Сыртқы экономикалық қатынастардағы валюта жүйесінің даму кезеңдері

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

І Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1Валюта жүйесі оның мәні құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2Сыртқы экономикалық қатынастардағы Валюта жүйесінің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10

ІІ Сыртқы экономикалық қатынастағы валюта.қаржы механизімін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Сыртқы экономикалық қызметтің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Валюталық жүйенің қызметтері, принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20

ІІІ.Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі валюта жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.1Сыртқы экономикалық қатынастар, валюта жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.2 Сыртқы экономикалық қатынастардағы валюта механизімін реттеу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

3.3 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

Кіріспе.
Валюталық - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен өзара алмасуына қызмет ететін және дүниежүзілік шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы.
Валюталық жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі Грецияда пайда болған. Олардың келесі даму кезеңдері "вексель жәрменкелері" мен басқа да Орта ғасырлық Еуропадағы сауда орталықтары болды, онда есеп айырысулар вексель арқылы жүргізілді. Халықаралық қатынастардың одан әрі дамуы өндіргіш күштерінің өсуімен, дүниежүзілік нарықтардың құрылуымен, халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуімен байланысты болды.
Валюталық жүйелер материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу, айырбас және тұтыну салаларына қатысты халықаралық экономикалық қатынастарға делдал болады.
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына, саяси жағдайға, елдер арасындағы күштердің арақатынасына тәуелді.
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе құрылды. Экономикалық тұрғыдан қарағанда - бұл шаруашылық байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан валюталық-экономикалық қатынастар жиынтығы; ұйымдық-заңдық тұрғысынан қарағанда - белгілі бір қоғамдық-экономикалық формация шегіндегі валюталық қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік-құқықтық формасы.
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды қалыптастыруға және пайдалануға, халықаралық айналымды жүзеге асыруға көмектесетін валюталық-экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде ұлттық жүйе пайда болды.
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып табылады. Оның пайда болуы: тауарлар мен көрсетілген қызметтердің халықаралық саудасы барысында, капитал және несиенің қозғалысында валюталармен өзара айырбастың қажеттігінен; дүниежүзілік және ұлттық нарықтардағы бағаларды, сондай-ақ ұлттық немесе шетелдік валюталарда бейнеленген әр түрлі елдердің құндық көрсеткіштерін салыстыруға; банктер мен фирмалардың шетел валютасындағы шоттарын уақтылы қайта бағалап отыруға байланысты негізделеді.
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің басқа бір елдердің ақша бірліктеріне бейнеленген бағасы. Әрбір елдің ұлттық валюталарын салыстыру олардың өндіріс және айырбас процессінде пайда болатын объективті құндық қатынастарына негізделеді. Валюталық бағам валюталарға сұраныс пен ұсынысқа ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді:
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп қарауға болады:
Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық саясат және т.б. экономикалық, халықаралық тәжірибеде анықталатын экономикалық тікбұрыштың шыңы сияқты: экономикалық өсу, валюта тұрақтылығы және инфляцияның төменгі қарқыны (жылына 10%-ке дейін), жұмыссыздықтың төменгі деңгейі (жылына_ 8%-ға дейін), дүниежүзілік нарықтағы теп-тендік; психологиялық: жаппай сұраныс, негізгі капиталды тәуекелден қорғануға ұмтылыс және т.б.
Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ және қажетті валютада ауыстыру мақсатыңда алтынды шетелге тасымалдау шығындарымен анықталды.
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың ақша жүйесін теңгенің айырбас бағамының күрт ауытқуының теріс салдарынан қорғауды қамтамасыз етуге тиіс.

Әдебиеттер.

1..Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.—
Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2..Банковское дело / Под ред. Сейткасымова Г.С. — Алматы:Қаржы-Қаражат, 1998.
3.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. — М., 1992.
4.Банки и банковские операции в России / Под ред. Лапидуса М.Х. - М., 1996.
5.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
6.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
7.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
8.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
9.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03. 1995.
10.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
11..«ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған лруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
15.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
16.Қазіргі заманғы нарық табиғаты және дамуы Э. П. Дунаев, И. Е. Рудакова редакциясымен - М., МГУ, 1999 ж, 81 б.
17.Кулигин П. Социалистік экономикадағы нарық. - "Вопросы экономики", 1996 ж. N 1,143

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

І Сыртқы экономикалық қатынастардың
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 8

1.1Валюта жүйесі оның мәні
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2Сыртқы экономикалық қатынастардағы Валюта жүйесінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
ІІ Сыртқы экономикалық қатынастағы валюта-қаржы механизімін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Сыртқы экономикалық қызметтің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Валюталық жүйенің қызметтері,
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІІ.Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі валюта жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .25
3.1Сыртқы экономикалық қатынастар, валюта жүйесін
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.2 Сыртқы экономикалық қатынастардағы валюта механизімін реттеу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...28
3.3
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .33
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Кіріспе.

Валюталық - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен өзара
алмасуына қызмет ететін және дүниежүзілік шаруашылықтағы валюталардың
қызмет етуі барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы.
Валюталық жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі Грецияда
пайда болған. Олардың келесі даму кезеңдері "вексель жәрменкелері" мен
басқа да Орта ғасырлық Еуропадағы сауда орталықтары болды, онда есеп
айырысулар вексель арқылы жүргізілді. Халықаралық қатынастардың одан әрі
дамуы өндіргіш күштерінің өсуімен, дүниежүзілік нарықтардың құрылуымен,
халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуімен байланысты болды.
Валюталық жүйелер материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу, айырбас
және тұтыну салаларына қатысты халықаралық экономикалық қатынастарға
делдал болады.
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың
дамуына, саяси жағдайға, елдер арасындағы күштердің арақатынасына тәуелді.
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты
валюталық жүйе құрылды. Экономикалық тұрғыдан қарағанда - бұл шаруашылық
байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан
валюталық-экономикалық қатынастар жиынтығы; ұйымдық-заңдық тұрғысынан
қарағанда - белгілі бір қоғамдық-экономикалық формация шегіндегі валюталық
қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік-құқықтық формасы.
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
қалыптастыруға және пайдалануға, халықаралық айналымды жүзеге асыруға
көмектесетін валюталық-экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде ұлттық
жүйе пайда болды.
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып табылады.
Оның пайда болуы: тауарлар мен көрсетілген қызметтердің халықаралық саудасы
барысында, капитал және несиенің қозғалысында валюталармен өзара айырбастың
қажеттігінен; дүниежүзілік және ұлттық нарықтардағы бағаларды, сондай-ақ
ұлттық немесе шетелдік валюталарда бейнеленген әр түрлі елдердің құндық
көрсеткіштерін салыстыруға; банктер мен фирмалардың шетел валютасындағы
шоттарын уақтылы қайта бағалап отыруға байланысты негізделеді.
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің басқа бір елдердің ақша
бірліктеріне бейнеленген бағасы. Әрбір елдің ұлттық валюталарын салыстыру
олардың өндіріс және айырбас процессінде пайда болатын объективті құндық
қатынастарына негізделеді. Валюталық бағам валюталарға сұраныс пен ұсынысқа
ықпал етуші көптеген факторларға байланысты өзгереді:
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп қарауға
болады:
Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы,
валюталық саясат және т.б. экономикалық, халықаралық тәжірибеде анықталатын
экономикалық тікбұрыштың шыңы сияқты: экономикалық өсу, валюта тұрақтылығы
және инфляцияның төменгі қарқыны (жылына 10%-ке дейін), жұмыссыздықтың
төменгі деңгейі (жылына_ 8%-ға дейін), дүниежүзілік нарықтағы теп-тендік;
психологиялық: жаппай сұраныс, негізгі капиталды тәуекелден қорғануға
ұмтылыс және т.б.
Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ және
қажетті валютада ауыстыру мақсатыңда алтынды шетелге тасымалдау
шығындарымен анықталды.
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда
экономиканың ақша жүйесін теңгенің айырбас бағамының күрт ауытқуының теріс
салдарынан қорғауды қамтамасыз етуге тиіс. Ұлттық валютаның объективті
белгіленген айырбас бағамы мемлекеттің макроэкономикалық тұрақтылығын
қамтамасыз ететін іргелі негіз болып табылады.
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі
басымдығы ұлттық валютаның бағамын қайта бағалауға жол бермейтін және үнемі
өзгеріп отыратын әлемдік конъюнктура жағдайында отандық өндірістің бәсекеге
қабілеттілігіне теріс әсер етпейтін бағам саясатын таңдау болуға тиіс.
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде жүргізілген
теңгені құнсыздандыру өндіруші және кейбір импорт алмастырушы салалардың
өсуіне және мемлекет экономикасының жандануына ықпал етті. Айырбас бағамы
саясаты әлемдік бағаның өзгеруіне, сыртқы сауда талабына дұрыс икемделе
отырып, ішкі экономика дамуының іргетасы болуға тиіс. Осы саясатты жаңа
технологияларды, жабдықтарды пайдалану, еңбек сапасын арттыру сияқты
факторлармен үйлестіре отырып, қатаң ұстану арқылы мемлекет жедел даму
траекториясына шыға алады.
Мұнан кейінгі бес жыл ішінде теңгенің еркін құбылмалы айырбас бағамын
сақтау көзделеді, ол құнсызданудың ел ішіндегі және шетелдегі инфляция
деңгейінің өзгеруіне барабар болуын көздейді, мұның өзі Қазақстан
тауарларының сыртқы нарықтағы баға бәсекесіне қабілеттілігінің сақталуына
және сол арқылы қалыптасып келе жатқан қолайлы экономикалық позицияның
нығаюына және Қазақстанның болашақта табысты дамуы үшін алғышарттар жасауға
ықпал етеді.
Осы валюталық режимді сақтау өндірістің және әлбетте экспорттың
шикізаттық бағытының жойылмауынан туындап отыр, яғни шикізатқа әлемдік
бағаның өзгеруіне қарай ел экономикасының жоғары осалдығы сақталады. Бұған
қоса, елдің сыртқы сауда айналымында Ресейдің үлесі жоғары, сондықтан
экономиканың дамуы Ресейдегі ахуалға тәуелді болады.

І.Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы.

1.1Валюта жүйесі оның мәні құрылымы.

XX ғасырдың орта шенінен бастап халықаралық экономикалық, қаржы-қаражат
және валюталық қатынастар өз дамуында жаңа сатыға көтерілді. Ашық экономика
құруға ұмтылыстардың басты тенденциясы сауда айырбасын жеделдетуді,
халықаралық қаржыландыруды дамытуды, жаңа валюта рыноктарын құруды, әр
түрлі елдер арасындағы валюталық-қаржылық қатынастарды кеңейтуді көздейді.
Валюталық қатынастар дегеніміз — дәстүрлі ақша қызметінің дуниежүзілік
ақша қызметіне ауысуымен байланысты жузеге асатын экономикалық
қатынастардың жиынтығы.
Дүниежүзілік ақша сыртқы сауда мен қызмет көрсетулерді, капиталдар
қозғалысын, пайданы инвестицияларға аударуды, несие және қарыз беруді,
ғылыми-техникалық айырбасты, туризмді, заңды және жеке тұлғалардың ақша
аударуын қамтамасыз етеді.
Валюталық қатынастар ұлттық және сыртқы деңгейде жүзеге асады. Ұлттық
деңгейде олар ұлттық валюта жүйесін қамтиды. Ұлттық валюта жүйесі дегеніміз
— мемлекеттік заңдармен бекітілген, елдің валюталық қатынастарын
ұйымдастыру нысаны (формасы).
Ұлттық валюта жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
* Ұлттық валюта бірлігі;
* ресми алтын-валюта қорының құрылымы;
* Ұлттық валютаның паритеті мен валюта курсын қалыптастыратын механизмі;
* валютаның айырбасталу мүмкіндігі (обратимость,конвертируемость валюты);
— валюталық шектеулердің деңгейі;
— мемлекеттің сыртқы экономикалық есептеулерді жузеге асыру тәртібі және
т. б.
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютаның курсы (құны) мен
паритеті жатады.
Валютаның курсы дегеніміз — жекелеген елдердің валюталарының ара қатысы
немесе басқа елдің валютасы арқылы көрсетілетін жеке бір ел валютасының
„бағасы".
„Паритет — валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы. Паритет валюта
курсының негізі, бірақ валюта курсы (құны) оның паритетіне дәлме-дәл
келмейді.
Салықаралық валюта жуйесі дүниежузілік шаруашылық шеңберіндегі валюталық
қатынастарды ұйымдастырудың нысаны.
Бүл жүйе дүниежүзілік капиталистік шаруашылықтың бірте-бірте қалыптасуы
нәтижесінде пайда болып, кейінірек мемлекетаралық келісімдер арқылы
заңдастырылған.
Сыртқы валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
* ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
* халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің құрамы мен құрылымы;
— валюталық паритеттер мен курстардың (валюта құнының) механизмі;
* валюталардың өзара айырбасталу жағдайы;
* халықаралық есептеулердің нысандары;
халықаралық валюта рыноктары мен дүниежүзілік алтын рыногындағы орныққан
тәртіп;
сыртқы экономикалық валюта-қаржы қозғалысын реттеуші ұйымдар
(Халықаралық валюта қоры — МВФ, Халықаралық даму банкі — МБРР және т.
б.)
Сыртқы экономикалық валюта жүйесінің негізгі міндетттеріне тұрақты
экономикалық өсуді, инфляцияны ауыздықтауды, сыртқы экономикалық айырбас
пен төлем айналымын тепе-теңдікте сақтауды қамтамасыз ету шеңберіндегі
халықаралық есептеулер мен валюта рыноктарын реттеу жатады.
1.2 Сыртқы экономикалық қатынастардағы Валюта жүйесінің даму
кезеңдері.

Сыртқы экономикалық валюта жүйесі — динамикалық, дамушы жүйе. Бұл жүйе
Батыс елдері экономикасындағы, дүниежүзілік шаруашылықтағы өзгерістер мен
қажеттіліктерге сәйкес бірте-бірте өрістеді. Өз дамуы барысында халықаралық
валюта жүйесі негізгі төрт кезеңнен өтті және сол кезеңдер халықаралық
валюта жүйесінің төрт түрін сипаттайды.
Халықаралық валюта жүйесінің бірінші түрін алтын стандарт жүйесі деп
атайды. Бұл жүйе XIX ғасырдың соңына қарай қалыптасты, Ол кезде бірқатар
мемлекеттердің валюталары ел ішіндегі рыноктарда алтынға еркін
айырбасталды.
Алтын стандарт жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
— әрбір валюта бірлігінде белгілі алтын мөлшерінің болуы;
* валютаның алтынға айырбасталу мүмкіндігінің ел ішінде мемлекет
шекарасынан тысқары жерлерде де сақталуы;
* алтын құймалардың монетаға (тиынға) айырбасталуы, алтынның еркін
экспортталуы мен импортталуы және халықаралық алтын рыноктарында еркін
сатылуы;
* алтынның ұлттық қоры мен ел ішіндегі ақша ұсынысы арасындағы қатаң
байланыстың болуы.
Алтын стандартқа негізделген халықаралық есептеулердің механизмі қатаң
курс бойынша жүргізіледі. Алтын стандарттың басқа түрлеріне, алтын монета,
алтын құйма және алтын девиз стандарттары жатады. Алтын стандарттың бір
түрінен екінші түріне көшу дүниежүзілік капитализм жүйесінің дамуы
барысында жүзеге асып отырды.
Капиталистік шаруашылықты жүргізудің бірте-бірте күрделенуі, дүниежүзілік
шаруашылық байланыстарының кеңеюі мен тереңдеуі, экономикалық
дағдарыстардың циклдық қайталаиулары экономиканы реттеуді күшейтудің
объективті қажеттігін туғызып, мемлекеттің эконо-микалық процестерге
араласуын күн тәртібіне қойды. Экономикаға мемлекеттің араласуының күшеюі
алтын стандартпен анықталатын қатаң валюта курсының реттелетін, өзара
байланысты валюта курсына айнала бастауына әсер етті.
Екінші жүйе — алтын девизді стандарт жүйесі 1922 жылғы Генуя
конференциясы шешімінің нәтижесінде пайда болды. Кейінірек бұл шешімді
капиталистік елдердің көпшілігі құптады. Алтын девизді стандарт жағдайында
банкноттар алтынға емесг басқа елдердің девиздеріне (бан-кноттар,
вексельдер, чектер) айырбасталып, содан кейін ғана алтынға ауыстырылатын
болды. Девиз валюта ретінде доллар мен фунт стерлингі қабылданды. Алтын
девизді стандарт іс жүзінде реттелетін валюта курсы жүйесіне, ең алдымен
алтын-валюталық стандарт жүйесіне көшудің алғашқы қадамдары еді.
Алтын — валюталық стандарт жүйесі XX ғасырдың 30-жылдарында пайда болып,
50-жылдардың соңына қарай толық қалыптасты. Бұл жүйе бойынша қағаз
ақшаларды алтынға айырбастау тоқтатылды. Алтын — валюталық стандарт жүйесі
Бреттон — Вудс (АҚШ) қаласында 1944 жылы өткен халықаралық конференцияда
қабылданып, өз күшіне кірді. Бреттон — Вудс валюта жүйесінің негізгі
белгілеріне мыналар жатады:
— елдер арасындағы түпкілікті ақшалай есеп айырысу қызметін алтын
атқарады;
— әр түрлі елдердің валюталары құнының өлшемі ретінде және халықаралық
несие төлеу құралы болып американдық доллар бекітілді;
— басқа елдердің орталық банктері мен үкімет мекемелері АҚШ-тың
казначейліктерінде 35 долларды бір трояндық унция мөлшеріндегі алтын курсы
бойынша айырбастайды.
Унция — ағылшын өлшем жүйесіндегі масса бірлігі, Алтынның валюталық
бағасы ресми баға негізінде қүралып, 1988 жылға дейін аса көп өзгерістерге
ұшыраған жоқ.
— валюталарды өзара салыстыру және оларды айырбастау алтын мен доллар
арқылы көрсетілген ресми валюталық паритеттер негізінде жүзеге асырылады;
— әрбір ел өз валютасы курсының тұрақтылығын басқа бір елдердщ
валюталарына салыстырмалы жағдайда қамтамасыз етуге міндетті болады;
Валюталардың рыноктық курсы белгіленген алтын немесе доллар
паритеттерінен 1%-тен артық ауытқымауға тиіс. Паритеттерді өзгерту
жұмыстары төлем балансы түрақты түрде бұзылған жағдайда ғана жүргізіледі.
— мемлекетаралық валюталық қатынастарды реттеу Бреттон-Вудс
конференциясында құрылған сыртқы экономикалық валюта қоры арқылы жүзеге
асырылады;
Бреттон-Вудс келісімі сыртқы экономикалық валюта жүйесінің дамуындағы
маңызды кезең болды. Тұңғыш рет халықаралық валюта жүйесі үкіметаралық
келісімдерге негізделді. Бреттон-Вудс жүйесі алтын долларлық стандартты
орнықтыру арқылы халықаралық сауда айналымын кеңейтуге, өнеркәсібі дамыған
елдердегі өндірістің өсуіне едәуір ықпал жасады.
60-жылдардың соңына қарай Бреттон-Вудс жүйесі күшейе түскен дүние жүзілік
шаруашылықты интернацио-налдандыру процесімен қайшылыққа келе бастады.
Трансұлттық корпорациялар қызметінде валюталық алып-сатарлықтар көбейді.
Алтын-долларлық стандарт іс жүзіыде бірте-бірте тек қана долларлық стандарт
жүйесіне айнала бастады. Ол аз дегендей АҚШ-тың өз экономикасы бірқатар
қиыышылықтарға тап болды, олардың ең бастысы Батыс Еуропа елдері мен
Жапонияның экономикалық қуаты артып, олардың ықпалының күшеюі 60-жылдардың
соңына қарай доллардың позициясын шайқалтты. Еуропа елдеріндегі доллардың
қоры орасан зор сомаға жетіп, дербес еуродоллар рыногын қалыптастырды.
ІІ.Сыртқы экономикалық қатынастағы валюта-қаржы механизімін
талдау.
2.1 Сыртқы экономикалық қызметтің сипаттамасы.
Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен
бәсекелестікте дамитын ашық тұрпаттагы экономикамсн бірге дүние жүзінің
көптеген елдерімен халықаралық экономикалық байланысты кеңейтуді қажет
етеді
Қызметтің сыртқы экопомшальщ сферасы мемлекеттің, оның жеке және занды
тұлғаларының ұқсас шетелдік қатысушылармен жөне халықаралық қаржы-кредит
институтгарымен сауда, кредит, инвестициялъіқ, борыш, есеп-қисап, трансферт
және езге де операциялар кезіэде қатысуымен байланысты қатынастардың кең
шеңберін қамгиды. Басқаша айтқаңда, бұл — валюталық есеп-қисап жүйесі
ортақтастыратын резиденттердің бейрезидештермен, елдің экономикалық
агенттерінің "басқа дүниемен" (Ұлттық шоттар жүйесінің түсіндірмесі
бойынша) қатынастары. Бұл қатынастарда және сыртқы экономикалық байланыстар
жүйесінде қаржы үлкен рөл атқарады. Ол шаруашылық жүргізудің экономикалық
құралы ретінде Қазақстанды дүниежүзілік экономикаға ықралдасуды
(интеграциялауды) жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Халықаралық экономикалық
байланыстар сферасымда қалыптасып отырған қаржы механизмі Қазақстан
Республикасының халықаралық ынтымақтастығы саласында мемелекеттік қаржы
саясатын іске асырудың құралы болып табылады.
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыс-тарға мыналар
жатады:
1) сыртқы сауда;
2) шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде
занды тұлғалардың мүлкіке акциялар және басқа бағалы қағаздар
арқылы үлестік қатысу, концессиялар — едцің аумағында шаруа-
шылық және өзге қызметті жүзеге асыру үшін мемлекет меншігін-
дегі табиғи ресурстарды, әр түрлі объектілерді пайдалануға мүлік
құқықтарын алу, меншікті жадцау;
3) елдің халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы; сырт-
қы экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер
мен қарыздарды беру байланысты және халықаралық қаржы және
басқа ұйымдарға жарналар төленеді;
4) ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынты-
мақтастық;
5) шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа
қызметкерлерді ұстау жөніндегі есеп-қисаптарды жүргізу.
Дамыған еддердің экономикасында сыртқы экономикалық қызметтің маңызды
құрамды белігін шет елдерде өнеркәсіп, азаматтық, көлік және басқа
объектілер салу құрайды; алайда, қызметтің бұл түрі республикада іс жүзінде
қаржылық және материаддық-техникалық ресурстарды; жетіспеушілігінен жоқтың
қасы. Бір мезгілде экономиканың "көлеңкелі" секторы капиталды шетелдік
активтерге жұмсалым нысаныңда сыртқы инвестициялауды жүзеге асырады: шетке
"капиталдың кемуі" болып табыла-тын шетелдік банктердегі депозиттер, бағалы
қағаздарға инвестициялау, жылжымайтын дүние-мүлікті сатып алу және т.т.
Арнаулы экономикалық аймақтарды — айрықша құқықтық жоне экономикалық
режімі бар арнайы болінген аумақтарды қалыптастыру ерекше қызмет болып
табылады, олар аймақтіі жсдслдстілісн әлеуметтік-экономикалық дамыту үшін
шггслдік кпниталды, прогрессивті шетелдік технологиялар мен басқару
тәжірибесін тарту мақсатымен құрылады.
Аталған сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту рес-публиканың
шетелдермен валюта-қаржы, есеп- қисап және кредит қатынастарының негізіне
қойылған
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі қалыптасып
отырғап кұрылымына байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі әзірше
шикізатқа, түсті металдарға, материалдарға, отынға, астыққа және шала
фабрикаттарға тиіп отыр.
Сонымсн бірге қазіргі кезде өндірістің қалыптасқан құрылымына байланысты
Қазақсган эксиортының едәуір үлесі минералдық өнімдерге 61% тиеді, оның
үстіне мұнай мен газ конденсатының үлес салмағы 60% құрайды. Біраз орынды
металлургия өнеркәсібінің өнімі, химия өнеркәсібінің өнімі, азық-түлік
тауарлары мен оларды өндіруге арналған шикізат алады. Агроөнеркәсіп
кешенінің негізгі баптары мақта талшығы, астық және былғары шикізаты болып
қалуда.
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі ~ валюталық түсім-
ақша мен шығыңдардың (өнім өндіруге жұмсалынған шығындардың, ішкі
бағалардағы оның құны және қосымша шығыстар — көлік, жүкті ауыстырып тиеу,
порттарда, стансаларда сақтау шығындарының) ара салмағы үғымы қолданылады.
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Экспорттың тиімділігі оның құрылымын жетілдіруді арттыру, яғни машина жасау
өнімін, қызметтің еңбекті және ғылымды көп қажетсінетін түрлерін көбейту
жолымен мүмкін болады.
Импорта негізгі баптар машиналар, құрал-жабдық, көлік құралдары,
приборлар, химия өнімдері, пластмассалар, каучук, минераддық өнімдер асыл
емес металдар мен оларды өндіруге арналған шикізат басқадай баптар болып
табылады.
Макроэкономикалық теориада экспорттың импорттан асып түсуі ұлттық
экономиканы дамытудың қолайлы факторы деп есептеледі. Сонымен бірге бұл
асып түсу елдің төлем балансының (ондағы сауда балансының едәуір ара
салмағы жағдайында) оң айырмасын тудыруы мүмкін. Жалпы валюталық
қаражаттардың экспорттық түсімдері есебінен елдің импорты қаржыланады.
Қысқа мерзімді жоспарда импорттың экспорттан асып түсуі қолайсыз фактор
болып табылмайды, өйткені отандық тұтынушылар қажетті тауарларды, әсіресе
олардың мешікті рыноктегі тапшылығы кезінде көп алады. Алайда ұзақ мерзімде
бұл құбылыс төлем балансмның пассивін тендестіру үшін пайдаламылатын ресми
валюталық резервтердің сарқылуына ұрындыруы мүмкін. Төлем баланстарының
орнықты және ұзақ тапшылықтары экономиканы күрделі қайта құруды, сауда
тосқауылдари мен басқа шетеулерді қажет етеді, ұлттық валютаның
құнсыздануына, елдің сыртқы берешгінің көбеюне соқтырады.
Экспорт-импорт операцииларын жүргізуде респуб)ликаның негізгі
әріптестері жақын шетелдер, дамыған капиталистік елдер болып отыр.
Сыртқы экономикалық қьгзметтің маңызды аспектісі — шетел инвесторларының
қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін шетел кредиттерін
тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын жетілдірудің басым
міндеттерін шешуэ рынокті тұтыну тауарларымен молайту және экспорттық
әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс. Кредиттерді
қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған, олар сонымен бірге
ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді қамтамсыз етудің басқа
нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып табылады,
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және қоржыңдық. Тура
инвестициялар дегеніміз шетелдік капиталды оның егесінің өз тәуекелдігімен
пайда алу үшін-басқа елдің экономикасына жұмсауы. Коржындық инвестициялар —
қаражаттарды жалған капиталға — басқа елдің заңды және жеке тұлғалары
шығаратын бағалы қағаздарға жұмсау.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді
ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедеңдік және
шекаралық бақылаудан өтуге рұқсатар беру, рұқсатнама беру және т.т.;
елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріңдегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру (жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация (өтелім) және басқалары);
жерді, жылжымайтын -дүние-мүлікті пайдалану құқығын қамтамасыз ету,
қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру; .
пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірғе ала келетіні белгілі, Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвеспщия ұғымын ала келді. Бұл
өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына айналып
кеткен ұғым болып табылады. Әу баста елімізге келген шетелдік инвесторлар
мұнай мен газ саласына көбірек қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да
инвестицияпың басым бөлігі кең қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде
Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы атқарып жатқан іргелі істері
слімізғе шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында
елдің ішкі саяси тұрақтылығы, экономикадағы реформаның бір ізділікпен
жүзеге асырыла бастауы сырттан келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік
береді. Бұрынғы кеңестік аумағында инвестиция ауқымы жағынан Қазақстанның
көш басыңда тұрғандығы да осының дәлелі. 1993 жылдан 2002 жылға дейінгі
кезеңге Қазақстан экономикасына 21 миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде
тура шетел инвестициясы тартылды, Бұл елдің әр тұрғынына 1,5 мың доллардаи
дерлік келеді деген сөз. Жыл сайынғы тура шетел инвестицияларының таза ағым
орта есеппен 8-10% құрап отыр. 2001 жылы Қазақстан Республикасына тартылған
тура шетел инвестицияларының көлемі 2,8 милиард (ІЖӨ-нің 12?3%) АҚПІ
долларын құрады. Сараптамалық бағалаулар бойынша Орталық Азияға келген
барлық тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан экономикасы алып
отыр. Дүниежүзлік банк Қазақстанды инвестициялар үшін барынша тартамды 20
елдің қатарына қосты. Бұл дегеніміз Қаржы министрлігі төмен пайызбен,
біріншіден, кредиттер алуына болады деген сөз. Екіншіден, екінші деңгейдегі
барлық банктердің тиісті рейтингілері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен
реформалардың өзіміз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеғе асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қорыэ Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықарлық каржы мекемелерімен іс-әрекеіті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 80 халықаралық ұйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттмелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халыкпралық каржы кредит және басқа ұйымдарға қатысудан
туындайтын мүшелік жарнамаларды борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша
қажетті тиімдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт
ішінде Қазақстанның халықарлық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары
көлеміне жеткен.
Туризм әлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға әсер
ететін маңызды әрі кешенді фактор болып табылады.
Ел экономикасын дамытуға үлес қосуға тиіс туризмді өркендету Қазақстанда
арнайы заңдастырылғаны мәлім. Статистика жөніндегі республикалық агенттік
мәліметтері бойынша 2001 жылы елімізде 740 туристік ұйымдар жұмыс істеп,
шетелдің 80-ге жуық туристік фирмаларымен шартқа отырып, ықпалдаса әрект
еткен. 67 мың адам туристік ұйымдардың қызметін пайдаланған.
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніңдегі бірқатар
мөселелер өз шешімін тапты: туристік қызмет көрсету экспортына сальшатын
қосымша құн салығы алынып тасталды, туроператорлық қызметті жүзеге асыратын
туристік ұйымдарға мемлекетгік қолдау көрсету "Қазақстан Республикасывдағы
туристік қызмет көрсету туралы" Заңмен бекітілді және т.т.
Сонымен қатар, бүгінгі танда республикада туристік саланы дамытудың
шешілмей отырған бірқатар проблемалары бар. Бірқатар шынайы факторлар
саланың қалыптасуын тежеп отыр. Бұл ең алдымен туристік индустрияның
өзіңдегі, онымен сабақтас салалардағы менеджменттің әлсіздігі, туристік
инфрақұрылым нысандарының негізгі қорының тозуы.
Шет елдерде елшіліктерді, консудықтарды және басқа қызметкерлерді
ұстауды және олардың жұмысын қаржыландыру дамытудың қазіргі кезеңіңде
сыртқы экономикалық байланыстар қызметінің бірі болып отыр.
Тәуелсіз дамудың он жылында еліміздің сыртқы саясатын белгілейтін
Президенттің тікелей басшылығымен Қазақстан дипломатиясы ойдағыдай дамып,
ол біздің мемлекепің әлемдік қауымдастықтан өзінің лайықты орын алуына
жақсы қызмет етті. Осы уақыт ішінде қатынас орнатқан елдеріміздің жалпы
саны 121 болды. Бүгінде Қазақстанның БҰҰ, ЮНЕСКО, ЕҚЫҰ секідді 64
халықаралық ұйымда өкілдігі бар. Шет елде 50 шетелдік мекемеміз, соның
ішінде 32 елшілік, 4 тұрақты өкілдік, 2 дипломатиялық миссия, 3 бас
консулдық, 10 консулдық және 1 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.