Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы
Ж О С П А Р :
Кіріспе
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының сипаттамасы.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы (экспорт және импорт).
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын тарту.
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту жолдары.
Сыртқы экономикалық қызмет түрлері.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың бағдарламалары
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет елдердің валюта бағамы және солармен салыстыру).
2.3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану.
ІІІ. Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы.
(шет ел мемлекеттерімен салыстыру)
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының сипаттамасы.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы (экспорт және импорт).
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын тарту.
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту жолдары.
Сыртқы экономикалық қызмет түрлері.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың бағдарламалары
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет елдердің валюта бағамы және солармен салыстыру).
2.3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану.
ІІІ. Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы.
(шет ел мемлекеттерімен салыстыру)
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта барлық посткоммунистік елдерде экономикалық парадигманың ауысуы, шаруашылықты жүргізу теориясыиен тәжірибесінде гуманистік даму бағыттарының дами түсуі болып жатыр. Жақында өткен заманда экономикалық өсу қайнары басты түрде материалды-техникалық базаның қалыптасуына байланысты қарастырылды. Елдің даму деңгейі өндіріс көлемінің өсу дәрежесіне сәйкес анықталды, және адам капиталдың түпкілікті элементтері сияқты тура сондай қор ретінде болғанда, тиімділік критерийлері өндірістің негізгі элементтері қайтарымының түрлерімен ұштастырылды. Жаңа экономикалық парадигмада акценттер ығыстырылады. Оның орталығында – экономиканың тиімді сапалы түрленуге және құрымдылық ығысуға қабілеттілігін бағалау тұрады.
Экономиканың даму дәрежесі туралы аса толық түсінікті халық шаруашылығының құрылымы береді, ол нарықтық жағдайларда жеке салалардың ілгері дамуына қойылатын талаптарға сәйкес келу керек.
Елдің экономикалық құрылымы өндірістік күштердің орналасуымен, өндірістік және ғылыми потенциалдармен және материалдық өндірістің әлеуметтік-экономикалық даму қарқындарымен өзара әрекеттеседі. өндірістің тиімді орналасуы – халық шаруашылық және территориялық пропорцияларды жетілдіруге арналған база. Ғылыми ауқымды, бәсекеге қабілетті жаңа кәсіпорындарды орналастыру арқылы үйлеспеушіліктер жойылады, олар қоғамның мұқтаждықтарын есепке алумен қажетті пропорцияларды белгілейді. Ішкі құрылыстағы ығысулар да салалардың даму қарқындарына, табиғи ресурстарды және қолда бар өндірістік аппаратты пайдалануға байланысты болады
Қазіргі уақытта барлық посткоммунистік елдерде экономикалық парадигманың ауысуы, шаруашылықты жүргізу теориясыиен тәжірибесінде гуманистік даму бағыттарының дами түсуі болып жатыр. Жақында өткен заманда экономикалық өсу қайнары басты түрде материалды-техникалық базаның қалыптасуына байланысты қарастырылды. Елдің даму деңгейі өндіріс көлемінің өсу дәрежесіне сәйкес анықталды, және адам капиталдың түпкілікті элементтері сияқты тура сондай қор ретінде болғанда, тиімділік критерийлері өндірістің негізгі элементтері қайтарымының түрлерімен ұштастырылды. Жаңа экономикалық парадигмада акценттер ығыстырылады. Оның орталығында – экономиканың тиімді сапалы түрленуге және құрымдылық ығысуға қабілеттілігін бағалау тұрады.
Экономиканың даму дәрежесі туралы аса толық түсінікті халық шаруашылығының құрылымы береді, ол нарықтық жағдайларда жеке салалардың ілгері дамуына қойылатын талаптарға сәйкес келу керек.
Елдің экономикалық құрылымы өндірістік күштердің орналасуымен, өндірістік және ғылыми потенциалдармен және материалдық өндірістің әлеуметтік-экономикалық даму қарқындарымен өзара әрекеттеседі. өндірістің тиімді орналасуы – халық шаруашылық және территориялық пропорцияларды жетілдіруге арналған база. Ғылыми ауқымды, бәсекеге қабілетті жаңа кәсіпорындарды орналастыру арқылы үйлеспеушіліктер жойылады, олар қоғамның мұқтаждықтарын есепке алумен қажетті пропорцияларды белгілейді. Ішкі құрылыстағы ығысулар да салалардың даму қарқындарына, табиғи ресурстарды және қолда бар өндірістік аппаратты пайдалануға байланысты болады
Қолданылған әдебиеттер:
1. Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
“Жалпы экономикалық теория”
2. Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
4. Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
5. “Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”, 2003 жыл, 23 сәуір
6. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
Жалпы экономикалық теория.
7. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
8. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
1. Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
“Жалпы экономикалық теория”
2. Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
4. Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
5. “Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”, 2003 жыл, 23 сәуір
6. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
Жалпы экономикалық теория.
7. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
8. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
Тақырыбы: Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы
Ж О С П А Р :
Кіріспе
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
сипаттамасы.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы
(экспорт және импорт).
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын тарту.
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту жолдары.
Сыртқы экономикалық қызмет түрлері.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың бағдарламалары
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет елдердің валюта
бағамы және солармен салыстыру).
3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану.
ІІІ. Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы.
(шет ел мемлекеттерімен салыстыру)
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта барлық посткоммунистік елдерде экономикалық
парадигманың ауысуы, шаруашылықты жүргізу теориясыиен тәжірибесінде
гуманистік даму бағыттарының дами түсуі болып жатыр. Жақында өткен заманда
экономикалық өсу қайнары басты түрде материалды-техникалық базаның
қалыптасуына байланысты қарастырылды. Елдің даму деңгейі өндіріс көлемінің
өсу дәрежесіне сәйкес анықталды, және адам капиталдың түпкілікті
элементтері сияқты тура сондай қор ретінде болғанда, тиімділік критерийлері
өндірістің негізгі элементтері қайтарымының түрлерімен ұштастырылды. Жаңа
экономикалық парадигмада акценттер ығыстырылады. Оның орталығында –
экономиканың тиімді сапалы түрленуге және құрымдылық ығысуға қабілеттілігін
бағалау тұрады.
Экономиканың даму дәрежесі туралы аса толық түсінікті халық
шаруашылығының құрылымы береді, ол нарықтық жағдайларда жеке салалардың
ілгері дамуына қойылатын талаптарға сәйкес келу керек.
Елдің экономикалық құрылымы өндірістік күштердің орналасуымен,
өндірістік және ғылыми потенциалдармен және материалдық өндірістің
әлеуметтік-экономикалық даму қарқындарымен өзара әрекеттеседі. өндірістің
тиімді орналасуы – халық шаруашылық және территориялық пропорцияларды
жетілдіруге арналған база. Ғылыми ауқымды, бәсекеге қабілетті жаңа
кәсіпорындарды орналастыру арқылы үйлеспеушіліктер жойылады, олар қоғамның
мұқтаждықтарын есепке алумен қажетті пропорцияларды белгілейді. Ішкі
құрылыстағы ығысулар да салалардың даму қарқындарына, табиғи ресурстарды
және қолда бар өндірістік аппаратты пайдалануға байланысты болады
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
сипаттамасы.
Нарыққа көшу өзара байланыста жөне дүниежүзілік экономикамен
бөсекелестікте дамитын ашық түрпаттағы экономика-мен бірге дүние жүзінің
көптеген елдерімен халықаралық экономикалық байланысты кеңейтуді қажет
етеді.
Қызметтің сыртқы экономикалык, сферасы мемлекеттің, оның жеке және
заңи түлғаларының үқсас шетелдік қатысу-шылармен жөне халықаралық қаржы-
кредит институттары-мен сауда, кредит, инвестициялық, борыш, есеп-қисап,
трансферт жөне өзге де операциялар кезінде қатысуымен байланысты
қатынастардың кең шеңберін қамтиды. Басқаша айтқанда, бүл — валюталық есеп-
қисап жүйесі ортақтастыра-тын резиденттердің бейрезиденттермен, елдің
экономикалық агенттерінің "басқа дүниемен" (Ұлттық шоттар жүйесінің
түсіндірмесі бойынша) қатынастары. Бүл қатынастарда және сыртқы
экономикалық байланыстар жүйесінде қаржы үлкен рөл атқарады. Ол шаруашылық
жүргізудің эқономиқалық қүралы ретінде Қазақстанды дүниежүзілік экономикаға
ықпалдасуды (интегаиялауды) жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Халықаралық
эқономикалық байланыстар сферасында қалып-тасып отырған қаржы механизмі
Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастыгы саласында мемлеқеттік
қаржы саясатын іске асырудың қүралы болып табылады (21.1 сызба-ны қараңыз).
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық
қызметтің қаржысы өзгеше белгілерге ие. Ол тек үлттық валютада ғана емес,
сондай-ақ шетелдіқ валютада да қалыптаса-тын ресурстарда нақты түрде
көрінеді. Бөлгіштік қатынастардың міндетті суьбеқтілері шетел мемлекеті,
халықаралық үйым, фирма және басқалары арқылы шетелдік әріптестер болып
табылады. Қаржы қатынастары үлттық экономикалардың шекарасы-нан шығып
кетеді және халықаралық ықпалдастық процестің дамуы мен терендей түсуіне
жәрдемдесе отырып, оны жүзеге асырады.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
көрінеді:
қаржы көздерін іздестіру жөне халықаралық ынтымақтастықтың әр түрлі
бағыттарын қаржыландыру үшін қажетті қаржы ресурстарын жұмылдыру;
халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
халықаралық қатынастардың ербір түрін жене бұл қатынао тардың тікелей
қатысушыларын ынталандыру.
Дамудың қазіргі қезеңінде сыртқы эқономикалық байланыс-тарға мыналар
жатады:
сыртқы сауда;
шетелдік инвестициялау: бірлеСкен көсіпкерлік, соның
ішінде заңи түлғалардың мүлқіне акциялар жөне басқа бағалы
қағаздар арқылы үлестік қатысу;
концессиялар — елдің аумағынца шаруашылық жөне өзге
қызметті жүзеғе асыру үшін мемлеқет менШігіндегі табиғи ре-
сурстарды, эр түрлі объектілерді пай,цалануға мүліқ қүқықтарын
алу, меншікті жалдау;
Қазақстан Республикасының халықаралық қаржы-кредит
уйымдарына қатысуы; сыртқы экономикалық қызметтің бүл
нысанымен шетелдік кредиттер мен қарыздарды беру байланыс-
ты және халықаралық қаржы жөне басқа үйымдарға жарналар
төленеді;
ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынты-
мақтастық;
шет едцерде елшіліктерді, консулдықтарды жөне басқа
қызметкерлерді үстау жөніндегі есеп-қисаптарды жургізу.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы
(экспорт және импорт).
Сыртқы экономикалық қызметке сонымен бірге шетелдік активтерге: бағалы
қағаздарға, шетелде өнеркәсіп жөне басқа объектілер салуға капитал жұмсау
нысанындағы сыртқы инвестициялау жатады; алайда, қызметтің бүл түрі
Қазақстанда қаржылық жөне материалдық-техникалық ресурстардың
жетіспеушілігінен нашар дамыған. Мүндай активтер айтарлық-тай дөрежеде
шетке "капиталдың кемуі" болып табылады.
Арнаулы (еркін) экономикалық аймақтарды — айрықша қүқықтық жөне
эқономикалық режімі бар арнайы бөлінген аумақтарды қалыптастыру қызметтің
ереқше түрі болып табылады, олар аймақты жеделдетілген өлеуметтік-экономика-
лық дамыту үшін шетелдік капиталды, прогресивті шетеадік технологиялар мен
басқару тәжірбиесін Тарту мақсатымен қүрылады.
Аталған сыртқы эқономикалық байланыстарды дамыту рес-публиканың
шетелдермен валюта-қаржы, есеп-қисап жөне кредит қатынастарының негізіне
қойылған сызбаны қараңыз).
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
қалыптасып отырған қүрылымына байланысты Қазақ-стан экспортының едәуір
үлесі әзірше шикізатқа, түсті металда-рға, материалдарға, отынға, астыққа
және шала фабрикаттарға тиіп отыр.
Сонымен бірге кәзіргі кезде өндірістің қалыптасқан құры-лымына
байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі мине-ралдық өнімдерге - 50%
тиеді, оның үстіне мүнай мен газ кон-денсатының үлес салмағы 50% қүрайды.
Металлургия өнеркәсібінің өнімі 22,4% , химия өнеркәсібінің өнімі 5%, азық-
түлік тауарлары мен оларды өндіруге арналған шикізат 7% ала-ды.
Агроөнеркәсіп кешенінің негізгі баптары мақта талшыгы, астық және бьшғары
шикізаты болып қалуда.
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі — валюталық түсім-
ақша мен шыгындардың (өнім өңдіруге жүмсалынган шығьіндардың ішкі
бағалардагы оның қүны және қосым-ша шығыстар - көлік, жүкті ауыстырып тиеу,
порттарда, станса-ларда сақтау шығындарының) ара салмагы үгымы қодданылады.
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Экспорттың тиімділігі оның қүрылымын жетілдіруді арттыру, яғнй машина жасау
өнімін, қызметтің еңбекті және ғылымды көп қажетсінетін түрлерін көбейту
жолымен мүмкін болады.
Импортта негізгі баптар машиналар, қүрал-жабдьіқ, көлік қүраддары,
прйборлар - 41%, химия өнімдері, пластмассалар^ каучук - 15% , минералдық
өнімдер - 13%, асыл емес металдар мен оларды өңдіруге арналған шикізат —
9%, басқадай баптар — 11% болып табылады.
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын тарту.
Макроэкономикалық теорияға сәйкес экспорттың импорттан асып түсуі таза
экспорт таза үлттық өнім көлеміне (19.2 бөлімді қараңыз) оның
мультипликациялануы (көбеюі) әсерігіе байланысты үлттық экономиканы
дамытудың қолайлы факторы деп есептеледі. Сонымен бірге бүл асып түсу елдің
төлем балан-сының (ондагы сауда балансының едөуір ара салмағы жағдайын-да)
оң айырмасын тудыруы мүмкін. Жалпы валюталық қаражат-тардың экспорттық
түсімдері есебінен елдің импорты қаржыланады. Қысқа мерзімді жоспарда
импорттың экспорттан асып түсуі қолайсыз фактор болып табылмайды, өйткені
отандық тұтынушылар қажетті тауарларды, әсіресе олардың меншікті рыноктағы
тапшылығы кезінде көп алады. Алайда үзақ мерзімде бүл қүбылыс төлем
балансының пассивін теңестіру үшін пайда-ланылатын ресми валюталық
резервтердің еарқылуына ұрындыруы мүмкін. Төлем баланстарының орнықты және
үзақ тапшылықтары экономиканы күрделі қайта қүруды, сауда тосқауылда-ры мен
басқа шектеулерді қажет етеді, үлтгық валютаның қүнсыздануына, елдің сыртқы
берешегінің көбеюіне соқтырады.
Экспорт-импорт операцияларын жүргізуде республиканың негізгі
әріптестері жақын шетелдер, дамыған капиталистік елдер болып отыр.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларһіның қатысуы және республика экономика-сьін түрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бүл қара-жаттар үлттық шаруашылықтың қүрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты түтыну тауарларымен мо-лайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге үлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді қам-
тамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып табылады.
Шетел капиталы елге кредит, дамуға ресми көмек, инвести-циялар сияқты
үш әр түрлі нысаңца түседі. Алғашқы екі нысан туралы оқулықтың бөлімінде
баяндалған болатын.
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және портфелдік. Тура
инвестициялар дегеніміз шетелдік капиталды оның егесінің өз төуекелдігімен
пайда алу үшін басқа елдің экономикасына жүмсауы. Портфелдік инвестициялар
— қаражаттарды жалған ка-питалға — басқа елдің заңи және жеке түлғалары
шығаратын ба-ғалы қағаздарға жүмсау.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты
әкімшілік рәсімдерді ықшамдау: жүмыс істеу қүқығына, ел ішіңце
жүріп-түруға, кедеңціқ жөне шекаралық бақылаудан өтуге рүқсат-
тар беру, рүқсатнама беру жөне т.б.;
елдің үлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріңцегі басым-
ды салық жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру
(жеңілдетілген мөлшерлемелер, инвестицияларға немесе кредит-
терге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген баждар, жеделдетілген
амортизация (етелім) жөне басқалары);
жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану қүқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқьпуға субсидиялар беру;
пайда өкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция үғымын ала келді.
Бүл өркениетгі әлемде әлдеқашан қарым-қаты-настың қалыпты зандылығына
айналып кеткен үғым болып та-былады. Әу баста елімізге келген шетелдік
инвесторлар мүнай мен газ саласына көбірек қаржы қүйғаны мәлім. Қазіргі
уақытта да инвестицияның басым бөлігі кен-қазба байлықтарын қүрай-ды. Өз
кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы ат-қарып жатқан іргелі
істері елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның
сыртында елдің ішкі сая-си түрақтылығы, экономикадағы реформаның
бірізділікпен жүзе-ге асырыла бастауы сырттан келетін қаржының
түрақтылығына мүмкіңцік береді. 1993 жылдан 2003 жылғадейінгі кезеңце
Қазақстан экономикасына 25,8 Миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде тура
шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша Орталық Азияға
келген тура инвестициялар-дың 80 пайыздан астамын Қазақстан экономикасы
алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар әкелуге өте
қолайлы 20 елдің қатарына қостьі. Халықаралық "Моосіuz Іnyекіоге Зегуісе"
рейтинг агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте
жоғары рейтингін берді. Бүл Қаржы министірлігіне темен пайызбен,
біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің
барлық банктерінің тиісті рейтингтері жоғарылайды. Енді бүған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі түрақтылықты, саяси түрлаулылықты, эқономиканың артуы мен
реформалардың біз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта қүру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секІлді беделді Халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да Халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Респуб-ликасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 80 халықаралық үйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халықаралық қаржы-кредит жөне басқа үйымдарға қатысудан туын-
дайтын мушелік жарналарды, борыштық операциялар мен мөмілелер бойынша
к,ажетті төлемдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бедіігі
уақыт ішінде Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ
дбллары көлеміне жеткен.
Туризм өлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға әсер
ететін маңызды ері кешенді фактор болып табы-лады. Дүниежүзілік туризм
үйымының мәлімдеуінше, елемдік экономиканың бір саласы турзм жалпы үлттық
өнімнің 10 пайы-зын, халықаралық инвестицияның 11 пайызьш береді екен. Бұл
туризмнен түсетін пайданың мүнай мен көлік тасымалынан кейінгі үшінші
орынды мығым иеленіп отырғанын көрсетеді.
Ел экономикасын дамытуға үлес қосуға тиіс туризмді өркен-дету
Қазақстанда арнайы зандастырылғаны мәлім. Статистика жөніндегі
республикалық агенттік мөліметтері бойынша 2003 жылы елімізде 713 туристік
фирмалар мен агенттіктер жүмыс істеп, 229 мың туристер мен экскурсанттар
қызметін пайдаланған. Туристік фирмалардың негізгі кіріс көздері
жолсапарлық туризм болып табылады, оның үлесі 61,2 % құрайды.
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніндегі
бірқатар мөселелер өз шешімін тапты: туристік қыз-мет корсету экспортына
салынатын қосымша қүн салығы алы-нып тасталды, туроператорлық қызметгі
жүзеге асыратын туристік үйымдарға мемлекеттік қолдау көрсету "Қазақстан
Республика-сындағы туристік қызмет көрсету туралы" Заңмен бекітілді және
т.б.
Сонымен қатар, бүгінгі танда республикада туристік саланы дамытудың
шешілмей отырған бірқатар проблемалары бар. Бірқатар шынайы факторлар
саланың қалыптасуын тежеп отыр. Бүл ең аддымен туристік индустрияның
өзіндегі, онымен сабақ-тас салалардағы менеджменттің әлсіздігі, туристік
инфрақүры-лым ныеандарының негізгі қорының тозуы.
Шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді
үстауды және олардың жүмысын қаржыландыру дамудың кәзіргі кезеңінде сыртқы
экономикалық байланыстар қызметінің бірі болып отыр.
Тәуелсіз даму жылдарында еліміздің сыртқы саясатын белгілейтін
Президенттщ тікелей басшылығымен Қазақстан дип-ломатиясы ойдағыдай дамып,
6л біздің мемлекеттің әлемдік қауымдастықтан өзінің лайықты орын алуына
жақсы қызмет етті. Осы уақыт ішінде қатынас орнатқан елдеріміздің жалпы
саны 121 болды. Бүгінде Қазақстанның БҮҮ, ЮНЕСКО, ЕҚЫҮ секілді 64
халықаралық үйымда өкілдігі бар. Шет елде 50 шетедцік мекеме, соның ішінде
32 елшілік, 4 түрақты өкілдік, 2 диплома-тиялық миссия, 3 бас консулдық, 10
консулдық жөне 1 төлқүжат,виза қызметі жүмыс істейді. Көптеген елдерде
Қазақстанның елшілері қосымша елшілік қызмет атқарады.
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту жолдары.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың бағдарламалары
Сыртқы экономикалық қызметті дамытудың негізі көптеген шаруашылық
заңдарында қаланған. Бүл қызметті кеңейту өзара байланыста жөне
дүниежүзілік экономикамен бөйгелестікте да-митын ашық түрпаттағы
экономиканы қалыптастыруды қажет етеді.
Сыртқы экономикалық қызметті жетілдірудің негізіне сыртқы рынокта
республика кэсіпорындарыныц, ұйымдарының және аймақтарының дербестігін
кеңейту идеясы, коммерциялық опе-рацияларды шаруашылық жүргізуші
субъектілерге бере отырып сыртқы экономикалық қызметті мемлекет иелігінен
алу жоне ор-талык,сыздандыру қойылған (олардың іскерлік дербестігін қам-
тамасыз ету және мемлекеттік органдардың функцияларын бүл операцияларды
реттеу мен ынталандыруға шоғырландыру кезінде). Сыртқы экономикалық
қьізметті басқару негізінен қуқык,тық жоне экономикалық тутқаларга (кеден
баждары, са-лықтар, валюта бағамы, банк пайызы) аударылып отыр. Сыртқы
экономикалық қызметтің стратегиялық багыты — үлттық валю-таның түрақты
жүмыс істеуі және валюта рыногын дамыту. Ва-лютаның нарықтық багамы
экспортты кеңейту мен импортты оңтайландыру (рационализациялау) жөніндегі
сыртқы экономикалық қызметті ынталандыру мен реттеудің негізгі
элементтерінің бірі болып табылады. Кәсіпорындардың валюталық дербестігін
кеңейту үшін нарықтық багамдар бойынша оны еркін сатып алу-сатудың
валюталық ішкі рыногы қүрылган. Қалыптасқан валюта бағамының негізінде
валюта биржасында сауда-саттықты жүргізгеңде валютага сүраным мен үсынымның
агымдагы ара салмағының негізінде Үлттық банк валюталардың бағамын
белгілейді. Валюта және кредит операцияларына коммерциялық банктер шығады,
шаруашылық жүргізуші субъектілер мүлікті кепілдікке салып шетелдік
кредиттерді өздігінше тартуға қүқық алады.
Компаниялардың, фирмалардың, үйымдардың, банктердің сыртқы
экономикалық кепілдіктерін сақтандырудың жүйесі қүрылуда.
Дамудың бағдарламаларына сәйкес сыртқы экономикалық саясат сыртқы
экономикалық қызметті ырықтандыруга багыттал-ған. Дүниежүзілік конъюнктура
мен шетелдік бәсекенің қолай-сыз дамуынан үлттық рыноктың мүдделерін қоргау
үшін им-порттық тауарлардың түсуін реттеу мақсатына сәйес импорттық баждар
қайта қаралады. Ортақ мүдделері бар елдердің біртұтас экономикалық
кеңестігінің шекарасындағы сыртқы экономикалық қатынастардың негізгі
мәселелері жөніңцегі үлттық заңнама сөйкестеңдіріледі.
ТМД елдерімен сыртқы экономикалық қатынастар бөлігінде
стратегиялық курс экономикалық одақты сақтау және тәртіпке келтіру, бұл
елдердің кәсіпорындары арасында қалыптасқан ко-операцияны қолдау, әскери
өндірістерді; көлік, байланыс, энергетика, ғылыми-техникалық прогресс,
кадрларды дайындау сферасында, экологиялық проблемаларды шешуде, қорғанысты
қайта бағдарлау жөніндегі күш-жігерді біріктіру болып табылады.
Сыртқы экономикалық қызмет қалыпты жүзеге асырылуы үшін дамыған сыртқы
экономикалық инфрак,үрылым қажет. Осы мақсатпен Үкіметтің, қаржы, экономика
және бюджеттік жоспарлау министрліктерінің, Ұлттық банктің қүрылымында
сыртқы байланыстарды басқарудың органдары қүрылған. Валюталық операциялар
жасауға лицензиясы бар коммерциялық банктердің, мамандандырылған тауар
биржаларының желісі жүмыс істейді.
Сыртқы экономикалық байланыстарды басқару органдары-ның аса маңызды
функциясы валюталық қатынастарды реттеу болып табылады. Валюталық реттеу —
нормативтік-ҚүқықтЬІқ актілерді әзірлеу мен беқіту, ақпарат жинау, валюта
заңнамасы-ның сақталуын бақылау және зандарда көзделген санкцияларды
қоддану.
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық банкі, Қаржы министрлігі
зандарға сәйкес валюталық реттеу функцияларын жүзеге асыратын негізгі
валюталық реттеу органдары болып табылады. Үкімет және өзге де мемлекеттік
органдар зандарга сәйкес өз қүзырының шегінде валюталық реттеуді жүзеге
асырады. Бүл органдар сонымен бірге валюталық бақылауды да жүзеге асырады.
Мүндай фукнцияны сондай-ақ валюталық бақылаудың агенттері - уәкілетті
банктер мен уөкілетті бейбанктік қаржы мекемелері де орындайды, оларға
аЛынған лицензияларға сәйкес операциялар жүргізгеН кезде валюта
заңнамасының сақталу-ына бақылау Жасау міндеті жүктелінген.
Сыртқы экономикалық кызметті реттеудің нысандары мен әдістері
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу эр түрлі нысандар мен
өдістерді қамтиды. Реттеудің негізгі нысандары мыналар болып табылады:
сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
салық салу;
инвестициялау;
сыртқы қарыз алу;
сыртқы берешеқ
экспорт қаражаттандыру
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарга сай келеді және тура, сондай-ақ
жанама әдістерді кіріктіреді.
Тура әдістерге реттеудің окімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
жатады. Экспорт пен импортты лицензиялау мен квоталау шикізат ресурстары
мен тауар қорларының шектеулігі жагдайында ішкі рынокты толтырып,
түрақтандыру мақсатымен уақытша шаралар ретінде пайдаланылады. Сондай-ақ
сыртқы экономикалық қызметке (сыртқы саудаға, валюталық операция-ларға жөне
басқаларға) мемлекеттік монополия қойылуы мүмкін.
Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері негүрлым пәрмеңці жөне
дамыған сыртқы экономикалық қатынастарға сай болып табылады. Бүларға
салықтар, соның ішінде кеден бажда-ры, валюта бағамы, дуниежузілік бага,
сыртқы кредиттер бойын-ша пайыздық мөлшерлемелер, облигациялардың, басқа
багалы қагаз-дар мен төлем қаражаттарының багамы жатады.
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет елдердің валюта
бағамы және солармен салыстыру).
Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде
түлғаланатын ұлттық ақша бірлігінің бағасы барлық ішкі бағаларды басқа
елдің бағаларымен байланыстырады. Валюта бағамының ауытқуы отандық
түтынушылар үшін басқа елдің тауарларының бағасын өзгертеді және,
керісінше, отандық тау-арлардың багасы басқа елдің түтынушылары үшін
өзгереді. Сөйтіп, бүл өзгерістер экспорт пен импорттың тартымдылыгына эсер
етеді; ұлттық валюта бағамының басқа елдің салыстырмалы валютасынан азаюы
жағдайында экспорт дами бастайды, кері жағдайда импорт дамиды, өйткені
бірінші жағдайда отандық тауарлар шетелдіктер үшін арзандайды және бүл
тауарларға олар-дың тарапынан сураным улгая туседі; екінші жағдайда импорт-
тық тауарлар арзандайды және өздерінің елінде бүл тауарларға сураным улгая
туседі; екінші жағдайда импорттық тауарлар арзандайды және өздерінің елінде
бүл тауарларға сураным артады.
Мемлекеттің валюта бағамдарының жүйесі икемді (қүбылмалы) немесе
тіркелген валюта бағамдары түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.
Икемді бағамдар жүйесі кезінде айырбас валюталардың сүра-нымы мен
ұсынымы негізіңце жүзеге асырылады, тіркелген багамдар жүйесі кезінде
үлттық валютаның алтынға немесе басқа тұрлаулы валютаға белгілі бір
қатынасы белгілінеді; екінші жағ-дайда мемлекет бүл ара қатынасты реттеп
отырады, сөйтіп елдің төлем балансының теңгерімділігіне жету мақсатывда
валюта ры-ногының қызмбтіне араласады. Бүл орайда шетелдік валюта ба-
ғамының кемуі экспорт кезінде қүнньщ импорт кезінде өтелінетін шығасын
тудырады жөне керісінше, бүл бағамның көтерілуі кезінде ысыраптар Импорт
кезінде пайда болады, бүл қосымша экспортпен жабылуы тиіс (21.1 кеетені, А
бөлімін қараңыз).
Валюта бағамдары өзгерісінің экспорт пен импорттың көлеміне әсері
(шетелдік акша өлшемдерінде — шетелдік акша өлш. және үлттық акша өлшемінде
— ұлт. Акша елш.)
Импорт кезінде (шетелдік импортшы үшін) шетел валютасы бағамының жергілікті
валютаға салыстырмалы төмендеуі жергілікті рынокта мүмкіңціктердің
кеңейгендігін білдіреді (2-нүсқа) және керісінше, бүл бағамның артуы
импортталатын тау-арларға бағаның өсуіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ж О С П А Р :
Кіріспе
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
сипаттамасы.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы
(экспорт және импорт).
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын тарту.
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту жолдары.
Сыртқы экономикалық қызмет түрлері.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың бағдарламалары
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет елдердің валюта
бағамы және солармен салыстыру).
3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану.
ІІІ. Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы.
(шет ел мемлекеттерімен салыстыру)
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта барлық посткоммунистік елдерде экономикалық
парадигманың ауысуы, шаруашылықты жүргізу теориясыиен тәжірибесінде
гуманистік даму бағыттарының дами түсуі болып жатыр. Жақында өткен заманда
экономикалық өсу қайнары басты түрде материалды-техникалық базаның
қалыптасуына байланысты қарастырылды. Елдің даму деңгейі өндіріс көлемінің
өсу дәрежесіне сәйкес анықталды, және адам капиталдың түпкілікті
элементтері сияқты тура сондай қор ретінде болғанда, тиімділік критерийлері
өндірістің негізгі элементтері қайтарымының түрлерімен ұштастырылды. Жаңа
экономикалық парадигмада акценттер ығыстырылады. Оның орталығында –
экономиканың тиімді сапалы түрленуге және құрымдылық ығысуға қабілеттілігін
бағалау тұрады.
Экономиканың даму дәрежесі туралы аса толық түсінікті халық
шаруашылығының құрылымы береді, ол нарықтық жағдайларда жеке салалардың
ілгері дамуына қойылатын талаптарға сәйкес келу керек.
Елдің экономикалық құрылымы өндірістік күштердің орналасуымен,
өндірістік және ғылыми потенциалдармен және материалдық өндірістің
әлеуметтік-экономикалық даму қарқындарымен өзара әрекеттеседі. өндірістің
тиімді орналасуы – халық шаруашылық және территориялық пропорцияларды
жетілдіруге арналған база. Ғылыми ауқымды, бәсекеге қабілетті жаңа
кәсіпорындарды орналастыру арқылы үйлеспеушіліктер жойылады, олар қоғамның
мұқтаждықтарын есепке алумен қажетті пропорцияларды белгілейді. Ішкі
құрылыстағы ығысулар да салалардың даму қарқындарына, табиғи ресурстарды
және қолда бар өндірістік аппаратты пайдалануға байланысты болады
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
сипаттамасы.
Нарыққа көшу өзара байланыста жөне дүниежүзілік экономикамен
бөсекелестікте дамитын ашық түрпаттағы экономика-мен бірге дүние жүзінің
көптеген елдерімен халықаралық экономикалық байланысты кеңейтуді қажет
етеді.
Қызметтің сыртқы экономикалык, сферасы мемлекеттің, оның жеке және
заңи түлғаларының үқсас шетелдік қатысу-шылармен жөне халықаралық қаржы-
кредит институттары-мен сауда, кредит, инвестициялық, борыш, есеп-қисап,
трансферт жөне өзге де операциялар кезінде қатысуымен байланысты
қатынастардың кең шеңберін қамтиды. Басқаша айтқанда, бүл — валюталық есеп-
қисап жүйесі ортақтастыра-тын резиденттердің бейрезиденттермен, елдің
экономикалық агенттерінің "басқа дүниемен" (Ұлттық шоттар жүйесінің
түсіндірмесі бойынша) қатынастары. Бүл қатынастарда және сыртқы
экономикалық байланыстар жүйесінде қаржы үлкен рөл атқарады. Ол шаруашылық
жүргізудің эқономиқалық қүралы ретінде Қазақстанды дүниежүзілік экономикаға
ықпалдасуды (интегаиялауды) жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Халықаралық
эқономикалық байланыстар сферасында қалып-тасып отырған қаржы механизмі
Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастыгы саласында мемлеқеттік
қаржы саясатын іске асырудың қүралы болып табылады (21.1 сызба-ны қараңыз).
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық
қызметтің қаржысы өзгеше белгілерге ие. Ол тек үлттық валютада ғана емес,
сондай-ақ шетелдіқ валютада да қалыптаса-тын ресурстарда нақты түрде
көрінеді. Бөлгіштік қатынастардың міндетті суьбеқтілері шетел мемлекеті,
халықаралық үйым, фирма және басқалары арқылы шетелдік әріптестер болып
табылады. Қаржы қатынастары үлттық экономикалардың шекарасы-нан шығып
кетеді және халықаралық ықпалдастық процестің дамуы мен терендей түсуіне
жәрдемдесе отырып, оны жүзеге асырады.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
көрінеді:
қаржы көздерін іздестіру жөне халықаралық ынтымақтастықтың әр түрлі
бағыттарын қаржыландыру үшін қажетті қаржы ресурстарын жұмылдыру;
халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
халықаралық қатынастардың ербір түрін жене бұл қатынао тардың тікелей
қатысушыларын ынталандыру.
Дамудың қазіргі қезеңінде сыртқы эқономикалық байланыс-тарға мыналар
жатады:
сыртқы сауда;
шетелдік инвестициялау: бірлеСкен көсіпкерлік, соның
ішінде заңи түлғалардың мүлқіне акциялар жөне басқа бағалы
қағаздар арқылы үлестік қатысу;
концессиялар — елдің аумағынца шаруашылық жөне өзге
қызметті жүзеғе асыру үшін мемлеқет менШігіндегі табиғи ре-
сурстарды, эр түрлі объектілерді пай,цалануға мүліқ қүқықтарын
алу, меншікті жалдау;
Қазақстан Республикасының халықаралық қаржы-кредит
уйымдарына қатысуы; сыртқы экономикалық қызметтің бүл
нысанымен шетелдік кредиттер мен қарыздарды беру байланыс-
ты және халықаралық қаржы жөне басқа үйымдарға жарналар
төленеді;
ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынты-
мақтастық;
шет едцерде елшіліктерді, консулдықтарды жөне басқа
қызметкерлерді үстау жөніндегі есеп-қисаптарды жургізу.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы
(экспорт және импорт).
Сыртқы экономикалық қызметке сонымен бірге шетелдік активтерге: бағалы
қағаздарға, шетелде өнеркәсіп жөне басқа объектілер салуға капитал жұмсау
нысанындағы сыртқы инвестициялау жатады; алайда, қызметтің бүл түрі
Қазақстанда қаржылық жөне материалдық-техникалық ресурстардың
жетіспеушілігінен нашар дамыған. Мүндай активтер айтарлық-тай дөрежеде
шетке "капиталдың кемуі" болып табылады.
Арнаулы (еркін) экономикалық аймақтарды — айрықша қүқықтық жөне
эқономикалық режімі бар арнайы бөлінген аумақтарды қалыптастыру қызметтің
ереқше түрі болып табылады, олар аймақты жеделдетілген өлеуметтік-экономика-
лық дамыту үшін шетелдік капиталды, прогресивті шетеадік технологиялар мен
басқару тәжірбиесін Тарту мақсатымен қүрылады.
Аталған сыртқы эқономикалық байланыстарды дамыту рес-публиканың
шетелдермен валюта-қаржы, есеп-қисап жөне кредит қатынастарының негізіне
қойылған сызбаны қараңыз).
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
қалыптасып отырған қүрылымына байланысты Қазақ-стан экспортының едәуір
үлесі әзірше шикізатқа, түсті металда-рға, материалдарға, отынға, астыққа
және шала фабрикаттарға тиіп отыр.
Сонымен бірге кәзіргі кезде өндірістің қалыптасқан құры-лымына
байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі мине-ралдық өнімдерге - 50%
тиеді, оның үстіне мүнай мен газ кон-денсатының үлес салмағы 50% қүрайды.
Металлургия өнеркәсібінің өнімі 22,4% , химия өнеркәсібінің өнімі 5%, азық-
түлік тауарлары мен оларды өндіруге арналған шикізат 7% ала-ды.
Агроөнеркәсіп кешенінің негізгі баптары мақта талшыгы, астық және бьшғары
шикізаты болып қалуда.
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі — валюталық түсім-
ақша мен шыгындардың (өнім өңдіруге жүмсалынган шығьіндардың ішкі
бағалардагы оның қүны және қосым-ша шығыстар - көлік, жүкті ауыстырып тиеу,
порттарда, станса-ларда сақтау шығындарының) ара салмагы үгымы қодданылады.
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Экспорттың тиімділігі оның қүрылымын жетілдіруді арттыру, яғнй машина жасау
өнімін, қызметтің еңбекті және ғылымды көп қажетсінетін түрлерін көбейту
жолымен мүмкін болады.
Импортта негізгі баптар машиналар, қүрал-жабдьіқ, көлік қүраддары,
прйборлар - 41%, химия өнімдері, пластмассалар^ каучук - 15% , минералдық
өнімдер - 13%, асыл емес металдар мен оларды өңдіруге арналған шикізат —
9%, басқадай баптар — 11% болып табылады.
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын тарту.
Макроэкономикалық теорияға сәйкес экспорттың импорттан асып түсуі таза
экспорт таза үлттық өнім көлеміне (19.2 бөлімді қараңыз) оның
мультипликациялануы (көбеюі) әсерігіе байланысты үлттық экономиканы
дамытудың қолайлы факторы деп есептеледі. Сонымен бірге бүл асып түсу елдің
төлем балан-сының (ондагы сауда балансының едөуір ара салмағы жағдайын-да)
оң айырмасын тудыруы мүмкін. Жалпы валюталық қаражат-тардың экспорттық
түсімдері есебінен елдің импорты қаржыланады. Қысқа мерзімді жоспарда
импорттың экспорттан асып түсуі қолайсыз фактор болып табылмайды, өйткені
отандық тұтынушылар қажетті тауарларды, әсіресе олардың меншікті рыноктағы
тапшылығы кезінде көп алады. Алайда үзақ мерзімде бүл қүбылыс төлем
балансының пассивін теңестіру үшін пайда-ланылатын ресми валюталық
резервтердің еарқылуына ұрындыруы мүмкін. Төлем баланстарының орнықты және
үзақ тапшылықтары экономиканы күрделі қайта қүруды, сауда тосқауылда-ры мен
басқа шектеулерді қажет етеді, үлтгық валютаның қүнсыздануына, елдің сыртқы
берешегінің көбеюіне соқтырады.
Экспорт-импорт операцияларын жүргізуде республиканың негізгі
әріптестері жақын шетелдер, дамыған капиталистік елдер болып отыр.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларһіның қатысуы және республика экономика-сьін түрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бүл қара-жаттар үлттық шаруашылықтың қүрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты түтыну тауарларымен мо-лайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге үлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді қам-
тамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып табылады.
Шетел капиталы елге кредит, дамуға ресми көмек, инвести-циялар сияқты
үш әр түрлі нысаңца түседі. Алғашқы екі нысан туралы оқулықтың бөлімінде
баяндалған болатын.
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және портфелдік. Тура
инвестициялар дегеніміз шетелдік капиталды оның егесінің өз төуекелдігімен
пайда алу үшін басқа елдің экономикасына жүмсауы. Портфелдік инвестициялар
— қаражаттарды жалған ка-питалға — басқа елдің заңи және жеке түлғалары
шығаратын ба-ғалы қағаздарға жүмсау.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты
әкімшілік рәсімдерді ықшамдау: жүмыс істеу қүқығына, ел ішіңце
жүріп-түруға, кедеңціқ жөне шекаралық бақылаудан өтуге рүқсат-
тар беру, рүқсатнама беру жөне т.б.;
елдің үлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріңцегі басым-
ды салық жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру
(жеңілдетілген мөлшерлемелер, инвестицияларға немесе кредит-
терге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген баждар, жеделдетілген
амортизация (етелім) жөне басқалары);
жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану қүқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқьпуға субсидиялар беру;
пайда өкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция үғымын ала келді.
Бүл өркениетгі әлемде әлдеқашан қарым-қаты-настың қалыпты зандылығына
айналып кеткен үғым болып та-былады. Әу баста елімізге келген шетелдік
инвесторлар мүнай мен газ саласына көбірек қаржы қүйғаны мәлім. Қазіргі
уақытта да инвестицияның басым бөлігі кен-қазба байлықтарын қүрай-ды. Өз
кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы ат-қарып жатқан іргелі
істері елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның
сыртында елдің ішкі сая-си түрақтылығы, экономикадағы реформаның
бірізділікпен жүзе-ге асырыла бастауы сырттан келетін қаржының
түрақтылығына мүмкіңцік береді. 1993 жылдан 2003 жылғадейінгі кезеңце
Қазақстан экономикасына 25,8 Миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде тура
шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша Орталық Азияға
келген тура инвестициялар-дың 80 пайыздан астамын Қазақстан экономикасы
алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар әкелуге өте
қолайлы 20 елдің қатарына қостьі. Халықаралық "Моосіuz Іnyекіоге Зегуісе"
рейтинг агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте
жоғары рейтингін берді. Бүл Қаржы министірлігіне темен пайызбен,
біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің
барлық банктерінің тиісті рейтингтері жоғарылайды. Енді бүған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі түрақтылықты, саяси түрлаулылықты, эқономиканың артуы мен
реформалардың біз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта қүру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секІлді беделді Халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да Халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Респуб-ликасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 80 халықаралық үйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халықаралық қаржы-кредит жөне басқа үйымдарға қатысудан туын-
дайтын мушелік жарналарды, борыштық операциялар мен мөмілелер бойынша
к,ажетті төлемдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бедіігі
уақыт ішінде Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ
дбллары көлеміне жеткен.
Туризм өлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға әсер
ететін маңызды ері кешенді фактор болып табы-лады. Дүниежүзілік туризм
үйымының мәлімдеуінше, елемдік экономиканың бір саласы турзм жалпы үлттық
өнімнің 10 пайы-зын, халықаралық инвестицияның 11 пайызьш береді екен. Бұл
туризмнен түсетін пайданың мүнай мен көлік тасымалынан кейінгі үшінші
орынды мығым иеленіп отырғанын көрсетеді.
Ел экономикасын дамытуға үлес қосуға тиіс туризмді өркен-дету
Қазақстанда арнайы зандастырылғаны мәлім. Статистика жөніндегі
республикалық агенттік мөліметтері бойынша 2003 жылы елімізде 713 туристік
фирмалар мен агенттіктер жүмыс істеп, 229 мың туристер мен экскурсанттар
қызметін пайдаланған. Туристік фирмалардың негізгі кіріс көздері
жолсапарлық туризм болып табылады, оның үлесі 61,2 % құрайды.
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніндегі
бірқатар мөселелер өз шешімін тапты: туристік қыз-мет корсету экспортына
салынатын қосымша қүн салығы алы-нып тасталды, туроператорлық қызметгі
жүзеге асыратын туристік үйымдарға мемлекеттік қолдау көрсету "Қазақстан
Республика-сындағы туристік қызмет көрсету туралы" Заңмен бекітілді және
т.б.
Сонымен қатар, бүгінгі танда республикада туристік саланы дамытудың
шешілмей отырған бірқатар проблемалары бар. Бірқатар шынайы факторлар
саланың қалыптасуын тежеп отыр. Бүл ең аддымен туристік индустрияның
өзіндегі, онымен сабақ-тас салалардағы менеджменттің әлсіздігі, туристік
инфрақүры-лым ныеандарының негізгі қорының тозуы.
Шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді
үстауды және олардың жүмысын қаржыландыру дамудың кәзіргі кезеңінде сыртқы
экономикалық байланыстар қызметінің бірі болып отыр.
Тәуелсіз даму жылдарында еліміздің сыртқы саясатын белгілейтін
Президенттщ тікелей басшылығымен Қазақстан дип-ломатиясы ойдағыдай дамып,
6л біздің мемлекеттің әлемдік қауымдастықтан өзінің лайықты орын алуына
жақсы қызмет етті. Осы уақыт ішінде қатынас орнатқан елдеріміздің жалпы
саны 121 болды. Бүгінде Қазақстанның БҮҮ, ЮНЕСКО, ЕҚЫҮ секілді 64
халықаралық үйымда өкілдігі бар. Шет елде 50 шетедцік мекеме, соның ішінде
32 елшілік, 4 түрақты өкілдік, 2 диплома-тиялық миссия, 3 бас консулдық, 10
консулдық жөне 1 төлқүжат,виза қызметі жүмыс істейді. Көптеген елдерде
Қазақстанның елшілері қосымша елшілік қызмет атқарады.
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту жолдары.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың бағдарламалары
Сыртқы экономикалық қызметті дамытудың негізі көптеген шаруашылық
заңдарында қаланған. Бүл қызметті кеңейту өзара байланыста жөне
дүниежүзілік экономикамен бөйгелестікте да-митын ашық түрпаттағы
экономиканы қалыптастыруды қажет етеді.
Сыртқы экономикалық қызметті жетілдірудің негізіне сыртқы рынокта
республика кэсіпорындарыныц, ұйымдарының және аймақтарының дербестігін
кеңейту идеясы, коммерциялық опе-рацияларды шаруашылық жүргізуші
субъектілерге бере отырып сыртқы экономикалық қызметті мемлекет иелігінен
алу жоне ор-талык,сыздандыру қойылған (олардың іскерлік дербестігін қам-
тамасыз ету және мемлекеттік органдардың функцияларын бүл операцияларды
реттеу мен ынталандыруға шоғырландыру кезінде). Сыртқы экономикалық
қьізметті басқару негізінен қуқык,тық жоне экономикалық тутқаларга (кеден
баждары, са-лықтар, валюта бағамы, банк пайызы) аударылып отыр. Сыртқы
экономикалық қызметтің стратегиялық багыты — үлттық валю-таның түрақты
жүмыс істеуі және валюта рыногын дамыту. Ва-лютаның нарықтық багамы
экспортты кеңейту мен импортты оңтайландыру (рационализациялау) жөніндегі
сыртқы экономикалық қызметті ынталандыру мен реттеудің негізгі
элементтерінің бірі болып табылады. Кәсіпорындардың валюталық дербестігін
кеңейту үшін нарықтық багамдар бойынша оны еркін сатып алу-сатудың
валюталық ішкі рыногы қүрылган. Қалыптасқан валюта бағамының негізінде
валюта биржасында сауда-саттықты жүргізгеңде валютага сүраным мен үсынымның
агымдагы ара салмағының негізінде Үлттық банк валюталардың бағамын
белгілейді. Валюта және кредит операцияларына коммерциялық банктер шығады,
шаруашылық жүргізуші субъектілер мүлікті кепілдікке салып шетелдік
кредиттерді өздігінше тартуға қүқық алады.
Компаниялардың, фирмалардың, үйымдардың, банктердің сыртқы
экономикалық кепілдіктерін сақтандырудың жүйесі қүрылуда.
Дамудың бағдарламаларына сәйкес сыртқы экономикалық саясат сыртқы
экономикалық қызметті ырықтандыруга багыттал-ған. Дүниежүзілік конъюнктура
мен шетелдік бәсекенің қолай-сыз дамуынан үлттық рыноктың мүдделерін қоргау
үшін им-порттық тауарлардың түсуін реттеу мақсатына сәйес импорттық баждар
қайта қаралады. Ортақ мүдделері бар елдердің біртұтас экономикалық
кеңестігінің шекарасындағы сыртқы экономикалық қатынастардың негізгі
мәселелері жөніңцегі үлттық заңнама сөйкестеңдіріледі.
ТМД елдерімен сыртқы экономикалық қатынастар бөлігінде
стратегиялық курс экономикалық одақты сақтау және тәртіпке келтіру, бұл
елдердің кәсіпорындары арасында қалыптасқан ко-операцияны қолдау, әскери
өндірістерді; көлік, байланыс, энергетика, ғылыми-техникалық прогресс,
кадрларды дайындау сферасында, экологиялық проблемаларды шешуде, қорғанысты
қайта бағдарлау жөніндегі күш-жігерді біріктіру болып табылады.
Сыртқы экономикалық қызмет қалыпты жүзеге асырылуы үшін дамыған сыртқы
экономикалық инфрак,үрылым қажет. Осы мақсатпен Үкіметтің, қаржы, экономика
және бюджеттік жоспарлау министрліктерінің, Ұлттық банктің қүрылымында
сыртқы байланыстарды басқарудың органдары қүрылған. Валюталық операциялар
жасауға лицензиясы бар коммерциялық банктердің, мамандандырылған тауар
биржаларының желісі жүмыс істейді.
Сыртқы экономикалық байланыстарды басқару органдары-ның аса маңызды
функциясы валюталық қатынастарды реттеу болып табылады. Валюталық реттеу —
нормативтік-ҚүқықтЬІқ актілерді әзірлеу мен беқіту, ақпарат жинау, валюта
заңнамасы-ның сақталуын бақылау және зандарда көзделген санкцияларды
қоддану.
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық банкі, Қаржы министрлігі
зандарға сәйкес валюталық реттеу функцияларын жүзеге асыратын негізгі
валюталық реттеу органдары болып табылады. Үкімет және өзге де мемлекеттік
органдар зандарга сәйкес өз қүзырының шегінде валюталық реттеуді жүзеге
асырады. Бүл органдар сонымен бірге валюталық бақылауды да жүзеге асырады.
Мүндай фукнцияны сондай-ақ валюталық бақылаудың агенттері - уәкілетті
банктер мен уөкілетті бейбанктік қаржы мекемелері де орындайды, оларға
аЛынған лицензияларға сәйкес операциялар жүргізгеН кезде валюта
заңнамасының сақталу-ына бақылау Жасау міндеті жүктелінген.
Сыртқы экономикалық кызметті реттеудің нысандары мен әдістері
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу эр түрлі нысандар мен
өдістерді қамтиды. Реттеудің негізгі нысандары мыналар болып табылады:
сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
салық салу;
инвестициялау;
сыртқы қарыз алу;
сыртқы берешеқ
экспорт қаражаттандыру
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарга сай келеді және тура, сондай-ақ
жанама әдістерді кіріктіреді.
Тура әдістерге реттеудің окімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
жатады. Экспорт пен импортты лицензиялау мен квоталау шикізат ресурстары
мен тауар қорларының шектеулігі жагдайында ішкі рынокты толтырып,
түрақтандыру мақсатымен уақытша шаралар ретінде пайдаланылады. Сондай-ақ
сыртқы экономикалық қызметке (сыртқы саудаға, валюталық операция-ларға жөне
басқаларға) мемлекеттік монополия қойылуы мүмкін.
Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері негүрлым пәрмеңці жөне
дамыған сыртқы экономикалық қатынастарға сай болып табылады. Бүларға
салықтар, соның ішінде кеден бажда-ры, валюта бағамы, дуниежузілік бага,
сыртқы кредиттер бойын-ша пайыздық мөлшерлемелер, облигациялардың, басқа
багалы қагаз-дар мен төлем қаражаттарының багамы жатады.
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет елдердің валюта
бағамы және солармен салыстыру).
Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде
түлғаланатын ұлттық ақша бірлігінің бағасы барлық ішкі бағаларды басқа
елдің бағаларымен байланыстырады. Валюта бағамының ауытқуы отандық
түтынушылар үшін басқа елдің тауарларының бағасын өзгертеді және,
керісінше, отандық тау-арлардың багасы басқа елдің түтынушылары үшін
өзгереді. Сөйтіп, бүл өзгерістер экспорт пен импорттың тартымдылыгына эсер
етеді; ұлттық валюта бағамының басқа елдің салыстырмалы валютасынан азаюы
жағдайында экспорт дами бастайды, кері жағдайда импорт дамиды, өйткені
бірінші жағдайда отандық тауарлар шетелдіктер үшін арзандайды және бүл
тауарларға олар-дың тарапынан сураным улгая туседі; екінші жағдайда импорт-
тық тауарлар арзандайды және өздерінің елінде бүл тауарларға сураным улгая
туседі; екінші жағдайда импорттық тауарлар арзандайды және өздерінің елінде
бүл тауарларға сураным артады.
Мемлекеттің валюта бағамдарының жүйесі икемді (қүбылмалы) немесе
тіркелген валюта бағамдары түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.
Икемді бағамдар жүйесі кезінде айырбас валюталардың сүра-нымы мен
ұсынымы негізіңце жүзеге асырылады, тіркелген багамдар жүйесі кезінде
үлттық валютаның алтынға немесе басқа тұрлаулы валютаға белгілі бір
қатынасы белгілінеді; екінші жағ-дайда мемлекет бүл ара қатынасты реттеп
отырады, сөйтіп елдің төлем балансының теңгерімділігіне жету мақсатывда
валюта ры-ногының қызмбтіне араласады. Бүл орайда шетелдік валюта ба-
ғамының кемуі экспорт кезінде қүнньщ импорт кезінде өтелінетін шығасын
тудырады жөне керісінше, бүл бағамның көтерілуі кезінде ысыраптар Импорт
кезінде пайда болады, бүл қосымша экспортпен жабылуы тиіс (21.1 кеетені, А
бөлімін қараңыз).
Валюта бағамдары өзгерісінің экспорт пен импорттың көлеміне әсері
(шетелдік акша өлшемдерінде — шетелдік акша өлш. және үлттық акша өлшемінде
— ұлт. Акша елш.)
Импорт кезінде (шетелдік импортшы үшін) шетел валютасы бағамының жергілікті
валютаға салыстырмалы төмендеуі жергілікті рынокта мүмкіңціктердің
кеңейгендігін білдіреді (2-нүсқа) және керісінше, бүл бағамның артуы
импортталатын тау-арларға бағаның өсуіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz