«Қазақ» газеті және оның қоғамдық саяси қызметі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

Университеті Гуманитарлық факультет

Тарих кафедрасы

«Тарих, құқық және экономика негіздері»

( шифр және мамандығы )

Диплом (бітіру) жұмысы

Тақырыбы: «Қазақ» газеті және оның қоғамдық саяси қызметі

Диплом жазушы:

(қолы) (аты-жөні)

Жетекші: _

(қолы) (аты-жөні)

Рецензент:

(қолы) (аты-жөні)

Дипломдық жұмыс

қорғауға жіберілді.

Кафедра меңгерушісі:

(қолы) (аты-жөні)

Семей - 20 .

Жоспар

Кіріспе . . . 3-9

І- тарау ХХ ғасырдың басындағы «Қазақ» газетінің шығуы, қалыптасуы . . . 10-19

1. 1 «Қазақ» газетінің тарихы . . . 10-19

1. 2 «Қазақ» газетінің негізгі мақсат, міндеттері . . . 20-26

1. 3 «Қазақ» газетінің негізгі авторлары . . . 27-33

ІІ-тарау «Қазақ» газеті мәліметтері - бірінші дүние жүзі соғыс қарсаңындағы қазақ қоғамы өмірінің дерегі . . . 34-39

2. 1 «Қазақ» газетінде көтерілген негізгі мәселелер . . . 34-39

2. 2 «Қазақ» газетінің мәдени дамуы . . . 40-47

2. 3 1917-1918 жылдардағы «Қазақ» газеті . . . 48-54

2. 4 Мектептерде Алаш партиясының негізгі басылымы «Қазақ» газетін оқыту әдістемесі . . . 55-57

Қорытынды . . . 58-61

Әдебиеттер тізімі . . . 62-66

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Сан ғасырлардың қойнауына көз жіберіп, қай халықтың болмасын жүрек лүпілін, ұлттық болмысы мен өркениетті әлемдегі даму деңгейін алдыңа жайып салатын ол сол ұлттың ұлттық баспасөзі.

Бұл турасында, халқының қамын жеп өткен Ахмет Байтұрсынов: «Газет - халықтың көзі, құлағы, һәм тілі» деп мағыналы анықтама берген. Яғни, осы арқылы баспасөздің қажеттілігін, маңызын, мүмкіндігін түсініп, осы қанатты сөз арқылы-жеткізуге тырысқан. Осы кезеңде ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы кең байтақ қазақ даласында ұлттық сана-сезіммен, мәдениетпен, ой-пікірімен, арманымен, сөзімен сусындаған қазақ баспасөздері «Түркістан уәлаяты», «Қазақ», «Алаш», «Жас азамат» және басқа да басылымдар болды. Осы басылымдардың шығуына халқымыздың саяси - қоғамдық ойы мен мәдени - рухани деңгейін белгілі дәрежеде жоғары көтеруге бар күш жігерлерін қосқан қазақ зиялылары: Д. Сұлтанғазин, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, А. Байтұрсынов, М. Сералин, Ж. Аймауытов өз үлестерін қосты.

Бірақ, қоғамдық - саяси жүйедегі тәртіпке байланысты, сoл кезеңдегі шынайы фактілер барынша бұрмаланып отырылғандығы да анық.

Қазақ баспасөзінің тууы, қалыптасуы, дамуы, оның басты ағартушылық - демократтық идеялары мен бағдарлары, осы бағытта жүгізілген жұмыстар - тарих, филология, педагогика ғылымдарында толық зерттеліп бір түйінге келтірілмеген.

Осы басылымдардың ішінен - «Түркістан уәлаяты», «Дала уәлаяты» газеттері мен ''Айқап'' журналы ғана қазақ ғалымдарының еңбектерінде азды-көпті зерттеледі деп айтуымызға болады. Оның өзінде ''Айқаптың'' шығыс мәдениеті мен тарихы туралы жазғандары ескерілмей, зерттеулер сыңар жақты жүргізіледі.

Басқа газет - журналдар көбіне атаусыз қалып қойды немесе теріс баға берілді. Оларды оқуға пайдалануға тыйым салынып архивтерде, кітапханалардың арнайы қорында сақталып келгенен еді.

Қай уақыта болса да адамның, елдің азаматтың қоғамнан, саясаттан, мәдениеттен, экономикадан тыс тұра алмайтының ескерсек, баспасөз - ұлтың рухани өрлеуін, тәуелсіз елдің төл идеялогиясын қалыпттастыратын, халықтың сана-сезімін мәні бар функция екенін көреміз. Ал ұлттық баспасөзіміздің қалыптасып дамуына қазақ газеті және қазақ қоғамындағы қоғамдық ой сананың әсіресе ұлттық интелегенция өкілдерінің ықпалы зор болғандығын ұмытпауымыз керек.

Жұмысының тақырыбының қазіргі кездегі маңызы өте зор. Алаш қозғалысы қайраткерлерінің тарихымызға қайтып оралуы еліміз үшін оның тарихы үшін ертеңгі болашағымызды бағдарлау үшін керемет ұлы оқиға екендігін көрсеу. Ахмет Байтұрсыновтың өмірінің бір ұшығын Қазақ газетіне арнап сіңірген еңбегін бағалай білу бүгінгі таңның ең өзекті мәселесі. Және де А. Байтұрсынов тікелей басшылық еткен бұл газет 85 жыл бойы халқымызға белгісіз болып келген. Бүгінгі таңда ақтаңдақтар бетінің ашылуына байланысты Қазақ газеті де өз дәуірінде халық газеті екенін аша білуіміз қажет. А. Байтұрсынов Әлихан Бөкейханов және басқа жазушылардың бұғанға дейін қалың орманға беймәлім болып келген шығармалары тұңғыш жарық көрді.

«Елім, жұртым» деп еңіреген есіл ерлердің аты аталып, тарихи еңбектері ескеріліп, қилы замандарда кешкен қиын тағдылары сарапқа салынып, өзіндік бағасын алуда. Осы бағытта жоғалтқанымызды тауып, барымызды түгендеп жатқан өзекті істердің бірі - қазақ баспасөзі оның ішінде «Қазақ» газетінің ғылыми тұрғыда зерттелуі.

Осы Қазақ газеті тақырыбын зерттеу барысында, сол кезеңдегі қоғамдағы жағдай, ұлттық интелегенция туралы әртүрлі мағынадағы мәліметер алуға болады.

Қазақ баспасөзі тарихына көз жіберіп, егемендік алған еліміздің болашағы жолындағы ізгілікі істерімізде пайдаланып қолдану, келешекке үлгі ету қажет.

Бұл тақырыпты зерттеудегі негізгі мақсатым: Сол кезеңдегі «Қазақ» газетінің ұстанған бағыты және оның ұлттық санаға қандай әсер болғандығымен танысу болатын.

Осы мақсатқа жетуде, мынандай міндеттер қойдым:

осы уақытттағы қоғамдық саяси жағдай туралы қарастыру;
есімі арамызға қайта оралған арыстарымыздың өмір жолы, атқарған қызметтерімен танысу;
олардың осы баспасөз қызметіне араласуына әсер еткен факторлар;
қазіргі кездегі тарихтың жазылуында осы тақырыптың алатын орнын анықтау.

Бүгінгі ұрпақ атын енді естіп, мәні мен маңызына тамсанып тұрған уақытта, өз заманының энциклопедиялық басылымына айнаған бүгінгі қалың оқырман қызыға оқуға қолы жетпес қасиетті «Қазақы» зерттеу құндылығы арта түсті.

Қаншама жылдар қара күйе жағылған газеттің ақ-қарасын айырып, тарихи - әлеуметтік орнын айқындауда.

Сондықтан оның бай материалын саралау, жүйелеу, зерттеу уақыттың талабынан туындап отыр.

Дерек көзі: Тақырыптың деректемелік негізі Ә. Бөкейхановтың, А. Байтұрсыновың және өзге Алаш қайраткерлерінің 1913-1918 жылдары «Қазақ» газетінде жарияланған еңбектері болып табылады. Бұл еңбектерінде Алаш азаматары сол кездегі қоғам шындығын сипаттап, Қазақ газеті арқылы қазаққа жеткізе білген. Ә. Бөкейханов 1913 жылғы ақпаннан бастап Орынбордан шыға бастаған қазақтың негізін қалап, бағыт-бағдарын анықтаушылардың бірі болып қоймай, сондай-ақ газеттің ыстық суығын көрген ең белсенді авторлардың бірі болған ұлы күрескердің сол кездегі баспасөздегі жарық көрген, ағартушылық демократтық, оқу - ғылымға шақыратын, қоғамдық жағдайды таныстыратын Рухани мәдениет қарауынан, «Мұсылман съезі», «Неміс мәдениеті», «Ашық хат» мақалары бар.

А. Байтұрсынов газет беттерінде қазақ жұртына өнер білім шұғылысына саяси және рухани жетілуге үндеген көсем сөздерін жариялаған.

А. Байтұрсынов мақалаларының кейбірі: «Қазақ һәм Дума», «Көшпелі һәм отырықшы норма», «Оқыту жайынан».

«Қазақ һәм Дума» деген мақаласында «Қазақтың көбі Думаның атын білсе де, жайын жақсы білмейді. Білмеген соң ойлайды: «Тілеген тілегі Думаға жетсе, тілегі бола қалады» деп. Бүгінгі Дума осындай күннен алыс», -деген ой айтқан, Думаның дәрменсіздік мәнін ашқан.

Зерттелу деңгейі: «Қазақ» газетін зерттеуге кеңес заманында тиісті мүмкіндік болмағаны белгілі.

1919 жылы тамызда РСФСР-ң Ұлт істері жөніндегі халық комиссараты органында А. Байтұрсыновтың мақаласы жарияланды. Осы шағын көлемді еңбегінде А. Байтұрсынов 1917 жылғы Ақпан және Қазан революцияларын қазақ халқының қала қарсы алуына өз бағасын беріп, Алаш автономиясын жариялау мен оның үкіметін құрудағы себептерді ашып көрсеткен.

Сәкен Сейфуллиннің «Манап Шамиль» деген бүркеншік атпен «Қазақ интеллигенциясы туралы» атты 1920 жылдан кейін, қазақ зиялыларының арасында ұлттық теңдік пен азаттық идеялары таратыла бастағанын айта келіп, жас қазақ интеллигенциясының дем беруші басшылары Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов және М. Дулатов ұйымдастырған «Қазақ» газетінің төңірегіне халықтың зиялы өкілдерін топтастырып ұлттық саяси ұйым құру жолдарын іздестіреді делінген.

1920 жылдардың соңынаң бастап бір кезде «Қазақ» газетіне жетекшілік екен, оның шығуына қатысқан қайраткерлер қызметтерінен қуылып, Қазақстаннан аласталып, олардың басым көпшілігіне Совет өкіметіне жау пиғылдағы және қарсы контреволюциялық әрекеттер ұйымдастырушылар деген саяси айып тағыла бастады.

1930 жылы 4-сәуірдегі үкіммен 35 адамға әртүрлі жаза кесілді. А. Байтұрсынов әуелде өлім жазасына бұйрылып, кейін ол үкім 10 жылдық мерзімге концлагерьге отырумен алмастырылды.

1930 жылдардағы қудалаулардан кейін «Қазақ» газеті туралы ой білдіріліп, зерттеу еңбектер жазу мүмкіндігі толық жазылды. 60 жылдай уақыт бойы біздің ғылыми және саяси келмейтін жаппай қарайлайтын, оны шығарушыларды «буржуазияшыл ұлтшылдар», «халық жаулары» деп жамандайтын пікірлер жазылып, әртүрлі мінбелерден жалған сөздер айтылып келді.

1980 жылдың соңына қарай «Қазақ» газеті кертартпа ұлтшыл буржуазиялық басылым ретінде сипатталып келді. Мұның сыңаржақтылығы қазір белгілі болып отыр.

Тақырыптың зерттелу кезеңдері:

- Бірінші кезең 1920 жылдар бұл кезде «Қазақ» газетінің ұлттық демократиялық саяси қозғалысты атқарған кейбір прогессивті қызметі мойындалады. Бұрынғы Алаш қайраткерлеріде 1920 жылдары «Қазақ» газетінің елді алға бастырудағы қызметін мүмкіндігінше насихаттап, зерттеу еңбектері үшін маңызды ойларын алға тартты. Сонымен бірге «Қазақ» газетіне пролетарлық коммунистік идеологияға қарсы деп саяси айыптаулар айтылған.

- Екінші кезең 1930-1950 жылдардың арасы тотолитарлық жүйенің қысым идеологиясының шарықтау шегіне жетуіне, саяси қуғын-сүргін ұйымдастыруына байланысты «Қазақ» газетінің ол халыққа сіңірген еңбегі туралы мүлде айтылмады.

Тақырыпты зерттеу мүмкіндігі бұл жылдары болған жоқ.

- Үшінші кезең 1950 жылдарының - жартысы - 1980 жылдарының ортасы ғылымның дамуына байланысты қазақ баласының тарихы бірнеше зерттеушілер тарапынан қарастырылды.

- Төртінші кезең 1980 жылдар соңы 1990 жылдар, әсіресе тәуелсіздік жарияланған 1991 жылдан бастап «Қазақ» газетінің ел тарихындағы қызметін толық ашып көрсеуге мүмкіндіктер туды.

Шетел әдебиетінде (М. Б. Олкот, Колгейт универсеінің профессоры, АҚШ) керісінше қазақтардың ХХ ғасыр басындағы саяси қозғалысы оның дамуына үлес қосқан «Қазақ» газетінің қызметі аталуда болды.

М. Б. Олко еңбегінде «Қазақ» газетін шығарып тұрған қазақ зиялылары осы қоғамдардың бәріне жөн сілтеп, тікелей демеуші де болды. «Қазақтың» редакциялық бағыты көзі ашық қазақтардың ой - пікірін білдіруге шақырды, қалың көпшілік газет беттеріндегі уәждерге қосылды, тіпті қосылмағандарының өздеріне де газет жауап берерліктей мәселелер көтеріп отырды» - деп көрсеткен.

Х. Бекхожиннің еңбегінде қазақтың мерзімді баспасөзінің пайда болуы және даму кезеңдері аталған /35/.

Ал Қ. Бейсенбиевтің еңбегінде сол кездегі саяси идеялық ағымдарға оқтала отырып, баспасөз әлеуметттік, аграрлық - экономикалық, дін, мәдениет, ағартушылық мәселелеріне тоқталған /34/.

Кеңес дәуірінде жарық көрген әдебиетте саяси, идеологиялық себептерге байланысты «Қазақ» газетіне әділ баға беріп, онда жарияланған мақалаларға шынайы талдау жасауға мүмкіндік болмады.

М. И. Фетисовтың, Х. Бекхожиннің еңбектерінде қазақ баспасөзі туралы сөз болады. Сәйкеспейтін жат идеялар, фактологиялық тұрғыдан жеткілікті талданбай, сыңаржақ даттау пікірлер жасалған.

Б. Кенжебаев еңбегінде қазақ баспасөзінің дамуы әр кезеңде де тарихи оқиғаларға байланысты зерттеліп баспасөз материалдарына талдау жасай отырып, баспасөздің белгілі кезеңінде атқарған қызметін ашып көрсетуге тырысқан.

Т. Кәкішев те қазақ баспасөзінің шығу, даму, қалыптасу кезеңдеріне жан-жақты тоқталып өткен.

Еліміздің тәуелсіздік алғаннан кейін тақырыпты шын мәнінде зерттеуге мүмкіндік туып отыр.

«Қазақ» газеті туралы Ө. Әбдімановтың еңбегі жарық көрді. Онда «Қазақ» газетінің өмірге келуі атқарған қызметі газет бетінде жарияланған материалдар арқылы сипатталады.

Сонымен бірге қазіргі баспасөз оның ішінде «Ана тілі», «Егемен Қазақстан», «Қазақ әдебиеті» сияқты газеттерде бірқатар зерттеу материалдар жарияланған. Олар М. Жармұхамедұлының, Қ. Өмірбайұлының, Т. Боранғалиұлының мақалалары жарық көрді. Бұл басылымдарда жарияланған мақалаларда қазақ баспасөзінің қалыптасауы, дамуы оның ұлттық баспасөз дәрежесіне көтерілуі маңызы бар ойлар айтылған.

1998 жылы «Қазақ энциклопедиясы» бас редакциясы «Қазақ» газетінің жинағын басып шығарды. «Алаш» азаматарының рухына бағышталған жинақ «Қазақ» газетін ұйымдастырушы һәм тұңғыш редакторы А. Байтұрсыновтың туғанына 125 жыл толу қарсаңында жарыққа шығарылды. Сол себепті «Қазақ» газетінің шығу тарихы да, ел көтерген мәселелер туралы деректер мен әдебиеттер белгілі бір дәрежеде жүйеге келтірілді.

«Қазақ» газетінің шығуы, газеттің көптеген өзекті мәселелері туралы деректер мен әдебиеттер белгілі бір дәрежеде жүйеге келтірілді.

«Қазақ» газетінің шыға бастауы туралы Санкт-Петербург қаласындағы орталық мемлекеттік мұрағат қорында ішкі істер министрлігінің рұқсат қағазы сақталған. Сол құжатта: «согласна циркулярному распоряжению 9 декабря 1905 года 14508 уведомляю главное управление, что мною одновременно с этим разрешаю киргизу 8 аула Кызылжингиской волости Тургайской области Мустафа Ахметовичу Уразаеву под ответственным в полном объеме редакторством киргиза 5 аула Тусулской волости Тургайского уезда Ахмета Байтурсынова в г. Оренбурге еженедельную газету на киргизском языке, под названием «Казах» (Киргиз) .

Баспасөз - өз заманының тарихи дерегі болғандықтан ондағы қоғамдық жағдайлар арқылы, басқа да құжаттардың көмегімен талдау жасауға болады. Ғасырдың аяғы мен ғасырдың басындағы Қазақстан даласында үлкен өзгерістер жүріп жатқан еді. Бұл жылдар әртүрлі қайшылықтарға толы болды. Қазақ даласында Ресей империясының отарлау саясатының күшеюі, капиталистік өндірістің қалыптасуы сияқты құбылыстар сол ірі өзгерістердің басты белгілерінің қатарында болатын.

Сонымен қатар, Ресейдің өз ішіндегі жағдайлар: 1905 жылғы орыс революциясы, Ресей әкімшілігінің іштей іруі айқындалған болатын. Ұлттық интеллигенция қоғамдық саяси, экономикалық өзгерістерге білек түре кірісті. Қазақ қоғамының сана сезімі мен парасаты бүкіл ресейлік дамудың деңгейіне көрінуіне олар ерекше қызмет етті.

Ғасырдың аяғы мен ғасырдың басындағы қазақ қоғамында азаматтық деген ұғым жаңа сипат алған. Жаңа сапаға ие бола басаған кезі. Оған себеп болған қоғамдық сұраныс қазақ елінің зорлықшыл отарлау саясаты нәтижесінде шұрайлы атамекенінен ысырылуы еді. Ал осы азаматтық ұранын биік көтерген жас ұлттық интеллигенция болатын. Бұған дейін жер дамуымен ел намысында қайрат көрсетіп, көсемдік танытып келген батыр, би ақсақалдары болатын.

Әрбір тарихи кезеңнің қайталанбас өз ерекшеліктері, бітім болмысы болады.

Қазақ жерлеріне ашықтан-ашық «переселендерін» қаптатып, ал жергілікті елді қамау объектісіне айналдырған қуатты империяға қарсы тұру үшін айшалы жаумен аңдыса алатын, халықың сезімімен бірге ұлттық санасында қозғау сала алатын саяси терең әлеуметтік күш керек болды. Ондай күш метраполиялық басқару аппаратты өмірге әкелген, сан жағынан көп емес ұлттық интеллегенция еді.

Қазан төңкерісі қарсаңында жоғары білімді қазақ азаматтарының саны екі жүздің үтсінде, ал арнаулы орта білімділерінің саны мыңнан асып жығылатын. Олардың арасына Сұлтан тұқымынан шыққан заң қызметкерлерінен бастап, қара жаяу шаруа ошағынан дәрігер мен мұғалімдер де бар болатын. Бес-алты миллион халық үшін бұл келірілген санның көп емес екендігі түсінікті. Бірақ ұлттық интеллигенцияның өз елінің өмірінде алатын орны мен салмағы ең алдымен оның саны мен өлшенбесе керек /14. 463. /.

Батыс пен Шығыс бірдей қозғалысқа келген тарихи кезеңде саяси қызметін бастаған қазақ қығандарына өз елінің болашағы үшін тер төгіп, абыройлы қызмет ету үшін санының аздығы кедергі бола алған жоқ. Жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ интеллигенциясының белгілі бір бөлігі зорлықшыл биліктің қол шоқтары болды, халықты тонауда патша шенеуліктерінен асып түсіп жатты. Олар үкімет жарлықтарын халыққа жеткізуші солардың орындалуын барлаушы, мемлекеттік ресми идеологияны қоғам санасына сіңіруші, қажет болса, тыңшы да міндетті атқарды.

Бірақ бағымызға қарай, ұлттық интеллигенцияның қоғамдық бітім болмысын анықтаған бұл топ емес еді. Қазақ оқығандарының ең белсенді, өндірімді еңбек еткен бөлігі патшалық билікке қарсы оппозицияда болды. А. Байтұрсынов сөзімен айтқанда, жетім қалған «халқының», жесір қалған жерінің» жоғын жоқтады. 1905 жылы жазылып олардың манифесіндей болған Қарқаралы петициясынан бастап 1917 жылы өмірге келген Алаш партиясы мен Алаш үкіметі аралығына дейін - олар жүріп өткен азапты ізденіс пен күреске толы жолы еді. Қазақ оқығандарының алғашқы буынының бұл кезеңдегі ұстанған бағыты қазақ қоғамының сол тарихи кезеңдегі даму деңгейінен туындап жатты. Сондықтан да оларға пролетарлық қозғалыстың негізінде қалыптасып, даму алған коммунистік идеологиялық кері, бостандық теңдік туысқандық ұрандарын әлемге жария еткен, бұл ұрандардың шектеулі болсада буржуазиялық ңұсқасын өмірге әкелген буржуазиялық демократия анағұрлым жақын, түсінікті көрінді.

Қазан төңкерісіне дейін қазақ ұлттық қозғалысының бастаушы болған ұлттық интелигенцияның большевиктер партиясымен келісе алмаушылыққа алып келген негізгі себеп осы еді.

Ғасырдың басында орталық тәуелдікке қарсы көтерілген елдердегі ұлт-азаттық күрес бастаушыларынан комунистік идеологины бүтіндей қабылдамағандығын көреміз және бұл толық табиғи қозғалыс болатын . Өйткені ұлт - азаттық күрестің алдында тұрған бірінші кезекті міндет таптық еркіндік емес, ұлттық саяси еркіндікке жету, яғни метраполиядан - тәуелсіз ұлттық мемлекет құру керек болатын.

Ғасырдың басында ағым қазақ қоғамым үшін өмірлік мәні бар мәселе, әрине жер еді. Патшалық әкімшілік заңдық негізде де, түрлі құйтырқы әдістер арқылы қазақтардың ең құнарлы жерлерін ішкі Ресейден көшіп келген қоныстанушыларға алып беріп отырды. Соның нәтижесінде қазақ қоғамының дәстүрлі мал шаруашылығы бұрын болмаған дағдарысқа ұшырады. Оның этнос ретінде өмір сүруіне қауіп төнді /13. 312. /.

Мемлекеттік Дума мінбесін пайдаланып, Орталық өкімет орындарына әртүрлі шағындар ұйымдастырылып, орыс тіліндегі басылымдар арқылы мәселеге орыс демократиялық қауымының назарын аударып, табанды күрес жүргізді. Ғасыр басындағы орыс басылымдарында, Шығыс елдерінде кең тараған «Тәржіман», «Уақыт» сияқты татар, сондай- ақ «Айқап», «Қазақ» сияқты қазақша газет-журналдарды ұлттық интелегенциия өкілдерінің жазған сансыз көп мақалаларындағы ортақ ең өзекті тақырып осы жер мәселесі болды.

Кез-келген отарлау саясаты жергілікті халықты шоқындыру, оны өзіне рухани тәуелді ету сияқты қосымша шараларсыз баянды болмайтындығы белгілі. Мұндай саясаттың түпкі мақсаты отарлаушы халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүр, дін, рухани мәдениет туралы сол халықтың өзінің санасында теріс пікір туғызу, ол жасаған рухани қазынаның екендігіне шек келтіру патшалық биліктің бұл саяси - экономикалық және мәдени экспансиясының тек ұлт-азаттық күрес пен ғана жауап беру мүмкін еді. Ол халықты ондай күреске малып шығу алдымен оның ұлттық санасын оятып, оған шын мәніндегі өз ауыр жағдайын түсінуге көмектесу керек болды /18. 222. /.

Сонықтан да ғасыр басындағы ұлттық интеллигенция қоғамдық саяси жұмыспен бірге ағартушылық қызметті тең алып жүрді. Олардың күшімен жарық көрген «Қазақ» газеті екі миллион тираждан астам кітап өз оқырмандарына ең алдымен қазақ шындығын терең түсініп, қорытуға, сол арқылы ұлттық сананы қалыптастыруға қызмет етуге тиісті болды. Қазан төңкерісі қарсаңында қазақ қоғамдық санасы азапты дамудың азды-көпті жолымен жүріп өтсе, ол ең алдымен ұлттық демократиялық интеллигенцияның еңбегі болатын.

Әрине, бұл арада ғасыр басындағы ұлттық интеллигенцияның өз елі алдында сіңірген еңбегін толық тізіп шығу мүмкін емес. Ол туған халқының ең ауыр тарихи кезеңінде, яғни ортағасырлық ұйқыдан ояну прогреске бет бұру әлемнің басқа халықтарымен бірге өзінің табиғи құқығы - азаттық пен теңдікке қол созған кезеңінде өмірге келіп, осы биік мақсаттарға бар жан- тәнімен қызмет етті және сол жолда азаттықтың озық үлгісін танытты.

Бұл кез-келген елдің көңілінде мақтаныш сезімін туғызатын ерлік болатын.

Аталған газет жөнінде мына мағлұматтарды келтірелік. «Қазақ» - қоғамдық саяси және әдеби газет. 1913 жылдың ақпан айынан 1918 жылдың қыркүйегіне дейін аптасына бір рет, 1915 жылы жұмасына екі рет Орынбор қаласында үзбей шығып тұрды. Алғашқы жылдары 3 мың дана, кейін тіпті 8 мың данаға дейін көбейтіліп, газеттің таралу аймағы да кең болған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.