Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Маркетингтік қызметіндегі өнімді өткізудің ролі, орны және оған әсер ететін факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .18
2. “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ. Т” ЖШС.ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.1 Кәсіпорынның өндірістік. экономикалық қызметінің сипаттамасы ... ... ..25
2.2 “ПолимерМеталл.Т” ЖШС.ң қаржы. экономикалық жағдайын талдау...34
2.3“ПолимерМеталл.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3. “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ.Т” ЖШС.Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану жолдары ... ... ... .45
3.2“ПолимерМеталл.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
ҚОСЫМШАЛАРЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Маркетингтік қызметіндегі өнімді өткізудің ролі, орны және оған әсер ететін факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .18
2. “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ. Т” ЖШС.ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.1 Кәсіпорынның өндірістік. экономикалық қызметінің сипаттамасы ... ... ..25
2.2 “ПолимерМеталл.Т” ЖШС.ң қаржы. экономикалық жағдайын талдау...34
2.3“ПолимерМеталл.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3. “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ.Т” ЖШС.Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану жолдары ... ... ... .45
3.2“ПолимерМеталл.Т” ЖШС.ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
ҚОСЫМШАЛАРЫ
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет, бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар, отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: «Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз»./1/
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың сұраныстарын орындай алмай нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет, бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар, отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: «Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз»./1/
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың сұраныстарын орындай алмай нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі :
1. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» - Алматы, «Экономика» 2005
2. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2003ж.
3. Кеулімжаев Қ.К., Әжімбаева Н.З., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп» - Алматы, «Экономика», 2005ж.
4. Ертісбаев Е.Қ. «Сауда кәсіпорынның экономикасы» - Қарағанды, 2003ж.
5. К.Ә. Китебаева «Бухгалтерлік есеп принциптері» - Қарағанды 2002ж.
6. Кривогузова Н.А. «Экономикалық талдау» - Қарағанды, 2004
7. «Бухгалтер бюллетені» журналы, №3-4, қаңтар 2005ж., «БИКО» баспа үйі
8. «Нормативные акты» - №12 (192),»Қаржы-қаражат», 2003
9. «Библиотека бухгалтера и предпринимателя» - №7 (156), шілде 2003ж., «БИКО» баспа үйі
1. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» - Алматы, «Экономика» 2005
2. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2003ж.
3. Кеулімжаев Қ.К., Әжімбаева Н.З., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп» - Алматы, «Экономика», 2005ж.
4. Ертісбаев Е.Қ. «Сауда кәсіпорынның экономикасы» - Қарағанды, 2003ж.
5. К.Ә. Китебаева «Бухгалтерлік есеп принциптері» - Қарағанды 2002ж.
6. Кривогузова Н.А. «Экономикалық талдау» - Қарағанды, 2004
7. «Бухгалтер бюллетені» журналы, №3-4, қаңтар 2005ж., «БИКО» баспа үйі
8. «Нормативные акты» - №12 (192),»Қаржы-қаражат», 2003
9. «Библиотека бухгалтера и предпринимателя» - №7 (156), шілде 2003ж., «БИКО» баспа үйі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ Өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...6
1.1 МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 12
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .1 8
2. “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ- Т” ЖШС-ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .25
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- экономикалық қызметінің
сипаттамасы ... ... ..25
2.2 “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң қаржы- экономикалық жағдайын талдау...34
2.3“ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3. “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң Өнімді Өткізу қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .45
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану
жолдары ... ... ... .45
3.2“ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
ҚОСЫМШАЛАРЫ
Кіріспе
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде
өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа
жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде
бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі
ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы
жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу
қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін
жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы
тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы
көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару
үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет,
бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты
мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің
маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар,
отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді
өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі
құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай
айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы
Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: Экономика біздің дамуымыздың
басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол
жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз
экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз.1
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты
бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық
бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде
дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке
талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың сұраныстарын орындай алмай
нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі
тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың
сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды,
тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет
көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу
саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік
проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға
ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік
талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар
саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың
өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына
байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді
өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә.
Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай
елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-
ақ Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы болып табылады 2.
ЖОҒАРЫДА КӨРСЕТІЛГЕН ЖАҒДАЙЛАР ОСЫ ЗЕРТТЕУ ТАҚЫРЫБЫН ТАҢДАУДЫ
АЙҚЫНДАЙДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН СИПАТТАЙДЫ.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – маркетинг қызметіндегі өнімді өткізу
саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, құрылыс
өнімдерін шығаратын “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң маркетингтік қызметін талдау
және өнімді өткізу саясатынын жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген
мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:
• Кәсіпорындардағы маркетингтік қызметінің және де соның ішінде өнімді
өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей
отырып, оның отандық кәсіпорындарда қолдану деңгейін анықтау;
• Қазақстанның құрылыс өнімдері нарығын зерттеу;
• Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты үрдісін қарастыру;
• Өнімді өткізу саясатын зерттеу барысында әдістемелерді әзірлеуді
зерттеу;
• Тауар ассортиментін кеңейту жолдарын іздеу;
• Өнімнің өмірлік кезеңі бойынша, тауардың нарықта неғұрлым ұзағырақ
тұруын қарастыру;
• Тұтынушылардың талғамына сай жаңа құрылыс өнімдерінің түрлерін шығару
үшін тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу;
• Құрылыс өнімдерін өндіретін “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң саясатына шолу
және оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде “Полимер Металл-Т” ЖШС-де
жүргізілген маркетингтік зерттеулер талданады. Дипломдық жұмысты зерттеудің
теориялық, әдістемелік негізінде қазақстандық және шетелдік ғалым-
экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы нақты өнімді өткізу
саясаты бойынша еңбектері алынды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының
заңдары мен экономикалық мәселелері бойынша ақпараттық басылымдардағы
нормативтік құқықтық құжаттары қолданылды. Сонымен қатар, өнімнің
технологиялық құрамын және талаптарға сай дайындалуын білу үшін
“ПолимерМеталл-Т” ЖШС-і жөнінде мәліметтер алынды.
Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі бағыты,
салыстырмалы талдау, хабар өңдеудің статистикалық әдістері, т.б. ғылыми
тәсілдер қолданылды.
"ПолимерМеталл-Т" ЖШС бойынша жазылған дипломдық жұмыс: кіріспе, 3
бөлім және қорытынды бөлімдерден тұрады.
Бірінші бөлімде: Кәсіпорынның өнімді өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері қарастырылды.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ-Т” ЖШС-Ң ҚҰРЫЛУ ТАРИХЫ, ЖАЛПЫ СИПАТТТАМАСЫ;
ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІ, ТЕХНИКА- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ТАЛДАНДЫ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ-Т” ЖШС-Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ, КӘСІПОРЫНДА ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ЖҮЙЕСІН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ
ӨНІМДІ ӨТКІЗУ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН ФАКТОРЛАРЫ
КЕЗ-КЕЛГЕН КӘСІПОРЫН НАРЫҚПЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫС ОРНАТЫП, ТҰТЫНУШЫЛАРҒА
ҚАЖЕТТІ ӨНІМДЕРІН ЖЕТКІЗІП, САТЫП АЛУШЫЛАРЫН ҚАЖЕТТІ АҚПАРАТПЕН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТІП, ӨЗ ҚЫЗМЕТІН ЖҮРГІЗЕДІ. КӘСІПОРЫН НАРЫҚТАН АҚША ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚА ДА
АҚПАРАТТАР АЛА ОТЫРЫП, БІРТҰТАС ҚЫЗМЕТ ЖҮРГІЗУШІ, ТҰЙЫҚТАЛҒАН ЖҮЙЕНІ
ҚАЛЫПТАСТЫРАДЫ. ЖАУАП РЕТІНДЕ КӘСІПОРЫН СОНДАЙ-АҚ АҚПАРАТ ПЕН АҚША
ЖІБЕРЕДІ. СӨЙТІП, КЕЗ-КЕЛГЕН КӘСІПОРЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІ МАРКЕТИНГТІК ОРТАҒА
ТӘУЕЛДІ БОЛАДЫ.
КӘСІПОРЫННЫҢ МАРКЕТИНГТІК ОРТАСЫ – КӘСІПОРЫННАН ТЫСҚАРЫ ЖЕРЛЕРДЕ
ӘРЕКЕТ ЕТУШІ, МАҚСАТТЫ КЛИЕНТТЕРМЕН ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ОРНАТУ ЖӘНЕ
ОНЫ ҰСТАП ТҰРУДАҒЫ МАРКЕТИНГ ҚЫЗМЕТІНЕ БАСШЫЛЫҚ ЖАСАУДЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІНЕ
ЫҚПАЛ ЕТУШІ БЕЛСЕНДІ СУБЪЕКТІЛЕР МЕН КҮШТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫ.
Қай тауардың болмасын бәсекелік қабілеті оның тұтынушы қызығушылығына
ие және осы сұранысты қанағаттандыратын көрсеткіштерінің жиынтығымен
анықталады, ал белгіленген шектен шығатын басқа көрсеткіштер бағалауда
есепке алынбауы тиіс, яғни өндірушіге әсер ететін көрсеткіштерге тұтынушы
мән бере қоймайды. Осылайша тұтынушыны өнімнің жобаланып,
өндіріліп, тасымалданып, нарыққа түсуіне дейінгі жағдайлар қызықтырмайды,
ал қызығушылық тудыратыны, өнімнің тұтынушылық құрамы. Мысалға, егер басқа
барлық сипаттамларды сақтай отырып, өндірушінің өндірістегі материал
сиымдылықты, еңбек сиымдылықты төмендетуіне қол жеткізсе, онда бұл өнімді
өткізу деңгейі жоғарылайды, бірақ тұтынушы қызығушылығы, өндірістік
шығындарды және материалдық шығындарды төмендетумен байланысты өнім бағасы
төмендемесе еш өзгеріссіз болады.3
Өнімді өткізуді бағалауда талданып отырған және бәсекелес өнімнің
параметрлерін сатып алушының талаптарының деңгейімен салыстырып, алынған
көрсеткштерді салыстыру керек.
Маркетингтік тұрғыдан алғанда қолдану саласында ғана емес сондай-ақ
конструктивті және технологиялық ерекшеліктеріне байланысты тек бір текті
өнімдерді слыстыруға болады.
Маркетингтік қызметтегі өнімді өткізу микро және макро орталардан
құрылады. Микроорта – клиенттерге қызмет көрсетуі бойынша кәсіпорынның
өзіне және оның мүмкіндіктеріне тікелей қатынасы бар күштермен, яғни
жабдықтаушылармен, маркетингтік делдалдармен, клиенттермен және
байланыстағы аудиториялармен ұсынылған. Кәсіпорынның табысы көбінесе оның
делдалдарының, бәсекелестерінің және түрлі байланыстағы аудиториялардың
әрекеттеріне қатысты болады. Кәсіпорынның микроорта шеңберінде әрекет етуші
күштер келесі сурет түрінде көрсетілген. Маркетингтің микроортасы –
кәсіпорын қызметіне тікелей қатысты болатын маркетингтік күштер. Маркетинг
қызметінің жетекшілері маркетингтік жоспарларды жасау кезінде кәсіпорынның
өз ішіндегі басқа топтарды ескеруі қажет. Мысалға: жоғары басшылық, қаржы,
өндіріс, маркетинг, бухгалтерия бөлімі, т.б.
4
1- сурет – өнімді өткізудің микроорта факторлары.
Осы микроорта факторларының ішінде ерекше орынды тұтынушыларға беруге
болады. Себебі тұтынушы осы кәсіпорынның бәсекеге қабілетті болуына
көмектесетін басты фактор. Оларды зерттеу арқылы кәсіпорын олардың
қажеттіліктері мен қалауын, тауарлар мен сату көлеміне деген сұранысты біле
отырып, олардың көңілінен шығатын тауарларды өндіруге бар күштерін салады.
Тұтынушылардың елеулі өзгерістері байқалған жағдайда, кәсіпорындағы
маркетингтік бағдарламаға толықтырулар мен түзетулер енгізілуі қажет.
Тұтынушылар арасында тауарлардың қозғалуына, өткізуіне және бөлінуіне
компанияларға көмектесуші ұйымдар – маркетингтік делдалдар көмектеседі.
Тиімді сауда делдалдарын таңдай білу компания тауарын өткізуде өте маңызды.
Осы тұтынушылардың өнімді пайдалану дәрежесіне қарай кәсіпорын бәсеке
қабілеттілікке қол жеткізеді. Кез-келген кәсіпорын көптеген бәсекелестермен
бетпе-бет келеді. Бәсекелестерді анықтаудың ең жақсы тәсілі –
тұтынушылардың тауарларды сатып алу туралы шешімді қалай қабылдайтындығын
зерттеу керек. Бәсекеге жетудің тағы бір тәсілі – тиімді жабдықтаушыларды
таңдай білу.
Жабдықтаушылар – кәсіпорынды тауарлар өндіру мен қызмет көрсету үшін
қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ететін кәсіпорындар мен
ұйымдар. Осылайша кәсіпорынның мақсатына және бәсеке қабілетті болуына қол
жеткізу үшін оның қабілетіне байланыс аудиториялары ықпалын тигізеді.
Кәсіпорын және оның жабдықтаушылары мен делдалдары, бәсекелестері
неғұрлым кең ауқымды макроортада әрекет етеді. Макроорта – неғұрлым кең
шеңбердегі күштер арқылы берілген. Ол кәсіпорынды қоршап тұратын және оның
қалыптасуына әсер ететін факторлардан тұрады. Бұл ортаны сипаттайтын
факторлар келесі суретте келтірілген.
4
2- сурет – өнімді өткізудің макроорта факторлары.
Суреттегі түсініктерге қысқаша тоқталатын болсақ, алғашқысы
демографиялық фактор, яғни халықтың саны, орналасу тығыздығы тұрғысынан
зерттейтін ғылым. Бұл ортаның зерттелуі бүкіл дүние жүзі біртұтас әлемдік
нарыққа айнала бастауымен түсіндіріледі. Маркетингпен айналысатын маман
үшін демографиялық орта үлкен қызығушылық тудырады, өйткені нарықтың өзі
адамдардан тұрады. Нарықтың үнемі өзгеріп отыратын жағдайына бейімделу
мақсатында өнімді өткізудің макроорта факторларын әрдайым бақылап отыруы
қажет.
Бұл факторлардың ішінде кәсіпорын жағдайына әсер ететін ең маңыздысы –
экономикалық фактор болып табылады. Сондай-ақ өнеркәсіптің қоршаған табиғи
ортаға зиян келтіруіне байланысты қоғамда көптеген алаңдатушылық туғызуда,
яғни табиғи ортаға тигізетін өз үлестерін бақылап отырғаны жөн. Маркетинг
қызметін атқарушы кәсіпорын жетекшілері қоршаған ортаға қоршаған ортаға
зиян келтірмеуді ескеруі және бұл мемелекеттің бақылауында болуы тиіс.
ҒТП – өндіріске жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологияны енгізу
негізгі және маркетингтік ортаның маңызды факторы болып саналады.
Жаңартылған құрал-жабдықтарды енгізу арқылы кәсіпорын өз қызметін ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туады, және өндіретін өнімі де біршама жоғарылайды.
Ғылым мен техниканың дамуы үлкен мүмкіндіктермен қатар, қоршаған ортаға
айтарлықтай қауіп тудырады. Сондықтан да кәсіпкерлер өз қызметінің өз
қызметінің қоғам дамуына кері әсерін тигізбеуі үшін ғылыми-техникалық
ортадағы өзгерістерді ескеруі қажет.
Маркетингтік шешімдер қабылдауда саяси жағдайлардың әсері күшті. Бұл
орта бірінші кезекте кәсіпкерлік қызметті реттеу жөніндегі заңдылықтардан
қалыптасады. Кәсіпорын өнімді өткізу қызметінің дамуына әлеуметтік-мәдени
факторлар да әсер етеді. Маркетинг мамандары өнімді өткізу мүмкіншіліктерді
анықтау үшін әлеуметтік-мәдени ортадағы тенденциялар өзгерістерін алдын-ала
болжауға тиіс. Бұл орта ең алдымен нормалар жүйесі, қоғамда орын алған
ережелер мен құндылықтар, адамдар арасындағы қарым-қатынас маңызды мәнге ие
болады.5
Нарықтың өзгермелі жағдайына бейімделу үшін кәсіпорын үнемі өнімді
өткізудің макроортасын қалыпты түрде бақылап отыруы қажет. Бірақ ол
факторлардың барлығы кәсіпорын қызметіне бірдей әсер етпейді. Ұйым өз
тарапынан макроортаның қандай факторлары қызметке зор әсер ететінін, ал
қайсысы дамуына қауіп төндіретінін анықтауы қажет.
Осылайша кәсіпорын әлемдік нарықта өз орнын табу үшін, кәсіпорын ішкі
және сыртқы орта факторларын ескеруі қажет. Яғни, кәсіпорынның нарықтағы
қызметі оның стратегиясы мен тактикасын, формалары мен әдістерін анықтайтын
әр түрлі макро және микроорта факторларының әсерінен қалыптасады.
Маркетинг қағидаларын елемеу, көптеген өнімді өткізу нарықтың және
тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің болмауы, өнеркәсіптік кәсіпорындардың
қоймаларында дайын өнімнің ірі қорларының жинақталуына әкеледі. Мұндай
экономикалық жағдай өтпелі экономиканың дамуының алғашқы кезеңіне тән.
Қазақстан экономикасында маркетингті қолданудың ерекшеліктері мен
серпіні және экономикалық субъектілердің қағидаларын пайдалану барысында
ықпал ету сипаты көбіне өтпелі кезең жағдайына орай анықталады.
ХХ ғасырдың басында пайда болған маркетинг категориясы өзінің әрекет
етуі уақытында кешенді кәсіпорынның тауар нарықтары дамуы мөлшері бойынша
нарықтық ортамен өзара әрекет етуіне біртіндеп көшуімен байланысты бірқатар
өзгерістерге ұшырады. Бүгінгі таңда Қазақстандағы өнімді өткізу қызметінің
дамуында келесі сипатты тенденцияларды бөліп көрсетуге болады:
– өнімді өткізу қызметі ғылыми-техникалық прогрестің айтарлықтай
әсерінде болғандықтан, жекелей айтқанда ақпараттардың көптігіне
қарай технологиялар ерекше орынға ие;
– тұрғындар топтарының әлеуметтік белсенділігінң өсуі өнімді өткізу
қызметі сипатын анықтайтын айтарлықтай фактор ретінде
қарастырылуда;
– қазіргі уақыттағы өнімді өткізу қызметі ашық инновациялық сипатта
болып, үнемі жаңартуға негізделген;
– өнімді өткізу қызметінің кең тарауы тек салалық, коммерциялық
аумақта ғана емес, сондай-ақ барлық адам іскерлігі аумақтарын
қамтуда.6
Өнімді өткізу қызметінің дамуының маңызды факторы нарық шартын сатып
алушы белгілеп, билік жүргізетіндей, ұсыныс сұраныстан жоғары болатындай
жағдай жасау.
Қазақстандағы өнімді өткізу қызметінің қалыптасу үдерісін сипаттай
келе, оның өндірісті жоспарлау, сұранысты зерттеу және бақылау сияқты
элементтері әкімшілік-жоспарлы экономикада да қолданылғанын атап өту керек.
Отандық кәсіпорындарды басқару жүйесіне өнімді өткізу қызметін енгізу
ерекшеліктері 1990-шы жылдар басында пайда болып, бүгінгі күнгі сыртқы орта
факторларымен байланысады. Олардың әсері маркетинг іс-әрекетін бірталай
қиындатып, осы жүйенің нақты проблемаларына әкеледі. Экономикалық
реформалар басталғаннан бері өткен жылдар нарықтың әрекет етуінің негізгі
алғы шарттарының қалыптасуы жайлы айтуға мүмкіндік береді. Өтпелі кезеңде
экономиканың жаңа құрылымын қалыптастыру үрдістері мен жаңа нарықтық
қатынастардың құрылуымен байланысты экономикалық қатынастар пайда болды.
Өнімді өткізу қызметінің даму деңгейі мен сипатты ерекшеліктері осы
қатынастар, жалпы экономика және жекелей ішкі жүйелерінің даму
деңгейлерімен тығыз байланысты.
Қазақстанда маркетинг ғылым бағыты, шаруашылық қызмет аумағы және
өндірістік өткізу қызметін басқару жүйесі ретінде республиканың нарықтық
қатынастарға өтуінен бастап қалыптасты. 1991 жылдан бастап кәсіпорындар мен
ұйымдарда маркетинг бөлімдері ашылды, оған маркетолог мамндардың қызметі
енгізіле бастады. Маркетинг бәсекелік күрестің тиімді құралы болып
табылады, сондықтан отандық экономикада ол неғұрлым бәсеке қабілеттілігі
күшті салаларда дами бастады.
Өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін
қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары
болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар
белгілерін, қораптамасын, маркіленуін, және де сервистік қызмет көрсетуін
талап ететін көп факторлы қызмет аясы.
Өнімді өткізу стратегиясы – бұл кәсіпорынның стратегиялық
мақсаттарына жету құралы, ол ресурстық мүмкіншіліктері мен нарық
конъюнктурасының жағдайына сәйкес тауар өндірісінің ұзақ мерзімді
болашағындағы даму бағытын анықтайды.
Осындай түсініктермен қатар құрамына кәсіпорын шығаратын нақты тауар
түрін ұйымдастыратын, оның сапасын, функцияларын, сыртқы түрін,
маркіленуін, қораптамасын және қызмет көрсетуі кіретін өнім саясаты
түсінігі бар.
Егер өнім сапасы оның компоненттерінің физикалық және химиялық
қасиеттеріне байланысты болса, сыртқы түріне геометриялық фигуралар мен
түстер комбинациясынан тұратын форма әсер етеді.
Дизайн – бұл белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыруға арналған өнім
функциясы мен сыртқы түрін сипаттайды. Дұрыс жасалған дизайн
инновациялылықтың факторы бола отырып, бұйымның тартымдылығы мен
эстетикалылығын көтереді. Бұл әрине шығындарды азайтып өткізу көлемін
көбейтуге ықпал етеді.
Кәсіпорынның маркетинг қызметінің басты құрама бөлігі, өнімді өткізу
саясатының тағы бір көрсеткіші – тауардың өмірлік циклі, бұл тауардың
нарықта болу уақыты. Тауардың өмірлік циклі концепциясын американдық ғалым
Теодор Левитт 1965 жылы жасаған. Оның айтуынша әр тауардың нарықта нақты
кезеңдердің ауысуын сипаттайтын өзіндік өмірлік циклі болады және ол ерте
ме, кеш пе жетілген немесе қымбат емес тауарлардың нарыққа келуінен
ығысады. Ол өнімге деген сұранысты фирма табысын тауар ассортиментін, нарық
сегментін, бәсекелестердің іс қимылын және әр кезеңдегі стратегиялық
маркетингті зерттеуге мүмкіндік береді.
Тауардың өмірлік циклі концепциясы тауар түріне, типіне қатысты,
сондай ақ сауда маркасына қарай қолданылуы мүмкін.7
Тауар типі, әдетте тауар түрі мен сауда маркасына қарағанда дәстүрлі
өмірлік циклде нақтырақ өтеді. Тауардың өмірлік циклі ең алғаш маркалы
тауарлар мысалында зерттелген. Оның кезеңдеріндегі өзгерістер сәннің,
дәмнің, стильдің, техникалық прогрестің әсер етуінен көрінеді. Тәуелді
өзгермелі үлгілер өткізу көлемі, пайда немесе фирманың басқа да
көрсеткіштері, тек жалғыз ғана тәуелсіз өзгермелі нәрсе ол – уақыт. Осы
көрсеткіштердің дамуы уақытқа сай нақты үлгімен өтеді.
Тауардың өмірлік циклі құрылымы бірнеше фазалармен суреттеледі.
Олардың саны әр авторларда әр түрлі 4 пен 6 арасында ауытқиды.
Тауардың өмірлік циклі әдетте 4 кезеңге бөлінеді: енгізу (нарыққа
шығару), өсу, кемелдену, құлдырау немесе құлау. Жеке фирмалар үшін олар
нақты мақсаттарына, ресурстарына, маркетинг жоспарына, бәсекелік ортасына,
табыс деңгейіне және енгізу кезеңіне байланысты ерекшеленуі мүмкін. Әр
түрлі тауардың өмірлік циклі әр кезеңінде әртүрлі ұзақтықта болады: бірнеше
күннен бірнеше жылға дейін.
Тауардың өмірлік циклі кезеңдері қажеттілік пен сұраныс шамасы;
тұрғындардың өмірлік деңгейі (ол жоғары болған сайын тауарды жиі ауыстыру
тенденциясы да жоғары), ҒТП–ң даму қарқыны, нарық конъюнктурасы сияқты
факторларға
байланысты сараланады. Төмендегідей тұжырымдар анықталған: тауардың өмірлік
циклі әр кезеңінде экономикалық және бәсекелік орта өзгеріп отырады:
• әр кезең үшін басымды стратегиялық мақсаттарды анықтайды;
• әр кезеңде шығындар мен пайда құрылымы әрқалай;
• маркетингтік бағдарлама әр кезеңге бағытталуы керек.
Өнімді өткізудің міндеті – нарықтағы тауар өмірі ұзақтығын ұтымды түрде
ұзарту, алайда ҒТП дамуы тауардың жылдам ескіруіне әкеп соғады. Тауардың
өмірлік циклі кезеңіне табыс көлемі, инвестиция, маркетингке кеткен
шығындар, бәсеке қабілеттілік деңгейі, тауар бағасы, тұтынушылар мінез
құлқы тәуелді болады.
Тауардың нарыққа шығуы және ену кезеңі. Кезең мақсаты – тауарға нарық
қалыптастыру. Ол анықталмағандықтың жоғары деңгейімен
анықталады. Себебі, технология әлі даму сатысында, нарыққа нашар анықталған
өндірістік күштер жұмылдырылмаған, тауарды шығару аз партиямен жүзеге асады
және нәтижесінде үлкен шығындарға ұшырайды.
Сатудың өсу қарқыны тауар жаңашылдығы мен тұтынушы сұранысына жауап
беру көлеміне байланысты. Әдетте жаңа тауарлардан гөрі тауарды
модификациялау өнімді өткізуді ұлғайтады.8
ӨНІМДІ ӨТКІЗУ АРНАСЫНА ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ МІНДЕТІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ АЯСЫ :
1. Ақпараттық- маркетингтік зерттеулер жүргізу, ақпаратты жинау және
оларды тарату.
2. Коммуникациялық – жарнамалық ақпаратты жасау және тарату.
3. Тауарлады бейімдеу - тауарларды сатып алушының талабына сай ынғайлау
(өндіріс, сұрыптау, құрастыру және орау).
4. Байланыстарды орнату - мүмкін болатын сатып алушылармен байланысты
орнату және қолдап отыру.
5. Келіссөздер жүргізу – тауар меншігін иемденуге беру үшін баға және
басқа да шарттар туралы келіссөздер жүргізу.
6. Тауар қозғалысын ұйымдастыру – тауарды тасымалдау және қоймаға қою.
7. Қаржыландыру – арнаның қызмет атқаруына қажетті шығындарды жабатын
қаржыны іздеу және пайдалану.
8. Тәуекелге бару - өткізу арнасының жауапкершілігін өз міндетіне алу.
9. Төлем жасау – тауарды өндірушіден алуға және тұтынушыға сатуға
байланысты операциялар.
10. Меншік құқығын табыстау – тауарларды иемдену құқығын бір жеке немесе
заңды тұлғадан екінші бір тұлғаға табыстау.
Арнаның өткізу қызметтерін тек өндірушілер де, делдалдар да жүзеге асыруы
мүмкін. Өткізу процестерін жалпы сипаттай келе, оның арналар, деңгейлер,
жүйелер және өткізу нысандары деген құрамдастарын бөліп атайды.9
2. Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі
Өнімнің өткізілу қабілетін бағалау, бүгінгі күні, өндіруші үшін де,
тұтынушы үшін де маңызды. Cебебі, шығарылған өнімдердің өткізу нарығында
бәсекелес өнімдерден артықшылығын немесе кемшілігін анықтау, сол арқылы
өндірістік стратегиясын белгілеу - өндірушіге, сатып алатын өнімнің осы
тектес өнімдерден құндылығын айқындау, сол өнімнің мейлінше тиімділігін
бағалау – тұтынушыға қажет.
Бүгінгі таңда өнімнің өткізудің көптеген әдістемелері мен оларды
жүргізу жолдары бар. Олардың бірқатары өнімді бәсекелес өнімдердің жалпы
сипатымен салыстырып талдауға негізделсе, тағы бір тобы индекстік әдіспен
бағаланады. Мұндай бағалаулардың негізі болып зерттелетін өнімнің сапалық
және құндылық көрсеткіштерін тұтынушы талаптарымен салыстыру саналады.
Алайда, тұтынушының талаптары туралы мәлімет алудың біршама қиындығына
орай, өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау базалық өніммен салыстыру арқылы
жүргізіледі. Бұл үшін нарыққа ұсынылған ұқсас өнімдердің ішінен өтімділігі
жоғары, тұтынушылық қасиеттері сенім туғызатын және беделді өндірушінің
тауары таңдап алынады. Осы үлгілі өнімнің көрсеткіштеріне салыстырмалы өнім
көрсеткіштерінің сәйкестілігі немесе сәйкессіздігі өнімді өткізу
деңгейін анықтайды.
Эксперттік әдістемені қолданудың көптеген тиімділіктері бар. Ең
алдымен, ол – өнімді бағалау кезінде оның негізгі сипаттарын анықтаудың әр
алуандығы. Екіншіден, өнімнің қасиеттерін сипаттайтын бағалаушыларды
қарапайым тұтынушыдан, білікті маманға дейін тарту мүмкіндігі. Үшіншіден,
өнімнің бәсекелік қабілетін нарықтың әр аймақтарында бағалау арқылы, оның
сол өңірдегі нақты деңгейін анықтауға қолайлылығы. Алайда, бұл әдіспен
өнімнің бәсекелік қабілетін бағалағанда, сарапшыларды таңдау мұқияттылықты
қажет етеді. Өйткені, таңдалған әрбір сарапшы алынатын соңғы нәтиженің
сапасына белгілі бір деңгейде ықпал етіп отырады.
Өнімді өткізу көрсеткіштерін есептеуде оның сапасы мен бағасын
бейнелейтін жекелей, топтық және интегралдық индекстерді қолданады. Көп
жағдайда қолданылатын бұл индекстердің ерекшелігі, жоғарыда аталған әдістер
сияқты, бағаланатын өнімнің әрбір көрсеткіштерін үлгілі өнім
көрсеткіштерімен салыстыруында. Яғни, белгілі бір өнімнің артықшылығын
төмендегі формуламен бейнелеуге болады:
Q = RS
(1)
мұндағы Q – өнімді өткізу деңгейі;
R – тиімділігі (өнімнің сапасы)
S – өнімді алуға және пайдалануға кеткен шығындар.
Интегралдық әдісті есептеу жеке және топтық индекстердің жиынтық
шамасымен жүргізіледі. Жеке және топтық индекстер сапалық және құндық
көрсеткіштерге бөлек есептеледі және соңында біріктіріледі.
Өнімді өткізудегі сапалық көрсеткіштің жиынтық индекстері мына
формуламен есептеледі:
Ik = ∑ qi ai ,
(2)
мұндағы Ik - сапаның топтық индексі
qi – сапаның i – параметрі бойынша жекелей индексі;
ai – жалпы құрамда i – параметрінің салмағы.
Алынған топтық индекс өнімді өткізудегі қарастырылатын өнімге
сапалық қасиеті жағынан сәйкестігін көрсетеді. Алайда, сапа тұтынушы үшін
өнімнің құндылығын толық көрсете алмайды. Сондықтан құндық негізде өнімнің
экономикалық параметрлері есептеледі. Тұтыну құны индексімен бейнеленетін
талданатын өнім мен базалық өнімнің бағадағы айырмашылығы олардың бағалық
бәсекелік қабілетін көрсетеді.
Тұтыну құны тауарды сатып алуға және жеткізуге (өткізуге) кеткен
шығындармен өлшенеді. Бұл көрсеткіш формула түрінде былайша бейнеленеді:
Іэ = ЦП ЦПб = ∑ Ij fj ,
(3)
мұндағы ЦП,ЦПб – бағаланатын өнім мен базалық өнімнің тұтыну құндары;
Ij , fj - бағаланатын өнім мен базалық өнімнің
тұтыну құнындағы
j – түрінің шығыны.
Сапалық және құндық көрсеткіштердің топтық индекстері негізінде,
бағаланатын өнімнің базалық өніммен салыстырғандағы бәсекелік қабілетінің
интегралдық көрсеткіші төмендегі формуламен есептеледі:
К = Ik Іэ ,
(4)
бұл көрсеткіштердің негізгі мәні салыстырмалы өнімдердің арасындағы
тұтынушылық тиімділікті бейнелеу. Сапалық және құндық индекстер арасындағы
өзгешелік өнімнің бәсекелік қабілетін бағалауға мүмкіндік береді. Ik
шамасы өскен сайын өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткіші де арта түседі, ал
Іэ көрсеткішінің мәні артқан сайын К көрсеткіші төмендейді. Егер алынған
мәліметтер нәтижесінде көрсеткіші К1 болса, онда бағаланған өнімнің
базалық өнімге қарағанда бәсекелік қабілеті төмендеу болады. Ал К1 болса,
онда бағаланған өнімді өткізу деңгейі жоғары. К=1 жағдайда өнімдердің
өткізілу деңгейлері бірдей.
Өнімді өткізу деңгейін анықтайтын өзіндік ерекшелігі бар келесі бір
әдістеме – тұтынушыларға сұрау жүргізу арқылы жүргізілетін әлеуметтік әдіс.
Бұл әдіс анкеталық сауал бойынша, өтімі көп өнімді анықтау нәтижесінде
тиісті шараларды қабылдауға жағдай жасайды. Көптеген әдістердің ішінде бұл
әдіс ең қарапайым және шығыны төмен болып есептеледі.10
Негізінен, өнімді өткізу көлемі белгілі бір уақыт аралығында
өзгеріп отыратынын ескерсек, онда аталған әдіспен оның деңгейін жиі – жиі
бағалауға болады. Бағалауды қажет ететін тағы бір тұсы, ол өнімнің
тартымдылық қасиеті, оған өнімнің сыртқы келбеті, қорабының ыңғайлылығы,
сауда белгісі және өнімнің танымалдылығы жатады. Кәсіпорын жұмысының
тұтынушылардың талаптарына сай өнім өндіруге негізделуі оның өткізудегі
тұрақтылығының жоғарылауына кепіл болады. Өнімнің сапалық және тартымдылық
қасиеттерін балдық жүйе бойынша анықтау тұтынушылардың берген балдық
бағаларын (ең төменгісі 1 балдан, ең жоғарғысы 10 балға дейін) топтастыру
арқылы орташа мән алынады және маңыздылық коэффициенттері белгіленеді.
Бәсекелес өнімдерден сапалық артықшылығы оның бәсекелік қабілетінің
бірден – бір мүмкіндігі болып табылады. Келесі бағыт оның бағалық
көрсеткіштерін анықтауға негізделеді. Ішкі нарықтағы өнімдерінің бәсекелік
ортасы, сондай – ақ, сыртқы тасымалдаушылардың бәсекелік ортаға әсері
өндірушілерді баға саясатын дұрыс жүргізуге итермелейді. Аталған әдіс
өнімдерді өткізу көлемін анықтауға кең мүмкіндік береді. Өнімнің сапасы мен
тартымдылық қасиеттері, оның бағасына шаққандағы құны тұтынушы үшін сатып
алатын өнімнің қаншалықты тиімді болатынын көрсетеді. Себебі кез – келген
тұтынушы үшін өнімнің тұтынушылық құндылығы сол өнімнің белгілі бір
қасиеттері үшін төлеуге болатын шекті бағасымен сипатталады.
Сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың негізгі
бағыттары, өнімді өткізу деңгейін бағалайтын көрсеткіштер
классификациясынан көрініс табады.
Мөлшерленуіне қарай натуралды бірліктермен (килограмм, метр, балл,
көлемі шектеусіз), сондай-ақ бағалық бірліктермен сипатталалды.
Өнімді өткізу деңгейінің бағалануына байланысты – базалық және қатысты
көсеткіштер.
Анықталу кезеңіне байланысты – болжамды, жобалық, өндірістік,
эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді
(топтық, жалпылама, интегралды) болуы мүмкін. Бірліктік және кешенді өнімді
өткізу көрсеткіштері, обьектінің (жүйенің) сыртқы ортамен қатынасының
қызықтыруына тәуелді түрлі топтарға біріктіріледі. Көрсеткіштер топтарын
талдаған кезде олардың арасындағы белгілі бір корреляцияны байқауға болады.
Мысалға, өнімнің энергия сиымдылығы сияқты, өндірістің технологиялық
деңгейінің көрсеткіші экономикалық және экологиялық көрсеткіштер топтарымен
өте тығыз байланысты.
Өнімді өткізу , оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу
негізінде бағаланады. Қазіргі заманда өнімді өткізу көрсеткіштерінің
сәйкес топтары арқылы өнімнің (тауардың) құрамын келесі топтар бойынша
классификациялау өте кең тараған: пайдалану бағытының көрсеткіштері,
сенімділік, технологиялық, транспортабельділік, патенттік-құқықтық,
экологиялық және қауіпсіздік көрсеткіштері.
Пайдалану бағытының көрсеткіштері өнімнің қай салада, қай жағдайда
қолданылатынын көрсетіп қана қоймай, осы өнімді пайдаланудан алынатын
тиімді эффектті да айқындайды. Бұл көрсеткіш бағаланып отырған өнімнің
көмегімен белгілі уақыт аралығында қандай көлемде өнім өндірілетінін немесе
өндірістік қызмет көрсетілетінін айқындайды. Пайдалану бағыты көрсеткіштері
тобына келесі топшаларды жатқызуға болады: классификациялық, техникалық
тиімділік, функционалдық, құрылымдық және де құрамы мен құрылымдық.
СЕНІМДІЛІК ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНІМНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ӘР ТҮРЛІ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ ЖҰМЫС ИНТЕНСИВТІЛІГІ МЕН КҮРДЕЛІЛІК
РЕЖИМДЕРІ ҮЗДІКСІЗ ӨСІП, АТҚАРЫЛАТЫН ФУНКЦИЯЛАРҒА ЖАУАПКЕРШІЛІК
ЖОҒАРЫЛАЙДЫ. ЖАУАПКЕРШІЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ЖОҒАРЫЛАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ СЕНІМДІЛІККЕ
ДЕГЕН ТАЛАПТАР ДА ӨСЕДІ. МАШИНАЛАР МЕН БАСҚА ДА ҚҰРАЛ ЖАБДЫҚТАРДЫҢ
СЕНІМДІЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ, ОЛАРДЫҢ ЖӨНДЕЛУІ МЕН
ЭКСПЛУАТАЦИЯСЫНДАҒЫ ЖҰМЫС ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ҰСТАП ТҰРУ ШЫҒЫНДАРЫМЕН ҚАТАР
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ДА АРТАДЫ. ҚҰНДЫЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІ КӨІНЕСЕ ЭКСПЛУАТАЦИЯДАҒЫ
ТЕМПЕРАТУРА, ЫЛҒАЛДЫЛЫҚ, ҚЫСЫМ, РАДИАЦИЯ, МЕХАНИКАЛЫҚ АУЫРТПАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ
БАСҚА ЖАҒДАЙЛАРҒА ТӘУЕЛДІ.
ТЕХНОЛОГИЯЛЫЛЫҚТЫҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТУ ҮШІН
ҚАБЫЛДАНҒАН ҚҰРАСТЫРУШЫЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ШЕШІМДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІН
СИПАТТАЙДЫ, ӨНІМДІ ДАЙЫНДАУДА НЕМЕСЕ ЖӨНДЕУДЕ НАҚ ОСЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫЛЫҚ
АРҚЫЛЫ ӨНІМ ӨНДІРУ ҚАРҚЫНЫ, МАТЕРИАЛ ШЫҒЫНДАРДЫ, ӨНДІРІСТІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ДАЙЫНДЫҒЫ, ӨНІМДІ ДАЙЫНДАУ МЕН ПАЙДАЛАНУ КЕЗІНДЕ КЕЗІНДЕ ЕҢБЕК ҚҰРАЛДАРЫ
МЕН УАҚЫТТЫ РАЦИОНАЛДЫ БӨЛУ ДЕҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ.
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе тұтынбай
тасымалдауға қолайлылығын сипаттайды.
Транспортабелділік көрсеткіштеріне мыналарды жатқызуға болады:
1. өнімді тасымалдауға орташа дайындау уақыты;
2. өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
3. өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру
уақыты;
4. тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
5. өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім бірлігінің массасы
және көлемі, физико-механикалық құрамының көрсеткіштері, бұйымның
габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау режимдерінің
шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы, инерциялық
ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы, аталып отырған
өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін немесе
сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің сыртқы
жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты тасымалдау
үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек.
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау
жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын
есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті
неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын және
патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда маңызды
фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді анықтағанда
бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған шешімдерді,
өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық белгісінің және
өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 көрсеткіштермен
бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент қабілеттілік) көрсеткіші
және патенттік тазалық көрсеткіші.
Патенттік қорғалғандық көрсеткіші – бұйымды жасап шығаруда, оның
құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші елде де патентпен және авторлық
құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар жаңалықтары мен идеяларының
саны мен алатын орнын сипаттайды.
Патенттік тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы нарықтарды
еш кедергісіз өткізілуін сипаттайды.
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда
тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік,
температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік
сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.
Әр кәсіпорында өнімді өткізуге ішкі және сыртқы сияқты түрлі
көрсеткіштер әсер етеді.
Ішкі көрсеткіштерге кәсіпорынның өнімді өткізуге сәйкес өнім өндіру
қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты көрсеткіштер
жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
Техникалық көрсеткіштер - өнімді өткізуге тікелей әсер етеді, өйткені
жаңа технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты пайдалану
– бәсеке қабілетті өнім өндірудің материалдық негізі.
Ұйымдастырушылық көрсеткіштер – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды
жетілдірумен, өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті
күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік
деңгейін сәйкестендірумен байланысты.
Экономикалық көрсеткіштер - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен,
баға саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық
ынталандыруға айтарлықтай әсер етеді, осының барлығы бәсеке қабілетті өнім
өндірудің маңызды құрамдас бөліктері.
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы көрсеткіштер өнімді өткізуге әсер
етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның болмасын қызмет етуінің
маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның барлық әсерлерін жеке-жеке
мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық, технологиялық, бәсекелестік,
халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп көрсетуге болады.
Нарытағы жаңа тауарлар жетістігі үшін негізгі мәнге оның
технологиялық сипаты, дизайны тұтынушылық қасиетіне ие. Ал тұтынушымен кері
байланыс тауардың тұтынушы үшін тартымдылығын көрсетеді. Нарыққа жаңа
тауармен шыққан фирма бәсекелестіктің мүлдем болмауынан немесе мәнсіз
болуынан нарықта айрықша орын алады. Нарықтағы тауарға және тұтынушы
талғамына байланысты фирма жоғарғы беделді бағамен бастайды. Бағалар басқа
кезеңдерге қарағанда жаңашылдығы мен біртектілігіне байланысты жоғары
болады. Бұл кезде баға саясаты мүмкіншілігін тиімді пайдалану керек. Алайда
сілкініс стратегиясы кезінде фирма нарықтың төмен бағасын қолдануы
мүмкін. Бұл кезде табыс уақытша болмайды немесе ол мәнсіз болып, фирма
залалға ұшырайды. Бірінші тұтынушылар – барлық жаңа тауарға ұмтылатын және
бірінші тұтынушы атынан қанағат алатын жаңашылдар. Тұтынушылар жаңа
тауарларға уақытша енжарлық танытады. Сондықтан оларды жаңа өнімді алып
көруге сендіру керек, бұл көптеген маркетингтік шығындарды талап етеді.
Жарнама ақпараттық сипатқа ие және оған көптеген құралдар жұмсалады.12
Өндірілген тауарды тұтынушыға міндетті түрде жеткізу керек.
Өндірушілер осы қызметті екі әдіспен жүзеге асырады: өзіндік өткізу
бөлімшелері арқылы немесе дербес делдалдар арқылы. Тауарды тікелей өткізу
арқашан да тиімді емес, сондықтан өндірушілер делдалдардың қызметін қажет
етеді. Өзінің байланыстары, тәжірибесі және мамандануы арқасында делдалдар
бірқатар қызметтер ұсынып, фирманың өз бетінше ала алатын шамадан көбірек
пайда табуға жәрдемдеседі. Дистрибьюторлармен, бөлшек сауда дүкендерімен,
тәуелсіз делдалдармен келісім негізінде құрылған арналарды қажет кезде
өзгерту өте қиын. Сондықтан, басқарушы қызметкерлер өткізу арналарын
құруға байсалды, байыпты қарауға тиіс.
Өткізу-өнімді кеңістік пен уақыт жылжытып ауыстыру жөніндегі іс-әрекет
түрлерінің жиынтығы, сондай-ақ тауарға меншік құқығын өндірушіден
тұтынушыға беру. Қысқаша айтқанда, өнім мен қызметтерді тұтынушыға жеткізу.
Бұл өткізу көлемінің айтарлықтай бөлігін құрайды. Жаңа тауарлар үшін
өнімді өткізу арналарын бөлу жүйесі жасалады. Бұның барлығы сапалы
басқарудың, ұйымдастырудың нақты жүйесі тұтынушы қызығушылығына бағытталып,
іске қосылғанда ғана жүзеге асуы мүмкін.
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары
Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты жоспар - бағдар жасау негізінде
жүргізіледі. Оның жүзеге асырылуы бәрінен бұрын кәсіпорын жұмыскерлерінің
қызығушылықтарымен ынта-жігерін ұйымдастыруға бағытталған.
Бұл саясаттың мазмұнының негізіне мыналар кіруі керек: болжамданатын,
ағымдағы, орта және ұзақ уақыт даму үрдістерін (өндірістің даму қарқыны,
өндірілетін өнімдер көлемінің, құрылымдық сәйкестілігі, материалдық және
басқа да базалармен жабдықталуы және т.т.б.) айқындау және бағалау;
өндірістік-экономикалық және әлеуметтік дамудың стратегиясы мен тактикасын
дамыту, экономикалық дамуының негізі реттегіштерінің параметрлерінің және
сандық өлшемін анықтау және орнату, шаруашылық етудің экономикалық
механизмінің құраушыларын-мемлекеттік және басқа да инвестициялар бағасын,
қарыздар, несиелер және т.б.
Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі міндеттері:
• өнімді өткізу жүйесінің модификациясы есебінен өткізудің балама
желісін құру;
• жаңа тауардың артықшылықтары мен жетістіктері жөнінде тұтынушыға
ақпарат беру үшін ақпаратты жарнама саясатын белсенді жүргізу;
• жаңа тауар мен нарықта бар ұқсас тауар арсындағы функционалды
бәсекені анықтау;
• жаңа тауардың нарыққа келуіне бәсекелестерді жауапты мінез құлқы
мүмкіндіктерін зерттеу;
• жаңа тауардың нарыққа бейімделуін қамтамасыз ету.
Кәсіпорынның өсу кезеңінде тұтынушылар тауарды танып осы негізде оны
өткізу жылдам көбейіп, тауар модификациясы кеңейеді, өндіріс толық
қуаттылыққа жұмыс істейді, алайда кейбір фирмаларда ірі өндіріс сериясына
өту есебінен өндіріс қуаттылығы жоқ. Нарықта нақты тауар үлкен көлемде
сатылады, бәсеке–тауар пайда бола бастайды.
Бұл кезеңде тауар жұмыс істелінгендіктен және жетілгендіктен оның
сапасы өте жоғары. Өсудің жоғарғы қарқыны бағаланады. Кәсіпорын табысы
жылдам өседі және кезең аяғына дейін жоғары шамасына жетеді. Себебі
бұқаралық нарық осы тауарға төлеуге дайын. Маркетологтар табыс алу басын
өнімді өткізу кезеңімен байланыстырады. Барлық мүмкін болатын нарықты
қамтуға мүмкіндік беретін жолдарды қарастыру алға шығады. Тауар шығару
көлемінің өсуінен шығындар өсіп, бәсекелестер саны көбейеді. Жоғары табысты
нарыққа енетін кәсіпорындар пайда болады, енгізу көлемі тез өсіп,
тұтынушылар тобы кеңейеді. Бұл жаппай өткізу арналары арқылы жүзеге асады.
Сондай ақ жарнама жұмыстарының акценті ақпараттықтан агрессивті, сендіруші,
бұқаралық жарнамаға ауысады. Кәсіпорын нарықтағы лидерлігіне, сауда
белгісіне және ерекше бәсеке қабілеттілігіне сүйене отырып, тұтынушы өз
тауарының жетістіктерне сендіруге тырысады.
Бұл кезеңде кәсіпорынның өнімді өткізудегі саясатының басымды
мақсаттары:
• сұраныс өсуі жағдайында нарықты кеңейту;
• тауар модификациясы есебінен тура бәсекелестен арылу;
• тауарларды үлкен көлемде сату үшін үлкен өткізу желісін қолдану;
• тұтынушылардың жаңа тобын тарту мақсатында бағаны төмендету.
Мұндай нарықта даму үшін фирманың қаржылық базасы болуы керек.
Кезең бойынша кемелдену сатысы ең ұзақ болып саналады. Нарықтар шектен тыс
сегменттелген. Бұл кезең өндірістің қуаттылығын толық немесе кейбір артып
қалулармен және технология тұрақтылығымен байланысты. Тауар ірі
партиялармен шығарылып, ассортиментті кеңейту және тереңдету шығындары
жоғары болады. Кәсіпорын сұранысты қанағаттандыру мақсатында тауарларды
үлкен көлемде шығару саясатын ұстанады. Тауарлар басымды сапасымен
ерекшеленеді және ол дәстүрлікке өтеді.
Бұл кезеңде тауарды табысы орта тұтынушылар сатып алады. Нарықтың молығуы
шеңберінде өткізу тұрақтанады. Сондай ақ нарықта әлі де мәнді сұранысты
пайдалану үшін көптеген фирмалар нарыққа енеді.
Бәсекелестерге қарағанда жоғары баға белгілеу саясаты. Егер кәсіпорын
бірегей қасиеттері бар жоғары сапалы тауар шығарса, онда ол бәсекелестерге
қарағанда, жоғары баға қоя алады. Бұл саясатты қолдануда көптеген елдермен
қатар, Қазақстанда да баға деңгейін бәсекелестермен сөз байласып, келісу
арқылы қоюға монополияға қарсы заң тыйым салады. Соған қарамастан көптеген
қазақстандық компаниялар арасында сөз байласып баға белгілеу де орын алады.
Бәсекелестен жоғары баға стратегиясы көбіне өз өнімінің сапасы жоғары
екендігіне сенімі зор компаниялар қолданады. Мұндай саясат Фуд Мастер,
Беккер және К компанияларына тән. Мысалы, Беккер және К БК-тың шұжық
өнімдерінің бағасы, әсіресе, Докторлық , Сыра ішуге арналған майлы шұжық
сияқты жоғары сорттарының бағасы бәсекелестерге қарағанда 30-40 %
жоғары.13
Қазіргі кезенде отандық кәсіпорындардың баға белгілеу әдістері ең
алдымен шығындарға, инфляциялық болжамға сонан соң сұраныс пен бәсекелестер
іс- әрекеттеріне сай бейімделеді. Сұраныс пен бәсекеге бағытталған әдістер
әдістемелік базасы мен қолдану тәжірибесінің жоқ болуы себепті мамндардың
біліктілігі мен тиісті ақпараттық базаның болуын талап етеді.
Баға белгілеудің барлық тәсілдерін үйлестіруге болады. Сұранысты баға
өсірудің ең жоғары шегі, шығындарды оның төменгі шегі ретінде, ал
бәсекелестердің бағалары мен бірін-бірі ауыстыратын (субститут) тауарлар
бағасын бағаның жуық мәні деп алуға болады.
Компанияның өндірістік қуаттар толық іске қосылмағанда, сату көлемін
арттыру қажет болған жағдайда, сонымен бірге нарық үлесі төмендегенде
бағаны түсіру саясатын қолданады. Бағаның түсуін тұтынушылар тауар
сапасының төмендеуінен деп ойлауы мүмкін. Сонымен қатар, едәуір қорлары бар
мықты бәсекелестер өз бағаларын төмендетіп, компанияны нарықтан ығыстырып
шығаруы мүмкін.
Бағалардың өсуінің негізгі факторы- бұл қазақстандық тауарлар мен қызмет
нарығында орын алып отырған шығындар инфляциясы. Шығындар үлесінің артуы
өнімділіктің өсуіне сәйкес келмесе рентабельділік төмендеп, кәсіпопрын баға
деңгейін өсіруге мәжбүр болады. Бағалардың өсуіне себеп болатын тағы бір
фактор- шамадан тыс сұраныс.
Маркетологтар бағаны жоғарлатқанда мынадай ережелерді орындауы тиіс:
1. Тұтынушылар бағаның артуы орынды деп қабылдауы тиіс, оларды осыған
сендіру қажет.
2. Бағаларды белгілейтіндей етіп, біртіндеп өсіру керек.
3. Шығындарды қымбат емес материалдарды қолдану есебінен азайту,
рентабельді емес бұйымдар өндірісін қысқарту, сұраныстағы қызмет
түріне төлемақы белгілеп, олардың жалпы деңгейін төмендету,
жеңілдктерді реттеу, тауардың күрделі конструктивтік ерекшеліктерін
қолданбау, қымбат емес орайтын материалдарды қолдану қажет.14
Ассортименттік саясат тұтынушы талабына сай тиімді ассортименттік, тауар
құрылымын, бір уақытта өнімнің өмірлік циклінің әр кезеңінде болатын өнім
модификациясы мен жаңа тауарды шығару проблемасын топшылайды.
Бір уақытта нарықта болатын, бірақ жаңашылдық кезеңімен ерекшеленетін
тауарлар ассортиментін оңтайландыру кәсіпорын табыстылығы мен жұмыс
тұрақтылығын кепілдендіреді.
Нарықта бір уақытта тауардың келесідей топтары болуы мүмкін:
• Негізгі – кәсіпорынға негізгі табыс әкелетін және өсу кезеңіндегі
тауарлар;
• Қолдаушы – сатудан түскен түсімді тұрақтандыратын және де толысу
сатысында тұрған тауарлар.
• Стратегиялық тауарлар – кәсіпорынның болашақтағы табысын қамтамасыз
етуге икемделген тауарлар.
• Тактикалық - өсу мен толу сатысында тұратын және негізгі тауар
топтарының сатуы ынталандыруға бейімделген тауарлар. Тауардың негізгі
тобы нарық айналымындағы барлық тауарлардың 73-85% құрайды.
Кәсіпорынның өнімді өткізу саясаты келесідей бағытта құрылуы мүмкін:
• ӨНДІРІСТІ МАМАНДАНДЫРУ;
• әртараптандыру;
• диверсификациялау;
• интеграциялау
Мамандандыруды қолдануға келесі факторлар әсер етеді:
• өндірісті ұлғайтуға ресурстардың болмауы;
• технологиялық процестің ерекшеліктері және тауардың өзіндік
артықшылықтары;
• нақты тауар нарығының терең сегменттелуі.
Әртараптандыру саясаты бәсекелестердің тауарлары мен қызметтеріне
қарағанда ерекше, өте жақсы сапасымен тауарлар мен қызметтердің бөлініп
шығуы, оларға айрықша тұтынушылық қасиеттер, ерекше сапа, ғылыми техникалық
және технологиялық ерекшеліктер, шикізаттың басым сапасы, сенімділік,
сатылғаннан кейінгі қызмет және сыртқы түрі жатады. Алайда, бұл саясат
үлкен шығындарды талап етеді.
Әртараптандыру саясаты фирманың нақты тауар саясаты деңгейінде өсу
мүмкіндігі аз болса немесе бәсекелестер позициясы өте нақты болғанда
қолданылады.
Әртараптандыру шоғырланған және таза түрін бөліп қарастыруға болады.
Шоғырланғын диверсификацияда фирма өндіріс тізбегінен шығып, өндіріс
бағдарламасын қызметтің басқа түрлерімен толықтырады.
Таза әртараптандыру стратегиясы. Коммерциялық және технологиялық
жоспармен де байланыспайтын, қызметтің жаңа түрі меңгеріледі. Тәуекелді
және күрделі, алайда, сұраныс құрылымы өзгергенде тәуекелділікті
төмендетуге мүмкіндік беретіндіктен кәсіпорынды тұрақты жұмыспен қамтамасыз
етеді. Мысалы, Беккер и К ҚазақстанГерман біріккен кәсіпорнын
диверсификациялы деп атауға болады, себебі кәсіпорын құрамына тәулігіне 10
т. шұжық өнімдері мен ет өнімдерін өндіретін шұжық цехы, 1000 бастық шошқа
фермасы, 500 кг жуық нан пісірілетін шағын наубайхана, сыра өндіретін зауыт
және Пруссия рестораны кіреді.
Интегративті саясат, фирма өндіріс және өткізу тізбегінде әртүрлі маңызды
буындардықадағалай отырып, өз табысын көтеру мүмкіндігіне ие болса, онда
интегративті саясат ақталады.
Интеграция көлденең және тік, алға (сауданы қамту) және артқа
(жабдықтау көздерін қамту) деп бөлінеді.
Тік интеграция саясаты – тауар өндірісін бір технологиялық тізбекке
шоғырландырады. Оған жататындар шикізатты өндіру, оны өңдеу, жаңа
бұйымдарды шығару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ Өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...6
1.1 МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 12
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .1 8
2. “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ- Т” ЖШС-ң ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .25
2.1 Кәсіпорынның өндірістік- экономикалық қызметінің
сипаттамасы ... ... ..25
2.2 “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң қаржы- экономикалық жағдайын талдау...34
2.3“ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу қызметінің тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3. “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң Өнімді Өткізу қызметін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .45
3.1 Кәсіпорында өнімді өткізу жүйесін кешенді пайдалану
жолдары ... ... ... .45
3.2“ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң өнімді өткізу саясатын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
ҚОСЫМШАЛАРЫ
Кіріспе
Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде
өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа
жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде
бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі
ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы
жүйе қызметін талдау және өнімді өткізуді кәсіпорынның өндірістік - өткізу
қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.
Қазіргі кезде өнімді өткізу кәсіпорындардың шаруашылық қызметін
жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы
тиіс. Бұл жағдай осы заманғы маркетингтің ролі мен маңызы туралы
көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында кәсіпорын тиімді қызметін басқару
үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет,
бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.
Кәсіпорындардың маркетинг қызметіне жүргізілген талдау, нақты
мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің
маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар,
отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және өнімді
өткізу ісіне бағытталған. Ал тауар саясаты маркетинг қызметінің негізгі
құрамдас бөлігі екенін ескере кетсек, онда тауар саясатына тоқталмай
айналып өту мүмкін емес.
Бұл жағдай Республика Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанындағы
Қазақстан халқына Жолдауында ерекше айтылады: Экономика біздің дамуымыздың
басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол
жеткізу – негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз
экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы, қол жеткіземіз.1
Маркетингтің классикалық теориясындағы маркетинг– концепциясының басты
бөлігі тауар дегенге келсек, кәсіпорынның маркетинг қызметі барлық нарықтық
бәсекелестерге төтеп бере алуы үшін дұрыс тауар саясатын өз қызметтерінде
дұрыс жүргізе алмауда. Осы себептен көптеген кәсіпорындар бәсеке
талаптарына шыдай алмай және де тұтынушылардың сұраныстарын орындай алмай
нарықтағы өз позициясын жоғалтуда.
Зерттеудің өзектілігі өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі
тауар ассортиментін қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың
сапасының жоғары болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды,
тауар белгілерін, қораптамасын, маркіленуін және де сервистік қызмет
көрсетуін талап ететін көп факторлы қызмет аясы. Сондықтан да өнімді өткізу
саясаты төңірегінде қазіргі таңдағы нарық талаптарына сай өзіндік
проблемалары бар. Бүгінде біздің еліміз әлемдік сауда ұйымына мүше болуға
ат салысып жатқанда біздің кәсіпорындарымыз өндіретін өнімдер дүниежүзілік
талаптарға сай болуы керек. Ал, бұл талаптардың бәрі сайып келгенде, тауар
саясатына, яғни тауар ассортиментіне, жаңа тауарлар шығаруға, тауардың
өмірлік кезеңінің ұзақтығына, қораптама, орама түрлерінің сан алуандығына
байланысты. Олай болса, әрбір кәсіпорындарының өз қызмет аясында өнімді
өткізу саясатын дұрыс бағытқа қою заман талабы.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, президентіміз Н.Ә.
Назарбаевтың 2006 жылдың 1 наурызындағы халыққа жолдауында айтылғандай
елдің дамуын бәсеке қабілетті экономика құру арқылы жүргізу керек, сондай-
ақ Қазақстанның әлемдегі бесекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы болып табылады 2.
ЖОҒАРЫДА КӨРСЕТІЛГЕН ЖАҒДАЙЛАР ОСЫ ЗЕРТТЕУ ТАҚЫРЫБЫН ТАҢДАУДЫ
АЙҚЫНДАЙДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН СИПАТТАЙДЫ.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – маркетинг қызметіндегі өнімді өткізу
саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, құрылыс
өнімдерін шығаратын “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң маркетингтік қызметін талдау
және өнімді өткізу саясатынын жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген
мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:
• Кәсіпорындардағы маркетингтік қызметінің және де соның ішінде өнімді
өткізу саясатының теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей
отырып, оның отандық кәсіпорындарда қолдану деңгейін анықтау;
• Қазақстанның құрылыс өнімдері нарығын зерттеу;
• Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты үрдісін қарастыру;
• Өнімді өткізу саясатын зерттеу барысында әдістемелерді әзірлеуді
зерттеу;
• Тауар ассортиментін кеңейту жолдарын іздеу;
• Өнімнің өмірлік кезеңі бойынша, тауардың нарықта неғұрлым ұзағырақ
тұруын қарастыру;
• Тұтынушылардың талғамына сай жаңа құрылыс өнімдерінің түрлерін шығару
үшін тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу;
• Құрылыс өнімдерін өндіретін “ПолимерМеталл-Т” ЖШС-ң саясатына шолу
және оны жетілдіру жолдарын көрсету.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ретінде “Полимер Металл-Т” ЖШС-де
жүргізілген маркетингтік зерттеулер талданады. Дипломдық жұмысты зерттеудің
теориялық, әдістемелік негізінде қазақстандық және шетелдік ғалым-
экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы нақты өнімді өткізу
саясаты бойынша еңбектері алынды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының
заңдары мен экономикалық мәселелері бойынша ақпараттық басылымдардағы
нормативтік құқықтық құжаттары қолданылды. Сонымен қатар, өнімнің
технологиялық құрамын және талаптарға сай дайындалуын білу үшін
“ПолимерМеталл-Т” ЖШС-і жөнінде мәліметтер алынды.
Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі бағыты,
салыстырмалы талдау, хабар өңдеудің статистикалық әдістері, т.б. ғылыми
тәсілдер қолданылды.
"ПолимерМеталл-Т" ЖШС бойынша жазылған дипломдық жұмыс: кіріспе, 3
бөлім және қорытынды бөлімдерден тұрады.
Бірінші бөлімде: Кәсіпорынның өнімді өткізуді ұйымдастырудың теориялық
аспектілері қарастырылды.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ-Т” ЖШС-Ң ҚҰРЫЛУ ТАРИХЫ, ЖАЛПЫ СИПАТТТАМАСЫ;
ӨНІМДІ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІ, ТЕХНИКА- ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ТАЛДАНДЫ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ: “ПОЛИМЕРМЕТАЛЛ-Т” ЖШС-Ң ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ, КӘСІПОРЫНДА ӨНІМДІ ӨТКІЗУ ЖҮЙЕСІН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ
ӨНІМДІ ӨТКІЗУ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНДЕГІ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ РОЛІ, ОРНЫ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР
ЕТЕТІН ФАКТОРЛАРЫ
КЕЗ-КЕЛГЕН КӘСІПОРЫН НАРЫҚПЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫС ОРНАТЫП, ТҰТЫНУШЫЛАРҒА
ҚАЖЕТТІ ӨНІМДЕРІН ЖЕТКІЗІП, САТЫП АЛУШЫЛАРЫН ҚАЖЕТТІ АҚПАРАТПЕН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТІП, ӨЗ ҚЫЗМЕТІН ЖҮРГІЗЕДІ. КӘСІПОРЫН НАРЫҚТАН АҚША ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚА ДА
АҚПАРАТТАР АЛА ОТЫРЫП, БІРТҰТАС ҚЫЗМЕТ ЖҮРГІЗУШІ, ТҰЙЫҚТАЛҒАН ЖҮЙЕНІ
ҚАЛЫПТАСТЫРАДЫ. ЖАУАП РЕТІНДЕ КӘСІПОРЫН СОНДАЙ-АҚ АҚПАРАТ ПЕН АҚША
ЖІБЕРЕДІ. СӨЙТІП, КЕЗ-КЕЛГЕН КӘСІПОРЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІ МАРКЕТИНГТІК ОРТАҒА
ТӘУЕЛДІ БОЛАДЫ.
КӘСІПОРЫННЫҢ МАРКЕТИНГТІК ОРТАСЫ – КӘСІПОРЫННАН ТЫСҚАРЫ ЖЕРЛЕРДЕ
ӘРЕКЕТ ЕТУШІ, МАҚСАТТЫ КЛИЕНТТЕРМЕН ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ОРНАТУ ЖӘНЕ
ОНЫ ҰСТАП ТҰРУДАҒЫ МАРКЕТИНГ ҚЫЗМЕТІНЕ БАСШЫЛЫҚ ЖАСАУДЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІНЕ
ЫҚПАЛ ЕТУШІ БЕЛСЕНДІ СУБЪЕКТІЛЕР МЕН КҮШТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫ.
Қай тауардың болмасын бәсекелік қабілеті оның тұтынушы қызығушылығына
ие және осы сұранысты қанағаттандыратын көрсеткіштерінің жиынтығымен
анықталады, ал белгіленген шектен шығатын басқа көрсеткіштер бағалауда
есепке алынбауы тиіс, яғни өндірушіге әсер ететін көрсеткіштерге тұтынушы
мән бере қоймайды. Осылайша тұтынушыны өнімнің жобаланып,
өндіріліп, тасымалданып, нарыққа түсуіне дейінгі жағдайлар қызықтырмайды,
ал қызығушылық тудыратыны, өнімнің тұтынушылық құрамы. Мысалға, егер басқа
барлық сипаттамларды сақтай отырып, өндірушінің өндірістегі материал
сиымдылықты, еңбек сиымдылықты төмендетуіне қол жеткізсе, онда бұл өнімді
өткізу деңгейі жоғарылайды, бірақ тұтынушы қызығушылығы, өндірістік
шығындарды және материалдық шығындарды төмендетумен байланысты өнім бағасы
төмендемесе еш өзгеріссіз болады.3
Өнімді өткізуді бағалауда талданып отырған және бәсекелес өнімнің
параметрлерін сатып алушының талаптарының деңгейімен салыстырып, алынған
көрсеткштерді салыстыру керек.
Маркетингтік тұрғыдан алғанда қолдану саласында ғана емес сондай-ақ
конструктивті және технологиялық ерекшеліктеріне байланысты тек бір текті
өнімдерді слыстыруға болады.
Маркетингтік қызметтегі өнімді өткізу микро және макро орталардан
құрылады. Микроорта – клиенттерге қызмет көрсетуі бойынша кәсіпорынның
өзіне және оның мүмкіндіктеріне тікелей қатынасы бар күштермен, яғни
жабдықтаушылармен, маркетингтік делдалдармен, клиенттермен және
байланыстағы аудиториялармен ұсынылған. Кәсіпорынның табысы көбінесе оның
делдалдарының, бәсекелестерінің және түрлі байланыстағы аудиториялардың
әрекеттеріне қатысты болады. Кәсіпорынның микроорта шеңберінде әрекет етуші
күштер келесі сурет түрінде көрсетілген. Маркетингтің микроортасы –
кәсіпорын қызметіне тікелей қатысты болатын маркетингтік күштер. Маркетинг
қызметінің жетекшілері маркетингтік жоспарларды жасау кезінде кәсіпорынның
өз ішіндегі басқа топтарды ескеруі қажет. Мысалға: жоғары басшылық, қаржы,
өндіріс, маркетинг, бухгалтерия бөлімі, т.б.
4
1- сурет – өнімді өткізудің микроорта факторлары.
Осы микроорта факторларының ішінде ерекше орынды тұтынушыларға беруге
болады. Себебі тұтынушы осы кәсіпорынның бәсекеге қабілетті болуына
көмектесетін басты фактор. Оларды зерттеу арқылы кәсіпорын олардың
қажеттіліктері мен қалауын, тауарлар мен сату көлеміне деген сұранысты біле
отырып, олардың көңілінен шығатын тауарларды өндіруге бар күштерін салады.
Тұтынушылардың елеулі өзгерістері байқалған жағдайда, кәсіпорындағы
маркетингтік бағдарламаға толықтырулар мен түзетулер енгізілуі қажет.
Тұтынушылар арасында тауарлардың қозғалуына, өткізуіне және бөлінуіне
компанияларға көмектесуші ұйымдар – маркетингтік делдалдар көмектеседі.
Тиімді сауда делдалдарын таңдай білу компания тауарын өткізуде өте маңызды.
Осы тұтынушылардың өнімді пайдалану дәрежесіне қарай кәсіпорын бәсеке
қабілеттілікке қол жеткізеді. Кез-келген кәсіпорын көптеген бәсекелестермен
бетпе-бет келеді. Бәсекелестерді анықтаудың ең жақсы тәсілі –
тұтынушылардың тауарларды сатып алу туралы шешімді қалай қабылдайтындығын
зерттеу керек. Бәсекеге жетудің тағы бір тәсілі – тиімді жабдықтаушыларды
таңдай білу.
Жабдықтаушылар – кәсіпорынды тауарлар өндіру мен қызмет көрсету үшін
қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз ететін кәсіпорындар мен
ұйымдар. Осылайша кәсіпорынның мақсатына және бәсеке қабілетті болуына қол
жеткізу үшін оның қабілетіне байланыс аудиториялары ықпалын тигізеді.
Кәсіпорын және оның жабдықтаушылары мен делдалдары, бәсекелестері
неғұрлым кең ауқымды макроортада әрекет етеді. Макроорта – неғұрлым кең
шеңбердегі күштер арқылы берілген. Ол кәсіпорынды қоршап тұратын және оның
қалыптасуына әсер ететін факторлардан тұрады. Бұл ортаны сипаттайтын
факторлар келесі суретте келтірілген.
4
2- сурет – өнімді өткізудің макроорта факторлары.
Суреттегі түсініктерге қысқаша тоқталатын болсақ, алғашқысы
демографиялық фактор, яғни халықтың саны, орналасу тығыздығы тұрғысынан
зерттейтін ғылым. Бұл ортаның зерттелуі бүкіл дүние жүзі біртұтас әлемдік
нарыққа айнала бастауымен түсіндіріледі. Маркетингпен айналысатын маман
үшін демографиялық орта үлкен қызығушылық тудырады, өйткені нарықтың өзі
адамдардан тұрады. Нарықтың үнемі өзгеріп отыратын жағдайына бейімделу
мақсатында өнімді өткізудің макроорта факторларын әрдайым бақылап отыруы
қажет.
Бұл факторлардың ішінде кәсіпорын жағдайына әсер ететін ең маңыздысы –
экономикалық фактор болып табылады. Сондай-ақ өнеркәсіптің қоршаған табиғи
ортаға зиян келтіруіне байланысты қоғамда көптеген алаңдатушылық туғызуда,
яғни табиғи ортаға тигізетін өз үлестерін бақылап отырғаны жөн. Маркетинг
қызметін атқарушы кәсіпорын жетекшілері қоршаған ортаға қоршаған ортаға
зиян келтірмеуді ескеруі және бұл мемелекеттің бақылауында болуы тиіс.
ҒТП – өндіріске жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологияны енгізу
негізгі және маркетингтік ортаның маңызды факторы болып саналады.
Жаңартылған құрал-жабдықтарды енгізу арқылы кәсіпорын өз қызметін ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туады, және өндіретін өнімі де біршама жоғарылайды.
Ғылым мен техниканың дамуы үлкен мүмкіндіктермен қатар, қоршаған ортаға
айтарлықтай қауіп тудырады. Сондықтан да кәсіпкерлер өз қызметінің өз
қызметінің қоғам дамуына кері әсерін тигізбеуі үшін ғылыми-техникалық
ортадағы өзгерістерді ескеруі қажет.
Маркетингтік шешімдер қабылдауда саяси жағдайлардың әсері күшті. Бұл
орта бірінші кезекте кәсіпкерлік қызметті реттеу жөніндегі заңдылықтардан
қалыптасады. Кәсіпорын өнімді өткізу қызметінің дамуына әлеуметтік-мәдени
факторлар да әсер етеді. Маркетинг мамандары өнімді өткізу мүмкіншіліктерді
анықтау үшін әлеуметтік-мәдени ортадағы тенденциялар өзгерістерін алдын-ала
болжауға тиіс. Бұл орта ең алдымен нормалар жүйесі, қоғамда орын алған
ережелер мен құндылықтар, адамдар арасындағы қарым-қатынас маңызды мәнге ие
болады.5
Нарықтың өзгермелі жағдайына бейімделу үшін кәсіпорын үнемі өнімді
өткізудің макроортасын қалыпты түрде бақылап отыруы қажет. Бірақ ол
факторлардың барлығы кәсіпорын қызметіне бірдей әсер етпейді. Ұйым өз
тарапынан макроортаның қандай факторлары қызметке зор әсер ететінін, ал
қайсысы дамуына қауіп төндіретінін анықтауы қажет.
Осылайша кәсіпорын әлемдік нарықта өз орнын табу үшін, кәсіпорын ішкі
және сыртқы орта факторларын ескеруі қажет. Яғни, кәсіпорынның нарықтағы
қызметі оның стратегиясы мен тактикасын, формалары мен әдістерін анықтайтын
әр түрлі макро және микроорта факторларының әсерінен қалыптасады.
Маркетинг қағидаларын елемеу, көптеген өнімді өткізу нарықтың және
тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің болмауы, өнеркәсіптік кәсіпорындардың
қоймаларында дайын өнімнің ірі қорларының жинақталуына әкеледі. Мұндай
экономикалық жағдай өтпелі экономиканың дамуының алғашқы кезеңіне тән.
Қазақстан экономикасында маркетингті қолданудың ерекшеліктері мен
серпіні және экономикалық субъектілердің қағидаларын пайдалану барысында
ықпал ету сипаты көбіне өтпелі кезең жағдайына орай анықталады.
ХХ ғасырдың басында пайда болған маркетинг категориясы өзінің әрекет
етуі уақытында кешенді кәсіпорынның тауар нарықтары дамуы мөлшері бойынша
нарықтық ортамен өзара әрекет етуіне біртіндеп көшуімен байланысты бірқатар
өзгерістерге ұшырады. Бүгінгі таңда Қазақстандағы өнімді өткізу қызметінің
дамуында келесі сипатты тенденцияларды бөліп көрсетуге болады:
– өнімді өткізу қызметі ғылыми-техникалық прогрестің айтарлықтай
әсерінде болғандықтан, жекелей айтқанда ақпараттардың көптігіне
қарай технологиялар ерекше орынға ие;
– тұрғындар топтарының әлеуметтік белсенділігінң өсуі өнімді өткізу
қызметі сипатын анықтайтын айтарлықтай фактор ретінде
қарастырылуда;
– қазіргі уақыттағы өнімді өткізу қызметі ашық инновациялық сипатта
болып, үнемі жаңартуға негізделген;
– өнімді өткізу қызметінің кең тарауы тек салалық, коммерциялық
аумақта ғана емес, сондай-ақ барлық адам іскерлігі аумақтарын
қамтуда.6
Өнімді өткізу қызметінің дамуының маңызды факторы нарық шартын сатып
алушы белгілеп, билік жүргізетіндей, ұсыныс сұраныстан жоғары болатындай
жағдай жасау.
Қазақстандағы өнімді өткізу қызметінің қалыптасу үдерісін сипаттай
келе, оның өндірісті жоспарлау, сұранысты зерттеу және бақылау сияқты
элементтері әкімшілік-жоспарлы экономикада да қолданылғанын атап өту керек.
Отандық кәсіпорындарды басқару жүйесіне өнімді өткізу қызметін енгізу
ерекшеліктері 1990-шы жылдар басында пайда болып, бүгінгі күнгі сыртқы орта
факторларымен байланысады. Олардың әсері маркетинг іс-әрекетін бірталай
қиындатып, осы жүйенің нақты проблемаларына әкеледі. Экономикалық
реформалар басталғаннан бері өткен жылдар нарықтың әрекет етуінің негізгі
алғы шарттарының қалыптасуы жайлы айтуға мүмкіндік береді. Өтпелі кезеңде
экономиканың жаңа құрылымын қалыптастыру үрдістері мен жаңа нарықтық
қатынастардың құрылуымен байланысты экономикалық қатынастар пайда болды.
Өнімді өткізу қызметінің даму деңгейі мен сипатты ерекшеліктері осы
қатынастар, жалпы экономика және жекелей ішкі жүйелерінің даму
деңгейлерімен тығыз байланысты.
Қазақстанда маркетинг ғылым бағыты, шаруашылық қызмет аумағы және
өндірістік өткізу қызметін басқару жүйесі ретінде республиканың нарықтық
қатынастарға өтуінен бастап қалыптасты. 1991 жылдан бастап кәсіпорындар мен
ұйымдарда маркетинг бөлімдері ашылды, оған маркетолог мамндардың қызметі
енгізіле бастады. Маркетинг бәсекелік күрестің тиімді құралы болып
табылады, сондықтан отандық экономикада ол неғұрлым бәсеке қабілеттілігі
күшті салаларда дами бастады.
Өнімді өткізу саясаты кәсіпорын қызметіндегі тауар ассортиментін
қалыптастыруды, олардың жаңа түрлерін шығаруды, олардың сапасының жоғары
болуы мен бәсеке қабілеттілігін, өмірлік кезеңін талдауды, тауар
белгілерін, қораптамасын, маркіленуін, және де сервистік қызмет көрсетуін
талап ететін көп факторлы қызмет аясы.
Өнімді өткізу стратегиясы – бұл кәсіпорынның стратегиялық
мақсаттарына жету құралы, ол ресурстық мүмкіншіліктері мен нарық
конъюнктурасының жағдайына сәйкес тауар өндірісінің ұзақ мерзімді
болашағындағы даму бағытын анықтайды.
Осындай түсініктермен қатар құрамына кәсіпорын шығаратын нақты тауар
түрін ұйымдастыратын, оның сапасын, функцияларын, сыртқы түрін,
маркіленуін, қораптамасын және қызмет көрсетуі кіретін өнім саясаты
түсінігі бар.
Егер өнім сапасы оның компоненттерінің физикалық және химиялық
қасиеттеріне байланысты болса, сыртқы түріне геометриялық фигуралар мен
түстер комбинациясынан тұратын форма әсер етеді.
Дизайн – бұл белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыруға арналған өнім
функциясы мен сыртқы түрін сипаттайды. Дұрыс жасалған дизайн
инновациялылықтың факторы бола отырып, бұйымның тартымдылығы мен
эстетикалылығын көтереді. Бұл әрине шығындарды азайтып өткізу көлемін
көбейтуге ықпал етеді.
Кәсіпорынның маркетинг қызметінің басты құрама бөлігі, өнімді өткізу
саясатының тағы бір көрсеткіші – тауардың өмірлік циклі, бұл тауардың
нарықта болу уақыты. Тауардың өмірлік циклі концепциясын американдық ғалым
Теодор Левитт 1965 жылы жасаған. Оның айтуынша әр тауардың нарықта нақты
кезеңдердің ауысуын сипаттайтын өзіндік өмірлік циклі болады және ол ерте
ме, кеш пе жетілген немесе қымбат емес тауарлардың нарыққа келуінен
ығысады. Ол өнімге деген сұранысты фирма табысын тауар ассортиментін, нарық
сегментін, бәсекелестердің іс қимылын және әр кезеңдегі стратегиялық
маркетингті зерттеуге мүмкіндік береді.
Тауардың өмірлік циклі концепциясы тауар түріне, типіне қатысты,
сондай ақ сауда маркасына қарай қолданылуы мүмкін.7
Тауар типі, әдетте тауар түрі мен сауда маркасына қарағанда дәстүрлі
өмірлік циклде нақтырақ өтеді. Тауардың өмірлік циклі ең алғаш маркалы
тауарлар мысалында зерттелген. Оның кезеңдеріндегі өзгерістер сәннің,
дәмнің, стильдің, техникалық прогрестің әсер етуінен көрінеді. Тәуелді
өзгермелі үлгілер өткізу көлемі, пайда немесе фирманың басқа да
көрсеткіштері, тек жалғыз ғана тәуелсіз өзгермелі нәрсе ол – уақыт. Осы
көрсеткіштердің дамуы уақытқа сай нақты үлгімен өтеді.
Тауардың өмірлік циклі құрылымы бірнеше фазалармен суреттеледі.
Олардың саны әр авторларда әр түрлі 4 пен 6 арасында ауытқиды.
Тауардың өмірлік циклі әдетте 4 кезеңге бөлінеді: енгізу (нарыққа
шығару), өсу, кемелдену, құлдырау немесе құлау. Жеке фирмалар үшін олар
нақты мақсаттарына, ресурстарына, маркетинг жоспарына, бәсекелік ортасына,
табыс деңгейіне және енгізу кезеңіне байланысты ерекшеленуі мүмкін. Әр
түрлі тауардың өмірлік циклі әр кезеңінде әртүрлі ұзақтықта болады: бірнеше
күннен бірнеше жылға дейін.
Тауардың өмірлік циклі кезеңдері қажеттілік пен сұраныс шамасы;
тұрғындардың өмірлік деңгейі (ол жоғары болған сайын тауарды жиі ауыстыру
тенденциясы да жоғары), ҒТП–ң даму қарқыны, нарық конъюнктурасы сияқты
факторларға
байланысты сараланады. Төмендегідей тұжырымдар анықталған: тауардың өмірлік
циклі әр кезеңінде экономикалық және бәсекелік орта өзгеріп отырады:
• әр кезең үшін басымды стратегиялық мақсаттарды анықтайды;
• әр кезеңде шығындар мен пайда құрылымы әрқалай;
• маркетингтік бағдарлама әр кезеңге бағытталуы керек.
Өнімді өткізудің міндеті – нарықтағы тауар өмірі ұзақтығын ұтымды түрде
ұзарту, алайда ҒТП дамуы тауардың жылдам ескіруіне әкеп соғады. Тауардың
өмірлік циклі кезеңіне табыс көлемі, инвестиция, маркетингке кеткен
шығындар, бәсеке қабілеттілік деңгейі, тауар бағасы, тұтынушылар мінез
құлқы тәуелді болады.
Тауардың нарыққа шығуы және ену кезеңі. Кезең мақсаты – тауарға нарық
қалыптастыру. Ол анықталмағандықтың жоғары деңгейімен
анықталады. Себебі, технология әлі даму сатысында, нарыққа нашар анықталған
өндірістік күштер жұмылдырылмаған, тауарды шығару аз партиямен жүзеге асады
және нәтижесінде үлкен шығындарға ұшырайды.
Сатудың өсу қарқыны тауар жаңашылдығы мен тұтынушы сұранысына жауап
беру көлеміне байланысты. Әдетте жаңа тауарлардан гөрі тауарды
модификациялау өнімді өткізуді ұлғайтады.8
ӨНІМДІ ӨТКІЗУ АРНАСЫНА ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ МІНДЕТІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ АЯСЫ :
1. Ақпараттық- маркетингтік зерттеулер жүргізу, ақпаратты жинау және
оларды тарату.
2. Коммуникациялық – жарнамалық ақпаратты жасау және тарату.
3. Тауарлады бейімдеу - тауарларды сатып алушының талабына сай ынғайлау
(өндіріс, сұрыптау, құрастыру және орау).
4. Байланыстарды орнату - мүмкін болатын сатып алушылармен байланысты
орнату және қолдап отыру.
5. Келіссөздер жүргізу – тауар меншігін иемденуге беру үшін баға және
басқа да шарттар туралы келіссөздер жүргізу.
6. Тауар қозғалысын ұйымдастыру – тауарды тасымалдау және қоймаға қою.
7. Қаржыландыру – арнаның қызмет атқаруына қажетті шығындарды жабатын
қаржыны іздеу және пайдалану.
8. Тәуекелге бару - өткізу арнасының жауапкершілігін өз міндетіне алу.
9. Төлем жасау – тауарды өндірушіден алуға және тұтынушыға сатуға
байланысты операциялар.
10. Меншік құқығын табыстау – тауарларды иемдену құқығын бір жеке немесе
заңды тұлғадан екінші бір тұлғаға табыстау.
Арнаның өткізу қызметтерін тек өндірушілер де, делдалдар да жүзеге асыруы
мүмкін. Өткізу процестерін жалпы сипаттай келе, оның арналар, деңгейлер,
жүйелер және өткізу нысандары деген құрамдастарын бөліп атайды.9
2. Кәсіпорын қызметінде өнімді өткізудің әдістемесі
Өнімнің өткізілу қабілетін бағалау, бүгінгі күні, өндіруші үшін де,
тұтынушы үшін де маңызды. Cебебі, шығарылған өнімдердің өткізу нарығында
бәсекелес өнімдерден артықшылығын немесе кемшілігін анықтау, сол арқылы
өндірістік стратегиясын белгілеу - өндірушіге, сатып алатын өнімнің осы
тектес өнімдерден құндылығын айқындау, сол өнімнің мейлінше тиімділігін
бағалау – тұтынушыға қажет.
Бүгінгі таңда өнімнің өткізудің көптеген әдістемелері мен оларды
жүргізу жолдары бар. Олардың бірқатары өнімді бәсекелес өнімдердің жалпы
сипатымен салыстырып талдауға негізделсе, тағы бір тобы индекстік әдіспен
бағаланады. Мұндай бағалаулардың негізі болып зерттелетін өнімнің сапалық
және құндылық көрсеткіштерін тұтынушы талаптарымен салыстыру саналады.
Алайда, тұтынушының талаптары туралы мәлімет алудың біршама қиындығына
орай, өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау базалық өніммен салыстыру арқылы
жүргізіледі. Бұл үшін нарыққа ұсынылған ұқсас өнімдердің ішінен өтімділігі
жоғары, тұтынушылық қасиеттері сенім туғызатын және беделді өндірушінің
тауары таңдап алынады. Осы үлгілі өнімнің көрсеткіштеріне салыстырмалы өнім
көрсеткіштерінің сәйкестілігі немесе сәйкессіздігі өнімді өткізу
деңгейін анықтайды.
Эксперттік әдістемені қолданудың көптеген тиімділіктері бар. Ең
алдымен, ол – өнімді бағалау кезінде оның негізгі сипаттарын анықтаудың әр
алуандығы. Екіншіден, өнімнің қасиеттерін сипаттайтын бағалаушыларды
қарапайым тұтынушыдан, білікті маманға дейін тарту мүмкіндігі. Үшіншіден,
өнімнің бәсекелік қабілетін нарықтың әр аймақтарында бағалау арқылы, оның
сол өңірдегі нақты деңгейін анықтауға қолайлылығы. Алайда, бұл әдіспен
өнімнің бәсекелік қабілетін бағалағанда, сарапшыларды таңдау мұқияттылықты
қажет етеді. Өйткені, таңдалған әрбір сарапшы алынатын соңғы нәтиженің
сапасына белгілі бір деңгейде ықпал етіп отырады.
Өнімді өткізу көрсеткіштерін есептеуде оның сапасы мен бағасын
бейнелейтін жекелей, топтық және интегралдық индекстерді қолданады. Көп
жағдайда қолданылатын бұл индекстердің ерекшелігі, жоғарыда аталған әдістер
сияқты, бағаланатын өнімнің әрбір көрсеткіштерін үлгілі өнім
көрсеткіштерімен салыстыруында. Яғни, белгілі бір өнімнің артықшылығын
төмендегі формуламен бейнелеуге болады:
Q = RS
(1)
мұндағы Q – өнімді өткізу деңгейі;
R – тиімділігі (өнімнің сапасы)
S – өнімді алуға және пайдалануға кеткен шығындар.
Интегралдық әдісті есептеу жеке және топтық индекстердің жиынтық
шамасымен жүргізіледі. Жеке және топтық индекстер сапалық және құндық
көрсеткіштерге бөлек есептеледі және соңында біріктіріледі.
Өнімді өткізудегі сапалық көрсеткіштің жиынтық индекстері мына
формуламен есептеледі:
Ik = ∑ qi ai ,
(2)
мұндағы Ik - сапаның топтық индексі
qi – сапаның i – параметрі бойынша жекелей индексі;
ai – жалпы құрамда i – параметрінің салмағы.
Алынған топтық индекс өнімді өткізудегі қарастырылатын өнімге
сапалық қасиеті жағынан сәйкестігін көрсетеді. Алайда, сапа тұтынушы үшін
өнімнің құндылығын толық көрсете алмайды. Сондықтан құндық негізде өнімнің
экономикалық параметрлері есептеледі. Тұтыну құны индексімен бейнеленетін
талданатын өнім мен базалық өнімнің бағадағы айырмашылығы олардың бағалық
бәсекелік қабілетін көрсетеді.
Тұтыну құны тауарды сатып алуға және жеткізуге (өткізуге) кеткен
шығындармен өлшенеді. Бұл көрсеткіш формула түрінде былайша бейнеленеді:
Іэ = ЦП ЦПб = ∑ Ij fj ,
(3)
мұндағы ЦП,ЦПб – бағаланатын өнім мен базалық өнімнің тұтыну құндары;
Ij , fj - бағаланатын өнім мен базалық өнімнің
тұтыну құнындағы
j – түрінің шығыны.
Сапалық және құндық көрсеткіштердің топтық индекстері негізінде,
бағаланатын өнімнің базалық өніммен салыстырғандағы бәсекелік қабілетінің
интегралдық көрсеткіші төмендегі формуламен есептеледі:
К = Ik Іэ ,
(4)
бұл көрсеткіштердің негізгі мәні салыстырмалы өнімдердің арасындағы
тұтынушылық тиімділікті бейнелеу. Сапалық және құндық индекстер арасындағы
өзгешелік өнімнің бәсекелік қабілетін бағалауға мүмкіндік береді. Ik
шамасы өскен сайын өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткіші де арта түседі, ал
Іэ көрсеткішінің мәні артқан сайын К көрсеткіші төмендейді. Егер алынған
мәліметтер нәтижесінде көрсеткіші К1 болса, онда бағаланған өнімнің
базалық өнімге қарағанда бәсекелік қабілеті төмендеу болады. Ал К1 болса,
онда бағаланған өнімді өткізу деңгейі жоғары. К=1 жағдайда өнімдердің
өткізілу деңгейлері бірдей.
Өнімді өткізу деңгейін анықтайтын өзіндік ерекшелігі бар келесі бір
әдістеме – тұтынушыларға сұрау жүргізу арқылы жүргізілетін әлеуметтік әдіс.
Бұл әдіс анкеталық сауал бойынша, өтімі көп өнімді анықтау нәтижесінде
тиісті шараларды қабылдауға жағдай жасайды. Көптеген әдістердің ішінде бұл
әдіс ең қарапайым және шығыны төмен болып есептеледі.10
Негізінен, өнімді өткізу көлемі белгілі бір уақыт аралығында
өзгеріп отыратынын ескерсек, онда аталған әдіспен оның деңгейін жиі – жиі
бағалауға болады. Бағалауды қажет ететін тағы бір тұсы, ол өнімнің
тартымдылық қасиеті, оған өнімнің сыртқы келбеті, қорабының ыңғайлылығы,
сауда белгісі және өнімнің танымалдылығы жатады. Кәсіпорын жұмысының
тұтынушылардың талаптарына сай өнім өндіруге негізделуі оның өткізудегі
тұрақтылығының жоғарылауына кепіл болады. Өнімнің сапалық және тартымдылық
қасиеттерін балдық жүйе бойынша анықтау тұтынушылардың берген балдық
бағаларын (ең төменгісі 1 балдан, ең жоғарғысы 10 балға дейін) топтастыру
арқылы орташа мән алынады және маңыздылық коэффициенттері белгіленеді.
Бәсекелес өнімдерден сапалық артықшылығы оның бәсекелік қабілетінің
бірден – бір мүмкіндігі болып табылады. Келесі бағыт оның бағалық
көрсеткіштерін анықтауға негізделеді. Ішкі нарықтағы өнімдерінің бәсекелік
ортасы, сондай – ақ, сыртқы тасымалдаушылардың бәсекелік ортаға әсері
өндірушілерді баға саясатын дұрыс жүргізуге итермелейді. Аталған әдіс
өнімдерді өткізу көлемін анықтауға кең мүмкіндік береді. Өнімнің сапасы мен
тартымдылық қасиеттері, оның бағасына шаққандағы құны тұтынушы үшін сатып
алатын өнімнің қаншалықты тиімді болатынын көрсетеді. Себебі кез – келген
тұтынушы үшін өнімнің тұтынушылық құндылығы сол өнімнің белгілі бір
қасиеттері үшін төлеуге болатын шекті бағасымен сипатталады.
Сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың негізгі
бағыттары, өнімді өткізу деңгейін бағалайтын көрсеткіштер
классификациясынан көрініс табады.
Мөлшерленуіне қарай натуралды бірліктермен (килограмм, метр, балл,
көлемі шектеусіз), сондай-ақ бағалық бірліктермен сипатталалды.
Өнімді өткізу деңгейінің бағалануына байланысты – базалық және қатысты
көсеткіштер.
Анықталу кезеңіне байланысты – болжамды, жобалық, өндірістік,
эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді
(топтық, жалпылама, интегралды) болуы мүмкін. Бірліктік және кешенді өнімді
өткізу көрсеткіштері, обьектінің (жүйенің) сыртқы ортамен қатынасының
қызықтыруына тәуелді түрлі топтарға біріктіріледі. Көрсеткіштер топтарын
талдаған кезде олардың арасындағы белгілі бір корреляцияны байқауға болады.
Мысалға, өнімнің энергия сиымдылығы сияқты, өндірістің технологиялық
деңгейінің көрсеткіші экономикалық және экологиялық көрсеткіштер топтарымен
өте тығыз байланысты.
Өнімді өткізу , оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу
негізінде бағаланады. Қазіргі заманда өнімді өткізу көрсеткіштерінің
сәйкес топтары арқылы өнімнің (тауардың) құрамын келесі топтар бойынша
классификациялау өте кең тараған: пайдалану бағытының көрсеткіштері,
сенімділік, технологиялық, транспортабельділік, патенттік-құқықтық,
экологиялық және қауіпсіздік көрсеткіштері.
Пайдалану бағытының көрсеткіштері өнімнің қай салада, қай жағдайда
қолданылатынын көрсетіп қана қоймай, осы өнімді пайдаланудан алынатын
тиімді эффектті да айқындайды. Бұл көрсеткіш бағаланып отырған өнімнің
көмегімен белгілі уақыт аралығында қандай көлемде өнім өндірілетінін немесе
өндірістік қызмет көрсетілетінін айқындайды. Пайдалану бағыты көрсеткіштері
тобына келесі топшаларды жатқызуға болады: классификациялық, техникалық
тиімділік, функционалдық, құрылымдық және де құрамы мен құрылымдық.
СЕНІМДІЛІК ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНІМНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ӘР ТҮРЛІ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ ЖҰМЫС ИНТЕНСИВТІЛІГІ МЕН КҮРДЕЛІЛІК
РЕЖИМДЕРІ ҮЗДІКСІЗ ӨСІП, АТҚАРЫЛАТЫН ФУНКЦИЯЛАРҒА ЖАУАПКЕРШІЛІК
ЖОҒАРЫЛАЙДЫ. ЖАУАПКЕРШІЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ЖОҒАРЫЛАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ СЕНІМДІЛІККЕ
ДЕГЕН ТАЛАПТАР ДА ӨСЕДІ. МАШИНАЛАР МЕН БАСҚА ДА ҚҰРАЛ ЖАБДЫҚТАРДЫҢ
СЕНІМДІЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ, ОЛАРДЫҢ ЖӨНДЕЛУІ МЕН
ЭКСПЛУАТАЦИЯСЫНДАҒЫ ЖҰМЫС ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ҰСТАП ТҰРУ ШЫҒЫНДАРЫМЕН ҚАТАР
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ДА АРТАДЫ. ҚҰНДЫЛЫҚ СЕНІМДІЛІГІ КӨІНЕСЕ ЭКСПЛУАТАЦИЯДАҒЫ
ТЕМПЕРАТУРА, ЫЛҒАЛДЫЛЫҚ, ҚЫСЫМ, РАДИАЦИЯ, МЕХАНИКАЛЫҚ АУЫРТПАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ
БАСҚА ЖАҒДАЙЛАРҒА ТӘУЕЛДІ.
ТЕХНОЛОГИЯЛЫЛЫҚТЫҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТУ ҮШІН
ҚАБЫЛДАНҒАН ҚҰРАСТЫРУШЫЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ШЕШІМДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІН
СИПАТТАЙДЫ, ӨНІМДІ ДАЙЫНДАУДА НЕМЕСЕ ЖӨНДЕУДЕ НАҚ ОСЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫЛЫҚ
АРҚЫЛЫ ӨНІМ ӨНДІРУ ҚАРҚЫНЫ, МАТЕРИАЛ ШЫҒЫНДАРДЫ, ӨНДІРІСТІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ДАЙЫНДЫҒЫ, ӨНІМДІ ДАЙЫНДАУ МЕН ПАЙДАЛАНУ КЕЗІНДЕ КЕЗІНДЕ ЕҢБЕК ҚҰРАЛДАРЫ
МЕН УАҚЫТТЫ РАЦИОНАЛДЫ БӨЛУ ДЕҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ.
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе тұтынбай
тасымалдауға қолайлылығын сипаттайды.
Транспортабелділік көрсеткіштеріне мыналарды жатқызуға болады:
1. өнімді тасымалдауға орташа дайындау уақыты;
2. өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
3. өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру
уақыты;
4. тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
5. өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім бірлігінің массасы
және көлемі, физико-механикалық құрамының көрсеткіштері, бұйымның
габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау режимдерінің
шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы, инерциялық
ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы, аталып отырған
өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін немесе
сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің сыртқы
жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты тасымалдау
үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек.
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау
жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын
есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті
неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын және
патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда маңызды
фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді анықтағанда
бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған шешімдерді,
өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық белгісінің және
өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 көрсеткіштермен
бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент қабілеттілік) көрсеткіші
және патенттік тазалық көрсеткіші.
Патенттік қорғалғандық көрсеткіші – бұйымды жасап шығаруда, оның
құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші елде де патентпен және авторлық
құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар жаңалықтары мен идеяларының
саны мен алатын орнын сипаттайды.
Патенттік тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы нарықтарды
еш кедергісіз өткізілуін сипаттайды.
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда
тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік,
температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік
сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.
Әр кәсіпорында өнімді өткізуге ішкі және сыртқы сияқты түрлі
көрсеткіштер әсер етеді.
Ішкі көрсеткіштерге кәсіпорынның өнімді өткізуге сәйкес өнім өндіру
қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты көрсеткіштер
жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
Техникалық көрсеткіштер - өнімді өткізуге тікелей әсер етеді, өйткені
жаңа технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты пайдалану
– бәсеке қабілетті өнім өндірудің материалдық негізі.
Ұйымдастырушылық көрсеткіштер – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды
жетілдірумен, өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті
күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік
деңгейін сәйкестендірумен байланысты.
Экономикалық көрсеткіштер - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен,
баға саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық
ынталандыруға айтарлықтай әсер етеді, осының барлығы бәсеке қабілетті өнім
өндірудің маңызды құрамдас бөліктері.
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы көрсеткіштер өнімді өткізуге әсер
етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның болмасын қызмет етуінің
маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның барлық әсерлерін жеке-жеке
мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық, технологиялық, бәсекелестік,
халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп көрсетуге болады.
Нарытағы жаңа тауарлар жетістігі үшін негізгі мәнге оның
технологиялық сипаты, дизайны тұтынушылық қасиетіне ие. Ал тұтынушымен кері
байланыс тауардың тұтынушы үшін тартымдылығын көрсетеді. Нарыққа жаңа
тауармен шыққан фирма бәсекелестіктің мүлдем болмауынан немесе мәнсіз
болуынан нарықта айрықша орын алады. Нарықтағы тауарға және тұтынушы
талғамына байланысты фирма жоғарғы беделді бағамен бастайды. Бағалар басқа
кезеңдерге қарағанда жаңашылдығы мен біртектілігіне байланысты жоғары
болады. Бұл кезде баға саясаты мүмкіншілігін тиімді пайдалану керек. Алайда
сілкініс стратегиясы кезінде фирма нарықтың төмен бағасын қолдануы
мүмкін. Бұл кезде табыс уақытша болмайды немесе ол мәнсіз болып, фирма
залалға ұшырайды. Бірінші тұтынушылар – барлық жаңа тауарға ұмтылатын және
бірінші тұтынушы атынан қанағат алатын жаңашылдар. Тұтынушылар жаңа
тауарларға уақытша енжарлық танытады. Сондықтан оларды жаңа өнімді алып
көруге сендіру керек, бұл көптеген маркетингтік шығындарды талап етеді.
Жарнама ақпараттық сипатқа ие және оған көптеген құралдар жұмсалады.12
Өндірілген тауарды тұтынушыға міндетті түрде жеткізу керек.
Өндірушілер осы қызметті екі әдіспен жүзеге асырады: өзіндік өткізу
бөлімшелері арқылы немесе дербес делдалдар арқылы. Тауарды тікелей өткізу
арқашан да тиімді емес, сондықтан өндірушілер делдалдардың қызметін қажет
етеді. Өзінің байланыстары, тәжірибесі және мамандануы арқасында делдалдар
бірқатар қызметтер ұсынып, фирманың өз бетінше ала алатын шамадан көбірек
пайда табуға жәрдемдеседі. Дистрибьюторлармен, бөлшек сауда дүкендерімен,
тәуелсіз делдалдармен келісім негізінде құрылған арналарды қажет кезде
өзгерту өте қиын. Сондықтан, басқарушы қызметкерлер өткізу арналарын
құруға байсалды, байыпты қарауға тиіс.
Өткізу-өнімді кеңістік пен уақыт жылжытып ауыстыру жөніндегі іс-әрекет
түрлерінің жиынтығы, сондай-ақ тауарға меншік құқығын өндірушіден
тұтынушыға беру. Қысқаша айтқанда, өнім мен қызметтерді тұтынушыға жеткізу.
Бұл өткізу көлемінің айтарлықтай бөлігін құрайды. Жаңа тауарлар үшін
өнімді өткізу арналарын бөлу жүйесі жасалады. Бұның барлығы сапалы
басқарудың, ұйымдастырудың нақты жүйесі тұтынушы қызығушылығына бағытталып,
іске қосылғанда ғана жүзеге асуы мүмкін.
1.3 Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі бағыттары
Кәсіпорында өнімді өткізу саясаты жоспар - бағдар жасау негізінде
жүргізіледі. Оның жүзеге асырылуы бәрінен бұрын кәсіпорын жұмыскерлерінің
қызығушылықтарымен ынта-жігерін ұйымдастыруға бағытталған.
Бұл саясаттың мазмұнының негізіне мыналар кіруі керек: болжамданатын,
ағымдағы, орта және ұзақ уақыт даму үрдістерін (өндірістің даму қарқыны,
өндірілетін өнімдер көлемінің, құрылымдық сәйкестілігі, материалдық және
басқа да базалармен жабдықталуы және т.т.б.) айқындау және бағалау;
өндірістік-экономикалық және әлеуметтік дамудың стратегиясы мен тактикасын
дамыту, экономикалық дамуының негізі реттегіштерінің параметрлерінің және
сандық өлшемін анықтау және орнату, шаруашылық етудің экономикалық
механизмінің құраушыларын-мемлекеттік және басқа да инвестициялар бағасын,
қарыздар, несиелер және т.б.
Кәсіпорында өнімді өткізу саясатының негізгі міндеттері:
• өнімді өткізу жүйесінің модификациясы есебінен өткізудің балама
желісін құру;
• жаңа тауардың артықшылықтары мен жетістіктері жөнінде тұтынушыға
ақпарат беру үшін ақпаратты жарнама саясатын белсенді жүргізу;
• жаңа тауар мен нарықта бар ұқсас тауар арсындағы функционалды
бәсекені анықтау;
• жаңа тауардың нарыққа келуіне бәсекелестерді жауапты мінез құлқы
мүмкіндіктерін зерттеу;
• жаңа тауардың нарыққа бейімделуін қамтамасыз ету.
Кәсіпорынның өсу кезеңінде тұтынушылар тауарды танып осы негізде оны
өткізу жылдам көбейіп, тауар модификациясы кеңейеді, өндіріс толық
қуаттылыққа жұмыс істейді, алайда кейбір фирмаларда ірі өндіріс сериясына
өту есебінен өндіріс қуаттылығы жоқ. Нарықта нақты тауар үлкен көлемде
сатылады, бәсеке–тауар пайда бола бастайды.
Бұл кезеңде тауар жұмыс істелінгендіктен және жетілгендіктен оның
сапасы өте жоғары. Өсудің жоғарғы қарқыны бағаланады. Кәсіпорын табысы
жылдам өседі және кезең аяғына дейін жоғары шамасына жетеді. Себебі
бұқаралық нарық осы тауарға төлеуге дайын. Маркетологтар табыс алу басын
өнімді өткізу кезеңімен байланыстырады. Барлық мүмкін болатын нарықты
қамтуға мүмкіндік беретін жолдарды қарастыру алға шығады. Тауар шығару
көлемінің өсуінен шығындар өсіп, бәсекелестер саны көбейеді. Жоғары табысты
нарыққа енетін кәсіпорындар пайда болады, енгізу көлемі тез өсіп,
тұтынушылар тобы кеңейеді. Бұл жаппай өткізу арналары арқылы жүзеге асады.
Сондай ақ жарнама жұмыстарының акценті ақпараттықтан агрессивті, сендіруші,
бұқаралық жарнамаға ауысады. Кәсіпорын нарықтағы лидерлігіне, сауда
белгісіне және ерекше бәсеке қабілеттілігіне сүйене отырып, тұтынушы өз
тауарының жетістіктерне сендіруге тырысады.
Бұл кезеңде кәсіпорынның өнімді өткізудегі саясатының басымды
мақсаттары:
• сұраныс өсуі жағдайында нарықты кеңейту;
• тауар модификациясы есебінен тура бәсекелестен арылу;
• тауарларды үлкен көлемде сату үшін үлкен өткізу желісін қолдану;
• тұтынушылардың жаңа тобын тарту мақсатында бағаны төмендету.
Мұндай нарықта даму үшін фирманың қаржылық базасы болуы керек.
Кезең бойынша кемелдену сатысы ең ұзақ болып саналады. Нарықтар шектен тыс
сегменттелген. Бұл кезең өндірістің қуаттылығын толық немесе кейбір артып
қалулармен және технология тұрақтылығымен байланысты. Тауар ірі
партиялармен шығарылып, ассортиментті кеңейту және тереңдету шығындары
жоғары болады. Кәсіпорын сұранысты қанағаттандыру мақсатында тауарларды
үлкен көлемде шығару саясатын ұстанады. Тауарлар басымды сапасымен
ерекшеленеді және ол дәстүрлікке өтеді.
Бұл кезеңде тауарды табысы орта тұтынушылар сатып алады. Нарықтың молығуы
шеңберінде өткізу тұрақтанады. Сондай ақ нарықта әлі де мәнді сұранысты
пайдалану үшін көптеген фирмалар нарыққа енеді.
Бәсекелестерге қарағанда жоғары баға белгілеу саясаты. Егер кәсіпорын
бірегей қасиеттері бар жоғары сапалы тауар шығарса, онда ол бәсекелестерге
қарағанда, жоғары баға қоя алады. Бұл саясатты қолдануда көптеген елдермен
қатар, Қазақстанда да баға деңгейін бәсекелестермен сөз байласып, келісу
арқылы қоюға монополияға қарсы заң тыйым салады. Соған қарамастан көптеген
қазақстандық компаниялар арасында сөз байласып баға белгілеу де орын алады.
Бәсекелестен жоғары баға стратегиясы көбіне өз өнімінің сапасы жоғары
екендігіне сенімі зор компаниялар қолданады. Мұндай саясат Фуд Мастер,
Беккер және К компанияларына тән. Мысалы, Беккер және К БК-тың шұжық
өнімдерінің бағасы, әсіресе, Докторлық , Сыра ішуге арналған майлы шұжық
сияқты жоғары сорттарының бағасы бәсекелестерге қарағанда 30-40 %
жоғары.13
Қазіргі кезенде отандық кәсіпорындардың баға белгілеу әдістері ең
алдымен шығындарға, инфляциялық болжамға сонан соң сұраныс пен бәсекелестер
іс- әрекеттеріне сай бейімделеді. Сұраныс пен бәсекеге бағытталған әдістер
әдістемелік базасы мен қолдану тәжірибесінің жоқ болуы себепті мамндардың
біліктілігі мен тиісті ақпараттық базаның болуын талап етеді.
Баға белгілеудің барлық тәсілдерін үйлестіруге болады. Сұранысты баға
өсірудің ең жоғары шегі, шығындарды оның төменгі шегі ретінде, ал
бәсекелестердің бағалары мен бірін-бірі ауыстыратын (субститут) тауарлар
бағасын бағаның жуық мәні деп алуға болады.
Компанияның өндірістік қуаттар толық іске қосылмағанда, сату көлемін
арттыру қажет болған жағдайда, сонымен бірге нарық үлесі төмендегенде
бағаны түсіру саясатын қолданады. Бағаның түсуін тұтынушылар тауар
сапасының төмендеуінен деп ойлауы мүмкін. Сонымен қатар, едәуір қорлары бар
мықты бәсекелестер өз бағаларын төмендетіп, компанияны нарықтан ығыстырып
шығаруы мүмкін.
Бағалардың өсуінің негізгі факторы- бұл қазақстандық тауарлар мен қызмет
нарығында орын алып отырған шығындар инфляциясы. Шығындар үлесінің артуы
өнімділіктің өсуіне сәйкес келмесе рентабельділік төмендеп, кәсіпопрын баға
деңгейін өсіруге мәжбүр болады. Бағалардың өсуіне себеп болатын тағы бір
фактор- шамадан тыс сұраныс.
Маркетологтар бағаны жоғарлатқанда мынадай ережелерді орындауы тиіс:
1. Тұтынушылар бағаның артуы орынды деп қабылдауы тиіс, оларды осыған
сендіру қажет.
2. Бағаларды белгілейтіндей етіп, біртіндеп өсіру керек.
3. Шығындарды қымбат емес материалдарды қолдану есебінен азайту,
рентабельді емес бұйымдар өндірісін қысқарту, сұраныстағы қызмет
түріне төлемақы белгілеп, олардың жалпы деңгейін төмендету,
жеңілдктерді реттеу, тауардың күрделі конструктивтік ерекшеліктерін
қолданбау, қымбат емес орайтын материалдарды қолдану қажет.14
Ассортименттік саясат тұтынушы талабына сай тиімді ассортименттік, тауар
құрылымын, бір уақытта өнімнің өмірлік циклінің әр кезеңінде болатын өнім
модификациясы мен жаңа тауарды шығару проблемасын топшылайды.
Бір уақытта нарықта болатын, бірақ жаңашылдық кезеңімен ерекшеленетін
тауарлар ассортиментін оңтайландыру кәсіпорын табыстылығы мен жұмыс
тұрақтылығын кепілдендіреді.
Нарықта бір уақытта тауардың келесідей топтары болуы мүмкін:
• Негізгі – кәсіпорынға негізгі табыс әкелетін және өсу кезеңіндегі
тауарлар;
• Қолдаушы – сатудан түскен түсімді тұрақтандыратын және де толысу
сатысында тұрған тауарлар.
• Стратегиялық тауарлар – кәсіпорынның болашақтағы табысын қамтамасыз
етуге икемделген тауарлар.
• Тактикалық - өсу мен толу сатысында тұратын және негізгі тауар
топтарының сатуы ынталандыруға бейімделген тауарлар. Тауардың негізгі
тобы нарық айналымындағы барлық тауарлардың 73-85% құрайды.
Кәсіпорынның өнімді өткізу саясаты келесідей бағытта құрылуы мүмкін:
• ӨНДІРІСТІ МАМАНДАНДЫРУ;
• әртараптандыру;
• диверсификациялау;
• интеграциялау
Мамандандыруды қолдануға келесі факторлар әсер етеді:
• өндірісті ұлғайтуға ресурстардың болмауы;
• технологиялық процестің ерекшеліктері және тауардың өзіндік
артықшылықтары;
• нақты тауар нарығының терең сегменттелуі.
Әртараптандыру саясаты бәсекелестердің тауарлары мен қызметтеріне
қарағанда ерекше, өте жақсы сапасымен тауарлар мен қызметтердің бөлініп
шығуы, оларға айрықша тұтынушылық қасиеттер, ерекше сапа, ғылыми техникалық
және технологиялық ерекшеліктер, шикізаттың басым сапасы, сенімділік,
сатылғаннан кейінгі қызмет және сыртқы түрі жатады. Алайда, бұл саясат
үлкен шығындарды талап етеді.
Әртараптандыру саясаты фирманың нақты тауар саясаты деңгейінде өсу
мүмкіндігі аз болса немесе бәсекелестер позициясы өте нақты болғанда
қолданылады.
Әртараптандыру шоғырланған және таза түрін бөліп қарастыруға болады.
Шоғырланғын диверсификацияда фирма өндіріс тізбегінен шығып, өндіріс
бағдарламасын қызметтің басқа түрлерімен толықтырады.
Таза әртараптандыру стратегиясы. Коммерциялық және технологиялық
жоспармен де байланыспайтын, қызметтің жаңа түрі меңгеріледі. Тәуекелді
және күрделі, алайда, сұраныс құрылымы өзгергенде тәуекелділікті
төмендетуге мүмкіндік беретіндіктен кәсіпорынды тұрақты жұмыспен қамтамасыз
етеді. Мысалы, Беккер и К ҚазақстанГерман біріккен кәсіпорнын
диверсификациялы деп атауға болады, себебі кәсіпорын құрамына тәулігіне 10
т. шұжық өнімдері мен ет өнімдерін өндіретін шұжық цехы, 1000 бастық шошқа
фермасы, 500 кг жуық нан пісірілетін шағын наубайхана, сыра өндіретін зауыт
және Пруссия рестораны кіреді.
Интегративті саясат, фирма өндіріс және өткізу тізбегінде әртүрлі маңызды
буындардықадағалай отырып, өз табысын көтеру мүмкіндігіне ие болса, онда
интегративті саясат ақталады.
Интеграция көлденең және тік, алға (сауданы қамту) және артқа
(жабдықтау көздерін қамту) деп бөлінеді.
Тік интеграция саясаты – тауар өндірісін бір технологиялық тізбекке
шоғырландырады. Оған жататындар шикізатты өндіру, оны өңдеу, жаңа
бұйымдарды шығару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz