Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ
1.1.Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы ... ...5
1.2.Математика сабағындағы құрал . жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
ІІ ТАРАУ
2.1.Арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті қолдану негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2.Бастауыш сыныпта математиканы оқытудағы көрнекіліктің түрлері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ ТАРАУ
3.1.Арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекілікті пайдаланудың әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.2.Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін меңгерудегі көрнекі құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ
1.1.Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы ... ...5
1.2.Математика сабағындағы құрал . жабдықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
ІІ ТАРАУ
2.1.Арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті қолдану негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2.Бастауыш сыныпта математиканы оқытудағы көрнекіліктің түрлері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
ІІІ ТАРАУ
3.1.Арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекілікті пайдаланудың әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3.2.Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін меңгерудегі көрнекі құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Кіріспе
Қазіргі заманғы ғылыми - технологиялық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына үлкен міндет қойып отыр. Оқушыларды жан-жақты тұлға ретінде дамыту, олардың танымдық, шеберлік белсенділіктерін арттыруда мұғалімнің жұмысының ғылыми негізде ұйымдастыруылуы маңызды рөл атқарады. Жаңа ғасыр қоғамды қайта құру жағдайында Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске алып, жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісін дамыту және жетілдіруді басты мақсат етіп отыр. Білім мен тәрбие берудің негізі жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жақсарту кезек күттірмейтін мәселе десек, бастауыш мектеп – соның бастауы.
Мұғалімнің оқыту процесін жетілдіре түсудегі жұмысының бір түрі- сабақтың формалары мен оның құрылымын дамыту, оқытудың жаңа әдістерн талмай іздестіру.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзін немесе олардың бейнесін тікелей көріп байқауға мүмкіндік береді. Оқытуда нақты білім алу – көрнекілікке, сезінуге, бақылау әрекетіне негізделеді. Бұл қағидаларының негізгі талаптары: көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану; көрнекілікті қолдану – оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек етеді; көрнекілікті қолданудың маңызды бір шарты – мұғалімнің образбен өзінің сөзін дұрыс байланыстыра алуында.
Көрнекілікті артық қолдануға болмайды, ол оқушылардың теориялық ойлау процесінің дамуына кедергі болмау керек. Көрнекілік құралдардың түрлерін оқу пәндердің және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай қолдану.
Математика сабақтарында білім берудің барлық негізгі қағидалары бір – бірімен байланысты жүзеге асырылады: саналық, көрнекілік, жүйелік, беріктік, жас ерекшеліктерінің ескерілуі, жекеше қарым – қатынас т.б. Математиканы оқытуда көрнекілік қағидаларының рөлі ерекше. Көрнекілікті алғаш зерттеп, оған мәнді үлес қосқан Я.А.Каменский, К.Д.Ушинский т.б.
Қазіргі заманғы ғылыми - технологиялық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына үлкен міндет қойып отыр. Оқушыларды жан-жақты тұлға ретінде дамыту, олардың танымдық, шеберлік белсенділіктерін арттыруда мұғалімнің жұмысының ғылыми негізде ұйымдастыруылуы маңызды рөл атқарады. Жаңа ғасыр қоғамды қайта құру жағдайында Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске алып, жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісін дамыту және жетілдіруді басты мақсат етіп отыр. Білім мен тәрбие берудің негізі жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жақсарту кезек күттірмейтін мәселе десек, бастауыш мектеп – соның бастауы.
Мұғалімнің оқыту процесін жетілдіре түсудегі жұмысының бір түрі- сабақтың формалары мен оның құрылымын дамыту, оқытудың жаңа әдістерн талмай іздестіру.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзін немесе олардың бейнесін тікелей көріп байқауға мүмкіндік береді. Оқытуда нақты білім алу – көрнекілікке, сезінуге, бақылау әрекетіне негізделеді. Бұл қағидаларының негізгі талаптары: көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану; көрнекілікті қолдану – оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек етеді; көрнекілікті қолданудың маңызды бір шарты – мұғалімнің образбен өзінің сөзін дұрыс байланыстыра алуында.
Көрнекілікті артық қолдануға болмайды, ол оқушылардың теориялық ойлау процесінің дамуына кедергі болмау керек. Көрнекілік құралдардың түрлерін оқу пәндердің және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай қолдану.
Математика сабақтарында білім берудің барлық негізгі қағидалары бір – бірімен байланысты жүзеге асырылады: саналық, көрнекілік, жүйелік, беріктік, жас ерекшеліктерінің ескерілуі, жекеше қарым – қатынас т.б. Математиканы оқытуда көрнекілік қағидаларының рөлі ерекше. Көрнекілікті алғаш зерттеп, оған мәнді үлес қосқан Я.А.Каменский, К.Д.Ушинский т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Абілқасымова А.Е., Көбесов А.К. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. -Алматы, 1998.
2. Абілқасымова А.Е. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. -Алматы, 2004
3. Бидосов Б.Е. Математиканы оқытудың әдістемесі. -Алматы, 1995.
4. Бенерджи Р.Б. Теория решения задач. Подход к созданию искусственного интеллекта. –М., Мир. 1982.
5. Василевский А.Б. Обучение решению задач. –М.,Выш.шк., 1989.
6. Вопросы преподавания алгебры и начал анализа в средней школе. Сб. ст. / Сост. Е.Г. Глаголева и др. –М.,1981
7. Внеклассная работа по математике в IV-V классах / А.С. Чесноков и др. Под.ред. С.И.Шварцбурда. –М. 1981.
8. Выбор методов обучения в средней школе. Под ред. Ю.К. Бабанского. –М., 1981.
9. Глейзер Г.И. История математики в школе. 4-6 классы. Пособие для учителей. –М., Просвещение. 1981.
10. Глейзер Г.И. История математики в школе. 7-8 классы. Пособие для учителей. –М., Просвещение. 1982. 11. Глейзер Г.И. История математики в школе.
1. Абілқасымова А.Е., Көбесов А.К. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. -Алматы, 1998.
2. Абілқасымова А.Е. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. -Алматы, 2004
3. Бидосов Б.Е. Математиканы оқытудың әдістемесі. -Алматы, 1995.
