Қазақстан Респуликасының инвестициялық жобаларды қаржыландыру
Мазмұны
Қысқартылған сөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 Инвестицияны қаржыландыруға арналған несиелердің ерекше нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1Банктік несиелеудің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Факторингтік және форфейтингтік операциялар ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3.Вексельдік неселеу . қысқа мерзімді несиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2 Банктік тәжірибедегі инвестициялық жобаларды қаржыландыруды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Инвестициялық жобаларды негіздеу және қаржыландыруды сипаттау...22
2.2 «Қазақстан Даму банкі» Акционерлік қоғамының инвестициялық жобаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3 «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚинвестицияларын талдау ... ... 27
3 Қазақстан Респуликасының инвестициялық жобаларды қалыптастырудың жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қосымшалар
Қысқартылған сөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 Инвестицияны қаржыландыруға арналған несиелердің ерекше нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1Банктік несиелеудің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Факторингтік және форфейтингтік операциялар ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3.Вексельдік неселеу . қысқа мерзімді несиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2 Банктік тәжірибедегі инвестициялық жобаларды қаржыландыруды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Инвестициялық жобаларды негіздеу және қаржыландыруды сипаттау...22
2.2 «Қазақстан Даму банкі» Акционерлік қоғамының инвестициялық жобаларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3 «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚинвестицияларын талдау ... ... 27
3 Қазақстан Респуликасының инвестициялық жобаларды қалыптастырудың жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қосымшалар
Кіріспе
Банктік несие – ол банкте шоғырлаған қаражат қорынан клиенттерге қайтарым мерзімін белгілеп , ақша түрінде беретін және де жеке шаруашылық операцияларды жүргізуді қарастыра отырып , қысқа мерзімді банктік несиелерді жүргізу. Яғни осы несиелерді жүзгізу барысында лизингтік,ипотекалық, маусымдық несиелерді форфейтинг факторинг операцияларды қолдану барысында қысқа мерзімді банктік несиелеудегі инвестициялы жобаларды қаржыландыру дамыту қолға алу.
Инвестициялық дамуға бағытталған қаржыларды топтастыруда маңызды орын алады, ал бұрын ол тек немқұрайлы бухгалтерлік санатқа жататын.
Инвестициялық несие санатына, негізінен, орта және ұзақ мерзімді, яғни мерзімі бір жылдан астам несиелер жатады. Мұндай несиелердің қаржыландыру тетігімен де,қамтылуымен де ерекшеленетін көптеген түрлері бар.
Инвестициялық несие алудағы басты қиындық қаржы институтына барабар құндылықпен қамтамасыз ету болып табылады. Инвестициялық жобаларды қаржыландыруда әрқашан сол несиеге алынып отырған құрал жабдықтың өзі кепілге қойылады. Қазіргі қазастандық нарықта инвестициялық несиелеуге баса көңіл аударған дұрыс деуге болады, себебі, өзге инвестициялық ресурстар тарту түрлері аса қымбатқа түсіп, әлі кеңінен қолданысқа ие болмай отыр.
Инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара отырып тарту бүгінгі күні кең көлемде қолға алынды. Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз әсерін тигізуде. Инвестиция негізінен екі бағытта тартылады: бірінші бағыт несие алу арқылы, ал екінші бағыт бағалы қағаздар шығарып сату арқылы. Инвестициялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады. Яғни бұл жердегі өзекті мәселе инвестициялық жобаның қаржылық көрсеткіштерін болжау, жобаның сапалық сипаттамаларын талдау, нәтижесінде іске асады және жобаның қаржылық дәлдігін анықтауға арналған, яғни бір жағынан, оны жүзеге асыруға байланысты туындайтын қаржылық міндеттемелерді өз мерзімінде, әрі толық көлемінде орындау қабілетін, екінші жағынан кәсіпорынның күш жігерімен капиталын балама түрде пайдаланғанда түсуі мүмкін пайдадан кем болмайтынын анықтау.
Сонымен курстық жұмыстың мақсаты инвестициялық жобалардың қаржыландыру көздерін дамыту болып табылса, міндеттеріне банктік несиелеудегі инвестициялық жобалардың әрі қарай қаржыландыру көздерін табу, жаңа жобаларды іске асыру болып табылады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың бірінші тарауында Банктік несиелеуді негізіг түрлерін ашып корсету және де факторингтік форфейтинтік операцияларды,вексельдік несиелеу қарастырылған.
Екінші тарауда инвестициялық жобаларды негіздеу және қаржыландыруды сипаттау және де даму институттары « Қазақстандағы Даму банкі», «Қазақсатнның инвестициялық қоры» Акционерлік қоғам инвестициялық жобаларын талдау сипатталған. Ал үшінші тарауда ҚР инвестициялық жобаларды қалыптастырудың жетілідіру жолдары көретілген.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Банктік несие – ол банкте шоғырлаған қаражат қорынан клиенттерге қайтарым мерзімін белгілеп , ақша түрінде беретін және де жеке шаруашылық операцияларды жүргізуді қарастыра отырып , қысқа мерзімді банктік несиелерді жүргізу. Яғни осы несиелерді жүзгізу барысында лизингтік,ипотекалық, маусымдық несиелерді форфейтинг факторинг операцияларды қолдану барысында қысқа мерзімді банктік несиелеудегі инвестициялы жобаларды қаржыландыру дамыту қолға алу.
Инвестициялық дамуға бағытталған қаржыларды топтастыруда маңызды орын алады, ал бұрын ол тек немқұрайлы бухгалтерлік санатқа жататын.
Инвестициялық несие санатына, негізінен, орта және ұзақ мерзімді, яғни мерзімі бір жылдан астам несиелер жатады. Мұндай несиелердің қаржыландыру тетігімен де,қамтылуымен де ерекшеленетін көптеген түрлері бар.
Инвестициялық несие алудағы басты қиындық қаржы институтына барабар құндылықпен қамтамасыз ету болып табылады. Инвестициялық жобаларды қаржыландыруда әрқашан сол несиеге алынып отырған құрал жабдықтың өзі кепілге қойылады. Қазіргі қазастандық нарықта инвестициялық несиелеуге баса көңіл аударған дұрыс деуге болады, себебі, өзге инвестициялық ресурстар тарту түрлері аса қымбатқа түсіп, әлі кеңінен қолданысқа ие болмай отыр.
Инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара отырып тарту бүгінгі күні кең көлемде қолға алынды. Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз әсерін тигізуде. Инвестиция негізінен екі бағытта тартылады: бірінші бағыт несие алу арқылы, ал екінші бағыт бағалы қағаздар шығарып сату арқылы. Инвестициялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады. Яғни бұл жердегі өзекті мәселе инвестициялық жобаның қаржылық көрсеткіштерін болжау, жобаның сапалық сипаттамаларын талдау, нәтижесінде іске асады және жобаның қаржылық дәлдігін анықтауға арналған, яғни бір жағынан, оны жүзеге асыруға байланысты туындайтын қаржылық міндеттемелерді өз мерзімінде, әрі толық көлемінде орындау қабілетін, екінші жағынан кәсіпорынның күш жігерімен капиталын балама түрде пайдаланғанда түсуі мүмкін пайдадан кем болмайтынын анықтау.
Сонымен курстық жұмыстың мақсаты инвестициялық жобалардың қаржыландыру көздерін дамыту болып табылса, міндеттеріне банктік несиелеудегі инвестициялық жобалардың әрі қарай қаржыландыру көздерін табу, жаңа жобаларды іске асыру болып табылады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың бірінші тарауында Банктік несиелеуді негізіг түрлерін ашып корсету және де факторингтік форфейтинтік операцияларды,вексельдік несиелеу қарастырылған.
Екінші тарауда инвестициялық жобаларды негіздеу және қаржыландыруды сипаттау және де даму институттары « Қазақстандағы Даму банкі», «Қазақсатнның инвестициялық қоры» Акционерлік қоғам инвестициялық жобаларын талдау сипатталған. Ал үшінші тарауда ҚР инвестициялық жобаларды қалыптастырудың жетілідіру жолдары көретілген.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. «Жаңа 10 жылдық жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіншілігі» ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы
29 қаңтар 2010 жыл
2. 2003-2015 ҚР Индустриалды – инновациялық даму стратегиясы
3. «Инвестиция туралы» ҚР 8 қаңтар 2003 №373-ІІ (19.03.2010жылы өзгерту енгізілді)
4. «Қаржы лизинг туралы» ҚР 05.07.2000 №78-ІІ заңы
5. «Бағалы қағаздар туралы» ҚР 02.07.2003 жыл №461-ІІзаң
6. «Инвестициялық қорлар туралы» ҚР 07.07.04 №376-ІІзаң
7. Омарова А.К. «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу»: оқулық–Алматы: ТауГуль Принт 2009–236б
8. Әлжанов Н.Ш «Инвестициялық жобалу» Алматы 2006жыл
9. БохавД « Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу»экономика негіздері 2006жыл
10. Кадерова « Финансирование кредитование инвестиций» 2008 жыл
11. Касьяненко П.Г , Маховикова Г. А « Инвестици» 2009 жыл
12. Кадерова Н.Н., Макенова А.А., Абуова Ж.И. «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу»: оқулық–Алматы: ТОО «Print-S» 2011-570б,
13. Асилова А.С. «Инновацияларды қаржыландыру және несиелеу»: оқулық–Алматы: экономика 2011-580б.
14. Мамырова М.К. эффективность инвестиций в промышленном производстве –Алматы: Экономика. 2008.
15. Шакбутова А.Ж., Абдрахманова Г.Т. Оценка финансовых решений в условиях инвестирования -Алматы. 2009.
16. Жапарбеков С.А. Обзор состояния иностранных инвестиции в США//Вестник КАЗГУ №3-4 –Алматы, 2000.
17. Садвакасова А.Б., Рахматуллаева Д.Ж. Исследование влияние факторов внешней среды на состояние «Портфельных инвестиции».//Вестник
18. Рахматулаева Г.А.«Шетел инвестицияларын экономикаға тарту нысандары »Қаржы –қаражат №2 –Алматы, 2001.
19. Шөптібаева Г.Б. «Шетел инвистицияларын тартудың әлеуметтік алғы шарттары» Вестник КАЗГУ №2 –Алматы, 2009.
20. www.rambler.kz
21. www.nationalbank.kz
22. www.afn.kz
23. www.yandex.kz
24. www.kdb.kz
25. www.stud.kz
26. ru.goverment.kz
27. www.akorda.kz
28. www.fond-damu.kz
1. «Жаңа 10 жылдық жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіншілігі» ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы
29 қаңтар 2010 жыл
2. 2003-2015 ҚР Индустриалды – инновациялық даму стратегиясы
3. «Инвестиция туралы» ҚР 8 қаңтар 2003 №373-ІІ (19.03.2010жылы өзгерту енгізілді)
4. «Қаржы лизинг туралы» ҚР 05.07.2000 №78-ІІ заңы
5. «Бағалы қағаздар туралы» ҚР 02.07.2003 жыл №461-ІІзаң
6. «Инвестициялық қорлар туралы» ҚР 07.07.04 №376-ІІзаң
7. Омарова А.К. «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу»: оқулық–Алматы: ТауГуль Принт 2009–236б
8. Әлжанов Н.Ш «Инвестициялық жобалу» Алматы 2006жыл
9. БохавД « Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу»экономика негіздері 2006жыл
10. Кадерова « Финансирование кредитование инвестиций» 2008 жыл
11. Касьяненко П.Г , Маховикова Г. А « Инвестици» 2009 жыл
12. Кадерова Н.Н., Макенова А.А., Абуова Ж.И. «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу»: оқулық–Алматы: ТОО «Print-S» 2011-570б,
13. Асилова А.С. «Инновацияларды қаржыландыру және несиелеу»: оқулық–Алматы: экономика 2011-580б.
14. Мамырова М.К. эффективность инвестиций в промышленном производстве –Алматы: Экономика. 2008.
15. Шакбутова А.Ж., Абдрахманова Г.Т. Оценка финансовых решений в условиях инвестирования -Алматы. 2009.
16. Жапарбеков С.А. Обзор состояния иностранных инвестиции в США//Вестник КАЗГУ №3-4 –Алматы, 2000.
17. Садвакасова А.Б., Рахматуллаева Д.Ж. Исследование влияние факторов внешней среды на состояние «Портфельных инвестиции».//Вестник
18. Рахматулаева Г.А.«Шетел инвестицияларын экономикаға тарту нысандары »Қаржы –қаражат №2 –Алматы, 2001.
19. Шөптібаева Г.Б. «Шетел инвистицияларын тартудың әлеуметтік алғы шарттары» Вестник КАЗГУ №2 –Алматы, 2009.
20. www.rambler.kz
21. www.nationalbank.kz
22. www.afn.kz
23. www.yandex.kz
24. www.kdb.kz
25. www.stud.kz
26. ru.goverment.kz
27. www.akorda.kz
28. www.fond-damu.kz
Қысқартылған сөздер тізімі
ПИҚ - пайлық инвестициялық қор
ТМД - тәуелсіз мемлекет достастығы
АҚ - акционрелік қоғам
ҚИҚ - Қазақстан инвестициялық қоры
FCI - Factors Chain International
Кіріспе
Банктік несие – ол банкте шоғырлаған қаражат қорынан клиенттерге
қайтарым мерзімін белгілеп , ақша түрінде беретін және де жеке шаруашылық
операцияларды жүргізуді қарастыра отырып , қысқа мерзімді банктік
несиелерді жүргізу. Яғни осы несиелерді жүзгізу барысында
лизингтік,ипотекалық, маусымдық несиелерді форфейтинг факторинг
операцияларды қолдану барысында қысқа мерзімді банктік несиелеудегі
инвестициялы жобаларды қаржыландыру дамыту қолға алу.
Инвестициялық дамуға бағытталған қаржыларды топтастыруда маңызды орын
алады, ал бұрын ол тек немқұрайлы бухгалтерлік санатқа жататын.
Инвестициялық несие санатына, негізінен, орта және ұзақ мерзімді, яғни
мерзімі бір жылдан астам несиелер жатады. Мұндай несиелердің қаржыландыру
тетігімен де,қамтылуымен де ерекшеленетін көптеген түрлері бар.
