Turbo Paskal-да символдық ақпаратты өңдеу

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I. Турбо Паскаль тіліне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Турбо Паскаль тілінің шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Турбо Паскаль программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

ІІ. Жолдық қатарлармен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.1. Жолдық өрнектер мен амалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2.Жолдық процедуралар мен функциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.3. TPascal тілінің алфавиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14

ІІІ. Жолдық қатарларға программа құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3.1. Жолдық қатарлармен амалдар орындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.2. Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі. Оның тұңғыш нұсқасын 1970 жылы швейцрия физигі Niklaus Wirth ұсынған. Автор тілді алғашқы арифметикалық есептеу машинасын жасаған француздың ұлы ғалымы Блез Паскальдің құрметіне Паскаль деп атап , тіл атауын үнемі бас әріппен жазылуын сұраған.Кейінен тілдің көптеген нұсқалары жарық көреді. Қарапайым Паскальді өңдеудегі А. Хейлсбергтің еңбегінің нәтижесінде Turbo Pascal қазіргі заман талабына сай, қуатты программалау жүйесіне айналды. Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі. Оның логикалық құрылымы әр түрлі есептерді дәл шешуге көмегін тигізеді. Бейсик тілі сияқты, Паскаль оқып-үйренуге жеңіл, түрлі салалық информациямен жұмыс істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп тараған тілдердің бірі. Оның ыңғайлылығы:
- тілге дамытылған берілгендер типтері енгізілген. Олар өңделетін берілгендер элементтерін толық сәйкестендіріп сипаттауға және жаңа берілгендер типтерін енгізуге мүмкіндік береді;
- мұнда кішігірім жеңіл программалармен бірге күрделі құрылымды программаларды құру да мүмкін;
- тіл синтаксисі қиын емес; нұсқаулардың (операторлардың) саны мүмкіндігінше азайтылған, т.б.
Turbo Pascal жүйесінде қарапайым есептерді шешудің программасынан бастап, күрделі мәліметтер қорын құрудың сан қырлы жұмыстары жүргізіледі.
Қазіргі кезде Turbo Pascal тілі кез келген күрделі есептерді шығара алатын, кең таралған стандартты оқу тіліне айналды. Turbo Pascal тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Turbo Pascal тіліндегі программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.
Праграммалау тілі – ол электрондық есептеуіш машинасына программалық жабдықтауды өңдеуге арналған құрал болып табылатын ерекше тіл. Программалауда қолданылатын тіл программист ойы қалыптасуына әсер етуі керек және де программалау заңдылығын, программалау шығармашылығының көркемділігін ұғынуға себеп болуы қажет.Turbo Pascalтіліне тән болатын прораммалау стилінің негізі ретінде мәліметтер типінің философиясы алынған. Программалау әдістеріне дағдылану үшін тілдегі мәліметтердің ұйымдастырылу концепциясын түсініп, білу керек. Программаны түсініп ұғынуда және оның орындалу барысында пайда болатын қателерге автоматты түрде диагностика беруде мәліметтер типтері маңызды рөл атқарады деп айтуға да болады.Turbo Pascalтілінің дәл осы қасиеті оның құндылығы болып саналады да, бұл тіл прграммалау мәдениетін тиянақты үйретуде үлгі бола алады.

Пайдаланылған әдебиет тізімі

1. Абрамов В.Г., Трифонов Н.П., Трифонова Г.Н. Введение в язык Паскаль. - М.: Наука, 1988. - 320 б.
2. Абрамов С.А., Зима Е.В. Начала программирования на языке Паскаль. - М.: Наука, 1987. - 112 б.
3. Вирт Н. Алгоритмы и структуры данных./ Ағылшан тілінен аударылған. М.: Мир, 1989. - 360 б.
4. Грогоно П. Программирование на языке Паскаль. - М.: Мир, 1982. - 382 б.
5. Дантеманн Дж., Мишел Дж., Тейлор Д. Программирование в среде Delphi: Ағылшан тілінен аударылған. - Киев: НИПФ “ДиаСофтЛтд.”, 1995. - 608 б.
6. Епанешников А., Епанешников В. Программирование в среде Турбо Паскаль 7.0. - М.: ДИАЛОГ-МИФИ, 1993. - 288 б.
7. Йенсен К., Вирт Н. Паскаль. Руководство для пользователя и описание языка: Пер. с англ. - М.: Финансы и статистика, 1982. - 151 б.
8. Матчо Дж., Фолкнер Д.Р. Delphi: Пер.с англ.- М.: БИНОМ, 1995. - 464 б.
9. Орлик С.В. Секреты Delphi на примерах: - М.: БИНОМ. - 316 б.
10. Перминов О.Н. Программирование на языке Паскаль. - М.: Радио и связь, 1988. - 224 б.
11. Пильшиков В.Н. Сборник упражнений по языку Паскаль: Учеб. пособие для вузов. - М.: Наука, 1989. - 160 б.
12. Прайс Д. Программирование на языке Паскаль: Практ. руководство. - М.: Мир, 1987. - 232 б.
13. Рубенкинг Н. Турбо Паскаль для Windows: В 2 т.; Ағылшан тілінен аударылған - М.: Мир, 1993. - 536 б.
14. Фаронов В.В. Турбо Паскаль. В 3-х книгах. Книга 1. Основы Турбо Паскаля. - М.: Учеб.-инж.центр МВТУ-ФЕСТО ДИДАКТИК, 1992. - 304 б.
15. Фаронов В.В. Паскаль и Windows. - М.: Учеб.-инж.центр МВТУ-ФЕСТО ДИДАКТИК, 1994. - 539 б.
16. Фаронов В.В. Практика Windows-программирования. М.: Информпечать, 1996. - 247 б.
17. Федоров А., Рогаткин Д. Borland Pascal в среде Windows. - Киев: Диалектика, 1993. - 656 б.
18. Форсайт Р. Паскаль для всех: Ағылшан тілінен аударылған.- М.: Машиностроение, 1986. - 288 б.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
I. Турбо Паскаль тіліне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Турбо Паскаль тілінің шығу
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Турбо Паскаль программалау
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...7

ІІ. Жолдық қатарлармен
жұмыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1. Жолдық өрнектер мен
амалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.2.Жолдық процедуралар мен
функциялар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 10
2.3. TPascal тілінің
алфавиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..14

ІІІ. Жолдық қатарларға программа
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.1. Жолдық қатарлармен амалдар
орындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.2. Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .26

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі.
Оның тұңғыш нұсқасын 1970 жылы швейцрия физигі Niklaus Wirth ұсынған.
Автор тілді алғашқы арифметикалық есептеу машинасын жасаған француздың ұлы
ғалымы Блез Паскальдің құрметіне Паскаль деп атап , тіл атауын үнемі бас
әріппен жазылуын сұраған.Кейінен тілдің көптеген нұсқалары жарық көреді.
Қарапайым Паскальді өңдеудегі А. Хейлсбергтің еңбегінің нәтижесінде Turbo
Pascal қазіргі заман талабына сай, қуатты программалау жүйесіне айналды.
Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі. Оның логикалық
құрылымы әр түрлі есептерді дәл шешуге көмегін тигізеді. Бейсик тілі
сияқты, Паскаль оқып-үйренуге жеңіл, түрлі салалық информациямен жұмыс
істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп тараған тілдердің бірі.
Оның ыңғайлылығы:
- тілге дамытылған берілгендер типтері енгізілген. Олар өңделетін
берілгендер элементтерін толық сәйкестендіріп сипаттауға және жаңа
берілгендер типтерін енгізуге мүмкіндік береді;
- мұнда кішігірім жеңіл программалармен бірге күрделі құрылымды
программаларды құру да мүмкін;
- тіл синтаксисі қиын емес; нұсқаулардың (операторлардың) саны
мүмкіндігінше азайтылған, т.б.
Turbo Pascal жүйесінде қарапайым есептерді шешудің программасынан бастап,
күрделі мәліметтер қорын құрудың сан қырлы жұмыстары жүргізіледі.
Қазіргі кезде Turbo Pascal тілі кез келген күрделі есептерді шығара алатын,
кең таралған стандартты оқу тіліне айналды. Turbo Pascal тіліндегі
программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Turbo Pascal тіліндегі программа үш
бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.
Праграммалау тілі – ол электрондық есептеуіш машинасына программалық
жабдықтауды өңдеуге арналған құрал болып табылатын ерекше тіл.
Программалауда қолданылатын тіл программист ойы қалыптасуына әсер етуі
керек және де программалау заңдылығын, программалау шығармашылығының
көркемділігін ұғынуға себеп болуы қажет.Turbo Pascalтіліне тән болатын
прораммалау стилінің негізі ретінде мәліметтер типінің философиясы
алынған. Программалау әдістеріне дағдылану үшін тілдегі мәліметтердің
ұйымдастырылу концепциясын түсініп, білу керек. Программаны түсініп
ұғынуда және оның орындалу барысында пайда болатын қателерге автоматты
түрде диагностика беруде мәліметтер типтері маңызды рөл атқарады деп айтуға
да болады.Turbo Pascalтілінің дәл осы қасиеті оның құндылығы болып саналады
да, бұл тіл прграммалау мәдениетін тиянақты үйретуде үлгі бола алады.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты Turbo
Pascal түсінігін, түрлерін, қасиеттерін, құрылымы мен жазылу тәртібін
зерттеу.
Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттерді қойдық:
- Turbo Pascal ұғымы және қасиеттерін ашу;
- Turbo Pascal-дың жазу тәсілдері мен элементтерін қарастыру;
- Turbo Pascal-да жолдық қатарлар мен өрнектерге тоқталу;
- Turbo Pascal –да сиволдық ақпараттарды өңдеуді қарастыру;
Тақырыпты зерттеудің әдіснамалық негізі. Зерттеу процесінде жинақтау,
топтастыру, талдау және болжап бағалау әдістері қолданылды. Бірінші
курстық жұмысты бастар алдында тақырыпқа сәйкес көптеген мәліметтерді
жинадық. Тақырып бойынша жоспар құрып, сол жоспарға сәйкес жинаған
мәліметтерді топтастырдық. Сонымен қатар курстық жұмысты жазу барысында
мысалдарды да қолдандық. Курстық жұмысты аяқтаған уақытта біз болжап
бағалау әдісімен тақырыпты жалпы қорытындыладық.

І. Турбо Паскаль тіліне жалпы сипаттама

1.1 Турбо Паскаль тілінің шығу тарихы

Жоғары деңгейлі программалау тілдерінің бірі – Паскаль. Оның алғашқы
вариантын 70 – жылдары Швейцария ғалымы Н. Вирт жарыққа шығарған болатын.
Қазіргі кезде паскаль тілінің кеңейтілген ондаған диалектісі бар, оның
ішінде IBM РС-ге үйлесімді дербес компьютерлер жұмыс істей алатын Турбо
Паскаль диалектісінің варианттары да жеткілікті.Курстық жобамда оның соңғы
(7.0) вариантымен жұмыс істеу тәсілдері қарастырылған. Бұл вариант Турба
Паскальдың алғашқы варианттарымен де үйлесімді.
Бейсик тілі сияқты, Паскаль оқып үйренуге жеңіл, түрлі салалық
информациямен жұмыс істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп
тараған тілдің бірі. Оның ыңғайлылығы:
• тіл алгоритм құрылымын сақтап құрылған. Мұнда программаны бірте бірте
дамыту арқылы жеке блоктар түрінде (модульді) құруға болады. Ол
программалау тәсілін үйрену үшін қажет;
• тілге дамытылған берілгендер типтері енгізілген. Олар өңделетін
берілгендер элементтерін толық сәйкестендіріп сипаттауға және жаңа
берілгендер типтерін енгізуге мүмкіндік береді;
• мұнда кішігірім жеңіл программалармен бірге күрделі құрылымды
программаларды құру да мүмкін;
• тіл синтаксисі қиын емес; нұсқаулардың (операторлардың) саны
мүмкіндігінше азайтылған, т.б.
Паскаль тілінде құрылған программаны мәшинелік кіріспе тілге
аудару үшін компилятор пайдаланылады.
Курстық жобада Турбо Паскальда программалау тәсілдері баяндалып,
жиі кездесетін қызметші сөздер мен стандартты атаулар арқылы информацияны
өңдеу программалары құрылған.
Операторлар деп белгілі бір іс-әрекет орындау үшін жасалатын нұсқауды
айтады. Әрбір оператор соңына нүктелі үтір қойылады. Бірнеше операторлар
Begin, End сөздерімен шектелім жазылса ол құрама оператор дейміз. Егер
программада артық нүктелі үтір қойылса бос оператор деп аталады.

1.2.Турбо Паскаль программалау ортасы

Турбо Паскаль ортасына кіру үшін Turbo.exe файлын жүктеу қажет. Жүйені
сәтті жібергеннен кейін экранның жоғарғы қатарында Турбо Паскаль ортасында
жұмыс істеудің мүмкін режимдерінің мәзірі пайда болады.
Программаны компиляциялау үшін:
Ғ1-анықтаманы шақыру;
Ғ2-терілген (редакторланған) программаны файлға сақтау;
Ғ3-дискде сақталған программа мәтінін редактор терезесіне шығару;
Ғ4-өңдеу режимінде қолданады (өңдеу режимін қара);
Ғ5-өңдеу терезесін толық экранға үлкейтеді;
Ғ6-редакторлау терезесін өңдеу терезесіне алмастырады.
Ғ7-өңдеу режимінде қолданылады.
Alt-F9-программаны компиляциялау;
Ctrl-Ғ9- программаны компиляциялау және орындауға жіберу;
ALT-F5- нәтижені көру;
Alt-X-Турбо Паскаль ортасынан шығару.
Паскаль тілі алфавиті мен бастапқы мәліметтер
Паскаль тілінде қолданылатын таңбалар:
1) 26 үлкен және кіші латын әріптері;
2) 0,1,...,9-цифрлары;
3) Арнайы таңбалар;
4) Түйінді сөздер;
Арнайы таңбалар Мағынасы
‘ Дәйекше (апостроф)
= Тең
Кіші
Үлкен
= Кіші немесе тең
= Үлкен немесе тең
:= Меншіктеу
- Азайту
* Көбейту
Бөлу
(,) Дөңгелек жақшалар
. Нүкте
, Үтір
; Үтірлі нүкте
+ Қосу
Түйінді сөздер Аудармасы
AND Және
ARRAY Массив
BEGIN Басы
CASE Таңдау
CONST Тұрақты
DO Орында
END Соңы
FOR Үшін
FUNCTION Функция
IF Егер
ELSE Әтпесе
PROCEDURE Процедура
PROGRAM Программа
RECORD Жазу
REPEAT Қайталау
THEN Онда
VAR Айнымалы

1-кесте

Программа құрылымы
1. Сипаттау бөлімі
2.Операторлар бөлімі
Program аты;
Cипаттау бөлімі;
Begin
Оператолар бөлімі;
End.
Сипаттау бөлімі сөздердің басталуы
LABEL Белгі
VAR Айнымалы
CONST Тұрақтылар
TYPE Типтер
PROCEDURE Процедура
FUNCTION Функция

2-кесте

ІI. Жолдық қатарлар

2.1. Жолдық өрнектермен амалдар.

Программаларда кездесетін әр түрлі символдардан тұратын
тізбектерді жолдық қатарлар деп атайды. Өрнектерде жолдық қатарлар
апострофқа алынып жазылады.
Turbo Pascal-да жолдық қатарларға компьютердің жадынан 0 байттан 255
байтқа дейін орын беріледі (жолдық қатар ұзындығына – 255 символ,
ұзындықтың мәніне – 1 символ).
Жолдық қатарлардан тұратын идентификаторлар String типі арқылы
сипатталады. Идентификатордың типінен кейін тік жақшаның ішінде осы
идентификатордың ұзындығының мәні неше символдан тұруы мүмкін екені
көрсетіліп кетеді. Егер бұл мән көрсетілмесе, онда жолдық қатар ұзындығына
компьютердің жадынан 255 символға дейін орын беріледі.
Жолдық қатарлы идентификаторды типтер бөлімінде (TYPE) немесе бірден
айнымалылар бөлімінде (VAR) сипаттауға болады. Сонымен қатар программалауда
жолдық қатарлар тұрақты шамалар ретінде де қолданылады (таңдау
селекторытұрақтысынан басқа).
Жолдық қатарлардың сипатталу мысалдары:
PROGRAM Katarlar;
CONST S=’Қайсар’; {S тұрақтысы Қайсар тіркесіне тең }
TYPE Gumn=String [10];
VAR X: String [17]; {Х айнымалысының ұзындығы 17 символға дейін}
A: String [6]; {Aайнымалысының ұзындығы 6 символға дейін}
B: String; {В айнымалысының ұзындығы 255 символға дейін}
C: Gumn; {C айнымалысының ұзындығы 10 символға дейін}
Операндалары жолдық қатар болып табылатын өрнектерді жолдық өрнектер
деп атайды. Идентификаторларға жолдық айнымалылардың мәнін беру үшін
меншіктеу операторы қолданылады. Егер меншіктеу операторы орындалғанда,
символдар саны сипаттамалар бөлімінде көрсетілген шамадан асып кетсе, онда
идентификатор қатардың сол жағынан бастап көрсетілген шамаға тең болатын
символдарды ғана меншіктейді, ал оң жақтағы артық символдар алынып қалады.
...
VAR X: String [4]
Begin X:=’Gymnazy’ {Х-ке ‘Gymn’ тіркесі ғана меншіктеледі}
Writeln (X);
...
Жолдық қатарлармен біріктіру және салыстыру амалдарын орындауға
болады. Біріктіру амалы бірнеше жолдық қатарды біріктіріп шығару үшін
қолданылады. Біріктірілетін жолдық қатардың ұзындығы 255-тен аспауы
тиіс.Мысалы:
... .
A:=’Менің’; B:=’Қазақстанымның’;
Writeln (A+’ ‘+B) {Менің Қазақстанымның – тіркесі шығады}
Х:=’Тәуелсіздігіне’;
Y:=’10 жыл’;
Z:=X+’ ‘+Y; {Z Тәуелсіздігіне 10 жыл- тіркесін меншіктейді}
Writeln (Z); {де, осы тіркесті экранға шығарады}
Жолдық қатарларды салыстыру амалы екі жолдық қатарды салыстыру үшін
қолданылады. Қатарларды салыстыру солдан оңға қарай ең бірінші кездесетін
бірдей емес символға дейін жүргізіледі. Егер қай жолдың қатардың бірдей
емес символының информация алмастыру стандартты таблицасындағы нөмірі үлкен
болса, сол жолдық қатар үлкен деп есептеледі. Егер жолдық қатарлардың
ұзындығы мен барлық символдары сәйкес келсе, олар тең деп есептеледі. АЛ
егер жолдық қатардың ұзындықтары әр түрлі болып, ал символдары сәйкес болып
келсе, онда үлкені болып ұзындығы үлкен жолдық қатар есептеледі. Жолдық
қатарлардың салыстыру амалдарының нәтижесі әрқашан бульдік тип болады.

‘intel’’INTEL’ {нәтижесі
True}
‘Pentium’ ‘PENTIUM’ {нәтижесі False}
‘Duron’ = ‘Duron’ {нәтижесі
True}
‘Celeron’‘Celeron’ {нәтижесі False}
‘Hewlett’= ‘Hewlett Packard’ {нәтижесі True}
‘Laser’ = ‘Laserjet’ {нәтижесі False}

2.2. Жолдық процедуралар мен функциялар.

Жолдық қатардың ұзындығын есептеу үшін LENGTHфункциясы
қолданылады, нәтиженің типі 0-ден 255-ке дейінгі бүтін сан (Byte) болып
табылады:
X:=LENGTH(А); Х иденфикаторы А жолдық қатарының
ұзындығын меншіктейді.

Writeln (LENGTH(А)); экранға А жолдық қатарының
ұзындығы шығады.

Төмендегі программада Х жолдың қатарының ұзындығы есептеліп табылып,
ол бүтін сан болатын А идентификаторына меншіктелген:
PROGRAM Kat1;
VAR X:String; A:lnteger;
BEGIN X:=‘Pentium-lll’
A:=Length (Х);
Writeln (‘A=’ ‘А);Readln END.

Жолдық қатардан фрагмент көшіріп алу үшін COPYфункциясы қолданылады:
COPY (A,N,M); А жолдық қатарының N позициясындағы
символдан бастап М символ көшіріп алады.

Х:=COPY(‘Облыстық гимназия’, 10,4); Х иденфикаторы “гимн”
фрагментін меншіктейді.

Writeln (COPY (‘Облыстық гимназия’, 10,8); экранға гимназия сөзі
шығады.
Төмендегі программада Х қатарынан Pentium сөзі көшіріліп, А
идентификаторымен белгіленген жолдық қатарға меншіктеледі:

PROGRAM Kat2;
VAR X,А:String;
BEGIN X:=‘Pentium-lll’;A:=Copy (Х,1,7);
Writeln (‘A=’ ‘А);Readln END.

Жолдық қатарлар фрагменттерін біріктіру үшін CONCATфункциясы
қолданылады:

CONCAT(Х,А); функция Х және А қатарларын біріктіреді.

Writeln (Concat (‘Гимн ‘,’ Азия’, )); экранға Гимн Азия сөзі

шығады
Y:=Concat (‘Гимн’,’Азия’)) Y Гимн Азия сөзін меншіктейді.

Төмендегі программада жолдық қатар болып табылатын Y тұрақтысы X
қатарымен біріктіріліп, нәтиже А идентификаторымен белгіленген жолдық
қатарға меншіктеледі:

PROGRAM Kat3;
CONST Y=’Input’ ; VAR X,A: String;
BEGIN X:=’Output’; A:=Concat (Y,X);
Writeln (‘A=’,A) ; Readln END.

Жолдық қатардың ішіндегі тұрған бір фрагменттің орнын анықтау үшін
РОS функциясы қолданылады.Бұл функция мәнінің типі бүтін және ол жолдық
қатарда берілген фрагменттің басталатын позиция нөміріне тең болады. Ал
егер жолда ондай фрагмент кездеспесе онда нәтиже 0-ге тең болады,
мысалдар:

POS (X,A); Х фрагментінің А қатарындағы басталатын нөмірі.
POS (‘наз’,’ Гимназия’); нәтиже 4-ке тең болады.
POS (‘зал’,’Гимназия’); нәтиже 0-ге тең болады.

Төмендегі программада Х фрагменті Y қатарындағы
басталатын орны бүтін сан болатын А идентификаторына меншіктелген.

PROGRAM Kat4;
CONST Y=’Input’ ;
VAR X: String;
BEGIN X:=’put’;
A:=POS (X,Y) ; Writeln (‘A=’,A) ; Readln END.

Жолдық қатардан бір фрагмент өшіріп тастау үшін DELETE процедурасы
қолданылады, жазылуы:

DELETE (A,N,M) А жолдық қатарының N позициясындағы символдан

бастап Mсимвол өшіріп тастайды.

DELETE (‘Обылыстық гимназия’, 10,4); Облыстық азия тіркесі
қалады

Төмендегі программада Х қатарының N – ші
позициясынан бастап М символ өшіріледі:

PROGRAM Kat5;
VAR X,A: String; N,M : Byte;
BEGIN Readln (N,M); X:=’Output’;
Delete (X,N,M) Writeln (‘x=’,X) ; Readln END.

Жолдық қатарға бір фрагмент қосу үшін INSERT процедурасы қолданылады.

INSERT (A,X,N) Х жолдық қатарының N-ші позициясынан бастап А
фрагментін қою.
Төмендегі программада Х қатарының 3
позициясынан бастап А қатары қойылып Х қатары Internet мәніне өзгереді.

PROGRAM Kat6;
VAR X,A: String;N: Byte;
BEGIN N:=3 X:=’Internet’; A:=’Ler’;
Internet (A,X,N); Writeln (‘A=’,A) ; Readln END.
Латын алфавитінің кіші әріптерін бас әріпке айналдыру үшін UPCASE
функциясы қолданылады.
UPCASE (X); Х жолдық қатарындағы кіші әріптерді бас
әріптерге өзгертеді.

Келесі программаларда Х символы (‘a’) мен Х
қатарындағы (‘ә’) кіші әріптер бас әріптерге айналдырылған:

1-ші программада
PROGRAM Kat7;
VAR X: Char ; K: Byte;
BEGIN X:=’t’; X:=Upcase (X);
Writeln (‘X=’,X); Readln END.
2-ші программада
PROGRAM Kat8;
VAR X: String; K: Byte;
BEGIN X:=’Internet’; For K:=1 To Length (X)Do X[K]:=Upcase (X[K]);
Writeln (‘X=’,X) Readln END.

STR процедурасы кез-келген сандық шаманы бір
жолдық қатарға қою үшін қолданылады, жазылуы:

STR (150,X); 150 саны Х жолдық қатарының ішіне орналасады.

Төмендегі программада А нақты санын Х жолдық
қатарына айналдырып, әрі қарай Х қатары Y қатарын шығаруда қолданылған:

PROGRAM Kat9;
VAR X,Y,S: String ; A: Integer;
BEGIN A:=134; S:=’TU’; Str (A,X); Y:=S+X;
Writeln (‘Y=’,Y); Readln END.

Жолдық қатарды сандық шамаға айналдыру үшін VAL процедурасы
қолданылады, жазылуы:

VAL (X,A,C);
Төмендегі программада Х жолдық қатарын А нақты санына айналдырып, әрі
қарай А шамасы Yөрнегін есептеп табуда қолданылған:

PROGRAM Kat10;
VAR X: String ; Y,A : Real; C: Integer;
BEGIN X:=’2.5E+4’ ; Val (X,A,C); Y:=A2-5*A;
Writeln (‘A=’, A:3:2); Writeln (‘Y=’, Y:3:2); Readln END.

2.3. TPascal тілінің алфавиті

Кез-келген тілді үйрену оның алфабитінен басталады. Программаның
элементтерін жазуда қолдануға болатын символдар жиынтығын тілдің алфабиті
дейміз.
Turbo Pascal тілінің алфабиті мына символдардан тұрады:
1.Латын алфабитінің бас және кіші әріптері;
2. Орыс, қазақ алфабитінің әріптері программада түсіндірме мәндерді
жазуда пайдаланылады;
3. Араб цифрлары 0-9;
4.Арнайы символдар. Оларды белгілі бір функцияларды атқаруына сәйкес
төмендегі топтарға жіктеуге болады:
5.Айыру белілері: _ (бос орын), “.”, “,”, “;”, “:”, (), [], “’-
дәйекше“, “#-тор“; 6.Арифметикалық амалдар таңбалары: +, -, *, , div
(бүтін бөлу), mod (бүтін қалдықты анықтау);
7. Қатынас таңбалары: , =, :=, , =;

Арнайы символдар:

+ Қосу үлкен
- Азайту кіші
* Көбейту [ ] квадрат жақша
Бөлу ( ) жәй жақша
= теңдік { } фигуралы жақша
, Үтір $ валюта (доллар) белгісі
‘ дәйекше @ амперсенд(коммерциялық және)
(апостроф)
. Нүкте ^ тильда
; нүктелі үтір # нөмір белгісі
: қос нүкте белгісі жоқ “бос орын”символы
(пробел)

Берілгендер типтерінің классификациясы Программаның негізгі
объектілері айнымалылар мен тұрақтылар болып табылады. Программа құру
барысында, программалаушы олардың типтерін алдын-ала анықтауы қажет.
Айнымалылар мен тұрақтылардың типтері – олардың мәндерін және оларға
қолданылатын әртүрлі өңдеу амалдарын белгілейтін – басты көрсеткіш. Pascal-
да берілгендердің, типтерін екі үлкен топтарға жіктеуге болады: 1.Қарапайым
типтер (скалярлық);
2.Құрылымдық типтер (структуралық)
Бүтін тип Turbo Pascal тілінің стандартында бүтін типтің Integer бір
ғана түрі анықталса, Turbo Pascal-да стандартты бүтін типтің бес түрі бар:
Shortint, Integer, Longint, Byte, Word.Логикалық тип Паскальда стандартты
логикалық тип –boolean (көлемі 1 байт). Логикалық типтің бұл атауы,
атақты математик Джордж Буль есіміне байланысты Boolean деп аталады.
Логикалық типтегі элемент тек екі мәнді қабыладай алады: true(ақиқат),
false (жалған). Логикалық типтің мәні true болғанда 1 санына, false
болғанда 0 санына тең болады. Логикалық типтегі берілгендер программада
шартты тексеруде қолданылады. Логикалық шарт мына қатынас таңбалары: , =,
, = арқылы жазылады. Мысалы, 12 Логикалық типтегі берілгендерге логикалық
амалдар қолданамыз. Логикалық амалдар арқылы логикалық өрнектер
ұйымдастыруға болады. Логикалық өрнектің нәтижесі әрқашанда екі мәннің
true, false біріне тең болады. Символдық тип Символдық (литерлік) тип Char
ASCII (American Standart Code for Information Interchange) кодының барлық
түріне сәйкес келетін символдарды анықтайды. Char типтегі көрсеткіштердің
кодын ORD функциясымен алуға болады. Осы кодтары арқылы символдық типтегі
көрсеткіштерді бір-бірімен салыстыруға болады. Белгілі бір іс-әрекетті
атқаратын, басқарушы символдарға 0-ден 31-ге дейінгі код тағайындалған.
Символдық тип айнымалылар мәні ‘(дәйекше) таңбасына алынады. Мысалы: ‘A’,
‘$’, ‘2’, т.с.с. Символдық типтің кеңейтілген түсінігі жолдық тип String
болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.