Мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қолданбалы сәндік өнердің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері және әдістемесінің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ІІ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі ... ... ... ..13
2.2 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері және әдістемесін ұйымдастыруға арналған зерттеу жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қолданбалы сәндік өнердің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері және әдістемесінің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ІІ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі ... ... ... ..13
2.2 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері және әдістемесін ұйымдастыруға арналған зерттеу жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазақстан республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу- қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты халыққа жолдауында «балаларды мекепке дейінгі оқыту мен және тәрбиемен қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған Балапан арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске асыруға кірісуді тапсырамын. 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің табысты жұмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс». Олардың отандық білім беру жүйесінің флагманы болып,осы заманғы оқу бағдарламаларын кейіннен оларды бүкіл республика бойынша енгізетіндей етіп әзірлеу мен байқап көру жөніндегі басты алаңға айналуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасау қажет-деп атап көрсеткен еді. Аталған стратегияны жүзеге асырудағы басым бағыт білім беруді жаңарту – Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын маңызды құрал болуында. Білім берудің бағыт-бағдары Қазақстан Республикасының Ата Заңында, Қазақстан–2030 стратегиялық бағдарламасында, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында және басқа мемлекеттік құжаттарда негізделген.
Егемендік алып, дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының білім мен тәрбие беру саласында тың өзгерістер енгізіліп, жаңа талап пен міндеттер қойылып отыр. Соның бір – жеткіншек ұрпақтың болашақта эстетикалық, дүниетанымдық, экологиялық, биологиялық таным түсініктерін, табиғатқа деген қамқорлық сезімдерін дамытып, қоршаған ортаның әсемдігін тани білуге үйретуде мәдениетті азамат тәрбиелеуі болып табылады.
Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында өскелең ұрпаққа эстетикалық, экологиялық білім мен тәрбие беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті, кезек күттірмейтін мәселе екендігі айтылған. Соның бір көрінісі ретінде мектепке дейінгі ұйымдарда келешек ұрпақты бейнелеу өнері арқылы − қоршаған ортаны қорғау, әсемдікті, сұлулықты тани білу, өсімдіктер әлемін күтіп баптау, табиғи қорларды тиімді пайдалану жөніндегі іс-әрекеттер арқылы балалардың таным-түсініктері дамып қалыптасқан болар еді.
Мектеп жасына дейiнгi балаға бейнелеу өнері, көркемөнер арқылы, яғни бейнелеу іс-әрекеті мен музыка сабақтары негізінде эстетикалық тәрбие беру мазмұнын ғалымдар: Т.Н.Доронова, В.С.Ветлугина, В.А.Езикеева, В.М.Изгаршева, В.Б.Косминская, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.П.Сакулина, Н.Б.Халезова, С.Г.Якобсон т.б. зерттедi [2]
Зерттеу жұмысының мақсаты: мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесін теориялық және практикалық негізде ұсыну.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазақстан республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу- қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты халыққа жолдауында «балаларды мекепке дейінгі оқыту мен және тәрбиемен қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған Балапан арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске асыруға кірісуді тапсырамын. 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің табысты жұмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс». Олардың отандық білім беру жүйесінің флагманы болып,осы заманғы оқу бағдарламаларын кейіннен оларды бүкіл республика бойынша енгізетіндей етіп әзірлеу мен байқап көру жөніндегі басты алаңға айналуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасау қажет-деп атап көрсеткен еді. Аталған стратегияны жүзеге асырудағы басым бағыт білім беруді жаңарту – Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын маңызды құрал болуында. Білім берудің бағыт-бағдары Қазақстан Республикасының Ата Заңында, Қазақстан–2030 стратегиялық бағдарламасында, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында және басқа мемлекеттік құжаттарда негізделген.
Егемендік алып, дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының білім мен тәрбие беру саласында тың өзгерістер енгізіліп, жаңа талап пен міндеттер қойылып отыр. Соның бір – жеткіншек ұрпақтың болашақта эстетикалық, дүниетанымдық, экологиялық, биологиялық таным түсініктерін, табиғатқа деген қамқорлық сезімдерін дамытып, қоршаған ортаның әсемдігін тани білуге үйретуде мәдениетті азамат тәрбиелеуі болып табылады.
Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында өскелең ұрпаққа эстетикалық, экологиялық білім мен тәрбие беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті, кезек күттірмейтін мәселе екендігі айтылған. Соның бір көрінісі ретінде мектепке дейінгі ұйымдарда келешек ұрпақты бейнелеу өнері арқылы − қоршаған ортаны қорғау, әсемдікті, сұлулықты тани білу, өсімдіктер әлемін күтіп баптау, табиғи қорларды тиімді пайдалану жөніндегі іс-әрекеттер арқылы балалардың таным-түсініктері дамып қалыптасқан болар еді.
Мектеп жасына дейiнгi балаға бейнелеу өнері, көркемөнер арқылы, яғни бейнелеу іс-әрекеті мен музыка сабақтары негізінде эстетикалық тәрбие беру мазмұнын ғалымдар: Т.Н.Доронова, В.С.Ветлугина, В.А.Езикеева, В.М.Изгаршева, В.Б.Косминская, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.П.Сакулина, Н.Б.Халезова, С.Г.Якобсон т.б. зерттедi [2]
Зерттеу жұмысының мақсаты: мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесін теориялық және практикалық негізде ұсыну.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты. Жалпы бастауыш білім. Алматы, 2003.
2. Мұқашев М.С., Сейтімов А.Ғ., Хамзин Н.А. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі: Оқулық. Астана:Фолиант, 2008. 102-104 бет,
3. Болатбаев Қ., Ибрагимов Ұ.,Бейнелеу өнері оқыту әдістемесі.,Алматы «Атамұра»2000.,21-22 бет.
4. «Бейнелеу өнері» оқулықтары. 1,2,3,4 сыныптар. Алматы, 200-2003.
5. Марғұлан Ә. «Қазақтың сәндік қолданбалы өнері». -Алматы: Өнер, 1986,
6. АрғынбаевХ. Қазақ халқының қолөнері.-Алматы :Өнер, 1997
7. Әбдуәлиева Ш. Халық қолөнері. Алматы 1992ж. Қасиманов С.Қазақ халқының қолөнері. Алматы «Қазақстан» 1995ж.
8. Марғұлан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. Алматы «өнер» 1986ж том1, том2, том3.
9. Нұрғалиев Н. Шаңырақ-үй тұрмыс энциклопедиясы. Алматы 1989ж.
10. Балабақша және отбасы. Алматы. 2011. № 6.
11. Рондели Л.Д. Народное декоративно-прикладное искусство. Алма-Ата 1984г.
12. Әмірғазин Қ. Қолданбалы көркем өнер. Алматы «Рауан» 1992ж.
13. Қазақстан мектебі. Халықтың қолөнер туралы. Алматы 1991ж №7 63-65 беттер.
14. Ералина А. Халық шеберлері шығармашылығын оқу-тәрбие жұмыстарында қолдану. Шымкент 1997ж.
15. Тәжімұратов Шебердің қолы ортақ. Алматы
16. Арғынбаев.Х. Қазақ халқының қол өнері ғылыми зерттеу еңбектері. Алматы. Өнер 1987 ж.128 бет.
17. Әбдіғаппарова Ү.М. Қазақтың ұлттық ою өрнектері. (оқу құралы) Алматы.Өнер. 1999ж 152 бет.
18. Еспенбетов.Б. Оқушыларды халықтың қолданбалы өнеріне баулу. Бастауыш мектеп. № 9; 10 бет. Алматы 1988ж.
19. Еспенбетов.Б. Ұрпағымыз ұмытпасын. Бастауыш мектеп. № 1; 27-28 бет. Алматы 1990ж.
20. Еспенбетов.Б. Халықтың қол өнері туралы. Қазақстан мектебі № 7 63-65 бет. Алматы 1991 ж.
21. Народное декоративно-прикладное искусство казахов.
22. Под.ред. Н.Б.Нурмухамедова. Аврора 1970 г. 207 стр.
23. Казыханова Б. Эстетическая культура Казахского народа. Алматы; Қазақстан 1973 г. 223 стр.
1. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты. Жалпы бастауыш білім. Алматы, 2003.
2. Мұқашев М.С., Сейтімов А.Ғ., Хамзин Н.А. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі: Оқулық. Астана:Фолиант, 2008. 102-104 бет,
3. Болатбаев Қ., Ибрагимов Ұ.,Бейнелеу өнері оқыту әдістемесі.,Алматы «Атамұра»2000.,21-22 бет.
4. «Бейнелеу өнері» оқулықтары. 1,2,3,4 сыныптар. Алматы, 200-2003.
5. Марғұлан Ә. «Қазақтың сәндік қолданбалы өнері». -Алматы: Өнер, 1986,
6. АрғынбаевХ. Қазақ халқының қолөнері.-Алматы :Өнер, 1997
7. Әбдуәлиева Ш. Халық қолөнері. Алматы 1992ж. Қасиманов С.Қазақ халқының қолөнері. Алматы «Қазақстан» 1995ж.
8. Марғұлан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. Алматы «өнер» 1986ж том1, том2, том3.
9. Нұрғалиев Н. Шаңырақ-үй тұрмыс энциклопедиясы. Алматы 1989ж.
10. Балабақша және отбасы. Алматы. 2011. № 6.
11. Рондели Л.Д. Народное декоративно-прикладное искусство. Алма-Ата 1984г.
12. Әмірғазин Қ. Қолданбалы көркем өнер. Алматы «Рауан» 1992ж.
13. Қазақстан мектебі. Халықтың қолөнер туралы. Алматы 1991ж №7 63-65 беттер.
14. Ералина А. Халық шеберлері шығармашылығын оқу-тәрбие жұмыстарында қолдану. Шымкент 1997ж.