Инвестициялық несие алудағы басты қиындық қаржы институтына барабар
құндылықпен қамтамасыз ету болып табылады. Инвестициялық жобаларды
қаржыландыруда әрқашан сол несиеге алынып отырған құрал жабдықтың өзі
кепілге қойылады. Қазіргі қазастандық нарықта инвестициялық несиелеуге баса
көңіл аударған дұрыс деуге болады, себебі, өзге инвестициялық ресурстар
тарту түрлері аса қымбатқа түсіп, әлі кеңінен қолданысқа ие болмай отыр.
Инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара отырып тарту бүгінгі
күні кең көлемде қолға алынды. Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз
әсерін тигізуде. Инвестиция негізінен екі бағытта тартылады: бірінші бағыт
несие алу арқылы, ал екінші бағыт бағалы қағаздар шығарып сату арқылы.
Инвестициялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске
тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады. Яғни бұл
жердегі өзекті мәселе инвестициялық жобаның қаржылық көрсеткіштерін болжау,
жобаның сапалық сипаттамаларын талдау, нәтижесінде іске асады және жобаның
қаржылық дәлдігін анықтауға арналған, яғни бір жағынан, оны жүзеге асыруға
байланысты туындайтын қаржылық міндеттемелерді өз мерзімінде, әрі толық
көлемінде орындау қабілетін, екінші жағынан кәсіпорынның күш жігерімен
капиталын балама түрде пайдаланғанда түсуі мүмкін пайдадан кем болмайтынын
анықтау.
Сонымен курстық жұмыстың мақсаты инвестициялық жобалардың
қаржыландыру көздерін дамыту болып табылса, міндеттеріне банктік
несиелеудегі инвестициялық жобалардың әрі қарай қаржыландыру көздерін табу,
жаңа жобаларды іске асыру болып табылады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың бірінші тарауында Банктік
несиелеуді негізіг түрлерін ашып корсету және де факторингтік форфейтинтік
операцияларды,вексельдік несиелеу қарастырылған.
Екінші тарауда инвестициялық жобаларды негіздеу және қаржыландыруды
сипаттау және де даму институттары Қазақстандағы Даму банкі,
Қазақсатнның инвестициялық қоры Акционерлік қоғам инвестициялық жобаларын
талдау сипатталған. Ал үшінші тарауда ҚР инвестициялық жобаларды
қалыптастырудың жетілідіру жолдары көретілген.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор.
1 Инвестицияны қаржыландыруға арналған несиелердің ерекше нысандары
1. Банктік несиелеудің негізгі түрлері
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі.
Банктік несие коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай
капиталдар кез келген өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы
кез келген бағытта қозғала алады.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
колдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналысына қызмет етеді, ал
банктік несие қоғамның барлық топтарының ақшалай табыстарынан және
жинақтарын капиталға айналдыра отырып, капиталдың қорлануына кызмет етеді.
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
несиенің көлемі өндіріс пен тауар айналымының ұлғаюымен жоғарылайды және
олардың азаюымен қысқарады. Өнеркәсіптің дамуы кезеңінде оған ұсыныс және
сұраныс жоғарылайды, ал дағдарыстар кезінде азаяды. Өндіріс дағдарыстары
әсерінен тауарлардың өндірілуі мен өткізілуі де қысқарады, ал қарыздарды
төлеу үшін банктік несиеге деген сұраныс өседі.
Өндірістің жанданып, жоғарылаған кезінде нағыз капиталдың көлемі
өседі, өндірістік мақсаттар үшін банктік қарыздарға деген сұраныс
жоғарылайды. Қоғамдық капиталдың ұдайы өндірілуі тұрғысынан банктік несие
қарыз капиталына (қарыз алушылар қаражаттарды жұмыс істеп тұрған капиталдың
көлемін ұлғайту үшін пайдаланғанда) және ақшалай қарызға (қарыз алушылар
қаражатты өздерінің қарыздық міңдеттемелерін өтеу үшін алғанда) бөлінеді.
Жеке капиталды ұдайы өндіріс тұрғысынан алғанда, бұл бөліну қарыздың
қамтамасыз етілуіне байланысты және қарыз алушы капиталының шамасына
несиенің әр түрлі әсерін көрсетеді. Несие алу кезінде тауарларды, бағалы
қағаздарды кепілдікке қоя отырып, борышқор банктен қосымша капитал алмайды.
Оның көзқарасы тұрғысынан, бұл -ақша қарызы.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта
бөлінген қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады.
Бұл ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмлесінің
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан
бөлектенген. Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу. Қарыз алушыға
қайтарымдылық, мерзімділік және пайыз төлеу жағдайларында қарыз капиталын
ұсынушы банктік мекеме кредитор ретінде көрінеді.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір
сандық және сапалық өзгерістерге ұшырайды. Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен байланысты. Қазіргі уақытта ол мәміленің екі
қатысушыларымен банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп
қалмайды. Бір жағынан, қарыз капиталын беруді банктерден басқа әр түрлі
мекемелер (қаржылық компаниялар, өзара несие банктері) жүзеге асырады.
Қарыз капиталымен мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік
емес деген атқа ие, ал бұл жағдай олардың мәнін өзгертпейді (мысалы,
Ұлыбританиядағы құрылыс қоғамы олардың қызметі тұрғын үй несиесін берумен
байланысты). Екінші жағынан, қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс істеп
тұрған капиталистерден басқа (акционерлік компаниялар және жеке
кәсіпорындар) қарыз алушылар – несиелік-қаржылық мекемелер, тұрғындар,
үкімет және жергілікті үкімет органдары болып табылады. Банктік мекемелерде
қарыз алушыларға ақшалай қаражаттарды берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың
көлемдері де өзгереді. Несиелік операциялардың көлеміне ішкі және сыртқы
факторлар әсер етеді. Біріншіге банктің қолында бар ресурстардың көлемі
жатады. Ресурстардың өсуіне сәйкес оның несиелік мүмкіндіктеріне әсер етеді
және активтік операциялардың ұлғаюына жағдай жасайды.
Банктің белгілі бір шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларға
беру мүмкіндігі бар. Қазіргі жағдайда депозиттер банктік ресурстардың
бірден-бір көзі болып табылмайды. Несиелік мекемелер ақшалай қаражаттарды
банк аралық нарықтан қарызға алады, сонымен қатар көрсетілген мақсатқа
облигациялык қарыздарды да белсенді пайдаланады.
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған
нақтылы ресурстардың көлемі ғана емес, оған өнеркәсіптік компаниялар, жеке
тұлғалар және мемлекеттік мекемелер тарапынан қарыз қаражаттарына деген
сұраныс та әсер етеді. Осылайша экономикалық төмендеу кезінде қарыз
капиталы нарығының конъюнктурасын айқындаушы негізгі фактор болып,
банктердің ресурстары емес, несиеге деген әлсіз сұраныс болып табылды.
Несиелік жүйе мемлекет тарапынан болатын ықпалға ұшырайды.
Мемлекетгік органдар және орталық банктер ұдайы қолданылатын несиелік
шектеулер, активтік операциялардың жасанды түрде қысқарылуын тудырады.
Осылайша, несиенің экономикалық ғана емес, оның әкімшіліктік те шектері
бар.
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің берілуі мен
қызметтің басқа түрлері арасындағы қолайлы арақатынасты табуға тырысады.
Мысалы, қаржылық инженеринг жүйесі – әр түрлі экономикалық кеңес беруді
қоса алғандағы, қаржылай қызмет көрсетулердің толық комплектісін ұсыну
дамытылады.
Кредитор ретінде банктердің ролі біршама төмендегеніне қарамастан, ол
әдеуір шамада қысқаруы мүмкін деп есептеуге негіз жоқ. Өйткені көптеген
кәсіпорынның қосымша қаражаттарға деген қажеттіліктері, бірінші кезекте,
банктік несие есебінен қанағаттандырылуы мүмкін, ол өнеркәсіптік
компаниялар үшін, жеке тұлғалар үшін де қарыз қаражаттарын алудың анағұрлым
ыңғайлы формасы болып келеді. Осылайша, несиелік жүйенің негізін ірі
банктер құрайды, ал банктік несие өзінің басымдық жағдайында қалады.
Банктік несие кәсіпорынның инвестицияны тартуда алдынғы орынды
иемденеді. Қазіргі экономикада кәсіпорындарға берілетін банктік несиелердің
келесідей түрлері бар.
Банктік ( қамтамасыз етілмеген) несие – ол банкте шоғырлаған
қаражат қорынан клиенттерге қайтарым мерзімін белгілеп , ақша түрінде
беретін және де жеке шаруашылық операцияларды жүргізуге беріледі. Банктік
несие өндірушіден де, сатушыдан да оқшшауланып қарыз капиталы ретінде
беріледі. Негізінен, бұл несие кәсіпорынның есеп айырысу кассалық қызмет
көрсететін коммерциялық банкпен беріледі. Ресми түрде ол
қамтамасыздандырылмаған сипатқа ие болса да, кәсіпорынның дебиторлық
берешек көлемімен, есеп айырысудағы және басқа да шоттардағы қаражаттармен
қамтамасыз етіледі.Аталған несие түрі қысқа мерзімге беріледі.
Контокорренттік несие (овердрафт).Аталған несиені ұсыну
кезінде банк кәсіпорынға контокорренттік шот ашады.Бұл шотта несиелік және
есеп айырысу операциялары ескеріледі.Контокорренттік шот несиелік келісім
шартында бекітілген, максималды теріс қалдықтан аспайтын
( контокорренттік лимит) мөлшерде несие көзі ретінде
қолданылады.
Контокорренттік шоттың теріс қалдығы бойынша кәсіпорын банкке
бекітілген несие пайызын төлейді бірақ, келісім шартында оң қалдық кезінде
банк кәсіпорынға депозиттік пайызды аударуын қарастыруы мүмкін.
Кәсіпорынның контокоренттік шоты бойынша түсімді және төлемді есептеу
келісім шартта көрсетілген уақыт аралығында жүргізіледі.
Овердрафт (ағылш. оvеrdraft — жоспардан жоғары) — клиенттің ағымдық
шотындағы қаражат қалдығынан төлейтін төлемдер сомасы жоғары болған
жағдайда банктің беретін қысқа мерзімді несиесінің ерекше нысаны.Мұндай
жағдайда клиенттің шотынан қаражатты толық көлемде шегеріп тастап, банк,
шоттағы қалдықтан асатын сомада клиентке автоматты түрде несие береді.
Овердрафт нәтижесінде, бухгалтерлік тілмен айтқанда банкте дебеттік қалдық
түзіледі. Овердрафты келісімшарт бойынша банктің сенімді клиенттері ғана
пайдалана алады, ол келісімшартга овердрафтың ең жоғарғы сомасы, овердрафт
бойынша несие беру және оны қайтару шарты көрсетіледі. Овердрафтың басқа
қарыздардан ерекшелігі, несиені қайтарудағы барлық сома клиенттің ағымдық
шотында есепке алынады.
Лизингтік несие— ол тауар түрінде яғни банк клиенттерінің құрал-
жабдықтарды және техниканы жалға алумен байланысты берілетін несие. Лизинг
деген маманданған қаржы компаниясының делдалдық етуімен машиналарды , құрал
жабдықтарды, жылжымайтын мүліктерді және негізгі капиталдың басқа да
элементтерін орташа немесе ұзақ мерзімге үшінші жаққа жалға беру болып
табылады.Тауар өндірушіге немесе сатушыға лизинг компаниясы оның құнын
төлеп, мүлікті меншіктеу құқығына ие болады. Лизинг бойынша жалға бір
өндірістік циклда жойылмайтын кез келген экономикалық дербес объектіні
алуға болады. Экспортты және импортты қаржыландыру тұтқасы болып табылатын
халықаралық лизингте келісімге қатысушы субъектілер әр түрлі елдерде болуы
мүмкін.
Вексельдік несие — банктің сенімді клиентеріне вексель нысанында
берілетін қысқа мерзімді несиесі. Мұндай вексельдерді банктер шығарады және
олардың номиналды құны болады, сондай-ақ олардың бағасы жай банктік несиеге
қарағанда біршама арзан.
Бір реттік несие – қаржылану жобасының толық сомасы бойынша бір рет
берілетін, жасалған төлеу кестесі бойынша бір не бірнеше реттік төлем
арқылы қайтарылатын несие.
Әр айдағы қарыздық амортизациямен маусымдық несиелер. Несиенің бұл
түрі кәсіпорнынның қажеттіліктерімен байланысты айналым активтерінің
ауыспалы бөлігін қалыптастыру кезінде беріледі. Несиенің ерекшелігі:
несиені қызмет көрсетумен қатар, келісім шартында қыздың негізгі шартында
қарыздың негізгі сомасының ай саыйынға амортизациясы ( өтелуі) қарастырады.
Борыштың амортизация кестесі кәсіпорынның ақша қаражатқа деген маусымдық
қажеттіліктердің төмендеу көлемімен байланысты.
Маусымдық несие — жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен
түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған
несие. Маусымдық несие көбіне ауыл шаруашылығы өндірушілеріне егін салып,
одан табыс алғанға дейінгі шығынды жабу мақсатында беріледі.
Ашық несиелік линиялар. Келісім шартында мерзімі, шарттары және
нақты қажеттілігі туындағанда банктік несие берілетін максималды сомасы
қарастырылады.Кәсіпорын үшін қарыз қаражаты нақты қажеттіліктерге сәйкес
қолданылуы осы несиенің артықшылығын сипаттайды.Көбінесе несиелік линия бір
жылға дейін ашылады. Ол келісім шарттық сипатқа ие емес, бірақ клиент –
кәсіпорынның қаржылық жағдайы төмендеген жағдайда линия жабылуы мүмкін.
Револьверлік (автоматикалық қайта толатын)несие. Несие
анықталған кезеңге беріледі; кезең аралығында несие қаражаттардың
кезеңділік таңдауына рұқсат сондай-ақ несие бойынша жекелей не толықтай
өтеліміне мүмкіндік беріледі. Ашық несиелік линияға қарағанда осы несиенің
артықшылығы – бұл банк анықтайтын минималдық шектеулер. Алайда, пайыздық
мөлшерлемелер негізінен жоғары сипатқа ие.
Онкольдық несиелер. Оның ерешелігі –несие берілгенде қарыз
алушыға оны қолдану мерзімін (негізінен қысқа мерзімді ) анықтамайды, бірақ
қарыз алушының бірінші талап етуімен қайтару міндеттілігі. Несиені өтеуде
несие жеңілдетілген кезеңге беріледі.(үш күнге дейін)
Ломбарттық несиелер. Бұл несиені кәсіпорынның жоғарғы өтімді
активтерін(вексельдер, мемлекеттік қысқа мерзімді облигациялар) кепілге
беру арқылы алуға болады. Өтімді активтер несиелеу кезеңінде банкке
беріледі. Несие көлемі кепілге берілген активтер құнының анықталған(барлық
емес) бөлігіне сай келеді.Негізінен бұл несие қысқа мерзімді болып келеді.
2002 жылы 1 қыркүйектегі жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы ҚР
заңына сәйкес ипотекалық несиенің бұл түрі кәсіпорынның негізгі құралын
немесе мүлігін кепілге ала отырып , банктің (ипотекалық банктер) ұзақ
мерзімді қарыз.Кәсіпорын банк пайдасына кепілге беретін мүлігін толық
көлемде сақтандыру қажет. Мұнда, кепілге берілген мүлік кәсіпорынның
пайдаланылуына қала береді.
Ипотекалық несие ол жылжымайтын мүліктерді жерді, өндірістік
және тұрғын ғимараттары , үйлерді, пәтерді кепілдікке алып ұзақ мерзімге
берілетін ақшалы несие. Мүліктердің кепілдікке алынғаны туралы ипотекалық
банк несие алушыға қарыздар куәлігін береді.Ипотекалық несиенің ақшалы
қоры, негізінен, банктер мен корпорациялардың ипотекалық облигациялар
шығарып,сатудан түскен қаржыдан құралады.
Ипотека термині кепілдік, кепілзат, кепілге салу деген мағынаны
білдіреді. Ипотекалық несиенің басқа несие түрінен ерекшеліктері :
ипотекалық несие бұл қатаң анықталаған кепілзатпен берілетін ссуда. Несие
қайтарылмаған жағдайда кепілге салынған жылжымайтын мүлік сатылады және
одан түскен қаражатпен несиегердің алашағы өтеледі. Сол себепті де ипотека
несиесі несиегер үшін ең сенімді несие ретінде саналады.
Ипотекалық ссуданың көбісі қатаң мақсатты тағайындауға ие, өйткені,
ол тұрғын үй мен өндірістік үй жайларды ұаржыландыру, сатып алу, тұрғызу
үшін және жер учаскелерін игеру үшін пайдаланылады.
Ролловерлік несие. Ол кезең аралығына пайыз мөлшерлемесін қайта
қарастыратын ұзақ мерзімді несие түрі.
Консорциумдық (консорциалдық) несие. Кәсіпорынға қызмет көрсететін
банк өзінің клиентін қаржыландыруға басқа банктерді тартуы мүмкін (мұндай
несиелік операцияларды жүргізу үшін банктердің одағын консорциумдеп
аталады.)Кәсіпорын- клиенттпен несиелік келісім шартына қол қойғаннан
кейін банк басқа банктердің қаражаттарын жинады және қарыз алушыға
береді.Борышты басқару кезінде пайыз сомасын сәйкесінше бөледі.
1.2 Факторингтік және форфейтингтік операциялар
Ең алдымен, шетелдік тәжірибеде кеңінен таралған, отандық банк
тәжірибесі үшін өте маңызды болып табылатын инвестицияны қаржыландыруыдың
ерекше нысандары, коммерциялық банктердің делдеалдық қызметтеріндегі
факторингтік және форфейтингтік операциялар жатады.
Факторинг алғашқы кезде ХІҮ ғасыр Англияда белсенді түрде дами
бастады. ХІХ ғасырдың аяқ кезінде АҚШ та пайда болып, кейіннен өнеркәсібі
жағынан дамыған Батыс Еуропада қолданылды. 1968жылы әлемнің 50 ден астам
елінде 190 мүшесі бар әлемдегі ең ірі факторингтік ассоцация болған Factors
Chain Internatioal пайда болды.
Коммерциялық банктер факторингті соңғы 25-30 жыл ішінде кеңірек
қолдана бастаған.
Факторинг 80- жылдардың ортасында Батыс Еуропа елдеріндегі
тұрақты экономикалық өрлеу кезеңінде кеңірек таралды. 90- жылдардың басында
факторингтік компаниялар 3,6 есе өсті. Факторингтік операциялардың бүгінгі
көлемі (ішкі және халықаралық факторингті қосқанда )келесідей: Еуропада
-56%, Америкада -30% ,Азияда және Тынық мұхит жағалауындағы елдерде 13%
Африкада -1% .
Факторинг өзара коммерциялық және ақша қаражаттарының айналысын
жылдамдатуға көмектеседі. Факторинг банктік және коммерциялық несиеге
қарағанда инвестицияны қаржыландырудың тиімді нысаны болып
табылады.Факторинг тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан төлем
талабыни сатып алуды білдіреді.Сонымен қатар, факторинг сатушылардың сатып
алушыларға сатылған тауарлары үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар
нысанындағы және ашық шот түрінде ресімделетін коммерциялық несиенің болуын
сипаттайды.
Факторинг клиенттің айналым капиталын несиелеумен ұштасатын,
сауда комиссиялық операциялардың бір түрі.
Факторингтің мақсаты- кез келген несиелік операцияладың
ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына келтіру.Нарықты
экономикасы дамыған елдерде төлемдердің сатылу мерзімдеріне басты назар
аударады.Ендеше факторингтік компаниялар мен банктердің фактор бөлімдерінің
қызметі жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы қатынастардағы
тәуекелдер мен төлемдер мерзіміндеріне байланысты мәселелерді шешуге
бағытталады.
Ағылшын тілінде Faktor сөзі маклер , деледал деген мағынаны
білдіреді.Экономикалық жағынан алғанда бұл делдалдық операция.
Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауары үшін
уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар нысанындағы және ашық шот түрінде
ресімделетін коммерциялық несиенің болуын сипаттайды.Бұл жерде факторингтік
компания клиенттерінің 90% дейінгі шотын сатып алады.
Факторингтік операция -клиентпен төленбеген қарыздық талаптар
(шот-факторлар, вексельдер) бойынша төлемді талап ету құқын басқаға
(банкіге) беру.Факторингтік операция түрлері:
- Егер фактор банк бір мемлекетте орналасса ішкі факторингтік
операция деп , ал үш жақтың бір немесе екеуі басқа мемлекетте
болса халықаралық деп атаймыз
- егер қарызгер мәміледе қатысу туралы факторингтік компаниядан білсе
ашық және жабық.
- Регресс құқығымен, яғни жеткізушіге төленген соманы қайтарудың қайта
талабы, немесе регресс құқысыз
- Алдын ала төлем немесе белгілі күнге талаптарды төлеу түріндегі
жеткізушінің несиелеу шартымен.
Факторинг – жиі қаржылық қиындықтарды басынан кешетін шаруашылық органдар
үшін біршама тиімді қызмет көрсету болып табылады. 1988 жылы жеке құқықты
жүйелеудің халықаралық институтымен қабылданған Халықаралық факторинг
туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі қанағаттандырылғанда ғана
факторинг операциясы болып саналады.
1) қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында
несиелеудің болуында;
2) жабдықтаушымен бухгалтерлік есепті жүргізу, ең алдымен өткізу
есебін;
3)жабдықтаушы қарызын инкассолау;
4)несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру.
Факторингтің үш қатысушысы: фактор, бастапқы несие беруші, борышқор.
Жабдықтаушы өз қарыздық талаптарын факторға сатады. Фактор, ол талаптың
80% бөлігін сол жерде төлейді (комиссиондық төлемдерді алып тастағанда).
Қалған бөлігі борышқормен төленгеннен кейін қайтарылады. Сонымен қатар,
банк осы операциямен байланысты барлық жауапкершілікті, тәуекелді,
талаптарды инкассолауды өз мойнына алады. Жабдықтаушы шығындарына мыналар
жатады: бухгалтерлік есепті жүргізгені үшін және факторлық жиындар үшін
комиссиондық төлемдер; банктің немесе факторингтік комиссияның пайдасы.
Факторингтің мәні – банктер өз клиенттерінен төлем құжаттарды
(олардың девиторлық қырызын) пайыздық ақы үшін сатып алу. Бұндай мәміле
келісім-шартпен жүзеге асады. Ол келісім-шартта сатып алынған қарыздың
сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілген қызмет үшін қарыздың
қандай мөлшері алынатынын көрсетеді. Факторингтік компанияның өз
клиенттерінен олардың сатып алушыларға деген төлем талаптарын фактурленген
жеткізулер құнынынң 80 -90 % -ы шұғыл және қалған бөлікті сатып
алушылардан пайданың түсуінен тәуелсіз төлеу шарттарында сатып алуында.
Төлемнің қалған бөлігі қатаң белгіленген мерзімде несие үшін комиссиялық
және пайыздың айырмасымен ескеріледі. Әрине сатып алушылардыі шотына
жібереді.
Факторинг басқа да артықшылықтаға ие. Әсіресе, факторингтегі қолдану
төлемдерді алуды жылдамдатады, қарыздың өтелуін кепілдендіреді, шот жүзгізу
бойынша шығындарды төмендетеді.және сатып алушы уақытша қаржылық қиыншылық
көргенде жеткізушілерге уақытындағы төлемді қамтамасыз етеді. Ал бұның
барлығы, өз кезегінде, капитал айналымының жылдамдығына, айналым
шығындарының төмендеуіне, өндірістің кеңейюіне және табыстың артуына көмек
береді.
Осымен қатар, факторинг өзімен бірге ақшалай айналымға
байланысты бірқатар мәселелердің пайда болуына алып келеді. Оларжеткізілген
өнім үшін құралдарды сатп алушының өнімді сату сатып алу келісімшарты
шарттарына сай бағалаудан бұрын жеткізушіге жету жағдайының пайда болу
мүмкіндігімен байланысты. Бұл әртүрлі жағымсыз нәтижеге алып келуі мүмкін ,
мысалы сапасыз өнімді жеткізу үшін жасалуы тиіс шоттарды төлеу. Сондықтан ,
факторингтік операция жасаған кезде банк кәсіпорындардың қажетсіз
шығындарын болдырмай және осымен бәсекелес жағдайлардың пайда болуы
мүмкіндігін жойып, келісімшарттық міндеттемлерінің орындауын жете талдауы
тиіс.
Факторингтік қызмет көрсету туралы келісім шарт жасасқанда
фактор- фирма немесе банк өзіне сатып алушылардың төлем талаптарын төлеумен
байланысты маңызды міндеттеме және тәуекел артады. Әрине, банктің бұл
тәуекелі азайтуға ұмтылу анық.
Бұл үшін банк келесі ақпаратты талдауы тиіс:
- жеткізуші өндіретін өнім мен қызметтер сапасы, сапасыз өнімді
жеткізу себебінен сатып алушылардың төлемдерден бас тартуының саны мен үлес
салмағы туралы ақпарат;
- жеткізуші банкке деген қарыздық талаптарын уақытылы төленуі
қамтамасыз ету үшін олардың шекті сомасын анықтау үшін сатудың көлемі мен
өсу жылдамдығы;
- кәсіпорын өнімінің сатып алушылары банктің болашақ клиенттерінің
төлем қабілеттілігі, және ең алдымен өнім үшін уақытылы есеп айырысуы,
олардың дебиторлық қарызының мөлшері мен ұзақтығы туралы ақпарат;
- төлеушілердің тұрақтылығымен артық бөлінуі жайлы құрамы мен саны
туралы ақпарат;
- Банкке төлеу туралы келетін қарыздық талаптардың сапасы туралы
ақпарат;
- Факторингтік қызмет көрсетуге алу мақсаты болған қарыздық талартар
үлесі, оның ішінде компенциялық немесе бартерлі мәмілелер, тауарды қайтару
құқығымен сату немесе сатудан кейін қызмет көрсету келісім шарттары бойынша
бюджетті ұйымдарға, банкпен несиелеуден алынған немесе төлемге қабілетсіз
болып жарияланған кәсіпорындарға, шығынды және төмен рентабельді
кәсіпорындарға төлем талаптары.
Қазақстанда факторинг операцияларымен банктер, шарттық және ақылы
негізде тауарлар және қызмет көрсету үшін есеп-қисаптарды тезірек аяқтаумен
байланысты несие-есеп айырысу операцияларын жүзеге асырып, 1988-1989
жылдары айналыса бастады. КСРО Мемлекеттік банкінің келді 1989 жылғы 12
желтоқсандағы Жабдықтаушылардың банкке жеткізілген тауарлар, орындалған
жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін төлем талаптары бойынша төлем
алуға құқықты беру бойынша операцияларды жүзеге асырудың тәртібі туралы
нұсқаулық хаты құқықтық негіз болады. Факторинг үшін ақы төлеу сатып
алушыға қатысты құжаттар картотекаға енгізілсе төлемдер кезінде жасалмайтын
кездері несие қаражатының сомасымен және оларды пайдалану мерзімдерімен
және тұрақсыздық айыппұлмен анықталады. Факторинг ерекшелігі сол: ол тек
қана мәміленің негізінде іске асады; қаржыландыру талап құқығымен;
мәміленің ақылы болуы; ақшалай және кәсіпкерлік сипаты ғана бар және
болашақта талап құқығы мүмкіншілігі болады. Сондықтан факторинг
міндеттемелердің дербес түрі болып табылады.
Факторингтік келісімнің бірнеше типтері бар. Толық қызмет ету туралы
келісім әдетте факторингтік компания мен жабдықтаушы тұрақты, ұзақ
қатынаста болатын болса қолданылады. Толық қызмет ету мыналарды қамтиды:
күмәнді қырыздардың пайда болуынан толық қорғау, төлемдердің кепілдік
түсімін қамтамасыз ету, несиені басқару, сатуды есептеу, белгілі бір
мерзімге алдын ала төлем формасындағы несиелеу,
Регресстік кұкы бар толық қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы –
факторингтік компания жабдықтарушы көрсететін несиелік тәуекелді
сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды
жабдықтаушыға қайтарып бере алады.
Толық қызмет ету туралы факторингтік келісімнің тағы бір түрі –
агенттік келісім немесе көтерме факторинг туарлы келісім. Сонымен қатар,
факторингтік операция ашық және жабық болып бөлінеді.
Қазақстанда факторинг операцияларымен банктер, шарттық және ақылы негізде
тауарлар және қызмет көрсету үшін есеп-қисаптарды тезірек аяқтаумен
байланысты несие-есеп айырысу операцияларын жүзеге асырады.
Ашық факторингтік операцияда борышкер факторингтік мәмілеге
қатысу туралы мәлімет алса, ал жабық факторингтік операцияда операция құпия
түрде жүргізіледі. Шет еледерде факторингтік бұл ұсақ және орташа компания
үшін қаржыландыру көзіне бағытталған қысқа жолды білдіреді.
Сонымен факторинг – бұл банктің клиенттен төлемшілердің төлем
тапсырмасын сатып алу мәмілесі. Банк клиенттің дебиторлық қарызын сатып
алады.Төлем тапсырмасы дисконтпен сатып алынады.Яғни , егер банк төлем
тапсырмаларын 10% дисконтпен 30-ға сатып алса , онда клиент 27млн.теңге
алады. Ал банкке 30млн.теңге көлемінде қаражат қайтарылады.Талаптар сатып
алу кезеңі негізінен 2-3 айдан жоғары емес мерзімде бектіледі.Аталған
құралды ұзақ мерзімге қолдану кезінде факторингтің бас келісім шартын
жасауға болады.Онда нақты төлем тапсырмаларын 2-3 ай кезеңділігімен іске
асырылады. Банк клиенттік төлем тапсырмаларын сатып алғанда ақша қаражаттар
факторингтік шоттан клиенттің есеп айырысу шотына аударылады.
Факторинг жабдықтаушы клиенттің жабдықтаған тауары мен
көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот фактурасы ) банкке
сатумен байланысты комиссиялық делдалдық операция болып
табылады.Факторингтік қызметтің мақсаты тһлеушінің төлем қабілетіне
байланыссыз факторингтік келісім шартта көрсетілген мерзімде тез арада
қаражатты алу болып табылады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі факторингтік
компаниялардың көбіне еншілес фирмалары ірі банктермен бірігіп жұмыс
істейді.
Банк төленбеген төлем талабының иесі ретінде, борышқордың
несиелік қабілетін тексергенімен де, олардың төленбей қалуына байланысты
тәуекелге барады.Келісім шартқа сәйкес банк жабдықтаушының контрагенттері
өзінің қарызын өтегеніне қарамстан, төлем талабындағы соманы төлеуге
міндеттеме алады.Дәл осы жерде факторинг пен банктік кепілдеменің
арасындағы айырмашылық байқалады.Яғни, банктік кепілдеме бойынша банк оған
тиісті соманы клиент төлемген жағдайда өзінің есебінен төлеуге міндетті.
Факторингтік операциясына үш тарап қатысады:
1.Факторингтік компания (банктік факторинг бөлімі) - өздерінің
клиенттерінен шот фактура сатып алатын арнайы мекеме.
2.Клиент (тауарды жабдықтаушы , несие беруші) – факторингтік
компаниямен келісім шарт жасаушы өнеркәсіп немесе сауда фирмасы.
3.Кәсіпорын(қарыз алушы) – тауарды сатып алушы фирма.
Факторингтік операцияны жүзеге асырудан бұрын толық талдау
жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорыннантапсырыс алғаннан соң факторингтік компания
немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық және
қаржылық жағдайын зерттейді. Егер кәсіпорынның факторингтік компаниясының
немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол
факторингтік компанияға сатып алушыға жіберілетін барлық шот фактураны
тапсырады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуы
тиіс.Факторингтік компания барлық шот фактурасымен таныса отырып, сатып
алушының төлем қабілетңн анықтайды. Бұған 2-3 күн қажет етіледі.
Факторингтік компания төлемді уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын
төлей алады.Факторингтік оепрацияны ұйымдастыру жүйесі.
Факторингтік операциялар банктер мен арнайы ұйымдар арқылы
жүзеге асырылады. Ол үшін банктерде арнайы бөлімдер ашылуы тиіс.
Факторингтік операцияларда:
- жеке тұлғалардың қарыздіқ міндеттемелері;
- бюдеттік мекемелердің қоятын талаптары;
- банк несиелеуден алынып тастаған немесе төлем қабілеті жоқ деп
танылған кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері.
- кәсіпорындардың филалдары мен бөлімшелерінің міндеттемелері
бойынша жасалмайтынын ескеру қажет.
Факторинг негізінен жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы
қатынасты сипаттайды, себебі ол жабдықтаушының қаржылық жағдайына, сондай
ақ, оны сатып алушылардың төлем қабілетіне үздіксіз бақылау жасауды
білдіреді. Әлемдік тәжірибеде факторинг қызметінің мұны мынадай екі
элементтен тұрады: оған берілген құжаттарды мерзімінен бұрын төлеу
барысында алынатын комиссия және пайыз. Комиссия шот-фактура сомасынан
белгілі мөлшерде (әдетте, 1,5- 2,5 о) деңгейінде белгіленеді. Мәміленің
көлеміне қарай комиссия сомасы да өсіп отырады. Факторинг ережесі бойынша
несие үшін төленетін пайыз мөлшерлемесі ақша нарығындағы (қысқа мерзімді
несиелер нарығындағы) мөлшерлемеден 1—2 %-дай жоғары болып келеді.
Қазақстан Республикасында факторингке, әсіресе, бүгін банктік
несиелеудің консервациясы кезінде компанияның айналым капиталының дефицитін
қысқартуға мақсаттағы құралы ретінде сұраныс бар.Бұдан басқа Қазақстандағы
банктік қызметтердің дамуы факторингтің Ресейлік нарықтан ерекше алға
шығуын кейіндетті. Себебі Ресейдегі факторинг дамыған және бөлінген сала.
Қазақстанда факторинг бизнес үшін қаржы құралы ретінде енді ғана дмаи
бастап қаржылық қызмет нарығында өз үлесін алуда. Қазақстандағы факторинг
банктер мен лизингтік компаниялардың туынды өнімі болып қалуда және жеке
қаржылық индустрия болып құрылмаған.
Бірінші Факторингтік Компания 2007 жылда құрылған, бірақ өзінің
белсенді операцияларын 2009 жылдың басынан бастады және қазіргі уақытта
бірінші мамандандырылған Қазақстандық факторингтік компаниясы болып
табылады. Қазақстанмен байланысты бір ерекшелік бар: бұл сатып алушылар мен
жеткізушілер нарығының салыстырмалы кіші масштабы. Бұл белгілі тұлғаның
сенімділігі туралы мәліметтер алу мүмкіндіін оңайлатады.
Қазақстандық факторингтің белсенді өсуі үшін үлкен мәселе
мемлекеттік қолдаудың жоқтығы болып табылады.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей
мемлекет көмегі факторингтік қызметтердің дамуының маңызды ынтасы. Қазіргі
кезде факторингті қаржылық нарықтыі ең тез дамушы сегменті деп атайды, және
бұл ол ел экономикасын дамуына маңызды, әсіресе, кіші және орта бизнестің
дамуы арқылы әсер ете алатын туралы айтады.
Қазіргі күні отандық кәсіпорындарға қаржылық қызмет көрсету
нарығында көңіл аударарлық жаңа тиімді қаржы құралы факторинг кеңінен
таралуда. Факторинг өзінің кәсіпорынның қызметін дамытатын құрал ретінде
танылып, қазір Қазақстанда да көптеген екінші деңгейдегі банктер онымен
жұмыс жасап, факторингтік қызмет көрсетуде, сонымен бірге олармен
бірқатарда фактор-компаниялар да пайда бола бастады. Факторингтік
операцияларды қолданудың нәтижесінде кәспорындар өз қызметін үздіксіз
жүргізе алады, яғни ол мынаны білдіреді: көптеген кәсіпорындар өз
қызметінің барысында кейде қаражат тапшылығына кезігеді, әрине айналымда
қаржы жетіспеушілігі, тұтынушылардың өз қарыздарын дер кезінде өтемеуі
деген сияқты мәмелелер болады. Бұл мәмелелерді шешу үшін кәсіпорын банктік
несиеден бұрын осы факторингті қолданғаны өте тиімді. Факторингтің қай
жағынан тиімді екенін түсінуіміз үшін алдымен оңай пайда болуы мен дамуына,
жұмыс істеу механизміне сипаттама берейік.Нарық экономикасы дамыған
елдердегі факторингтік компаниялардың көбіне еншілес фирмалары ірі
банктермен бірігіп жұмыс жасайды.
Факторинг қаржы нарығының пайдалы құралы болып табылады және несие
тәуекелдерін сақтандырудың дамығандығын және дебиторлық берешек әкімшілігін
жүргізуді болжайды. Осы талаптарда осы қызметтегі банктер үшін клиенттерді
және пайданы көбейтуге және тәуелдікті азайтуға мүмкіндік беретін
қорландыратын институттарды тарту бойынша агенттің рөлі анықтаушы бағытқа
айналады.
Форфейтингтік және факторингтік операциялары өзара ұқсас болып
келеді. Бірақ форфейтингтің факторингтен айырмашылығы – форфейтинг сатылған
тауарлар мен қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай
қаражаттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны
білдіреді. Сондай – ақ , экспорттаушының форфейтингтік қызметі орта
мерзімді немесе ұзақ мерзімді несиелеумен байланысты болса, факторингте
несие беру мерзімі небары 6 айды құрайды.
Форфейтинг – бұл форфейтордың , яғни коммерциялық банктердің
немесе арнайы компанияның ипорттаушының экспорттаушыға төлеуге тиісті төлем
талабын сатып алуын білдіреді. Форфейтинг термині фрацуз тілінің а форфэ
( aforfai – тұтас, жалпы құн) деген сөзінен шыққан. Форфейтинг банкілік
несиенің коммерциялық несиеге түрленген түрі болып табылады.
Форфейтинг екінші дүние жүзілік соғыстан кейін пайда болды.
Халықаралық сауданы қаржыландыруда тәжірибесі мол Цюрихтің бірнеше банкі
бұл тәсілдерді Батыс Еуропа елдерінің АҚШ ғы ибидай саудасын қаржыландыру
үшін қолданған. Сол жылы жабдықтаушылар арасыедағы өнімді жеткізу мен
бәсекклкстің өскені соншалық, сатып алушылар береілетін несие мерзімін
үйренгікті 90 күннен 180 күнге ұзартуды талап етті. Сонымен қатар, әлемдік
сауда құрылымы өндірісі ұзақ мерзімді қажет ететін бағалы тауарлар
пайдасына өзгерді. Осылайша, халықаралық экономикалық айырбастың дамуында
несиенің рөлі артты, сондыұтан жабдықтаушыларөз келісімдерін қаржыландыру
үшін қаржыландырудың жаңа тәсілдерін қздеуге мәжбүр болды.
1999 жылдың 15қараша №396 Ұлттық банк басқармасының қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерімен
вексельдерді есепке алу Ережесіне сәйкес, форфейтинг - клиентке
(индоссантқа) регресс құқысыз вексель сомасын төлеумен банктің индоссамент
бойынша қабылдаған (сатып алған) векселі. Банктер форфейтингтік
операцияларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен форфейтингтік
операцияларды жүргізуге лицензия алғаннан кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Форфейтингті жүзеге асыру барысында банк вексель сомасынан дисконт құнын
ұстап қалуға құқылы.
Форфейтингілеу - төлемеу кезінде экспортшыға (форфейтиске)
регресс құқын есептемей форфейтермен (коммерциялық банк немесе қаржыландыру
бойынша маманданған компания) экспорттық талаптарды сатып алуды сипаттайтын
халықаралық сауданы қаржыландырудың балама жолдарының бірі. Оның дамуының
маңызды алғы шарттары халықаралық интеграцияны күшейту, банктердің
бәсекелестік қабілетін өсіру, экспорттық саудаға мемлекеттік шектеулерді
алып тастау, экспортшыға қатысты тәуекелдерді өсіру жатады.
Форфейтинг – тауарлады жабдықтау немесе қызметтерді көрсету
барысында пайда болатын және алдағы уақыттарда өтелуге тиісті
міндеттемелерді сатып алды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтингтік операция бойынша, экспорттаушы алдымен өзінің
тауарын несиеге алушыны – ипорттаушыны іздейді. Ал, импортер болса, оған
жай немесе аударма вексель , яғыни қарыздық міндеттеме жазып беруге
тиіс.Егер вексель берушінің беделі немесе қаржылық жағдайы жақсы болса,
онда вексельге кепілдік беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де импорттаушы
аударма вексель бойынша авальшыны (төлеуге кепіл беруші тұлғаны )табады.
Осы жерде банк несиесінің сомасы мен мерзімі сатып алушының төлем
қабілеттілігі, аваль берушінің қаржылық жағдайына басты мән беріледі.
Форфейтингтік операцияға үш тарап қатысады:
1) экспорттаушы, яғни тауарды ортамерзімді несиеге беруші
2) импорттаушы, яғни тауарды несиеге алушы
3) форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
Форфейтингтің құралы ретінде қолданылатын ең басты айналу құжаты –
вексель. Бірақ форфейтинг объектісі ретінде басқа да бағалы қағаздардың
түрлері қолданылады. Бұл бағалы қағаздардың таза болуы маңызды.
Форфейтинг бағалы қағаздардың басты түрі вексель – қарапайым және
аудармалы. Олармен жүргізілетін опреациялар тез және күтпеген қиындықтарсыз
өтеді.
Вексельдерден басқа форфейтингтің объектісі ретінде аккредитив
түріндегі міндеттеме бола алады. Аккредитив – бұл банктің екінші банкке,
арнайы бароньдалған ақша көмегімен, тауардың тауарлық көліктің құжаттарын
төлемін төлеуге немесе аккредитивті көрсетшіге арнайы ақшаның сомасын
беруге тапсырмасы ретіндегі есептік немесе қаражаттық құжат.
Форфейтингтік операциялар (форфейтирлеу) –сатушыға айналымсыз
вексельді сатып алу арқылы тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатып алушының қарыздық міндеттемесін төлеу. Форфейтинг келісімінің жүзеге
асуы келесі екі дайындық кезеңінен тұрады:
1) Келісім инициациясы - форфейтинг келісімінің екі бастаушысы болуы
мүмкін – экспорттаушы және импорттауыш. Көбінесе, экспорттаушы немесе оның
банкі бастаушы болады.Бұл түсінікті жағдай, өйткені дисконттау үшін
аудармалы вексельдер экспорттаушыға беріледі немесе қарапайым вексельдерді
оның өзі төлейді. Сондықтан форфейтер мен бастаушы арасындағы келісімді
дайындаудың бастапқы кезеңдерінен, келісімсөздердің жүргізілуі маңызды.
Бірақ өмірде экспорттаушылардың көп бөлігі форфейтормен,қаржыландыру
маржасымен келісім бағасын қоса есептегендегі сома дәлелсіз екендігіне көз
жеткізу.
2) Келісім сипатын анықтау - біріншіден форфейтор келісімнің
сипатын анықтап алу керек, яғни қандай бағалы қағаздармен жұмыс жасауы
керек, тауарлық пен бе қаржылықпен бе? Қаржылық вексль – бұл борышкер кейін
өз қажетінше қолдана алатын, қаржылық шоғыралдыру мақсатында шығарылатын
бағалы қағаз.
Ал тауарлық вексель – сату сатып алу келісімдері кезінде қолданылады.
Форфейтинг мәмілесі бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде мәміле
дайындалады. Бұл кезеңде экспорттаушы, экспорттаушы банкті немесе
импорттаушы мәмілені бастаушылар болады. Экспорттаушы үшін кепілдемеге
қатысты форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде
форфейтор экспорттаушының өтінішін қарайды.
Екінші кезеңде болатын мәміле туралы ақпаратты жинастырады.
Содан кейін барып, форфейтор банк несиелік талдау жүргізеді. Келесі кезеңде
экспорттаушы вексельді алады және оның авальдың берілуін, яғни үшінші бір
тұлғаның кепіл беруін талап етеді.
Форфейтинг тетігі келесідей екі мәміле түрінде пайдаланылады:
1) Қаржы мәмілесінде орта мерзімді қаржы міндеттемесін тез арада іске
асыру мақсатында
2) Экспорттық мәміле бойынша шетелдік сатып алушыға несиеге тауар
бергені үшін экспорттаушыға қолма қол ақшамен түсім түсуіне ықпал ету
мақсатында
Форфейтинг мәмілесінің мерзімі 180 күннен 5жылға дейінгі аралықты,
кей жағдайларда 7 жылды құрайды.
Экспорттаушы үшін форфейтингтің келесідей артықшылықтары бар :
- векселін форфейтор банк сатып алғаннан кейін, экспорттаушы валюта
бойынша тәуекелге бармайды, яғни бұл тәуекелді банктің өзі шешеді;
- уақытын кешіктіріп төлеуге берген операцияның қолма қол ақшамен
жасалатын операцияға айналуына орай, экспорттаушының өтімділігі тез арада
жақсарады, яғни экспорттаушы тауарын жөнелткенен кейін бірден банктен
қаражат алады;
- пайыз мөлшерлемесіне байланысты да тәуекел болмайды, себебі
форфейтингтік қаржыландыру тұрақты пайыз мөлшерлемесі негізінде жүзеге
асырыалды;
- Құжаттаудың қарапайымдылығы және оны ресімдеудің жылдамдығы;
- Форфейтер банк несиелеу операциясына қарағанда өте жоғары табыс
алады.
Форфейтинг қызметі халықаралық сауданы халықаралық сауданы орта
мерзімді қаржыландырудың балама тәсілдеріне жатады. Форфейтинг алғаш Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін Еуропа елдерінде пайда болған.Қазіргі кезде
форфейтингтік операция бойынша бірінші орынды Швецария алады және ол осы
операцияны бастаушылардың бірегейі болып табылады. Ал, біздің елімізде бұл
операция түрі маңызды болғанымен, дамымай отыр, оның себебі вексель
айналысының дұрыс жолға қойылмауымен бйланысты.
Форфейтингтеуге әдетте, сауда тратталары (аударма вексель)немесе жай
вексельдер қабылданады. Форфейтингте дисконт мөлшерлемелерінің құрамдас
элементтеріне келесілер жатады:
- еуровалюталар нарығындағыч несиенің құны( ЛИБОР-Лондон
банкаралық пайыз мөлшерлемесі);
- импортер елінің тәуекел құны және валютаны аударуға байланысты
тәуекел құны жылдық 0.5% - дан 6%-ға дейінгі мөлщерде ауытқиды;
- несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (жылдық 0.5% ға
дейін);
- міндеттеме үшін алынатын комиссия(жылдық 1-1.5%)
Форфейтинг қызмет көрсету , дебиторлық борыштың уақытылы төленбеуі
және несиелердің аз берлік салдарынан, қаржылық қиыншылықтарға жиі түсетін
шағын және орта кәсіпкерліктер үшін нәтижелі және пайдалы болып табылады.
Кәсіпкерлерді тағы бір қызықтыратын, бұл тәсілде несиелеушілерге
бухгалтерлік, ақпараттық, жарнамалық , заңгерлік, сақтандыру және де басқа
да қызмет көрсетудің болуы. Бұл несие алушының көңілін өндіріске аударып,
еңбекақы шығындарыназайтуға көмектеседі.
Форфейтинг – мақсаты ұзақ мерзімді және қымбат инвестицтялық
жобаларды іске асыру болып табылатын ірі кәсіпкерліктер үшін пайдаоы болып
табылады.
1.3 Вексельдік несиелеу – қысқа мерзімді несиелеу
Вексель(нем. wechsel – айырбас) – жазбаша түрде толтырылған ұзақ
мерзімді борыш міндеттемесі. Жай және аударма .түрлері болады. Вексель
беруші несие иесіне (вексель ұстаушыға) беретін, заң жүзінде нақты формада
белгіленген жазба түріндегі борышқор қолхаты. Құнды қағаз кредитке
берілетін ақшаның бір түрі. Оның иесінің (вексель ұстаушының) белгілі бір
уақыт мерзім өткенде, векселді берушіден ақша талап етуге даусыз құқық
беруді куәландыратын жазбаша қарыз міндеттемесі. ]Вексель нарықтық
экономика түріндегі елдердің коммерциялық және банкілік іс-тәжірибесінде,
сонымен қатар сыртқы саудада және басқа да халықаралық есептесулерде
барынша кеңінен қолданылады. Векселдік міндеттеменің мәні мен маңызы тек
қана ақша(ұлттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПИҚ - пайлық инвестициялық қор
ТМД - тәуелсіз мемлекет достастығы
АҚ - акционрелік қоғам
ҚИҚ - Қазақстан инвестициялық қоры
FCI - Factors Chain International
Кіріспе
Банктік несие – ол банкте шоғырлаған қаражат қорынан клиенттерге
қайтарым мерзімін белгілеп , ақша түрінде беретін және де жеке шаруашылық
операцияларды жүргізуді қарастыра отырып , қысқа мерзімді банктік
несиелерді жүргізу. Яғни осы несиелерді жүзгізу барысында
лизингтік,ипотекалық, маусымдық несиелерді форфейтинг факторинг
операцияларды қолдану барысында қысқа мерзімді банктік несиелеудегі
инвестициялы жобаларды қаржыландыру дамыту қолға алу.
Инвестициялық дамуға бағытталған қаржыларды топтастыруда маңызды орын
алады, ал бұрын ол тек немқұрайлы бухгалтерлік санатқа жататын.
Инвестициялық несие санатына, негізінен, орта және ұзақ мерзімді, яғни
мерзімі бір жылдан астам несиелер жатады. Мұндай несиелердің қаржыландыру
тетігімен де,қамтылуымен де ерекшеленетін көптеген түрлері бар.
Инвестициялық несие алудағы басты қиындық қаржы институтына барабар
құндылықпен қамтамасыз ету болып табылады. Инвестициялық жобаларды
қаржыландыруда әрқашан сол несиеге алынып отырған құрал жабдықтың өзі
кепілге қойылады. Қазіргі қазастандық нарықта инвестициялық несиелеуге баса
көңіл аударған дұрыс деуге болады, себебі, өзге инвестициялық ресурстар
тарту түрлері аса қымбатқа түсіп, әлі кеңінен қолданысқа ие болмай отыр.
Инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара отырып тарту бүгінгі
күні кең көлемде қолға алынды. Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз
әсерін тигізуде. Инвестиция негізінен екі бағытта тартылады: бірінші бағыт
несие алу арқылы, ал екінші бағыт бағалы қағаздар шығарып сату арқылы.
Инвестициялық жобаларды дайындай отырып ссудалық қаражаттарды бизнеске
тарту соңғы жылдары Қазақстан банктерінде қолға алына бастады. Яғни бұл
жердегі өзекті мәселе инвестициялық жобаның қаржылық көрсеткіштерін болжау,
жобаның сапалық сипаттамаларын талдау, нәтижесінде іске асады және жобаның
қаржылық дәлдігін анықтауға арналған, яғни бір жағынан, оны жүзеге асыруға
байланысты туындайтын қаржылық міндеттемелерді өз мерзімінде, әрі толық
көлемінде орындау қабілетін, екінші жағынан кәсіпорынның күш жігерімен
капиталын балама түрде пайдаланғанда түсуі мүмкін пайдадан кем болмайтынын
анықтау.
Сонымен курстық жұмыстың мақсаты инвестициялық жобалардың
қаржыландыру көздерін дамыту болып табылса, міндеттеріне банктік
несиелеудегі инвестициялық жобалардың әрі қарай қаржыландыру көздерін табу,
жаңа жобаларды іске асыру болып табылады.
Осыған байланысты курстық жұмыстың бірінші тарауында Банктік
несиелеуді негізіг түрлерін ашып корсету және де факторингтік форфейтинтік
операцияларды,вексельдік несиелеу қарастырылған.
Екінші тарауда инвестициялық жобаларды негіздеу және қаржыландыруды
сипаттау және де даму институттары Қазақстандағы Даму банкі,
Қазақсатнның инвестициялық қоры Акционерлік қоғам инвестициялық жобаларын
талдау сипатталған. Ал үшінші тарауда ҚР инвестициялық жобаларды
қалыптастырудың жетілідіру жолдары көретілген.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде
жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп,
әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз
керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне
экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды
ерекшелеудің маңызы зор.
1 Инвестицияны қаржыландыруға арналған несиелердің ерекше нысандары
1. Банктік несиелеудің негізгі түрлері
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі.
Банктік несие коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай
капиталдар кез келген өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы
кез келген бағытта қозғала алады.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
колдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналысына қызмет етеді, ал
банктік несие қоғамның барлық топтарының ақшалай табыстарынан және
жинақтарын капиталға айналдыра отырып, капиталдың қорлануына кызмет етеді.
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
несиенің көлемі өндіріс пен тауар айналымының ұлғаюымен жоғарылайды және
олардың азаюымен қысқарады. Өнеркәсіптің дамуы кезеңінде оған ұсыныс және
сұраныс жоғарылайды, ал дағдарыстар кезінде азаяды. Өндіріс дағдарыстары
әсерінен тауарлардың өндірілуі мен өткізілуі де қысқарады, ал қарыздарды
төлеу үшін банктік несиеге деген сұраныс өседі.
Өндірістің жанданып, жоғарылаған кезінде нағыз капиталдың көлемі
өседі, өндірістік мақсаттар үшін банктік қарыздарға деген сұраныс
жоғарылайды. Қоғамдық капиталдың ұдайы өндірілуі тұрғысынан банктік несие
қарыз капиталына (қарыз алушылар қаражаттарды жұмыс істеп тұрған капиталдың
көлемін ұлғайту үшін пайдаланғанда) және ақшалай қарызға (қарыз алушылар
қаражатты өздерінің қарыздық міңдеттемелерін өтеу үшін алғанда) бөлінеді.
Жеке капиталды ұдайы өндіріс тұрғысынан алғанда, бұл бөліну қарыздың
қамтамасыз етілуіне байланысты және қарыз алушы капиталының шамасына
несиенің әр түрлі әсерін көрсетеді. Несие алу кезінде тауарларды, бағалы
қағаздарды кепілдікке қоя отырып, борышқор банктен қосымша капитал алмайды.
Оның көзқарасы тұрғысынан, бұл -ақша қарызы.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта
бөлінген қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады.
Бұл ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмлесінің
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан
бөлектенген. Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу. Қарыз алушыға
қайтарымдылық, мерзімділік және пайыз төлеу жағдайларында қарыз капиталын
ұсынушы банктік мекеме кредитор ретінде көрінеді.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір
сандық және сапалық өзгерістерге ұшырайды. Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен байланысты. Қазіргі уақытта ол мәміленің екі
қатысушыларымен банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп
қалмайды. Бір жағынан, қарыз капиталын беруді банктерден басқа әр түрлі
мекемелер (қаржылық компаниялар, өзара несие банктері) жүзеге асырады.
Қарыз капиталымен мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік
емес деген атқа ие, ал бұл жағдай олардың мәнін өзгертпейді (мысалы,
Ұлыбританиядағы құрылыс қоғамы олардың қызметі тұрғын үй несиесін берумен
байланысты). Екінші жағынан, қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс істеп
тұрған капиталистерден басқа (акционерлік компаниялар және жеке
кәсіпорындар) қарыз алушылар – несиелік-қаржылық мекемелер, тұрғындар,
үкімет және жергілікті үкімет органдары болып табылады. Банктік мекемелерде
қарыз алушыларға ақшалай қаражаттарды берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың
көлемдері де өзгереді. Несиелік операциялардың көлеміне ішкі және сыртқы
факторлар әсер етеді. Біріншіге банктің қолында бар ресурстардың көлемі
жатады. Ресурстардың өсуіне сәйкес оның несиелік мүмкіндіктеріне әсер етеді
және активтік операциялардың ұлғаюына жағдай жасайды.
Банктің белгілі бір шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларға
беру мүмкіндігі бар. Қазіргі жағдайда депозиттер банктік ресурстардың
бірден-бір көзі болып табылмайды. Несиелік мекемелер ақшалай қаражаттарды
банк аралық нарықтан қарызға алады, сонымен қатар көрсетілген мақсатқа
облигациялык қарыздарды да белсенді пайдаланады.
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған
нақтылы ресурстардың көлемі ғана емес, оған өнеркәсіптік компаниялар, жеке
тұлғалар және мемлекеттік мекемелер тарапынан қарыз қаражаттарына деген
сұраныс та әсер етеді. Осылайша экономикалық төмендеу кезінде қарыз
капиталы нарығының конъюнктурасын айқындаушы негізгі фактор болып,
банктердің ресурстары емес, несиеге деген әлсіз сұраныс болып табылды.
Несиелік жүйе мемлекет тарапынан болатын ықпалға ұшырайды.
Мемлекетгік органдар және орталық банктер ұдайы қолданылатын несиелік
шектеулер, активтік операциялардың жасанды түрде қысқарылуын тудырады.
Осылайша, несиенің экономикалық ғана емес, оның әкімшіліктік те шектері
бар.
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің берілуі мен
қызметтің басқа түрлері арасындағы қолайлы арақатынасты табуға тырысады.
Мысалы, қаржылық инженеринг жүйесі – әр түрлі экономикалық кеңес беруді
қоса алғандағы, қаржылай қызмет көрсетулердің толық комплектісін ұсыну
дамытылады.
Кредитор ретінде банктердің ролі біршама төмендегеніне қарамастан, ол
әдеуір шамада қысқаруы мүмкін деп есептеуге негіз жоқ. Өйткені көптеген
кәсіпорынның қосымша қаражаттарға деген қажеттіліктері, бірінші кезекте,
банктік несие есебінен қанағаттандырылуы мүмкін, ол өнеркәсіптік
компаниялар үшін, жеке тұлғалар үшін де қарыз қаражаттарын алудың анағұрлым
ыңғайлы формасы болып келеді. Осылайша, несиелік жүйенің негізін ірі
банктер құрайды, ал банктік несие өзінің басымдық жағдайында қалады.
Банктік несие кәсіпорынның инвестицияны тартуда алдынғы орынды
иемденеді. Қазіргі экономикада кәсіпорындарға берілетін банктік несиелердің
келесідей түрлері бар.
Банктік ( қамтамасыз етілмеген) несие – ол банкте шоғырлаған
қаражат қорынан клиенттерге қайтарым мерзімін белгілеп , ақша түрінде
беретін және де жеке шаруашылық операцияларды жүргізуге беріледі. Банктік
несие өндірушіден де, сатушыдан да оқшшауланып қарыз капиталы ретінде
беріледі. Негізінен, бұл несие кәсіпорынның есеп айырысу кассалық қызмет
көрсететін коммерциялық банкпен беріледі. Ресми түрде ол
қамтамасыздандырылмаған сипатқа ие болса да, кәсіпорынның дебиторлық
берешек көлемімен, есеп айырысудағы және басқа да шоттардағы қаражаттармен
қамтамасыз етіледі.Аталған несие түрі қысқа мерзімге беріледі.
Контокорренттік несие (овердрафт).Аталған несиені ұсыну
кезінде банк кәсіпорынға контокорренттік шот ашады.Бұл шотта несиелік және
есеп айырысу операциялары ескеріледі.Контокорренттік шот несиелік келісім
шартында бекітілген, максималды теріс қалдықтан аспайтын
( контокорренттік лимит) мөлшерде несие көзі ретінде
қолданылады.
Контокорренттік шоттың теріс қалдығы бойынша кәсіпорын банкке
бекітілген несие пайызын төлейді бірақ, келісім шартында оң қалдық кезінде
банк кәсіпорынға депозиттік пайызды аударуын қарастыруы мүмкін.
Кәсіпорынның контокоренттік шоты бойынша түсімді және төлемді есептеу
келісім шартта көрсетілген уақыт аралығында жүргізіледі.
Овердрафт (ағылш. оvеrdraft — жоспардан жоғары) — клиенттің ағымдық
шотындағы қаражат қалдығынан төлейтін төлемдер сомасы жоғары болған
жағдайда банктің беретін қысқа мерзімді несиесінің ерекше нысаны.Мұндай
жағдайда клиенттің шотынан қаражатты толық көлемде шегеріп тастап, банк,
шоттағы қалдықтан асатын сомада клиентке автоматты түрде несие береді.
Овердрафт нәтижесінде, бухгалтерлік тілмен айтқанда банкте дебеттік қалдық
түзіледі. Овердрафты келісімшарт бойынша банктің сенімді клиенттері ғана
пайдалана алады, ол келісімшартга овердрафтың ең жоғарғы сомасы, овердрафт
бойынша несие беру және оны қайтару шарты көрсетіледі. Овердрафтың басқа
қарыздардан ерекшелігі, несиені қайтарудағы барлық сома клиенттің ағымдық
шотында есепке алынады.
Лизингтік несие— ол тауар түрінде яғни банк клиенттерінің құрал-
жабдықтарды және техниканы жалға алумен байланысты берілетін несие. Лизинг
деген маманданған қаржы компаниясының делдалдық етуімен машиналарды , құрал
жабдықтарды, жылжымайтын мүліктерді және негізгі капиталдың басқа да
элементтерін орташа немесе ұзақ мерзімге үшінші жаққа жалға беру болып
табылады.Тауар өндірушіге немесе сатушыға лизинг компаниясы оның құнын
төлеп, мүлікті меншіктеу құқығына ие болады. Лизинг бойынша жалға бір
өндірістік циклда жойылмайтын кез келген экономикалық дербес объектіні
алуға болады. Экспортты және импортты қаржыландыру тұтқасы болып табылатын
халықаралық лизингте келісімге қатысушы субъектілер әр түрлі елдерде болуы
мүмкін.
Вексельдік несие — банктің сенімді клиентеріне вексель нысанында
берілетін қысқа мерзімді несиесі. Мұндай вексельдерді банктер шығарады және
олардың номиналды құны болады, сондай-ақ олардың бағасы жай банктік несиеге
қарағанда біршама арзан.
Бір реттік несие – қаржылану жобасының толық сомасы бойынша бір рет
берілетін, жасалған төлеу кестесі бойынша бір не бірнеше реттік төлем
арқылы қайтарылатын несие.
Әр айдағы қарыздық амортизациямен маусымдық несиелер. Несиенің бұл
түрі кәсіпорнынның қажеттіліктерімен байланысты айналым активтерінің
ауыспалы бөлігін қалыптастыру кезінде беріледі. Несиенің ерекшелігі:
несиені қызмет көрсетумен қатар, келісім шартында қыздың негізгі шартында
қарыздың негізгі сомасының ай саыйынға амортизациясы ( өтелуі) қарастырады.
Борыштың амортизация кестесі кәсіпорынның ақша қаражатқа деген маусымдық
қажеттіліктердің төмендеу көлемімен байланысты.
Маусымдық несие — жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен
түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған
несие. Маусымдық несие көбіне ауыл шаруашылығы өндірушілеріне егін салып,
одан табыс алғанға дейінгі шығынды жабу мақсатында беріледі.
Ашық несиелік линиялар. Келісім шартында мерзімі, шарттары және
нақты қажеттілігі туындағанда банктік несие берілетін максималды сомасы
қарастырылады.Кәсіпорын үшін қарыз қаражаты нақты қажеттіліктерге сәйкес
қолданылуы осы несиенің артықшылығын сипаттайды.Көбінесе несиелік линия бір
жылға дейін ашылады. Ол келісім шарттық сипатқа ие емес, бірақ клиент –
кәсіпорынның қаржылық жағдайы төмендеген жағдайда линия жабылуы мүмкін.
Револьверлік (автоматикалық қайта толатын)несие. Несие
анықталған кезеңге беріледі; кезең аралығында несие қаражаттардың
кезеңділік таңдауына рұқсат сондай-ақ несие бойынша жекелей не толықтай
өтеліміне мүмкіндік беріледі. Ашық несиелік линияға қарағанда осы несиенің
артықшылығы – бұл банк анықтайтын минималдық шектеулер. Алайда, пайыздық
мөлшерлемелер негізінен жоғары сипатқа ие.
Онкольдық несиелер. Оның ерешелігі –несие берілгенде қарыз
алушыға оны қолдану мерзімін (негізінен қысқа мерзімді ) анықтамайды, бірақ
қарыз алушының бірінші талап етуімен қайтару міндеттілігі. Несиені өтеуде
несие жеңілдетілген кезеңге беріледі.(үш күнге дейін)
Ломбарттық несиелер. Бұл несиені кәсіпорынның жоғарғы өтімді
активтерін(вексельдер, мемлекеттік қысқа мерзімді облигациялар) кепілге
беру арқылы алуға болады. Өтімді активтер несиелеу кезеңінде банкке
беріледі. Несие көлемі кепілге берілген активтер құнының анықталған(барлық
емес) бөлігіне сай келеді.Негізінен бұл несие қысқа мерзімді болып келеді.
2002 жылы 1 қыркүйектегі жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы ҚР
заңына сәйкес ипотекалық несиенің бұл түрі кәсіпорынның негізгі құралын
немесе мүлігін кепілге ала отырып , банктің (ипотекалық банктер) ұзақ
мерзімді қарыз.Кәсіпорын банк пайдасына кепілге беретін мүлігін толық
көлемде сақтандыру қажет. Мұнда, кепілге берілген мүлік кәсіпорынның
пайдаланылуына қала береді.
Ипотекалық несие ол жылжымайтын мүліктерді жерді, өндірістік
және тұрғын ғимараттары , үйлерді, пәтерді кепілдікке алып ұзақ мерзімге
берілетін ақшалы несие. Мүліктердің кепілдікке алынғаны туралы ипотекалық
банк несие алушыға қарыздар куәлігін береді.Ипотекалық несиенің ақшалы
қоры, негізінен, банктер мен корпорациялардың ипотекалық облигациялар
шығарып,сатудан түскен қаржыдан құралады.
Ипотека термині кепілдік, кепілзат, кепілге салу деген мағынаны
білдіреді. Ипотекалық несиенің басқа несие түрінен ерекшеліктері :
ипотекалық несие бұл қатаң анықталаған кепілзатпен берілетін ссуда. Несие
қайтарылмаған жағдайда кепілге салынған жылжымайтын мүлік сатылады және
одан түскен қаражатпен несиегердің алашағы өтеледі. Сол себепті де ипотека
несиесі несиегер үшін ең сенімді несие ретінде саналады.
Ипотекалық ссуданың көбісі қатаң мақсатты тағайындауға ие, өйткені,
ол тұрғын үй мен өндірістік үй жайларды ұаржыландыру, сатып алу, тұрғызу
үшін және жер учаскелерін игеру үшін пайдаланылады.
Ролловерлік несие. Ол кезең аралығына пайыз мөлшерлемесін қайта
қарастыратын ұзақ мерзімді несие түрі.
Консорциумдық (консорциалдық) несие. Кәсіпорынға қызмет көрсететін
банк өзінің клиентін қаржыландыруға басқа банктерді тартуы мүмкін (мұндай
несиелік операцияларды жүргізу үшін банктердің одағын консорциумдеп
аталады.)Кәсіпорын- клиенттпен несиелік келісім шартына қол қойғаннан
кейін банк басқа банктердің қаражаттарын жинады және қарыз алушыға
береді.Борышты басқару кезінде пайыз сомасын сәйкесінше бөледі.
1.2 Факторингтік және форфейтингтік операциялар
Ең алдымен, шетелдік тәжірибеде кеңінен таралған, отандық банк
тәжірибесі үшін өте маңызды болып табылатын инвестицияны қаржыландыруыдың
ерекше нысандары, коммерциялық банктердің делдеалдық қызметтеріндегі
факторингтік және форфейтингтік операциялар жатады.
Факторинг алғашқы кезде ХІҮ ғасыр Англияда белсенді түрде дами
бастады. ХІХ ғасырдың аяқ кезінде АҚШ та пайда болып, кейіннен өнеркәсібі
жағынан дамыған Батыс Еуропада қолданылды. 1968жылы әлемнің 50 ден астам
елінде 190 мүшесі бар әлемдегі ең ірі факторингтік ассоцация болған Factors
Chain Internatioal пайда болды.
Коммерциялық банктер факторингті соңғы 25-30 жыл ішінде кеңірек
қолдана бастаған.
Факторинг 80- жылдардың ортасында Батыс Еуропа елдеріндегі
тұрақты экономикалық өрлеу кезеңінде кеңірек таралды. 90- жылдардың басында
факторингтік компаниялар 3,6 есе өсті. Факторингтік операциялардың бүгінгі
көлемі (ішкі және халықаралық факторингті қосқанда )келесідей: Еуропада
-56%, Америкада -30% ,Азияда және Тынық мұхит жағалауындағы елдерде 13%
Африкада -1% .
Факторинг өзара коммерциялық және ақша қаражаттарының айналысын
жылдамдатуға көмектеседі. Факторинг банктік және коммерциялық несиеге
қарағанда инвестицияны қаржыландырудың тиімді нысаны болып
табылады.Факторинг тауарларды немесе қызметтерді жабдықтаушыдан төлем
талабыни сатып алуды білдіреді.Сонымен қатар, факторинг сатушылардың сатып
алушыларға сатылған тауарлары үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар
нысанындағы және ашық шот түрінде ресімделетін коммерциялық несиенің болуын
сипаттайды.
Факторинг клиенттің айналым капиталын несиелеумен ұштасатын,
сауда комиссиялық операциялардың бір түрі.
Факторингтің мақсаты- кез келген несиелік операцияладың
ажырамас бөлігі болып табылатын тәуекелді қалпына келтіру.Нарықты
экономикасы дамыған елдерде төлемдердің сатылу мерзімдеріне басты назар
аударады.Ендеше факторингтік компаниялар мен банктердің фактор бөлімдерінің
қызметі жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы қатынастардағы
тәуекелдер мен төлемдер мерзіміндеріне байланысты мәселелерді шешуге
бағытталады.
Ағылшын тілінде Faktor сөзі маклер , деледал деген мағынаны
білдіреді.Экономикалық жағынан алғанда бұл делдалдық операция.
Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауары үшін
уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар нысанындағы және ашық шот түрінде
ресімделетін коммерциялық несиенің болуын сипаттайды.Бұл жерде факторингтік
компания клиенттерінің 90% дейінгі шотын сатып алады.
Факторингтік операция -клиентпен төленбеген қарыздық талаптар
(шот-факторлар, вексельдер) бойынша төлемді талап ету құқын басқаға
(банкіге) беру.Факторингтік операция түрлері:
- Егер фактор банк бір мемлекетте орналасса ішкі факторингтік
операция деп , ал үш жақтың бір немесе екеуі басқа мемлекетте
болса халықаралық деп атаймыз
- егер қарызгер мәміледе қатысу туралы факторингтік компаниядан білсе
ашық және жабық.
- Регресс құқығымен, яғни жеткізушіге төленген соманы қайтарудың қайта
талабы, немесе регресс құқысыз
- Алдын ала төлем немесе белгілі күнге талаптарды төлеу түріндегі
жеткізушінің несиелеу шартымен.
Факторинг – жиі қаржылық қиындықтарды басынан кешетін шаруашылық органдар
үшін біршама тиімді қызмет көрсету болып табылады. 1988 жылы жеке құқықты
жүйелеудің халықаралық институтымен қабылданған Халықаралық факторинг
туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі қанағаттандырылғанда ғана
факторинг операциясы болып саналады.
1) қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында
несиелеудің болуында;
2) жабдықтаушымен бухгалтерлік есепті жүргізу, ең алдымен өткізу
есебін;
3)жабдықтаушы қарызын инкассолау;
4)несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру.
Факторингтің үш қатысушысы: фактор, бастапқы несие беруші, борышқор.
Жабдықтаушы өз қарыздық талаптарын факторға сатады. Фактор, ол талаптың
80% бөлігін сол жерде төлейді (комиссиондық төлемдерді алып тастағанда).
Қалған бөлігі борышқормен төленгеннен кейін қайтарылады. Сонымен қатар,
банк осы операциямен байланысты барлық жауапкершілікті, тәуекелді,
талаптарды инкассолауды өз мойнына алады. Жабдықтаушы шығындарына мыналар
жатады: бухгалтерлік есепті жүргізгені үшін және факторлық жиындар үшін
комиссиондық төлемдер; банктің немесе факторингтік комиссияның пайдасы.
Факторингтің мәні – банктер өз клиенттерінен төлем құжаттарды
(олардың девиторлық қырызын) пайыздық ақы үшін сатып алу. Бұндай мәміле
келісім-шартпен жүзеге асады. Ол келісім-шартта сатып алынған қарыздың
сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілген қызмет үшін қарыздың
қандай мөлшері алынатынын көрсетеді. Факторингтік компанияның өз
клиенттерінен олардың сатып алушыларға деген төлем талаптарын фактурленген
жеткізулер құнынынң 80 -90 % -ы шұғыл және қалған бөлікті сатып
алушылардан пайданың түсуінен тәуелсіз төлеу шарттарында сатып алуында.
Төлемнің қалған бөлігі қатаң белгіленген мерзімде несие үшін комиссиялық
және пайыздың айырмасымен ескеріледі. Әрине сатып алушылардыі шотына
жібереді.
Факторинг басқа да артықшылықтаға ие. Әсіресе, факторингтегі қолдану
төлемдерді алуды жылдамдатады, қарыздың өтелуін кепілдендіреді, шот жүзгізу
бойынша шығындарды төмендетеді.және сатып алушы уақытша қаржылық қиыншылық
көргенде жеткізушілерге уақытындағы төлемді қамтамасыз етеді. Ал бұның
барлығы, өз кезегінде, капитал айналымының жылдамдығына, айналым
шығындарының төмендеуіне, өндірістің кеңейюіне және табыстың артуына көмек
береді.
Осымен қатар, факторинг өзімен бірге ақшалай айналымға
байланысты бірқатар мәселелердің пайда болуына алып келеді. Оларжеткізілген
өнім үшін құралдарды сатп алушының өнімді сату сатып алу келісімшарты
шарттарына сай бағалаудан бұрын жеткізушіге жету жағдайының пайда болу
мүмкіндігімен байланысты. Бұл әртүрлі жағымсыз нәтижеге алып келуі мүмкін ,
мысалы сапасыз өнімді жеткізу үшін жасалуы тиіс шоттарды төлеу. Сондықтан ,
факторингтік операция жасаған кезде банк кәсіпорындардың қажетсіз
шығындарын болдырмай және осымен бәсекелес жағдайлардың пайда болуы
мүмкіндігін жойып, келісімшарттық міндеттемлерінің орындауын жете талдауы
тиіс.
Факторингтік қызмет көрсету туралы келісім шарт жасасқанда
фактор- фирма немесе банк өзіне сатып алушылардың төлем талаптарын төлеумен
байланысты маңызды міндеттеме және тәуекел артады. Әрине, банктің бұл
тәуекелі азайтуға ұмтылу анық.
Бұл үшін банк келесі ақпаратты талдауы тиіс:
- жеткізуші өндіретін өнім мен қызметтер сапасы, сапасыз өнімді
жеткізу себебінен сатып алушылардың төлемдерден бас тартуының саны мен үлес
салмағы туралы ақпарат;
- жеткізуші банкке деген қарыздық талаптарын уақытылы төленуі
қамтамасыз ету үшін олардың шекті сомасын анықтау үшін сатудың көлемі мен
өсу жылдамдығы;
- кәсіпорын өнімінің сатып алушылары банктің болашақ клиенттерінің
төлем қабілеттілігі, және ең алдымен өнім үшін уақытылы есеп айырысуы,
олардың дебиторлық қарызының мөлшері мен ұзақтығы туралы ақпарат;
- төлеушілердің тұрақтылығымен артық бөлінуі жайлы құрамы мен саны
туралы ақпарат;
- Банкке төлеу туралы келетін қарыздық талаптардың сапасы туралы
ақпарат;
- Факторингтік қызмет көрсетуге алу мақсаты болған қарыздық талартар
үлесі, оның ішінде компенциялық немесе бартерлі мәмілелер, тауарды қайтару
құқығымен сату немесе сатудан кейін қызмет көрсету келісім шарттары бойынша
бюджетті ұйымдарға, банкпен несиелеуден алынған немесе төлемге қабілетсіз
болып жарияланған кәсіпорындарға, шығынды және төмен рентабельді
кәсіпорындарға төлем талаптары.
Қазақстанда факторинг операцияларымен банктер, шарттық және ақылы
негізде тауарлар және қызмет көрсету үшін есеп-қисаптарды тезірек аяқтаумен
байланысты несие-есеп айырысу операцияларын жүзеге асырып, 1988-1989
жылдары айналыса бастады. КСРО Мемлекеттік банкінің келді 1989 жылғы 12
желтоқсандағы Жабдықтаушылардың банкке жеткізілген тауарлар, орындалған
жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін төлем талаптары бойынша төлем
алуға құқықты беру бойынша операцияларды жүзеге асырудың тәртібі туралы
нұсқаулық хаты құқықтық негіз болады. Факторинг үшін ақы төлеу сатып
алушыға қатысты құжаттар картотекаға енгізілсе төлемдер кезінде жасалмайтын
кездері несие қаражатының сомасымен және оларды пайдалану мерзімдерімен
және тұрақсыздық айыппұлмен анықталады. Факторинг ерекшелігі сол: ол тек
қана мәміленің негізінде іске асады; қаржыландыру талап құқығымен;
мәміленің ақылы болуы; ақшалай және кәсіпкерлік сипаты ғана бар және
болашақта талап құқығы мүмкіншілігі болады. Сондықтан факторинг
міндеттемелердің дербес түрі болып табылады.
Факторингтік келісімнің бірнеше типтері бар. Толық қызмет ету туралы
келісім әдетте факторингтік компания мен жабдықтаушы тұрақты, ұзақ
қатынаста болатын болса қолданылады. Толық қызмет ету мыналарды қамтиды:
күмәнді қырыздардың пайда болуынан толық қорғау, төлемдердің кепілдік
түсімін қамтамасыз ету, несиені басқару, сатуды есептеу, белгілі бір
мерзімге алдын ала төлем формасындағы несиелеу,
Регресстік кұкы бар толық қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы –
факторингтік компания жабдықтарушы көрсететін несиелік тәуекелді
сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды
жабдықтаушыға қайтарып бере алады.
Толық қызмет ету туралы факторингтік келісімнің тағы бір түрі –
агенттік келісім немесе көтерме факторинг туарлы келісім. Сонымен қатар,
факторингтік операция ашық және жабық болып бөлінеді.
Қазақстанда факторинг операцияларымен банктер, шарттық және ақылы негізде
тауарлар және қызмет көрсету үшін есеп-қисаптарды тезірек аяқтаумен
байланысты несие-есеп айырысу операцияларын жүзеге асырады.
Ашық факторингтік операцияда борышкер факторингтік мәмілеге
қатысу туралы мәлімет алса, ал жабық факторингтік операцияда операция құпия
түрде жүргізіледі. Шет еледерде факторингтік бұл ұсақ және орташа компания
үшін қаржыландыру көзіне бағытталған қысқа жолды білдіреді.
Сонымен факторинг – бұл банктің клиенттен төлемшілердің төлем
тапсырмасын сатып алу мәмілесі. Банк клиенттің дебиторлық қарызын сатып
алады.Төлем тапсырмасы дисконтпен сатып алынады.Яғни , егер банк төлем
тапсырмаларын 10% дисконтпен 30-ға сатып алса , онда клиент 27млн.теңге
алады. Ал банкке 30млн.теңге көлемінде қаражат қайтарылады.Талаптар сатып
алу кезеңі негізінен 2-3 айдан жоғары емес мерзімде бектіледі.Аталған
құралды ұзақ мерзімге қолдану кезінде факторингтің бас келісім шартын
жасауға болады.Онда нақты төлем тапсырмаларын 2-3 ай кезеңділігімен іске
асырылады. Банк клиенттік төлем тапсырмаларын сатып алғанда ақша қаражаттар
факторингтік шоттан клиенттің есеп айырысу шотына аударылады.
Факторинг жабдықтаушы клиенттің жабдықтаған тауары мен
көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем талабын (шот фактурасы ) банкке
сатумен байланысты комиссиялық делдалдық операция болып
табылады.Факторингтік қызметтің мақсаты тһлеушінің төлем қабілетіне
байланыссыз факторингтік келісім шартта көрсетілген мерзімде тез арада
қаражатты алу болып табылады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі факторингтік
компаниялардың көбіне еншілес фирмалары ірі банктермен бірігіп жұмыс
істейді.
Банк төленбеген төлем талабының иесі ретінде, борышқордың
несиелік қабілетін тексергенімен де, олардың төленбей қалуына байланысты
тәуекелге барады.Келісім шартқа сәйкес банк жабдықтаушының контрагенттері
өзінің қарызын өтегеніне қарамстан, төлем талабындағы соманы төлеуге
міндеттеме алады.Дәл осы жерде факторинг пен банктік кепілдеменің
арасындағы айырмашылық байқалады.Яғни, банктік кепілдеме бойынша банк оған
тиісті соманы клиент төлемген жағдайда өзінің есебінен төлеуге міндетті.
Факторингтік операциясына үш тарап қатысады:
1.Факторингтік компания (банктік факторинг бөлімі) - өздерінің
клиенттерінен шот фактура сатып алатын арнайы мекеме.
2.Клиент (тауарды жабдықтаушы , несие беруші) – факторингтік
компаниямен келісім шарт жасаушы өнеркәсіп немесе сауда фирмасы.
3.Кәсіпорын(қарыз алушы) – тауарды сатып алушы фирма.
Факторингтік операцияны жүзеге асырудан бұрын толық талдау
жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорыннантапсырыс алғаннан соң факторингтік компания
немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық және
қаржылық жағдайын зерттейді. Егер кәсіпорынның факторингтік компаниясының
немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол
факторингтік компанияға сатып алушыға жіберілетін барлық шот фактураны
тапсырады. Әрбір құжат бойынша клиент төлеуге келісім алуы
тиіс.Факторингтік компания барлық шот фактурасымен таныса отырып, сатып
алушының төлем қабілетңн анықтайды. Бұған 2-3 күн қажет етіледі.
Факторингтік компания төлемді уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын
төлей алады.Факторингтік оепрацияны ұйымдастыру жүйесі.
Факторингтік операциялар банктер мен арнайы ұйымдар арқылы
жүзеге асырылады. Ол үшін банктерде арнайы бөлімдер ашылуы тиіс.
Факторингтік операцияларда:
- жеке тұлғалардың қарыздіқ міндеттемелері;
- бюдеттік мекемелердің қоятын талаптары;
- банк несиелеуден алынып тастаған немесе төлем қабілеті жоқ деп
танылған кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері.
- кәсіпорындардың филалдары мен бөлімшелерінің міндеттемелері
бойынша жасалмайтынын ескеру қажет.
Факторинг негізінен жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы
қатынасты сипаттайды, себебі ол жабдықтаушының қаржылық жағдайына, сондай
ақ, оны сатып алушылардың төлем қабілетіне үздіксіз бақылау жасауды
білдіреді. Әлемдік тәжірибеде факторинг қызметінің мұны мынадай екі
элементтен тұрады: оған берілген құжаттарды мерзімінен бұрын төлеу
барысында алынатын комиссия және пайыз. Комиссия шот-фактура сомасынан
белгілі мөлшерде (әдетте, 1,5- 2,5 о) деңгейінде белгіленеді. Мәміленің
көлеміне қарай комиссия сомасы да өсіп отырады. Факторинг ережесі бойынша
несие үшін төленетін пайыз мөлшерлемесі ақша нарығындағы (қысқа мерзімді
несиелер нарығындағы) мөлшерлемеден 1—2 %-дай жоғары болып келеді.
Қазақстан Республикасында факторингке, әсіресе, бүгін банктік
несиелеудің консервациясы кезінде компанияның айналым капиталының дефицитін
қысқартуға мақсаттағы құралы ретінде сұраныс бар.Бұдан басқа Қазақстандағы
банктік қызметтердің дамуы факторингтің Ресейлік нарықтан ерекше алға
шығуын кейіндетті. Себебі Ресейдегі факторинг дамыған және бөлінген сала.
Қазақстанда факторинг бизнес үшін қаржы құралы ретінде енді ғана дмаи
бастап қаржылық қызмет нарығында өз үлесін алуда. Қазақстандағы факторинг
банктер мен лизингтік компаниялардың туынды өнімі болып қалуда және жеке
қаржылық индустрия болып құрылмаған.
Бірінші Факторингтік Компания 2007 жылда құрылған, бірақ өзінің
белсенді операцияларын 2009 жылдың басынан бастады және қазіргі уақытта
бірінші мамандандырылған Қазақстандық факторингтік компаниясы болып
табылады. Қазақстанмен байланысты бір ерекшелік бар: бұл сатып алушылар мен
жеткізушілер нарығының салыстырмалы кіші масштабы. Бұл белгілі тұлғаның
сенімділігі туралы мәліметтер алу мүмкіндіін оңайлатады.
Қазақстандық факторингтің белсенді өсуі үшін үлкен мәселе
мемлекеттік қолдаудың жоқтығы болып табылады.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей
мемлекет көмегі факторингтік қызметтердің дамуының маңызды ынтасы. Қазіргі
кезде факторингті қаржылық нарықтыі ең тез дамушы сегменті деп атайды, және
бұл ол ел экономикасын дамуына маңызды, әсіресе, кіші және орта бизнестің
дамуы арқылы әсер ете алатын туралы айтады.
Қазіргі күні отандық кәсіпорындарға қаржылық қызмет көрсету
нарығында көңіл аударарлық жаңа тиімді қаржы құралы факторинг кеңінен
таралуда. Факторинг өзінің кәсіпорынның қызметін дамытатын құрал ретінде
танылып, қазір Қазақстанда да көптеген екінші деңгейдегі банктер онымен
жұмыс жасап, факторингтік қызмет көрсетуде, сонымен бірге олармен
бірқатарда фактор-компаниялар да пайда бола бастады. Факторингтік
операцияларды қолданудың нәтижесінде кәспорындар өз қызметін үздіксіз
жүргізе алады, яғни ол мынаны білдіреді: көптеген кәсіпорындар өз
қызметінің барысында кейде қаражат тапшылығына кезігеді, әрине айналымда
қаржы жетіспеушілігі, тұтынушылардың өз қарыздарын дер кезінде өтемеуі
деген сияқты мәмелелер болады. Бұл мәмелелерді шешу үшін кәсіпорын банктік
несиеден бұрын осы факторингті қолданғаны өте тиімді. Факторингтің қай
жағынан тиімді екенін түсінуіміз үшін алдымен оңай пайда болуы мен дамуына,
жұмыс істеу механизміне сипаттама берейік.Нарық экономикасы дамыған
елдердегі факторингтік компаниялардың көбіне еншілес фирмалары ірі
банктермен бірігіп жұмыс жасайды.
Факторинг қаржы нарығының пайдалы құралы болып табылады және несие
тәуекелдерін сақтандырудың дамығандығын және дебиторлық берешек әкімшілігін
жүргізуді болжайды. Осы талаптарда осы қызметтегі банктер үшін клиенттерді
және пайданы көбейтуге және тәуелдікті азайтуға мүмкіндік беретін
қорландыратын институттарды тарту бойынша агенттің рөлі анықтаушы бағытқа
айналады.
Форфейтингтік және факторингтік операциялары өзара ұқсас болып
келеді. Бірақ форфейтингтің факторингтен айырмашылығы – форфейтинг сатылған
тауарлар мен қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай
қаражаттарды қарызға алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны
білдіреді. Сондай – ақ , экспорттаушының форфейтингтік қызметі орта
мерзімді немесе ұзақ мерзімді несиелеумен байланысты болса, факторингте
несие беру мерзімі небары 6 айды құрайды.
Форфейтинг – бұл форфейтордың , яғни коммерциялық банктердің
немесе арнайы компанияның ипорттаушының экспорттаушыға төлеуге тиісті төлем
талабын сатып алуын білдіреді. Форфейтинг термині фрацуз тілінің а форфэ
( aforfai – тұтас, жалпы құн) деген сөзінен шыққан. Форфейтинг банкілік
несиенің коммерциялық несиеге түрленген түрі болып табылады.
Форфейтинг екінші дүние жүзілік соғыстан кейін пайда болды.
Халықаралық сауданы қаржыландыруда тәжірибесі мол Цюрихтің бірнеше банкі
бұл тәсілдерді Батыс Еуропа елдерінің АҚШ ғы ибидай саудасын қаржыландыру
үшін қолданған. Сол жылы жабдықтаушылар арасыедағы өнімді жеткізу мен
бәсекклкстің өскені соншалық, сатып алушылар береілетін несие мерзімін
үйренгікті 90 күннен 180 күнге ұзартуды талап етті. Сонымен қатар, әлемдік
сауда құрылымы өндірісі ұзақ мерзімді қажет ететін бағалы тауарлар
пайдасына өзгерді. Осылайша, халықаралық экономикалық айырбастың дамуында
несиенің рөлі артты, сондыұтан жабдықтаушыларөз келісімдерін қаржыландыру
үшін қаржыландырудың жаңа тәсілдерін қздеуге мәжбүр болды.
1999 жылдың 15қараша №396 Ұлттық банк басқармасының қаулысымен
бекітілген Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерімен
вексельдерді есепке алу Ережесіне сәйкес, форфейтинг - клиентке
(индоссантқа) регресс құқысыз вексель сомасын төлеумен банктің индоссамент
бойынша қабылдаған (сатып алған) векселі. Банктер форфейтингтік
операцияларды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен форфейтингтік
операцияларды жүргізуге лицензия алғаннан кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Форфейтингті жүзеге асыру барысында банк вексель сомасынан дисконт құнын
ұстап қалуға құқылы.
Форфейтингілеу - төлемеу кезінде экспортшыға (форфейтиске)
регресс құқын есептемей форфейтермен (коммерциялық банк немесе қаржыландыру
бойынша маманданған компания) экспорттық талаптарды сатып алуды сипаттайтын
халықаралық сауданы қаржыландырудың балама жолдарының бірі. Оның дамуының
маңызды алғы шарттары халықаралық интеграцияны күшейту, банктердің
бәсекелестік қабілетін өсіру, экспорттық саудаға мемлекеттік шектеулерді
алып тастау, экспортшыға қатысты тәуекелдерді өсіру жатады.
Форфейтинг – тауарлады жабдықтау немесе қызметтерді көрсету
барысында пайда болатын және алдағы уақыттарда өтелуге тиісті
міндеттемелерді сатып алды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтингтік операция бойынша, экспорттаушы алдымен өзінің
тауарын несиеге алушыны – ипорттаушыны іздейді. Ал, импортер болса, оған
жай немесе аударма вексель , яғыни қарыздық міндеттеме жазып беруге
тиіс.Егер вексель берушінің беделі немесе қаржылық жағдайы жақсы болса,
онда вексельге кепілдік беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де импорттаушы
аударма вексель бойынша авальшыны (төлеуге кепіл беруші тұлғаны )табады.
Осы жерде банк несиесінің сомасы мен мерзімі сатып алушының төлем
қабілеттілігі, аваль берушінің қаржылық жағдайына басты мән беріледі.
Форфейтингтік операцияға үш тарап қатысады:
1) экспорттаушы, яғни тауарды ортамерзімді несиеге беруші
2) импорттаушы, яғни тауарды несиеге алушы
3) форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
Форфейтингтің құралы ретінде қолданылатын ең басты айналу құжаты –
вексель. Бірақ форфейтинг объектісі ретінде басқа да бағалы қағаздардың
түрлері қолданылады. Бұл бағалы қағаздардың таза болуы маңызды.
Форфейтинг бағалы қағаздардың басты түрі вексель – қарапайым және
аудармалы. Олармен жүргізілетін опреациялар тез және күтпеген қиындықтарсыз
өтеді.
Вексельдерден басқа форфейтингтің объектісі ретінде аккредитив
түріндегі міндеттеме бола алады. Аккредитив – бұл банктің екінші банкке,
арнайы бароньдалған ақша көмегімен, тауардың тауарлық көліктің құжаттарын
төлемін төлеуге немесе аккредитивті көрсетшіге арнайы ақшаның сомасын
беруге тапсырмасы ретіндегі есептік немесе қаражаттық құжат.
Форфейтингтік операциялар (форфейтирлеу) –сатушыға айналымсыз
вексельді сатып алу арқылы тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатып алушының қарыздық міндеттемесін төлеу. Форфейтинг келісімінің жүзеге
асуы келесі екі дайындық кезеңінен тұрады:
1) Келісім инициациясы - форфейтинг келісімінің екі бастаушысы болуы
мүмкін – экспорттаушы және импорттауыш. Көбінесе, экспорттаушы немесе оның
банкі бастаушы болады.Бұл түсінікті жағдай, өйткені дисконттау үшін
аудармалы вексельдер экспорттаушыға беріледі немесе қарапайым вексельдерді
оның өзі төлейді. Сондықтан форфейтер мен бастаушы арасындағы келісімді
дайындаудың бастапқы кезеңдерінен, келісімсөздердің жүргізілуі маңызды.
Бірақ өмірде экспорттаушылардың көп бөлігі форфейтормен,қаржыландыру
маржасымен келісім бағасын қоса есептегендегі сома дәлелсіз екендігіне көз
жеткізу.
2) Келісім сипатын анықтау - біріншіден форфейтор келісімнің
сипатын анықтап алу керек, яғни қандай бағалы қағаздармен жұмыс жасауы
керек, тауарлық пен бе қаржылықпен бе? Қаржылық вексль – бұл борышкер кейін
өз қажетінше қолдана алатын, қаржылық шоғыралдыру мақсатында шығарылатын
бағалы қағаз.
Ал тауарлық вексель – сату сатып алу келісімдері кезінде қолданылады.
Форфейтинг мәмілесі бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде мәміле
дайындалады. Бұл кезеңде экспорттаушы, экспорттаушы банкті немесе
импорттаушы мәмілені бастаушылар болады. Экспорттаушы үшін кепілдемеге
қатысты форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде
форфейтор экспорттаушының өтінішін қарайды.
Екінші кезеңде болатын мәміле туралы ақпаратты жинастырады.
Содан кейін барып, форфейтор банк несиелік талдау жүргізеді. Келесі кезеңде
экспорттаушы вексельді алады және оның авальдың берілуін, яғни үшінші бір
тұлғаның кепіл беруін талап етеді.
Форфейтинг тетігі келесідей екі мәміле түрінде пайдаланылады:
1) Қаржы мәмілесінде орта мерзімді қаржы міндеттемесін тез арада іске
асыру мақсатында
2) Экспорттық мәміле бойынша шетелдік сатып алушыға несиеге тауар
бергені үшін экспорттаушыға қолма қол ақшамен түсім түсуіне ықпал ету
мақсатында
Форфейтинг мәмілесінің мерзімі 180 күннен 5жылға дейінгі аралықты,
кей жағдайларда 7 жылды құрайды.
Экспорттаушы үшін форфейтингтің келесідей артықшылықтары бар :
- векселін форфейтор банк сатып алғаннан кейін, экспорттаушы валюта
бойынша тәуекелге бармайды, яғни бұл тәуекелді банктің өзі шешеді;
- уақытын кешіктіріп төлеуге берген операцияның қолма қол ақшамен
жасалатын операцияға айналуына орай, экспорттаушының өтімділігі тез арада
жақсарады, яғни экспорттаушы тауарын жөнелткенен кейін бірден банктен
қаражат алады;
- пайыз мөлшерлемесіне байланысты да тәуекел болмайды, себебі
форфейтингтік қаржыландыру тұрақты пайыз мөлшерлемесі негізінде жүзеге
асырыалды;
- Құжаттаудың қарапайымдылығы және оны ресімдеудің жылдамдығы;
- Форфейтер банк несиелеу операциясына қарағанда өте жоғары табыс
алады.
Форфейтинг қызметі халықаралық сауданы халықаралық сауданы орта
мерзімді қаржыландырудың балама тәсілдеріне жатады. Форфейтинг алғаш Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін Еуропа елдерінде пайда болған.Қазіргі кезде
форфейтингтік операция бойынша бірінші орынды Швецария алады және ол осы
операцияны бастаушылардың бірегейі болып табылады. Ал, біздің елімізде бұл
операция түрі маңызды болғанымен, дамымай отыр, оның себебі вексель
айналысының дұрыс жолға қойылмауымен бйланысты.
Форфейтингтеуге әдетте, сауда тратталары (аударма вексель)немесе жай
вексельдер қабылданады. Форфейтингте дисконт мөлшерлемелерінің құрамдас
элементтеріне келесілер жатады:
- еуровалюталар нарығындағыч несиенің құны( ЛИБОР-Лондон
банкаралық пайыз мөлшерлемесі);
- импортер елінің тәуекел құны және валютаны аударуға байланысты
тәуекел құны жылдық 0.5% - дан 6%-ға дейінгі мөлщерде ауытқиды;
- несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (жылдық 0.5% ға
дейін);
- міндеттеме үшін алынатын комиссия(жылдық 1-1.5%)
Форфейтинг қызмет көрсету , дебиторлық борыштың уақытылы төленбеуі
және несиелердің аз берлік салдарынан, қаржылық қиыншылықтарға жиі түсетін
шағын және орта кәсіпкерліктер үшін нәтижелі және пайдалы болып табылады.
Кәсіпкерлерді тағы бір қызықтыратын, бұл тәсілде несиелеушілерге
бухгалтерлік, ақпараттық, жарнамалық , заңгерлік, сақтандыру және де басқа
да қызмет көрсетудің болуы. Бұл несие алушының көңілін өндіріске аударып,
еңбекақы шығындарыназайтуға көмектеседі.
Форфейтинг – мақсаты ұзақ мерзімді және қымбат инвестицтялық
жобаларды іске асыру болып табылатын ірі кәсіпкерліктер үшін пайдаоы болып
табылады.
1.3 Вексельдік несиелеу – қысқа мерзімді несиелеу
Вексель(нем. wechsel – айырбас) – жазбаша түрде толтырылған ұзақ
мерзімді борыш міндеттемесі. Жай және аударма .түрлері болады. Вексель
беруші несие иесіне (вексель ұстаушыға) беретін, заң жүзінде нақты формада
белгіленген жазба түріндегі борышқор қолхаты. Құнды қағаз кредитке
берілетін ақшаның бір түрі. Оның иесінің (вексель ұстаушының) белгілі бір
уақыт мерзім өткенде, векселді берушіден ақша талап етуге даусыз құқық
беруді куәландыратын жазбаша қарыз міндеттемесі. ]Вексель нарықтық
экономика түріндегі елдердің коммерциялық және банкілік іс-тәжірибесінде,
сонымен қатар сыртқы саудада және басқа да халықаралық есептесулерде
барынша кеңінен қолданылады. Векселдік міндеттеменің мәні мен маңызы тек
қана ақша(ұлттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz