Turbo Pascal программасының негізгі түсініктері

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

I бөлім. Turbo Pascal программасының негізгі түсініктері

1. 1. Turbo Pascal программасына қысқаша түсінік . . . 6

1. 2. Программа туралы жалпы түсінік . . . 9

1. 3. Программаның сипаттаулар бөлімі . . . 12

1. 4. Pascal тілінің негізгі элементтері . . . 14

II бөлім. Қарапайым есептерді Турбо Паскаль тілінде программалау

2. 1. Есептерге мысал . . . 15

2. 2. Қарапайым программалар және есептер . . . 18

Қорытынды . . . 30

Пайдаланылған Әдебиеттер Тізімі . . . 31

Кіріспе

Паскаль тілін Швейцария ғалымы Никлаус Вирт 1971 жылы АЛГОЛ

алгоритмдік тілінің негізінде жасап шығарды. Тілдің атауы алғашқы есептеу

машинасын жасап шығаратын француз математигі, әрі физигі Блез Паскалдің

құрметіне қойылған. Паскаль тілі әуелде программалу принциптерін

студенттерге оқытып, үйрету мақсатында жасақталғанмен, 20 жыл ішінде

үздіксіз даму үстінде болды. Оның соңғы нұсқалары икемді және жан-жақты

қызмет атқара алатын жоғары деңгейдегі тілге айналды. Borland фирмасы

Паскаль тілінің стандартын кеңейтіп Турбо Паскаль тілінің 6 версиясын

өмірге әкелді. Оның соңғы Турбо Паскаль 7. 0 версиясы - құрылымды

программаларды жасақтауға жарамды әмбебап интегралдық ортасы бар,

объект - бағдарлы және модулді программалау принциптерін пайдалана

алатын, көптеген қуатты стандартты модулдері бар к. рделі жүйе.

Программалау процесінде MS DOS операциялық жүйесінің командаларын,

компьютердің динамикалық жадын және рекурсивтік ішкі программаларды

толық пайдалануға болатындығы, тілдің мүмкіндігінің зор екендігін

дәлелдейді.

Қазіргі кезде программалау тілінің түрлері көп. Солардың ішіндегі ең

танымалысы Паскаль программалау тілі. Өйткені компьютерлік сауаттылық

пен программалауды алғашқы кезеңде үйретуге ең қолайлы тіл. Паскаль тілі

алгоритмдік тіл ішіндегі кеңінен тараған тілдердің бірі болып табылады.

Қарастырылған Паскаль программалау тілінде программа екі бөліктен

тұрады:

1. Берілгендерді сипатау

2. Алгоритмдік амалдарды бейнелеу немесе операторлық бөлім.

Берілгендер бейнелеу арқылы жазылса, амалдар оператор арқылы жазылады.

Синтактистік жағынан Паскаль программасын екі бөлікке бөлуге болады:

Программа тақырыбы, блок.

Программа құрылымы төмендегіше болады:

Program <программаның аты>;

Блок: 1. Модульдерді қосу.

2. Белгілерді бейнелеу бөлігі.

3. Тұрақтыларды бейнелеу бөлігі.

4. Типтерді анықтау бөлігі.

5. Айнымалыларды бейнелеу бөлігі.

6. Функцияларды және процедураларды бейнелеу бөлігі.

7. Оператор бөлігі.

Program аты ( пайдаланылатын файлдар аттарының тізімі ) ;

бейнелеу бөлігі

Begin

Оператор бөлігі

End.

Программа құрылымның Паскаль тілінде жазылуы:

Program аты ( input, output ) ;

Uses - Модульдерді қосу;

Label - Белгі бөлігі;

Const - Тұрақтылар бөлігі;

Type - Тип бөлігі;

Var - Айнымалы бөлігі;

Procedure, Function - процедура және функция бөлігі;

Begin

1- Оператор

2- Оператор

. . .

n- оператор

End.

I бөлім. Turbo Pascal программасының негізгі түсініктері

1. 1. Turbo Pascal программасына қысқаша түсінік

Кезкелген табиғи тіл сияқты, программалау тілінің де өз алфавитті бар.

Бұл алфавитті программалауда қолдануға болатын барлық символдар

жиынтығы деуге болады. Программалауда мағынасы мен қызметі алдын-ала

анықталған және өзгермейтін қызметші сөздер жиі пайдаланылады. Паскалда

оларды операторлар, амалдар ( операциялар ) атаулары ретінде және т. б.

мақсаттарға пайдаланады.

Кезкелген программаның басты элементтері - айнымалылар,

тұрақтылар және операторлар болып табылады. Айнымалы деп, компьютер

жедел жадының ат берілген бөлігін ( бір, не бірнеше ұя ) айтады. Онда

сақталатын ақпарат айнымалының мәні болып есептеледі. Айнымалының

мәні программа орындалу барысында өзгеруі мүмкін. Ақпараттың түрі,

мүмкін мәндерінің жиыны мен оған қолдануға болатын түрлендірулер

жиынтығы айнымалылардың типін ( тегін ) анықтайды. Тұрақтының

айнымалыдан айырмашылығы - оның мәнін программа орындалу барысында

өзгертуге болмайтындығында. Операторлар, программа орындауға тиіс

болатын небір амал - әрекеттерді көрсетеді.

Turbo Pascal тілінде 80-ге жуық қызметші сөздер мен арнайы символдар

қолданылады. Тіл алфавиті латын әріптерінен, цифрлардан және арнайы

символдародан тұрады. Кейбір символдың қосағы да символ болып

есептеледі. 1. 1 кестеде қызметші сөздердің реттелген тізімі берілген. Оларды

програма мәтінінің қажетті жерінде қатесіз жазып пайдалану керек.

Қызметші сөздерді жазуға не кіші әріптерді қатар қолдана беруге болады.

Оларды атау ретінде пайдаланбаған дұрыс. 1. 2 кестесінде арнайы символдар

тізімі келтірілген. Программа мәтінде қос символдардың арасына үзік қоймай

жазу керек.

1. 1 кесте. Pascal тіліндегі қызметші сөздер

Қызметші сөздердің ішінен программалауда жиі пайдаланылатындарының мағынасын түсіндіре кетейік. Program, unit - программа мен модуль

тақырыбын жазу үшін керек. Var, const, procedure, function - айнымалыларды,

тұрақтыларды, ішкі программаларды ( процедуралар мен функцияларды ),

ал tupe, array, string, record…end, file of… айнымалылар типтерін сипаттау

үшін қолданылады. Begin, end - бірнеше операторларды біріктіріп, бір

құрамды оператор жасау үшін керек. If…then…else, for…to…do,

for…downto…do, repeat…until, case…of…end, while…do - басқару

операторлары. Inplementation6 interface қызметші сөздері модулдерге ғана

пайдаланылады. Div, mod, shl, shr, and, or, not - арифметикалық және

логикалық амал атаулары. Constructor, destructor, object, public, virtual -

объекті - бағдарлы программалауда қолданылады.

1. 2 кестеде арнайы символдар тізімі келтірілген. Программа мәтінінде

Қос символдардың арасына үзік қоймай жазу керек.

1. 2 кесте. Pascal тіліндегі арнайы символдар

Қызметші сөздер мен арнайы символдар программа құру үшін жеткіліксіз болып табылады. Сондықтан да, Паскаль тілінде арнайы операторлар, стандартты модулдерде топтастырылған стандартты процедуралар мен функциялар кеңінен пайдаланылады.

1. 2. Программа туралы жалпы түсінік

Паскаль тілімен алғашқы танысуды

Функциясының мәнін есептейтін жай программадан бастайық:

Program Fun; { программа тақырыбы }

const

a=5 { тұрақтыларды сипаттау }

var

x, y: integer { айнымалыларды сипаттау }

begin

write(‘x=’) ; { программа басы }

readln(x) ; { экранға мәтін шығару }

y :=a*sqr(x) ; { х айнымалысына мән енгізу }

writeln(‘y=’, y) ; { у айнымалысына өрнек мәнін меншіктеу }

end. { экранға мәтін және айнымалы мәнін шығару }

{ программа соңы }

Бұл программада кездесетін ағылшын сөздерінің аудармасы:

Program программа

const (constants) тұрақтылар

var (variables) айнымалылар

integer бүтін

begin басы

readln оқу

writeln жазу

end соңы

Программа туралы жалпы түсінікті өзінің жасаған презентациялармен түсіндіріп кетейік.

Программа мәтіні компьютер жадында мәтіндік файл ( кеңеюі . pas ) түрінде сақталады. Комплициядан кейін мәтін машиналық командалар тілінде аударылып, орындалатын файл ( кеңеюі . exe ) жасақталады. Мәтіндік файлды кезкелген мәтіндік редктормен өзгертуге болады, содан соң ол тағы да компиляциядан өтуі керек. Тәжірибеде, программа мәтінін де, орындалатын файлды да программа деп түсінеді. Сондықтан, ілгерде программа мәтіні деудің орнына программа деп жазамыз. Программа тақырыбы Program қызметші сөзінен және программа атауынан тұрады. Атау - латын әріптерінен, цифрлардан, астын сызу белгілерінен ғана тұратын, саны 63-тен аспайтын символдар жолы. Сонымен, программа тақырыбының жазылуы:

Program < программа атауы >;

Ескерту. Турбо Паскалда программа тақырыбын жазбай кетуге де болады. Тақырыптан кейін, программада пайдаланылатын белгілерді, тұрақтыларды, типтерді, айнымалыларды, ішкі программаларды және т. б. сипаттаулар бөлімі орналасуы тиіс. Содан кейін, міндетті түрде, операторлар бөлімі болуы тиіс. Операторлар бөлімнің басына begin , ал аяғына end сөздері жазылып , соңына нүкте қойылуы шарт.

1. 1 сурет. Pascal тіліндегі программа құрылымы

Программада операторлар бір, не бірнеше жолдарға жазылып, нүктелі үтірлермен айырылады. Қатар тұрған екі айыру таңбасының арасында бос оператор бар деп есептелінеді. Программа мәтінін құрғанда, оның бөлімдері мен күрделі элементтерінің құрылымы айқын көрінетіндей етіп жазу, сауаттылықты көрсетіп қана қоймайды, оны оқуды да, жаңартуды да біршама жеңілдетеді. Ол үшін үзіктерді, жол шегіністерін, бос жолдары және түсініктемелерді керегінше, ретімен пайдаланып отырған жөн. Күрделі программаны баптау кезінде бір, не бірнеше операторларды фигуралық жақшалармен қоршау арқылы, олардын орындалуын уақытша тоқтату тәсілі жиі қолданылады.

1. 3. Программаның сипаттаулар бөлімі

Айнымалыларды сипаттау мына түрде жазылады:

var a_1, a_2, …, a_m : type_a;

b_1, b_2, …, b_n : type_b;

. . .

c_1, c_2, …, c_k : type_c;

Мұнда type_a, type_b, …, type_c - типтеріне жататын айнымалылардың бірнеше тізімі келтірілген. Сипаттауда, әрбір ортақ типтің

айнымалыларының аттары үтірлермен айырылып, соңғы аттан кейін қос нүкте жазылады. Сонан соң, тип аты жазылып, нүктелі үтір қойылады.

a_1, a_2, …, a_m - tupe_a типті айнымалылар тізімі, b_1, b_2, …, b_n - type_b типті айнымалылар тізімі және т. с. с.

Паскаль - типтерге бай тіл. Әзірше, программалауда жиі өолданылатын үш типпен танысайық:

integer - [ -32 767, 32 768] аралықтағы мәндерді қамтитын бүтін сандардың стандартты типінің аты. Осы типтің айнымалылары көрсетілген аралықтағы кезкелген бүтін мәндерді ғана қабылдай алады.

real - [± , ± ] аралықтағы мәндерді қамтитын, нақты сандардың стандартты типтің аты. Осы типтің айнымалылары көрсетілген аралықтағы кезкелген нақты мәндерді ғана қабылдай алады.

string - саны 255-тен аспайтын символдар ( 5 тарауды қара ) тізбегінен тұратын ( символдық ) жолдардың стандартты типінің аты. Тип

тұрақтылары - екі жағынан апострофпен шектеліп жазылған кезкелген символдар тізбегі.

Ескерту. Программада пайдаланатын барлық айнымалылар мен тұрақтылары міндетті түрде сипатталуы тиіс.

var san1, san2 : integer;

audan, kolem : real;

gol: string;

Мұнда san1, san2, audan, kolem - айнымалылар, ал integer, real олардың типтері.

Тұрақтылары сипаттау мына түрде жазылады:

const p_1 = mp_1;

p_2 = mp_2;

. . .

p_n = mp_n;

Мұнда p_1, p_2, . . . , p_n - тұрақтылардың аттары, ал mp_1, mp_2, …,

mp_n - олардың сәйкес мәндері. Тұрақтыларды сипаттауда олардың аттары мен мәндерінің арасына теңдік таңбасы қойылады. Паскаль тілінде типті және типсіз тұрақтылар қолданылады.

Типсіз тұрақтыларды сипаттаудың мысалы:

const gyl = 2003;

g = 9. 81;

Ескерту. Программада пайдаланылатын барлық айнымалылар мен тұрақтылар міндетті түрде сипатталуы тиіс.

1. 4. Pascal тілінің негізгі элементтері

Программалар белгілі бір мәселені, есепті шешуге арналған. Есеп шығару барысында компьютерге бастапқы мәліметтер енгізіледі, оларды қалай өнделетіндігі көрсетіледі және нәтиже қандай түрде, қандай құрылғыға шығарылатыны айтылады.

Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программа алдындағы азат жол немесе бос орын саны өз қалауымызша алынады. Бір қатарға бірнеше команда немесе оператор орналаса лады, олар бір-бірімен нүктелі үтір (; ) арқылы ажыратылып жазылады, бірақ бір жолда бір ғана оператор тұрғаны дұрыс, ол түзетуге жеңіл, әрі оқуға оңай.

Паскаль тіліндегі программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және оператор бөлімі. Кез келген программаның алғашқы жолы PROGRAM сөзінен басталатын оның тақырыбынан тұрады. Одан кейін программаның ішкі обьектілерінің сипатталу бөлімі жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді обьектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бөліктерден тұрады, бірақ программаның күрделілігіне байланысты көбінесе ол бір немесе екі ғана бөліктен тұруы мүмкін.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі - болып табылады. Орындалатын іс-әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, барлық атқарылатын операторлар ( командалар ) тізбегі жеке-жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен аяқталады.

II бөлім Қарапайым есептерді Турбо Паскаль тілінде

программалау

2. 1. Есептерге мысал

Операторлар бөлімінде командалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі шартқа байланысты атқарылса, ал кейбірі қайталанып цикл немесе қосымша программа түрінде орындалады. Операторлар бөлімінде орындалатын негізгі әрекеттерді қарастырайық.

Деректер - сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркестерін мән ретінде қабылдай алатын тұрақтылар ( константалар ), айнымалылар т. б. осы тәрізді құрылымдар немесе солардын адрестері.

Дерктер енгізу - бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе енгізу-шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.

Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндерді меншіктеу, соларды өндеу, салыстыру операцияларын орындайды.

Нәтиже алу ( шығару ) - аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға, дискіге немесе енгізу-шығару порттарына шығару.

Шартты түрде атқарылу - белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты ( ақиқат болса ), командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

Цикл - белгілі бір шарттар орындалған жағдайда көрсентілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

Көмекші программа - алдын ала қандай да бір атаумен аталған командалар тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын көрсету арқылы шақырылып атқарыла береді.

Түсініктеме - программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері арасында қазақша ( орысша ) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған сөз тіркестері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер етпейді.

Тілдің негізгі анықтамаларын беру алдында Паскаль тілінде құрылған бір қарапайым мысал келтірейік.

1-мысал. Радиусы r=5, 5 см болатын берілген шеңбердің ұзындығын табу керек болсын. Шеңбер ұзындығын есептеу үшін 1=2 r формуласын пайдаланамыз.

Program bastau; { Программа тақырыбы }

Const pi=3. 14159 { n тұрақтысының мәнін беру }

var r, I: real; { r, 1 мәндерінің нақты ( аралас ) сан екенін сипаттау }

begin { Операторлат басы }

r:=5. 5; { r мәнінм беру }

I:=2*pi-r; { Шеңбер ұзындығын есептеу }

Write ( ‘Радиусы 5, 5 см болатын шеңбер ұзындығы =’, I ) ;

{ Нәтижені экранға шығару }

end. { Программа соңы }

Мұнда программа мәтіні қарайтылған қаріппен терілген, ал оң жақ шетте және оның төменгі жолында пішінді жақша ішінде түсініктеме мәтіні берілген, түсініктеме программа мәтінінеешқандай әсер етпейді, оны түсінуді жеңілдетеді, сондықтан әрбір программа түсініктемемен толықтырылуы тиіс.

Әрине бұл программасыз да шеңбер ұзындығын есептеуге болады, бірақ 200-300 шеңбер ұзындығын есептеу керек болса, компьютер программасы өте тиімді әрі нәтижесі тез. Ол үшін жоғарыдағы программаға аздаған түзету жасаса ғана жеткілікті.

Күрделі есеп программасын құру үшін алдымен осындай қарапайым есепке шығарып қажет. Қате жібермес үшін программа блок-схема түрінде немесе алгоритмдік тілде құрастырылады.

Жоғарыда программаның алғашқы жолы - оның тақырыбы, екінші және үшінші жолы сипатау бөлігі, begin ( басы ) және end ( соңы ) сөздерінің ортасында орналасқан операторлар, яғни әр түрлі амалдар орындау бөлігі. Программаның сөздік элементтері ағылшын тілінде. Оны қазақшаға

( орысшаға ) аударуға болады, алгоритмдік тіл де солай жасалған. Бірақ барлық елдер программадағы негізгі немесе түйінді сөздерді өз тіліне аудармай, олардың ағылшынша нұсқасын пайдаланады, олар көп емес

( 60-70 сөз ) . Сондықтар ағылшын тілін үйренуді осы түйінді сөздерден бастап әрі қарай дамыту оқушылар үшін тиімді болады.

2. 2. Қарапайым программалар және есептер

Жоғарыда алған алғашқы теориялық білімдерімізді төмендегі қарапайым есептердің программаларын құруға пайдаланып көрейік.

Екі айнымалының мәндерін кемуіне қарай реттеу.

Program Prost_1;

var a, b, x: real;

begin

Write(‘a=’) ; Readln(a) ; { пернетақтадан а-ға мән енгізу }

Write(; b=’) ; Readln(b) ; { пернетақтадан b-ға мән енгізу }

if b>a then { b>a болса, онда }

begin

x:=a; a:=b; b:=x; { a, b мәндерін ауыстыру }

end;

Writeln(‘a=’, a, ’ b=’, b) ; { a, b мәндерін экранға шығару }

end;

Программада, а және b айнымалылары енгізілген нақты мәндерді сақтау үшін, ал х көмекші айнымалысы, b>a болған жағдайда, олардың мәндерін ауыстыру үшін, пайдаланылады.

Үш айнымалының мәндерін кемуіне қарай реттеу.

Program Post_2;

var a, b, c, x: real;

begin

Write(‘a=’) ; Readln(a) ; { пернетақтадан а-ға мән енгізу }

Write(‘b=’) ; Readln(b) ; { пернетақтадан b-ға мән енгізу }

Write(‘c=’) ; Readln(c) ; { пернетақтадан с-ға мән енгізу }

if b>a then { b>a болса, онда }

begin

x:=a; a:=b; b; =x; { a, b мәндерін ауыстыру }

end;

if c>b then { c>b болса, онда}

begin

x:=b; b:=c; c:=x; { b, c мәндерін ауыстыру }

end;

if b>a then { b>a болса, онда }

begin

x:=a; a:=b; b:=x; { a, b мәндерін ауыстыру }

end;

Writeln(‘a=’, a, ’ b=’b, ’ c=’, c) ; { a, b, c мәндерін шығару }

end;

Бұл программада, a, b және с айнымалыларының мәндерін реттеу үшін,

1 программаның алгоритмі 3 рет пайдаланылды.

Пернетақтадан қалауымызша енгізілген сандардың ең үлкенін табу.

Program Prost_3;

var x, max: real;

i: integer;

begin

Writeln(‘Аяқтау үшін 0 санын енгізіп, Enter түймесін бас’) ;

i:=0;

while true do { алғышартты цикл басы }

begin

Readln(x) ; { пернетақтадан х-ке мән енгізу}

if x=0 then Break; { x=0 болғанда циклдан шығу }

i:=i+1;

if (i=1) or (x>max) then max:=x; { үлкенін max-ке меншіктеу }

end;

if i>0 then Writeln(‘Енгізілген’, i, ’ оң санның ең үлкені ', max) ;

Readln;

end;

Программада, пернетақтадан сандарды кез келген мөлщерде енгізу мүмкін болу үшін, шарты үнемі true болатын ( шексіз ) цикл пайдаланылған. Бұл циклдан x=0 болғанда онда Break процедурасы көмегімен шығуға болады. Циклдың бірінші қадамында ( итерациясында ) пернетақтадан енгізілген х айнымалысының мәні max-ке беріледі де, келесі қадамдарында

x пен max салыстырылып отырылады. Программа орындалу нәтижесінде, енгізілген мәндердің саны мен олардың ең үлкені экранда көрінеді.

Берілген n санынын кіші болатын, барлық, тақ натурал сандардың қосындысын есептеу.

Program Prost_4;

var in, n, s: integer;

begin

Write(‘n=’) ; Readln(n) ;

in:=1; s:=0;

while in<n do

begin

s:=s+in;

in:=in+2;

end;

Writeln(‘Қосындысы’, s) ;

Readln;

end.

Програмада қажетті n бүтін оң санын пернетақтадан енгіземіз және тақ мәндерді ғана қабылдайтын in айнымалысына 1 мәнін меншіктейміз. Қосынды жинақталатын s айнымалысының бастапқы мәні 0 болуы шарт. Циклдің әр қадамында in айнымалысының мәні тексеріліп, егер ол n-нен кіші болса, онда s-ке қосылады және in 2-ге арттырылады. Берілген n натурал санының барлық бөлгіштерін табу.

Program Prost_5;

var i, n, s: integer;

begin

Write(‘n=’) ; Readln(n) ; s:=0;

Write(n, ’ санының бөлгіштері: ‘) ;

for i:=1 to n do

if n mod i = 0 then begin s:=s+1; Write(i, ’ ‘) ; end;

Writeln; Writeln(‘Саны ’, s) ;

Readln;

end.

Программада, i басқарушы айнымалысының алғашқы мәні 1, ал ақырғы мәні n санын i параметрінің кезекті мәніне бүтін бөліп, қалдығын тауып отырамыз. Қалдық 0-ге тең болса, s мәнін 1-ге арттырамыз және бөлгішті экранға шығарамыз.

. сандар қатарының қосындысын 0, 001 дәлдікпен есептеу.

Program Prost_6;

var i: integer; s, a: real;

begin

i:=0; s:=0;

repeat

i:=i+1;

a:=i*exp(-i) ; { exp(x) -, стандарт функция }

s:=s+a;

until a<0. 0001;

Writeln(‘Қосындысы ’, s:6:3) ; { s мәнін пішімдеу: ##. ### }

Readln;

end.

Программада соңғы шартты қайталау операторын пайдаланамыз.

а - сандар қатарының кезекті мүшесі, ал s - қосындысы болсын. Циклдың әрбір қадамында, i айнымалысының мәнін 1-ге арттыра отырып, оның көмегімен а - ны есептейміз және және s - ті табамыз. а - ның мәні үздіксіз кемитін болғандықтан, a<0, 0001 шарты орындалғанда цикл аяқталады.

7. Берілген натурал саннның жай, не құрама сан болатынын анықтау.

Program Prost_7;

const s1=‘ Жай сан ’; s2=' Құрама сан ';

var n, b: longint; p: byte;

begin

Write(‘Сан енгізіңіз: ’) ; Readln(n) ;

if (n>2) and (n mod 2) =0

then p:=1

else begin

b:=1; p:=0;

repeat

b:=b+2;