15. Тәжімұратов Шебердің қолы ортақ. Алматы
16. Арғынбаев.Х. Қазақ халқының қол өнері ғылыми зерттеу еңбектері. Алматы. Өнер 1987 ж.128 бет.
17. Әбдіғаппарова Ү.М. Қазақтың ұлттық ою өрнектері. (оқу құралы) Алматы.Өнер. 1999ж 152 бет.
18. Еспенбетов.Б. Оқушыларды халықтың қолданбалы өнеріне баулу. Бастауыш мектеп. № 9; 10 бет. Алматы 1988ж.
19. Еспенбетов.Б. Ұрпағымыз ұмытпасын. Бастауыш мектеп. № 1; 27-28 бет. Алматы 1990ж.
20. Еспенбетов.Б. Халықтың қол өнері туралы. Қазақстан мектебі № 7 63-65 бет. Алматы 1991 ж.
21. Народное декоративно-прикладное искусство казахов.
22. Под.ред. Н.Б.Нурмухамедова. Аврора 1970 г. 207 стр.
23. Казыханова Б. Эстетическая культура Казахского народа. Алматы; Қазақстан 1973 г. 223 стр.
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазақстан республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу- қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты халыққа жолдауында балаларды мекепке дейінгі оқыту мен және тәрбиемен қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған Балапан арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске асыруға кірісуді тапсырамын. 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің табысты жұмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс. Олардың отандық білім беру жүйесінің флагманы болып,осы заманғы оқу бағдарламаларын кейіннен оларды бүкіл республика бойынша енгізетіндей етіп әзірлеу мен байқап көру жөніндегі басты алаңға айналуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасау қажет-деп атап көрсеткен еді. Аталған стратегияны жүзеге асырудағы басым бағыт білім беруді жаңарту - Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын маңызды құрал болуында. Білім берудің бағыт-бағдары Қазақстан Республикасының Ата Заңында, Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында және басқа мемлекеттік құжаттарда негізделген.
Егемендік алып, дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының білім мен тәрбие беру саласында тың өзгерістер енгізіліп, жаңа талап пен міндеттер қойылып отыр. Соның бір - жеткіншек ұрпақтың болашақта эстетикалық, дүниетанымдық, экологиялық, биологиялық таным түсініктерін, табиғатқа деген қамқорлық сезімдерін дамытып, қоршаған ортаның әсемдігін тани білуге үйретуде мәдениетті азамат тәрбиелеуі болып табылады.
Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында өскелең ұрпаққа эстетикалық, экологиялық білім мен тәрбие беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті, кезек күттірмейтін мәселе екендігі айтылған. Соның бір көрінісі ретінде мектепке дейінгі ұйымдарда келешек ұрпақты бейнелеу өнері арқылы − қоршаған ортаны қорғау, әсемдікті, сұлулықты тани білу, өсімдіктер әлемін күтіп баптау, табиғи қорларды тиімді пайдалану жөніндегі іс-әрекеттер арқылы балалардың таным-түсініктері дамып қалыптасқан болар еді.
Мектеп жасына дейiнгi балаға бейнелеу өнері, көркемөнер арқылы, яғни бейнелеу іс-әрекеті мен музыка сабақтары негізінде эстетикалық тәрбие беру мазмұнын ғалымдар: Т.Н.Доронова, В.С.Ветлугина, В.А.Езикеева, В.М.Изгаршева, В.Б.Косминская, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.П.Сакулина, Н.Б.Халезова, С.Г.Якобсон т.б. зерттедi [2]
Зерттеу жұмысының мақсаты: мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесін теориялық және практикалық негізде ұсыну.
Зерттеу жұмысының міндеті:
- мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесін теориялық тұрғыда негіздеу;
- балаларға бейнелеу өнері және әдістемесі жайында тәрбие берудің педагогикалық мүмкіндіктерін анықтап,негіздеу;
Зерттеу жұмысының пәні: мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнері және әдістемесімен таныстыру.
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнері және әдістемесінің ерекше қасиеттерін түсіндіру процесі.
Зерттеу жұмысының әдісі: проблема төңірегіндегі теориялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттер мен жаңашыл педагогтардың тәжірибелері және баспасөзде жарық көрген ғылыми еңбектерді жинақтау, сұрыптау, талдау және жұмыс түрлерін ұсынып, нәтижесін көрсету.
Зерттеу жұмысының болжамы: егер мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнері және әдістемесімен таныстыру жүйелі түрде ұйымдастырылатын болса, онда ой-санасы, зейіні, таным түсінігі қалыптасқан балалар тәрбиелеу мүмкіндігіне ие боламыз.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен (теориялық, практикалық), қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ҚОЛДАНБАЛЫ СӘНДІК ӨНЕРДІҢ ДАМУ ТАРИХЫ
Сәндік қолданбалы өнер (декоративті) бұл өнер (латынша dekorare-әшекейлеу) өзіндік эстетикалық ерекшелігі бар, тұрмыста, еңбекте ұдайы қажеттілікке ие өнер. Сонымен қатар ол тұрғын үйлерді, архитектуралық құрылыс орындарын , алаңды , саябақты әшекейлеу үшін де қолданады. Әсіресе осы өнер түрі біздің елімізде өте ерте дамыған. Күнделікті өзіміз білетін әшекей бұйымдар (сырға, сақина, т.б.) ұлттық киімде, қару-жарақтар, ұлттық музыкалық аспаптар, киіз үйіміз, оның ішінде жиһаздар, ұлттық ыдыс-аяқтар осының дәлелі. Қол өнер − молөнер-деп халқымыз бекер айтпаған [5]. Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің көп ғасырлық тарихы бар, осы саланы ұзақ уақыт бойы зерттеген ғалымдар: С.Қасиманов , Ө.Жәнібеков, Х. Арғынбаев, Д. Шоқпаров т. б[6].
Сәндік қолөнер бұйымдарын өрнектеу үшін бейнелеу өнерінің маңызы зор. Қазақ халқының аса сәндік, көркемдік мұралары - талантты шеберлер қолынан шыққан көркемөнер шығармасы. Ол халық өнерін одан әрі қарай зерделеп, өнерді үйренуге қажетті материал ретінде де, сәндік өнерді кәзіргі заман талабына сай дамыту үшін де кеңінен пайдаланылады. Ғасырлар бойы қалыптасқан пішіндер мен тәсілдердің бай мұрасы негізінде шеберлер қазіргі заманғы сюжетті композиция элементтерін көрсететін ағаш, металл, керамика, киізден ерекше шығармаларды дүниеге әкеледі. Оңтүстік Қазақстан облысының шеберлері ұлттық дәстүрді жалғастыра отырып, тоқыма, киіз, кілем, алаша, басқұр, баулар жасаумен қатар, суретшілері− тері, ағаш, сүйек өңдеудің ескі технологияларын меңгеруде. Солардың арқасында халық қолөнерінің көптеген сырлары белгілі болды. Осылайша көне бұйымдар көркемдігі мен әсерлілігін жоғалтпай, қазіргі заманғы шеберлердің қолынан қайта жаңғыртылуда. Бүгінгі күні ағаштан жасалған әр алуан ожаулар, былғары торсық, саба, кілем және т.б. бұйымдар біздің үйімізді көркейтіп, жайлылық пен сән береді.
Қазақ халқы−өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болмасын сәндік қолданбалы өнердің тамаша үлгілерін атадан балаға мұра етіп келеді. Қазақы мұралары мен халық өнерін сақтап, қолөнер бұйымдарын дүниеге алып келу - көптеген уақытты және еңбекті қажет етеді, қолөнердің қайнар көзі-еңбек деп, М.Горькийдің Еңбек туралы кітабынан айқын көруге болады.
Қазақы қолөнермен айналысатын адамдарды төрт топқа бөлуге болады.
1. Шебер − ағаштан әр түрлі бұйымдар жасайтын адам.
2. Ұста-қару-жарақ, ер-тұрман, сауыт-сайман.
3. Ісмер-ұлттық киімдер тігумен айналысатын, қолынан іс келетін адамдар.
4. Зергер-алтынмен аптап, күміспен күптеп сырға, білезік, алқа жасайтын адамдар тобы [7].
Қазақстан көне мәдениет өлкесі. Ерте замандардан-ақ оны мекен етушілер мал бағып, егін салумен шұғылдана жүріп, өзіндік өрнегі мол, өнерін, мәдениетін қалыптастырады. Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады. Қолөнер түрлерінің әр қайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақ халқы өзінің күн көріс тіршілігіне қажетті үй-жай салуды, киім кешек тігуді, азық-түлік өндіруді өзінің тұрмыстық кәсібі етіп, оларды күндіз-түні тіршілік барысында пайдаланып, әсем бұйымдар жасап өмірде сән салтанат құра білді. Халық шығармашылығының қандай түрі болсада халық өмірі мен, сол халықтың қоғамдық тарихымен, кәсібімен тығыз байланысты болады.
Өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болсын жер жүзіндегі басқа да халықтар сияқты қазақ халқыда өзінің көне замандардан бері келе жатқан тамаша тарихымен және бір өзіне ғана тән қайталанбастай ерекшелігімен көзге түседі. Бізді қоршаған өміріміздің барлығы өнер. Ал қандайда болсын өнер және талант иелерін өмірге келтіретін халық. Қазақтың сәндік қолданбалы өнерінің тамаша үлгілері атадан балаға мұра болып біздің заманымызға да жетті. Қазақтың қолөнерін зерттеу мәселесі ерте кезден көптеген саяхатшылармен коллекционерлердің ғана емес, ғалым этнографтар, археологтар мен суретшілердің де көңілін аударып келеді. Дүние жүзінде әр халық ата-баба мұраларын, халық өнерін сақтап қалуы парыз. Атадан балаға мұра болатын қолөнерін жалғастырушы шеберлер әрқашанда халық арасында құрметті. Қолөнер бұйымдарын дүниеге алып келу көптеген уақытты және еңбекті, шыдамдылықты қажет етеді. Қолөнердің қайнар көзі-еңбек екенін М.Горькийдің еңбек туралы, оның адамды ұлы данышпан ететін ұлы күш екенін айтатын аталы сөзін айтуға болады. Еңбек адамның іскерлігімен ой-өрісін ғана өсіріп қоймай оның адамгершілігін, дүниеге көзқарасын қалыптастырып, рухани сезімін байытады. Еңбек-өнер, өрісі-өмір жемісің,- дегендей еңбек пен өнердің егіз екенін айтқан жөн. Өнердің қай түрі болмасын қажымай, талмай еңбектенуді талап етеді. Халықтың қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал жабдықтарда кіреді. Осыған орай қолөнердің өзі бірнеше түрге бөлінеді, олар: зергерлік-өнер, металды өңдеп өрнектеу (алқа, жүзік т.б. бұйымдар) Ағаш , тас қашау, тоқыма өнері кесте, және көркемдеп тігу, тері өңдеу, өрмек тоқу т.б. Қазақтың ұста, зергерлері көркем құйма, бедерлеу, соғу, қаптау, күмістеу, темелеу, бұрау, үзбелеу тәсілдерін терең меңгерген. Алтын күміспен әшекейленген алуан түрлі өңір жиектері мен алқалар, асылтастардан көз салынған шолпылармен мен шашбаулар, әдемі құс мұрын жүзіктер мен білезіктер-міне осының дәлелі. Киіз үйдің сүйегі, ағаш, кереует, кебеже, сандық жасап, кілем, сырмақ алаша, ши тоқу, түрлі бау-басқұрлар тоқып, кесте тігіп, арқан-жіп есіп, өрім-өріп, қолдан әр алуан ыдыс-аяқ, адал бақан, асадал, бесік және т.б. көптеген заттарды халық шеберлері, өнерпаздар өз қолдарымен жасап, түрлі нақыштармен әшекейлеп отырды. Шеберлер тас қашау, сүйек ою, ағаш ою, мүйіз балқыту, металды өңдеп өрнектеу сияқты ауыр кәсіппен де шұғылданды. Сондықтан қолөнер ер адамдарға тән іс және әйел адамдарға тән іс деп екіге бөлініп келеді. Мысалы: тастан, балшықтан сүйекпен мүйізден, метал мен ағаштан бұйымдар жасап, оны әсемдеу сияқты ауыр жұмысты ер адамдар атқарады. Кесте тігу, жиек жүргізу, өрмек тоқу, ши орау, сырмақ сыру, оюлау, теріден киім тігу сияқты істерді әйел адамдар атқарады. Тері илеу, киіз басу, ши тарту, шом, жазы жасау жұмыстарын ерлер мен әйелдер бірлесіп атқарады [7].
ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ халқының қолөнері ішінде киіз үйдің сүйегін, ағаш төсек жасау, ағаш өрнектеу, кесте тігу, киіз басу, кілем тоқу, өрмек тоқу кең өріс алды. (өрмек тоқу, кілем тоқу)
1.2 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері және әдістемесінің маңызы мен мақсаты
Егеменді Қазақстанының қазіргі даму бағыты жас ұрпақты нарықтық заман талаптары мен мәдениеттің даму деңгейіне сай дайындауды қажет етеді. Мектепке дейінгі мекемелерде әрбір саланың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, еліміздің болашақ азаматтарын дайындау мен тәрбиелеу мақсатын алға қояды. Сондықтан бейнелеу өнері сабақтары, жас ұрпақтарды іс-әрекетке және іс-әрекет технологиясын түсінуге бағытталуы тиіс. Еліміздің перспективалық бағыттарына сәйкес бейнелеу өнерінің оқу курсы өзінің мақсатын мынандай құрылымда айқындайды:
1. Еліміздің мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық өміріне белсене араласуына қабілетті, білімді, тәрбиелі азаматтарын дайындау;
2. Балалардың дүниетанымын қалыптастыра отырып, олардың эстетикалық көзқарасына дұрыс бағыт олардың эстетикалық талғамын дамыту, эстетикалық тәрбие беру.
3. Балаларға қоршаған ортаны тануға жәрдемдесіп, олардың байқампаздығын дамыту, логикалық ойлауға үйрету, көргендерін саналы ой елегінен өткізе білуге үйрету.
4. Бейнелеу өнерінің адам өміріндегі практикалық мәнін ашып көрсету, сурет өнерімен таныстыру.
5. Сурет өнерінің элементарлық негізі туралы балаларға тәрбие беру. (Бейнелеу өнерінің алғашқы дағдылары мен ептіліктерін меңгерту) бейнелеудің негізгібейнелеу тәсілдерімен таныстыру.
6. Балалардың шығармашылық қасиеттерін дамыту, өмір шындығын эстетикалық қабылдауға дұрыс бағдар беру, кеңістікті ойлауын, образдық елестетуін және қиялын дамыту.
7. Мектепке дейінгі балаларды әлемдік және қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларымен таныстыру. Бейнелеу қызметіне деген сүйіспеншілігі мен қызығушылығын қалыптастыру. Бейнелеу өнері адамның дамуына өте бай мүмкіндік туғызады. Бұл істе әсіресе сурет салудың орны ерекше. Сурет салу заттардың формасын талдауға және оны ұқыпты бақылауға үйретеді, дүниені тануға жәрдемдеседі, ойлауға және эстетикалық дамуға көмектеседі. Сурет өнері кеңістікті көру, ойлауды дамытып, образды елестету қабілетін арттырады. Ол нақты есептеуге, табиғат әсемдігін тануға үйретеді, ойлау мен сезу икемділігін арттырады [8]. Бейнелеу өнерінің сабақтары өздерінің оқу-тәрбие жұмыстары бойынша да, түрлеріне байланысты да әр түрлі болып келеді. Мектепке дейінгі ұйым бағдарламасында оқу сабақтарының төрт түрі қарастырылады, Олар: нұсқаға қарап сурет салу, сәндік сурет салу, тақырыптық сурет салу, өнер туралы әңгіме. Нұсқадан қарап сурет салу сурет және кескіндеме жұмыстарымен айналысуды көздейді, сәндік сурет салу - ою-өрнектерді көркем конструкциялау, ою-өрнек элементтерін құрастыру және т.б. жұмыстарын қарастырады. Өнер туралы әңгімеде балалар−кескіндеме, графика, мүсіндеу, жапсыру, сәулет өнері ескерткіштерімен және сәндік қолданбалы өнер шығармаларымен танысады. Бұл аталған әрбір сабақ жеке тұлғаның эстетикалық тәрбиесіне, шығармашылық қабілеттерінің дамуына, дүниетанымына, жан жақты дамуына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері әдістемесі−педагогика мен психологияға, және бейнелеу өнерінің теориясы мен практикасына сүйенеді. Бұл жалпы білім беру мен тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерінің орындалуын ғылыми негізделуін қамтамасыз етеді. Кейде мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту сыңар жақты түсіндіріледі. Барлық ықылас тәрбие мен шығармашылық қабілеттерді дамытуға аударылып, оқыту екінші кезекке шығарылады..
Бейнелеу өнерін оқыту мақсаттарының бірі көркемдік білім мен қатар эстетикалық тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие − өмірдегі, табиғаттағы, өнердегі, ғылымдағы және қоғамдағы әсемдікті балалардың қабылдауын тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие - бұл балаларды тек қана өнерге тарту емес, өмірдегі әсемдіктің барлық түрлері мен формаларына тарту болып табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні, әрбір адамның қызықты әдемі өмір сүруі, әсемдік қандай түрде кездесетіндігін түсініп, көре білуге үйренуі. Өмірге деген эстетикалық қатынас адамға жігер беретін алғашқы негіз болып, еңбектің рухани қанағатқа жеткізетін қуаныш көзіне айналуына ықпал етеді.
Эстетикалық тәрбие үдерісінде адамның эстетикалық көзқарасы, сезімі, талғамы және идеалы қалыптасады. Эстетиісалық тәрбие адамды игілікті істерге, әсемдікке, адамгершілік істерге бастайды. Орта мектептің міндеті-эстетикалық тәрбиенің әртүрлі әдістерімен эстетикалық эмоциясын тудыра отырып әсемдікке тарта отырып, шығармашылық мүмкіндік тудыра отырып, балалардың әсемдік талғамын тәрбиелеу болып табылады.
Әсемдіктің барлық қыр сырын түсіну мен сүйе білу әр бір адамға рухани байлығы үшін ғана емес, еңбекте де жаңа жетістекке жету үшін қажет. Ол қандай мамандық иесі болмасын ол әсемдіктің нәзіктігін түсіне де, көре де білуі тиіс. Балалардың әсемдікке деген талғамдарын ояту үшін бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі балалардың назарын өмірдегі сұлулыққа аударып, оларды байқауға, сезуге, қабылдауға, сүйене білуге, қуана білуге үйретуі тиіс. Мұғалім балаларға табиғаттағы түстердің реңдерінің формалардың сан алуандығын көрсетеді. Нұсқасына қарап отырып табиғатты, ағаш жапырақтарын, гүлдерді салу барысында, зат формасын оқып үйрену кезінде балалар табиғатқа, олардағы бояулар мен формалардың алуан түрлігіне қызыға түседі. Мектептегі сурет салу адамға өмірді жан-жақты көре білуге үйретеді. Сондықтан өмір шындығын көре білу де өз алдына бір өнер.
Сурет салумен айналысудың ең басты міндеті−балаларға қоршаған өмір шындығын тануға көмектесу, олардың байқағыштығын дамыту, оларды дүрыс көре білуге үйрету. Сурет сабағында балалар қоршаған заттарды, олардың алуан түрлі формаларымен, түстерімен, өлшемдерімен және басқа да ерекшеліктерімен, танысуға тиіс. Бұл таныстық зат туралы елестетулерінің нақты және толық болуына ықпал етіп, көру әсерін кеңейте түседі. Сурет салу кезінде бала заттың формасын, қүрылымын, пропорцияларын, түстер мен реңдік қатынастарын кеңістікте орналасуын зерттейді, сол арқылы оларды ұтымды да жан-жақты, терең де нақты қабылдауға үйренеді. Мектепке дейінгі ұйымдарда сурет салуға үйрету балаларға өмірді кең көлемде және жан жақты көре білуге жаттықтырады. Сурет салуға үйрету өзара байлынсты екі міндетті шешуге ықпал етеді. Олар: балалардың көру арқылы қабылдауын дамыту және олардың көргендерін ой елегінен өткізу дағдыларын қалыптастыру.
Ғалымдар бақылауды әлі де дұрыс кере білу, көргенін түсіне білу емес екендігін көрсеткен. Ересек адамдардың өзі заттың форма қүрылысындағы ерекшеліктерді, оның ұсақ бөлшектерін, форма сипатын көбінесе анғара бермейді. Мұғалімнің міндеті баларды осы қиындықтан шығару. Бейнелеу өнері сабақтарының міндеті нақтылы зейінге, ойлауға және зат формасына нақты талдау жасауға, үйрету. Сан түрлі әсерлерден байқағандардан дұрыс қорытынды жасап оларды жалпы сипатқа біріктіру балалардың ойлауын дамытып, оларды жаңа білімге ұмтылдырады. Саналы көру зейініні ретке келтіру, басқа зейін түрлерінің дамуына ыпқал етеді. Сонымен мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту көптеген оқу-тәрбие міндеттерінің жүзеге асыру процесі, балалардың қоршаған орта туралы туралы елестетулерін жинақтап, тереңдетуге, дамытуға мүмкіндік тудырады, түптеп келгенде ғылыми дүниетанымының қалыптасуына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқытудың бір мақсаты- сурет сала білу. Сурет салу адамға кең көлемдегі іс-әрекет мүмкіндігін беретіндігін балаға ұғындыру. Мұғалім алғашқы сурет сабағында балаға сурет өнерінің адам өміріндегі рөлін ашып көрсетуі тиіс. Сурет салу кез келген іс-әрекетке, кез келеген мамандыққа қажет. Сурет салудың қарапайым бағдарын меңгеру адамға машина деталдарының суретін салуға, үй құрылысының жоспарын жасауға, қарапайым заттардың формасын салуға жәрдемдеседі. Кейде біз біреуге таныс емес, бір жерге қалай беру керектігін түсіндіру үшін жолдың бағыттарын суретке салып көрсетеміз. Ғалым Ш.Уалиханов Қашқарияға барған сапарында сурет салудың көптеген көмегіне жүгінген. Ол бұл сапарда этнографиялық сипаттағы суреттер салғандығы белгілі. Бейнелеу өнерінің сауаттылығының негіздерін меңгеру әскерилерге, әскери барлаушыларға жәрдем беретіндігін олардың жазған естеліктерінен оқуға болады. Жау тылына барған барлаушы жаудың әскери күштерінің орналасу құрылымын суретін салу арқылы нақты да дәл өлшем бірліктерімен көрсете білген. Кеңес одағының батыры И.Кожедуб өзінің сурет сала білу қабілеті, сандаған әуе шабылуы кезінде көмек бергендігін айтқан. Сурет салу сондай-ақ агрономға, шоферға, станоктағы жұмысшыға, хирургке де күрделі істер атқаруға жәрдемдескен. Бұлармен қатар сурет салудың жобасы архитекторларға, конструкторларға қажеттігі көпшілікке мәлім [8] . Бұл жас ұрпақты өмірге дайындаудағы суреттің практикалық мәнін көрсетеді. Бейнелеу өнерін мектепке дейінгі ұйымдарда оқытудағы басты тағы бір міндеті−балаларға реалистік суреттің қарапайым негіздерін, сурет салудың ептіліктері мен дағдыларын меңгеру болып табылады. Мұғалім балаға қарындашты қолға қалай ұстау керек екендігін, сызықты қалай жүргізу қажеттігін, қағаз бетіне заттардың көлемін қалай бейнелеу керектігін көрнекті түрде салып көрсетеді. Сонымен қатар ол сурет салуға қажетті әр түрлі материалдармен, құралдармен таныстырып, суретті қандай әдістемелік бірізділікпен орындау қажеттігі жайлы айтып түсіндіреді. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту барысында мұғалім балардың қиялын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Адам қиялы адамның көңіл күйімен байланысты, сонымен қатар өнердің өзі көңіл күйге әсер етеді. Сондықтан бейнелеу өнері мұғалімі балалардың елестетулерін жинақтау процесін өмір шындығынан бастап, қиялмен шығармашылықпен өмірмен байланысты жаңа елестетулерге дейін бағыттауға болады.
Жаңа ашылымдар, шығармалар жасау үшін қажетті маңызы бар балалардың таң қалу, ырзалық сезім қабілеттеріне қолдау көрсету және сақтау бейнелеу өнерін оқыту мақсатына кіреді. Мұғалім міндеті өнердің мәнін қарапайым, түсінікті, лайықты формада бала санасына дейін жеткізу болып табылады. Ол үшін бейнелеу өнерінің түрлерінің ерекшеліктерін атап көрсетіп, олардың жанрларына түсінік беру қажет. Өнер шығармасының көркемдік ерекшеліктерін талдап, балалардың қөзқарасы мен ойлау қабілеттерін қалыптастыру аса маңызды міндет болып табылады. Әңгіме кезінде мұғалім балаға өнер шығармасының көркемдік ерекшеліктері мен онан алған әсері туралы ойларын айтуға мүмкіндік туғызады. Шығармаға оң баға берген баланы мадақтап, ал егер ол суретші шығармасындағы басты және бағалыларын түсінбеген жағдайда лайықты түзету жасап, түсініктемелер береді.
Бейнелеу өнерімен таныстыру өмірдегі және өнердегі әсемдікті түсінуге, отан мен табиғатты сүюге бағытталады. Әңгіме барысында мұғалім балалардың назарын өмір шындығының көркемдік бейнеленуі мен орындау техникасына талдау жасау арқылы өнер шығармасын тани білуге үйретеді.
Атап өтілген оқу - тәрбие міндеттерін жүзеге асыру үшін мұғалімге өнерді таныстырудағы белгілі жүйені ұстанып, балалармен жұмыс жүргізудің әртүрлі әдістерін қолдану қажет. Әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері өзінің лайықты әдісі мен іс-әрекетке деген ерекше қатынасты қажет етеді. Бұл қызметте әсіресе дәрістерді өткізуге деген тапқырлық пен педагогтық шеберлік маңызы орын алады. Мұғалім балаларға өнерді таныстыруда үлгерімге жеткізу үшін балалардың меңгеретін білімі мен дағдыларының көлемін біліп балалармен қандай жұмыс әдістерін таңдап алу керектігін білуге тиіс. Бұл міндеттер бейнелеу өнерін оқытудың бағдарламасында қарастырылған. Бірақ оқу бағдарламысы мұғалім қызметінің ерекшеліктерін көрсетпейді. Ең бастысы бағдарлама туралы білім формалды емес, ойластырылған, теориялық білімдерге сүйенген білім болуы тиіс.
Жеке адамның жан-жақты және үйлесімді дамуы - өте маңызды мәселе бұл іске балалар бақшасы тәрбиешілерініңде қатысы бар. Эстетикалық тәрбие жүйесіне жататын тәрбиелеу жолдары бейнелеу ісі мен бейнелеу өнерінсіз адамның үйлесімді дамуы да мүмкін емес. Бейнелеу өнерін оқытудың мақсаты балалар бақшасында 1жастан 7жасқа дейінгі балаларды көркемдік тәрбиелеуге болашақ тәрбиешілерді даярлау. Балалардың жан - жақты дамуы мақсатында балалардың бейнелеу ісін қолдану арқылы үйренуі қажет. Бейнелеу жұмыстарын ұйымдастыруда айналаны бақылату, саяхаттар мен мақсатты серуендерге апару, көргендерін ой елегінен өткізіп, танымдық қасиеттерін дамыту, оны бейнелеу іс- әрекеті барысында бере білуге баулу дербестікке шығармашылыққа үйрету көзделеді Бейнелеу іс-әрекетімен айналысу барысында іскерлік дағдыларды меңгертуде заттық, сәндік және мазмұнды сурет салғызу, мүсіндеу, жапсыру кезінде баланың біртіндеп, бейнені күрделендіруін, қағаз бетінде дұрыс орналастыруын, мазмұн бере білуін қадағалау, ұқыпты жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, шығармашылықпен әрекет етуге бағыттау. Оның ынта - ықыласын ескеріп, дербестікке өз бетінше шешім қабылдауға үйрету. Еңбек нәтижесіне жетуде шыдамдылыққа, төзімділікке баулу. Іскерлік дағдыларды меңгертуде бейнелеу іс-әрекетінің түрлеріне қарай құрал-жабдықтармен жұмыс істеудің жолдарын көрсету. Мектеп жасына дейінгі балалардың жұмысында олардың анатомиялық-физиологиялық даму ерекшеліктерін, жұмыс көлемін, материалды таңдау, сабақтың ұзақтығы, оларды ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескеріп отырған жөн. Оқыту арқылы біз қоғамымыздың мұратына сай келетін қасиеттерді, жағымды мінез-құлық дағдыларын қалыптастырып, өз ұлтының, басқа халықтардың достық, ынтымақтастық рухында, өз халқының қолөнерін терең түсініп, еңбектену нәтижесінде қоғамдық пайдалы қызмет ету мәнін түсінуді, үлкендер еңбегіне құрмет, кішіге ізет, мейірімділік пен қайырымдылық қасиеттерін еңбек әрекетіне қызуғушылығын арттырып, сүйіспеншілік сезімін тудыруға тәрбиелейді. Еңбек әрекетін ұйымдастыруда баланың өзінің ынтасының болуы, еңбек нәтижесін мадақтау, сендіру тәсілдері арқылы өз жолдастарының еңбегін бағалай білу, еңбекке деген көзқарастың болуы еңбекке бейімдеудің негізі болмақ[10]. Балабақшада еңбекті ұйымдастырудың формалары:сабақ,күнделікті тұрмыста жеке дара үйрету, ойын тәсілдерін қолдана отырып балалардың өзіне-өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыруға, тұрмыстық-шаруашылық еңбекке, табиғат аясындағы еңбек және қол еңбегіне баулу жұмыстарын жүйелі жүргізуге көңіл бөлу қажет. Бала бақша реформасында балаларды еңбек тәрбиесін күшейту және қазіргі заманға сай өзіміздің ұлттық өнерімізге тәрбиелеу оларды үйрету оқу тәрбие үрдісінің өзекті мәселелерінің бірі. Демек балаларды өнерімізге тәрбиелеу олардың сан түрінің ерекшеліктерімен таныстыру керек. Бұл баланы елін, жерін сүюге, салт дәстүрін бағалай білуге үйретеді. Қазақ халқы сонау ерте замандарда өмір сүрген ата-баба өнерінің қай түрін болсын қасиеттеп, қадірлеп, тіптен пір тұтып, көздің қарашығындай аялап сақтаған. Ұлттық мәдениет халықтың ежелден келе жатқан өзіне тән өнері, әдет ғұрпы, салт дәстүрі есебінде жетілетіні белгілі. Оған қоса ғасырлар сынынан еленіп ұрпақтан-ұрпаққа ұласып келе жатқан халық мұраларындағы озық үлгілер жеке тұлғалық жан-жақты дамуына септігін тигізеді [9]. Сол себепті бүгінгі таңда халықтың дәстүрлі өнер түрлерін жинақтап, зерделеудің оның айналасындағы тәлім-тәрбие мен тәжірибесі негізінде жасөспірімдерді тәрбиелеудің қажеттілігі өсе түсуде. Осы қажеттілікті болдырмау үшін сәндік өнерді оқыту бала бақшадан бастау алу керек. Бала бақшада сәндік өнерді фундаменті қаланса онда оның өсуіне септігін тигізеді.
Халқымыздың қолөнерінің арнасы өте кең, түрі сан алуан. Халық өнерінен әсемдік пен сұлулықты жете түсініп, сүюіміз керек. Сәндік қолданбалы өнері - халықтың байырғы кәсібі болғаны белгілі. Сондықтан халықтың байырғы кәсібін 3 жастан бастап оқытса, сонда олар байырғы қазақ халқының өнерін ұмытпас еді. Бейнелеу өнері бірнеше өнер саласының өмірге келуіне себепкер болған өнер атасы.
ІІ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі
Қолданбалы сәндік өнер де бейнелеу өнерінің өзге түрлері сияқты балалардың сұлулықты сезіну қабілетін дамытады. Қолданбалы сәндік өнердің бір түрі декоративті сурет салу. Халықтық декоративті өнеріне жататын туындылар балалар ұғымына өзінің әсемділігімен, композициясының қрапайымдылығымен өте жақын. Педагог балаларды еліміздің әр түрлі халықтардың, өлкелердің декоративті өнерімен таныстыра отырып, олардың бойында Отанға, әрі ғажап сұлулықтың жасампаз иелеріне деген сүйіспеншілік сезімдерін тәрбиелеуге тиіс. Декоративті сурет салуға үйрететін педагогтың алдында мына төмендегідей міндеттер тұрады:
-әр түрлі формадағы ою-өрнектерді құруға байланысты композицияларды сезіне білетін қабілетті дамыту;
-түсті сезіну қабілетін дамыту;
-декоративті өнердегі әр қилы стильдерді айыра және ондағы кейбір элементтерді өз шығармашылығында пайдалана білу қабілеттерін дамыту
-қарындашпен, қылқаламмен жұмыс істеуде жинақтаған техникалық дағдыларын одан әрі жетілдіруі керек;[11].
Педагог балаларды декоративті сурет салуды үйретуде олардың өрнек нақыштарындағы барлық компаненттердің бояулардың әр қилы түсімен, композициямен, форма элементтерімен өзара тығыз байланысын көре білу қабілетін дамытуға тиіс. Бала заттардың бойындағы әшкейлі ою-өрнектердің, сол заттардың атқаратын міндетіне және формасына қарай өзгеріп отыратындығын сезе әрі түсіне білуге тиіс. Ол сонда ғана безендірудің мәнін, орынды, мақсатқа сай екендігін және форма мен мазмұнның тұтастық байланысын түсінеді. Балалар декоративті сурет салумен таныса отырып, симметрия және ритм деген ұғымдарды анық түсініп, ұғынып алуға тиіс. Өйткені, декоративті өнер ритм мен симметриясыз өмір сүре алмайды.
Декоративті сурет салуда түсті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазақстан республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу- қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты халыққа жолдауында балаларды мекепке дейінгі оқыту мен және тәрбиемен қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған Балапан арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске асыруға кірісуді тапсырамын. 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің табысты жұмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетті шараларды қабылдауы тиіс. Олардың отандық білім беру жүйесінің флагманы болып,осы заманғы оқу бағдарламаларын кейіннен оларды бүкіл республика бойынша енгізетіндей етіп әзірлеу мен байқап көру жөніндегі басты алаңға айналуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасау қажет-деп атап көрсеткен еді. Аталған стратегияны жүзеге асырудағы басым бағыт білім беруді жаңарту - Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын маңызды құрал болуында. Білім берудің бағыт-бағдары Қазақстан Республикасының Ата Заңында, Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында және басқа мемлекеттік құжаттарда негізделген.
Егемендік алып, дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының білім мен тәрбие беру саласында тың өзгерістер енгізіліп, жаңа талап пен міндеттер қойылып отыр. Соның бір - жеткіншек ұрпақтың болашақта эстетикалық, дүниетанымдық, экологиялық, биологиялық таным түсініктерін, табиғатқа деген қамқорлық сезімдерін дамытып, қоршаған ортаның әсемдігін тани білуге үйретуде мәдениетті азамат тәрбиелеуі болып табылады.
Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында өскелең ұрпаққа эстетикалық, экологиялық білім мен тәрбие беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті, кезек күттірмейтін мәселе екендігі айтылған. Соның бір көрінісі ретінде мектепке дейінгі ұйымдарда келешек ұрпақты бейнелеу өнері арқылы − қоршаған ортаны қорғау, әсемдікті, сұлулықты тани білу, өсімдіктер әлемін күтіп баптау, табиғи қорларды тиімді пайдалану жөніндегі іс-әрекеттер арқылы балалардың таным-түсініктері дамып қалыптасқан болар еді.
Мектеп жасына дейiнгi балаға бейнелеу өнері, көркемөнер арқылы, яғни бейнелеу іс-әрекеті мен музыка сабақтары негізінде эстетикалық тәрбие беру мазмұнын ғалымдар: Т.Н.Доронова, В.С.Ветлугина, В.А.Езикеева, В.М.Изгаршева, В.Б.Косминская, Т.С.Комарова, Т.Г.Казакова, Н.П.Сакулина, Н.Б.Халезова, С.Г.Якобсон т.б. зерттедi [2]
Зерттеу жұмысының мақсаты: мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесін теориялық және практикалық негізде ұсыну.
Зерттеу жұмысының міндеті:
- мектепке дейінгі ұйымдарда жүргізілетін бейнелеу өнері және әдістемесін теориялық тұрғыда негіздеу;
- балаларға бейнелеу өнері және әдістемесі жайында тәрбие берудің педагогикалық мүмкіндіктерін анықтап,негіздеу;
Зерттеу жұмысының пәні: мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнері және әдістемесімен таныстыру.
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнері және әдістемесінің ерекше қасиеттерін түсіндіру процесі.
Зерттеу жұмысының әдісі: проблема төңірегіндегі теориялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттер мен жаңашыл педагогтардың тәжірибелері және баспасөзде жарық көрген ғылыми еңбектерді жинақтау, сұрыптау, талдау және жұмыс түрлерін ұсынып, нәтижесін көрсету.
Зерттеу жұмысының болжамы: егер мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнері және әдістемесімен таныстыру жүйелі түрде ұйымдастырылатын болса, онда ой-санасы, зейіні, таным түсінігі қалыптасқан балалар тәрбиелеу мүмкіндігіне ие боламыз.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен (теориялық, практикалық), қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ҚОЛДАНБАЛЫ СӘНДІК ӨНЕРДІҢ ДАМУ ТАРИХЫ
Сәндік қолданбалы өнер (декоративті) бұл өнер (латынша dekorare-әшекейлеу) өзіндік эстетикалық ерекшелігі бар, тұрмыста, еңбекте ұдайы қажеттілікке ие өнер. Сонымен қатар ол тұрғын үйлерді, архитектуралық құрылыс орындарын , алаңды , саябақты әшекейлеу үшін де қолданады. Әсіресе осы өнер түрі біздің елімізде өте ерте дамыған. Күнделікті өзіміз білетін әшекей бұйымдар (сырға, сақина, т.б.) ұлттық киімде, қару-жарақтар, ұлттық музыкалық аспаптар, киіз үйіміз, оның ішінде жиһаздар, ұлттық ыдыс-аяқтар осының дәлелі. Қол өнер − молөнер-деп халқымыз бекер айтпаған [5]. Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің көп ғасырлық тарихы бар, осы саланы ұзақ уақыт бойы зерттеген ғалымдар: С.Қасиманов , Ө.Жәнібеков, Х. Арғынбаев, Д. Шоқпаров т. б[6].
