Магматизм

Жоспар

1. Магматизм
2. Магмалық ошақтар және олардың пайда болу жолдары.
3. Магманың түрлері.
4. Магмалық тау жыныстарының әр түрлі болу себептері.
5. Магмалық денелердің сырт көрінісі

Магматизм
Магматизм – жер қыртысының құралуында атқаратын ролі зор, ең маңызды эндогендік геологиялық процесстердің бірі болып саналады. Жер қыртысын құрайтын тау жыныстараның 95%-і магмалық процесстердің нәтижесінде пайда болады.
Магматизм – өте күрделі геологиялық процесс.
Бұл процесс магманың жер қыртысында (немесе одан да терең (қабаттарда) пайда болып, кейінірек жоғарғы қабаттарға немесе жер бетіне көтеріліп (бірітіндеп суына келе), кристалдық денелер түрінде магмалық тау жыныстараның түзілуімен аяқталады.
Сонымен магма (магма грекше – қою май, қамыр деген сөз) дегеніміз еріген газдармен қаныққан, негізгі құрамы силикаттық балқыған қою заттар. Магманың құрамында жер қыртысын құрайтын химиялық элементтердің (оттегі, кремний, алюминий, темір, кальций, магний, калий, натрий( барлығы да кездеседі. Әсіресе, ұшпалы (жеңіл) компоненттердің (су буы, күкіртті қосындылар, көмірқышқыл газы, хлорлы және фторлы сутегі, хлорлы аммоний, сутегі, азот және т.б.) көптігімен сипатталады. Олар жердің ішкі терең қойнауында байқалатын өте жоғарғы қысым күштеріне байланысты еріген күйде кездеседі. Бұл жағдай магманың қоюлығын азайтып, оның қозғалу немесе жылжу жылдамдығының (химиялық активтігі) өсуіне әсерін тигізеді. Эксперименттік зертеулер бойынша, магманың құрамындағы ұшпалы компоненттердің мөлшері 12%-ке дейін жетеді.
Магмалық ошақтар және олардың пайда болу жолдары. Қазіргі кездегі көзқарас бойынша, жер қыртысын немесе мантия қабатын құрайтын заттар термодинамикалық жағдайлардың (қысым және температура) өзгерістері нәтижесінде белгілі бір аймақтарда периодты түрде әлсін-әлсін балқу әрекеттеріне ұшырап отырыды. Жер қойнауына тереңдеген сайын температура белгілі бір заңдылық бойынша, бірітіндеп артып отыратындығы белгілі. Мысалы, 10 км-лік тереңдікте температура 1300–1500°С шамасына дейін көтеріледі. Осы жағдайда, егер қысымның шамасы атмосфералық қысымға тең келетін болса, тау жыныстары балқыған күйде болар еді. Бірақ, мұндай тереңдікте байқалатын қысымның шамасы тау жыныстарының балқу температурасынан әлдеқайда жоғарғы болғандықтан (мыңдаған мегапаскаль), олар балқыған күйге ауыса алмайды. Белгілі бір аудандарда тектоникалық ірі жарықтардың пайда болуына байланысты қысымның кенеттен күрт төмендеуі немесе басқа себептермен температураның жоғарлауы заттардың сұйық күйге ауысып, магмалық ошақтардың пайда болуына әкеледі. Әдетте, алғашқы (түпкі) магмалық ошақтар жер қыртысының төменгі қабаттарында немесе жоғарғы мантияның астносфера қабатында астенолиттер түрінде құралады. Олар жер қыртысының жоғарғы қабаттарына қарай көтеріліп, қайта қалыптасқан жағдайда аралық магмалық ошақтар пайда болады. Сонымен, магматизм әрікеттері тектоникалық қозғалыстармен тікелей байланыста болып, геосинклиналдық аймақтарда жиі байқалады.
Жер қойнауында температураның жоғарылауы әртүрлі физикалық-химиялық әрекеттермен байланысты түсіндіріледі:
1) радиоактивті элементтердің ыдырауы нәтижесінде бөлінетін жылу мөлшеріне;
2) гравитациялық жіктелу кезінде және т.б. химиялық реакциялар кезінде бөлінетін жылуға байланысты.
Магманың жоғарғы қабаттарға көтерілуі, гидростатикалық қысым күштерімен және тау жыныстарының ( қатты күйден балқыған күйге ауысқан жағдайда ) жалпы көлемнің ұлғаюымен байланысты деп саналады.
Магманың түрлері. Магмалық ошақтар әр түрлі термодинамикалық жағдайда және әр түрлі тереңдікте әр түрлі заттар негізінде құралады. Соған

Пайданығлан әдебиеттер:

К.Сапарбаев “Геология және гидрогеология ”
Алматы <<Ана тiлi>> 1991 ж.
Н.Тұяқбаев, К.Арыстанов, Б. Әбiшев,
“Жалпы геология курсы”
Алматы <<Бiлiм>> 1993 ж.
Сыздық Бәкiров, “Геология негiздерi”
Алматы <<Санат>> 1995 ж.
Қ.Н.Аманниязов, Қ.Ж.Игiбай, С.М.Черкешова “Геология”
Алматы 2001ж.