Картаграфиялық генерализация

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе . . . 2

1. Картография туралы ұғым . . . 3

2. Карталар және олармен жұмыс істеу тәсілдері . . . 6

3. Картографиялық проекция туралы ұғым . . . 10

4. Картографиялық проекциялар және олардың түрлері . . . 11

5. Картаграфиялық генерализация . . . 12

6. Картографиялық генерализация, оның картаның масштабы мен міндетіне байланыстылығы . . . 14

орытынды . . . 17

Пайдалынған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Карта бастырудың технологиялық операцияларының жиынтығы; оған репродукция, ретуш жасау, жарық арқылы сурет көшіру, карта бастыру және оны өңдеу жұмыстары жатады. Карта шығару үшін қалпын өзгертпейтін тегіс бетте (алюминийге жапсырылған ватманда, пластинада жасалған қара, ақ штрихты, немесе солғын реңді, не түсті бояулы баспа түп нұсқасы пайдаланылады. Кейінгі кезде жұқа мөлдір пластинкаларда қара, ақ диапозитивтер түрінде жасалған баспа түп нұсқалары кеңінен қолданылып келеді. Оларды пайдалану репродукция жасамай-ақ процестерді одан әрі жалғас-тыруға мүмкіндік береді. Сызылған түп нұсқа арнаулы фоторепродукциялық аппараттармен суретке түсіріледі. Негативтердің саны картадағы керекті штрихтық элементтердің бояуларының санындай болады. Картаның солғын реңді жерлерін кескіндеу (рельеф пен фотоиллюстрацияның бояуын жұқарту) авториптік не контактілі растрлардың көмегімен, ал түсті бояулы түп нұсқалар жарық фильтрі мен түсті бояулы корректрлеуші оптикалық аспаптармен репродукцияланады. Даяр негативтер техникалық және жіктегіш ретуштан өтеді, ол үшін карта мазмұнындағы әрбір штрихтың элементтерді ажыратуды оңайлататын ашық түсті арнаулы макет пайдаланылады.

Картадағы түсті бояулы реңкілік элементтердің (өсімдік жамылғысы, су айдыны, биіктігі және тереңдік белгісі т. б. ) негативі қолдан немесе әр қабатты кезекпен суретке түсіру арқылы дайындалады және оған түсті бояулы (литографиялық) макет қолданылады. Негативтерден диапозитивтер жасалады, ал баспалық жазық формалар алу үшін алюминий, пластмасса не биметалдық пластиналар қолданылады. Формалардағы кескінді позитив-тік контактінің қатысуымен, суретті жарық арқылы көшіру әдісімен алады. Репродукциялық, ретуштік және суретті жарық арқылы көшірумен жасалған карталардың сапасы түсті бояулы байқау экземплярін басып көру арқылы тексеріледі. Ол автордың түп нұсқасына дәл, әрі картаның редакциялық жоспарының және түсті бояулы өңдеуінің талаптарына сай келуі керек. Картаның тиражы ротациялық флаттық офоет машиналарымен басылады. Карта басу үшін ерекше картографиялық қағаздар жұмсалады. Арнаулы карталарға синтетикалық талшықпен беріктілігі арттырылған қағаз, не капрон, лавсан полотносы жұмсақ пластмассалық планкалар қолданылады. Басылған карта тираждары соңғы өңдеулерден өтеді: тұтас баспа табақ жеке-жеке карталарға тілінеді, олар басылу сапасына және бояу реңіне қарай сортталады, матаға жапсырылады (оқулық карталар), тігіліп түптеледі (атластар), дайын продукция оралып байланады. Қазіргі ғылым мен техниканың электроника, электрофотография, фотохимия және полимерлер химиясы саласындағы соңғы жетістіктеріне сүйенеді. Карта өндірісі өте өнімді баспа машиналарымен, фоторепродукциялық және сурет көшіру автоматтарымен, парақ санағыш т. б. түрлі тексеру аппараттарымен жабдықталған. Бұлардың көмегімен халық пен отан қорғауға керекті карталарды тез әрі жағары сапсда шығаруға мүмкігдік береді. [1]

1. Картография туралы ұғым.

Картография- географиялық карталарды, оларды жасау және пайдалану әдістерін зерттейтін ғылым. Картографияның кең тараған бұл анықтамасы оның техника жағын басымырақ көрсетеді. Географиялық карталарды кеңістіктің көрнекті образды-белгілік моделі деп қарайтын қазіргі ғылми көзқарас картографияның пәні мен әдісіне бұдан да дәлірек анықтама ту-ғызды. Картография- табиғат пен қоғам құбылыстарының үйлесуі мен өзара байла-нысың, олардың кеңістіктегі орналасуын және олардың мезгілге қарай өзгеруін т. б. картографиялық кескіндеудің көмегімен бейнелейтін және зерттейтін ғылым. Бұл анықтама картография шұғылданатын ұғымдарға аспан денелері мен жұлдыздық аспанның карталарын, сондай-ақ глобустар мен рельефтік карталарды және картографиялық белгілермен берілген кеңістік модельдерін де жатқызады. Картография пәні (құбылыстардың кеңістікте орналасуы, үйлесуі мен өзара байланысы) және тақырыптық карталардың дамуы Картографияны жаратылыс ғылымдарының қатарына жатқызуға мүмкіндік береді. «Картография» термині ғылми және өндірістік картографиялық іске де, әрі оның нәтижелеріне де қолданылады, мысалы, бұл мағыншда «Картография» терминінің мәні СССР-дің картография-геодезия қңызметінің (СССР Мин. Советінің жанындағы геодезия мен картография Бас басқармасы) атына кіреді.

Қазіргі картография зерттейтін басты проблемалар: 1) ғылымның теориялық негізі, оның ішінде картографияның пәні мен әдісі, карта туралы ілім; соңғысына картографиялық проекциялар теориясы, генерализация мен кескіндеу әдістерінің (белгілер жүйесі) теориялары жатады (бұл салада карталардың түрлері, типтері, жіктелуі әрі оларды талдау сөз болады) . 2) Картография ғылымы мен өндірісінің тарихы. 3) Картографиялық деректер тану (картографиялық деректерді үнемі шолу әрі саралау және оларға қатысы бар ғылми-информация теориясының мәселелерімен айналысу) . 4) Карталарды жобалау және оны дайындау теориясы мен технологиясы. 5) Карталарды пайдаланудың теориясы мен әдісі. 11]

Картография салалары. Картографияның бұл проблемалары әр тарихи кезеңде қалыптасқандықтан дамудың әр сатысында тұр. Осының нәтижесінде картография төмендегідей салаларға бөлінеді: карта тану, математикалық картография, карта жасау процесі, карталарды өңдеу, картометрия . Карта тану ғылымының теориялық негіздерін, тарихы мен деректерін, карталарды пайдалану әдістерін біріктіреді. Картография салаларының ішінде бәрінен бұрын ерекше пән ретінде математикалық картографиян не картографиялық проекция теориясы қалыптасты. Картометрияның (карта бойынша координаталарды, қашыңтықты, ұзындыңты, биіктікті, ауданды т. б. өлшеу мен санау туралы ілім) ұзақ тарихы бар. Ол карталарды пайдалану әдістерінің бірі болып саналғанымен практикалық маңызына, зерттеулерінің ертеден қалыптасуына және жан-жақтылығына байланысты көбінесе жеке қолданылады. «Карталарды жасау және редакциялау» деген атпен СССР-де карталарды жобалау теориясы мен технологиясы және олардың түп нұсқаларын дайындау қалыптасуда. Карталарды өңдеудің негізгі міндеті - Картографияның кескіндеу жолдарын зерттеу мен шешу. Мұнда семиотиканың, бояу танудың, инженерлік психологияның деректері қолданылады, сондай-ақ графика өнерінің әдістері пайдаланы-лады, полиграфиялық талаптар еске алынады. Картографияның бірнеше тақырыптық салалары (геологиялық, топырақ картографиясы, экономикалық картография. ) бөлінеді. Бұл жапсарлас пәндер орындалу әдісі жағынан картографияға, картаның мазмұны жағынан геологияға, экономикаға жатады.

Қазіргі сақталған көне картографиялық кескіндер Вавилония мен Египетте б. з. б. 3-1 ғ-да жасалды. Картографияның тұңғыш ғылми негізі Ежелгі Грециядан тараған (карта шығаруда Жердің шар тәрізділігі алғаш осында ескерілген) . Атақты «Клавдий Птолемейдің геогр. нұсқауы (2 ғ. ) » шын мағынасында геогр. карталарды жасауға жетекші құрал болды. Онда дүние жүзі картасы мен Жердің ірі бөліктерінің 16 картасы берілген . Қайта өрлеу және географиялық ұлы ашулар заманында (15- 16 ғ. ) сауданың, теңізде жүзудің, отарлаудың өркендеуіне байланысты геогр. әсіресе дүние жүзі. карталарға мұқтаждық шұғыл артты. Бұл жағдай жаңа картографиялық проекцияларды жасауды қажет етті, картографияның жалпы дамуына жағдай туғызды. Орта ғасырда картографияға Г. Меркатордың еңбектері үлкен үлес қосты (елеулі еңбегі - 1595 ж. шыққан атласы) . Россияда ғылми картография 18 ғ-да қалыптасты және ол негізінен Географиялық департаменті іс-әрекетіне байланысты болды. 1745 ж. тұңғыш толық «Россия атласы» дайындалып, баспадан шықты. 19 ғ-да соғыс ісі Жердің толық топографиялық картасын жасауды талап етті. Бұл кезде картографияның геодезияның бөлімі болып саналатын. Ғылымның одан әрі бөлшектенілуі 19 ғ-дың 2-жартысында көптеген тақырыптық карталар (геологиялық, климаттық, экономикалық, топырақ) жасауды керек етті. Картографияға көзқарас оның дамуына көп уақытқа дейін үлкен бөгет болды. Жаңа көзқарас бәрінен бұрын СССР-де қалыптасты, өйткені жоспарлы шаруашылық елді үнемі картографиялауды керек етті; 30 жылдары картографиялық карта жасау және оны басып шығару процесінің әдісі туралы ғылым ретінде түсініле басталды. Бұл бұрынғы көзқарасқа қарағанда прогрессивті құбылыс еді. Дегенмен карталардың мәнін түсіну және оларды пайдаланудың әдістерін жасау әлі де болса шеткері қала берді. СССР-де жасалған күрделі картографиялық еңбек (Дүние жүзінің үлкен советтік атласы т. б. ) осы олқылықты жоюға, әрі картографияның тиісті салаларын жедел дамытуға себеп болды. Соның нәтижесінде осы мақаланың басында келтірілген картографияның анықтамасы дүниеге келді. [2]

Картографияның идеялары мен ғылми негіздерін дамытуға тұңғыш советтік географиялық атластар т. б. дайындау туралы 1920- 21 ж. В. И. Лениннің жазған хаттарының және картография туралы оның басқа документтерінің маңызы өте зор болды. Бұлар құбылыстарды, олардың әр жақтылығын, өзара байланыстылы-ғын, тарихи дамуын, қайшылығын еске ала отырып, көрнекті, толық және дәл бейнелеудің маңызы үлкен екендігін көрсетті.

Картографиялық геодезия, география ғылымдарымен тығыз байланысты. Геодезия картографияға Жердің формасы мен мөлшері туралы өтеө дәл деректерді, топография, аэрофототопография оған негізгі картографиялық деректерді және барлық географиялық карталардың бастауы болып саналатын ірі масштабты топографиялық карталарды дайындап береді. Географиялық ғылымдар картографтарды картографияланатын құбылыстардың сандық, сапалық сипаттарын түсіне оты-рып талдауға және олардың аумақтық ерекшеліктерін ескере отырып, дұрыс бейнелеуге қажетті біліммен қаруландырады.

2. Картографияны жасау түлері.

Өз тарапынан география (басқа ғылымдардай) картадан кез келген табиғи, әлеуметтік құбы-лыстардың кеңістікте орналасуын, үйлесуін зерттеуге керекті құнды материалдар табады. Картографияның практикалық маңызы - географиялық карталардың құндылығында физикалық, географиялық, экономика-статистика лық деректерді қорытындылау арқылы жасалады. Топографиялық карталарды жасауға қажетті далалық түсірулермен, оларды өңдеу әдістерімен
топография және аэрофототопография шұғылданады. Тақырыптық түсірулер, (геологиялық, толырақ түсіру т. б. ) - геология, топырақ картографияларының т. б. міндеті. Карталарды жобалау әрі камералдық дайындаумен картографияның өзі шұғылданады. Камералдық жұмыс кезінде, жобаланған картаның мақсатына қарай, алдын ала оның: программасы (масштабы, картографиялық проекциясы, картаның мазмұны және кескіндеу әдістері) белгіленеді. Бұдан кейін картографиялық торжасау, оған қажетті деректердің мазмұнын (түгел не бастыларын) көшіру, генерализациялау мен программада белгіленген картографиялық белгілер арқылы картаның түп нұсқасы: графика жолымен сызылады. Тақырыптық карталарды жасағанда деректердің мазмұны күн бұрын дайындалған (не таңдалып алынған) географиялық негізге көшіріледі. Картаны баспаға дайындау процесінде көбінесе картаның алғашқы түп нұсқасынан жоғары сапалы басылған формалар алуға мүмкіндік беретін таза көшірме ретінде екінші басылымдық түп нұсқа (сызылып не пластикада гравюрлеу жолымен) жасалады. Карта дайындау жұмысы керекті мөлшерде карта тиражын басып шығаратын карта шығару процесімен бітеді. [3]

Картография саласындағы халытар ғылми байланыс алғашқы кезде халықар географиялық конгрестерде пайда болып дамыды. Олардың бастамасы бойынша бір бастапиқы меридианды таңдап алу (1871 ж. Антверпен конгресі) туралы Вашингтон конференциясы шақырылды. Халықар милли-ондық карта (1891 ж. Берн конгресі), мұхиттардың халықар батиметрлік картасы (1899 ж. Берлин конгресі) т. б. туралы бас қосулар өткізілді. 1922 ж. географиялық конгрестермен қатар, ғылымның маңызды проблемаларын шешетін халықар комиссияларды ұйымдастырып отыратын халықар география одағының құрылуы картогра-фиялық зерттеулерді де дамытты (Ұлттық және аймақтық жиынтық атластар, халық мәселелерін картографиялау, жерді пайдалану картасы, халықар. геоморфологиялық карталар т. б. жарық көрді) . 1961 ж. Халықаралық картография ассоциациясының ұйымдастырылуы әрбір 2 жылда ғылми-техникалық конференциялардың шақырылуы, арнаулы комиссиялардың үзбей жұмыс істеуі т. б. Картография проблемаларын үздіксіз зерттеуге мүмкіндік берді. Дамып келе жатқан елдерде картографияның қалыптасуы үшін БҰҰ-ның картографиялық конференциясының маңызы зор. Олар Азия мен Қиыр Шығыс (1955 жылдан) және Африка (1963 жылдан) елдері үшін 3 жылда бір рет шаңырылып тұрады. Халықар баста-малардың ішінде континенттер мен дүние жүзілік мұхиттың салыстырмалы кескінін беретін рельефтің гипсометрмен бейнеленген 1:2 500 000 масштабты халықар дүние жүзі картасының маңызы бар. Оны Болгария, Венгрия, ГДР, Полыпа, Румыния, СССР, Чехословакия картография-геодезиялың орындары дайындап жатыр. [4]

3. Картографиялық проекция туралы ұғым.

Карталардағы бұрмаланулар және олардың түрлері. Глобус - Жердің моделі. Онда Жер және оның беті біршама дәл, бірақ өте кішірейтілген түрде бейнеленеді. Дегенмен Жер бетін бейнелеудің басты әдісі - географиялық карта. Глобустан картаға, яғни жазықтықта бейнелеуге көшкенде бұрмаланулар пайда болады. Олардың болу себебі - Жердің шар тәріздес беті жазықтыққа жазғанда ыдырамай немесе қыртыстанбай қоймайды. Бірақ географиялық картада бұлай жасауға болмайды: глобустың бетіндегі кез келген нүктеге картада бір ғана нүкте сәйкес келетіндей болып, үзіктерсіз картографиялық бейне берілуі керек. Географиялық картада үзіктер мен қыртыстар болмау үшін оның бір жерлерін біркелкі созып, басқа жерлерін біркелкі қысады.

Бұдан екі түрлі қорытынды туады. Біріншіден - глобустағы кез келген сызық кесіндісі жер бетіндегімен салыстырғанда бірдей кішірейтіліп бейнеленген. Оның масштабы барлық жерде тұрақты болып қалады. Яғни, глобусқа бейнелеудегі тең масштабтылық тән. Жер шарындагы әрбір горизонталь бұрыш глобустағы сәйкес бұрышыңа тең, сондықтан глобустағы кез келген фигураның (форманың) бейнесі оның табиғи пішініне ұқсас болады, демек, глобустың тең бұрыштылың қасиеті бар. Глобуста бейнеленген аудандардың мөлшері олардың Жер бетіндегі шын мәнісіндегі мөлшеріне пропорциялы болып, аудандардың табиғаттағы және глобустағы арақатынасының тұрақтылығы сақталады, яғни глобусқа бейнеленудің тең мөлшерлігі тән. Екіншіден - жер бетін (материктер мен олардың бөліктерін, мұхиттарды, теңіздерді және т. с. с. ) картада бейнелегенде сызықтардың ұзындыңтары, аудандар, фигуралар және бұрыштар бұрмаланады. Ұзындық масштабы картаның әр жерінде әр түрлі болып, бас масштабтан айтарлықтай айырма жасайды. Аудан масштабы да тап осылай бұрмаланады. Әсіресе бұрышардың бұрмалануы көзге айрықша түседі, одан объектілер-дің пішіні карта мен глобустағы ұқсастықтарынан айырылады. (Жарты шарлар картасын пайдалана отырып, дәлелдер келтіріңдер. [5]

4. Картографиялық проекциялар және олардың түрлері.

Жердің шар тәріздес бетін картаға көшіргенде ең алдымен белгілі бір әдіспен жазықтыққа меридиандар мен параллельдердің қиылысынан пайда болатын картография торы көшіріледі. Жердің шар тәріздес бетін жазықтықта (географиялық картада) бейнелеу әәісі картографиялық проекция деп аталады. Кез келген проекцияда бұрмалану болады. Бұрмалану сипатына қарай картографиялық проекцияларды үш топқа бөледі. Тең бұрышты проекцияларда картадағы бұрыштар жер бетіндегі (глобустағы) сәйкес бұрыштарға тең болады. Тең бұрышты проекцияларда жасалған карталар жолдың бағытын анықтауга ыңғайлы, бірақ оның есесіне бұларда қашықтықтар мен аудандар бұрмаланады. Тең бұрышты проекцияларда жасалған карталар, мысалы, кеме жүргізуге, самолеттердің ұшу жолын белгілеуге және навигацияның
басқа да мәселелерін шешуге қолданылады. Тең мөлшерлі немесе тең ауданды проекциялар географиялық объектілердің: материктердің, мемлекеттердің, теңіздердің, т. б. аудандарын бұрмалаусыз көрсетеді. Тең мөлшерлі проекцияларда жасалған карталар бойынша террито-
риялардың мөлшерлерін өлшейді. Алайда бұл проекцияларда бұрыш пен форма барынша бұрмаланады. Еркін проекциялар. Бұл проекцияларда жасалған карталарда бұрыштар да, аудандар да бұрмаланады, бірақолар аз мөлшерде байқалады. Еркін проекциялардың ішінде тең аралықты проекциялар ерекше бөлінеді. Оларда масштаббасты бағыттардың бірінде не меридиан, не параллель бойында сақталады. Шардың бетін және меридиандар мен параллельдер торын жазықтыққа түсіргенде көмекші геометриялық беттер, мысалы: цилиндр, конус, жазықтық т. б. пайдаланылады. Пайдаланылған қосымша геометриялық беттердің түріне қарай картографиялық проек-циялар цилиндрлік, конустық және азимуттық деп бөлінеді. Тік цилиндрлік проекцияларда параллельдер мен меридиандар картада бірін-бірі 90° бұрыш жасап қиып өтетін түзу сызықтар жүйесі түрінде бейнеленеді. Мұндай торлар дүние жүзі карталары үшін жиі пайдаланылады. Ал СССР-дің және оның бөліктерінің карталары үшін конустық проекциялар қолданылады. Оларда параллельдер - доға тәріздес сызықтар, ал меридиандар - бір нүктеден тарайтын сәулелер түрінде бейнеленеді. [6]

СССР карталарының проекциялары. СССР территориясының географиялық карталары үшін көбінесе конустық тең аралықты еркін проекция қолданылады. Онда конус шардың бетін 47° және 62° с. е. параллельдердің бойымен қиып өтеді. Бұл параллельдер нөлдік бұрмалану сызықтары деп аталады, өйткені бұл сызықтардың бойында бұрмалану жоқ және картада көрсетілген масштаб сақталады. Масштаб оның үстіне барлық меридиандардың да бойында сақталады. Ең үлкен бұрмаланулар биік ендіктерде - Франц-Иосиф Жері мен Солтүстік Жер аралдары аудандарына тура келеді.

Картографиялық тордың арқасында жер бетінің карталарда бейнеленетін объектілері мен нүктелерінің бір-біріне, сондай-ақ экваторға, бастапқы меридианға, полюстерге қарағанда географиялық орны өте дәл көрсетіледі.

Сонымен, картографиялық проекциялар дегеніміз Жердің шар тәріздес бетін жазықтықта (картада) бейнелеу әдісі. Мұның өзінде объектілердің глобустағы бейнеленуімен салыстырғанда картадағы бейнеленуіне белгілі бір мөлшерде өзгеріс еңгізетін бұрмаланудың әр түрі пайда болады.

Картографиялық проекциялар және географиялық карталардың масштабы картаның математикалың негізін құрайды.

5. Картаграфиялық генерализация. Картада обьектілерді бейнелеу.

Картографиялық генерализация, оның картаның масштабы мен міндетіне байланыстылығы. Карта және онда бейнеленетін объектілер мен құбылыстар ең алдымен геометриялық дәлдікке ие болуы керек, яғни кез келген объект картада нақтылы орнында мөлшері және басқа объектілермен ара-қатынасы өзгерместен кішірейтілген түрінде көрсетілуі керек. Картаның мұнан кейінгі маңызды қасиеті - оның географиялық сәйкестілігі. Ол картада бейнеленетін жер бетінің географиялық ерекшеліктерін, оның басты белгілерін және объектілердің өзара байланысын (мысалға, өзен торы, жолдар, елді мекендер арасындағы байланыстарды) дұрыс бейнелейтін объектілер мен құбылыстарды көрсетуден байқалады. Ұсақ масштабты карталарда кәдімгі географиялық объектілер мен құбылыстарды мұқият іріктеп, үйлестіруге тура келеді. Бұл айтылғандардың әсіресе оқу карталарына қатысы бар. Ұсақ масштабты карталарда территория өте кішірейтілген түрде бейнеленетіңдігі мәлім. Мәселен «Батыс Сібір жазығы» картасындағы 1 см ² жер бетіндегі 15 мың км ² -ден астам жерге сәйкес келеді, ал СССР-дің физикалық картасында (масштабы 1:25 000 000; ) одан да үлкен территорияны -62, 5 мың км ² жерді бейнелейді. Осы айтылған орасан зор территорияларда орналасқан барлық объектілерді картаның шағын ауданында көрсетуге болмайтындығы түсінікті. Сондықтан объектілерді іріктеу, олардың ішіндегі ең бастылары мен сипаттыларын таңдап алу міндеті туады. Картада бейнелеу үшін басты нәрселерді іріктеп, жинақтап және бөліп алуды картографиялық генерализация (латынның «генералис»- жалпы деген сөзінен шыққан) дейді. Ол әрқашан картаның масштабы мен міндетін ескере оты-рып жүргізіледі. Генерализация картаны жер бетінің осы масштабтағы маңызы шамалы егжей-тегжейлершен арылта отырып, оның басты географиялық ерекшеліктерін айқын көрсетеді. Географиялық объектілер, олардың пішіндері мен өзара байланыстары ірі масштабты карталарда барынша толық және егжей-тегжейлі бейнеленеді. Дегенмен карталардың масштабы кішірейген сайын олардағы егжей-тегжейлерді шығарып тастап, жинақтауға туда реледі. Бұл жағдай атластағы топографиялың картаның үлгілерінде және оқулықтың қосымшасында көрнекі түрде көрсетілген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.