Сәндік қолөнер бұйымдарын өрнектеу үшін бейнелеу өнерінің маңызы зор. Қазақ халқының аса сәндік, көркемдік мұралары - талантты шеберлер қолынан шыққан көркемөнер шығармасы. Ол халық өнерін одан әрі қарай зерделеп, өнерді үйренуге қажетті материал ретінде де, сәндік өнерді кәзіргі заман талабына сай дамыту үшін де кеңінен пайдаланылады. Ғасырлар бойы қалыптасқан пішіндер мен тәсілдердің бай мұрасы негізінде шеберлер қазіргі заманғы сюжетті композиция элементтерін көрсететін ағаш, металл, керамика, киізден ерекше шығармаларды дүниеге әкеледі. Оңтүстік Қазақстан облысының шеберлері ұлттық дәстүрді жалғастыра отырып, тоқыма, киіз, кілем, алаша, басқұр, баулар жасаумен қатар, суретшілері− тері, ағаш, сүйек өңдеудің ескі технологияларын меңгеруде. Солардың арқасында халық қолөнерінің көптеген сырлары белгілі болды. Осылайша көне бұйымдар көркемдігі мен әсерлілігін жоғалтпай, қазіргі заманғы шеберлердің қолынан қайта жаңғыртылуда. Бүгінгі күні ағаштан жасалған әр алуан ожаулар, былғары торсық, саба, кілем және т.б. бұйымдар біздің үйімізді көркейтіп, жайлылық пен сән береді.
Қазақ халқы−өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болмасын сәндік қолданбалы өнердің тамаша үлгілерін атадан балаға мұра етіп келеді. Қазақы мұралары мен халық өнерін сақтап, қолөнер бұйымдарын дүниеге алып келу - көптеген уақытты және еңбекті қажет етеді, қолөнердің қайнар көзі-еңбек деп, М.Горькийдің Еңбек туралы кітабынан айқын көруге болады.
Қазақы қолөнермен айналысатын адамдарды төрт топқа бөлуге болады.
1. Шебер − ағаштан әр түрлі бұйымдар жасайтын адам.
2. Ұста-қару-жарақ, ер-тұрман, сауыт-сайман.
3. Ісмер-ұлттық киімдер тігумен айналысатын, қолынан іс келетін адамдар.
4. Зергер-алтынмен аптап, күміспен күптеп сырға, білезік, алқа жасайтын адамдар тобы [7].
Қазақстан көне мәдениет өлкесі. Ерте замандардан-ақ оны мекен етушілер мал бағып, егін салумен шұғылдана жүріп, өзіндік өрнегі мол, өнерін, мәдениетін қалыптастырады. Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады. Қолөнер түрлерінің әр қайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақ халқы өзінің күн көріс тіршілігіне қажетті үй-жай салуды, киім кешек тігуді, азық-түлік өндіруді өзінің тұрмыстық кәсібі етіп, оларды күндіз-түні тіршілік барысында пайдаланып, әсем бұйымдар жасап өмірде сән салтанат құра білді. Халық шығармашылығының қандай түрі болсада халық өмірі мен, сол халықтың қоғамдық тарихымен, кәсібімен тығыз байланысты болады.
Өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болсын жер жүзіндегі басқа да халықтар сияқты қазақ халқыда өзінің көне замандардан бері келе жатқан тамаша тарихымен және бір өзіне ғана тән қайталанбастай ерекшелігімен көзге түседі. Бізді қоршаған өміріміздің барлығы өнер. Ал қандайда болсын өнер және талант иелерін өмірге келтіретін халық. Қазақтың сәндік қолданбалы өнерінің тамаша үлгілері атадан балаға мұра болып біздің заманымызға да жетті. Қазақтың қолөнерін зерттеу мәселесі ерте кезден көптеген саяхатшылармен коллекционерлердің ғана емес, ғалым этнографтар, археологтар мен суретшілердің де көңілін аударып келеді. Дүние жүзінде әр халық ата-баба мұраларын, халық өнерін сақтап қалуы парыз. Атадан балаға мұра болатын қолөнерін жалғастырушы шеберлер әрқашанда халық арасында құрметті. Қолөнер бұйымдарын дүниеге алып келу көптеген уақытты және еңбекті, шыдамдылықты қажет етеді. Қолөнердің қайнар көзі-еңбек екенін М.Горькийдің еңбек туралы, оның адамды ұлы данышпан ететін ұлы күш екенін айтатын аталы сөзін айтуға болады. Еңбек адамның іскерлігімен ой-өрісін ғана өсіріп қоймай оның адамгершілігін, дүниеге көзқарасын қалыптастырып, рухани сезімін байытады. Еңбек-өнер, өрісі-өмір жемісің,- дегендей еңбек пен өнердің егіз екенін айтқан жөн. Өнердің қай түрі болмасын қажымай, талмай еңбектенуді талап етеді. Халықтың қолөнеріне әдет-ғұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал жабдықтарда кіреді. Осыған орай қолөнердің өзі бірнеше түрге бөлінеді, олар: зергерлік-өнер, металды өңдеп өрнектеу (алқа, жүзік т.б. бұйымдар) Ағаш , тас қашау, тоқыма өнері кесте, және көркемдеп тігу, тері өңдеу, өрмек тоқу т.б. Қазақтың ұста, зергерлері көркем құйма, бедерлеу, соғу, қаптау, күмістеу, темелеу, бұрау, үзбелеу тәсілдерін терең меңгерген. Алтын күміспен әшекейленген алуан түрлі өңір жиектері мен алқалар, асылтастардан көз салынған шолпылармен мен шашбаулар, әдемі құс мұрын жүзіктер мен білезіктер-міне осының дәлелі. Киіз үйдің сүйегі, ағаш, кереует, кебеже, сандық жасап, кілем, сырмақ алаша, ши тоқу, түрлі бау-басқұрлар тоқып, кесте тігіп, арқан-жіп есіп, өрім-өріп, қолдан әр алуан ыдыс-аяқ, адал бақан, асадал, бесік және т.б. көптеген заттарды халық шеберлері, өнерпаздар өз қолдарымен жасап, түрлі нақыштармен әшекейлеп отырды. Шеберлер тас қашау, сүйек ою, ағаш ою, мүйіз балқыту, металды өңдеп өрнектеу сияқты ауыр кәсіппен де шұғылданды. Сондықтан қолөнер ер адамдарға тән іс және әйел адамдарға тән іс деп екіге бөлініп келеді. Мысалы: тастан, балшықтан сүйекпен мүйізден, метал мен ағаштан бұйымдар жасап, оны әсемдеу сияқты ауыр жұмысты ер адамдар атқарады. Кесте тігу, жиек жүргізу, өрмек тоқу, ши орау, сырмақ сыру, оюлау, теріден киім тігу сияқты істерді әйел адамдар атқарады. Тері илеу, киіз басу, ши тарту, шом, жазы жасау жұмыстарын ерлер мен әйелдер бірлесіп атқарады [7].
ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ халқының қолөнері ішінде киіз үйдің сүйегін, ағаш төсек жасау, ағаш өрнектеу, кесте тігу, киіз басу, кілем тоқу, өрмек тоқу кең өріс алды. (өрмек тоқу, кілем тоқу)
1.2 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері және әдістемесінің маңызы мен мақсаты
Егеменді Қазақстанының қазіргі даму бағыты жас ұрпақты нарықтық заман талаптары мен мәдениеттің даму деңгейіне сай дайындауды қажет етеді. Мектепке дейінгі мекемелерде әрбір саланың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, еліміздің болашақ азаматтарын дайындау мен тәрбиелеу мақсатын алға қояды. Сондықтан бейнелеу өнері сабақтары, жас ұрпақтарды іс-әрекетке және іс-әрекет технологиясын түсінуге бағытталуы тиіс. Еліміздің перспективалық бағыттарына сәйкес бейнелеу өнерінің оқу курсы өзінің мақсатын мынандай құрылымда айқындайды:
1. Еліміздің мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық өміріне белсене араласуына қабілетті, білімді, тәрбиелі азаматтарын дайындау;
2. Балалардың дүниетанымын қалыптастыра отырып, олардың эстетикалық көзқарасына дұрыс бағыт олардың эстетикалық талғамын дамыту, эстетикалық тәрбие беру.
3. Балаларға қоршаған ортаны тануға жәрдемдесіп, олардың байқампаздығын дамыту, логикалық ойлауға үйрету, көргендерін саналы ой елегінен өткізе білуге үйрету.
4. Бейнелеу өнерінің адам өміріндегі практикалық мәнін ашып көрсету, сурет өнерімен таныстыру.
5. Сурет өнерінің элементарлық негізі туралы балаларға тәрбие беру. (Бейнелеу өнерінің алғашқы дағдылары мен ептіліктерін меңгерту) бейнелеудің негізгібейнелеу тәсілдерімен таныстыру.
6. Балалардың шығармашылық қасиеттерін дамыту, өмір шындығын эстетикалық қабылдауға дұрыс бағдар беру, кеңістікті ойлауын, образдық елестетуін және қиялын дамыту.
7. Мектепке дейінгі балаларды әлемдік және қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларымен таныстыру. Бейнелеу қызметіне деген сүйіспеншілігі мен қызығушылығын қалыптастыру. Бейнелеу өнері адамның дамуына өте бай мүмкіндік туғызады. Бұл істе әсіресе сурет салудың орны ерекше. Сурет салу заттардың формасын талдауға және оны ұқыпты бақылауға үйретеді, дүниені тануға жәрдемдеседі, ойлауға және эстетикалық дамуға көмектеседі. Сурет өнері кеңістікті көру, ойлауды дамытып, образды елестету қабілетін арттырады. Ол нақты есептеуге, табиғат әсемдігін тануға үйретеді, ойлау мен сезу икемділігін арттырады [8]. Бейнелеу өнерінің сабақтары өздерінің оқу-тәрбие жұмыстары бойынша да, түрлеріне байланысты да әр түрлі болып келеді. Мектепке дейінгі ұйым бағдарламасында оқу сабақтарының төрт түрі қарастырылады, Олар: нұсқаға қарап сурет салу, сәндік сурет салу, тақырыптық сурет салу, өнер туралы әңгіме. Нұсқадан қарап сурет салу сурет және кескіндеме жұмыстарымен айналысуды көздейді, сәндік сурет салу - ою-өрнектерді көркем конструкциялау, ою-өрнек элементтерін құрастыру және т.б. жұмыстарын қарастырады. Өнер туралы әңгімеде балалар−кескіндеме, графика, мүсіндеу, жапсыру, сәулет өнері ескерткіштерімен және сәндік қолданбалы өнер шығармаларымен танысады. Бұл аталған әрбір сабақ жеке тұлғаның эстетикалық тәрбиесіне, шығармашылық қабілеттерінің дамуына, дүниетанымына, жан жақты дамуына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнері әдістемесі−педагогика мен психологияға, және бейнелеу өнерінің теориясы мен практикасына сүйенеді. Бұл жалпы білім беру мен тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерінің орындалуын ғылыми негізделуін қамтамасыз етеді. Кейде мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту сыңар жақты түсіндіріледі. Барлық ықылас тәрбие мен шығармашылық қабілеттерді дамытуға аударылып, оқыту екінші кезекке шығарылады..
Бейнелеу өнерін оқыту мақсаттарының бірі көркемдік білім мен қатар эстетикалық тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие − өмірдегі, табиғаттағы, өнердегі, ғылымдағы және қоғамдағы әсемдікті балалардың қабылдауын тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие - бұл балаларды тек қана өнерге тарту емес, өмірдегі әсемдіктің барлық түрлері мен формаларына тарту болып табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні, әрбір адамның қызықты әдемі өмір сүруі, әсемдік қандай түрде кездесетіндігін түсініп, көре білуге үйренуі. Өмірге деген эстетикалық қатынас адамға жігер беретін алғашқы негіз болып, еңбектің рухани қанағатқа жеткізетін қуаныш көзіне айналуына ықпал етеді.
Эстетикалық тәрбие үдерісінде адамның эстетикалық көзқарасы, сезімі, талғамы және идеалы қалыптасады. Эстетиісалық тәрбие адамды игілікті істерге, әсемдікке, адамгершілік істерге бастайды. Орта мектептің міндеті-эстетикалық тәрбиенің әртүрлі әдістерімен эстетикалық эмоциясын тудыра отырып әсемдікке тарта отырып, шығармашылық мүмкіндік тудыра отырып, балалардың әсемдік талғамын тәрбиелеу болып табылады.
Әсемдіктің барлық қыр сырын түсіну мен сүйе білу әр бір адамға рухани байлығы үшін ғана емес, еңбекте де жаңа жетістекке жету үшін қажет. Ол қандай мамандық иесі болмасын ол әсемдіктің нәзіктігін түсіне де, көре де білуі тиіс. Балалардың әсемдікке деген талғамдарын ояту үшін бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі балалардың назарын өмірдегі сұлулыққа аударып, оларды байқауға, сезуге, қабылдауға, сүйене білуге, қуана білуге үйретуі тиіс. Мұғалім балаларға табиғаттағы түстердің реңдерінің формалардың сан алуандығын көрсетеді. Нұсқасына қарап отырып табиғатты, ағаш жапырақтарын, гүлдерді салу барысында, зат формасын оқып үйрену кезінде балалар табиғатқа, олардағы бояулар мен формалардың алуан түрлігіне қызыға түседі. Мектептегі сурет салу адамға өмірді жан-жақты көре білуге үйретеді. Сондықтан өмір шындығын көре білу де өз алдына бір өнер.
Сурет салумен айналысудың ең басты міндеті−балаларға қоршаған өмір шындығын тануға көмектесу, олардың байқағыштығын дамыту, оларды дүрыс көре білуге үйрету. Сурет сабағында балалар қоршаған заттарды, олардың алуан түрлі формаларымен, түстерімен, өлшемдерімен және басқа да ерекшеліктерімен, танысуға тиіс. Бұл таныстық зат туралы елестетулерінің нақты және толық болуына ықпал етіп, көру әсерін кеңейте түседі. Сурет салу кезінде бала заттың формасын, қүрылымын, пропорцияларын, түстер мен реңдік қатынастарын кеңістікте орналасуын зерттейді, сол арқылы оларды ұтымды да жан-жақты, терең де нақты қабылдауға үйренеді. Мектепке дейінгі ұйымдарда сурет салуға үйрету балаларға өмірді кең көлемде және жан жақты көре білуге жаттықтырады. Сурет салуға үйрету өзара байлынсты екі міндетті шешуге ықпал етеді. Олар: балалардың көру арқылы қабылдауын дамыту және олардың көргендерін ой елегінен өткізу дағдыларын қалыптастыру.
Ғалымдар бақылауды әлі де дұрыс кере білу, көргенін түсіне білу емес екендігін көрсеткен. Ересек адамдардың өзі заттың форма қүрылысындағы ерекшеліктерді, оның ұсақ бөлшектерін, форма сипатын көбінесе анғара бермейді. Мұғалімнің міндеті баларды осы қиындықтан шығару. Бейнелеу өнері сабақтарының міндеті нақтылы зейінге, ойлауға және зат формасына нақты талдау жасауға, үйрету. Сан түрлі әсерлерден байқағандардан дұрыс қорытынды жасап оларды жалпы сипатқа біріктіру балалардың ойлауын дамытып, оларды жаңа білімге ұмтылдырады. Саналы көру зейініні ретке келтіру, басқа зейін түрлерінің дамуына ыпқал етеді. Сонымен мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту көптеген оқу-тәрбие міндеттерінің жүзеге асыру процесі, балалардың қоршаған орта туралы туралы елестетулерін жинақтап, тереңдетуге, дамытуға мүмкіндік тудырады, түптеп келгенде ғылыми дүниетанымының қалыптасуына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқытудың бір мақсаты- сурет сала білу. Сурет салу адамға кең көлемдегі іс-әрекет мүмкіндігін беретіндігін балаға ұғындыру. Мұғалім алғашқы сурет сабағында балаға сурет өнерінің адам өміріндегі рөлін ашып көрсетуі тиіс. Сурет салу кез келген іс-әрекетке, кез келеген мамандыққа қажет. Сурет салудың қарапайым бағдарын меңгеру адамға машина деталдарының суретін салуға, үй құрылысының жоспарын жасауға, қарапайым заттардың формасын салуға жәрдемдеседі. Кейде біз біреуге таныс емес, бір жерге қалай беру керектігін түсіндіру үшін жолдың бағыттарын суретке салып көрсетеміз. Ғалым Ш.Уалиханов Қашқарияға барған сапарында сурет салудың көптеген көмегіне жүгінген. Ол бұл сапарда этнографиялық сипаттағы суреттер салғандығы белгілі. Бейнелеу өнерінің сауаттылығының негіздерін меңгеру әскерилерге, әскери барлаушыларға жәрдем беретіндігін олардың жазған естеліктерінен оқуға болады. Жау тылына барған барлаушы жаудың әскери күштерінің орналасу құрылымын суретін салу арқылы нақты да дәл өлшем бірліктерімен көрсете білген. Кеңес одағының батыры И.Кожедуб өзінің сурет сала білу қабілеті, сандаған әуе шабылуы кезінде көмек бергендігін айтқан. Сурет салу сондай-ақ агрономға, шоферға, станоктағы жұмысшыға, хирургке де күрделі істер атқаруға жәрдемдескен. Бұлармен қатар сурет салудың жобасы архитекторларға, конструкторларға қажеттігі көпшілікке мәлім [8] . Бұл жас ұрпақты өмірге дайындаудағы суреттің практикалық мәнін көрсетеді. Бейнелеу өнерін мектепке дейінгі ұйымдарда оқытудағы басты тағы бір міндеті−балаларға реалистік суреттің қарапайым негіздерін, сурет салудың ептіліктері мен дағдыларын меңгеру болып табылады. Мұғалім балаға қарындашты қолға қалай ұстау керек екендігін, сызықты қалай жүргізу қажеттігін, қағаз бетіне заттардың көлемін қалай бейнелеу керектігін көрнекті түрде салып көрсетеді. Сонымен қатар ол сурет салуға қажетті әр түрлі материалдармен, құралдармен таныстырып, суретті қандай әдістемелік бірізділікпен орындау қажеттігі жайлы айтып түсіндіреді. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту барысында мұғалім балардың қиялын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Адам қиялы адамның көңіл күйімен байланысты, сонымен қатар өнердің өзі көңіл күйге әсер етеді. Сондықтан бейнелеу өнері мұғалімі балалардың елестетулерін жинақтау процесін өмір шындығынан бастап, қиялмен шығармашылықпен өмірмен байланысты жаңа елестетулерге дейін бағыттауға болады.
Жаңа ашылымдар, шығармалар жасау үшін қажетті маңызы бар балалардың таң қалу, ырзалық сезім қабілеттеріне қолдау көрсету және сақтау бейнелеу өнерін оқыту мақсатына кіреді. Мұғалім міндеті өнердің мәнін қарапайым, түсінікті, лайықты формада бала санасына дейін жеткізу болып табылады. Ол үшін бейнелеу өнерінің түрлерінің ерекшеліктерін атап көрсетіп, олардың жанрларына түсінік беру қажет. Өнер шығармасының көркемдік ерекшеліктерін талдап, балалардың қөзқарасы мен ойлау қабілеттерін қалыптастыру аса маңызды міндет болып табылады. Әңгіме кезінде мұғалім балаға өнер шығармасының көркемдік ерекшеліктері мен онан алған әсері туралы ойларын айтуға мүмкіндік туғызады. Шығармаға оң баға берген баланы мадақтап, ал егер ол суретші шығармасындағы басты және бағалыларын түсінбеген жағдайда лайықты түзету жасап, түсініктемелер береді.
Бейнелеу өнерімен таныстыру өмірдегі және өнердегі әсемдікті түсінуге, отан мен табиғатты сүюге бағытталады. Әңгіме барысында мұғалім балалардың назарын өмір шындығының көркемдік бейнеленуі мен орындау техникасына талдау жасау арқылы өнер шығармасын тани білуге үйретеді.
Атап өтілген оқу - тәрбие міндеттерін жүзеге асыру үшін мұғалімге өнерді таныстырудағы белгілі жүйені ұстанып, балалармен жұмыс жүргізудің әртүрлі әдістерін қолдану қажет. Әрбір ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері өзінің лайықты әдісі мен іс-әрекетке деген ерекше қатынасты қажет етеді. Бұл қызметте әсіресе дәрістерді өткізуге деген тапқырлық пен педагогтық шеберлік маңызы орын алады. Мұғалім балаларға өнерді таныстыруда үлгерімге жеткізу үшін балалардың меңгеретін білімі мен дағдыларының көлемін біліп балалармен қандай жұмыс әдістерін таңдап алу керектігін білуге тиіс. Бұл міндеттер бейнелеу өнерін оқытудың бағдарламасында қарастырылған. Бірақ оқу бағдарламысы мұғалім қызметінің ерекшеліктерін көрсетпейді. Ең бастысы бағдарлама туралы білім формалды емес, ойластырылған, теориялық білімдерге сүйенген білім болуы тиіс.
Жеке адамның жан-жақты және үйлесімді дамуы - өте маңызды мәселе бұл іске балалар бақшасы тәрбиешілерініңде қатысы бар. Эстетикалық тәрбие жүйесіне жататын тәрбиелеу жолдары бейнелеу ісі мен бейнелеу өнерінсіз адамның үйлесімді дамуы да мүмкін емес. Бейнелеу өнерін оқытудың мақсаты балалар бақшасында 1жастан 7жасқа дейінгі балаларды көркемдік тәрбиелеуге болашақ тәрбиешілерді даярлау. Балалардың жан - жақты дамуы мақсатында балалардың бейнелеу ісін қолдану арқылы үйренуі қажет. Бейнелеу жұмыстарын ұйымдастыруда айналаны бақылату, саяхаттар мен мақсатты серуендерге апару, көргендерін ой елегінен өткізіп, танымдық қасиеттерін дамыту, оны бейнелеу іс- әрекеті барысында бере білуге баулу дербестікке шығармашылыққа үйрету көзделеді Бейнелеу іс-әрекетімен айналысу барысында іскерлік дағдыларды меңгертуде заттық, сәндік және мазмұнды сурет салғызу, мүсіндеу, жапсыру кезінде баланың біртіндеп, бейнені күрделендіруін, қағаз бетінде дұрыс орналастыруын, мазмұн бере білуін қадағалау, ұқыпты жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, шығармашылықпен әрекет етуге бағыттау. Оның ынта - ықыласын ескеріп, дербестікке өз бетінше шешім қабылдауға үйрету. Еңбек нәтижесіне жетуде шыдамдылыққа, төзімділікке баулу. Іскерлік дағдыларды меңгертуде бейнелеу іс-әрекетінің түрлеріне қарай құрал-жабдықтармен жұмыс істеудің жолдарын көрсету. Мектеп жасына дейінгі балалардың жұмысында олардың анатомиялық-физиологиялық даму ерекшеліктерін, жұмыс көлемін, материалды таңдау, сабақтың ұзақтығы, оларды ұйымдастырудың ерекшеліктерін ескеріп отырған жөн. Оқыту арқылы біз қоғамымыздың мұратына сай келетін қасиеттерді, жағымды мінез-құлық дағдыларын қалыптастырып, өз ұлтының, басқа халықтардың достық, ынтымақтастық рухында, өз халқының қолөнерін терең түсініп, еңбектену нәтижесінде қоғамдық пайдалы қызмет ету мәнін түсінуді, үлкендер еңбегіне құрмет, кішіге ізет, мейірімділік пен қайырымдылық қасиеттерін еңбек әрекетіне қызуғушылығын арттырып, сүйіспеншілік сезімін тудыруға тәрбиелейді. Еңбек әрекетін ұйымдастыруда баланың өзінің ынтасының болуы, еңбек нәтижесін мадақтау, сендіру тәсілдері арқылы өз жолдастарының еңбегін бағалай білу, еңбекке деген көзқарастың болуы еңбекке бейімдеудің негізі болмақ[10]. Балабақшада еңбекті ұйымдастырудың формалары:сабақ,күнделікті тұрмыста жеке дара үйрету, ойын тәсілдерін қолдана отырып балалардың өзіне-өзі қызмет ету дағдыларын қалыптастыруға, тұрмыстық-шаруашылық еңбекке, табиғат аясындағы еңбек және қол еңбегіне баулу жұмыстарын жүйелі жүргізуге көңіл бөлу қажет. Бала бақша реформасында балаларды еңбек тәрбиесін күшейту және қазіргі заманға сай өзіміздің ұлттық өнерімізге тәрбиелеу оларды үйрету оқу тәрбие үрдісінің өзекті мәселелерінің бірі. Демек балаларды өнерімізге тәрбиелеу олардың сан түрінің ерекшеліктерімен таныстыру керек. Бұл баланы елін, жерін сүюге, салт дәстүрін бағалай білуге үйретеді. Қазақ халқы сонау ерте замандарда өмір сүрген ата-баба өнерінің қай түрін болсын қасиеттеп, қадірлеп, тіптен пір тұтып, көздің қарашығындай аялап сақтаған. Ұлттық мәдениет халықтың ежелден келе жатқан өзіне тән өнері, әдет ғұрпы, салт дәстүрі есебінде жетілетіні белгілі. Оған қоса ғасырлар сынынан еленіп ұрпақтан-ұрпаққа ұласып келе жатқан халық мұраларындағы озық үлгілер жеке тұлғалық жан-жақты дамуына септігін тигізеді [9]. Сол себепті бүгінгі таңда халықтың дәстүрлі өнер түрлерін жинақтап, зерделеудің оның айналасындағы тәлім-тәрбие мен тәжірибесі негізінде жасөспірімдерді тәрбиелеудің қажеттілігі өсе түсуде. Осы қажеттілікті болдырмау үшін сәндік өнерді оқыту бала бақшадан бастау алу керек. Бала бақшада сәндік өнерді фундаменті қаланса онда оның өсуіне септігін тигізеді.
Халқымыздың қолөнерінің арнасы өте кең, түрі сан алуан. Халық өнерінен әсемдік пен сұлулықты жете түсініп, сүюіміз керек. Сәндік қолданбалы өнері - халықтың байырғы кәсібі болғаны белгілі. Сондықтан халықтың байырғы кәсібін 3 жастан бастап оқытса, сонда олар байырғы қазақ халқының өнерін ұмытпас еді. Бейнелеу өнері бірнеше өнер саласының өмірге келуіне себепкер болған өнер атасы.
ІІ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Мектепке дейінгі ұйымдарда бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі
Қолданбалы сәндік өнер де бейнелеу өнерінің өзге түрлері сияқты балалардың сұлулықты сезіну қабілетін дамытады. Қолданбалы сәндік өнердің бір түрі декоративті сурет салу. Халықтық декоративті өнеріне жататын туындылар балалар ұғымына өзінің әсемділігімен, композициясының қрапайымдылығымен өте жақын. Педагог балаларды еліміздің әр түрлі халықтардың, өлкелердің декоративті өнерімен таныстыра отырып, олардың бойында Отанға, әрі ғажап сұлулықтың жасампаз иелеріне деген сүйіспеншілік сезімдерін тәрбиелеуге тиіс. Декоративті сурет салуға үйрететін педагогтың алдында мына төмендегідей міндеттер тұрады:
-әр түрлі формадағы ою-өрнектерді құруға байланысты композицияларды сезіне білетін қабілетті дамыту;
-түсті сезіну қабілетін дамыту;
-декоративті өнердегі әр қилы стильдерді айыра және ондағы кейбір элементтерді өз шығармашылығында пайдалана білу қабілеттерін дамыту
-қарындашпен, қылқаламмен жұмыс істеуде жинақтаған техникалық дағдыларын одан әрі жетілдіруі керек;[11].
Педагог балаларды декоративті сурет салуды үйретуде олардың өрнек нақыштарындағы барлық компаненттердің бояулардың әр қилы түсімен, композициямен, форма элементтерімен өзара тығыз байланысын көре білу қабілетін дамытуға тиіс. Бала заттардың бойындағы әшкейлі ою-өрнектердің, сол заттардың атқаратын міндетіне және формасына қарай өзгеріп отыратындығын сезе әрі түсіне білуге тиіс. Ол сонда ғана безендірудің мәнін, орынды, мақсатқа сай екендігін және форма мен мазмұнның тұтастық байланысын түсінеді. Балалар декоративті сурет салумен таныса отырып, симметрия және ритм деген ұғымдарды анық түсініп, ұғынып алуға тиіс. Өйткені, декоративті өнер ритм мен симметриясыз өмір сүре алмайды.
Декоративті сурет салуда түсті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz