Қызметкерлер құрамының еңбек тиімділігін бағалау
Жоспар:
І.Кіріспе
Еңбектің экономикалық тиімділігі
ІІ.Негізгі бөлім
1. Еңбектің әлеуметтік тиімділігі
2. Өндірісті соңғы нәтижелері бойынша бағалау
ІІІ.Қорытынды
Еңбек өнімділігін басқару
І.Кіріспе
Еңбектің экономикалық тиімділігі
ІІ.Негізгі бөлім
1. Еңбектің әлеуметтік тиімділігі
2. Өндірісті соңғы нәтижелері бойынша бағалау
ІІІ.Қорытынды
Еңбек өнімділігін басқару
Еңбек қызметінің тиімділігі қоғамдық өндіріс нәтижесінің бөлігі ретінде қарастырылуы керек, себебі еңбек – өндіріске ең маңызды әсер ететін күш.
Экономикалық теорияда тиімділік алға қойылған мақсатқа жету үшін жұмсалған қорлар мен атқарылған қызмет нәтижесімен анықталады. «Капиталистік өндірістің тұрақты мақсаты минималды алдын-ала жұмсалған капитал арқасында максималды қосымша құн алудан тұрады. Яғни экономикалық капитал үрдісі өз күшін үнемдеу және қаражатты аз жұмсау арқасында өндірістің мақсатына жетуге адамзатты үйрету» деп көрсеткен К.Маркс.
В.И.Ленин тиімділік деген түсінікті еңбек өнімділігімен байланыстырып: «Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсаты аз күш жұмсау арқасында үлкен нәтижеге қол жеткізу. Яғни "максималды өнімділік екені анық" деген.
Қоғамдық өндірістің тиімділігін осы заманға сай әдіснама жасаған академик Т.С. Хачатуров көрсеткендей: «Әлеуметтік және экономикалық тиімділік экономикалық және әлеуметтік қатынаста қажет шығын арқылы табыс алуды көрсету»
«Тиімділік – сөзсіз бағалау санаты болып табылады. Шығын құндылығының нәтиже құндылығына үнемі байланыста болғанымен тиімді» - деп ойлаған американдық экономист П. Хейне.
Қазіргі уақытта еңбек әрекетінің тиімділігін өлшеу мәселесін шешетін бірде-бір тәсіл жоқ. Қиындықты туындататын мәселе мынада: қызметкерлердің қызметі еңбек барысында өндіріспен және өндіріс нәтижесімен, қоғамның әлеуметтік қызметімен, өндірістін экономикалық дамуымен және т.б. тығыз байланысты. Ғылыми тұжырымдарды талдау барысында бірнеше әдістемелік тәсілдерді көрсетуге болады. (1 - сызба)
Еңбек әрекетінің тиімділігін бағалауда негізгі 6 тұжырымдаманы бөліп көрсетеді:
• Үнемдеу (пайда) мен шығын (салым) өлшеу жолымен келген еңбектің экономикалық тиімділігін еңбек қызметінің нәтижесі аяқталған жоба (жоспар, шара) арқылы экономикалық дәлелдеуге жол береді.
• Еңбектің әлеуметтік тиімділігін сапа мен сан көрсеткіші арқылы қоғамдық еңбектің сипатын бағалау мүмкіндігін туғызады.
• Нәтижені соңғы бағалау – ірі экономикалық көрсеткіштер негізінде ұйымның еңбек әрекетінің тұтастай және оның бөлімшелерінің нәтижесі мен динамикасын анықтау нәтижесі мүмкіндік береді.
Экономикалық теорияда тиімділік алға қойылған мақсатқа жету үшін жұмсалған қорлар мен атқарылған қызмет нәтижесімен анықталады. «Капиталистік өндірістің тұрақты мақсаты минималды алдын-ала жұмсалған капитал арқасында максималды қосымша құн алудан тұрады. Яғни экономикалық капитал үрдісі өз күшін үнемдеу және қаражатты аз жұмсау арқасында өндірістің мақсатына жетуге адамзатты үйрету» деп көрсеткен К.Маркс.
В.И.Ленин тиімділік деген түсінікті еңбек өнімділігімен байланыстырып: «Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсаты аз күш жұмсау арқасында үлкен нәтижеге қол жеткізу. Яғни "максималды өнімділік екені анық" деген.
Қоғамдық өндірістің тиімділігін осы заманға сай әдіснама жасаған академик Т.С. Хачатуров көрсеткендей: «Әлеуметтік және экономикалық тиімділік экономикалық және әлеуметтік қатынаста қажет шығын арқылы табыс алуды көрсету»
«Тиімділік – сөзсіз бағалау санаты болып табылады. Шығын құндылығының нәтиже құндылығына үнемі байланыста болғанымен тиімді» - деп ойлаған американдық экономист П. Хейне.
Қазіргі уақытта еңбек әрекетінің тиімділігін өлшеу мәселесін шешетін бірде-бір тәсіл жоқ. Қиындықты туындататын мәселе мынада: қызметкерлердің қызметі еңбек барысында өндіріспен және өндіріс нәтижесімен, қоғамның әлеуметтік қызметімен, өндірістін экономикалық дамуымен және т.б. тығыз байланысты. Ғылыми тұжырымдарды талдау барысында бірнеше әдістемелік тәсілдерді көрсетуге болады. (1 - сызба)
Еңбек әрекетінің тиімділігін бағалауда негізгі 6 тұжырымдаманы бөліп көрсетеді:
• Үнемдеу (пайда) мен шығын (салым) өлшеу жолымен келген еңбектің экономикалық тиімділігін еңбек қызметінің нәтижесі аяқталған жоба (жоспар, шара) арқылы экономикалық дәлелдеуге жол береді.
• Еңбектің әлеуметтік тиімділігін сапа мен сан көрсеткіші арқылы қоғамдық еңбектің сипатын бағалау мүмкіндігін туғызады.
• Нәтижені соңғы бағалау – ірі экономикалық көрсеткіштер негізінде ұйымның еңбек әрекетінің тұтастай және оның бөлімшелерінің нәтижесі мен динамикасын анықтау нәтижесі мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Кибанов А.Я. Основы управления персоналом. Учебник. М. инфра- М.2005, 304 с.
2. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и ресторанов МН.: Новое знание, 2002, 368 с.
3. Ленин В.И. О научной организации труда. 2-ое изд. М: Полит издат. 1986, 48 с.
4. Лукашевич Н.П. Самоменеджмент. Теория и практика. Учебник М.: Нина-центр, 2007,344 с.
5. Маркс К. Энгельс ор. полн. собр. соч. 2-е изд. т. 26, 608 с.
6. Макаренко Н.Л., Касаренко Н.И. Управление персоналом организации. Учебное пособие. М: 2005, 464 с.
1. Кибанов А.Я. Основы управления персоналом. Учебник. М. инфра- М.2005, 304 с.
2. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и ресторанов МН.: Новое знание, 2002, 368 с.
3. Ленин В.И. О научной организации труда. 2-ое изд. М: Полит издат. 1986, 48 с.
4. Лукашевич Н.П. Самоменеджмент. Теория и практика. Учебник М.: Нина-центр, 2007,344 с.
5. Маркс К. Энгельс ор. полн. собр. соч. 2-е изд. т. 26, 608 с.
6. Макаренко Н.Л., Касаренко Н.И. Управление персоналом организации. Учебное пособие. М: 2005, 464 с.
Қызметкерлер құрамының еңбек тиімділігін бағалау
Жоспар:
І.Кіріспе
Еңбектің экономикалық тиімділігі
ІІ.Негізгі бөлім
1. Еңбектің әлеуметтік тиімділігі
2. Өндірісті соңғы нәтижелері бойынша бағалау
ІІІ.Қорытынды
Еңбек өнімділігін басқару
Еңбек қызметінің тиімділігі қоғамдық өндіріс нәтижесінің бөлігі ретінде қарастырылуы керек, себебі еңбек - өндіріске ең маңызды әсер ететін күш.
Экономикалық теорияда тиімділік алға қойылған мақсатқа жету үшін жұмсалған қорлар мен атқарылған қызмет нәтижесімен анықталады. Капиталистік өндірістің тұрақты мақсаты минималды алдын-ала жұмсалған капитал арқасында максималды қосымша құн алудан тұрады. Яғни экономикалық капитал үрдісі өз күшін үнемдеу және қаражатты аз жұмсау арқасында өндірістің мақсатына жетуге адамзатты үйрету деп көрсеткен К.Маркс.
В.И.Ленин тиімділік деген түсінікті еңбек өнімділігімен байланыстырып: Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсаты аз күш жұмсау арқасында үлкен нәтижеге қол жеткізу. Яғни "максималды өнімділік екені анық" деген.
Қоғамдық өндірістің тиімділігін осы заманға сай әдіснама жасаған академик Т.С. Хачатуров көрсеткендей: Әлеуметтік және экономикалық тиімділік экономикалық және әлеуметтік қатынаста қажет шығын арқылы табыс алуды көрсету
Тиімділік - сөзсіз бағалау санаты болып табылады. Шығын құндылығының нәтиже құндылығына үнемі байланыста болғанымен тиімді - деп ойлаған американдық экономист П. Хейне.
Қазіргі уақытта еңбек әрекетінің тиімділігін өлшеу мәселесін шешетін бірде-бір тәсіл жоқ. Қиындықты туындататын мәселе мынада: қызметкерлердің қызметі еңбек барысында өндіріспен және өндіріс нәтижесімен, қоғамның әлеуметтік қызметімен, өндірістін экономикалық дамуымен және т.б. тығыз байланысты. Ғылыми тұжырымдарды талдау барысында бірнеше әдістемелік тәсілдерді көрсетуге болады. (1 - сызба)
Еңбек әрекетінің тиімділігін бағалауда негізгі 6 тұжырымдаманы бөліп көрсетеді:
Үнемдеу (пайда) мен шығын (салым) өлшеу жолымен келген еңбектің экономикалық тиімділігін еңбек қызметінің нәтижесі аяқталған жоба (жоспар, шара) арқылы экономикалық дәлелдеуге жол береді.
Еңбектің әлеуметтік тиімділігін сапа мен сан көрсеткіші арқылы қоғамдық еңбектің сипатын бағалау мүмкіндігін туғызады.
Нәтижені соңғы бағалау - ірі экономикалық көрсеткіштер негізінде ұйымның еңбек әрекетінің тұтастай және оның бөлімшелерінің нәтижесі мен динамикасын анықтау нәтижесі мүмкіндік береді.
1 - схема. Еңбек іс-әрекетінің тиімділігін бағалау тәсілдерінің тұжырымдамалық схемасы
Еңбек өндірісін басқару еңбек ресурстарын талдау және жоспарлауға негіз тудыратын ең басты критерий - өнімділік (өндірү) және онымен байланысты басқа да көрсеткіштер.
Еңбек қызметі негізгі экономикалық және әлеуметтік көрсеткіш құрамын анықтайтын еңбек өмірінің сапасы қазіргі интегралды көрсеткішпен сарапшылық болып табылады.
Еңбек тиімділігінің балдық сарапшылығы мен интегралды көрсеткішті бағалау - қызметтің түйінді нәтижелері үшін ұйымның тағайынды кезін (жыл, тоқсан), сонымен қатар оның бөлімшелерін бағалауға мүмкіндік береді.
Еңбек үлесін (қатысуды) бағалау ұжымдық және жеке үлесті тарифтік емес жүйеде және қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбек ақысын уақытылы төлеу кезінде өлшеудің басты құралы болып табылады.
Еңбек қызметінің әсерлілігін бағалаудың нақты тұжырымдамасын таңдау келесі факторларға байланысты: еңбек уәждемесінің үлгілері, еңбек ақы төлеу жүйелері мен формалары, экономика салалары, ұйым аумағы, басқарма көлемі, уақыт, жоспарлау күйі, бухгалтерлік есеп жүйесі, құрылымдық бөлімше саны, жұмыскерлердің жалпы саны, информатизация және компьютеризация деңгейі, корпоративтік мәдениет деңгейі және т.б.
Сол себептен, еңбек іс-әрекетінің әсерлілігін бағалау тұжырымдамасының таңдауын биліктің алқалық ұйымы (директорлар кеңесі, басқарма) еңбек ұжымының немесе ұйым кәсіподағының келісімімен жасағаны дұрыс.
Экономикалық тиімділіктің негізгі көрсеткіштерін қарастырайық.
Экономикалық тиімділіктің еселігі үнемнің (пайда) қатынасы сияқты есептеледі, нақты нәтиженің енгізуінен шығындарға дейін формула бойынша:
Е = Э3,
Е - экономикалық тиімділік, сыбағалар; Э - үнем немесе пайда, тт.; 3 - үнем үшін шығындар, тг.
Ақырында, тиімділік - салыстырмалы көрсеткіш болып табылады. Тиімділікті мардымдылықпен және өндірімділікпен шатастыруға болмайды. Мардымдылық - тағайындалған мерзімдерде нақты нәтижеге қол жеткізу табысы, натурал бірліктерде (шт., тг, кг). Өндірімділік - шығарылған өнім көлемінің жұмыскерлердің (тг,адам) жалпы санына қатынасы.
Шығын өтімділігінің мерзімі неше жылда капиталды шығындар ақталатындығын көрсетеді және капиталды шығындардың алынып отырған үнемділікке қатынасы ретінде мына формуламен аныталады:
Т=ЗЭ.
Келтірілген шығындар НОТ және НТП жобасын енгізуге, бизнес жоспар нұсқасының сарапшылығына, басқарманың жетілдірілуіне, есептеуші техниканың түрлі нұсқасының игерушілігі үшін ыңғайлы. Олар түрлі іс-шараның ағымдағы және күрделі шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді. Ол мына формуламен есептеледі:
Пi = Сi + (Кi х Е),
Пi - келтірілген шығындар, i - нұсқалар, тг.; Сi - ағымдағы (пайдаланбалы,ауыспалы) i-нұсқасына байланысты шығындар, тг. i-нұсқасына байланысты Кі - күрделі шығындар, тг. Е - шығындардың экономикалық тиімділігінің еселігі, пай.
Есептің мысалын қарайық. Біз есептеуші техника игерушілігінің екі түрлі нұсқасын - АРМ инженердің қызметкерлер құрамын келесі бастапқы деректермен салыстырамыз:
1 нұсқа: С1 = 60 000 тг.; К1 = 50 000 тг.
2 нұсқа: С2 = 50 000 тг.; К2 = 60 000 тг.
Е екі нұсқа бойынша 0,25 мәнін қабылдайды.
Келтірілген шығынның есебін анықтаймыз:
П1= 60 000+ 50 000 х 0,25 = 72 500 тг.
П2 = 50 000 + 60 000 х 0,25 = 65 000 тг.
Екінші нұсқаның тиімдірек екенін көруімізге болады, күрделі шығынның көбеюі ағымдағы шығынның төмендеуі және келтірілген шығынның 7250 тг-ге төмендеуіне алып келеді.
Жылдық экономикалық нәтиже шынайы пайданы іс-шараның енгізуінен нақты жылда бағалауға мүмкіндік береді. Осы көрсеткіш жылдық үнемділікпен және күрделі шығынның сыбағасының арасындағы көрсеткіш
осы формуламен анықталады:
Эжыл = Э - (К х Е).
Біздің мысалымыз үшін:
Э = 500 000 тгжыл, к = 2 000 000 тг., Е = 0,2 (еселік тиімділік).
Эжыл= 500 000 тг. - 2 000 000 тг. х 0,2 = 100.000 тг.жыл.
Айтылмыш іс-шараны енгізу экономикалық мақсатты шара. Дисконтталған шығындар ұзақ мерзімді жобаны жүзеге асыру кезінде инвестицияның түрлі жылдық мағыналарында, банктік кредитке тең емес пайыздық төлемдер жүргізу кезінде, сонымен қатар 5% астам жылдық инфляцияның шарттарында және инвестицияға күтілетін жылдық экономикалық әсер ету кезінде қажетті. Жоба мерзімі үшін дисконтталған шығындар келесі формуламен есептеледі [35, с.122-134]
So - бір уақыттағы (инвестициялық) шығындар; S1, S2..., St, Sn..., - уақыттың (жылдар) есептік кезеңдеріне шығындар; г - дисконттық ұтыс тігу, сыбағалар; п - жоба өмірінің (жүзеге асу) ұзақтығы есептік кезеңдерде (жылдар). Есептік кезеңдерге шығындар (жылдар) жоба өмірі мерзімінің ұзақтығында бірдей болса, дисконттық шығын сомасы үшін арналған формула келесідей өзгереді:
S = S0 + St x F5(r, n).
St - әр есептік кездегі орташа шығындар (жыл); F5(r, n) - ақша бірлігі ағымдық анниутет құнының бесінші функциясы.
Нақты жағдайды қарайық.
Кәсіпорында жабдықтың саябағы бар, керек:
- күрделі жөндеу өткізу және ары қарай пайдалану (1-інші жоба);
- ескі жабдықты жаңа жабдықпен алмастыру (2-нші жоба).
Бірінші жобада So есебімен ол күрделі жөндеудің есебімен ескі жабдықтың қалдық құнынан жинақталады. Кейінгі жылдарда оны пайдалану бойынша ағымдағы операциялық шығындар орын алады. Барлық қалған операциялық шығындар екі нұсқада бірдей болып саналады және есепке қабылданбайды. Ақырында, дисконттық шығынның сомасы бірінші жобада S1 құрайды:
S 1 = S0c + S K.P + S m.o. x F5(r, n),
So.c - жабдықтың қалдық құны, тг.; SK.P - күрделі жөндеу құны, тг.; Sm.o. - күрделі жөндеуден кейін жабдықтың техникалық қызмет көрсетуіне жылдық шығындар, тг.
Екінші жобада So - бұл ескі жабдықтың жөндеуіне арналған, алғашқы құны бойынша сатылған ескі құралдың құнын шегерген кездегі жаңа жабдықты сатып алу және жөндеу инвестициялары. Дисконттық шығынның сомасы екінші S2 жобада құрайды:
S2 = (Sn.c - So.c) + S2m.o. x F5(r,n),
Sn.c - жаңа жабдықтың алғашқы құны, тг.; So.c - сатылымнан кейінгі (немесе қолданыстан кейінгі) ескі жабдықтың қалдық құны, тг; S2m.o. - жаңа жабдықтың қызмет көрсетуіне орта жылдық шығындар, тг.
Жабдықтың күрделі жаңаруы тиімді, егер екінші жобаға қатысты жиынтық дисконттық шығындар аз болса, яғни S2 S1. Әйтпесе, күрделі жөндеудің 1-інші жобасы тиімді. S1 және S2 есептеу формуласын алынған теңсіздікке қоямыз, қажетті өзгерістерді жасаймыз және жаңа формула аламыз:
Sn 2So.c + Sk.p + (S[1]m.o. - S[2]m.o) + F5(r,n),
Есептің мысалы:
Цехта 12 жабдық бар, олардың қалдық құны 2So.c = 660 000 тг. Станоктарға күрделі жөндеу жүргізсе, ол Sk = 460 000 тг сомасына айналады. Жөндеулі жабдықтың қызмет көрсетуіне кеткен шығындар S1m.о = 200000 тг. құрайды, ал жаңа жабдықтың тех.қызмет көрсетуіне кеткен шығындар S2m.o. = 160000 тг., дисконттық мөлшерлеме: r = 0,19. Жоба өмірінің мерзімі л = 5 жыл. Бесінші функция F5(r = 0,19, n = 5) = 3,05763.
Шешім: Sn = 2 х 660000 + 46000 + (200000 - 160000) x 3,05763 = 190000 тг.
Тұжырым: Егер жаңа станоктар 190 000 тг. тұрса, күрделі жөндеу нұсқасы тиімдірек (1 - нұсқа).
Әлеуметтік тиімділікті жақтаушылар еңбек қызметінің тиімділігі қызметкерлер құрамының ұйымдық жұмысымен, еңбек уәждемесімен, ұжымдағы әлеуметтік - психологиялық ахуалмен анықталады, яғни қызметкерлер құрамымен жұмыс істеу әдістері мен формаларына көбірек тиесілі деп есептейді. Қызметкерлер құрамының жұмыс әсерлілігінің критериалды көрсеткіштері ретінде ұсынылады: бір қызметкердің орташа жалақысы, қызметкерлер құрамының тұрақсыздығы, ақшалай түсімдегі ФОТ салыстырмалы салмағы, жалақының өсу қарқыны, қызметкерлер құрамының квалификациялық деңгейі, еңбек және атқарушы тәртіптің деңгейі, кәсіптік-квалификациялық құрылым, жұмысшылар мен қызметкерлердің қатынасы, қызметкерлер құрамының әлеуметтік құрылымы, еңбек тәртібін бұзушылардың салыстырмалы салмағы, жеке меншікті ұрлаушылардың салыстырмалы салмағы, қызметкерлер құрамын жүктеу бірқалыптылығы, қызметкерлер құрамы жұмысының сенімділігі, қосымша шығындар деңгейі, әлеуметтік даму жоспарын жасау, ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық ахуал, қызметкерлер құрамы жұмысының сапасы.
Көрініп тұрғандай, көрсеткіштер құрамы еңбектің әлеуметтік тиімділігін жан - жақты айғақтап тұр және кейбір көрсеткіштер нақты әлеуметтік зерттеулер негізінде оперативті ақпараттың жиынын талап ететін кешенді көрсеткіштер болып табылады. Өндіріс механизациясының төмен деңгейі бар ұйымдар қатарында, сонымен қатар қайта құрылған кіші кәсіпорындарда қызметкерлер құрамына әлеуметтік менеджмент мағынасын түсінбей, өндірістік қор сияқты ықпал таныту басым болып келеді, бұл өз кезегінде үдемелі әдіснамаларды енгізу және әсерлі еңбектің әлеуметтік қорларын қолдануды қиындатады. Еңбектің әлеуметтік тиімділігінің әлдеқайда маңызды көрсеткіштерінің есептеу әдістемесін қарастырайық.
1 жұмыскердің орташа жалақысы (тг.адам) жоспарлы мерзімде еңбек төлемінің жалпы фондының ұйым қызметкерлерінің тізім бойынша орташа санына қатынасы ретінде формула бойынша анықталады:
Зcp - ФотЧср,
Фот - ұйымның қызметкерлерге еңбекақы төлеудің жалпы қоры, тг.; Чср - ұйым қызметкерлерінің тізім бойынша орташа саны, адам. Бұл жоспарлау мен есептің аймақтағы орта айлық жалақымен, күнкөріс минимумымен және бақталас-ұйымның орта айлық жалақысымен салыстырылатын маңызды көрсеткіші.
Еңбекақы төлеу қорының үлесті салмағы ұйымның ақшалай түсімінде үлкен мағынаға ие болып табылады, себебі еңбек интенсификациясы деңгейі (эксплуатация) және шығындар құрылымындағы оның экономикалық негізделген бөлігі туралы талдауға мүмкіндік береді. Бұл көрсеткіш еңбекақы төлемінің жалпы қорының салыстырмалы уақыт аралығында ұйымның ақшалай түсіміне қатынасы ретінде келесі формула бойынша анықталады:
∆Ф=ФотВх100
В - ұйымның бухгалтерлік есеп жүйесінде қабылданған жалпы табыстың көлемі (сатылым көлемі, сатылған өнім көлемі), тг.
Айтылмыш көрсеткіштің сандық мағыналары материалдық қажетсіну және механикаландырылған кәсіпорындар үшін 0,15 -0,25 диапазонында орналасқан, 0,20 - 0,35 -құрылыстық және көліктер үшін ұйымдастыру, 0,35 - 0,50 -коммерциялық және ғылыми консалтингтік білім беретін ұйымдар үшін. Алайда соңғы оқиғада ұйымның тиімділігі нөлге жақын болады.
Қызметақының өсуі орташа қызметақы үшін жоспарлы және базистік уақытты кезеңдердің арақатынасына тең:
Тз.п. = (З2З1) X 100; Тз.п. (100 + И2)
З2, З1 - сәйкесінше, жоспарлы базистік уақыт бойынша бір жұмысшының орташа қызметақысы, тг.; И2 - жоспарланған жылдағы инфляция деңгейі, %. Егер ол болмаған жағдайда есептік жылдың инфляциясын алуға болады. Жылдық есептеу мысалы: 31 = 75 600 тг., 32 = 83 160 тг.,
И2 = 15%.
Тз.п. = 8316075600 х 100 = 110%; Тз.п.115%.
Бұл мысалда қызметақының жоғарылауы жоспарлы инфляциямен желінеді. Сол себептен жоспарда жалақының 15-20% жоғарылауын ескерген жөн.
Еңбек тәртібінің деңгейі маңызды әлеуметтік көрсеткіш болып табылады, еңбек және орындау тәртібін бұзушылық жағдайының санын ортақ (орта тізімдік) қызметкерлер құрамының санына қатынасымен сипатталады және мына формуламен есептеледі:
Ут.д.=(Нт.д.+Ни.д.)Чс.р.х100
Нт.д. - еңбек тәртібін бұзушылық оқиғасының саны, кадр қызметінің (ескертпе, сөгістер) бұйрықтарында жазылған, дана; Ни.д. - ұйым басшылығының бұйрық және әмірлерінде тіркелген орындау тәртібін бұзушылық оқиғасының саны, дана. Оларға дайындық жоспардың, есеп берулердің, теңгерімдердің белгілі мерзімде аяқталмауы жатады. Чс.р - ұйымның есептік жылдағы орта қызметкерлерінің тізімі (ортатізімдік), адам. Қызметкерлер құрамының тұрақсыздығы әлеуметтік көрсеткіштерде маңызды болып табылады және ол сол есептік кезеңдегі жұмыстан шығарылған жұмыскердің жалпы қызметкерлер құрамының ортақ санының қатынасына тең:
Тп =(ЧУЧс.р.) х 100,
4V - жұмыстан өз еркімен және ҚР ЕК бабының бұзылуымен жұмыстан шыққан жұмыскерлер саны. Бұл тізімнен дәлелді себебі бар жұмысшылар алынып тасталады (әскерге шақырылу, тұрғылықты жері өзгерген кезде). Мысалы: ЧV - 107адам, Чс.р.= 1000 адам
Тп = (107 1000) х 100= 10,7%.
Бұл - қызметкерлер құрамының тұрақсыздығының бір қалыпты деңгейі.
ҚР нарықтық экономикасының ауыспалы кезінде қызметкерлер құрамының тұрақсыздығы өндіріс көлемінің қысқартылуына байланысты объективті өсті, меншік иесінің жиі ауысуымен, білікті жұмыскерлердің жұмыстан кетуімен, кәсіпорын банкроттықтарынан, жас кәсіпорындар санының пайда болуымен байланысты. Сол себептен қызметкерлер құрамы тұрақсыздығының шекараларын келесі көрсеткіш арқылы ұсынуға болады:
Тп 5% - тұрақсыздықтың төменгі (өте жақсы) деңгейі;
0 Тп 5% - айтарлықтай төмен (жақсы) деңгей (тұрақты ұжым үшін сипатталады);
10 Тп 20% - бір қалыпты деңгей (нарықда инновациялық агрессивті ұйым үшін сипатталады);
20 Тп 30% - орташа (межелі ықтимал) деңгейінің (мынадай ұйымда шығындардың іріктеп алынылуына және қызметкерлер құрамының бейімделуінің және еңбек өндірімділігінің төменделуіне алып келеді);
30 Тп 40% - жоғарғы деңгей (өнімнің және еңбек өндірімділігі сапасының төмендеуіне алып келеді; ахуал ұжымда қанағаттандырылмаған);
40 Тп 50% - үрейлі деңгей (кадрдың өте жоғарғы тұрақсыздығы өндірісті тұрақсыздандырады және бірталай ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді);
Тп 50% - дағдарысты деңгей (қызметкерлер құрамымен үздіксіз жұмыс жүргізбейді, ұжымда жағдай нашар, дағдарыс жақындайды).
Ұйымдағы жұмыс күші тұрақсыздығының деңгейіне көптеген ықпалдар әсер етеді (кәсіпорын қызметінің түрі, жұмыскердің жынысы, жасы және конъюнктурасының ортақ күйі және т.б. Мысалы, қонақ үйдің ісінде кадр тұрақсыздығының деңгейі өндірістік салаға қарағанда дәстүрлі жоғары, әйелдердің жұмыс күші ер адамдарға қарағанда тұрақсыз. Атап өтетін жағдай, жұмыс күшінің тұрақсыздығымен елеулі шығындар байланысты.
- жұмыстан шығарылған қызметкерлерге жұмсалған тікелей шығындар;
- кадр ауыстырушылығы кезіндегі өндірістің түсуі кезіндегі шығындар;
- кадрдың оқып үйрену кезіндегі өндіріс көлемінің азаюы;
- қалған қызметкерлерге мерзімсіз төлем;
- қызметкерлер құрамының тәлім-тәрбиесіне кеткен шығындар;
- оқып үйрену кезіндегі некелесудің аса жоғарғы пайызы және т.б.
Кадр тұрақсыздығының төмендеуіне негізделген ұйым жұмысы өндіріс тиімділігінің көтерілуіне ықпал ете алады. Сол себептен, жұмыстан шығарылған қызметкерлермен жұмыс істеу және кадр тұрақсыздығын қысқартуға бағытталған жоспады дайындау қызметкерлер құрамымен жұмыс істеудің маңызды элементі болып табылады.
Жұмыс уақытының шығындары ұйым уақытының нормативтік қорының қысқаруын айғақтайды және өндіріске кері әсер етеді (кіріс, пайда, өндірімділік). Жұмыс уақытының (адам-кн.адам) шығындары қызметкердің ауруы, күні бойы және мәжбүрлі іркіліс, әкімшілік демалыстар және басқа себептерден уақыт шығынының сомасы ретінде келесі формула бойынша есептеледі:
Тпот = (Тбол + Тц.в.п. + Та.о.д.)Чс.р.
Тбол - ауру себептеріне байланысты, жұмысқа жарамсыздық парақтары негізінде кадр қызметімен анықталған жұмыс уақытының шығындары, адам-кн.; Тц.в.п. - жұмыс уақыты табельдерінде жазылған, ұйымның күні бойы және мәжбүрлі іркілістерінен туындайтын уақыт шығындары, адам.-кн.; Та.о. д. - әкімшілік демалыстардан, жұмыскердің келмеуінен және басқа себептерден жұмыс уақытының шығыны, адам.-кн. Қызметтік хаттар мен өтініштер негізінде қызметкерлер құрамы бөлімімен тіркеледі.
Бір жыл үшін есептің мысалы: Тбол = 6860 адам-кн., Тц.в.п = 2300 адам. Та.о.д = 3136 адам-кн. Чс.р = 1000 адам. Сонда:
Ттоп= 6860 + 2300 +3136адам-кн1000 адам=12,3 адам-кн.адам
Осылай, жұмыс уақытының шығындары 1 жұмыскерге 12,3 адам-кн. келді.
Халықтық-психологиялық климат халықтық еңбек тиімділігінің көрсеткіші болып табылады. Ол нақты әлеуметтік мамандардың зерттеуімен анықталады, алайда өкінішке орай жұмысты ұйымдастырудың жоспары және есептік көрсеткіші болып табылмайды.
1. Әлеуметтік және психологиялық ұйым мамандарының көмегіне жүгіну. Сіз негізделген нәтиже аласыз.
2. Еңбек өмірінің сапасы атты анкета арқылы ұжымның қоғамдық пікіріне байқау жүргізу. Таңдау көлемінде ортақ ұжым саны 3-тен аспауы қажет. Сіз коллективтегі ортақ мінездеме қосындысын беретін мотивацияға толы қанағаттану мен сіздің қызметкерлер құрамы қажеттілігінің дәрежелі бағасын аласыз.
3. Ұжымдағы ахуал тестін толтырып, субьективті бағаны алу - репрезентальді мәліметтер 23 ұжым санын таңдауда пайда болады.
Тест "Ұжымдағы ахуал"
Сұрақтарды оқып, барлық сұраққа иә немесе жоқ деп жауап беріңіз. Жеке параққа төмендегідей жазуды ұсынамыз:
1 - иә, 2 - жоқ, 3 - иә және т.с.с.
Содан кейін тест кілтіне назар салыңыз.
Сұрақтар
Иә
Жоқ
1. Сіздің ұжымдағы психологиялық ахуалыңыз жақсы ма?
2. Ұжым мен меңгерушілер арасындағы қарым-қатынасыңыз жақсы ма?
3.Басқаруда қызметкерлердің қатысуы шынайы ма?
4. Ұжым мүшелері құжаттағы регламентті сақтай ма?
5. Қызметкерлердің көбі аз стресске ие ма?
6.Көп қызметкерлерде еңбекке деген позитивті ынта бар ма?
7. Шағын әлеуметтік топтарда қарым-қатынас жақсы ма (бригада, бөлімшелер)?
8.Сіз ұжымыңызды жұмысқа қабілетті деп санайсыз ба?
9.Сізге ұжымыңыздағы әлеуметтік құрылым жайлы ма?
10. Ұжымның жылдық жұмысын тиімді деп санайсыз ба?
11. Сіздің ұжымыңыз басшылыққа сенеді ма?
12. Сіздің өзіңізден жоғары тұрған басшымен қарым-қатынасыңыз жақсы деп есептейсіз бе?
13. Ұжымда адамның жеке құқығы сақталады ма?
14.Сіз кадрлық ұйымдастырудың саясатын бірқалыпты және ұзақ мерзімді деп бағалайсыз ба?
15.Қызметкерлер мен бағынушылар арасында сыйластық қарым-қатынас пен жұмыстың нормалы ережесі бар деп санайсыз ба?
16.Қызметкерлердің көбі ұйымға шынайы берілген және қиын кездерде одан кетпейді ма?
17.Қызметкерлердің маңызды бөлігі басшылық стиліне қанағаттанады ма?
18.Бөлімше жетекшілерін таңдауға мүмкіндік бар ма?
19.Сіздің бағалауыңызша басшылықтың жұмысты ұйымдастырудағы позитивті ме?
20. Ұжымның көп бөлігі болашақта сіздің ұйымыңызда жұмыс істегісі келеді ма?
Қорытынды:
Тест кілті:
"Иә" деген жауаптарды санаңыз және тест жауаптарымен салыстырыңыз:
16 баллдан жоғары болса - сіздің ұжымыңызда керемет климат немесе оларға деген жоғары баға;
12-ден - 16 балл аралығы - сіздің ұжымыңызда жақсы климат;
8-ден - 11 балл аралығы - ұжымдағы ахуал қанағаттанарлық және әкімшілікпен бірге шешілуі тиіс мәселелер бар.
7 баллдан аз - әлеуметтік-психологиялық ахуал ұжымда қанағаттанарлықтай емес. Мұндай жағдайда жұмыс ауыстыру пайдалы.
Осы ыңғайды жақтаушылар, ұйымның қызметкерлер құрамы өндіріске тікелей ықпал етуші бірлескен қоғамдық жұмыскер болып табылады деп есептейді, сондықтан өндірістің соңғы нәтижелері еңбек қызметі тиімділігінің көрсеткіші болуы тиіс. Осындай көрсеткіштер ретінде нақты кезеңдегі (жыл, тоқсан, ай) ұйым жұмысының соңғы нәтижелерінің сандық мәні алынады: тауар өнімінің көлемі, сатылған өнімнің (түсімнің) көлемі, ұйым пайдасы (теңгерімдік, жалпы, таза), 1 тг. өнімге шығатын шығындар (өзіндік құны), тиімділік деңгейі (пайданың өзіндік құнға қатынасы), ұйым табысы (жалпы, таза); өнім сапасы және т.б.
Қызметтің ақырғы нәтижелерінің негізгі көрсеткіштерін есептеу әдісін өндірістік ұйым тәлімінде қарастырамыз.
Өнімді, жұмыстар мен қызметтерді сатудан түскен түсім нарықтық экономикада басты көлемді көрсеткіш болып табылады. Экономиканың әртүрлі салалары мен бухгалтерлік есептің әдістеріне байланысты түсім көрсеткішіне бірқатар ұқсас көрсеткіштер бар.
Өнімді сату көлемі
Тауар өнімінің көлемі
Сатылған өнімнің көлемі
Құрылыс-құрастыру жұмыстарының көлемі
ТҮСІМ = Сатылған өнім
Тауар айналымының көлемі
Жүк тасу көлемі
Сатылған өнімдер көлемі
Заманауи экономикада түсім өнімдер, тауарлар мен қызметтердің бағасы бойынша нарықта сатудан түскен ақша қаражатының сомасы ретінде анықталады. Жоспарлау және есепке алу жүйесінде түсім (тг.) келесі формула бойынша есептеледі:
В = (М + А + 3 + 0 + Н) + П, бұл жерде М -- материалдардың, шикізаттардың, жартылай дайындалған өнімдердің, энергияның құны; А -- өтемпұлдық аударым, тг.; 3 -- еңбекақы (негізгі, қосымша, сыйақы), тг, О -- еңбекақыдан міндетті аударым (жеке тұлғалардың табыстарына салынған салық, бірыңғай әлеуметтік салық), тг.; Н -- үстеме шығындар (жалдау ақысы, пошта-телеграф, іссапар және басқалары) тг.; П -- пайда, тг.
Орташа кәсіпорын бойынша бір жылғы есептеудің үлгісі: М = 145 000 мың, А = 49 206 мың тг., 3 = 75 600 мың тг., Н = 35 200 мың тг., О = 27 594 мың тг., П = 59400 мың тг.
В = (145000 + 49206 + 75600 + 27594 + 35200) + 59400 = 392000 мың тг.
Шығындарды 392 000 мың тг. түсімнің жалпы көлеміне бөліп, 100-ге көбейтіп, шығындар бабы бойынша түсімнің құрылымын береміз:
В = (37+ 13 + 19 + ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
І.Кіріспе
Еңбектің экономикалық тиімділігі
ІІ.Негізгі бөлім
1. Еңбектің әлеуметтік тиімділігі
2. Өндірісті соңғы нәтижелері бойынша бағалау
ІІІ.Қорытынды
Еңбек өнімділігін басқару
Еңбек қызметінің тиімділігі қоғамдық өндіріс нәтижесінің бөлігі ретінде қарастырылуы керек, себебі еңбек - өндіріске ең маңызды әсер ететін күш.
Экономикалық теорияда тиімділік алға қойылған мақсатқа жету үшін жұмсалған қорлар мен атқарылған қызмет нәтижесімен анықталады. Капиталистік өндірістің тұрақты мақсаты минималды алдын-ала жұмсалған капитал арқасында максималды қосымша құн алудан тұрады. Яғни экономикалық капитал үрдісі өз күшін үнемдеу және қаражатты аз жұмсау арқасында өндірістің мақсатына жетуге адамзатты үйрету деп көрсеткен К.Маркс.
В.И.Ленин тиімділік деген түсінікті еңбек өнімділігімен байланыстырып: Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсаты аз күш жұмсау арқасында үлкен нәтижеге қол жеткізу. Яғни "максималды өнімділік екені анық" деген.
Қоғамдық өндірістің тиімділігін осы заманға сай әдіснама жасаған академик Т.С. Хачатуров көрсеткендей: Әлеуметтік және экономикалық тиімділік экономикалық және әлеуметтік қатынаста қажет шығын арқылы табыс алуды көрсету
Тиімділік - сөзсіз бағалау санаты болып табылады. Шығын құндылығының нәтиже құндылығына үнемі байланыста болғанымен тиімді - деп ойлаған американдық экономист П. Хейне.
Қазіргі уақытта еңбек әрекетінің тиімділігін өлшеу мәселесін шешетін бірде-бір тәсіл жоқ. Қиындықты туындататын мәселе мынада: қызметкерлердің қызметі еңбек барысында өндіріспен және өндіріс нәтижесімен, қоғамның әлеуметтік қызметімен, өндірістін экономикалық дамуымен және т.б. тығыз байланысты. Ғылыми тұжырымдарды талдау барысында бірнеше әдістемелік тәсілдерді көрсетуге болады. (1 - сызба)
Еңбек әрекетінің тиімділігін бағалауда негізгі 6 тұжырымдаманы бөліп көрсетеді:
Үнемдеу (пайда) мен шығын (салым) өлшеу жолымен келген еңбектің экономикалық тиімділігін еңбек қызметінің нәтижесі аяқталған жоба (жоспар, шара) арқылы экономикалық дәлелдеуге жол береді.
Еңбектің әлеуметтік тиімділігін сапа мен сан көрсеткіші арқылы қоғамдық еңбектің сипатын бағалау мүмкіндігін туғызады.
Нәтижені соңғы бағалау - ірі экономикалық көрсеткіштер негізінде ұйымның еңбек әрекетінің тұтастай және оның бөлімшелерінің нәтижесі мен динамикасын анықтау нәтижесі мүмкіндік береді.
1 - схема. Еңбек іс-әрекетінің тиімділігін бағалау тәсілдерінің тұжырымдамалық схемасы
Еңбек өндірісін басқару еңбек ресурстарын талдау және жоспарлауға негіз тудыратын ең басты критерий - өнімділік (өндірү) және онымен байланысты басқа да көрсеткіштер.
Еңбек қызметі негізгі экономикалық және әлеуметтік көрсеткіш құрамын анықтайтын еңбек өмірінің сапасы қазіргі интегралды көрсеткішпен сарапшылық болып табылады.
Еңбек тиімділігінің балдық сарапшылығы мен интегралды көрсеткішті бағалау - қызметтің түйінді нәтижелері үшін ұйымның тағайынды кезін (жыл, тоқсан), сонымен қатар оның бөлімшелерін бағалауға мүмкіндік береді.
Еңбек үлесін (қатысуды) бағалау ұжымдық және жеке үлесті тарифтік емес жүйеде және қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбек ақысын уақытылы төлеу кезінде өлшеудің басты құралы болып табылады.
Еңбек қызметінің әсерлілігін бағалаудың нақты тұжырымдамасын таңдау келесі факторларға байланысты: еңбек уәждемесінің үлгілері, еңбек ақы төлеу жүйелері мен формалары, экономика салалары, ұйым аумағы, басқарма көлемі, уақыт, жоспарлау күйі, бухгалтерлік есеп жүйесі, құрылымдық бөлімше саны, жұмыскерлердің жалпы саны, информатизация және компьютеризация деңгейі, корпоративтік мәдениет деңгейі және т.б.
Сол себептен, еңбек іс-әрекетінің әсерлілігін бағалау тұжырымдамасының таңдауын биліктің алқалық ұйымы (директорлар кеңесі, басқарма) еңбек ұжымының немесе ұйым кәсіподағының келісімімен жасағаны дұрыс.
Экономикалық тиімділіктің негізгі көрсеткіштерін қарастырайық.
Экономикалық тиімділіктің еселігі үнемнің (пайда) қатынасы сияқты есептеледі, нақты нәтиженің енгізуінен шығындарға дейін формула бойынша:
Е = Э3,
Е - экономикалық тиімділік, сыбағалар; Э - үнем немесе пайда, тт.; 3 - үнем үшін шығындар, тг.
Ақырында, тиімділік - салыстырмалы көрсеткіш болып табылады. Тиімділікті мардымдылықпен және өндірімділікпен шатастыруға болмайды. Мардымдылық - тағайындалған мерзімдерде нақты нәтижеге қол жеткізу табысы, натурал бірліктерде (шт., тг, кг). Өндірімділік - шығарылған өнім көлемінің жұмыскерлердің (тг,адам) жалпы санына қатынасы.
Шығын өтімділігінің мерзімі неше жылда капиталды шығындар ақталатындығын көрсетеді және капиталды шығындардың алынып отырған үнемділікке қатынасы ретінде мына формуламен аныталады:
Т=ЗЭ.
Келтірілген шығындар НОТ және НТП жобасын енгізуге, бизнес жоспар нұсқасының сарапшылығына, басқарманың жетілдірілуіне, есептеуші техниканың түрлі нұсқасының игерушілігі үшін ыңғайлы. Олар түрлі іс-шараның ағымдағы және күрделі шығындарын салыстыруға мүмкіндік береді. Ол мына формуламен есептеледі:
Пi = Сi + (Кi х Е),
Пi - келтірілген шығындар, i - нұсқалар, тг.; Сi - ағымдағы (пайдаланбалы,ауыспалы) i-нұсқасына байланысты шығындар, тг. i-нұсқасына байланысты Кі - күрделі шығындар, тг. Е - шығындардың экономикалық тиімділігінің еселігі, пай.
Есептің мысалын қарайық. Біз есептеуші техника игерушілігінің екі түрлі нұсқасын - АРМ инженердің қызметкерлер құрамын келесі бастапқы деректермен салыстырамыз:
1 нұсқа: С1 = 60 000 тг.; К1 = 50 000 тг.
2 нұсқа: С2 = 50 000 тг.; К2 = 60 000 тг.
Е екі нұсқа бойынша 0,25 мәнін қабылдайды.
Келтірілген шығынның есебін анықтаймыз:
П1= 60 000+ 50 000 х 0,25 = 72 500 тг.
П2 = 50 000 + 60 000 х 0,25 = 65 000 тг.
Екінші нұсқаның тиімдірек екенін көруімізге болады, күрделі шығынның көбеюі ағымдағы шығынның төмендеуі және келтірілген шығынның 7250 тг-ге төмендеуіне алып келеді.
Жылдық экономикалық нәтиже шынайы пайданы іс-шараның енгізуінен нақты жылда бағалауға мүмкіндік береді. Осы көрсеткіш жылдық үнемділікпен және күрделі шығынның сыбағасының арасындағы көрсеткіш
осы формуламен анықталады:
Эжыл = Э - (К х Е).
Біздің мысалымыз үшін:
Э = 500 000 тгжыл, к = 2 000 000 тг., Е = 0,2 (еселік тиімділік).
Эжыл= 500 000 тг. - 2 000 000 тг. х 0,2 = 100.000 тг.жыл.
Айтылмыш іс-шараны енгізу экономикалық мақсатты шара. Дисконтталған шығындар ұзақ мерзімді жобаны жүзеге асыру кезінде инвестицияның түрлі жылдық мағыналарында, банктік кредитке тең емес пайыздық төлемдер жүргізу кезінде, сонымен қатар 5% астам жылдық инфляцияның шарттарында және инвестицияға күтілетін жылдық экономикалық әсер ету кезінде қажетті. Жоба мерзімі үшін дисконтталған шығындар келесі формуламен есептеледі [35, с.122-134]
So - бір уақыттағы (инвестициялық) шығындар; S1, S2..., St, Sn..., - уақыттың (жылдар) есептік кезеңдеріне шығындар; г - дисконттық ұтыс тігу, сыбағалар; п - жоба өмірінің (жүзеге асу) ұзақтығы есептік кезеңдерде (жылдар). Есептік кезеңдерге шығындар (жылдар) жоба өмірі мерзімінің ұзақтығында бірдей болса, дисконттық шығын сомасы үшін арналған формула келесідей өзгереді:
S = S0 + St x F5(r, n).
St - әр есептік кездегі орташа шығындар (жыл); F5(r, n) - ақша бірлігі ағымдық анниутет құнының бесінші функциясы.
Нақты жағдайды қарайық.
Кәсіпорында жабдықтың саябағы бар, керек:
- күрделі жөндеу өткізу және ары қарай пайдалану (1-інші жоба);
- ескі жабдықты жаңа жабдықпен алмастыру (2-нші жоба).
Бірінші жобада So есебімен ол күрделі жөндеудің есебімен ескі жабдықтың қалдық құнынан жинақталады. Кейінгі жылдарда оны пайдалану бойынша ағымдағы операциялық шығындар орын алады. Барлық қалған операциялық шығындар екі нұсқада бірдей болып саналады және есепке қабылданбайды. Ақырында, дисконттық шығынның сомасы бірінші жобада S1 құрайды:
S 1 = S0c + S K.P + S m.o. x F5(r, n),
So.c - жабдықтың қалдық құны, тг.; SK.P - күрделі жөндеу құны, тг.; Sm.o. - күрделі жөндеуден кейін жабдықтың техникалық қызмет көрсетуіне жылдық шығындар, тг.
Екінші жобада So - бұл ескі жабдықтың жөндеуіне арналған, алғашқы құны бойынша сатылған ескі құралдың құнын шегерген кездегі жаңа жабдықты сатып алу және жөндеу инвестициялары. Дисконттық шығынның сомасы екінші S2 жобада құрайды:
S2 = (Sn.c - So.c) + S2m.o. x F5(r,n),
Sn.c - жаңа жабдықтың алғашқы құны, тг.; So.c - сатылымнан кейінгі (немесе қолданыстан кейінгі) ескі жабдықтың қалдық құны, тг; S2m.o. - жаңа жабдықтың қызмет көрсетуіне орта жылдық шығындар, тг.
Жабдықтың күрделі жаңаруы тиімді, егер екінші жобаға қатысты жиынтық дисконттық шығындар аз болса, яғни S2 S1. Әйтпесе, күрделі жөндеудің 1-інші жобасы тиімді. S1 және S2 есептеу формуласын алынған теңсіздікке қоямыз, қажетті өзгерістерді жасаймыз және жаңа формула аламыз:
Sn 2So.c + Sk.p + (S[1]m.o. - S[2]m.o) + F5(r,n),
Есептің мысалы:
Цехта 12 жабдық бар, олардың қалдық құны 2So.c = 660 000 тг. Станоктарға күрделі жөндеу жүргізсе, ол Sk = 460 000 тг сомасына айналады. Жөндеулі жабдықтың қызмет көрсетуіне кеткен шығындар S1m.о = 200000 тг. құрайды, ал жаңа жабдықтың тех.қызмет көрсетуіне кеткен шығындар S2m.o. = 160000 тг., дисконттық мөлшерлеме: r = 0,19. Жоба өмірінің мерзімі л = 5 жыл. Бесінші функция F5(r = 0,19, n = 5) = 3,05763.
Шешім: Sn = 2 х 660000 + 46000 + (200000 - 160000) x 3,05763 = 190000 тг.
Тұжырым: Егер жаңа станоктар 190 000 тг. тұрса, күрделі жөндеу нұсқасы тиімдірек (1 - нұсқа).
Әлеуметтік тиімділікті жақтаушылар еңбек қызметінің тиімділігі қызметкерлер құрамының ұйымдық жұмысымен, еңбек уәждемесімен, ұжымдағы әлеуметтік - психологиялық ахуалмен анықталады, яғни қызметкерлер құрамымен жұмыс істеу әдістері мен формаларына көбірек тиесілі деп есептейді. Қызметкерлер құрамының жұмыс әсерлілігінің критериалды көрсеткіштері ретінде ұсынылады: бір қызметкердің орташа жалақысы, қызметкерлер құрамының тұрақсыздығы, ақшалай түсімдегі ФОТ салыстырмалы салмағы, жалақының өсу қарқыны, қызметкерлер құрамының квалификациялық деңгейі, еңбек және атқарушы тәртіптің деңгейі, кәсіптік-квалификациялық құрылым, жұмысшылар мен қызметкерлердің қатынасы, қызметкерлер құрамының әлеуметтік құрылымы, еңбек тәртібін бұзушылардың салыстырмалы салмағы, жеке меншікті ұрлаушылардың салыстырмалы салмағы, қызметкерлер құрамын жүктеу бірқалыптылығы, қызметкерлер құрамы жұмысының сенімділігі, қосымша шығындар деңгейі, әлеуметтік даму жоспарын жасау, ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық ахуал, қызметкерлер құрамы жұмысының сапасы.
Көрініп тұрғандай, көрсеткіштер құрамы еңбектің әлеуметтік тиімділігін жан - жақты айғақтап тұр және кейбір көрсеткіштер нақты әлеуметтік зерттеулер негізінде оперативті ақпараттың жиынын талап ететін кешенді көрсеткіштер болып табылады. Өндіріс механизациясының төмен деңгейі бар ұйымдар қатарында, сонымен қатар қайта құрылған кіші кәсіпорындарда қызметкерлер құрамына әлеуметтік менеджмент мағынасын түсінбей, өндірістік қор сияқты ықпал таныту басым болып келеді, бұл өз кезегінде үдемелі әдіснамаларды енгізу және әсерлі еңбектің әлеуметтік қорларын қолдануды қиындатады. Еңбектің әлеуметтік тиімділігінің әлдеқайда маңызды көрсеткіштерінің есептеу әдістемесін қарастырайық.
1 жұмыскердің орташа жалақысы (тг.адам) жоспарлы мерзімде еңбек төлемінің жалпы фондының ұйым қызметкерлерінің тізім бойынша орташа санына қатынасы ретінде формула бойынша анықталады:
Зcp - ФотЧср,
Фот - ұйымның қызметкерлерге еңбекақы төлеудің жалпы қоры, тг.; Чср - ұйым қызметкерлерінің тізім бойынша орташа саны, адам. Бұл жоспарлау мен есептің аймақтағы орта айлық жалақымен, күнкөріс минимумымен және бақталас-ұйымның орта айлық жалақысымен салыстырылатын маңызды көрсеткіші.
Еңбекақы төлеу қорының үлесті салмағы ұйымның ақшалай түсімінде үлкен мағынаға ие болып табылады, себебі еңбек интенсификациясы деңгейі (эксплуатация) және шығындар құрылымындағы оның экономикалық негізделген бөлігі туралы талдауға мүмкіндік береді. Бұл көрсеткіш еңбекақы төлемінің жалпы қорының салыстырмалы уақыт аралығында ұйымның ақшалай түсіміне қатынасы ретінде келесі формула бойынша анықталады:
∆Ф=ФотВх100
В - ұйымның бухгалтерлік есеп жүйесінде қабылданған жалпы табыстың көлемі (сатылым көлемі, сатылған өнім көлемі), тг.
Айтылмыш көрсеткіштің сандық мағыналары материалдық қажетсіну және механикаландырылған кәсіпорындар үшін 0,15 -0,25 диапазонында орналасқан, 0,20 - 0,35 -құрылыстық және көліктер үшін ұйымдастыру, 0,35 - 0,50 -коммерциялық және ғылыми консалтингтік білім беретін ұйымдар үшін. Алайда соңғы оқиғада ұйымның тиімділігі нөлге жақын болады.
Қызметақының өсуі орташа қызметақы үшін жоспарлы және базистік уақытты кезеңдердің арақатынасына тең:
Тз.п. = (З2З1) X 100; Тз.п. (100 + И2)
З2, З1 - сәйкесінше, жоспарлы базистік уақыт бойынша бір жұмысшының орташа қызметақысы, тг.; И2 - жоспарланған жылдағы инфляция деңгейі, %. Егер ол болмаған жағдайда есептік жылдың инфляциясын алуға болады. Жылдық есептеу мысалы: 31 = 75 600 тг., 32 = 83 160 тг.,
И2 = 15%.
Тз.п. = 8316075600 х 100 = 110%; Тз.п.115%.
Бұл мысалда қызметақының жоғарылауы жоспарлы инфляциямен желінеді. Сол себептен жоспарда жалақының 15-20% жоғарылауын ескерген жөн.
Еңбек тәртібінің деңгейі маңызды әлеуметтік көрсеткіш болып табылады, еңбек және орындау тәртібін бұзушылық жағдайының санын ортақ (орта тізімдік) қызметкерлер құрамының санына қатынасымен сипатталады және мына формуламен есептеледі:
Ут.д.=(Нт.д.+Ни.д.)Чс.р.х100
Нт.д. - еңбек тәртібін бұзушылық оқиғасының саны, кадр қызметінің (ескертпе, сөгістер) бұйрықтарында жазылған, дана; Ни.д. - ұйым басшылығының бұйрық және әмірлерінде тіркелген орындау тәртібін бұзушылық оқиғасының саны, дана. Оларға дайындық жоспардың, есеп берулердің, теңгерімдердің белгілі мерзімде аяқталмауы жатады. Чс.р - ұйымның есептік жылдағы орта қызметкерлерінің тізімі (ортатізімдік), адам. Қызметкерлер құрамының тұрақсыздығы әлеуметтік көрсеткіштерде маңызды болып табылады және ол сол есептік кезеңдегі жұмыстан шығарылған жұмыскердің жалпы қызметкерлер құрамының ортақ санының қатынасына тең:
Тп =(ЧУЧс.р.) х 100,
4V - жұмыстан өз еркімен және ҚР ЕК бабының бұзылуымен жұмыстан шыққан жұмыскерлер саны. Бұл тізімнен дәлелді себебі бар жұмысшылар алынып тасталады (әскерге шақырылу, тұрғылықты жері өзгерген кезде). Мысалы: ЧV - 107адам, Чс.р.= 1000 адам
Тп = (107 1000) х 100= 10,7%.
Бұл - қызметкерлер құрамының тұрақсыздығының бір қалыпты деңгейі.
ҚР нарықтық экономикасының ауыспалы кезінде қызметкерлер құрамының тұрақсыздығы өндіріс көлемінің қысқартылуына байланысты объективті өсті, меншік иесінің жиі ауысуымен, білікті жұмыскерлердің жұмыстан кетуімен, кәсіпорын банкроттықтарынан, жас кәсіпорындар санының пайда болуымен байланысты. Сол себептен қызметкерлер құрамы тұрақсыздығының шекараларын келесі көрсеткіш арқылы ұсынуға болады:
Тп 5% - тұрақсыздықтың төменгі (өте жақсы) деңгейі;
0 Тп 5% - айтарлықтай төмен (жақсы) деңгей (тұрақты ұжым үшін сипатталады);
10 Тп 20% - бір қалыпты деңгей (нарықда инновациялық агрессивті ұйым үшін сипатталады);
20 Тп 30% - орташа (межелі ықтимал) деңгейінің (мынадай ұйымда шығындардың іріктеп алынылуына және қызметкерлер құрамының бейімделуінің және еңбек өндірімділігінің төменделуіне алып келеді);
30 Тп 40% - жоғарғы деңгей (өнімнің және еңбек өндірімділігі сапасының төмендеуіне алып келеді; ахуал ұжымда қанағаттандырылмаған);
40 Тп 50% - үрейлі деңгей (кадрдың өте жоғарғы тұрақсыздығы өндірісті тұрақсыздандырады және бірталай ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді);
Тп 50% - дағдарысты деңгей (қызметкерлер құрамымен үздіксіз жұмыс жүргізбейді, ұжымда жағдай нашар, дағдарыс жақындайды).
Ұйымдағы жұмыс күші тұрақсыздығының деңгейіне көптеген ықпалдар әсер етеді (кәсіпорын қызметінің түрі, жұмыскердің жынысы, жасы және конъюнктурасының ортақ күйі және т.б. Мысалы, қонақ үйдің ісінде кадр тұрақсыздығының деңгейі өндірістік салаға қарағанда дәстүрлі жоғары, әйелдердің жұмыс күші ер адамдарға қарағанда тұрақсыз. Атап өтетін жағдай, жұмыс күшінің тұрақсыздығымен елеулі шығындар байланысты.
- жұмыстан шығарылған қызметкерлерге жұмсалған тікелей шығындар;
- кадр ауыстырушылығы кезіндегі өндірістің түсуі кезіндегі шығындар;
- кадрдың оқып үйрену кезіндегі өндіріс көлемінің азаюы;
- қалған қызметкерлерге мерзімсіз төлем;
- қызметкерлер құрамының тәлім-тәрбиесіне кеткен шығындар;
- оқып үйрену кезіндегі некелесудің аса жоғарғы пайызы және т.б.
Кадр тұрақсыздығының төмендеуіне негізделген ұйым жұмысы өндіріс тиімділігінің көтерілуіне ықпал ете алады. Сол себептен, жұмыстан шығарылған қызметкерлермен жұмыс істеу және кадр тұрақсыздығын қысқартуға бағытталған жоспады дайындау қызметкерлер құрамымен жұмыс істеудің маңызды элементі болып табылады.
Жұмыс уақытының шығындары ұйым уақытының нормативтік қорының қысқаруын айғақтайды және өндіріске кері әсер етеді (кіріс, пайда, өндірімділік). Жұмыс уақытының (адам-кн.адам) шығындары қызметкердің ауруы, күні бойы және мәжбүрлі іркіліс, әкімшілік демалыстар және басқа себептерден уақыт шығынының сомасы ретінде келесі формула бойынша есептеледі:
Тпот = (Тбол + Тц.в.п. + Та.о.д.)Чс.р.
Тбол - ауру себептеріне байланысты, жұмысқа жарамсыздық парақтары негізінде кадр қызметімен анықталған жұмыс уақытының шығындары, адам-кн.; Тц.в.п. - жұмыс уақыты табельдерінде жазылған, ұйымның күні бойы және мәжбүрлі іркілістерінен туындайтын уақыт шығындары, адам.-кн.; Та.о. д. - әкімшілік демалыстардан, жұмыскердің келмеуінен және басқа себептерден жұмыс уақытының шығыны, адам.-кн. Қызметтік хаттар мен өтініштер негізінде қызметкерлер құрамы бөлімімен тіркеледі.
Бір жыл үшін есептің мысалы: Тбол = 6860 адам-кн., Тц.в.п = 2300 адам. Та.о.д = 3136 адам-кн. Чс.р = 1000 адам. Сонда:
Ттоп= 6860 + 2300 +3136адам-кн1000 адам=12,3 адам-кн.адам
Осылай, жұмыс уақытының шығындары 1 жұмыскерге 12,3 адам-кн. келді.
Халықтық-психологиялық климат халықтық еңбек тиімділігінің көрсеткіші болып табылады. Ол нақты әлеуметтік мамандардың зерттеуімен анықталады, алайда өкінішке орай жұмысты ұйымдастырудың жоспары және есептік көрсеткіші болып табылмайды.
1. Әлеуметтік және психологиялық ұйым мамандарының көмегіне жүгіну. Сіз негізделген нәтиже аласыз.
2. Еңбек өмірінің сапасы атты анкета арқылы ұжымның қоғамдық пікіріне байқау жүргізу. Таңдау көлемінде ортақ ұжым саны 3-тен аспауы қажет. Сіз коллективтегі ортақ мінездеме қосындысын беретін мотивацияға толы қанағаттану мен сіздің қызметкерлер құрамы қажеттілігінің дәрежелі бағасын аласыз.
3. Ұжымдағы ахуал тестін толтырып, субьективті бағаны алу - репрезентальді мәліметтер 23 ұжым санын таңдауда пайда болады.
Тест "Ұжымдағы ахуал"
Сұрақтарды оқып, барлық сұраққа иә немесе жоқ деп жауап беріңіз. Жеке параққа төмендегідей жазуды ұсынамыз:
1 - иә, 2 - жоқ, 3 - иә және т.с.с.
Содан кейін тест кілтіне назар салыңыз.
Сұрақтар
Иә
Жоқ
1. Сіздің ұжымдағы психологиялық ахуалыңыз жақсы ма?
2. Ұжым мен меңгерушілер арасындағы қарым-қатынасыңыз жақсы ма?
3.Басқаруда қызметкерлердің қатысуы шынайы ма?
4. Ұжым мүшелері құжаттағы регламентті сақтай ма?
5. Қызметкерлердің көбі аз стресске ие ма?
6.Көп қызметкерлерде еңбекке деген позитивті ынта бар ма?
7. Шағын әлеуметтік топтарда қарым-қатынас жақсы ма (бригада, бөлімшелер)?
8.Сіз ұжымыңызды жұмысқа қабілетті деп санайсыз ба?
9.Сізге ұжымыңыздағы әлеуметтік құрылым жайлы ма?
10. Ұжымның жылдық жұмысын тиімді деп санайсыз ба?
11. Сіздің ұжымыңыз басшылыққа сенеді ма?
12. Сіздің өзіңізден жоғары тұрған басшымен қарым-қатынасыңыз жақсы деп есептейсіз бе?
13. Ұжымда адамның жеке құқығы сақталады ма?
14.Сіз кадрлық ұйымдастырудың саясатын бірқалыпты және ұзақ мерзімді деп бағалайсыз ба?
15.Қызметкерлер мен бағынушылар арасында сыйластық қарым-қатынас пен жұмыстың нормалы ережесі бар деп санайсыз ба?
16.Қызметкерлердің көбі ұйымға шынайы берілген және қиын кездерде одан кетпейді ма?
17.Қызметкерлердің маңызды бөлігі басшылық стиліне қанағаттанады ма?
18.Бөлімше жетекшілерін таңдауға мүмкіндік бар ма?
19.Сіздің бағалауыңызша басшылықтың жұмысты ұйымдастырудағы позитивті ме?
20. Ұжымның көп бөлігі болашақта сіздің ұйымыңызда жұмыс істегісі келеді ма?
Қорытынды:
Тест кілті:
"Иә" деген жауаптарды санаңыз және тест жауаптарымен салыстырыңыз:
16 баллдан жоғары болса - сіздің ұжымыңызда керемет климат немесе оларға деген жоғары баға;
12-ден - 16 балл аралығы - сіздің ұжымыңызда жақсы климат;
8-ден - 11 балл аралығы - ұжымдағы ахуал қанағаттанарлық және әкімшілікпен бірге шешілуі тиіс мәселелер бар.
7 баллдан аз - әлеуметтік-психологиялық ахуал ұжымда қанағаттанарлықтай емес. Мұндай жағдайда жұмыс ауыстыру пайдалы.
Осы ыңғайды жақтаушылар, ұйымның қызметкерлер құрамы өндіріске тікелей ықпал етуші бірлескен қоғамдық жұмыскер болып табылады деп есептейді, сондықтан өндірістің соңғы нәтижелері еңбек қызметі тиімділігінің көрсеткіші болуы тиіс. Осындай көрсеткіштер ретінде нақты кезеңдегі (жыл, тоқсан, ай) ұйым жұмысының соңғы нәтижелерінің сандық мәні алынады: тауар өнімінің көлемі, сатылған өнімнің (түсімнің) көлемі, ұйым пайдасы (теңгерімдік, жалпы, таза), 1 тг. өнімге шығатын шығындар (өзіндік құны), тиімділік деңгейі (пайданың өзіндік құнға қатынасы), ұйым табысы (жалпы, таза); өнім сапасы және т.б.
Қызметтің ақырғы нәтижелерінің негізгі көрсеткіштерін есептеу әдісін өндірістік ұйым тәлімінде қарастырамыз.
Өнімді, жұмыстар мен қызметтерді сатудан түскен түсім нарықтық экономикада басты көлемді көрсеткіш болып табылады. Экономиканың әртүрлі салалары мен бухгалтерлік есептің әдістеріне байланысты түсім көрсеткішіне бірқатар ұқсас көрсеткіштер бар.
Өнімді сату көлемі
Тауар өнімінің көлемі
Сатылған өнімнің көлемі
Құрылыс-құрастыру жұмыстарының көлемі
ТҮСІМ = Сатылған өнім
Тауар айналымының көлемі
Жүк тасу көлемі
Сатылған өнімдер көлемі
Заманауи экономикада түсім өнімдер, тауарлар мен қызметтердің бағасы бойынша нарықта сатудан түскен ақша қаражатының сомасы ретінде анықталады. Жоспарлау және есепке алу жүйесінде түсім (тг.) келесі формула бойынша есептеледі:
В = (М + А + 3 + 0 + Н) + П, бұл жерде М -- материалдардың, шикізаттардың, жартылай дайындалған өнімдердің, энергияның құны; А -- өтемпұлдық аударым, тг.; 3 -- еңбекақы (негізгі, қосымша, сыйақы), тг, О -- еңбекақыдан міндетті аударым (жеке тұлғалардың табыстарына салынған салық, бірыңғай әлеуметтік салық), тг.; Н -- үстеме шығындар (жалдау ақысы, пошта-телеграф, іссапар және басқалары) тг.; П -- пайда, тг.
Орташа кәсіпорын бойынша бір жылғы есептеудің үлгісі: М = 145 000 мың, А = 49 206 мың тг., 3 = 75 600 мың тг., Н = 35 200 мың тг., О = 27 594 мың тг., П = 59400 мың тг.
В = (145000 + 49206 + 75600 + 27594 + 35200) + 59400 = 392000 мың тг.
Шығындарды 392 000 мың тг. түсімнің жалпы көлеміне бөліп, 100-ге көбейтіп, шығындар бабы бойынша түсімнің құрылымын береміз:
В = (37+ 13 + 19 + ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz