Жалпы психологияның мән-мағынасы және оның барша ғылымдар жүйесіндегі орны

Жоспар:
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1.Психология пәні және оның міндеттері
2.Қазіргі заман психологиясының міндеттері
3.Психологияның ғылымдар жүйесіндегі орны
4.Психология салалары
ІІІ.Қорытынды

І.Кіріспе
Талай ғасырлар бойы адам көптеген ғалымдар әулетінің зерттеу объектісі болып келді.Өз тарихы мен қалай пайда болғанын,биологиялық табиғатын,тілі мен әдеттерін танып білуге деген адамзат құштарлығының шегі болған емес.Ал осы таным жолында жантану ғылымының алатын орны аса ерекше.Адам болмысының табиғатына,оның саналы қоғам шеңберінде өркендеуі мен қалыптасуына,төңіргеніндегі басқа адамдармен қарым-қатынасының ерекшеліктеріне деген психология дамуының негізінде жатқан қызығушылық уақыт озуымен бірге өрістей түскен.Қазіргі кезеңде өндіріс,ғылым,медицина,өнер,оқу,ойын және спорт салаларындағы бірде-бір іс-әрекет психологиялық заңдылықтарды түсініп,танып білмей тиімді орындалуы мүмкін емес.Адамның даму заңдары мен оның болмысының жасампаздық мүмкіндіктері жөніндегі білімдержүйесі бүкіл қоғамның кемелденуі үшін өте қажет.Адам әр түрлі ғылым тұрғысынан жан-жақты зерттелетін объекті,ал ғылымдардың әрбірі өзіне тән ерекше көкейкесті мәселелермен айналысады.Солардың ішінде қоғамдық ғылымдар әлеуметтік процестерді зерттеуде психологиялық факторларды айналып өтуі тіпті мүмкін емес.Л.С.Рубинштейн «Жалпы психология негіздері» (1940) атты еңбегінде “Психология зерттеуіндегі ерекше құбылыстар ауқымы анық көрініп тұр:олар біздің қабылдауымыз,сезіміміз,рйларымыз,ықылас-ниеттеріміз бен тілектеріміз,т.б, яғни біздің өміріміздің ішкі мазмұнын құрап,біздің жан толғаныстарымыз үшін денімізге ажырамастай болып сіңген құбылыстар жиыны,”-деген.Психологиялық дүниенің бірінші ерекшелігі әр тұлғаның өз меншік толғанысының болуы, ол түйсік сезімінен ғана көрінеді де, оның басқаша пайда болу жолы жоқ.Мысалы,қаншалықты әлемі,нәрлі суреттеп бермең де,соқыр дүние сұлулығын езінуі қиын; керең тікелей қабылдамаған соң,ән-күй әуенін танымайды; мазаббат ләззатына өзі бөленбеген адамға ол жөніндегі әңгіме-дастан түкке де тұрмайды.
ІІ.Негізгі бөлім
ІІ.1.Психология ерекшеліктерін танудың қиындығы олардың адам ақылына сиып болмайтын,қалыптан тыс, тылсым құбылыс болуында.Себебі, әрқандай нақты заттың өзі мен оның қабылданған кейпі бір-бірінен ажыратылып тұратыны даусыз.Жан ерекше, тәннен бөлек жасайтын құбылыс деген нанымның санаға терең ұялауы бұған мысал бола алады.Алғашқы адамның өзі де адамдар мен жануарлардың өлетінін, адамның түс көретінін сезңп,білген.Осыған орай дам ұстамға келетін тәннен және көрінбейтін жаннан бірінен-бірі бөлінбейтін дербес екі бөліктен тұрады деген сенім туындады; яғни адам өлмейінші, жан оның тәнінде жасап, өлгеннен соң тәннен шығып кетеді-мыс.Ал адам ұйқыдағы кезде, жан оның тәнінен уақытша ажырап, қандай да бір басқа жерге ауысады.Осылайша, психикалық процестер, қасиеттер мен қалыптар ғылыми талдауға түсіп, зерттелгенге дейін адамдардың бірінің екіншісі жөніндегі қаапайым тұрмыстық психологияға тән пайымдаулар жинақтала берді.Адам

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Сəбет Балтаұлы Бап-Баба (Бабаев),Жалпы психология(жантану негіздері)-Алматы,2006.-275 бет;

2.Сатыбалды Жақыпов,Жалпы психология негіздері.Оқулық-Алматы:Алла прима,2012.-203 бет;

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Жалпы психологияның мән-мағынасы және
оның барша ғылымдар жүйесіндегі орны

Орындаған:
Тексерген:

Жоспар:
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1.Психология пәні және оның міндеттері
2.Қазіргі заман психологиясының міндеттері
3.Психологияның ғылымдар жүйесіндегі орны
4.Психология салалары
ІІІ.Қорытынды

І.Кіріспе
Талай ғасырлар бойы адам көптеген ғалымдар әулетінің зерттеу объектісі болып келді.Өз тарихы мен қалай пайда болғанын,биологиялық табиғатын,тілі мен әдеттерін танып білуге деген адамзат құштарлығының шегі болған емес.Ал осы таным жолында жантану ғылымының алатын орны аса ерекше.Адам болмысының табиғатына,оның саналы қоғам шеңберінде өркендеуі мен қалыптасуына,төңіргеніндегі басқа адамдармен қарым-қатынасының ерекшеліктеріне деген психология дамуының негізінде жатқан қызығушылық уақыт озуымен бірге өрістей түскен.Қазіргі кезеңде өндіріс,ғылым,медицина,өнер,оқу,ойы н және спорт салаларындағы бірде-бір іс-әрекет психологиялық заңдылықтарды түсініп,танып білмей тиімді орындалуы мүмкін емес.Адамның даму заңдары мен оның болмысының жасампаздық мүмкіндіктері жөніндегі білімдержүйесі бүкіл қоғамның кемелденуі үшін өте қажет.Адам әр түрлі ғылым тұрғысынан жан-жақты зерттелетін объекті,ал ғылымдардың әрбірі өзіне тән ерекше көкейкесті мәселелермен айналысады.Солардың ішінде қоғамдық ғылымдар әлеуметтік процестерді зерттеуде психологиялық факторларды айналып өтуі тіпті мүмкін емес.Л.С.Рубинштейн Жалпы психология негіздері (1940) атты еңбегінде "Психология зерттеуіндегі ерекше құбылыстар ауқымы анық көрініп тұр:олар біздің қабылдауымыз,сезіміміз,рйларымыз,ық ылас-ниеттеріміз бен тілектеріміз,т.б, яғни біздің өміріміздің ішкі мазмұнын құрап,біздің жан толғаныстарымыз үшін денімізге ажырамастай болып сіңген құбылыстар жиыны,"-деген.Психологиялық дүниенің бірінші ерекшелігі әр тұлғаның өз меншік толғанысының болуы, ол түйсік сезімінен ғана көрінеді де, оның басқаша пайда болу жолы жоқ.Мысалы,қаншалықты әлемі,нәрлі суреттеп бермең де,соқыр дүние сұлулығын езінуі қиын; керең тікелей қабылдамаған соң,ән-күй әуенін танымайды; мазаббат ләззатына өзі бөленбеген адамға ол жөніндегі әңгіме-дастан түкке де тұрмайды.
ІІ.Негізгі бөлім
ІІ.1.Психология ерекшеліктерін танудың қиындығы олардың адам ақылына сиып болмайтын,қалыптан тыс, тылсым құбылыс болуында.Себебі, әрқандай нақты заттың өзі мен оның қабылданған кейпі бір-бірінен ажыратылып тұратыны даусыз.Жан ерекше, тәннен бөлек жасайтын құбылыс деген нанымның санаға терең ұялауы бұған мысал бола алады.Алғашқы адамның өзі де адамдар мен жануарлардың өлетінін, адамның түс көретінін сезңп,білген.Осыған орай дам ұстамға келетін тәннен және көрінбейтін жаннан бірінен-бірі бөлінбейтін дербес екі бөліктен тұрады деген сенім туындады; яғни адам өлмейінші, жан оның тәнінде жасап, өлгеннен соң тәннен шығып кетеді-мыс.Ал адам ұйқыдағы кезде, жан оның тәнінен уақытша ажырап, қандай да бір басқа жерге ауысады.Осылайша, психикалық процестер, қасиеттер мен қалыптар ғылыми талдауға түсіп, зерттелгенге дейін адамдардың бірінің екіншісі жөніндегі қаапайым тұрмыстық психологияға тән пайымдаулар жинақтала берді.Адам психика жөніндегі кейбір түсініктерді өз өмір тәжірибесі негізінде топтайды.Әлеуметтік қатынастар мен еңбек барысында түсінісуге, бірлікті тұрмыс құруға, іс-әрекет арқылы адамды тануға қажет болудан жинақталған жай психологиялық пайымдаулар ғылыми психологияға дейінгі білімдер ауқымын құрады.Осы біршама біліктер әр адамға қоршаған ортада жол тауып, өзге тұлғалармен қылық-әрекетіне орай қатынас жасауға көмегін тигізді.Бірақ, мұның бәрі тұтастай жүйеленбеген, тереңнен танылмаған, дәлелсіз.Оларды біз күнделікті тұрмыстық тәжрибемізден ғана үйрекнбестен, көркем әдебиеттен, халық ауыз әбиеті үлгілерінен ұғып, түсініп келдік.Қазіргі заман психология теориялары мен психология салаларының бастаулары нақ осы өмір тәжрибесі мен атадан ұрпаққа жеткен асыл рухани мұрадан келіп шығады.
Пән атының өзі де грек тілінен аударғанда психология-жан туралы ғылым (психо-жан, логос-ғылым) дегенді аңғартады.Кең тараған түсініктерге жүгінсек,алғашқы психологиялық көқарастар діни ұғымдарға байланысты дүниеге келген.Шынында да, ғылым тарихы көрсеткендей, ежелгі грек философтарының алғашқы тұжырымдары адамды практикалық тану негізінде бастау білімдерін жинақтаған, жаңадан қалыптасып келе жатқан ғылыми ой-пікір бағыттырының жалпы дүние, соның әшәнде жан жөніндегі діни-мифологиялық көзқарастарға құарсы күресінде дамуын тапты.Осыдан,и жан жөніндегі зерттеулер мен түсініктер психологияның пәндік аумағының кемелденуінде бірінші кезең болды да психология әуел бастан жан туралы ғылым деп танылды.Бірақ бұл жанның не зат екеніне жауап табу оңайға соқпады.Әр тарихы дәуірлерде ғалымдар бұл сөз мағынасын сан қилы түсіндірді.Психика мәніне байланысты көзқарастардың қалыптасуы мен дамуы философияның өзекті мәселесін-материя мен сана, заттық және рузани болмыстардың ара қатынасын шешуге тәуелді болып келді.
Дәл осы мәселенің шешімі төңірегінде бір-біріне тікелей қарсы философия бағыттары-идеализм мен материализм пайда болды.Идеалистер психиканы болмыс бастауы, өз бетінше жасайтын, материяға тәуелсіз, белгісіз бір зат деп қарастырды.Ал материалистік танымда психика-туынды, материяға тәуелді құбылыс.
Идеалистік бағыт өкілдері материяға қатысы жоқ ерекше рухани бастаманың барын мойындап, психиканың әрекеті тәнсіз, мәңгі жойылмас жанның көрінісі деп біледі.Ал барша заттасқан дүние мен процестер, оларша, біздің түйсігіміз бен елестерімізідң нәтижесі.
Дуалистік тағлиматты арқау етіп ХІХ ғ.психологиясында психо-физиологиялық параллелизм атанған идеалистік бағыт кең өріс алды.Бұл бағыттың мәні: психика және тән қатар, бірақөзара тәуелсіз жасайды.Мұндай идеалистік көқарасты дәріптеушілер Вундт, Эббингауз, Спенсер, Рибо, Джемс, т.б.
Шамамен осы дәуірде психология дене жөнінде жаңа түсініктер қылаң бере бастады.Ойлау, сезу, қалау қабілеттеріне сана атауы беріліп, психика санамен алмастырылады.Осыдан жан психолоогиясы орнына сана психологиясы дүниеге келді.Бірақ сана көп уақытқа дейін басқа табиғи процестердің бәрінен оқшауланған ерекше құбылыс ретінде қаралды.Енді саналық өмір Алла жаратқан ақыл көрінісі немесе сананы құраған қарапайым элементтері бар субъективтік сезім нәтижесі деп есептелді.Бірақ идеалистік бағыттағылардың бәрін біріктірген жалпы пікір: психикалық болмыс-бұл ғылыми талдауға келмейтін, себебін түсіндіру мүмкін емес, тек қана өзіндік бақылаумен танылатын субъективтік дүние екендігі.Мұндай түсінік кең етек алып, ал бұл бағыттағы идеализм интроспекттік (өзін-өзі бақылау) сана тағылымы атын алды.Осыдан сана өзімен-өзі шектеліп, психика объектив болмыс пен субъектінің өзінен де толығымен ара байланысын үзді.
ХІХ ғ. Екінші жартысында дербес ғылымға айналаған психологияның дамуы өз алдына әртүрлі мақсаттарды белгілеп, әртүрлі зерттеу тәсілдерін қолданған, бірін -- бірі ауыстырып отырған теориялар таласында жүріп отырды.ХІХ ғ. Аяғында барша теориялар, ХХ ғасырдағы барша тағылымдар сананың осы интроспекиік психологиясы шеңберінде зерттелді.Бұл теолриялар бойынша психологиялық зерттеулердің бәрі қоршаған орта мен адам іс-әрекетіне байланыссыз жан толғаныстары мен көріністеріне негізделді.Ал сана мен ми арасындағы қатынас бұл теорияларда дуализм бағытында шешімін тапты.
Интроспектік психология аймағындағы теориялардың бір-бірінен айырмашылығы саналы құрылымы,мазмұны және белсенділік дәрежесәне қарай әрқилы сипаттаудан болды, яғни бір сипаттама жетекші деп есептелінді.Осы тұрғыдан сана психологиясы өз зерттеулерін 5 бағытты аоып барды:
1. Саналық элементтер теориясы (В.Вундт, Э.Титченер);
2. Саналық әрекеттер психологиясы (Ф.Брентано);
3. Саналық ағым (сел) теориясы (У.Джемс);
4. Дербес құрылым психологиясы (гештальтпсихология);
5. Суреттеме психологиясы (Дельтей);
Бұл теориялардың бәріне ортақ түсінік: қоршаған дүниемен белсенді қатынастаға адам орнына сана қойылып,оның бар іс-әрекеті сана белсенділігі деп танылды.
Психологияда эксперименттік әдістің орнығуына қарамастан, бұл дәуірде аталған теориялардың бәріне тән ерекшелік-психикалық құбылыстардың мәнін түсіндіру емес, тек қана суреттеп нақтылау.1879 жылы Вундт Лейпцигте алғашқы эксперименталды зертхана ұйымдастырды.Сана психологиясына эксперимент қою мүмкіндігі ашылды: зерттеуші белгілі жағдайлар жасап,онда психикалық процестердің өтуін бақылап отырды.Бірақ бұл бақылаулардың ерекшелігі адам өзінің ішкі жай-күйін,сезімін,ой толғанысын өзі бақылайды,осыдан мұндай зерттеуде интроспектік аталаған әдіс қолданылыды.
ХХ ғ.екінші он ждылдығында психологияның және бір бағыты пйда болып, оның өкілдері психологияның жаң пәнін жариялады:ол психика да емес, сана да емес, ал сырттай бақыланатын, негізінен адам қозғалысының жиынтығы-әрекет-қылық еді.Бұл бағыт бихевиоризм аталып, психология пәні жөніндегі түсініктер дамуының үшінші кезіңін қалады.Бихевиоризмнің ірге итасын қалаушы Дж.Уотсон психологияның міндетін қоршаған ортаға бейімделуші тіршілік иесінің қылық-әрекетін зерттеу деп білді.Тек бір онжылдықтың өзінде-ақ бихевиоризм бүкіл дүниеге тарап, психология ғылымының ықпалды бағыттарының біріне айналды.
Сонымен, психология өз даму жолында бастапқыда-жан туралы ғылым, кейін жансыз ғылым, ақырында санасыз ғылымға айналды.Әрине, қылық-*әрекетті бақылаумен объективтік деректерді зерттей аламыз, бірақ мұндай объективтік жалған, себебі біздің әрқандай әрекет-қылығымыздың астарында өзіміздің ой, сезім, ниеттеріміз жатыр.Сондықтан осы ой, сезім, ынта-ықыласты білмейінше, әрекет-қылықты тану мүмкін емес.
ІІ.2 Қазіргі кезеңде психология ғылымы алдында тұрған теориялық және практикалық міндеттердің сан қилылығына орай үлкен қарқынмен дамуда.Психологяның негізгі міндеті психикалық іс-әрекетті оның даму барысымен байланыстыра зерттеу.Соңғы онжылдықтарда психологиялық зерттеулер аймағы біршама кеңейіп,жаңа ғылыми бағыттар мен салалр дүниеге келді.Психология ғылымының түсініктер қоры өзгерді, жаңа болжамдар мен тұжырымдар үздіксіз өрістеуде,психология бұрын кезікпеген эмпирикалық деректермен толығуда.Б.Ф.Ломов Психологияның методологиялық және теориялық проблемалары атты еңбегінде қазіргі заман ғылымының жағдайын сипаттай келе, бүгінгі күнде психологияның әліснамалық проблемалары мен оның жалпы теориясын бұдан да былай тереңдетіп зерттеудің қажеттігі күрт жоғарлады,-деп жазады.Психологияның зерттейтін құбылыстар әлемі ұланғайыр.Оның ішіне күнделікті әр деңгейдегі адам қалпы мен қасиеттері, процестері, яғни сезім мүшелеріне әсер етуші объектінің қарапайым жеке белгілерінен бастап, жеке адам мотивтерінің тайталасы кіреді.
Жантану ғылымы үшін ең маңызды мәселелердің бірі-зерттелуші құбылыстардың мән-мағынасын ашып беру.Осыған байланысты әдіснамалық мәселелер туындайды.
Психикалық құбылыстардың мәнін тануда Б.Ф.Ломов өзінің еңбегінде психология ғылымының тірек категорияларын, олардың жүйелі өзара байланысын, жалпылығын, сонымен бірге бұл категориялардың өзіндік дербестікте екендігін айқындап берген.Ғалым психологияның келесі тірек категорияларын атайды:бейнелеу категориясы, іс-әрекет категориясы, жеке адам категориясы, тіл-қатынас категориясы, сондай-ақ жалпылық мағынасына орай категория санына жататын түсініктер - әлеуметтік және биологиялық.Адамның әлеуметтік және табиғат қасиеттерінің объектив байланыстарын, оның дамуындағы биологиялық және әлеуметтік себеп-салдарлық қатынастарды айқындау ғылым міндеттерінің ең бір қиыны.
Алғашқы он жылдықтарда психологияның теориялық тарапы басым болды.Ал қазіргі кезеңде оның қоғамдағы рөлі көп өзгеріске ұшыралды.Ол енді білім жүйесіндегі, өндірістегі, мемлекеттік басқару, медицина, спорт және т.б. кәсіби практикалық қызметтің ерекше саласына айналып барады.Психология ғылымының практикалық міндеттерді шешуге араласуынан оның теориясының даму жағдайлары да біршама өзгерді.Шешімі психологиялық біліктілікті қажет еткен міндеттер адамдық фактор маңызының жоғарылауынан қоғам өмірінің барша тарапында әр қилы формада пайда болуда. Адамдық фактор дегеніміз әрбір азамат тұлғаға тән болып, олардың нақты іс-әрекетінде кқөрініс беретін әлеуметтік-психологиялық, психологиялық және психо-фихиологиялық қасиеттердің кең ауқымы.
Біз бұл жерде осы күнгі қоғамдық тәжрибенің психология алдына қойған талаптарының бәрін талдау міндетін алмай, бала психикасының дамуына байланысты психологияның маңызын қысқа атап өтпекпіз.Халықты білімдендіру жүйесінің барша бөліктерінде психологиямен сабақтас проблемалар шексіз.Психикалық құбылыстардың жүйесін түгелімен қарапайым түйсіктен бастап, жеке адам психикалық қасиеттеріне дейін-оларды басқарушы объектив заңдылықтарды ашу үшін зерттеу, оқу мен тәрбиенің теориялық негізін,қоғамдық міндеттерін, ұйымдастыру формаларын анықтап белгілеуде орасан маңызға ие.
Психология ғылымының қолданбалық мәнін қоғам түсініп, қабылдауынан халыққа білім беру мекемелірінде кең психологиялық қызмет тармақтарын іске қосу идеясы өз қолдауын тапты.Қазіргі күнде бұл қызмет қалыптасып, дамуда, ол келешекте ғылым мен оның нәтижелерін практикаға ендіруде дәнекер жүйе болуы кемел.
ІІ.3 Психологияның басқа ғылымдар жүйесіндегі орнын тануға орай психологиялық деректердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.