Тарихи аңыздарды оқыту арқылы оқушылардың сөйлеу тілін дамыту

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

1 Тарихи аңыздарды оқыту арқылы оқушылардың сөйлеу тілін дамыту (қосымша оқу құралы ретінде 4 класс) . . .

1. 1. Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту мәселелерінің теориялық негіздеріне шолу . . .

1. 2. Тарихи аңыздардың тәлім-тәрбиелік, оқу-танымдық,

маңызы . . .

1. 3. Тарихи аңыздарды оқыту барысында оқушылардың сөйлеу

тілін дамыту байланысты жұмысының түрлері . . .

Кіріспе

Қоғамдағы дамытушы күш жастар болғандықтан, оның бойында ұлы істі жүзеге асыра алатындай күш-қабілет болуы керек. Ол күш-білімде, тәрбиеде, іс-әрекетте. Демек жаңа кезеңде адамды өмір мол деңгейде білім беру деген сөз.

Олай болса халықтың ұшан-теңіз бай тілін, рухани өмірі мен қазынасын,

тұрмыс-тіршідігін жан-жақты білумен бірге, оларды ақыл-ой елегінен шебер

өткізіп алатындай көркемдік шеберлік пен эстетикалық талғам қажет.

Елім деп еңіреп туған ерлерін, қол бастаған батырларын ардақтау, олар

дүние салғанда қастерлеп қою- барлық халықта бұрыннан келе жатқан салт

екені мәлім. Осы бір дәстүр көшпенділер өміріңде басқа ешбір халыққа

ұқсамайтын өзіндік бір бағытта дамыды. Көне түркілер заманыңда V-VIII

ғасырлар тасқа жазылған мәтіндердің көбі жеке батырларға, ел басқарған,

жорық жасаған сарбаздарға, солардың ерлігі суреттелгендігін көреміз.

Осы негізгі бастауыш сынып әдебиеттік оқу пәнінің тіл туралы оқушының

кажетті білім алуына, ауызекі сөйлеуін дамытып, ойын жазбаша сауатты

жеткізу біліктерін қалыптастыруға, дүниені көркем сөз өрнектері арқылы

бейнелеп қыбылдауна кеңінен жол ашатын, танымдық қиялын,

дамытушылық мүмкіндіктері мол.

Жас ұрпақ ата - бабамыздан қалған мәдени мұра ертегілерінің өн бойындағы

мәнділігі мен маңыздылығынан, ойшылдығы мен алғырлығынан, тәлім

тәрбиесі мен үлгі өнегесінен, нәр алары анық. Ертеңіміз жастар деп білетін

болсақ, сол жастар жас шыбық, қалай исең солай иілуне әзір.

Сондықтан бастауыш сынып оқушыларын ертегілерді оқу барысында

әдістемелік нұсқаулар баршылық дегенмен, оқушының ертегі арқылы қиялын

дамыту жолдары жеткілікті зерттелген деуге болмайды. Осыдан тақырыптың

өзектілігі шығады.

Тарихи аңыздарды көмекші арқылы оқыту жеке тұлғаның тұрақты сапалық белгісі ретінде

Оқушылардың ауызша сөйлеу қалыптастыратын бірден-бір оқу қуралы

ретінде зерттеу нысаны ретінде таңдап алуға себепші болды.

Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныптардың оқу процесі.

Зерттеу пәні: Оқушылардың бастауыш сыныпта тарихи аңыздарды оқыту барысында оқушылардың сөйлеу тілін дамыту.

Зерттеу мақсаты: Бастауыш сыныпта оқушылардың тарихи аңыздадың теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесін жасау. аңыздардың тарихи негіздері мен фольклорлық сипатын кеңінен талдау, зерделеу.

Зерттеу болжамы: егер бастауыш мектептен тарихи аңыздарды оқыту

жолдарын, сондай-ақ тарихи аңыздарды тиімді қосымша оку құралы ретінде

тиімді пайдалансақ, оқушыларды ауызша сөйлеуге үйрете аламыз.

Зерттеу әдістері:

Ғылыми-теориялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге, оқулыққа,

бағдарламаға талдау жасау.

Әңгімелесу, педагогикалық-тәжірибелік эксперимент жүргізу.

Зерттеу міндеттері: Қазақ фольклорындағы сан-қырлы мол мұралардың бірі болып табылатын аңыздарды жүйелеп зерттеу. Фольклор ғылымында берілген бағалар мен көзқарас-пікірлердің мәні мен маңызын анықтау, аңыздардағы тұрақты мотивтердің қатарын анықтау және фольклорлық циклизация құбылыстарын талдау

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еуразияның сайын даласындағы Алтай мен Орал таулары арасындағы ұлан байтақ далалық өлкелерді көшпелі тірлік мұратымен еркін жайлаған қазақ халқының ұлттық мәдени кескін-келбеті мен болмысының белгілері мен дүниетанымының ескі іздері, тарихи танымы мен әлеуметтік ой-пікірлерінің сұрыпталып сақталған бай қазынасы, сөз жоқ, оның фольклорлық мұрасын таныту.

Ұлттың рухы бейнеленген мұра халықтың асыл қазыналарының бірі екендігін тәуелсіздік мұраты жолында жаңа экономикалық және саяси-әлеуметтік реформаларды қарқынды жүргізіп жатқан еліміздің Үкіметі ескеріп, елдің еңсесі көтеріле бастаған уақытта рухани өмірдегі кем-кемтіктітүзеуге бет бұрды. Сол тірліктің айқын көрінісінің бірі - Қазақстан Республикасы Үкіметі арнайы қаржы бөліп қабылдаған «Мәдени мұра» бағдарламасы.

Рухани мұраның түрлі салаларын бөліп-жармай тұтас қарастыратын «Мәдени мұра» бағдарламасының бір нысанасы - халқымыздың фольклорлық мұраларын халық игілігіне жарату. Қазақ фольклорындағы асыл рухани қазыналардың бір шоғыры Асан Қайғы

туралы аңыздарда шоғырланған. Асан Қайғы туралы аңыздар - қазақ халқының сан ғасырлық әлеуметтік аңсарын, өмірдегі зор мұраты мен күйінішін бейнелеген рухани мұра. Қазақ халқының басынан өткен тарихын

зерттеуде, дүниетанымын, арман-тілегін тануда Асан туралы аңыздардың

мәні зор.

Зерттеудің құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш бөлім мен жеті

тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан

тұрады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы Дипломдық жұмыс кіріспе, екі тараудан, әр тарау бойынша жалпы қорытындыдан әдістемелік нұсқаулардан. Пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде тақырыптың өзектідігі мақсаты, міндеті, пәні, болжамы, әдістері туралы айтылады.

Бірінші тарауда, тарихи аңыздарды оқыту арқылы, оқушылардың сөйлеу тілін дамыту теориялық негізі көрсетілген.

Екінші тарауда, тарихи аңыздар арқылы оқыту барысында, егер аңыздарды қосымша оқу құрал ретінде оқытуға арналған, тәжірибелік педагогикалық эксперимент қамтылған.

Жалпы қорытында, тарихи аңыздарды қосымша оқу құралы ретінде жүргізілетін жұмыстардың әдістемелік нұсқауы берілген. Сонында дипломдық жұмысты жазу барысында пайдаланылған әдебиеттер тізбесі берілген.

Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту мәселелерінің теориялық негіздеріне шолу

Қазақ тілін оқыту әдістемесінің, оның ішінде, тіл дамыту саласының орыс тілімен салыстырғанда тәжірибесі көп емес. Баланың сөйлеу тілін дамытуға өз кездерінде барлық ұлы педагогтар, халықтық педагогика үлкен мән беріп отырғаны белгілі. Я. А. Коменскийден бастап, К. Д. Ушинский, Ы. Алтынсарин сынды ұлы педагогтардың еңбектеріне тіл дамыту мәселесі айқын көрінеді. Қазақ халқының сөз өнеріне, оған баланы тәрбиелеуге, сол арқылы танымы мен ойладының да дамуына үлкен мән беретіні белгілі. Қазақтың тұңғыш педагог-ғалымы Ы. Алтынсарин қазақ балаларына тіл игертудің әдістемесінің негізін қалады.

Ол сондай бай, өткір ана тілін елемеуді қою керек деп ақыл айтатын.

Ол қазақ сөздерінің, мысалдарының жұмбақтары мен ертегілердің өткірлігін,

шеберлігін көрсете өрістетіп меңгеру керек дейтін() Ы. Алтынсарин қазақ

ауызекі сөйлеу әдісін көбірек қолдануды өз мұғалімдеріне ескертіп отырған.

Осы жылдардағы методткалық әдебиеттерге тән басты сипат - оқушының

тілін дамытуды көздеген әдістердің кең түрлі берілуі.

Баланың тілін дамыту дегеніміз - ойлауын дамыту. Оқушының ойлау

дағдысын көрсететін белгі - олардың ойлау операцияларын іске асыра білуі,

бұған теңеу, анализ, синтез, әдістері жатады. Қазақ тілін оқыту методикасының классиктері: С. Жиенбаев, Ш. Сарыбаев, Қ. Басымов,

Ғ. Бегалиев, Ө. Сәдуақасовтардың еңбектерді де тіл дамыту методикасының

дамуына өз үлестерін қосқан еді.

«Тіл дамытудағы негізгі жұмыс түрлері »

1 Сұрақ беру арқылы әңгіме жасау.

2 Бір нәрсе жайында балаға хабар айтқызу, қысқаша сөйлету.

3 Оқыған әңгіме, мақала туралы сөйлету жаздыру.

4 Суретке қаратып сөйлету, жаздыру

5 Көркем әдебиет оқыту

6 Ойынан шығарма жаздыру

7 Қатынас қағаздарын жаздырып үйрету.

Тіл дамыту жөнінде істелетін жұмыстар ана тілі сабағымен тілін дамыту үшін - теңі материалдар береді - екен 30-жылдардың аяғына таман, қазақ тілін оқытуда үмтылыс болғаны байқалады. Бұл жағдайдың дұрыс жағымен бірге бір жақты болғандығын айтып өтуге болады. 1930 жылғы «Жаңа мектеп» (№5) журналында «1- басқыш қазақ мектебінде ана тілінің бағдарламасы» берілген. Онда 1- басқыштың бірінші жылдарында «Тіл ширату» деп аталатын екінші, үшінші жылдарында «Тіл ширату» және «Тіл бақылау» сабақтары өткізілетін болған.

Тіл дамыту жаттығуларының грамматика сабақтарында әрдайым жүргізіліп отыруы қажет екендігіне еш талас жоқ, дегенмен арнайы тіл дамыту сабақтарының ролін жлққа шығарып, тіл сабақтарының барлық мақсатын тек қана жылдардан басталғандай.

Оқушылардың сөйлеу тілін әдебиет сабақтарындағы материалдармен

байланысты жүргізу жолдарын өзінің кандидаттық диссартациясында

С. Тлешева ұсынады.

Тіл дамыту жұмысын ойдағыдай жүргізілуі үшін, қазақ тілі мұғалім бірнеше басты мәселелерді білуі керек. Олардың ішінде: оқушылардың тіл

мәдениетін дамытуға бүкіл мектеп коллективі қатынасу керектігі, тіл дамыту

жұмыстарының бастауыш кластардан бастап сабақтастықпен жүргізілуі

керек екендігі көрсетілген.

Тіл дамыту проблемасы 1970 жылы Алматы қаласында өткен қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері, методистері, лингвист-ғалымдар қатынасқан

ғылыми-методикалық конференцияда кең түрде қарастырылған болатын. Бұл

жұмыс та - өмір талабынан туған нарсе. Қауымның жалпы мәдениеті көтерілген сайын өмірдің сала-салсында қолданылатын тілдің де мәдениетін

көтеріп, сөйлейтін я жазатын адамнан ойды әрі айқын, әрі жатық, әрі әуезді

етіп құруды қалайды.

Бұл үшін, әрине, оқушының тілін жазуша да, аузша да дамыту қажет. «Соңғы кезде балаларға ана тілінің стилистикасын білдіру, ана тілінің байлығын игерту, оның мүмкіндіктерін пайдалана да, жұмсайда алуға машықтаныру мәселесімен байланысты, жаңа программаға «Тіл мәдениеті және стилистика» тіл ширату деп аталынады». Бұл еңбекте тіл дамыту мәселелері арнайы сөз етілмегенімен, көрсетілген жұмысы тәсілдері мен жолдары грамматикалық тақырыпты оқушыларға игерту арқылы тіл дамыту методикасын жасауға негіз бола алады деп ойламыз. Қазақ тілін оқыту барысында тіл дамыту мәселесінің шешілуіне біз методикалық әдебиеттерді талдау жасай отырып, көптеген құнды ойлар- пікірлер таба аламыз, жалпы келесі міндетіміз - қазақ тілін оқыту бағдарламаларында тіл дамыту мәселесі қаншалықты шешіліп отырғанына арнайы шолу жасау.

Қосымша теру керек

Мектептерде жүргізілетін тіл дамыту жұмысының өзінің программасы,

жаттығу түрлері сондай - ақ методикасы болады.

Бастауыш мектептерде жүргізілетін тіл дамыту жұмысы негізінен мынандай

мақсаттарды көздейді.

1. Оқушылардың ойлау қабілеттері мен тілін, дүние танымын дамыту, әр нәрсені салыстыра отырып, олардың арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарды ажырата білу және оларды жинақтап, өз беттерімен қорытынды жасай білу.

2. Оқушылар қазақ әдеби тіл нормасына сай өз сезімін, ойын дұрыс айтып және жазып бере алатындай дәрежеге жетуі тиіс.

3. Қазақ тіл ғылымының зерттеу жұмыстарының негізінде оқушылардың жазу

тілін дамытуға, сөйлеу шеберліктерін жақсартуға септігі тиетін жұмыстарды,

әсіресе мазмұндама мен шығарма жазу жұмыстарының оңай да тиімді жолдарын іріктеп ұсынып, олрды орындату.

4. Тіл дамыту жұмыстары арқылы балаларды өз Отанына шын берілген патриот, бір - біріне достық, бауырластық сезімге, коммунизм құру жолында

саналы да, белсенді еңбек етуге тәрбиелеу.

5. Оқушыларды ана тілін сүюге, оның алтын қорын, тамаша сырлы, көркем

де нәзік сөз байлығын қолдана білуге және оны сезініп құрметтей білуге тәрбиелеу. Қорыта айтқанда, тіл дамыту жұмысына қойылатын талаптар да балаларға білім беру, іскерлікке үйрету және олардың білімін дамыту мақсаттарын көздейді. Осындай мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалім белгілі бір методикалық талаптарға сүйенеді.

Оқушылардың тілін дамыту жұмысы мектептерде негізінен балаларды

мазмұндама мен шығарма жазуға үйрету арқылы орындалатын болғандықтан, бұл жұмыстарға қойылатын методикалық талаптарды көрсетелік. Ол талаптардың негізгі бастылары мынадай:

1. Берілген тақырыптың мазмұнын ашып көрсете білу, оқушы өзінің жинаған

материалын, берілген тақырыптағы негізгі ойды анықтайтындай етіп іріктеуі

қажет.

2. Жазылған жұмыстың мазмұны болуы. Жұмыстың мазмұнды болуы да материалды жинау оның ішінде негізгілерін түсініп, іріктеп ала білуіне байланысты.

3. Оқушы түсінгенін ешбір қайшылықсыз, белгілі бір ретпен жүйелі түрде

баяндауға тиіс. Алдын ала синтездеу жұмысы дұрыс ұйымдастырылып, сапалы түрде өткізуі қажет. Оқушы әуелі не жөнінде, одан кейін нені айтатынын толық синтездеп, жоспар жобасын жасап алуға тиіс. Сөз, сөйлем

қалдырып кетіп, ойдың күрт үзіліп, байланыссыз қалуынан сақ болған жөн.

4. Оқушылар сөзді, айтатын ойын дәлме - дәл анық білдіретіндей етіп іріктеп,

таңдап қолданғаны дұрыс. (мысалы, 3-класс оқушысы) «Мәншүк» тексі бойынша мазмұндама жазғанда, жазудың жаңбырша жаудырған оғы деген

тіркесті сол қалпында беруге тырысып, жаудың тамаша жаудырған оғы деп

жазған. Мұндай қателерге жол бермеу үшін сөз іріктеу, сөйлем құрастыру т. б.

тексті анализдеу, синтездеу жұмысына дұрыс мән берген жөн.

5. Артық сөз, қыстырма сөз қолдану, бір сөздің бірнеше рет қайталануы сияқты кемшіліктерге жол бермеу шарасы жасалуға тиіс.

6. Оқушы сөйлегенде болсын сөйлемдерді белгілі формада (тұлғада) құрастыратын болсын. Яғни бір сөйлем өткен шақта, екінші бір сөйлем келер шақта тұрмасын.

7. Оқушылардың жазба жұмыстарында ауызекі сөйлеуде қолданылатын сөздердің болғаны дұрыс.

8. Жазба жұмыстарын жетілдіруді міндетті түрде меңгерген болуға тиіс. Жұмыстарының пунктуациясық, лексикалық қателерін оқушы мұқият

қарап, тексеріп шығатын болсын, мұнда тіпті кейбірқате құрастырылған сөйлемдерді де жөндеуге жол беріледі.

Сөйтіп, бастауыш класс оқушыларының тіл дамыту жұмыстарына

қойылатын негізгі методикалық талаптардың негізгілерін айттық. Тіл дамыту

жұмыстарын жүргізу барысында, сөз жоқ, жоғарыда көрсетілген талаптар

басшылыққа алынады.

Тіл дамыту негізі- ой дамыту

Тіл дамыту жұмысы-күрделі де творчестволық процесс. Бала тілін дамытуда басты назар аударылатын - олардың орындаған жаттығуларының

мазмұндылығы, жүйілілігі, анықтылығы, мәрелілігі, тазалығы, өрнектей түрлендіре алулышылығы және грамматикалық, орфографиялық, пунктуациялық орфоэпиялық қатесіздігі. Бұл күшті эмоцияны, сезімталдық

талап етеді. Механикалық жаттау мен шаблондық - тіл дамытудың қа жауы

деуге болады. Себебі соңғылар естің жұмысына негізделетіп, ойлауды іске,

асырылады. Көптеген зерттеулерге қарағанда, нашар оқитын көпшілігінің

тілдері нашар дамыған, ойларын дұрыс жеткізе алмайды. Керісінше, тілі жақсы дамыған бала ойын да дәл, шебер жеткізеді, оқуды да ойдағыдай меңгереді, олардың табиғат пен қоғамдағы күрделі байланыстарды дұрыс тану мүмкіндігі де соғұрлым мол болады.

Тілді меңгеру барысында бала қорытынды жасайды, жалпылау, нақтылау, абстракциялау сияқты ойлау операцияларын қолданады. Балалар тілді үлкендермен және басқа балалармен қарым - қатынас жасау барысында, сөйлеу әрекеті арқылы меғгереді. Ендеше баламен сөйлеуде мұғалімдердің, ата - аналардың тіл шеберлігі, бала тіліне үлкен ілтипатпен қараушылығы орасан зор роль атқарады.

Сөйлеу арқылы бала тек басқа адамдармен қарым - қатынас жасап қана

қоймайды, сонымен бірге айналасын да таниды. Сөйлеуді меңгеру - шындықты меңгеру тәсілі. Олай болса баланың сөз байлығы оның түрлі елестері мен ұғымына, өмір тәжірибесіне байланысты. Сөйлеуге үйрену барысында бала тек тілдік материалға ғана мұқтаж болмайды, сонымен қатар

негізгі материалдың да қажеттігі күшейеді.

Тіл дамыту үш салаға бөлінеді:

1. Сөздік жұмысы;

2. Сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс;

3. Байланысыра сөйлеуге үйрету жұмысы;

Бұл жұмыстар бір - бірімен байланыстырыла, қатар жүргізіледі. Әсіресе байланыстыра сөйлеуге үйрету жұмысында қалған екеуінде (сөздік және сөз тіркесі мен сөйлем құрау жұмысында) үйренген білім, икемділік, шеберліктері ұштасады, яғни ойлау, жүйелеу, текст дұрыстау, материал жинау, орфографиялық шеберліктері іске асырылады. Әрбір орындалатын

жаңа жаттығу бұрынғы өтілгенмен байланысты бола отырып, сәл ғана болса

да бір жаңалық қосуға тиіс. Мұндай байланыс грамматика мен орфография

курсында оңай анықталады. Ал тіл дамытуда бұл жұмыс оңайға түспейді.

Методиканың нені, қалай үйрету керек деген дәстүрлі сұрағы тіл дамытуда үнемі көрінбейді. Соның салдарынан кейбір жағдайларда тілдік

жаттығулар белгілі бір бағыт - бағдарсыз, нақты мақсатсыз жүргізіледі. Ендеше тіл дамыту сабақтарында жүргізілетін әрбір жаттығудың нақты мақсатын анықтап, оны өткендегімен салыстырғанда қандай жаңа шеберлік, машық, білім беретінін анықтау қажет. Мысал үшін бір шығармада балалар сипаттау элементімен таныстырылса, ал онан кейінгі шығармада сипаттау элементтерін алдыңғыға қарағанда көбірек қамтитындай болуға тиіс.

Жалпы сөйлеу дегеніміздің өзі адамның ойын, білгенін, сезімін екінші

біреуге жеткізу үшін, яғни қарым - қатынас жасау үшін тіл арқылы байланысу болып табылады. Мысалы әңгімелесу, баяндама жасау, артистердің сахнада сөйлеуі, оқушының класта сұраққа жауап беруі, ғылыми

еңбек, телеграмма, хат т. б. жағдайларға қарай сөйлеу түрлі - түрлі формаларда көрініп отырады. (жолдасымен сөйлескеннің өзінде де түрлі формада іске асады:сырласу, ақылдасу, көрген - білгендерін айту, кеңес беру

ренішін білдіру т. б. ) . Ендеше тіл дамытуға басшылық жасауда мұғалімдер

сөйлеу түрлерін, оның әрқайсысына тән ерекшеліктерді жақсы білуге

тиіс. [1, 191]

Сырттай сөйлеу жоғарыда көрсетілгендей, ауызша және жазбаша, сондай - ақ дталогтық және монологтық болып бөлінеді. Ал ішкі сөйлеу - ойша сөйлеу, сөйлеудің бұл түрі де тіл материалы арқылы іске асады, бірақ

сырттай белгілері болмағандықтан ішкі сөйлеу деп аталады. Мұнда адам өз

ойымен өзі сөйлейді. Сөйлеудің бұл түрі толық грамматикалық формада.

Алайда балалардың да ішкі жан дүниесіне енуге болады.

Оқушылар өз пікірлерін әуелі ойша жобалайды, сөйлемді ойша құрастырып

алады, кейде тіпті өзіне - өзі сыбырлап айтады. Осыдан кейін ғана сыртқы

сөйлеуге айналдырады. Ішкі сөйлеу әсеріне жазбаша мазмұндама, шығарма

жазу жұмыстарына дайындық кезінде күшейеді:балалар не жөнінде жазу,

қандай сөздер қолдану, сөйлемді қалай құрастыру керектігін

ойланады. Кейде тіпті текстің бөліктерін де ойша құрастырып алады. Мұндай

ойша дайындық балалардың сөйлеу әрекеттері мен шеберліктерін жетілдіре

түседі.

Егер ішкі сөйлеу адамның өзіне бағытталатын болса, сыртқы сөйлеу біреуге ба. ытталады. Сыртқы сөйлеуді екінші біреу қабылдайды. Сондықтан да оған қойылатын талап өте жоғары.

Диалогтық сөйлеу екі немесе бірнеше адамның арасында болғандықтан түрлі жағдай коммуникативті актініайларға, әркімнің көңіл - күйіне байланысты толымсыз, сұраулы, лепті сөйлемдер, одағай, шылаулар, мақал - мәтелдер көп кездеседі. Осыған орай, тілдің дыбыстық жағын дұрыс игеру, сөйлегенде мінез - құлық мәдениетінің жоғары болуы, дұрыс сөйлеуге йдеттену, кішіпейілділік, зейін мен көзқарас мәнері, жаңа жағдайда адамның өзін ұстауы т. б. толвп жатқан мәселелер тіл дамыту жұмысында іске асырылады. Мектептерде диалогтың жасанды түрі іске асады. Әдетте мұғалім мен оқушының арасындағы әңгімелесуді диалог дегенімізбен, мұнда сөйлемдер толық болады. Бастауыш кластарда кейбір балалар ұялшақ болады

да, мұғалімнің сұрағына кейде жауап қайтармайды. Мұндай балалармен мектепке келген алғашқы күннен бастап дұрыс жұмыс ұйымдастыру керек.

Егер мұғалім 1 - кластан бастап әрбір оқушыны батыл қатты дауыспен,

анық, ашық сөйлеуді үнемі қадағалап, қолға алса, онан әрі сөйлеу әдеттері

тиісті дәрежеде қалыптаса бастайды. Әсіресе 1 - класта сөздердің анық

айтылуына, оқыту жұмыстарына көбірек айтқызуға, түрлі тақпақтар оқыту

жұмыстарына қатты назар аударылады.

Сыртқы сөйлеу екі жақты процесс:оған коммуникативтік актінің ең кемі екеуі қатысады. Сыртқы сөйлеу, сонымен қатар, айту - тыңдау - оқу, жазу болып та бөлінеді. Тыңдау мен оқу, яғни сөйлеуді қабылдаудың түрлері бола тұрып, адам өмірінде айту мен жазудан кем орын алмайды. Айтуда сөйлеп тұрған адамның ойы сқздің қабыққа еніп, акустикалық, комплекстердің көмегімен, яғни дыбыстық сөз, сөз тіркестері, сөйлемдердің көмегімен бейнеленеді.

Ал тыңдауда бұл процесс керісінше жүреді:тыңдап отырған адамның

қабылдаған акустикалық комплекстері өзіне белгілі ережелер арқылы да,

олар бір - бірімен байланысу арқылы түсініледі.

Осындай процестер ойлаудың мазмұнын тіл таңбалары арқылы жазба түрде білдіру барысында да, жүреді, ал оқуда бұл процесс керісінше орындалады. Мұнда оқуда болсын, жазуда болсын, ауызша айтылған акустикалық жағдай міндетті емес, яғни кейбір сөздер, тіпті сөйлемдердің өзі

де қалдырылып кетуі мүмкін:іштен оқығанда сөзді, олардың тұлғалары мен

байланыстарын белгілейтін графикалық таңбалар тікелей ішкі сөйлеуге,

ойлауға, бейнелер мен схемаларға айналады да, оқып отырған адам текстің

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.