта: шағым-талап қоюшы кәсіпорынның атауы, шағым-талаптың нөмірі және түскен күні; тиісті (нормативтік) актілерге сілтемесі; мәлімдеушінің талабы; шағым-талаптың сомасы және оның есебі; мәлімдеушінің төлем және есеп айырысу реквизиттері; тіркелген құжаттардың тізімі; кәсіпорын басшысының қолы көрсетілуге тиісті.
Ішкі шаруашылық есеп айырысуларды есепке алу. Ішкі шаруашылық -- бұл кәсіпорындардың өз филиалдарымен, өз өкілдіктерімен, бөлімдермен және басқа да ерекшеленген бөлімшелерімен және жеке (дербес емес) балансқа шығарылғандармен (күрделі құрылыс, қосалқы ауыл шаруашылығы, ағаш дайындау) есеп айырысу. Есепке алу тәжірибесінде кәсіпорындар мен жеке балансқа шығарылған бөлімшелерінің арасында болатын ішкі баланстық есептерін атайды.
1280 шотында мынадай есеп айырысулар есепке алынады: шаруашылық ішінен бөлінген бөлімшелердің негізгі құралдары бойынша; тауарлы-материалдық құндылықтардың босатылуы бойынша; өнімдерді өткізу бойынша; жұмыс және қызметі бойынша; бөлімшенің қызметкерлеріне еңбек ақы төлеуі бойынша; егер қордың тиісті бөлігі бөлімшелерге берілмей бас кәсіпорынның балансында есепке алынатын болса, онда тұтыну қорлары және солардың есебінен қаражат жұмсауы бойынша; басқа да ағымдағы операциялар бойынша. (Кесте №6 Шаруашылық операция)
Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинақталған балансында 1280 (дебиторлық) және 3390 (кредиторлық) шоттарда есепке алынған ішкі шаруашылық есептері бойынша қарыздар өзара өтеледі де, есепте көрсетілмейді. Баланс жасалғанға дейін 1280 және 3390 шоттары бойынша қарыздар сомасы салыстырмалы тексеруден өткен соң, ондағы дәлсіздік жазбалары ретке келтіріледі. Ішкі шаруашылық есебі қаржылық есеп беруде көрініс таппайды. 1280 шоты бойынша талдамалы (аналитикалық) есебі, яғни ішкі шаруашылық есебінің субшоты әрбір филиалы бойынша немесе басқа да дербес бөлімшелері бойынша жүреді.
Жоғалту мен кем шығудың есебі. Субъектінің шаруашылық қызметінің процесінде әртүрлі жоғалтулар мен кем шығулар болуы мүмкін және олар: нормаланатын және нормаланбайтын болып бөлінуі мүмкін.
Нормаланатын жоғалтулар негізінен тауарлардың физикалық-химиялық қасиетінің өзгеруімен байланысты болып келеді (табиғи азаюлары, ыдыстарының сынуы т.б.). Бұлардың себептері объективті сипатта болғандықтан олардың жоғалтулары белгілеген деңгейде нормаланады.
Нормаланбайтын жоғалтулар бұзылудың, кем шығудың, ұрлаудың т.б. нәтижесінде болады.
Нормаланған жоғалтулар өндіріс шығыстарына жатқызылады, ал нормаланбайтын жоғалтулар, себебін анықтағанша, 1280 шотқа жатқызылады және ол бойынша "Кем шығу, жоғалту және құндылықтардың бұзылуы" деген субшоты ашылады да, ол мына шоттармен корреспонденцияланады:
1280 "Басқа да" шоты дебеттеліп, негізгі құралдардың жетіспеген баланстық құнына - 2413-2415 шоттары; материалдық құндылықтардың жетіспеген баланстық құнына - 1311-1350, 1317, 1320-1330 шоттары; жетіспеген ақша қаражаттарына - 1011-1012 шоттары кредиттеледі.
Жоғалтулардың себебі ашылса, онда 1280 шотында есепке алынған сомасы 1250 шотына есептен шығарылады, яғни 1250 дебеттеліп, 1280 шоты кредиттеледі. Ал егер де кінәлілер белгісіз болса, онда олар кәсіпорынның шығысына жатқызылады, яғни 7210 шоты дебеттеліп, 1280 шоты кредиттеледі.
Негізгі құралдар мен материалдық құндылықтарға бұрындары жатқызылған ҚҚС сомасына 3130 шоты дебеттеліп, 1420 шоты кредиттелген қызыл жазумен жазылады, сосын 7210 шоты дебеттеліп, 1420 шоты кредиттеледі.
2.2. Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 6010 "Берілген аванстар" бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар -- 1611 "Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар" және 1612 "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген аванстар".
Аванс берілген жағдайда 6010-бөлімшенің шоттары дебеттеледі және 1031 "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша", 1032 "Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша" және т.б. шоттары кредиттеледі, сондай-ақ, шетелдік валютада берілген аванс бойынша бағамдық оң айырмасының сомасына 6250 шоты корреспонденцияланады. Тиесілі шоттардың (1611, 1612) кредиті бойынша және 4110 шоттың дебеті бойынша жабдықтаушылардың біткен жұмыстарын төлеуі кезінде, берілген аванс сомалары ескеріледі (яғни шегеріледі), сондай-ақ шетелдік валютада берілген аванс бойынша бағамдық теріс айырмасының сомасына 7430 шоты корреспонденцияланады.
Берілген аванстың (талдамалық) есебі басқадай кредиторлық және дебиторлық қарыздар бойынша есеп айырысудың аналитикалық тізімдемесінде 1611 және 1612 шоттары бойынша бөлек жүргізіледі.
Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар есептеледі және олар қажетті уақыт ішінде өтелмеген дебиторлық қарыздар, сондай-ақ тиісті кепілдіктермен қамтамасыз етілмеген қарыздар болып есептелінеді. Күдікті қарыздар бойынша резервтер жылдың аяғында дебиторлық қарыздарды тізімдеу деректерінің негізінде жасалады.
Егер де шығыстар салыстырмалы қағидасы бойынша бағаланса және солармен байланысты шығыстар сол өнімнің сатылған кезеңінде жатқызылса, онда күдікті қарыздар болуы ықтимал. Бұндай шығындар негізінен жыл соңында жасалған түгендеу нәтижесінде анықталуы мүмкін және ол 1290 Күдікті қарыздар бойынша резервтері деген пассивтік шотында көрініс табады.
Қаржылық есеп беруде дебиторлық қарыздар бойынша резервтері шегеріліп көрсетіледі. Егер де шаруашылықтар бұндай резерв қорларын жасамаса, онда сенімсіз деп танылған қарыздар кезеңдік шығыстарына есептен шығарылады.
Мысалы, жыл бойында сатылған өнімнің көлемі 3128,4 мың теңге болсын делік. Енді осы сатылған өнімді төрт кезеңге бөліп, күмәнді қарыздың деңгейі қай кезеңге көбірек келетіндігін анықтаймыз. (Кесте №7 Күмәнді қарыз)
Кестеде келтірілген мәліметтердің көрсеткішінен біз күмәнді қарыздың резерві 82,590 мың теңге құрағанын көреміз (3128,4x2,64):100%.
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі негізінен жалпы дебиторлық қарыздың белгілі бір пайыздық бөлігінің күдікті деп танылуын көрсетеді. Бұл белгілі бір пайыздың бөлігін табу үшін алынуға тиісті шоттарын олардың категориясы бойынша жіктеуді ұсынады:
- төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1-30 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 31-60 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 61-90 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 90 күннен жоғары шоттар.
Әрбір категория үшін күдікті қарыздың болжамдық пайызы анықталады. Мысалы. Түгендеу нәтижесінде төленбеген дебиторлық қарыздың деңгейі 1021 мың теңгеге жеткен. Енді осыларды төлем мерзімі бойынша мынадай етіп бөлуге болады:
бірінші категория 340 мың теңге;
екінші категория 134 мың теңге;
үшінші категория 249 мың теңге;
төртінші категория 211 мың теңге;
бесінші категория 87 мың теңге.
Енді осы талап етілетін күдікті соманы анықтаудың кестесін келтіреміз, оның категориясы бойынша болжамдық пайызы өткен жылдың тәжірибесінің негізінде анықталады.
Сонымен, топшыланған күдікті қарыз сомасы 187,24 мың теңге құраған.
Күдікті қарыздың бұл әдісі бірінші әдіске қарағанда анағұрлым дәлірек және объективті мәлімет беретін сияқты. (Кесте №8 Күмәнді қарыз)
Егер де күдікті қарыздар бойынша резервтер бірінші рет қалыптастырылатын болса, онда ол қаржылық есеп беруде кезеңдік шығыстар ретінде көрсетіледі, яғни есепті кезеңнің шығыстарын өсіреді. Демек, күдікті қарыздарды қалыптастырған кезде 7210 дебеттеліп, 1290 шоты кредиттеледі. Ал егер де дебиторлық қарыздар күдікті қарыздардың есебінен есептен шығарылса, онда 1290 шоты дебеттеліп, 1211, 1212, 1220-1240 шоттары кредиттеледі, бірақ бұл жерде ҚҚС есепке алынбайды, яғни қарыздың таза сомасы ғана алынады. Ал салық сомасы 3130 шоттың дебетінде және 1211-303, 1220-1240 шоттарының кредитінде көрініс табады.
Егер де төлем сатып алушылардан алынса, сенімсіз ретінде есептен шығарылған дебиторлық қарыздар есептік кезеңде табыс сомасы ретінде танылады да, ол 1031, 1011 шоттарының дебеті бойынша және 6220 шоттың кредиті бойынша көрініс табады. Олардың ҚҚС сомасы да 1031, 1011 шоттарының дебеті бойынша және 3130 шоттың кредиті бойынша көрініс табады.
1290 шоты бойынша аналитикалық есеп әрбір күдікті талаптар бойынша тізімдемеде жүреді.

2.3 Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Басқалай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай шоттар кіреді:
1270 Есептелінген проценттер;
1250 Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары;
1280 Басқа да қарыздар.
Дебиторлық қарыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың жайын қарастырып көрейік.
Өтелуі тиісті қосылған құн салығы (1420-шот). Бухгалтерлік есепте қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысуды көрсету үшін 1420 Өтелуі тиісті қосылған құн салығы шоты қолданылады.
1420-шотының дебеті бойынша 4110 Жабдықтаушылармен және мердігерлермен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.