Мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі таңдағы жаҺандану үрдісінің басты ресурсы жан-жақты дамыған белсенді шығармашыл тұлға болғандықтан, өркениетті даму білім мен тәрбиенің жаңа сапасын талап етеді. Кез келген дамыған өндіріс қазіргі таңдағы шығармашылықпен жұмыс жасауды талап ететін адамды қажет етеді. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын адамның негізгі іс-әрекеті ақыл-ойға, әрі алған білімді басқа таныс емес іс-әрекетке тасымалдай алуға негіздейді.

Ел президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауында “Біздің болашақтағы жоғары технологиялық және ғылыми қарымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет” деген сөздері бар. Демек, оқушылардың ғылыми зерттеу жұмыстарына қызығуын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту, қазіргі техниканы тиімді пайдалану мәдениетіне тәрбиелеу - мектептің басты бағыттарының бірі. Бұл салада атқарылатын жұмыстар жетерлік [1] .

Қазақстан Республикасының 2007 жылы қабылданған "Білім беру туралы Заңында" жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі деп көрсетілген. Олай болса мектепке дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қасиеттерін қалыптастырудың маңызы өте зор [2] .

Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыру жөнінде өз ойларын көптеген ғалымдар өздерінің еңбектерінде зерттеген. Олар: Қазақстан Республикамыздың аса көрнекті ғалымдары М. М. Мұқанов, Т. Т. Тәжібаев, Қ. Б. Жарықбаев, Ж. М. Әбділдин, Т. С. Сабыров, Б. А. Жетпісбаева, А. Т. Кенжебаева, Т. У. Оспанова, Р. Ш. Сыздықова, З. С. Сатқаева, Д. Ж. Кішібаева, А. Ш. Орақова, Б. А. Тұргұнбаева, Б. Ш. Байжұманова [3; 4; 5; 6; 7; 8; 9] ; Ресей ғалымдары А. Г. Ананьев, В. В. Давыдов, Л. В. Занков, А. Н. Леонтьев, Л. С. Выготский, Г. С. Альтшуллер, Н. С. Лейтес және т. б. [10; 11] ; көрнекті педагогтар: Ы. Алтынсарин, К. Д. Ушинский, А. С. Макаренко [12; 13] ; шығармаларында балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдары қарастырылады. Қосымша білім беру жүйесінде оқушылардың шығармашылығын дамыту мәселесін Ресей педагог - ғалымдары Парамонова Л. А, Грибовская А. А., Обухова Л. Ф және т. б. зерттеген [14; 15; 16] .

Шығармашылық дегеніміз - ол адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой туып, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек. Адам бойындағы шығармашылық қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі тануына көмектеседі [17] .

Психологиялық тұрғыда шығармашылық процесс дегеніміз - үнемі білімдер мен ептіліктерді өз бетімен жаңа жағдайға өткізу болып табылады, білім өз бетінше жүзеге аса, соғұрлым ілімді қолдану шығармашылық сипатта болады, - деген анықтама берілген [18] .

Оқушының шығармашылық мүмкіншілігінің дамуы, оның жеке бастық қасиеттерінің бірі болып табылады. Егер шығармашылық әрбір адамның жеке психолоиялық қасиет болса, онда оның жеке басының психологиялық қасиеттерінің ерекшелігі сол шығармашылығыннан көрінеді. Әрбір жас кезеңдерінде шығармашылық потениалдың дамуы, баланың сензитивтік кезеңіне, оны тиімді пайдалана алуына тікелей байланысты жүзеге асады [19] .

Бүгінгі күннің негізгі талабы - білімді адамды әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасай алатын, жаңаша ойлай алатын шығармашылық адамға айналдыру. Балаларда әлемнің көп бейнелі жақтарын шығармашылық таным негізінде қабылдай алу қабілетін дамыту қажет. Осының негізінде интеллектуалды, креативті ұрпақты тәрбиелеп оқыту - педагогиканың маңызды мәселелерінің бірі.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы қосымша білім берудің алдында тұрған негізгі міндеттері: қосымша білімнің қазіргі жалпы орта білімнің құрамдас бөлігі ретінде маңыздылығын және мәртебесін қалпыта келтіру; білім беру ұйымдарында жеке тұлғаның жалпы адамзаттық құндылықтар, қазастандық елжандылық және азаматтық идеясы негізінде қалыптасуына және еркін дамуына бағытталған кешенді тәрбие бағдарламасын ары қарай жүзеге асыру; педагогтердің бала тәрбиесіндегі дәстүрлі тәсілден адамгершілік, тұлғалық бағдарлы тәсілге қайта бейімделуі. Баланың өмірдегі орның өзі белгілеуге көмектесу; дәстүрлі және қазіргі тәрбие технологияларына қолдау көрсету. Этнопедагогика игеру, озық дәстүрлі халықтық педагогиканы іске асыру және осы негізде балаларды бабалар мәдениетіне және ұлтаралық достыққа тарту; мектептен тыс ұйымдардың вариативтік тәрбие жүйесін, түрлі типті мектептен тыс ұйымдардың қызметтерін ерекшеліктерін және білім беру бағдарламасының түрлерін зерделеу; жеке тұлғаның психологиялық ерекшелігінің жүйелік есебін, баланың шығармашылық қабілеті мен қызығушылығын тану әдісін пайдалану негізінде қосымша білім және тәрбие жұмыстарының ұйымдастыру формалары мен мазмұнын қалыптастыру [20. ] .

Бүгінгі күнде республикамызда 541 мектептен тыс ұйымдар жұмыс істейді. Онда республикадағы барлық оқушының 11, 2% (300 мыңнан астам бала) қамтылған. Балалар мен жасөспірімдердің шығармашылық үйлері, сарайлары, жас техниктердің, туристердің, натуралистердің станциялары мен базалары, балалардың музыка, көркемөнер, өнер және спорт мектептерінде қосымша білім беретін 12 мыңнан аса педагог баланың ерікті таңдауына сәйкес шығармашылық қабілетін дамытуға көмектеседі [21] .

Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылықтарын сабақтан тыс уақытта дамыту шарттарын мына түрде көрсетуге болады: қосымша білім беру педагог, ой-өрісі кең, жан-жақты білімдар, өз мамандығының шебері болуы керек; оқушының қосымша білім беру педагогпен бірлесе отырып өз шығармашылық қабілетінің жеке бағдарын құруы; ыңғайлы жоспардың жасалуы және шығармашылық жұмыстардың белгілі кезеңдерінің орындалу жүрісі; баланың шығармашылығын дамыту үшін оқу процессін тиімді ұйымдастыру іс-әрекеттің субъектісінің шығармашылық сапалық ерекшеліктерінің, сабақтан тыс мезгілде шығармашылық тапсырмаларды тиімді қолдана білу қажет.

Сондықтан оқыту әрекетінде қосымша білім беру педагог және оқушының тығыз байланысы болуы, педагог бар күш-жігерін, педагогикалық шеберлігін оқушы бойындағы табиғи мүмкіндіктерді ашуға, үйлесімді дамытуға бағыттауы, шығармашылық жағдай жасауы, оқушының өз тарапынан белсенділік, дербестік көрсетуі, оның өзіне деген сенімділігі арқылы ғана баланың шығармашылығын дамытуға болады.

Қазіргі уақытта мектепке дейінгі ұйымдар балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін дамытуда ұйымдастырылан оқу іс-ірекеттері барысында балалармен жұмыс түрлері жүйелі түрде ұйымдастырыла бермейді. Осы қарама -қайшылықтарды ескере отырып, балалардың көркемдік-шығармашылық қабілетерін дамыту мақсатында «Мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру» тақырыбын зерттеуге алдық.

Зерттеу жұмысының мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу және мектепке дейінгі ұйымдарда баллардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру жолдарын ұсыну.

Зерттеу жұмысының міндеті:

- мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу;

- мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктерін анықтап, негіздеу;

мектепке дейінгі ұйымдарда баллардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру жолдарын ұсыну.

Зерттеу жұмысының пәні: мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру.

Зерттеу жұмысының обьектісі: мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру.

Зерттеу жұмысының болжамы: егер мектеп жасына дейінгі балаларға ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті барысында логикалық ойлауын дамытатын ойындар мен тапсырмаларды, қиялдау арқылы сурет салғызу, ұнатқан кейіпкеріне мінездеме бергізу, ой шапшаңдығын, өз байлығын дамытуда өлең шығармаларын құрастыру, мәтін, әңгіме, ертегіне өз бетінше аяқтау сияқты жұмыстарды жүйелі түрде жүргізіп отырса, онда балалардың қиялы, ойы және көркемдік-шығармашылық қабілеттері дамиды.

Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен (теориялық, практикалық), қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

І МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ КӨРКЕМДІК-ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДА НЕГІЗДЕУ

1. 1 Мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік-шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың мәні мен маңызы

Қоғамдық тәжірибедегі көркем-эстетикалық тәрбиенің негізгі функциялары жеке бастың көркемдік, рухани дүниетанымын сұлулық пен руханилық нормаларға сай эстетикалық идеал тұрғысынан қалыптастыру, олардың көркем талғамдарымен сұраныстарын, қажеттіліктерін және көркемдік-шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған.

Баланың бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті, шығармашылықты тани білу, оның әрі қарай дамуына бағыт-бағдар беру қажеттілігі әлі күнге дейін маңыздылығын жоймай отыр.

Антикалық философияда шығармашылық кез келген іс-әрекеттің нәтижесі ретінде қарастырылады. Адамның жоғары әрекетке ұмтылуын мақсат еткен «Эрос туралы ілім» Платон еңбектерінен бастау алады. Платон шығармашылықты адам табиғатының шексіз мүмкіндіктерімен байланыстырады [22] .

Класикалық неміс филсофиясының өкілі И. Кант еңбектерінде шығармашылық адам еркіндігі мен субъективтілігіне тікелей қатысты адамның саналы және санадан тыс іс-әрекетінің бірлігі ретінде сипатталады [23] .

ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың басындағы шетел философиясында механикалық-техникалық іс-әрекетке қарағанда шығарамашылық әркеті басымдыққа ие және өзара қарама-қайшылықта айқындалады. Шығармашылық - өмір мәні, жаңалықтың дүниеге келуі, субъективті құрастырмалы іс-әрекетке қарама-қайшы объективті түрде жүзеге асырылатын құбылыс (табиғатта-дүниеге келу, өсу, жетілу процесі, санадағы жаңа кейіп-бейненің пайда болуы) .

Орыс педагогы С. О. Грузенберг шығармашылық теориясының бірнеше түрін ұсынады: философиялық, психологиялық, интуитивтік (түйсінуге негізделген) [24] . Ал бүгінгі күннің шығармашылық іс-әрекет саласындағы зерттеулер шығармашылық теориясының төртінші түрі ғылыми-теорияны дүниеге әкелді.

Шығармашылықтың қозғаушы күші - қарама-қайшылық, шығармашылық мазмұны - қарама-қайшылықты шешу, ал сұраныс пен қажеттіліктерді қанағаттандыру - шығармашылықтың мақсаты.

Шығармашылықтың - тұлғаны дамытудағы әмбебап механизмі, шығармашылық даму деңгейі - жалпы тұлғаның даму көрсеткіші бола алады. Философтар С. С. Гольдендрихт пен Л. А. Пьянова атап көрсеткендей, шығармашылықтың негізі адам жан дүниесін жаңғырту [25] .

Сонымен, шығармашылық - адамның әлеуметтік күші арқылы өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жетілдіру жүзеге асырылатын жаңартушы және жалпы мәдени-тарихи өзіндік іс-әрекет.

Шығармашылық - өзін-өзі оң бағалауға мүмкіндік беретін және өз дамуында индивидтің өзін-өзі дамытуын қамтамасыз ететін күш. Бірақ әлеуметтік факторлар жеке тұлғаның имманентті қасиетін басып, оны қоршап, жеке тұлғаның шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсетуіне мүмкіндік бермейді. Сөйтіп, гуманистік психологияда шығармашылық табиғатын анықтауда негізгі бағыт заттар мен идеялар саласындағы жаңа өнімдерге емес, сол процестің өзіне, оның жағымды динамикасына басымдық береді. Сонда оның өлшемі болып нәтижесінің сапасы емес, шығармашылық іс-әрекетті белсендіруші сипаттар мен процестер болып табылады, себебі шығармашылықтың өзі - бұл рухани, білімдік толықтырушы космологиялық процесс.

А. В. Морозов, Р. М. Голубчик т. б. зерттеушілер шығармашылық ұғымына берілген көптеген анықтамалардың ішінен жалпы ұстанымдарды белгіледі:

● шығармашылық - жаңа тәсілге сәйкес қажеттіліктерге бейімделу қабілеті, жаңаша бейімделу ғана даму мен өсуге түрткі болады.

● шығармашылықты зерттеудің үш аспектісі бар: нәтиже, адам және процесс.

● адам бойындағы жаңарулар, жаңа нәтижеге жету процесс сипаты ретінде жаңашылдық, үйлесімділік, ізденімпаздық қажеттілікті қанағаттандыру және мақсат қою қабілеттері есептелінеді;

● шығармашылық нәтиже түрі сан алуан [26] .

Е. А. Колесникова зерттеулерінде шетелдік және отандық психологтар еңбектеріндегі «шығармашылық» ұғымына берілген теориялық түсінік ерекшеліктеріне талдау жасалынған. Оның ішінде гуманистік бағыттағы: «шығармашылық көзі - тұлғалық өсуге деген ынта» деп дәлелдеген психологтар Г. Олпорт пен А. Маслоу ұстанымдары. А. Маслоу: «Шығармашылықты - өзіндік өзектендіруге деген қажеттілік, өз қабілеттері мен өмірлік мүмкіндіктерін еркін және толық жүзеге асыру», - деп түсіндіреді [27] .

Қазіргі ғылым жетістіктері шығармашылық барлық адамдарда болуға тиісті сапа және де қабілеттің мұндай дәрежесіне белгілі бір шарттар орындалған жағдайда, кез-келген баланы көтеруге болатындығы жайында көп айтылды. Өкінішке орай бұл түсінік әлі барлық адам санасынан берік орын алған жоқ. Сондықтан мұғалімдер, ата-аналар, тәжірибелер алдында бала шығармашылығының бастауын, қайнар көзін ашып, оның тұлғалық тұғырғы көтерілуіне жағдай жасау міндеті тұр.

Бүгінгі таңда жеке тұлғаны дамытудың жағаша көзқараспен қарап, оған әлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сәйкес білім мен тәрбие беру талап етілуде. Қазіргі мақсат - жас ұрпақтан өркениетті қоғамның еріктің өз бас бостандығын қорғай алатын, бүкіл адамзат құндылығын бағалайтын, адамгершілік, ізгілік мінез-құлқы қалыптастан шығармашыл тұлға тәрбиелеу.

Іс-әрекеттің жекелеген түрін ойдағыдай, әрі нәтижелі етіп орындаудан көрінетін ерекшелікті - қабілет деп атайды. Қабілеттің негізгі түрінің бірі- жалпы күрделі қабілет. Жалпы күрделі қабілет-білім беру үрдісінде қалыптасқан жеке тұлғаның интеллектуалдық ұйымдастырылуы.

Баланың қабілеттерін дамыту мәселесі өзінің тамырын адамзат тарихының тереңінен алады. Бүкіл бір халықтың ұстазы Абай өзінің 43-ші қара сөзінде бала өмірге келгендегі қабілеттері әрі қарай дамытуды, шыңдауды қажет ететін, сонда ғана олар пайдаға асатынын жазған. Ал назардан тыс қалған қабілеттер бара-бара жойылып, жоқ болатынын айтқан.

Бар өмірін ағарту, тәлім-тәрбие арқауы деп ойлаған үлкен жүректі ұстаз Ы. Алтынсарин арнайы психологиялық еңбектер жазбаса да, алуан түрлі, сандарлы ойға толы шығармаларында адамның тағдыры туысынан белгіленбейтіндігін, адамдық қасиеттердің, қабілеттердің қалыптасатын жері-өмір талқысы, әрекет ету екенін ескертеді[12] .

Ғасыр өткен сайын ұрпақ туралы ойлар өз жалғасын тауып келеді. Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, С. Торайғыров т. б. баламен жұмысты жас кезеңнен бастауды, туған халқының әдет-ғұрпы салт-дәстүрі, мәдениеті арқылы тәрбиелеу керектігін өз еңбектерінде атап көрсеткен [28; 29] .

Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі, қабілеті жоқ адам болмайды деген пікір айтады. Сол себепті балалардың кеңінен өрістете дамытуда мектеп мақсатты түрде ықпал ете алады.

Баланың шығармашылық қабілеттерін талдау ең алдымен қабілет ұғымына тоқталып, мәнін түсінуді талап етеді.

Күнделікті ауызекі сөзде қабілет деген атауды жиі қолданамыз. Мәселен, мұғалім оқушыға мінездеме бере отырып, оның бір пәнге деген қабілеті күшті екендігін атап өтеді. Психологтардың зерттеулері бойынша, әрбір жаста шығармашылыққа баулуға өзек болардай өзіндік қабілет, бейімділік болатынын атап айтқан.

Қабілет біреуде күшті, біреуде шамалы болып келуі мүмкін. Қабілеттің өлшемі - белгілі бір істің нәтижелі орындалуында. Философияда «қабілеттерді» тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық тарихи іс-әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын атап көрсеткен.

Соның ішінде қазақ психологы Қ. Жарықбаев, қабілет деп -белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әртүрлі жеке қасиеттерінің қиысып келуін, яғни адам қасиеттерінің синтезін атайды [5] .

Ал, Т. Тәжібаев: Қабілет іс -әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі орындауында көрінетін жеке қасиеті, -деп жазды [4] .

Педагогика және психология түсіндірме сөздігінде, қабілет-бір іс-әрекетті орындаудағы тұлғаның жеке дара қасиеті. Сонымен қатар белгілі бір іс-әрекетті берілген уақыт ішінде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін сапалар: білік, тәжірибе, шеберлік, талант, -деген анықтама берілген.

Қабілеттің дамуы оны қажет ететін қызмет саласында және әрекетке үйрену үстінде көрінеді. Қабілеттің ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің икемділік пен дағдының болуына байланысты болады.

«Қабілет» ұғымына берілген психологиялық анықтамалар саны өте көп. Ең алғаш қабілеттер мәселесін көтерген С. Л. Рубинштейн іс-әрекеттің қабілет дамытудағы ролін нақтылады. Осыдан бастап қабілеттердің әрекетте дамитындығы жайлы теория қалыптасып, бұл екі теория біртұтастықта қарастырылатын болды [30] .

Қабілеттер жайлы ой пікірлерді әрі қарай өрбіте отырып, Б. Г. Ананьев қабілеттер тек білім, білік жиынтығы ғана емес, оларды қолдана білудегі дербестік, саналылық, шығармашылық деген пікір айтады [31] .

Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін көтеру тәжірибе барысында, білім мазмұнында оқушының шығармашылық қабілеттерінің дамуы басты нысана болып алынумен байланысты түсіндіруге болады.

Яғни, шығармашылық - бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкілхалықтық, жалпы және жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізді.

Ал бүгінгі күрделі әлеуметтік-экономикалық жаңарулар тұсында шығармашылық қабілеттер басты нысана болып, керісінше, балада шығармашылық қабілеттің болмауы үлкен мәселе болып саналады. Себебі, өмірдегі сан алуан қиыншылықтарды шешу тек шығармашыл адамдардың ғана қолынан келеді. Тек шығармашылық қана қандай түрде, қандай деңгейде болмасын адамға өмірдің мәнін түсінуге, бақытын сезінуге мүмкіндік әпереді.

Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді.

Шығармашылық әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болғандығын «шығармашылық теориясын» жасауға деген көптеген ізденістердің болғандығынан байқауға болады. Бұл әрекеттер өзінің логикалық шегіне жеткен деп айтуға болмайды. Сондықтан шығармашылық оқу тапсырмаларының негізгі мақсаты-бүгінгі күн талаптарынан туындаған, озық қоғамға лайықты жаңа сана, рухани сапа қалыптастыру және дамытуда тың жолдар мен соңғы шешімдер іздестіру болып табылады.

Көрнекті педагогтар К. Д. Ушинский, Ы. Алтынсарин А. С. Макаренконың шығармаларында қабілеттерді дамытудың жолдары қарастырылса [12; 13], бала шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген М. Жұмабаев болатын [29] .

Республикамызда бұл мәселеге назар аударған ғалымдар Ә. Қоңыратбаев, С. Тілешева жоғары сыныптарда шығарма жазғызу жұмыстары арқылы қабілеттерді шығармашылық деңгейге көтеру жолдарын қарастырса [32; 33], Қ. Ә. Жаманбаеваның зерттеу жұмысының негізгі идеясы-оқушыларды сөз өнеріне баулу, көркем-шығармашылық қабілеттерін дамыту [34], М. Мұхамедин ойын арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту жолдарын айқындайды [35] . Шығармашылық -жаңалық ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі. Осы саланы тереңірек зерттеген дәрігер әрі психолог А. Н. Лук әрекет нәтижесінің шығармашылық деңгейге көтерілуі ең алдымен шығармашылық ойлауға байланысты деген пікір айтады [36] .

Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде: мәселені қарастырудағы қырағылық, көрегендікті, ақпаратты жүйке жүйесіне қол арқылы хабарлауды, тасымалдай білуді, ақылдың икемділігін, ойдың оралымдылығын, әрекетті бағалай білуді көрсетеді.

Әрекеттің шығармашылық қабілеттерді дамытуы үшін қажетті ахуалдың болуы керектігін және қорқыныш, жалқаулық, өзін-өзі шамадан тыс сынау сияқты психологиялық кедергілермен күресу қажеттілігіне тоқталады.

Жоғарыда аталып кеткен еңбектерде шығармашылық қабілеттердің белгілерін анықтау, шарттарын айқындау, аталған сапалар көп жағдайда шығармашыл тұлғаның таңғажайып үлгісін құрайды. Шығармашылық педагогикасының басты мақсаттарының бірі де осы. Мақсатқа жету үшін берілетін оқу тапсырмалары да күрделі, өз ойын жетілдіруге, шығармашылыққа баулуға құрылуы тиіс.

Мектепке дейінгі балалардың қабілеттері екі түрлі әрекетте дамиды. Біріншіден, кез-келген бала оқу әрекетінде адамзат баласының осы кезге дейінгі жинақталған тәжірибесін меңгерсе, екіншіден, кез-келген обалашығармашылық әрекеттер орындау арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады. Оқу әрекетінен шығармашылық әрекеттің айырмашылығы-ол баланың өзін-өзі қалыптастыруына, өз идеясын жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс-тәсілдерді іздейді. Проблеманы өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды.

Шығармашылық әрекетте баланың іздену жұмысы басты нысанада болады да, нақты жағдай шешу арқылы нәтижеге жеткізетін шығармашылық қабілеттерді дамытады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.