4. Бенерджи Р.Б. Теория решения задач. Подход к созданию искусственного интеллекта. –М., Мир. 1982.
5. Василевский А.Б. Обучение решению задач. –М.,Выш.шк., 1989.
6. Вопросы преподавания алгебры и начал анализа в средней школе. Сб. ст. / Сост. Е.Г. Глаголева и др. –М.,1981
7. Внеклассная работа по математике в IV-V классах / А.С. Чесноков и др. Под.ред. С.И.Шварцбурда. –М. 1981.
8. Выбор методов обучения в средней школе. Под ред. Ю.К. Бабанского. –М., 1981.
9. Глейзер Г.И. История математики в школе. 4-6 классы. Пособие для учителей. –М., Просвещение. 1981.
10. Глейзер Г.И. История математики в школе. 7-8 классы. Пособие для учителей. –М., Просвещение. 1982. 11. Глейзер Г.И. История математики в школе.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ
1.1.Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы ... ...5
1.2.Математика сабағындағы құрал –
жабдықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .8
ІІ ТАРАУ
2.1.Арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті қолдану
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2.Бастауыш сыныпта математиканы оқытудағы көрнекіліктің түрлері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
ІІІ ТАРАУ
3.1.Арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекілікті пайдаланудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3.2.Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін меңгерудегі көрнекі
құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .29
Кіріспе
Қазіргі заманғы ғылыми - технологиялық үрдістің қарқыны білім беру
жүйесінің алдына үлкен міндет қойып отыр. Оқушыларды жан-жақты тұлға
ретінде дамыту, олардың танымдық, шеберлік белсенділіктерін арттыруда
мұғалімнің жұмысының ғылыми негізде ұйымдастыруылуы маңызды рөл атқарады.
Жаңа ғасыр қоғамды қайта құру жағдайында Қазақстан Республикасының білім
беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске алып,
жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісін дамыту және жетілдіруді басты мақсат
етіп отыр. Білім мен тәрбие берудің негізі жалпы білім беретін мектептердің
педагогикалық процесін жақсарту кезек күттірмейтін мәселе десек, бастауыш
мектеп – соның бастауы.
Мұғалімнің оқыту процесін жетілдіре түсудегі жұмысының бір түрі-
сабақтың формалары мен оның құрылымын дамыту, оқытудың жаңа әдістерн талмай
іздестіру.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзін немесе олардың бейнесін тікелей
көріп байқауға мүмкіндік береді. Оқытуда нақты білім алу – көрнекілікке,
сезінуге, бақылау әрекетіне негізделеді. Бұл қағидаларының негізгі
талаптары: көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану; көрнекілікті
қолдану – оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек етеді;
көрнекілікті қолданудың маңызды бір шарты – мұғалімнің образбен өзінің
сөзін дұрыс байланыстыра алуында.
Көрнекілікті артық қолдануға болмайды, ол оқушылардың теориялық ойлау
процесінің дамуына кедергі болмау керек. Көрнекілік құралдардың түрлерін
оқу пәндердің және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай қолдану.
Математика сабақтарында білім берудің барлық негізгі қағидалары бір –
бірімен байланысты жүзеге асырылады: саналық, көрнекілік, жүйелік,
беріктік, жас ерекшеліктерінің ескерілуі, жекеше қарым – қатынас т.б.
Математиканы оқытуда көрнекілік қағидаларының рөлі ерекше. Көрнекілікті
алғаш зерттеп, оған мәнді үлес қосқан Я.А.Каменский, К.Д.Ушинский т.б.
І ТАРАУ
1.1 Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы
Көрнекі құралдардың түрлерін білу мұғалімнің, оларды дұрыс таңдап
алуына және оқытуда тиімді түрде пайдалануға, сондай-ақ өзінің немесе
балалармен бірге көрнекі құралдарды дайындап алуына мүмкіндік береді.
Көрнекі оқу құралдарды табиғи және суретті құралдар деп бөлу қабылданған.
Математика сабағында пайдаланылған табиғи көрнекі құралдарға айналадағы
өмірден алынған нәрселер: дәптерлер, қарандаштар, шыбықтар, кубиктер т.с.с.
жатады. Суретті көрнекі құралдар ішіне бейнелік көрнекі құралдар жеке
бөлініп көрсетіледі: заттар, суреттер, фигуралардың қағаз бен картоннан
жасалған кескіндері, заттардың немесе фигуралардың кескіндері салынған
кестелер. Суретті көрнекі құралдың екінші бір түрі шартты (символдық)
құралдар болып табылады: математикалық символдар, схемалар, суреттер,
сызбалар. Суреттік көрнекі құралдар да жатады. Олар: оқу фильмдері,
диофильмдер, диопозитивтер, интербелсенді тақта.
Көрнекі құралдарды пайдалану тұрғысан алғанда жалпы сыныптық және
жекелік деп бөлінеді. Жалпы сыныптық көрнекі құралдарды бүкіл сынып болып
пайдаланылады (кейде оларды демонстрациялық деп атайды). Жекелік көрнекі
құралды әрбір оқушы жеке пайдаланады. Көбінесе жалпы сыныптық, және жекелік
құралдар мазмұны жөнінен бірдей және айырмашылығы тек үлкен – кішілігінде
ғана болады: геометриялық фигуралардың модельдері, кеспе цифрлар, сызба
құралдары т.с.с. Дайындау тұрғысынан алғанда көрнекі құралдар баспахана
тәсілімен немесе фабрикада дайындалған және мұғалімнің немесе балалардың
өздері қолдан жасаған көрнекі құралдар деп бөлінеді. Қолдан жасалған
құралдар дайын көрнекі құралдарды толықтырады: бұлар – есептер құрастыру
үшін әр түрлі суреттер мен сызбалар, құрастырмалы геометриялық фигуралар,
цифрлар мен жеке сөздерді алмастыруға болатын кестелер, көбейту мен қосудың
электрлендірілген кестелері т.б. көрнекі құралдарды жасауға балаларды
қатыстырып отырған пайдалы. Мұның білімдік және тәрбиелік маңызы зор, білім
мен біліктерді саналы түрде және берік меңгеруге, белгілі бір еңбек
дағдыларына төселдіруге көмектеседі. Мысалы, қағаздан тік бұрыштың моделін
жасағанда және жылжымалы бұрыштың ермексазбен бекітілген екі шыбықтан
моделін жасағанда, оқушылар бұрыштар жөнінде түсінік алады; сызықтық және
квадрат сантиметрдің, дициметрдің, метрдің модельдерін дайындағанда,
оқушылар ұзындық бірліктері және аудан жөнінде көрнекі түсінік алады.
Өздері қолдан жасалған құралдармен жұмыс істегенде (мысалы, екі таңбалы
сандарды иллюстрациялауға арналған құрал) бала еңбекті құрметтей білуге
үйренеді.
Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену үшін көбінесе
арнаулы көмекші құралдар пайдаланылады. Мұндай құралдар кейде, нәрселердің
өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда, анағұрлым
көрнекі болып шығады.
Математика сабақтарында көрнекілікті дұрыс пайдалану айқын кеңістікті
және санды түсініктердің, мазмұнды ұғымдардың қалыптасуына көмектеседі,
оқушылардың логикалық ойлау және сөйлеу қабілетін дамытады. Нақтылы
құбылыстарды қарастыру және талдау негізінде, кейін практикада
қолданылатын, тұжырымдарға келулеріне көмектеседі. Сонымен қатар оқу
процесіне көрнекілікті пайдаланғанда бірқатар әдістемелік талаптарды
орындаған жөн екенін ескертеді: көрнекі құралдар сабақтың мақсатына сәйкес
іріктелуі тиіс көрнекі құралдарды пайдаланғанда оқушылардың оларды дұрыс
қабылдауын қамтамасыз ету үшін, құралдың неғұрлым маңызды жақтарына назар
аударған жөн; сабақта көрнекі құралдар шамадан тыс көп болмағаны яғни
мақсатқа жетуге қажеттілерін ғана пайдаланған маңызды. Егер сабақ кезінде
бірнеше көрнекі құрал көрсетілуі керек болса, олардың бәрін бір уақытта
емес, әрқайсысын қажетінше кезегімен пайдаланған орынды.
Сабақ кезінде мұғалімнің өзінің баяндауы мен көрнекілікті үйлестіруі
елеулі роль атқарады. Дидактикада үйлестірудің екі тәсілі белгілі.
Біріншісінде көрнекі құрал мұғалімнің түсіндіруінен бұрын көрсетіледі. Бұл
жағдайда мұғалім оқушылардың іс-әрекетін, байқағыштығын бақылай отырып,
керегінше мағлұмат алуына жетекшілік етеді. Екіншісінде көрнекі құралды
көрсетуден бұрын мұғалім оқу материалын түсіндіреді. Бұл екі тәсілдің
біріншісі тиімдірек, себебі ол қажетті білімді меңгеруді қамтамасыз етумен
бірге, оқушылардың байқағыштық қабілеттерінің өрістеуіне көмектеседі.
Бірақ, көрнекі құралдарды шамадан тыс қолдану оқушылардың ойлау қабілетіне
кері әсер ететінін ескерген жөн.
1.2 Математика сабағындағы құрал – жабдықтар
Математиканы оқыту практикасы бұл қағиданы жүзеге асыруға бағытталған
арнайы құрал-жабдықтар жасауды қажет етеді.
Мысалы, стереометрияның алғашқы сабақтарында фигуралардың әр түрлі
моделін көрсету оқушылар үшін пайдалы болады да, кейінірек олардың
кеңістік қиялын дамытуға кері әсер етуі мүмкін, яғни стереметрияны үйретуде
нақты көрнекілік біртіндеп абстрактылық көрнекілікке (жазық сызбаларды
қарастыру) орын беруге тиіс.
Сонымен, педагогикалық технологияның келесі белгілер тобы бұл оқытушы
мен оқушы қызметтерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін, бір жүйеге
келтіретін заңдылықтар. Көп жағдайда, мұғалім түрлі талаптарды, әдістемелік
нұсқауларды есепке алады да, оқушылардың қажеттіліктері мен
қызығушылықтарын назардан тыс қалдырады. Мұндай жағдайда мұғалімге өз
мақсатына жетуге ешқандай технология көмектесе алмайды.
Мұғалімнің қызметі (оның мақсаты, қажеттіліктері мен мотиві, іс-
қимылдары, олардың құралдары мен іске асу шарттары т.б.) оқушының қызметі
мен іс-әрекетіне (оның мақсаттарына, мүмкіндіктеріне, қажеттіліктері мен
қызығушылықтарына т.б.) сәйкес келуі шарт. Тек осы негізде ғана мұғалім
педагогикалық ықпал құралдарын таңдап, оларды іске асыра алады.
Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушыларға білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта қалатындығы
баршаға белгілі.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1. Ұйымдастырудағы
2. Технологиялардағы
3. Оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында "Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады"- деген. Осыған орай, әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі
анағұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің бәрі игерілуін, тәрбие
жүмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаруалар жүзеге
асырылуда. Бұл тақырып бойынша материалдар жинақтауда Д. Нұрпейсова
атындағы орта мектептің көп жылдан бері қызмет етіп келе жатқан шебері,
озық ұстаздардың бірі Ибрагимова Тұрғангүл, Пономарева Людмила, Турисова
Шолпан, Мадыбекова Анар деген апайлардың математика сабақтарына қатыстым,
сабаққа көрнекілік пайдалану әдістерімен таныстым.
Зерттеу әдісі - жұмысты орындау барысында талдау, жинақтау,
әңгімелесу, салыстыру, байқау және эксперимент тәсілдерін пайдалану болды.
Зерттеу объектісі - балалардың математика сабағында көрнекіліктің
түрлері мен оны пайдалануы.
Зерттеу мақсаты — бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқытуда
көрнекілік арқылы тиянакты білім беру; олардың ынта-жігерін, ойлау
қабілеттерін, белсенділігін арттыру; пәнге деген қызығушылығын
қалыптастыру.
Зерттеу міндеті - математиканы оқытуда көрнекілік мәселелерінде
әдебиеттерге шолу жасап, мәселелерді зерттеп, перспективалық дамыту
процесін анықтау. Балалардың математикалық білімін көрнекі құралдар
көмегімен, белгілі жүйе бойынша дамыту жолдарын белгілеу.
ІІ ТАРАУ
2.1.Арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті пайдаланудың негіздері
Математиканы оқыту процесінде көрнекілік принципін жүзеге асырудың
өзіндік ерекшелігі бар. Баланың нақты білім қоры, оның ойлау әрекеті
негізінде жинақталады. Оқу-көрнекі құралдарын оқушылар пайдалана отырып,
алғашқы жалпылау және қарапайым байланыстарды орнатады.
Көрнекілік — бұл қарастырып отырған құбылысты нақтылау. Нақтылау
нормалары: сөз, образ, сурет, сызба, схема т.б. бола алады.
XVII ғасырдың өзінде Ян Амос Коменский оқытудағы көрнекілікке
қойылатын талаптарды негіздеді. Оның айтуынша, ақыл- ойға түйсік әсерін
тигізбесе, оған өздігінен ештеңе қонбайды. Сондықтан, оқуда заттарды
таддап, тұжырым жасамас бұрын сол нәрсе, заттарды байқаудан бастау керек
деген. Коменсісийдің ойынша, білім түйсікке негізделуі керек. Көрнекі сезім
арқылы қабылданған білім есте анағұрлым тұрақты сақталатынын дәлелдеді.
Я.А.Коменский былай деген: "Мұғалім үшін алтын ереже — бала сезімі арқылы
қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғызып білдірген жөн:
көруге болатынды көзге көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ түріп тыңдасын,
иесін иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолына ұстап қаттылығы мен
жұмсақтығын, тағы-тағыларын байқат. Кейбір нәрсені түрлі сезім мүшелерімен
бірдей түйсініп қабылдағаны жақсы ("Ғылыми дидактика" XX —тарау). Бұл
жағдайды ол балаларды оқытуда ең бағалы дәреже деп санады. Кейінгі
кезеңдерде педагогика классиктер, әдіскерлері оқыту әдістеріне зерттеулер
жүргізіп, көрнекілік принципін нақтылай түсті.
Окушылардың теориялық ойлауын дамытуға көрнекіліктің бір жағынан,
көптеген нәрселер мен құбылыстарға анағұрлым ортақ қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан ұжымдарды деректендіруге
септігін тигізетін түрлерін қолдануға жәрдем етеді. Көрнекі құралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақаланың бірінде: "Әр алуан
нәрселерімен және геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген
тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар олардың қандай материалдан
жасалғандығына, түр-түсіне, салмағына және т.с.с қатысын шамалы өмірге
анағұрлым ортақ қасиеттерді айқындайды "-деп жазған.
Қазақстандағы ұлы ағартушылардың қазақтың алдыңғы қатарлы өкілдерінің
еңбектерінде оқыту мен тәрбиенің негізгі мәселелері орын алады. Соның бірі
Абай өзінің шығармаларында ақыл-ойды дамытып, ғылыми білім алудың
қажеттігін атап көрсетті. Ол үшін ойлау, зейін, ес, мінез-құлық, қиял, ерік-
жігер сияқты психикалық процестерді дамыту керек - деді. Ұлы Абай: " Адам
баласы... көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілімен татып,
мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады " (А.Құнанбаев шығармаларының
толық жинағы, 2-томы). Сонымен, көрнекілікті пайдалану, заттардың негізгі
белгілері мен ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі
мәліметтерді, деректерді есте берік сактауға ыкпал жасайды. Окушылар
оқылатын нәрсе — заттармен тікелей танысуға әуес, ынталы келеді. Сондықтан,
көрнекілік оқушылардың назарын белгілі бір бағытқа жұмылдырады. Бірақ,
бүкіл оқу барысын көрнекілікпен ғана шешуге болмайды. Педагогика
классиктері байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты болатындығын
ескертті. Олардың ойынша, байқау ақыл-ой арқылы бағытталуы тиіс.
Я.А.Коменский өз сөзінде былай деген: "Егер жоғарғы байқаушы ақыл-ой,
сыртқы сезімдерді мұқият түрде қадағаламаса, сыртқы сезімдер бос, құрғақ
материал болып қалуы мүмкін". Осы кезде байқау мен сөз сөйлеуді тиімді
түрде байланыстыру мәселесін шешуде академик И.П.Павловтың адам санасындағы
бірінші және екінші сигналдық системалардың өзара байланысы жөніндегі, яғни
бірінші сигнал қоршаған ортадан келетін накты материалдар, екінші сигнал —
сөз сөйлеу.
Екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды, екеуі бір-бірінен
айырылмайды. Адамда сөзбен ойлану дамыған сайын екінші сигнал системасының
функциясы өсе береді. Бірақ сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигналдың
әрекеттері арқылы бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол
адамды ақиқат шындықтан алыстата береді. Сонымен бірге, бірінші сигнал
системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу арқылы айтылмаса, ол зат
нәрселерді қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана қала береді, логикалық
дәрежеге көтерілмей қалады. Математика нәрселердің өзімен айналадағы өмір
құбылыстарын ғана емес "нақтылы өмірдің кеңістік формалары мен сандық
қатынасын" (Ф.Энгельс) зерттейді. Сондықтан, математиканы оқытқанда дәл осы
жақтарын айырып, алуға тырысады; нәрселердің сапалық белгілері болса,
еленбей қала береді. Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену
үшін көбінесе арнаулы көмекші құралдар пайдаланады. Мұндай құралдар кейде
нәрселердің өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда
анағұрлым көрнекі болып шығады.
Көрнекі құралдардың әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде
қолданылуы қажет болады. Тек осы жағдайда ғана сабақ алдында қойылатын
әрбір танымдық міндетті шешу бағытында максимадды әсерлілікке қол жеткізуге
болады. Көрнекіліктің әр түрлі құралдарын комплексті түрде қолдану
қажеттілігі, оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жүмыс
істеуін қамтамасыз ете алуына да байланысты. Бұл жай М.Н.Скаткиннің бір
жұмысында жан-жақты ашыла берілген.
"Зат кеңістік пен уақыт аясында біріккен тітіркендіргіштердің белгілі
комплексі ретінде бір сыпыра анализаторларға әсер еткен кезде ми
сыңарларының қыртысында нерв клеткаларының тиісті топтарымен уақытша
байланыстар пайда болады" — деп жазады М.Н.Скаткин, - мұның өзі организмнің
затты тұтас нәрсе ретінде сезінуіне логикалық екпін туғызады. Сонымен бірге
көрнекілік қүралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан құбылыстың әр
түрлі жақтарын ашып береріне, ал оның әрқайсысын көрнекіліктің тек белгілі
бір түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алатын жағдайда ғана
пайдалануға тиімді.
Көрнекі құралдарды іріктеу кезінде олардың лирикалық екпінін әрбір оқу
пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір сабақтың мазмұнымен салыстырып алу
қажет. Бұл арада Ю.К.Бабанскийдің көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір
шындығын онсыз әсерлі түрде таныту мүмкін емес, абстрактілі ойлауды тежеуге
апарып соғады. "Көрнекілікті өте мол қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін
шашыратады, олардың зейінін тақырыптың негізгі идеясын танытудан басқаға
аударады, мұның өзі, әсіресе, ес қабілеті көрнекілік – образды қабылдаудан
гөрі, сөздік-логикалық қабылдауға бейім болатындығымен айналысқанда орын
алады" — дейтін пікірмен комплекске байланысты болмайды. Көрнекі құралдар
мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемалары Л.В.Занковтың "Мұғалім сөздері мен
көрнекі саналы түрде ұғынуға және тұжырымдауға бастайды. Л.В.Занковтың
пікірінше, мұғалім сөзімен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты формасы
бар, атап айтқанда:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы білімді алады.
2-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде балаларды құбылыстар арасындағы
қабылдау процесіндегі көзге көріне қоймайтын байланыстарды байқайды.
3-форма: объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтерді окушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі құралдар сөзбен берілген мәліметтерді
қабылдау қызметін аңғарады.
4-форма: окушылар көрнекі объектіге жасаған бақылауына сүйене отырып,
педагог қүбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алатын жағдай
болмағандағы байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды,
жекеленген деректерді біріктіреді, жинақгайды.
5-форма: не сөз жәрдемімен немесе көрнекі түрде көрсете отырып мұғалім
окушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындауға тиісті, іс-
әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне
қатысты нүсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен,
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нұсқау береді,
мұның өзінде мұғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
2.2 Бастауыш сыныптағы математиканы оқытудағы көрнекіліктердің түрлері мен
рөлі
Бастауыш кластарда оқу-көрнекі құралдарын математика сабағында
қолданудың рөлі өте зор. 1-5 кластарда сандар және оларға амалдар қолдану,
ұзындық, масса, уақыт, баға, аудан бірліктері, бөлшек туралы ұғым,
арифметикалық амалдардың қасиеттері қарастырылады. Сонымен бірге, балалар
алгебралық және геометриялық материалдан ұғым алады. Оқыту процесінде оқу-
көрнекі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І ТАРАУ
1.1.Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы ... ...5
1.2.Математика сабағындағы құрал –
жабдықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .8
ІІ ТАРАУ
2.1.Арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті қолдану
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2.Бастауыш сыныпта математиканы оқытудағы көрнекіліктің түрлері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
ІІІ ТАРАУ
3.1.Арифметикалық амалдарды оқытудағы көрнекілікті пайдаланудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3.2.Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін меңгерудегі көрнекі
құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .29
Кіріспе
Қазіргі заманғы ғылыми - технологиялық үрдістің қарқыны білім беру
жүйесінің алдына үлкен міндет қойып отыр. Оқушыларды жан-жақты тұлға
ретінде дамыту, олардың танымдық, шеберлік белсенділіктерін арттыруда
мұғалімнің жұмысының ғылыми негізде ұйымдастыруылуы маңызды рөл атқарады.
Жаңа ғасыр қоғамды қайта құру жағдайында Қазақстан Республикасының білім
беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске алып,
жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру ісін дамыту және жетілдіруді басты мақсат
етіп отыр. Білім мен тәрбие берудің негізі жалпы білім беретін мектептердің
педагогикалық процесін жақсарту кезек күттірмейтін мәселе десек, бастауыш
мектеп – соның бастауы.
Мұғалімнің оқыту процесін жетілдіре түсудегі жұмысының бір түрі-
сабақтың формалары мен оның құрылымын дамыту, оқытудың жаңа әдістерн талмай
іздестіру.
Көрнекілік оқушыларға заттардың өзін немесе олардың бейнесін тікелей
көріп байқауға мүмкіндік береді. Оқытуда нақты білім алу – көрнекілікке,
сезінуге, бақылау әрекетіне негізделеді. Бұл қағидаларының негізгі
талаптары: көрнекілікті белгілі мақсатқа байланысты қолдану; көрнекілікті
қолдану – оқушылардың бақылау әрекетін ұйымдастыруды керек етеді;
көрнекілікті қолданудың маңызды бір шарты – мұғалімнің образбен өзінің
сөзін дұрыс байланыстыра алуында.
Көрнекілікті артық қолдануға болмайды, ол оқушылардың теориялық ойлау
процесінің дамуына кедергі болмау керек. Көрнекілік құралдардың түрлерін
оқу пәндердің және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай қолдану.
Математика сабақтарында білім берудің барлық негізгі қағидалары бір –
бірімен байланысты жүзеге асырылады: саналық, көрнекілік, жүйелік,
беріктік, жас ерекшеліктерінің ескерілуі, жекеше қарым – қатынас т.б.
Математиканы оқытуда көрнекілік қағидаларының рөлі ерекше. Көрнекілікті
алғаш зерттеп, оған мәнді үлес қосқан Я.А.Каменский, К.Д.Ушинский т.б.
І ТАРАУ
1.1 Математика сабағындағы дидактикалық материалдың маңыздылығы
Көрнекі құралдардың түрлерін білу мұғалімнің, оларды дұрыс таңдап
алуына және оқытуда тиімді түрде пайдалануға, сондай-ақ өзінің немесе
балалармен бірге көрнекі құралдарды дайындап алуына мүмкіндік береді.
Көрнекі оқу құралдарды табиғи және суретті құралдар деп бөлу қабылданған.
Математика сабағында пайдаланылған табиғи көрнекі құралдарға айналадағы
өмірден алынған нәрселер: дәптерлер, қарандаштар, шыбықтар, кубиктер т.с.с.
жатады. Суретті көрнекі құралдар ішіне бейнелік көрнекі құралдар жеке
бөлініп көрсетіледі: заттар, суреттер, фигуралардың қағаз бен картоннан
жасалған кескіндері, заттардың немесе фигуралардың кескіндері салынған
кестелер. Суретті көрнекі құралдың екінші бір түрі шартты (символдық)
құралдар болып табылады: математикалық символдар, схемалар, суреттер,
сызбалар. Суреттік көрнекі құралдар да жатады. Олар: оқу фильмдері,
диофильмдер, диопозитивтер, интербелсенді тақта.
Көрнекі құралдарды пайдалану тұрғысан алғанда жалпы сыныптық және
жекелік деп бөлінеді. Жалпы сыныптық көрнекі құралдарды бүкіл сынып болып
пайдаланылады (кейде оларды демонстрациялық деп атайды). Жекелік көрнекі
құралды әрбір оқушы жеке пайдаланады. Көбінесе жалпы сыныптық, және жекелік
құралдар мазмұны жөнінен бірдей және айырмашылығы тек үлкен – кішілігінде
ғана болады: геометриялық фигуралардың модельдері, кеспе цифрлар, сызба
құралдары т.с.с. Дайындау тұрғысынан алғанда көрнекі құралдар баспахана
тәсілімен немесе фабрикада дайындалған және мұғалімнің немесе балалардың
өздері қолдан жасаған көрнекі құралдар деп бөлінеді. Қолдан жасалған
құралдар дайын көрнекі құралдарды толықтырады: бұлар – есептер құрастыру
үшін әр түрлі суреттер мен сызбалар, құрастырмалы геометриялық фигуралар,
цифрлар мен жеке сөздерді алмастыруға болатын кестелер, көбейту мен қосудың
электрлендірілген кестелері т.б. көрнекі құралдарды жасауға балаларды
қатыстырып отырған пайдалы. Мұның білімдік және тәрбиелік маңызы зор, білім
мен біліктерді саналы түрде және берік меңгеруге, белгілі бір еңбек
дағдыларына төселдіруге көмектеседі. Мысалы, қағаздан тік бұрыштың моделін
жасағанда және жылжымалы бұрыштың ермексазбен бекітілген екі шыбықтан
моделін жасағанда, оқушылар бұрыштар жөнінде түсінік алады; сызықтық және
квадрат сантиметрдің, дициметрдің, метрдің модельдерін дайындағанда,
оқушылар ұзындық бірліктері және аудан жөнінде көрнекі түсінік алады.
Өздері қолдан жасалған құралдармен жұмыс істегенде (мысалы, екі таңбалы
сандарды иллюстрациялауға арналған құрал) бала еңбекті құрметтей білуге
үйренеді.
Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену үшін көбінесе
арнаулы көмекші құралдар пайдаланылады. Мұндай құралдар кейде, нәрселердің
өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда, анағұрлым
көрнекі болып шығады.
Математика сабақтарында көрнекілікті дұрыс пайдалану айқын кеңістікті
және санды түсініктердің, мазмұнды ұғымдардың қалыптасуына көмектеседі,
оқушылардың логикалық ойлау және сөйлеу қабілетін дамытады. Нақтылы
құбылыстарды қарастыру және талдау негізінде, кейін практикада
қолданылатын, тұжырымдарға келулеріне көмектеседі. Сонымен қатар оқу
процесіне көрнекілікті пайдаланғанда бірқатар әдістемелік талаптарды
орындаған жөн екенін ескертеді: көрнекі құралдар сабақтың мақсатына сәйкес
іріктелуі тиіс көрнекі құралдарды пайдаланғанда оқушылардың оларды дұрыс
қабылдауын қамтамасыз ету үшін, құралдың неғұрлым маңызды жақтарына назар
аударған жөн; сабақта көрнекі құралдар шамадан тыс көп болмағаны яғни
мақсатқа жетуге қажеттілерін ғана пайдаланған маңызды. Егер сабақ кезінде
бірнеше көрнекі құрал көрсетілуі керек болса, олардың бәрін бір уақытта
емес, әрқайсысын қажетінше кезегімен пайдаланған орынды.
Сабақ кезінде мұғалімнің өзінің баяндауы мен көрнекілікті үйлестіруі
елеулі роль атқарады. Дидактикада үйлестірудің екі тәсілі белгілі.
Біріншісінде көрнекі құрал мұғалімнің түсіндіруінен бұрын көрсетіледі. Бұл
жағдайда мұғалім оқушылардың іс-әрекетін, байқағыштығын бақылай отырып,
керегінше мағлұмат алуына жетекшілік етеді. Екіншісінде көрнекі құралды
көрсетуден бұрын мұғалім оқу материалын түсіндіреді. Бұл екі тәсілдің
біріншісі тиімдірек, себебі ол қажетті білімді меңгеруді қамтамасыз етумен
бірге, оқушылардың байқағыштық қабілеттерінің өрістеуіне көмектеседі.
Бірақ, көрнекі құралдарды шамадан тыс қолдану оқушылардың ойлау қабілетіне
кері әсер ететінін ескерген жөн.
1.2 Математика сабағындағы құрал – жабдықтар
Математиканы оқыту практикасы бұл қағиданы жүзеге асыруға бағытталған
арнайы құрал-жабдықтар жасауды қажет етеді.
Мысалы, стереометрияның алғашқы сабақтарында фигуралардың әр түрлі
моделін көрсету оқушылар үшін пайдалы болады да, кейінірек олардың
кеңістік қиялын дамытуға кері әсер етуі мүмкін, яғни стереметрияны үйретуде
нақты көрнекілік біртіндеп абстрактылық көрнекілікке (жазық сызбаларды
қарастыру) орын беруге тиіс.
Сонымен, педагогикалық технологияның келесі белгілер тобы бұл оқытушы
мен оқушы қызметтерінің өзара қарым-қатынасын реттейтін, бір жүйеге
келтіретін заңдылықтар. Көп жағдайда, мұғалім түрлі талаптарды, әдістемелік
нұсқауларды есепке алады да, оқушылардың қажеттіліктері мен
қызығушылықтарын назардан тыс қалдырады. Мұндай жағдайда мұғалімге өз
мақсатына жетуге ешқандай технология көмектесе алмайды.
Мұғалімнің қызметі (оның мақсаты, қажеттіліктері мен мотиві, іс-
қимылдары, олардың құралдары мен іске асу шарттары т.б.) оқушының қызметі
мен іс-әрекетіне (оның мақсаттарына, мүмкіндіктеріне, қажеттіліктері мен
қызығушылықтарына т.б.) сәйкес келуі шарт. Тек осы негізде ғана мұғалім
педагогикалық ықпал құралдарын таңдап, оларды іске асыра алады.
Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушыларға білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта қалатындығы
баршаға белгілі.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1. Ұйымдастырудағы
2. Технологиялардағы
3. Оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында "Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады"- деген. Осыған орай, әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі
анағұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің бәрі игерілуін, тәрбие
жүмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаруалар жүзеге
асырылуда. Бұл тақырып бойынша материалдар жинақтауда Д. Нұрпейсова
атындағы орта мектептің көп жылдан бері қызмет етіп келе жатқан шебері,
озық ұстаздардың бірі Ибрагимова Тұрғангүл, Пономарева Людмила, Турисова
Шолпан, Мадыбекова Анар деген апайлардың математика сабақтарына қатыстым,
сабаққа көрнекілік пайдалану әдістерімен таныстым.
Зерттеу әдісі - жұмысты орындау барысында талдау, жинақтау,
әңгімелесу, салыстыру, байқау және эксперимент тәсілдерін пайдалану болды.
Зерттеу объектісі - балалардың математика сабағында көрнекіліктің
түрлері мен оны пайдалануы.
Зерттеу мақсаты — бастауыш сынып оқушыларына математиканы оқытуда
көрнекілік арқылы тиянакты білім беру; олардың ынта-жігерін, ойлау
қабілеттерін, белсенділігін арттыру; пәнге деген қызығушылығын
қалыптастыру.
Зерттеу міндеті - математиканы оқытуда көрнекілік мәселелерінде
әдебиеттерге шолу жасап, мәселелерді зерттеп, перспективалық дамыту
процесін анықтау. Балалардың математикалық білімін көрнекі құралдар
көмегімен, белгілі жүйе бойынша дамыту жолдарын белгілеу.
ІІ ТАРАУ
2.1.Арифметикалық амалдарды меңгерудегі көрнекілікті пайдаланудың негіздері
Математиканы оқыту процесінде көрнекілік принципін жүзеге асырудың
өзіндік ерекшелігі бар. Баланың нақты білім қоры, оның ойлау әрекеті
негізінде жинақталады. Оқу-көрнекі құралдарын оқушылар пайдалана отырып,
алғашқы жалпылау және қарапайым байланыстарды орнатады.
Көрнекілік — бұл қарастырып отырған құбылысты нақтылау. Нақтылау
нормалары: сөз, образ, сурет, сызба, схема т.б. бола алады.
XVII ғасырдың өзінде Ян Амос Коменский оқытудағы көрнекілікке
қойылатын талаптарды негіздеді. Оның айтуынша, ақыл- ойға түйсік әсерін
тигізбесе, оған өздігінен ештеңе қонбайды. Сондықтан, оқуда заттарды
таддап, тұжырым жасамас бұрын сол нәрсе, заттарды байқаудан бастау керек
деген. Коменсісийдің ойынша, білім түйсікке негізделуі керек. Көрнекі сезім
арқылы қабылданған білім есте анағұрлым тұрақты сақталатынын дәлелдеді.
Я.А.Коменский былай деген: "Мұғалім үшін алтын ереже — бала сезімі арқылы
қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғызып білдірген жөн:
көруге болатынды көзге көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ түріп тыңдасын,
иесін иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолына ұстап қаттылығы мен
жұмсақтығын, тағы-тағыларын байқат. Кейбір нәрсені түрлі сезім мүшелерімен
бірдей түйсініп қабылдағаны жақсы ("Ғылыми дидактика" XX —тарау). Бұл
жағдайды ол балаларды оқытуда ең бағалы дәреже деп санады. Кейінгі
кезеңдерде педагогика классиктер, әдіскерлері оқыту әдістеріне зерттеулер
жүргізіп, көрнекілік принципін нақтылай түсті.
Окушылардың теориялық ойлауын дамытуға көрнекіліктің бір жағынан,
көптеген нәрселер мен құбылыстарға анағұрлым ортақ қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкіндік беретін, ал екінші жағынан ұжымдарды деректендіруге
септігін тигізетін түрлерін қолдануға жәрдем етеді. Көрнекі құралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақаланың бірінде: "Әр алуан
нәрселерімен және геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген
тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар олардың қандай материалдан
жасалғандығына, түр-түсіне, салмағына және т.с.с қатысын шамалы өмірге
анағұрлым ортақ қасиеттерді айқындайды "-деп жазған.
Қазақстандағы ұлы ағартушылардың қазақтың алдыңғы қатарлы өкілдерінің
еңбектерінде оқыту мен тәрбиенің негізгі мәселелері орын алады. Соның бірі
Абай өзінің шығармаларында ақыл-ойды дамытып, ғылыми білім алудың
қажеттігін атап көрсетті. Ол үшін ойлау, зейін, ес, мінез-құлық, қиял, ерік-
жігер сияқты психикалық процестерді дамыту керек - деді. Ұлы Абай: " Адам
баласы... көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілімен татып,
мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады " (А.Құнанбаев шығармаларының
толық жинағы, 2-томы). Сонымен, көрнекілікті пайдалану, заттардың негізгі
белгілері мен ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі
мәліметтерді, деректерді есте берік сактауға ыкпал жасайды. Окушылар
оқылатын нәрсе — заттармен тікелей танысуға әуес, ынталы келеді. Сондықтан,
көрнекілік оқушылардың назарын белгілі бір бағытқа жұмылдырады. Бірақ,
бүкіл оқу барысын көрнекілікпен ғана шешуге болмайды. Педагогика
классиктері байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты болатындығын
ескертті. Олардың ойынша, байқау ақыл-ой арқылы бағытталуы тиіс.
Я.А.Коменский өз сөзінде былай деген: "Егер жоғарғы байқаушы ақыл-ой,
сыртқы сезімдерді мұқият түрде қадағаламаса, сыртқы сезімдер бос, құрғақ
материал болып қалуы мүмкін". Осы кезде байқау мен сөз сөйлеуді тиімді
түрде байланыстыру мәселесін шешуде академик И.П.Павловтың адам санасындағы
бірінші және екінші сигналдық системалардың өзара байланысы жөніндегі, яғни
бірінші сигнал қоршаған ортадан келетін накты материалдар, екінші сигнал —
сөз сөйлеу.
Екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды, екеуі бір-бірінен
айырылмайды. Адамда сөзбен ойлану дамыған сайын екінші сигнал системасының
функциясы өсе береді. Бірақ сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигналдың
әрекеттері арқылы бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол
адамды ақиқат шындықтан алыстата береді. Сонымен бірге, бірінші сигнал
системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу арқылы айтылмаса, ол зат
нәрселерді қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана қала береді, логикалық
дәрежеге көтерілмей қалады. Математика нәрселердің өзімен айналадағы өмір
құбылыстарын ғана емес "нақтылы өмірдің кеңістік формалары мен сандық
қатынасын" (Ф.Энгельс) зерттейді. Сондықтан, математиканы оқытқанда дәл осы
жақтарын айырып, алуға тырысады; нәрселердің сапалық белгілері болса,
еленбей қала береді. Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену
үшін көбінесе арнаулы көмекші құралдар пайдаланады. Мұндай құралдар кейде
нәрселердің өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда
анағұрлым көрнекі болып шығады.
Көрнекі құралдардың әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде
қолданылуы қажет болады. Тек осы жағдайда ғана сабақ алдында қойылатын
әрбір танымдық міндетті шешу бағытында максимадды әсерлілікке қол жеткізуге
болады. Көрнекіліктің әр түрлі құралдарын комплексті түрде қолдану
қажеттілігі, оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жүмыс
істеуін қамтамасыз ете алуына да байланысты. Бұл жай М.Н.Скаткиннің бір
жұмысында жан-жақты ашыла берілген.
"Зат кеңістік пен уақыт аясында біріккен тітіркендіргіштердің белгілі
комплексі ретінде бір сыпыра анализаторларға әсер еткен кезде ми
сыңарларының қыртысында нерв клеткаларының тиісті топтарымен уақытша
байланыстар пайда болады" — деп жазады М.Н.Скаткин, - мұның өзі организмнің
затты тұтас нәрсе ретінде сезінуіне логикалық екпін туғызады. Сонымен бірге
көрнекілік қүралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан құбылыстың әр
түрлі жақтарын ашып береріне, ал оның әрқайсысын көрнекіліктің тек белгілі
бір түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алатын жағдайда ғана
пайдалануға тиімді.
Көрнекі құралдарды іріктеу кезінде олардың лирикалық екпінін әрбір оқу
пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір сабақтың мазмұнымен салыстырып алу
қажет. Бұл арада Ю.К.Бабанскийдің көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір
шындығын онсыз әсерлі түрде таныту мүмкін емес, абстрактілі ойлауды тежеуге
апарып соғады. "Көрнекілікті өте мол қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін
шашыратады, олардың зейінін тақырыптың негізгі идеясын танытудан басқаға
аударады, мұның өзі, әсіресе, ес қабілеті көрнекілік – образды қабылдаудан
гөрі, сөздік-логикалық қабылдауға бейім болатындығымен айналысқанда орын
алады" — дейтін пікірмен комплекске байланысты болмайды. Көрнекі құралдар
мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемалары Л.В.Занковтың "Мұғалім сөздері мен
көрнекі саналы түрде ұғынуға және тұжырымдауға бастайды. Л.В.Занковтың
пікірінше, мұғалім сөзімен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты формасы
бар, атап айтқанда:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы білімді алады.
2-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде балаларды құбылыстар арасындағы
қабылдау процесіндегі көзге көріне қоймайтын байланыстарды байқайды.
3-форма: объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтерді окушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал көрнекі құралдар сөзбен берілген мәліметтерді
қабылдау қызметін аңғарады.
4-форма: окушылар көрнекі объектіге жасаған бақылауына сүйене отырып,
педагог қүбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алатын жағдай
болмағандағы байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды,
жекеленген деректерді біріктіреді, жинақгайды.
5-форма: не сөз жәрдемімен немесе көрнекі түрде көрсете отырып мұғалім
окушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындауға тиісті, іс-
әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу әдістеріне
қатысты нүсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен,
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нұсқау береді,
мұның өзінде мұғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
2.2 Бастауыш сыныптағы математиканы оқытудағы көрнекіліктердің түрлері мен
рөлі
Бастауыш кластарда оқу-көрнекі құралдарын математика сабағында
қолданудың рөлі өте зор. 1-5 кластарда сандар және оларға амалдар қолдану,
ұзындық, масса, уақыт, баға, аудан бірліктері, бөлшек туралы ұғым,
арифметикалық амалдардың қасиеттері қарастырылады. Сонымен бірге, балалар
алгебралық және геометриялық материалдан ұғым алады. Оқыту процесінде оқу-
көрнекі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz