MS Excel функциялары мен формулалары

Кіріспе

«Экономикалық ақпараттық жүйелердегі жаңа технологиялар» пәнінің мақсаты экономикалық мамандықтарда оқитын студенттерді экономикалық және басқару мәселелерін компьютердің көмегімен шешуге әртүрлі әдістерді пайдалануға, компьютер жүйелерін жақсы игеруге, информациялық технологияларды болашақта өз кәсіпкерлік істерінде қолдануға үйрету болып табылады. Бұл жерде экономика саласына қолдануға ыңғайлы универсалды сайман ретінде ең бірінші электрондық кестенің мүмкіншіліктеріне көп көңіл бөлінген дұрыс. Әр түрлі қарапайым экономикалық, бухгалтерлік есептерді, оптимизация есептерін шығару бұл программаның мүмкіншіліктерін аша түседі.
«Экономикалық ақпараттық жүйелердегі жаңа технологиялар» курсының мақсаттары мен міндеттері
- студенттерді экономикалық және басқарудағы есептерді шешуге, информациялық жүйелерде жұмыс істеу негіздеріне оқытып үйрету;
- жаңа информациялық технологиялардың мүмкіндіктерін және болашақтағы олардың өркендеуін көрсету;
- ЭЕМ-нің, информациялық жүйелердің, компьютерлік жүйелердің және олардың программалық қамтамаларының даму қалпы мен келешегін зерделеу;
- теориялық білімдерді белсенді практикаға пайдалануға дағдыландыру. Аталған курсты оқу нәтижесінде студенттер келесіні меңгеруі керек:
- компьютерді экономикалық және басқару мәселелерін шешуге жан-жақты қолдану, ұтымды жақтарын іздестіру;
- экономикалық ақпаратты талдау әдістерін, құрылымдауын, өңдеуін көрсете білу;
- арнайы экономикалық және басқару есептерді шешуге қолданбалы программалық қамтамаларды қолданып үйрену;
- компьютерлік жүйелердің және информациялық технологиялардың жиі кездесетін өзгерістерін қадағалау.

Пайдаланылған әдебиеттер

1 Байшоланова Қ. С. Ақпараттық жүйелер теориясы. – Алматы, 2007. – 280 б.
2 Балапанов, Е. Қ., Бөрiбаев, Б., Дәулетқұлов, А. Б. Жаңа информациялық технологиялар: информатикадан 30 сабақ : оқулық. 4 басылым, жөнделiп толықтырылған. – Алматы : ЖТИ, 2007. – 408 б.
3 Бралиев Н. Б. и т.б. Ақпаратты жүйелер бизнесте. – Алматы : РИК, 2007. – 325 6.
4 Исаев С. Ә., Мұхамади А. Н., Ахметова О. С. Компьютерлік технология негіздері курсына арналған практикум. – Алматы, 2007.–305 б.
5 Хакимова Т. Компьютерлік өңдеудің әдістемелері. Алматы : «Ғылым», 2007.-453 б.
6 Халықова К. З. Информатиканы оқыту әдістемесі. Алматы : «Білім», 2007.- 250 б.
7 Гарнаев А. Использование MS Excel и VBA в экономике и финансах. К-М-СПб., 2000. - 510 б.
8 Ермеков Н., Ермеков М., Ноғайбаланова С. Информатика. Алматы : «Жазушы», 2005.-354 б.
9 Информационные технологии в маркетинге. /Под ред. Г.А. Титоренко.- М : ЮНИТИ-ДАНА, 2000.- 407 б.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1 MS Excel функциялары мен формулалары
2 Формулалармен жұмыс
3 Функциялар
4 Логикалық функциялар
5 Диаграммалар (Графиктер)
6 Құрама кестелер
7 Тақырып бойынша тапсырмалар
8 Финанстық функциялармен жұмыс
9 Тақырып бойынша тапсырмалар
10 Параметрді келтіру
11 Параметрді келтіру құралын пайдалану мысалдары
12 Тақырып бойынша тапсырмалар
13 Қою кестесі
14 Бір айнымалысы бар қою кестесін қолдану
15 Екі айнымалысы бар қою кестесін қолдану
16 Тақырып бойынша тапсырмалар
17 Шешімді іздеу (Поиск решения) баптамасының көмегімен
тиімділеу есептерін шығару
18 Шешімді іздеу баптамасы
19 Тақырып бойынша тапсырмалар
20 Транспорттық есеп
21 Транспорттық есептің математикалық моделі
22 Тақырып бойынша тапсырмалар
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Экономикалық ақпараттық жүйелердегі жаңа технологиялар пәнінің
мақсаты экономикалық мамандықтарда оқитын студенттерді экономикалық және
басқару мәселелерін компьютердің көмегімен шешуге әртүрлі әдістерді
пайдалануға, компьютер жүйелерін жақсы игеруге, информациялық
технологияларды болашақта өз кәсіпкерлік істерінде қолдануға үйрету болып
табылады. Бұл жерде экономика саласына қолдануға ыңғайлы универсалды сайман
ретінде ең бірінші электрондық кестенің мүмкіншіліктеріне көп көңіл
бөлінген дұрыс. Әр түрлі қарапайым экономикалық, бухгалтерлік есептерді,
оптимизация есептерін шығару бұл программаның мүмкіншіліктерін аша түседі.
Экономикалық ақпараттық жүйелердегі жаңа технологиялар курсының
мақсаттары мен міндеттері
- студенттерді экономикалық және басқарудағы есептерді шешуге,
информациялық жүйелерде жұмыс істеу негіздеріне оқытып үйрету;
- жаңа информациялық технологиялардың мүмкіндіктерін және
болашақтағы олардың өркендеуін көрсету;
- ЭЕМ-нің, информациялық жүйелердің, компьютерлік жүйелердің
және олардың программалық қамтамаларының даму қалпы мен келешегін зерделеу;
- теориялық білімдерді белсенді практикаға пайдалануға
дағдыландыру. Аталған курсты оқу нәтижесінде студенттер келесіні меңгеруі
керек:
- компьютерді экономикалық және басқару мәселелерін шешуге жан-
жақты қолдану, ұтымды жақтарын іздестіру;
- экономикалық ақпаратты талдау әдістерін, құрылымдауын, өңдеуін
көрсете білу;
- арнайы экономикалық және басқару есептерді шешуге қолданбалы
программалық қамтамаларды қолданып үйрену;
- компьютерлік жүйелердің және информациялық технологиялардың жиі
кездесетін өзгерістерін қадағалау.

1 MS Excel функциялары мен формулалары

1.1 Формулалармен жұмыс
MS Excel формулалары есептеулер жүргізуге және берілгендерге анализ
жасау үшін керек. Кез-келген формулаға мынандай негізгі сипаттамалар тән:
- ең бірінші сивол ретінде міндетті түрде = белгісін жазу
керек;
- формуламен есептелген нәтиже сол формула жазылған ұяшықта шығады;
- формулалар жолында белсенді ұяшыққа жазылған
формула көрсетіледі;
- формулада жасалған сілтемелердегі мәндер өзгерген
жағдайда формула нәтижесі де автоматты түрде өзгереді.
Формулаларда ұяшықтарға сілтеме.
Белсенді жұмыс бетінде әр ұяшық өзіндік адресімен (немесе ұяшыққа
сілтемемен) анықталады. Ол ұяшық орналасқан баған атауы мен жолдың
номерінен тұрады. MS Excel-де бұдан да басқа адрестеу жүйесі (сілтеме
стилі) -R1C1 бар. Онда бағандар да, жолдар да номерленеді. Бұл стильді
орнату үшін Сервис - Параметры, Общие астарлы бетінен Стиль ссылок пунктіне
жалауша қою керек. Мысалы, R5C2 адресі бесінші жолдағы, екінші бағандағы
ұяшыққа сілтемені білдіреді.
Адрестеудің тағы бір тәсілі бар. Ол ұяшыққа ат беру арқылы адрестеу.
Белсенді ұяшыққа немесе ұяшықтар блогына ат беру үшін Вставка - Имя -
Присвоить командасын орындаймыз. Мысалы, белгіленген ұяшықтар тобына Жұмыс
аумагы деген ат беруге болады. Ат қою кезінде мына мәселелерге көңіл бөлген
жөн:
- ат әріптен немесе астын сызудан басталады;
- атта бос орынның (пробел) немесе дефистің ( - ) орнына астын сызу
(_) немесе нүкте ( . ) қойылады;
- ат қысқаша және аталып өткен адрестеу стильдеріне (А1 және R1C1)
ұқсамайтындай болуы керек.
Біз қарастырып өткен адрестеу стилінен басқа адрес түрлері деген ұғым
бар. Адрес түрлері: салыстырмалы (қатысты), абсолютті (тұрақты), аралас.
Салыстырмалы адрестеу формуланы көшірген кезде көшірілетін орынға сәйкес
ұяшыққа сілтеме де өзгеріп отырады. Абсолютті адрестеуде формуланы көшірген
кезде сілтеме тек қана алғашқы формуладағы ұяшыққа жасалады. Аралас
адрестеу формуланы көшіру барысында баған немесе жол өзгермегені керек
болғанда қолданылады. F4 пернесін формуланы редакторлеу кезінде адрестеу
түрлерін ауыстыру үшін қолдануға болады.
Басқа беттерге, басқа жұмыс кітаптарына сілтеме.
Белсенді жұмыс кітабының басқа беттеріне сілтеме мынандай түрде
жазылады: Лист 3!А1
Мұндағы леп белгісі міндетті түрде қойылады. Егер Жұмыс бетінің атында
пробел болса, оның атын тырнақшаларға алып жазу керек.
Сыртқы сілтемелер дегеніміз - басқа жұмыс кітаптарындағы ұяшықтарға
сілтеме. Мұндай сілтемеде жұмыс кітабының аты тіктөртбұрыш жақшаларға
алынып жазылады. Мысалы: [Книга1] Лист3! B4
Үш өлшемді сілтемелер (3D) беттердің біріншісінің аты мен соңғысының
атынан тұратын диапазоннан және ұяшықтардың диапазонынан тұрады.
Мысалы :
СУММ (Лист 1: Лист 3! $E$1:$E$6) формуласында Лист1 және Лист3
аралығындағы барлық беттердегі $E$1:$E$6 диапазондарының мәндердің
қосындысы табылады.
Операторлар.
Формулаларда функциялар мен математикалық операторлар реті жалпы
математика ережелеріне сай орындалады. Формулалардың есептеу нәтижелері сан
болуы керек. Ал салыстыру нәтижелері ақиқат пен жалган мәндері болады.
Excel формулаларындағы операторлар 1.1 кестеде көрсетілген:

1.1-кесте – Excel формулаларындағы математикалық операторлар
Оператор Мәні
( Жақшаны ашу
) Жақшаны жабу
* Көбейту
Бөлу
+ Қосу
- Азайту

Мәтінмен және датамен орындалатын операциялар.
MS Excel – де тек арифметикалық формулалар ғана өңделмейді, сонымен
қатар мәтінмен де әр түрлі операциялар орындап, жұмыс кітабындағы
диапазондар мен ұяшықтарды салыстыруға да болады. Сол операцияларды
қарастырайық.
Конкатенация дегеніміз – мәтінді, санды және датаны бір ұяшыққа жинау.
Конкатенацияның операторы & белгісімен жазылады.
MS Excel жұмыс бетіндегі әр түрлі ұяшықтарда орналасқан мәліметтерді
бір ұяшыққа орналастыру керек.
Есептің шешімі 1.1 суретте көрсетілген.

Мұнда A3 ұяшығына төмендегідей формула
енгізілген:
= А1&ТЕКСТ(В1; "ДДМММГГГГ "&ТЕКСТ(С1; "# ###т. "&D1
Мұндағы ТЕКСТ( ) функциясы дата мен ақша форматтарын жаңа форматқа
көшіруге мүмкіндік береді және оларды мәтінге айналдырады.

1.1-сурет – Конкатенацияны қолдану

Тағы бір мысал қарастырайық. Егер ұяшықтың аты ИТОГИ болса, және онда
қандай да бір ақшалық форматтағы сан 50600 т тұрса, онда
= Итого "& ИТОГИ
формуласының нәтижесі
Итого 50 600 т болады.
Даталарға мынандай формулалар қолдануға болады :
= "150904 " - "110504 " немесе
= "18 января 1993 "- "25 января 2006 "
Бұл формулалардың нәтижесінде көрсетілген даталар арасындағы күн саны
шығады.
Адрестік және салыстыру операциялары.
Формулалардағы салыстыру операцияларына мысалдар :
= А110 - Ақиқат, егер А1 ұяшығындағы сан 10-нан кем болса, әйтпесе
Жалған.
= D7 = 4 - Ақиқат, егер В7 ұяшығындағы сан 4-тен үлкен немесе тең
болса, әйтпесе Жалған.
Төмендегі 1.2 кестеде адрестік операциялардың белгілері берілген.

1.2-Кесте – MS Excel-дегі адрестік операциялардың белгілері
Операция Мысал Операция Нәтижесі
белгісі
: (қос нүкте)СУММ(А1:А7) Диапазон Екі ұяшықтың арасында
жатқан ұяшықтар
диапазонына сілтеме
, (үтір) СУММ(А1:А7, В8)Біріктіру Екі диапазонды
біріктіру. Яғни екі
диапазонның да барлық
ұяшықтарының жиыны.
Бос орын СУММ(А1:А7 Қилыстыру Екі диапазонның қилысуы.
(пробел) А16:В30) Яғни екі диапазонға
ортақ болатын
ұяшықтардың жиыны. Егер
мұндай ұяшықтар болмаса
#ПУСТО (#NULL) шығады

1.2 Функциялар. Функция ұғымына анықтама
Microsoft Excel программасының функциясы ретінде белгілі бір алгоритм
бойынша немесе формулалар бойынша жүргізілетін есептеу операциялары
қарастырылады. Әрбір функцияның өзіне тән аты болады. Excel программасында
функциялардың аттары пернелік тақтадан теріліп жазылады немесе Функция
шебері (Вставка- Функций) деп аталатын команда немесе саймандар
панеліндегі fx батырмасы көмегімен енгізіледі. Функция шебері функцияларға
сәйкес формулалардың дайын шаблондарын береді, қолданушы бар болғаны
функцияның аргументтерін ғана жазады.
Excel программасында, күрделі және қарапайым есептеулерге арналған 200
ден аса функцияларды қолдану мүмкіндігі қарастырылған. Сондай-ақ, бұл
қосымшада қолданушының Excel-дің програмалау мүмкіндіктерін (VBA)
пайдаланып өзіне қажет функцияларды да құрып алуына жағдай жасалған.
Функция шеберін пайдаланып функцияларды іздеуді жылдамдату мақсатында
оларды келесі: 10 недавно использовавшихся, Полный алфавитный перечень,
Финансовые, Дата и время, Математические, Статистические, Ссылки и массивы,
Работа с базой данных, Текстовые, Логические и Проверка свойств
категориялары бойынша топтастырған.
Функциялардың аргументтері ретінде сандар, сан мәнді өрнектер немесе
сәйкесінше сандар мен сан мәнді өрнектер жазылған ұяшықтар адрестері,
диапазон адрестері пайдаланылады.
Мысалы
= СУММ(А5:А9) – мұндағы СУММ функциясы, А5, А6, А7, А8, А9
ұяшықтардағы сандар қосындысын есептейді;
= СРЗНАЧ(G4:G6) – мұндағы СРЗНАЧ функциясы, G4, G5, G6 ұяшықтардағы
сандардың орташа мәнін табады.
Күрделі функцияларды жазу әдеттегідей бірінің ішіне бірі жай жақшалар
арқылы жазылады : = ОКРУГЛ(СРЗНАЧ(H4:H8);2).
Функцияның аргументтерін Функция шеберін пайдаланып енгізу. Функцияны
Функция шеберін пайдаланып жазғанда, егер оның аргументі бар болса, онда
келесі 1.2 суреттегідей терезе пайда болады. Бұл терезе функция
аргументтерін енгізуге арналған.

1.2-сурет – Функция шеберін терезесі
Анықтамасы,
1 – функцияның аты;
2 – аргументтерді енгізу жолақтары;
3 – терезені кішірейту батырмасы , бұл батырмаға қайта шерту терезені
бұрынғы қалпына келтіреді;
4 – аргументтің мәндері ;
5 – функцияның сипаттамасы;
6 – анықтаманы шақыру.
Функция аргументтерін енгізуде келесі тәсілдер қолданылады:
а) қажет адрестерді (ұяшықтың немесе диапазонның) пернелік тақтадан
теруге болады;
б) қажет ұяшықтар мен диапазондарды жұмыстық беттегі кестедан белгілеу
арқылы жазуға болады.
1.3 Логикалық функциялар
Логикалық функциялар қандай да болмасын бір шартқа тәуелді есептеулер
жүргізуде қолданылады. Шарттарды көрсету үшін Excel программасында
салыстыру амалдарының “ =”, “”, “”, “” (тең емес), “=” (үлкен немесе
тең), “= “ (кіші немесе тең) белгілері пайдаланылады.
ЕСЛИ(лог_выражение;значение_если_ис тина;значение_если_ложь) функциясы,
функция аргументіндегі логикалық өрнек (лог_выражение) ақиқат мәнге ие
болғанда, аргументтегі бірінші мәнді (значение_если_истина) , ал қарсы
жағдайда екінші мәнді (значение_если_ложь) береді. Мұндағы:
– лог_выражение – бұл нәтижесі, екінің бірі, яғни не АҚИҚАТ немесе
ЖАЛҒАН болатын логикалық өрнек;
– значение_если_истина – бұл лог_выражение АҚИҚАТ болғандағы
мән, егер осы жағдайда функцияның жазылуында бұл аргумент
(значение_если_истина) түсіп қалған болса, онда функцияның мәні де АҚИҚАТ
болады;
– значение_если_ложь – бұл лог_выражение ЖАЛҒАН болғандағы мән,
егер осы жағдайда функцияның жазылуында бұл аргумент (значение_если_ложь)
түсіп қалған болса, онда функцияның мәні де ЖАЛҒАН болады.
Мысалы
B1 ұяшыққа = ЕСЛИ(A120000; 12; 15) формуласы жазылған. Егер A1
ұяшығына 30000 саны енгізілетін болса, онда нәтижесінде B1 ұяшықта 15 саны
шығады, себебі 3000020000 шарт ЖАЛҒАН болып тұр.
И, ИЛИ функциялары күрделі шарттарды жазу үшін қолданылады:
И (логическое_выражение1; логическое_выражение2; ... ) - АҚИҚАТ мән
қабылдайды егер барлық аргументтер сәйкесінше АҚИҚАТ болса, ал қалған
жағдайлардың бәрінде ЖАЛҒАН болады.
ИЛИ (логическое_выражение1; логическое_выражение2;...) - АҚИҚАТ мән
қабылдайды егер ең болмағанда бір аргумент АҚИҚАТ болса, ал қалған
жағдайлардың бәрінде ЖАЛҒАН болады.
Мысалы
Егер A1 ұяшығына [1, 4] аралықтағы сандардың бірін жазғанда В1
ұяшығындағы = ЕСЛИ (И(A1=1;A1=4);15;18) - өрнегінің мәні 15-ке тең
болады, ал қалған жағдайда 18 болады.
ЕСЛИ немесе т. б. функцияларды аргумент ретінде қайталап қолдану
арқылы күрделі шарттар жасалады.
Мысалы
= ЕСЛИ (A120000; 12; ЕСЛИ (A140000; 15; 18)) формуласы бойынша,
егер A1 20000 болса, онда нәтиже 12 тең, қарсы жағдайда келесі тұрған
A140000 шарты тексеріледі, бұл шарт ақиқат болған жағдайда формула
нәтижесі 15, ал жалған болғанда формула нәтижесі 18 болады.

1.4 Диаграммалар (Графиктер)
Диаграммалар (Графиктер) – бұл Excel кестесіндағы сандық мәліметтерді
талдау, салыстыру қолайлы болу үшін, олардың көрнекі графикалық түрде
берілуі болып табылады. Диаграмма шебері (Мастер диаграмм ) көмегімен 14
стандарт типтегі және 24 стандарт емес типтегі диаграммалар тұрғызуға
болады.
Диаграммаларды редакциялау үшін диаграмма облысының контекстік
мәзіріндегі немесе диаграмма обылысын белгілегенде ғана программа
терезесінің жоғарғы мәзірәнде пайда болатын Диаграмма опциясының
командалары арқылы жүргізіледі. Диаграммаларды редакциялауға:
а) Диаграмма типі мен форматын өзгерту;
ә) Бастапқы берілген мәліметерді өзгерту, яғни:
1) диаграмма тұрғызу үшін пайдаланылған ұяшықтар диапазонын
өзгерту;
2) қатарлардың (ряды) бағыты мен атын өзгерту;
3) Х осі үшін (для подписей оси Х) қолданылған мәліметтерді өзгерту;
4) диаграмма параметрлерін (заголовки, оси, линии сетки, легенду,
подписи данных) өзгерту;
5) диаграмманың жұмыстық беттегі орналасуын және т. б. өзгерту
жатады.

1.5 Құрама кестелер
Құрама кестелер ақпаратты талдау үшін және мәліметтер қорында, жұмыс
парақтарында, сыртқы файлдарда сақталынатын ақпараттарды жалпылау үшін
қолданылады. Құрама кесте интерактивті кесте болып табылады, оның көмегімен
мәліметтердің үлкен көлемдерін жылдам біріктіруге және салыстыруға болады,
алғашқы мәліметтер бойынша әр түрлі нәтижелер алуға болады, сонымен бірге
керекті облыстар бойынша мәліметтерді көрсетуге болады.
Құрама кесте тұрғызу. Құрама кесте шеберінің ( Мастер сводных таблиц и
диаграмм ) көмегімен іске асырылады. Ол үшін алдымен мәліметтер базасына
қатысты ұяшықтарды ерекшелеп алу қажет. Сонан кейін Мәліметтер Құрама
кесте (Данные Сводные таблицы) командасын орныдау қажет.
Құрама кесте шебері (Мастер сводных таблиц и диаграмм) жұмысының
алғашқы сатысында 1.3 суретте көрсетілгендей мәліметтер типі мен құрама
мәліметтерді безендіру түрін анықтап алады.

1.3-cурет – Құрама кесте шеберің бірінші сатысы

Ары қарай (Далее) батырмасын шерткеннен кейін 1.4 суретте көрсетілген
терезеде, мәліметтер базасындағы ауқым дұрыс таңдалғанына көз жеткізу
керек.
Тағы Ары қарай батырмасын шерткен соң құрама кестенің орны анықталады.
Құрама кестені көбіне жаңа бетке орналастырады (Жаңа бет (Новая страница)
ауыстырып-қосқышын тағайындау арқылы).

1.4-cурет – Құрама кесте шеберің екінші сатысы

Құрама кесте шебері (Мастер сводных таблиц и диаграмм) жұмысының
келесі сатысында құрама кестенің мазмұны мен құрылымын қалыптастырып алады.
Бұл терезеде құрама кестенің макеті берілген. Ол төрт аймақтан тұрады:
Бет(Страница), Жол(Строка), Баған(Столбец) және Мәліметтер(Данные).

1.5-cурет – Құрама кесте шеберің үшінші сатысы

Құрама кестенің әрбір аймағына мәліметтер базасының қайсыбір өрісі
сәйкестендіріледі. Құрама кестені толтырған кезде мәліметтер сәйкес
өрістерден автоматты түрде алынып қойылады. Оны толтыру үшін осы бетте
мәліметтер базасының өріс атауларымен аталған батырмалар қолданалады.

1.6 Тақырып бойынша тапсырмалар
1-тапсырма. Төменде көрсетілген негізгі қорларды қайта бағалау бойынша
жиынтық ведомостьін құрастыру қажет. Обьектілердің баланстық, қалдықтық
және қайта қалыптастыру бағаларының мәнін, сонымен бірге тозу бағасын млн.
теңгемен есептеу керек. Есептеу алгоритмі келесідей:
Өндірістің негізгі құралдарын қайта бағалау ведомост 1.6 суретте
көрсетілген
Ведомость жасауға байланысты кеңестер:
а) А1 ұяшығына ведомость атын енгізіңіз;
ə) А4:F4 ұяшықтарына ведомость өрістерінің аттарын енгізіңіз: Нысан
аты, Баланстық құны (БҚ), Нысанның ескіруі (НЕ), Қалдық құны (ҚҚ),Қалпына
келтіру толық құны (ҚТҚ), Қалпына келтіру қалдық құны (ҚҚҚ).

1.6-сурет – Өндірістің негізгі құралдарын қайта бағалау ведомосты

б) Есептеулер жасауға арналған формулалар:
ҚҚ = БҚ - НЕ
ҚТҚ = БҚ * К
ҚҚҚ = ҚҚ * К,
мұндағы К - коэффициент мәні: 3,3 - егер БҚ 650-ден кем немесе тең
болса; 4,2 - егер БҚ 650-ден үлкен немесе 1000-нан кем болса; 5,1 - егер БҚ
1000-ға тең немесе одан үлкен болса.
Осы формулалар бойынша есептеулер жүргізу үшін
төмендегі формулаларды көрсетілген ұяшықтарға енгіземіз:
D5 ұяшығына: = B5 - С5
E5 ұяшығына :
= В5*ЕСЛИ(В5=650;3,3;ЕСЛИ(И(В5650;В 51000);4,2;5,1))
F5 ұяшығына:
= В5*ЕСЛИ(В5 =650;3,3;ЕСЛИ(И(В5650;В51000);4,2 ;5,1))
в) Барлыгы жолындағы мәндерді есептеу үшін саймандар тақтасынан
автоқосынды батырмасын басамыз, немесе В12 ұяшығына
= СУММ(В5:В11) формуласын жазамыз.
2-тапсырма. Статистикалық функциялар қолданып Қаланың аудандары
бойынша салықтардың түсуiн есептеу.
1.7 суретдегі кестені құрастырыңыз.

1.7-сурет – Қаланың аудандары бойынша салықтардың түсуi

Кестедегі есептеулерге қолданылатын формулалар төменде көрсетілген:
I3 = СУММ(В3:H3)
В11 = СУММ(B3:B10)
J3 = РАНГ(I3;$I$3:$I$10)
K3 = СРЗНАЧ(B3: H3)
M3 = {ЧАСТОТА(I3:I10;L3:L8)}

3-тапсырма. Диаграмма тұрғызу.

Жұмыстық бетте 1.8 суреттегідей кесте құрыңыз;

1.8-сурет – Сыйлық ақы төлемдер кестесі
Кестедағы Барлығы бағанында СУММ функциясын пайдаланып , оның
аргументінде ұяшықтар диапазонын көрсетіп, формуланы қалған ұшықтарға
көшіру арқылы қажет мәліметтерді толтырып алыңыз;
Осы кесте үшін екі диаграмма құрыңыз:
- Егинбаевтың ай сайынғы алған премияларын көрсететін дөңгелек
диаграмма (Круговая диаграмма), ол үшін:
1) Қажет мәліметтер тұрған диапазонды белгілеп алыңыз;
2) Саймандар панеліндегі Диаграммы батырмасына шертіп, пайда
болған терезеден Круговая типін таңдаңыз;
3) Диаграмма параметрлерін өзгертіңіз де сол бетке орналастырыңыз.
- Баған түріндегі диаграмманы (гистограмма) өзіңіз қалаған
мәліметтер үшін өз бетіңізше орындап көріңіз .
Беттің атын Диаграммы деп өзгертіңіз.
4-тапсырма. Электрондық кестеда студенттердің пән бойынша үлгірімі
процентпен берілген. Үлгірім 45 % кем болса студент
аттестациядан
өтпеген болып есептеледі. Студенттің аттестациядан өтке-өтпегенін формула
көмегімен анықтаңыз. 1.3 кестені толтырыңыз.

1.3-кесте – Аттестация
Аты-жөнi Үлгірім Аттестация
Егинбаев М. 75%
Ахметов А. 55%
Камали М. 65%
Иванов И. 40%
Петров П. 45%

Студенттің аттестациядан өткен - өтпегенін тексеру үшін:
- С3 ұяшығы белгіленеді. Вставка → Функция командасы орындалады.
Пайда болған терезеден Логические категориясындағы, ЕСЛИ функциясын
таңдайсыз.
- Әрі қарай ЕСЛИ функциясының терезесіндегі Логическое выражение
тұсына В2 ұяшықтағы мәнді , 45 % салыстыратын шартты: В2 = 45 %
түрінде жазамыз. Шартқа сәйкес:
- Значение если_истина тұсына: аттестован жазылады;
- Значение если_ложь тұсына : не аттестован жазылады;
- ОК басылады;
Осы формула қалған ұяшықтарға көшіріледі.
5-тапсырма. Аттестация үш пән бойынша өтті. Студенттің барлық 3 пән
бойынша аттестациялық үлгірімін тексеру қажет. 1.4 кестені толтырыңыз

1.4-кесте – Аттестациялық үлгірімі
Аты-жөнi Химия Математика Информатика Аттестация
Егинбаев М. 0,3 0,7 0,8
Ахметов А. 0,5 0,6 0,45
Камали М. 0,6 0,4 0,6
Иванов И. 0,7 0,5 0,6
Петров П. 0,2 0,8 0,4

Сан мәндерін процентпен жазыңыз, ол үшін :
- В3:D7 диапазон белгіленеді, диапазонның контекстік мәзірінен Формат
ячеек командасы орындалады. Пайда болған терезенің Числа тізімінен
Процентный форматы таңдалынады, Число десятичных знаков тұсына 0
жазылады;
- Е2 ұяшығында ЕСЛИ функциясы шақырылады;
- Формулалар жолының сол жағындағы
белгісіне шертіледі;

- Пайда болған тізімнен Другие функции таңддалынып, Логические
категориясындаығы И функциясы белгіленеді;
- И функциясының терезесіндегі Логическое_значение1: B2=45%,
Логическое_значение2: C2=45%, Логическое_значение3: D2=45% түрінде
толтырылады;
- формулалар жолындағы ЕСЛИ шертіледі ;
а) Значение если_истина тұсына: аттестован жазылады;
ә) Значение если_ложь тұсына : не аттестован жазылады;
- ОК басылады;
Формула қалған ұяшықтарға жазылады.
6-тапсырма. Эмитенттер мен құнды қағаздардың түрлері бойынша сұраныс
пен ұсынысты талдау үшін 1.5 кестеде көрсетілген мәліметтер қоры бойынша
құрама кестені құру қажет.
Ұсыныс бағасы эмиссияны номиналды бағаға көбейткенге тең
болады.Сұраныс бағасы құнды қағаз сұранысы, номинал және берілген құнды
қағаз курсының көбейтіндісіне тең.
Құрама кестені құру үшін бастапқы кестенің облысына курсорды қою
керек, содан соң Данные менюіне кіру керек те, Сводная таблица командасын
орындау керек. Әрі қарай сіз жиынтық кестені құру үшін деректер көзінің
түрі ретінде Excel деректер базасын(тізімін) көрсетуіңіз керек.
Келесі қадамда макет облыстарында бағалы қағаздардың деректер
базасының өрісін келесі түрде орналастырыңыз:
- жолдарға – бағалы қағаздар түрінің коды;
- бағандарға – эмитент коды.

1.5-кесте – Құнды қағаздарының деректер базасы
ҚҚ Эмитент ҚҚ ҚҚ ҚҚ ҚҚ Ұсыныс Сұраныс
түрінің коды номина-лыэмис-сисұра-нкур-сықұ ны құны
коды ясы ысы
А П1 1000 10 10 1,05
А П1 1500 2 2 0,07
А П2 500 6 3 0,98
А П3 100 3 4 0,97
В П1 5000 2 3 1,12
В П2 10000 1 2 1,06
В П3 2000 1 1 1,09
В П3 15000 3 1 1,12
О П1 5000 6 5 1,01
О П2 500 3 4 1,02
О П3 1000 5 2 1,02
О П2 2000 4 3 1
А П2 5000 6 3 0,98
В П3 100 3 4 0,97

Данные облысында Стоимость предложения атты қорытынды өріс болу
керек. Сіз оны ҚҚ бойынша сұраныс деп атын өзгертіп, Сумма операциясын
қолдану керексіз.
Құрылған кестені жаңа бетке орналастырыңыз және оны Құрама кесте деп
атаңыз.
Курсорды құрама кестенің облысына орналастырыңыз да тышқанның оң жақ
батырмасын басып, Формулы, Вычисляемое поле командасын орындаңыз. Жаңа
есептеуіш өрістің – ДефицитИзбыток атын көрсетіңіз. Есептеу формуласы:
Ұсыныс құны – Сұраныс құны.
Құрама кестенің Данные облысына жаңа өрістер қосыңыз:
- Ұсыныс құны: Эмитент бойынша ұсыныс құрылымы атымен, операция –
сома, қосымша есептеулер – Жол бойынша сома бөлігі;
- Сұраныс құны: Эмитенттер БҚ–дарына сұраныс құрылымы атымен,
операция – сома, қосымша есептеулер – Жол бойынша сома бөлігі;
- Ұсыныс құны: Эмитенттің ұсыныс құны атымен, операция – сома,
қосымша есептеулер – Баған бойынша сома бөлігі.
Параметры контексті меню командасы арқылы құрама кестенің келесі
параметрлерін өзгертіңіз:
- баған бойынша жалпы сомасы;
- жол бойынша жалпы сомасы;
- афтоформат;
- форматтауды сақтау;
- кестелері бар деректерді сақтау;
- ашу кезінде жаңарту.
7-тапсырма. Алғашқы ведомостьінің кестесі негізінде құрама кестенің
мастері көмегімен жаңа кестені құру.
Төлеуге арналған шығындардың үлес салмағы және Құнындағы үлес
салмағы атты өрістер есептелетін болып табылады. Қосымша есептеулер
ретінде баған бойынша соманың бөлігін қойыңыз. 1.6 кестені толтырыңыз.

1.6-кесте – Өткізілген тауарлардың тізімдемесі
Тауар Тауар аты Сатылған Бірлік Төлеуге
топтарының тауарлар бағасы арналған
коды саны шығындар,
тенге
1 Ет 2005 250 7980,00
1 Колбаса 1258 360 8152,00
өнімдері
1 Сүт 4587 50 5133,00
1 Сыр 569 450 6551,00
2 Ұн 14789 45 3461,00
2 Тары 1258 26 1472,00
2 Рис 456 70 4216,00
2 Манка 789 50 3825,00
2 Гречка 123 85 4917,00
3 Сәбіз 478 15 1266,00
3 Қызылша 589 25 1977,00
3 Картоп 233 20 2511,00

Құрама кестенің мастері көмегімен жаңа 1.7 кестені құрыңыз

1.7-кесте – Өткізілген тауарлар анализінің тізімдемесі
Тауар атыДеректер Қоры-
тынды
Колбаса Төлеуге арналған шығындар(сома), тенге 8152
өнімдері
Төлеуге арналған шығындардың үлес салмағы 29,31%
Өткізілген сомасы 452880
Құнындағы үлес салмағы 4,85%
Сүт Төлеуге арналған шығындар(сома), тенге 5133
Төлеуге арналған шығындардың үлес салмағы 18,45%
Өткізілген сомасы 229350
Құнындағы үлес салмағы 2,45%
Ет Төлеуге арналған шығындар(сома), тенге 7980
Төлеуге арналған шығындардың үлес салмағы 28,69%
Өткізілген сомасы 501250
Құнындағы үлес салмағы 5,36%
Сыр Төлеуге арналған шығындар(сома), тенге 6551
Төлеуге арналған шығындардың үлес салмағы 23,55%
Өткізілген сомасы 256050
Құнындағы үлес салмағы 2,74%
Қорытынды Төлеуге арналған шығындар(сома), тенге 27816
Қорытынды Төлеуге арналған шығындардың үлес салмағы 100,00%
Қорытынды Өткізілген сомасы 9345090
Қорытынды Құнындағы үлес салмағы 100,00%

2 MS excel-де экономикалық есептеулер жүргізу

2.1 Финанстық функциялармен жұмыс
MS Excel-де кез-келген функциямен жұмыс істеу үшін жұмыс бетінде
функцияның негізгі аргументтерінің мәндерін дайындап алу керек.
Вставка - Функция командасының көмегімен функция шеберін шақырып,
Финансовые категориясынан керекті функцияны таңдаймыз. Функция шебері 2.1
суретте көрсетілген.
Функцияның аргументтерін сипаттау Функция аргументтері терезесінде
орындалады. Функция аргументтері терезесі 2.2 суретте көрсетілген. Егер
аталған функция туралы толығырақ анықтама керек болса, онда Справка по этой
функции сілтемесіне басамыз. Нəтижесінде Справка Microsoft Excel терезесі
ашылады. Справка Microsoft Excel терезесі 2.3 суретте көрсетілген .

2.1-сурет – Функция шебері терезесінен финанстық функцияны таңдау

Егер функцияның аргументі басқа ішкі функцияның есептеу нəтижесі
болса, онда Функция шебері қайта шақырылады.
Аргументтер терезесінде аргументтердің мəндері немесе мəндер
орналасқан ұяшықтар адресі енгізілгеннен кейін ОК батырмасын басамыз

2.2-сурет – Функция аргументі терезесі

2.3-сурет – Функциялар туралы анықтама жүйесінің терезесі
.
Функцияларды Функция шеберін шақырмай ақ, бірден енгізуге де болады.
Аргументтерді енгізу барысында мыналарды есте сақтаған жөн:
- Шығындарды білдіретін аргументтер (мысалы, жыл сайынғы төлемдер)
теріс сандармен, ал кірісті білдіретін аргументтердің мəндері (мысалы,
дивидендтер) оң сандармен беріледі;
- барлық дата функция аргументі ретінде сандық форматта болады;
- логикалық аргументтерге Ақиқат жəне Жалған тұрақты мəндері
қолданылады;
- əр аргумент өз орнында болуы керек. Егер қандай да бір аргументтің
мəні болмаса, орны бос қалады, бірақ міндетті түрде аргументтерді бөліп
тұратын таңбалар қойылады.
1-есеп. 1 000 000 000 көлемінде ссуда 5 жылға, 12 % жылдық ставкамен
берілген. Төртінші жыл үшін негізгі төлем шамасын анықтау керек.
Шешімі: ОСПЛТ(ставка; период; кпер; пс; бс) функциясын қолданамыз.
Біздің есебімізде функция түрі: ОСПЛТ(12 %; 4;5;1000000000)
Есептеу терезесі 2.4 суретте көрсетілген:

2.4-сурет – Займ бойынша негізгі төлемдерді есептеу

Мұнда В8 ұяшығына мына формула енгізіледі:
= ОСПЛТ(B5;B6;B4;B3)
2-есеп. 10 %-тік жылдық ставкамен 20 жылға берілген ипотекалық ссуданы
есептеу керек. Бастапқы салымы 25 %. Ипотекаға алынатын үйдің құны 350000
болсын
Шешімі:
Займ бойынша төленетін төлемдерді есептеу үшін ПЛТ функциясын
қолданамыз:
ПЛТ(ставка; кпер; бс; пс; тип)
Біздің есебіміздегі функция түрі:
ПЛТ(10 %12; 20*12; -350000*(1-25 %))) – ай сайынғы төлемдер;
ПЛТ(10 %; 20; -(350000*(1-25 %))) – жыл сайынғы төлемдер.
Есептеу терезесі төмендегідей 2.5 сурет және 2.6 суреттерде
көрсетілген:

2.5-сурет – Ипотекалық ссуданы есептеу

2.6-сурет – Ипотекалық ссуданы есептегенде қолданылған формулалар
3-есеп. 20 жылға 11 % жылдық ставкамен 52000 тенге ақша салынғанда
шотта қанша ақша болатынын есептеу керек. Процент ай сайын есептеледі.
Шешімі:
Болашақ құнды есептеу үшін күрделі процентті есептейтін БС функциясы
қолданылады:
БС(ставка; кпер; плт; пс; тип)
Біздің есебімізде функция төмендегідей жазылады:
БС(11 %12;20*12;;-52000)
Есептеу терезесі 2.7 суреттегідей болады:

2.7-сурет – Салымның болашақ құнын есептеу

Болашақ құнның шамасын есептеу үшін В8 ұяшығына мына формуланы
жазамыз:
= БС(B4B5;B6*B5;;-52000)
4-есеп. Проектіні іске асыру барысында жыл сайын түсетін пайда 54
000 000 болады деген болжам бар. Проектінің өзін-өзі ақтау мерзімін анықтау
керек. Алғашқы инвестиция мөлшері 140 000 000, дисконттау нормасы 7,67 %
Шешімі:
Төлемдер мерзімін анықтау үшін КПЕР(ставка; плт; пс; бс; тип)
функциясы қолданылады. Біздің есебіміз бойынша КПЕР(7,67 %; 54000000;
-140000000) = 3
5-есеп. Облигация 200 000 номиналмен 7 жылға шығарылған. Процентті
есептеу мынандай тəртіппен жүргізіледі: бірінші жылы – 11 %, келесі үш
жылда – 16 проценттен, қалған үш жылда – 20 проценттен. Күрделі проценттік
ставкамен облигацияның болашақ құнын есептеу керек.
Шешімі:
Күрделі проценттік ставкамен болашақ құнды төмендегі функцияның
көмегімен есептейміз:
БЗРАСПИС(первичное; план)
Біздің есебіміз үшін ол 2.8 суреттегідей түрде болады:

2.8-сурет – Күрделі проценттік ставкамен өсетін құнды есептеу

Мұндағы В15 ұяшыққа = БЗРАСПИС(B3;B7:B13) формуласын енгіземіз
5-есеп. Проект бойынша шығындар 600 млн. Келесі 5 жыл ішінде түсетін
пайда: 50, 100, 300, 200, 300 млн. Пайда нормасы 15 % болғанда инвестиция
айналымының жылдамдығына байланысты проектінің тиімділігін бағалау керек.
Шешімі:
Инвестиция айналымының ішкі жылдамдығын есептеу үшін ВСД(значения;
предположения) функциясы қолданылады. Біздің есебімізде Значения аргументі
ғана қолданылады. Олардың біреуі міндетті түрде теріс сан болады. Егер
инвестиция айналымының ішкі жылдамдығы пайда нормасынан жоғары болса, онда
проект тиімді деп саналады. Ондай болмаған жағдайда проект іске асырылмау
керек.
Есептеу терезесі 2.9 суретте көрсетілген :
Мұнда В13 ұяшығына мына формуланы енгіземіз:
= ВСД(B4:B9)
В15 ұяшығына енгізілетін формула:
= ЕСЛИ(B13B11;"Проект тиімді";"Проект тиімсіз")

2.9-сурет – Инвестиция айналымының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.