Бағдарламалау ортасының сипаттамасы

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

I. Негізгі бөлім
1.1 Тапсырманың қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

II. Бағдарламалау ортасының сипаттамасы
2.1 Delphi.дің интегралданған ортасын құру ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Delphi жобасының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Көрнекі компоненттер кітапханасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Windows XP Professional версиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.5 Windows XP Professional интерфейс элементтері ... ... ... ...
2.6 Windows XP Professional мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ...
2.7 Бумалармен және файлдармен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ..

III. Арнайы бөлім
Бағдарлама алгоритмін жасау
3.1 Визуалды бағдарламалаудың негіздері ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.1 Бос форма және оны түрлендіру ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.2 Форма қасиеттерін өзгерту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Формаға жаңа компоненттер орналастыру ... ... ... ... ... ... .
3.3 Бағдарламаның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.4 Бағдарламаның коды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

IV. Еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғау заңдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2. ДЭЕМ.ді қолданудағы еңбекті қорғау туралы кейбір
мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Компьютермен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік техникасы ... .
4.4 Жұмыс орнына қойылатын эргономикалық талаптар ... ... .
4.5 Денсаулық бұзылуының белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

V. Экономикалық бөлім
5.1 Жұмыстың қысқаша сипаттамасы және оның бағытталуы ... ...
5.2 Бағдарламаның өнімді құрудағы шығындарды анықтау ... ... ...
5.2.1 Бағдарламаны құрушының еңбек ақысын төлеуге кеткен
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2.2 Бағдарламалық өнімді құрудың еңбек сыйымдылығын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2.3 Есептерді сипаттауға кеткен еңбек шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2.4 Алгоритмді жасауға кеткен еңбек шығындарының есебі.
5.2.5 Бағдарламаны құруға кеткен еңбек шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

5.2.6 Кейінге қалдырғанда кеткен бағдарламаның еңбек
шығындарының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2.7 Құжаттарды дайындауға кеткен еңбек шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.2.8 Бағдарламалаушының орташа еңбек ақысының есебі ... ...
5.2.9 Машиналық уақытты төлеуге кеткен шығындар ... ... ... ...
5.2.10 Кейінге қалдырудың фактілік уақытының есебі ... ... ... ...
5.2.11 Машина.сағат бағасының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.2.12 ПЭЕМ жұмыс уақытының жылдық қорының есебі ... ... .
5.2.13 ЭЕМ пайдалануға кеткен толық шығындарының есебі...
5.2.14 Амортизациялық аударымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.2.15 Электр энергиясына кеткен шығындар есебі ... ... ... ... ...
5.2.16 Ағымдағы жөндеуге кеткен шығындардың есебі ... ... ... .
5.2.17 Қосымша материалдарға кеткен шығындардың есебі ... .
5.2.18 ПЭЕМ пайдалану бойынша басқа да шығындар ... ... ... .
5.2.19 Қызмет көрсетуші персоналдың еңбек ақысына кеткен
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.2.20 Жалпы шығындардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.3 Түйіндер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша

Кіріспе

Ақпараттық коммуникациялық технологиялардың қарқымен дамып, күнделікті тұрмысқа енуіне байланысты соңғы кездері программалауға деген қызығушылықтың арта түскені белгілі. Қазіргі уақытта компьютерсіз қандай да бір жұмыс орындауды көз алдымызға елестету қиын. Бұл компьютермен жұмыс істейтін адамға қандай да бір ұмтылысты тудыруы мүмкін.
Есептеуіш техниканың қарқымен дамуы тиімді программалық құралдарды жасау - объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің жасалуына әкелді. Жылдам құру жүйесінің негізіне (RAD – Rapid Application Development – қосымшаларды жылдам құру ортасы) визуальды жобалау мен оқиғалы объектілі бағдарланған программалау технологиясы алынған. Мұндай программалардың мәні - программа жасаушы құрал жұмыстың көп бөлігін өзі атқарып, программистке диалог терезелерін құрастыру мен оқиға өңдеушіні құру жұмыстарын қалдырды. RAD жүйелерінің ішінде Borland Delphi және Visual Basic орталары әртүрлі программалар құруға мүмкіндік береді: қарапайым бір терезелік қосымшалардан бастап, үлестірілген мәліметтер қорын басқару программаларына дейін. Borland Delphi ортасындағы программалау тілі Object Pascal.
Берілген дипломдық жобада енгізу өрісіне, мәндер енгізу арқылы диаграмма тұрғызу графикасының өзгеруі, пайдалану әдістері Delphi бағдарламалау ортасында қарастырылды.

Қолданылған әдебиеттер

1. Волков О.И. Экономика предприятия –Москва, изд.: Инфра -М 1998 г.
2. Давыдова Е.В., Скородумов И.А., Балаханов А.А., Создание базовых элементов интерфуйса Windows программы в среде Delphi. Информатика и образование.№4,5,6,2002.516с.
3. Дудина И.П., Построние графиков функций в Delphi. Информатика и образование.№6, 2003, стр.27-31.
4. Конопка Р. Создание оригинальных компонентов в среде Delphi. Пер.с англ.Рей.К.: НИПФ «Диа Софт ЛТД», 1996.-152с.
5. Культин Н.Б. Delphi. 5. Программирование на Object PascaI. Санкт-Петербург, 1998-304с.
6. Культин Н.Б. Delphi. 6. Программирование на Object PascaI. Санкт-Петербург, 2002. - 528с.: ил.
7. Орлик С.В. Секреты Delphi на примерах. М., Бином, 1996-136с.
8. Фаронов В.. Объектно-риентированная среда Delphi. Версия 6. Учебное пособие. «Русская редакция», 2002. 454с.
9. Фленов М.. Библия Delphi. Санкт-петербург «БХВ-Петербург»,2004,-880 с,: ил.
10. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi5. Руководство разработчика, базы данных. М: Налидж, 2000г.-640с.
11. Халықова Қ.З., Бостанов Б., Тұрғынбаева А. Объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің негіздері. Оқу құралы. Абай ат. ҚазҰПУ. Алматы, 2005. -301б.
12. Халықова Қ.З Паскаль тілінде программалау. Оқу құралы Абай ат. АлМУ. Алматы, 2002 -210 б.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Негізгі бөлім
Тапсырманың
қойылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
II. Бағдарламалау ортасының сипаттамасы
2.1 Delphi-дің интегралданған ортасын
құру ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Delphi жобасының
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
2.3 Көрнекі компоненттер
кітапханасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Windows XP Professional
версиясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
2.5 Windows XP Professional интерфейс элементтері ... ... ... ...
2.6 Windows XP Professional
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... . ... ... ...
2.7 Бумалармен және файлдармен
жұмыс ... ... ... ... ... ... ... . ... .
III. Арнайы бөлім
Бағдарлама алгоритмін жасау
3.1 Визуалды бағдарламалаудың
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ...
3.1.1 Бос форма және оны түрлендіру ... ... ... ... ... ... . ... ..
3.1.2 Форма қасиеттерін өзгерту
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
3.2 Формаға жаңа компоненттер орналастыру ... ... ... ... ... ... .
3.3 Бағдарламаның
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Бағдарламаның
коды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
IV. Еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғау
заңдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2. ДЭЕМ-ді қолданудағы еңбекті қорғау туралы кейбір
мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
4.3 Компьютермен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік техникасы ... .
4.4 Жұмыс орнына қойылатын эргономикалық талаптар ... ... .

4.5 Денсаулық бұзылуының
белгілері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
V. Экономикалық бөлім
5.1 Жұмыстың қысқаша сипаттамасы және оның бағытталуы ... ...
5.2 Бағдарламаның өнімді құрудағы шығындарды анықтау ... ... ...
5.2.1 Бағдарламаны құрушының еңбек ақысын төлеуге кеткен
шығындар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
5.2.2 Бағдарламалық өнімді құрудың еңбек сыйымдылығын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
5.2.3 Есептерді сипаттауға кеткен еңбек шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
5.2.4 Алгоритмді жасауға кеткен еңбек шығындарының есебі.
5.2.5 Бағдарламаны құруға кеткен еңбек шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .

5.2.6 Кейінге қалдырғанда кеткен бағдарламаның еңбек
шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
5.2.7 Құжаттарды дайындауға кеткен еңбек шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
5.2.8 Бағдарламалаушының орташа еңбек ақысының есебі ... ...
5.2.9 Машиналық уақытты төлеуге кеткен шығындар ... ... ... ...
5.2.10 Кейінге қалдырудың фактілік уақытының есебі ... ... ... ...
5.2.11 Машина-сағат бағасының
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
5.2.12 ПЭЕМ жұмыс уақытының жылдық қорының есебі ... ... .
5.2.13 ЭЕМ пайдалануға кеткен толық шығындарының есебі...
5.2.14 Амортизациялық
аударымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.2.15 Электр энергиясына кеткен шығындар есебі ... ... ... ... ...
5.2.16 Ағымдағы жөндеуге кеткен шығындардың есебі ... ... ... .
5.2.17 Қосымша материалдарға кеткен шығындардың есебі ... .
5.2.18 ПЭЕМ пайдалану бойынша басқа да шығындар ... ... ... .
5.2.19 Қызмет көрсетуші персоналдың еңбек ақысына кеткен
шығындар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
5.2.20 Жалпы шығындардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
5.3
Түйіндер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..

Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
Қосымша

I.Негізгі бөлім

Кіріспе

Ақпараттық коммуникациялық технологиялардың қарқымен дамып,
күнделікті тұрмысқа енуіне байланысты соңғы кездері программалауға
деген қызығушылықтың арта түскені белгілі. Қазіргі уақытта
компьютерсіз қандай да бір жұмыс орындауды көз алдымызға елестету
қиын. Бұл компьютермен жұмыс істейтін адамға қандай да бір
ұмтылысты тудыруы мүмкін.
Есептеуіш техниканың қарқымен дамуы тиімді программалық
құралдарды жасау - объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің
жасалуына әкелді. Жылдам құру жүйесінің негізіне (RAD – Rapid
Application Development – қосымшаларды жылдам құру ортасы) визуальды
жобалау мен оқиғалы объектілі бағдарланған программалау
технологиясы алынған. Мұндай программалардың мәні - программа
жасаушы құрал жұмыстың көп бөлігін өзі атқарып, программистке
диалог терезелерін құрастыру мен оқиға өңдеушіні құру жұмыстарын
қалдырды. RAD жүйелерінің ішінде Borland Delphi және Visual Basic
орталары әртүрлі программалар құруға мүмкіндік береді: қарапайым
бір терезелік қосымшалардан бастап, үлестірілген мәліметтер қорын
басқару программаларына дейін. Borland Delphi ортасындағы
программалау тілі Object Pascal.
Берілген дипломдық жобада енгізу өрісіне, мәндер енгізу арқылы
диаграмма тұрғызу графикасының өзгеруі, пайдалану әдістері Delphi
бағдарламалау ортасында қарастырылды.

1.1 Тапсырманың қойылымы

Осы дипломдық жобаның мақсаты, диаграмма бағдарламасын Delphi
бағдарламалау ортасының мүмкіндіктерін қолдану арқылы объектілі
бағдарланған программалау жүйелерінде программалаудағы негізгі
ерекшілік алдымен программалау синтаксисі мен компоненттерді
пайдалануды үйренуде болып табылады.
Программалау іскерлігін үйрену үшін нақты есептер шығарып,
программасын жаза білу қажет. Ол үшін программалау тілі мен оны
құру ортасын меңгеру керек.
Бағдарламаны жасау үшін, Delphi ортасындағы Object Pascal
бағдарламалау тілін қолдану керек.
Бағдарламаны құру барысында, келесі талаптарды ескеру қажет:
- операциялық жүйелер үшін әзірленген қосымшаларды
орындайтын құралдарды қамтылуы тиіс;
- операциялық жүйені бір аппараттық тұғырнамадан басқасына
көшіру мүмкіндігін қамтамасыз ету;
- ішкі және сыртқы қателіктерден, іркілістерден және бас
тартулардан қорғауды ойластыру;
- бір пайдаланушының ресурстарын екінші пайдаланушыдан қорғау
құралдары болуы тиіс;
- келесі өзгерістер мен толықтыруларды енгізудің қолайлылығын
қамтамасыз етуі тиіс;
- жүйе жеткілікті тез әрекет ету қасиетіне ие болуы тиіс.

II.Бағдарламалау ортасының сипаттамасы

2.1 Delphi –дің интегралданған ортасын құру

Бағдарламалауға деген қызығушылық күн сайын өсуде. Бұл күнделікті
өмірге ақпараттық технологиялардың енуімен және дамуымен байланысты. Егер
де адам компьютермен жұмыс жасаса, онда ол адамда ерте ме, кеш пе ынта,
кейбір кездері бағдарламаларды үйрену қажеттілігі туындайды.
Қазіргі кезде дербес компьютерлерді пайдаланушылар арасында Windows
операциялық жүйелері жанұясы танымал, және бағдарлама жасауға
қызыққандар, осы жүйеде жұмыс жасайтын бағдарламалар жазуға ынталанады.
Есептеуіш техниканың дамуы, бағдарламаны қамтамасыз жасау құралдарына
деген эффективті қажеттілік, бағдарламалау жүйесінің пайда болуына әкелді,
олардың ішінде келесілерді Borland Delphi және Microsoft Visual Basic
көрсетуге болады. Тез жасау жүйесінің негізіне көрнекі жобалау
технологиясы және оқиғалы бағдарламалау жатады, оның мәнін жасау ортасы
бағдарламаның генерация кодының үлкен бөлігін алады және бағдарламалаушыға
диалогтық терезелермен және жағдайларды өңдеу функциясын құрастыру
жұмыстарын қалдырады.
Delphi – бұл Windows операция жүйесіндегі жұмыстарға бағытталған
бағдарламаларды жасау ортасы. Delphi-де бағдарламалар, қазіргі көрнекі
жобалау технологиялары негізінде құрылады, ол өз кезегінде
бағдарламалаудың объекті-бағдарлану ойына базаланады. Delphi- де
бағдарламалар Object Pascal тілінде жазылады және ол Turbo Pascal
тілінің ізбасары және дамытушысы болып табылады. Delphi және Object
Pascal ұзақ эволюцияның қорытындысы және қазіргі кезде ол, ең жаңа
компьютерлік технологиялары бар өнім болып табылады. Бөліп айтқанда,
Delphi көмегімен, консольдық тіркемелерден бастап және мәліметтер қорымен
Internet үшін тіркемелерін аяқтайтын, әртүрлі түрдегі бағдарламаларды
құруға болады.
Интегралданған ортаны жасау (Integrated Development Environment-IDE,
алда біздер ол үшін ИӨО аббревиатурасын қолданамыз)- бұл ортада жобалауға,
шығаруға және тіркемелерді тестілеуге қажеттінің барлығы бар және онда
бағдарламаны құру процесін жеңілдету мақсаты бар.
ИӨО өзіне кодтар редакторын, жөндеуші, құрал панелі, кескін редакторы,
немен жұмыс жасау керек солардың бәрін интегралдайды.
Windows іске қосу Бағдарлама мәзірінің көмегімен Delphi іске қосу.
Delphi-дегі пиктограмма батырмасын түртсеңіз, сіздің алдыңыздан
интегралданған өңдеу ортасының негізгі терезесі ашылады. Delphi-дің барлық
нұсқаларында ИӨО терезесі бірдей болады.

1-сурет. Delphi 6 жасаудың интегралданған ортасы.

ИӨО терезесінің жоғарғы бөлігінен, сіздер бас мәзір жолағын көріп
тұрсыздар. Оның құрамы мәннен мәнге бірталай өзгеше және сіз жұмыс жасап
отырған Delphi вариантына тәуелді.

Интерфейстің құрамына төрт терезе кіреді:
1. Негізгі терезе (Project 1. dpr);
2. Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
3. Формалар құрастырушысының терезесі (Form 1. dfm);
4. Программа кодының терезесі (Unit 1. pas).
Delphi бір құжаттық орта, яғни бір мезгілде тек қана бір қолданбалы
программамен жұмыс атқаруға болады. Программа жобасының атауы негізгі
терезенің жоғарғы қатарында көрсетіледі.
Форма терезесінен Unit кодына және одан кері өту Ғ12 пернесі арқылы
орындалады.
Сол жақтағы терезе Browser деп аталады және бұл терезе арқылы
программаның құрылымымен танысуға болады. Delphi ортасынан шығу үшін
негізгі терезені жабу керек.

Негізгі терезе

Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және
Delphi ортасы іске қосылып тұрғанда, міндетті түрде экранның жоғарғы
бөлігінде орналасады (1-сурет).

Бұл терезеде Delphi-дің негізгі меню жүйесі, пиктограммалық-командалық
батырмалар мен компоненттер жинағы (палитрасы) орналасқан. Тақташадағы
батырмалар құрамын өзгерту үшін алдымен тақташаны оң жақ тышқан батырмасын
шертіп, шыққан терезедегі тақташалар тізімін және олардың статусын
өзгертуге болады.
✓ белгісі объектінің екпінділігін көрсетеді.

Форма (терезе) құрастырушысының терезесі
Форма құрастырушысының немесе форманың терезесі – болашақ
программаның Windows ортасындағы жобасы.

Алдымен бұл терезе бос болады, дәл айтсақ Windows стандартты
интерфейстік элементтерінен, яғни жүйелік менюді шақыру,

терезені үлкейтукішірейту, жабу батырмаларынан, тақырып қатарынан
және
қоршалған шегінен тұрады. Бұл терезенің жұмыс аумағы координаттар
торының нүктелерімен реттеліп тұрады.
Программалау Lego конструкторының бөлшектерімен атқарылатын жұмыс
сияқты компоненттер жинағынан қажетті компонентті таңдап, форманың
терезесіне орналастырудан басталады. Сөйтіп, форма терезесінде қажетті
компонеттер бірінен соң бірі орналасады.
Бұл ерекшелік – визуалды (көзбен шолу) программалаудың негізі болып
табылады. Программалаушы әр мезгілде құрылатын программаның терезесін
бақылап отырып, қажетті өзгерістерді кез келген мезетте енгізу мүмкіндігіне
ие болады.

Объектілер бақылаушысының терезесі

Объектілер бақылаушысының терезесі екі парақтан құрылады:
1. Properties – қасиеттері;
2. Events – оқиғалары.

Properties парағы арқылы компоненттердің қасиеттері, параметрлері
анықталады. Ал Events парағы компоненттерді әр түрлі оқиғаларға сәйкес
сезіндруді анықтайды.

Бағдарлама кодының терезесі

Бағдарлама (немесе модуль) кодының терезесі бағдарламаның
мәтінін құруға және оны түзетуге арналған. Бұл мәтін арнайы ережелер
бойынша құрылып, алгоритм жұмысын анықтайды. Delphi жүйесінде Паскаль
тілінің ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы Object Pascal бағдарламалау
тілі қолданылады.
Delphi ортасы іске қосылғанда бағдарлама кодының терезесі Windows
ортасының бос терзесінің бастапқы кодынан (яғни минималды қажетті кодынан)
тұрады:

unit Unit1;
interfaсe интерфейстік бөлігі
uses стандартты модульдер
Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs;
type

TForm = class(TForm)
рrivate
{Private declarations}
public
{Public declarations}
end;
var
Form1:TForm1;
іmplementation орындалатын бөлігі
{$R*.DFM}
end.

Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде
қосып отырады.
Жобаны құру барысында осы кодқа қажетті өзгерістер енгізіледі. Delphi
ортасы unit Unit1; және implementation қатарларының аралығын өзгертіп
отырады, ал бағдарламаның жұмыс аумағы {$R.*DFM} және end қатарлар аралығы.
Бас мәзір жобамен жұмыс жасауға қажетті барлық құралдарды шақыра
алады. Мәзір бөлімдерінің тағайындалуын және онымен байланысты
функцияларды қарастырайық.
File(Файл)- құрамында файлдармен жұмыс жасау үшін командалар жиынтығы
бар, оларды жобаға қосады, қалыптар көмегімен жаңа файлдар құра алады,
өшіреді, қайта ауыстырады және басып шығара алады. Сонымен бірге, бұл
бөлімде жаңа формалармен қосымшаларды құруға арналған клмандалар және шығу
командасы бар. Delphi 6 осында Frame (фрейм) жаңа элементін құруға
арналған командалар қосылған.
Edit(Правка) – мұнда атына сәйкес мәтіндерді редакциялау, өшіру және
оны ауысу буферіне орын ауыстыру, буферден мәтінге қою және редакциялау
операциясын жою командалары орналасқан. Бөлімнің бір операциясының
көмегімен формадағы компоненттер түрлерінің өзгеруіне тиым салуға болады.
Search(Іздеу)- мәтінмен жұмыс жасауға арналған командалар жиынтығынан
тұрады, оларды іздеу және ауыстыру, және де екеуі бір файлда өндірілуі
мүмкін және сонымен бірге файлдардың барлық жобаларында немесе кез-келген
каталогтарда іске асырылады. Бұл бөлімде сонымен бірге мәтіндерді іздеу
командалары және зерттеушінің көмегімен қателерді іздеу командалары бар.
View(Түр)- бұл атпен көбінесе көптеп қолданылатын жобаны басқару
құралдарын шақыру командаларын біріктіруге болады, солардың ішіндегілері
Project Manager (жоба менеджері), Translation Manager (DLL тілінің
менеджері), Object Inspector (объект инспекторы), To-Do-List (есеп тізімі),
Alignment Palette (компоненттерді тегістеу терезесі),

Browser (зерттеуші), Code Explorer (бағдарлама бойынша өткізгіш),
Component List (компоненттер тізімі), Window List (терезе тізімі ), Type
Library (түрлер кітапханасы), Debug Windows (жөндеуші терезесі).Соңғылар
тізіміне Breakpoints (тоқтау нүктелері тізімі), Call Stack (стек
терезесі), Watches (айнымалыларды бақылау терезесі), Local Variables
(локальды айнымалылар терезесі), Threads (нит дәрежесі терезесі), Modules
(орындалатын модульдер терезесі), CPU (айнымалаларды бақылау терезесі), FPU
(жылжымала үтірі бар сандарға операциялар терезесі), Event Log (жағдайлар
терезесі). Сонымен қатар, мұнда Toggle FormUnit мәзірінің бөлімі және
Forms (форма терезесі), Units (модулдар терезесі), New Edit Window
(редакциялаудың жаңа терезесі)бар.Олар формалардың модульдарын терезесін
экранға шығара алады және редакциялаудың жаңа терезесін құра алады,сонымен
бірге құралдар панелдерін қалыпқа келтіруді жүзеге асыра алады. Оларға
қосымша ретінде Delphi5 Desktops бөліміндегі топ командалар комегімен,
соңын ала қимылды қолдану үшін ортаның ағымдағы қалыпқа келтіруді сақтау
мүмкіндігі пайда болды.
Project(жоба) – ол жобаларды Repository ( объектілер архиві), қосуға,
жоба мітініне редакциялау терезесін енгізуге, жобаларды топқа қосуға,жеке
жоба ретінде компиляторлауға, сонымен қатар топты жалпылай кодтың түзелігін
тексеру, жобаны компиляциялау қорытындысы туралы ақпараттарды алуға,
Web–сервере экспорттауға, сонымен бірге, Options элементін (жобаның
қасиеттер терезесі) шақыруға арналған. Осы функцияларға қосымша ретінде
Delphi5 те, Languages бөлімінің топ командаларының комегімен, арнайы DLL
файлар ресурсын құру мүмкіндігі пайда болды, оның құрымында ұлттық тіл бар.

Run (Орындау) – жасалған тіркемелерді іске қосуға, оған параметрлер
жолын беруге, жөндеу жүргізуге, тоқтау нүктелерін беруге, адамдық
орындауларды жүзеге асыруға, айнымалы мәндерін құруға және оларды
өзгертуге мүмкіндік береді.
ActiveX компоненттерін жасау барысында, мәзір командалар көмегімен
ActiveX- серверді тіркеуге немесе жүйелік реестрден ол туралы жазбаны
кетіруге болады. Берілген мәзірде сонымен бірге опциялар бар, олар
Microsoft Transaction Server (MTS) –те МТС Object-ті әрі қарай осы
сервердің басқаруында қолданылуы үшін қондырғы қою.
Delphi 5-те Attach to Process бөлімі пайда болды, ол локальды іске
қосылғанда емес, сонымен бірге өшірілген компьютердегі процестерді жөндеуді
жүзеге асыра алады.
Component (компоненттер)- мұндағы командалар, компоненттерді қондыру,
ActiveX компоненттер импорттарын, жаңа компоненттерді және қалып
компоненттерін құруға, пакеттерді редакциялауға, сонымен бірге компоненттер
түсін қалыпқа келтіруге арналған.
Database(мәліметтер қоры) – мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған
командалар бар, олардың ішіндегілері SQL Explorer (мәліметтер қорын
зерттеуші),

SQL Monitor (SQL монитор) және Form Wizard (формаларды құратын шебер).
Tools(Сервис)Delphi және жөндеуші жұмыс ортасының қасиеттерін
қалыптастыруға, жобалар архивінің қалыпқа келтіруді жүргізуге, жобамен
жұмыс жасау үшін қосымшаларды енгізу немесе өшіруге арналған. Delphi 6
бөліміне командалар қосылған, олардың көмегімен тағы бір архив Translation
Repository ашуға болады, онда ұлттық алфавиті бар ресурстар жолы сақталған.
Help(көмек) – Delphi анықтама жүйесімен оның қалыпқа келтіру
командаларын шақыруды біріктіреді, сонымен бірге, қосымша анықтамалар алу
үшін Web–серверге шығуға мүмкіндік береді.
Бас мәзір жолағынан төмен екі құралдың панелдер орналасқан. Сол
панелде екі тез түймеше қатары бар, олар көп қолданылатын мәзірдің
командаларын қайта жасайды.
SpeedBar (құралдар панелі) Delphi-гі сізге қажетті құралдарға тез
баруды ұйымдартырады.
Құралдар панелін қалыпқа келтіру үшін бас мәзірдің, View= Toolbars
бөлімін таңдаңыз немесе құралдар панелінің жылжымалы мәзірін қолданыз.
Осыдан кейін, топ ішіндегі қай тез түймешесімен қажетті панелді Standard
(стандарт), View (қарап шығу), Debug (жөндеуші), Custom (пайдаланушылық),
Component Palette (компоненттер палитрасы) көрсету керек. Сіз солардың
ішінен тек жұмысқа қажеттісін таңдап ала аласыз және де қай тез түймеше
әр топтан шығатынын анықтай аласыз.
Құралдар панелін қалыпқа келтіру келесі тәртіптерге байланысты
жүргізіледі. Алдымен Customize (пайдаланушылық қалыпқа келтіру) жылжымалы
мәзірдің бөлімін таңдап алаңыз және терезеде пайда болған (2 суретете)
Commands (командалар) бетін ашыңыз. Содан кейін тышқанның көмегімен оң
терезеден сізге қажетті пиктограмма опциясы таңдап алыңыз және оны құралдар
панеліне тасыңыз. Керек емес түймешелерді кетіру үшін, оларды құралдар
панелінен Commands терезесіне тасымалдасаңыз болады.

2-сурет.
Осыған қосымша ретінде, берілген мәзірдің Options (Опция) бетінің
көмегімен келтіруге, көрсетуге немесе курсорды құралдар панелінің
түймешесіне орналастыруда белгі жоқ Show tooltips жолы (құралдар атын
көрсетужәне қосу, өйткені түймешені түрткенде шығатын командаларды шығару
үшін комбинациялардың тез клавишин Show shortcut keys on tooltips жолы
(құралдардың тезклавишін көрсету)комбинациялау белгісі жоқ).
Оң панелде кітапхананың көрнекі компоненттердің компоненттер
палитрасы бар.
Component palette-(компоненттер палитрасы)-бұл Delphi-де көп
қолданылатын құралдардың бірі. Ол көптеген сандар бетінен тұрады және олар
компоненттер үлесінде. (3 сурет). Жұмыс барысында пайдаланушы жаңа беттерді
құруға және барын кетіруге, кез-келген беттердегіні кетіруге, қосуға және
олардың тәртіптерін өзгерте алады.

3-сурет. Компоненттер палитрасы

▪ Standard – Delphi-гі басқарудың стандарттық компоненттері, олар
алдыңғы жиынтықтық мүмкіндіктерін кеңейтеді;
▪ Additional – Delphi-гі басқарудың қосымша компоненттері, олар алдыңғы
жзиынтық мүмкіндіктерін кеңейтеді;
▪ Win32 – өзінде windows-тың (9xNT) 32 дәрежелі жиынтығы бар
компоненті ;
▪ System – Delphi-дің спецификалық жүйелі көрнекі емес компоненті ;
▪ Data Access – мәліметтер қорына шығу үшін;
▪ Data Controls – мәліметтер қорындағы ақпараттарды көрсету үшін
компоненттер;
▪ ADO – ActiveX Data Objects (ADO) қолдану арқылы мәліметтер қорына
қосылуға мүмкіндігі бар компоненттер;
▪ InterBase –Borland Database Engine (BDE) немесе ActiveX Date Objects
(ADO) қолданбаусыз, InterBase мәліметтер қорына қосыла алатын
компоненттер ;
▪ MIDAS – мәліметтер қорының көп буынды технологиялары үшін компоненттер;
▪ InternetExpress –Web Server application (Internet–тіркемелер), жұмыс
істей алатын тіркемелерді және де multi–tiered database (көп буынды
тіркемелер) жұмыс істейтін тіркемені құра алатын компоненттер;
▪ Internet – Internet-пен жұмыс істей алатын компоненттер;
▪ FastNet components – оның көмегімен тіркемелер әртүрлі Internet –
протоколдары қолдана алатын компоненттер;
▪ Decision Cube –мәліметтер қорындағы көп өлшемді ақтараттар анализі
компоненті (тек Delphi ClientServer);
▪ QReport – жазбаша есептерді көрнекі жобалау компоненті;
▪ Dialogs – өзіне Windows-тың стандарттық диалогтық терезелерін
кіргізетін компоненттер;
▪ Win 3.1 - Windows 3.1 басқару компоненттері (тіркемелердің кері
сиымдылығы үшін);
▪ Samples – құжаттамаларда үлгі ретінде қолданылатын компоненттер (
олардың мәндері DELPHISOURCESAMPLES папкасында орналасқан);
▪ ActiveX –басқа да фирмалармен дайындалған ActiveX, компоненттері;
▪ Servers page components – танымал COM- серверлер үшін VCL
белгісін көрсететін компоненттер.
Компоненттер палитрасы Delphi құралдар панелінде көрінуі де мүмкін
немесе көрінбеуі мүмкін.
Осы опцияны басқару View = Component Palette мәзірі бөлімінің
көмегімен жүзеге асырылады.
Терезенің негізгі өрісінен сіз терезенің сол жағынан объектілер
инспекторын (Object Inspector) көре аласыз, оның көмегімен сіз
компоненттерге қасиет бере аласыз және жағдайларды жөндейді. Бұл бетті 2
бағаннан тұрады: сол бағанда қасиеттер аты бар, ал оң жағында қасиеттердің
нақты мәні бар.

Пиктограммалық батырмалар

Пиктограммалық батырмалар арқылы негізгі меню жүйесінің маңызды
операцияларына (мүмкіндіктеріне) тез арада жеткізуге болады.
Атқаратын жұмыстарына байланысты пиктограммалық батырмалар 6 топқа
бөлінген, әр топ жеке тақташада орналасады және олардың атқаратын жұмысы
төменде келтірілген.

Standard парағы
- Объектілер репозитариясын ашу (Filenew)

- бұрыннан құрылған файлды ашу (File open file)

-файлды дискіде сақтау (File Save as ... ) (Ctrl+S)

- дискіге жазып барлық файлдарды сақтау (File Save all)

- бұрыннан құрылған программаның жобасын ашу (File
open)
(Ctrl+F11)

- жобаға жаңа файлды қосу (Project Add to Рroject)
(Shift+F11)

- жобадағы файлды жою (Project Remove from Project)

View қарап шығу тобы

- екпінді жобаның құрамындағы модульдер тізімінен қажетті

модульді таңдау (View Units) (Shift+F12)

-екпінді жобаның құрамындағы формалардың тізімінен керекті
форманы
таңдау (View Form) (Ctrl+F12)

-форманың терезесінен программа кодының терезесіне және одан

кері өту (View Toggle Form Unit) (F12)

-жаңа форманы құру (View New Form)

Debug (түзету ) тобы

- программаны компиляциялау және орындау

- түзету енгізіп жатқан программаның жұмысын уақытша тоқтату
(Run Program Pause)

-қадамдық тексеру ішкі пограмманың жұмысын бақылау тәртібінде
орындайды.

Custome (баптау) тобы

-Delphi ортасының құрамындағы анықтама жүйесін іске қосу.
(Help Cоntents)

- Delphi ортасының екпінді күйін сақтау.

Компоненттер жинағы

Компоненттер жинағы – Delphi-дің негізгі ерекшелігі. Ол негізгі
терезенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті тез табуға арналған
белгішелерден тұрады.
Компонент деп – белгілі бір қасиеттері бар және форма терезесінде кез-
келген объектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функционалды элементті
атайды. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол топтарды
парақтар деп атайды.
Компоненттер көмегімен программаның негізі – қаңқасы құрылады
(терезелер, батырмалар, таңдау тізімдері және т.с.с.)
Батырмалар тақташасы сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады.
Ол үшін компоненттер палитрасына кіретін кез-келген пиктограммада тышқан
тетігінің оң батырмасын таңдау арқылы, арнайы редакторды іске қосу қажет.
Ашылған менюдегі Рroperties (қасиеттер) пунктін таңдағанда
суреттегідей оның оң жақ терезесі шығады.

Delphi ортасының компоненттері

Delphi ортасының компоненттері бағдарлама орындалғандағы көріністің
пішімін анықтайтын бөлек элементтері ретінде қолданылады. Сонымен қатар,
Delphi ортасының көрініспен жұмыс атқармайтын, яғни визуалды емес көптеген
маңызды компоненттері бар. Дәлірек айтсақ, компонент алдын-ала даярланған
бағдарламаның үзіндісі, оны қажет болғанда құрылып жатқан бағдарламаға
ендіруге болады деп түсіну керек.
Delphi ортасының құрамына бірнеше компоненттер кіреді. Солардың кейбір
маңыздыларын қарастырайық.

4-сурет. Standard парағы

Standard парағының құрамына келесі компоненттер кіреді:

Белгісі Аты Атқаратын жұмысы
Frame Жиектері бар форма тәрізді аумақ, басқа
компоненттерді контейнері ретінде
қолданылады
Main Menu Бағдарламаның негізгі меню жүйесі.
Компонент арқылы күрделі меню құрып,
жұмыс атқаруға болады.
Popup Menu Көмекші немесе локалды меню. Әдетте бұл
меню тышқанның оң батырмасын басқанда
пайда болады.
Label Белгі. Компонентке шағын жазу
орналастыру мақсатында қолданылады.
Edit Енгізу қатары. Бір мәтіндік жолды
енгізу, көрсету және түзету амалдарын
орындауға қолданылады.
Memo Көпжолдық мәтін редакторы. Енгізу және
шығару амалдарын орындауға қолданылады.
Button Нұсқаулық батырма. OnClick оқиғасын
өңдеуші үзінді кейбір нұсқауларды
орындайды.
Тәуелсіз ауыстырғыш. Бағдарламаны
Check Box орындалу барысында тышқанды басқанда
енгізілетін ауыстырғыштың Checked мәні
өзгертіледі.
Тәуелді ауыстырғыш. Әдетте ол осындай
тағы да бір компонентпен бір топқа
біріктіріледі. Тышқанмен сырт
Radio Button еткізгенде алдыңғы таңдалған
компоненттің босатылуына себеп болады.
Таңдау тізімі. Опциялар варианттарының
List Box тізімін ұсынады және таңдалған бір
опцияны бақылауға мүкіндік туғызады.
Combo Box Қиыстырылған таңдау тізімі. Таңдау
тізімінен және мәтін редакторынан
тұрады.
Басқару белдеулері. Windows терезелері
ScrollBar сияқты тік және көлденең белдеулерін
ұсынады.
GroupBox Элементтер тобы. Бір мағыналық
компоненттерді біріктіру.
Тәуелді ауыстырғыштар тобы. Бір-бірімен
RadioGroup байланысқан бірнеше ауыстырғыштармен
жұмыс атқаруға мүмкіндік туғызады.
Тақташа. Бірнеше компоненттерді
Panel біріктіру үшін қолданылады. Ішкі және
сыртқы жиектері бар, жаншылған және
дөңесті эффектілерін көрсетуге болады.
Әрекеттер тізімі. Пайдаланушының бір
ActionList тектес элементтер тобындағы басқару
элементін таңдау әрекетіне,
бағдарламаны сезіндіру амалдарын
орындатуға арналған.

Additional парағы. Additional парағының құрамына сұхбаттасу
терезелерін орнату үшін қолданылатын келесі компоненттер кіреді (5сурет).

5-сурет. Additional парағы

Белгі Аты Атқаратын жұмысы
BitBtn Бетінде суреті және жазуы бар нұсқаулық
батырма
SpeedButton Пиктограммалық батырма. Әдетте негізгі
менюдің опцияларына қол жеткізу үшін
қолданылады.
MaskEdit Арнайы мәтіндік редактор. Енгізілетін
мәтінді сүзу үшін қолданылады.
Жолдар кестесі. Осы компонент мәтіндік
StringGrid мәліметті кесте түрінде көрсетуге
мүмкіндік туғызады.
Кез келген түрдегі мәліметтерден
DrawGrid тұратын кесте (тіпті сурет те болуы
мүмкін)

Image Сурет. Осы компоненттің көмегімен
суреттерді, пиктограммалар мен
метофайлдарды шығаруға болады.
Фигура. Осы компоненттің көмегімен әр
Shape түрлі фигураларды (төртбұрыш, эллипс,
шеңбер т.с.с.) формаға оналастыруға
болады.
Жиектеу. Терезенің бір аумағын үш
Bevel өлшемді жиекпен немесе белдеулермен
жиектеу.
Қарап шығу белдеулермен қамтылған
тақташа. Егер тақташадағы
ScrollBox орналастырылған компоненттер ашылған
терезеде толығымен көрсетілмесе, онда
белдеулер автоматты түрде орнатылады.
Ұсынылған тізімнен бірнеше опцияларды
CheckListBox таңдауға мүмкіндік береді (әр опция
CheckBox ауыстырғышымен қамтылған )
Шек. Бұл компонент формадағы екі
көрінетін компоненттер аралығында
Srlitter орналасады және бағдарламаның орындалу
барысында компоненттердің арасындағы
шегін жылжытуға мүмкіндік туғызады.
Статистикалық мәтін, Label – ден
StaticText айырмашылығы - өзіндік Windows
терезесімен қамтылған. Сондықтан бұл
терезедегі мәтінді жиектеуге болады.
Басқару белдеулері. Drag$Dock
ControlBar технологиясындағы компоненттерді
айлақтату жабдығы – контейнері.
Егер бұл компонент формаға
Application Events орналастырылса, онда Windows-тің
бағдарламаға арналған хабарлары сол
терезеге шығарылады.
Диаграмма. Берілгендердің графикалық
Chart көрінісін шығаратын арнайы тақташаларды
құруды жеңілдетеді.

Dialogs парағы. Dialogs парағында Windows ортасының стандартты
сұхбаттасу элементтерін ұйымдастыру үшін қолданылатын компоненттері
орналасқан (6-сурет). Осы парақтың объектілері орындалғанда көрінбейді және
сұхбаттасу жұмыстары бағдарламалы орындалады.

6-сурет. Dialogs парағы

Мысалы, if Open Dialog1.Execute then Image1.Picture.LoadFromFile
(OpenDialog1. FileName);
Windows–тің сұхбаттасу терезелерінің Dialogs парғында пайда
болуларының реті: Open Dialog – сұхбаттасуды таңдау; SaveDialog – файлдарды
сақтау; FontDialog – қаріпін орнату; ColorDialog – түсті таңдау;
PrintDialog – баспаға шығару; PrinterSetupDialog – принтерді орнату;
FinDialog – жолды іздеу; ReplaceDialog – іздеу және алмастыру.
System парағы. Бұл парақты компоненттері DDE, OLE таймер және т.с.с.
жүйелі сервистік элементтеріне қол жеткізуге мүмкіндік туғызады (7-сурет).

7-сурет. System парағы
Timer Таймер, OnTimer оқиғасы Interval
(аралығы) қасиетінде анықталған уақыт
аралығы бойынша шақырылады. Уақыт
аралығы 1...65535 мс.
PaintBox Сурет салуға арналған аумақ. Тышқанмен
байланысты оқиғаны өңдеу үзіндісінің
TРaintBox-пен салыстырмалы
координаттарымен анықталады.
FileListBox Арнайы тізімді ListBox, мұнда
көрсетілген деректориядағы (Directory
қасиеті) файлдардың тізімін шығаруға
болады. Файлдар атына Mask қасиеті
арқылы олардың түрін анықтауға
болады.Сонымен қатар, FileEdit қасиеті
арқылы файл түрін редакциялауға
мүмкіндік туғызатын редакторды анықтауға
болады.
Арнайы тізімді ListBox, мұнда ағымдағы
табақшаның деректориялар құрылымы
көрсетіледі.
Арнайы ағымды табақшаны таңдау
ComboВoxDirlist қасиеті арқылы
DriveComВox TdirextoryListBox элементі басқа
табақшаларға өту әрекеттерін қадағалап
отырады.
Арнайы файлдар атын таңдауға мүмкіндік
туғызатын ComboВox. Файлдар тізімі
Filter - фильтр сүзгіш қасиеті арқылы
Filter ComboВox анықталады. Ол үшін (файл) FileList
қасиетінде файл түрінің үлгісі
анықталған TFileListBox элементі
орнатылады.
Мультимедиалық құрылғыларды (CD-ROM,
MIDI т.с.с.) басқару жұмыстарын
атқарады. Play, Stop, Record
Media Player батырмаларымен қамтылған. Ал аталған
құрылғылармен жұмыс істеу үшін қосымша
арнайы құрылғылар және бағдарламалар
қажет болуы мүмкін.
Ole Container Ole – объектілерін орналастыруға болатын
жабдық (контейнер).
DDEClientConv, DDE байланысын ұйымдастыру үшін
DDEClientItem, қолданылатын 4 компонент. Осы
DDEServerConv, компоненттер арқылы DDE – сервер
DDEServerItem, (шығар көзі) және DDE - клиент
(қабылдаушы) қосымшаларынан
құрастыруға болады.

Ескерту: Жоғарыдағы ТfileListBox, ТDirectoryListBox, ТDriveComВox,
ТFilter ComboВox компоненттері арқылы таңдау сұхбатын құрасытруға болады.
Аталған компоненттерді сұхбаттасу терезелерін ұйымдастыруда қолданылғанда
бағдарламаны бір де бір жолын жазуды қажет етпейді.

Delphi тіліндегі бағдарламаның құрылымы

Delphi тіліндегі бағдарламаның құрылымына dpr кеңейтілуі бар жобаның
файлы және PAS кеңейтілуі бар немесе бірнеше модульдер файлдары кіреді.

2.2 Жобаның құрылымы

Жобаның файлы Object Pascal тілінде жазылған және компилятормен
өнделетін бағдарлама. Бұл бағдарламаны Delphi автоматты түрде құрастырады
және ол бірнеше жолдардан тұрады. Delphi ортасы іске қосылғанда Project =
View Sourse операцияларын орындау арқылы келесі терезені шақырады.
Бағдарлама Program сөзімен басталып End сөзінен кейін қойылған нүктемен
аяқталады. Object Pascal тілінде көптеген арнайы сөздер әр түрлі нұсқау
ретінде қолданылады. Компилятор оларды солдан оңға және жоғарыдан төмен
қарай оқиды. Жүйелі жақшаға алынған таңбалар түсініктеме ретінде
қолданылады. Сонымен қатар түсініктемені көрсету үшін “(**)” “”
белгілерін қолдануға болады. Бірақ {$R*.RES} жақшадан кейін $ белгісі
тұрған түсініктеме емес, ол компиляторға берілген нұсқау болып табылады.
Жоғарыда {$R*.RES} – бағдарламаны ресурстар файлын қоса есептегенде
компиляциялау керек туралы баяндама. Program сөзі және кей анықталған
бағдарламаның атауы, бағдарламаның тақырыбы деп саналады. Uses (пайдалану)
сөзімен басталған сөйлем бағдарламаны осы сөзбен анықталған басқа файлдарда
орналасқан модульдерді қоса есептегенде компиляциялау керектігін
хабарлайды. Осындай нұсқаудан соң бағдарламаның денесі орналасады. Ол begin
сөзімен басталып, end және одан кейін қойылатын нүктемен аяқталады.
Қарастырылып отырған бағдарламаның денесі үш орындалатын операторлардан
құралған:
begin
Application Initialize;
Application. Greate Form (TfmExample, fmExample);
Application. Run;
еnd.
Әр оператор Application (қосымша) объектінің белгілі бір әдісін шығару
жұмысын атқарады. Object Pascal-да объект деп арнайы даярланған
берілгендермен оларды өңдеуде қолданылатын ішкі бағдарламаның жиынтығынан
тұратын және біртұтас болып саналатын бағдарламаның үзіндісін айтады.
Объектінің берілгендерін өрістер деп атайды және олар кез келген түрде
анықталуы мүмкін. Объектінің ішкі бағдарламаларын әдістер деп атайды.
Объектілік типтердің негізгі ерекшелігі болып, ол объектінің
өрістерімен бірге қолданылатын іс-әрекеттердің жиынын ішкі бағдарламалар
арқылы анықтауға болатындығы табылады. Берілгендердің осындай қасиеттерін
инкапсуляция дейді.
Инкапсуляция берілгендерді өңдеудің алгоритмдерін бір бүтін құрылымға
біріктіру деген тұжырым.
Объектілік типтердің негізгі қасиеттері функционалды толықтығы және
өрістер мен әдістерін бір-бірінен ажыратылмауы оларды бағдарламаның бөлек
бір тәуелсіз бөлігі ретінде қолдануға мүмкіндік береді. Мұндай объектілерді
бір бағдарламадан екіншіге оңай алмастыруға болады. Бұл принципті
объектіге бағытталған бағдарламалау тәсілдері деп атайды. Қарастырылған
мысалдағы Application объектінің құрамына Windows бағдарламаның жұмысын
ұйымдастыратын көптеген берілгендермен ішкі бағдарламалар кіреді. Жалпы
Delphi ортасы кез келген жаңа жобаның Application объектілік бағдарламасын
автоматты түрде қарастырады.
Initialize әдісі арқылы бағдарлама Windows-тің басқаруымен әр түрлі
көмекші жұмыстарды орындайды.
Application Initialize әдісі шақырылғанда компилятордың құрастырылған
коды процессорды Delphi ортасының даяр тұрған бір үзіндісін орындауға
мүмкіндік етеді. Осы үзінді орындалғаннан кейін келесі жолдағы GrеаteForm
әдісі орындалады және т.с.с. GrеаteForm әдісі негізгі терезені құрастырып,
оны экранда көрсетеді, ал Run әдісі берілгендермен оларды өңдеу туралы
Windows-тан келген хабарды қабылдайды.
Clouse батырмасы басылғанда бағдарлама Windows-тан жұмысты тоқтату
және жүйелі ресурстарды (жадыны және процессорды) босату туралы нұсқау
беріледі. Жобаның коды Delphi ортасымен құрастырылады және көптеген
жағдайларда бұл кодқа килігуге тыйым салынады.
Егер бағдарламашы осы кодқа әртүрлі өзгерістер енгізіп киліксе, онда
Delphi ортасы осы өзгерістерді алып тастауға тырысады. Сондықтан жобаның
файлында ерекше кеңейтілу қолданылады және әдетте бұл код көрінбей тұрады.

3. Көрнекі компоненттер кітапханасы

Delphi жасаушылары құрған класстар көрнекі компоненттер кітапханасы
деп аталатын күрделі иерархиялық құрылымды құрды (Visual Component Library
-VCL). VCL кіргендер саны бірнеше жүзді құрайды. 8-суретте барлық
класстардың бастаушылары болып табылатын базалық класстар көрсетілген.
Компоненттер болып,TComponent ұрпақтары болып табылатын класстар
данасы табылады. Басқа барлық класстардың даналары объект деп аталады.
Компоненттер мен жай объектілер арасындағы айырмашылық формалада
компоненттерге манипуляция мүмкін, ал объектілерге болмайды.
Компонент болып табылмайтын, кластарға үлгі сипатында VCL-де
анықталған класс TFont болып табылады. Біздер TFont объекті класын
формаға орналастыра алмаймыз. Бір жағына жұмыс кезінде, мысалы мынадай
8- сурет. Delphi иерархия классының базалық классы

компоненттермен Label немесе Edit біз ТFont класс түрінің Tfont
қасиетін қолданамыз.
Айта кететін бір жайт, TComponent класстарының компонент-
ұрпақтарының барлығы көрнекі болып табылмайды. Мысалы, Timer
компоненті нақты уақыт интервалын есептеуге арналған, ол көрнекі болып
табылмайды.
Жоғарыда айтылғандар VCL – кітапхана көрнекі компоненттеріне қарсы
келеді, бір жағынан көрнекі компоненттер Delphi жасаушыларының мыңызды қол
жеткізген құрылыстық элементі болып табылады оның көмегімен кез-келген
тіркемелердің өлшемдері тұрғызылады. VCL қалған класстары көрнекі
компоненттерді құрушы немесе көмекші сипат болып табылады.
Жоғарыда аталып өткендей мұрагер принципіне сәйкес Delphi
компоненттері мәліметтер және оларды өңдеу тәсілдеріне ие.

2.4 Windows XP Professional версиясы

Операциялық жүйе – кез келген компьютердің ажырамас бөлігі. Оның
негізгі мәні – компьютер ресурстарын тарату, қолданбалы программаларды іске
қосу және енгізу, шығару операцияларын орындау үшін олардың сұраныстарын
өңдеу. Операциялық жүйе қолданушы және компьютер арасындағы диалогты,
сонымен қатар берілгендермен және программалармен жұмыс істеуге мүмкіндік
береді. Windows 95 версиясынан бастап операциялық жүйе құрамына жұмысты
жеңілдететін графикалық қабықша енгізіледі.

2.5 Windows XP Professional интерфейс элементтері

Жұмыс үстелі - Windows XP Professional – ды іске қосқаннан кейін сіз
(Desktop) жұмыс үстеліне көшесіз. Мұнда әдетте Windows XP Professional
интерфейс элементтерінің кейбіреулері орналасады.
Менің компьютерім (My Computer) – компьютердің барлық бумаларын
ұсынатын бұтақтардан тұрады.
Қоржын (Recycle Bin) – бумаларды және файлдарды жоюға мүмкіндік
береді. Егер сіз қандайда бір файлды (буманы) Қоржын (Recycle Bin)
пиктограммасына апарсаңыз (пиктограмма бұл кезде көк түске боялады), онда
сіз оны дискіден жоясыз.
Желілік қоршау (Network Neighborhood) – бұл программа желілі жүйеге
қосылған уақытта ғана желілік ресурстарды қарауға мүмкіндік береді.
Internet Explorer – бұл программа Internet әлемінде саяхат жасауға
мүмкіндік береді. Егер де сіз Internet – ті қолданбасаңыз берілген
пиктограмманы жоюға болады.
Outlook Express – бұл өзінше бір пошталық қорапша болып табылады,
өйткені электрондық пошта арқылы хабарламалар түседі. Егер сіз электронды
поштаны қолдана алмасаңыз Outlook Express – ті Қоржын (Recycle Bin) арқылы
орналастыруға болады.
Менің құжаттарым (My document) – бұл бума жеке құжаттарды сақтауға,
сонымен қатар өзіңіздің сақталған жұмысыңыздың нәтижесін тексеру үшін
берілген бума болып табылады, (егер сізде дискіде үнсіз қалпында тұрақтауы
ұнамаса, сізге оны басқа жерге ауыстыруға болады).
Есептер тақтасы (Taskbar) - әдетте экранның төменгі жағында
орналасады. Осы уақытта барлық бағдарламалар мен ашық түрде сақталған
бумалар есеп тақтасында орналасқан батырмалар арқылы ашылады. Кез келген
тапсырмаға көшу үшін, жай ғана тышқан тетігі арқылы есеп тақтасындағы өзіне
сәйкес батырманы басу керек. Егер сізге берілген тапсырманың қай батырмаға
сәйкестігі түсінікті болмаса жай ғана тышқан тетігін бір ғана секундқа
ұстаңыз. Есеп тақтасының оң жағында пернетақта (тілінің) аралық индекаторы
жинақталып орналасады, тышқан тетігін басу арқылы оны ауыстырып жинақтауға
көмектеседі, және соның қасында сағат орналасады. Егер сіз тышқан тетігінің
көрсетуін бір ғана секундке ұстасаңыз, аралық уақыты шығады. Көптеген
бағдарламалар мен құжат терезелері ашық тұрса, біріккен тапсырма
батырмаларын орналастыру үшін қосымша орны бөлінеді.
Мысалы: егер 10 терезе ашық тұрып соның үшеуі ғана WordPad құжат
мазмұнынан тұратын болса, осы WordPad құжатында берілген үш тапсырма
батырмасының орнына бір ғана WordPad атымен аталады. Осы батырманы баса
отырып, бір құжатты қарау үшін қолданыңыз.
Тапсырманың көп көлемділігін есеп тақтасында кішірейту үшін (сағат
қасында) орналасқан бірнеше уақыт қолданбаса құпия түрінде көрінбей қалады.
Егер белгі көрінбесе () осы батырманы тышқан тетігі арқылы басып уақытша
белгілерді қайтаруға немесе шығаруға болады.
Егер осы белгінің біреуін басса, басқа да белгілер бейнеленеді.
Пуск батырмасы және Басты меню. Есептер тақтасының сол жағында Пуск
(Start) батырмасы орналасады. Жаңартылған Пуск батырмасының көмегімен көп
көлемді баптау параметрлеріне өту мүмкіндігі бар. Жүйеге кірген кезде
қолданушы туралы мағлұмат шығады. Жоғарғы деңгей менюіне автоматты түрде
жиі қолданылатын программалар қосылады. Пуск менюіне керекті программаларды
орналастыру мүмкіндігі бар. Мұнда Менің суреттерім және Менің
құжаттарым сондай-ақ басқару тақтасын жоғарғы деңгей менюінен көруге
болады. Бұл батырманы шерткенде басты менюді шақырып, кез келген
программаны, анықтаманы шақыру, файлды табады және іске қосады.
Программаны іске қосу қажет деп жорамалдайық. Сіз Пуск (Start) батырмасын
шертуіміз қажет, қажетті пунктті таңдау, келесі меню деңгейінің ашылғанын
күту, сол әрекеттерді сізге қажетті программаның пиктограммасына жеткенше
қайталау керек.

2.6 Windows XP Professional мүмкіндіктері

Енді құралдарды пайдаланудың көптеген ыңғайлы қол жетерлік жаңа
мүмкіндіктері бар. Осы құралдардың кейбіреуі Windows XP Professional
алғаш рет пайда болды, ал басқа құралдары Windows-тың ертеректе шығарылған
бұрыннан қол жеткен түзетілген және жаңартылған құралдары болып табылады.
Windows XP Professional фондық режимдегі программалармен жұмыс үшін
жақсартылған мүмкіндіктерге ие. Жалпы қорғау одан әрі жақсартылған,
сондықтан енді Интернетті қолдану және одан сауда жасау тиімдірек. Сонымен
қатар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.