Іс-әрекет түсінігі және онымен байланысты психологиялық факторлар

Жоспары
1. Іс.әрекет түсінігі және онымен байланысты психологиялық факторлар.
2. Іс.əрекеттің мақсаты.
3. Іс.әрекет құрылымы мен түрлері.
4. Еңбек.
5. Қорытынды.
6. Пайдалынылған әдебиеттер.

1. Іс-әрекет түсінігі және онымен байланысты психологиялық факторлар.
Барша тіршілік иелері қоршаған дүниемен өмірлік маңызы бар байланыстар жасап, əрі оны қажетінше орай өзгертіп, өзінше бағыт-бағдар тандауға қабілеті, яғни белсенділік көрсете алады. Тіршіліктің жалпылама сипатын қамтыған адам қоғамындағы белсенділік өз ерекшелігіне орай айрықша көрініске ие. Бұл белсенділік көрінісі іс - əрекет деп аталады. Адам іс - əрекет күрделі құбылыс. Оның қыртараптарың əртүрлі ғылымдар зерттейді: əлеуметтік мағынасын қоғамдық ғылымдар; физиологиялық механиздердің- физиология пəні; ал психологиялық- іс-əрекеттің психологиялық болмысын танумен шұғылданады. Іс-əрекет психологиясын зерттеуде, əдетте, назарға жеке дара адамның іс-əрекеті алынады, ал кейінгі уақыттары психологиялық зерттеулердің объектісіне бірлікті жымдық іс-əрекет те алынып жүр.
Адам іс-əрекетінің нəтижесі- нақты бір өнім. Ал осы өнімді əр бір жеке адам көбіне өзі үшін емес, қоғам игілігі үшін өндіреді, жаратады. Өз кезегінде, осы қоғамның көптеген мүшелерінің өнімі əр бір жеке адамның мүддесін қамтамасыз етуге жұмсалады. Тіпті адам бір нəрсені тек өз қажетігіне жасап жатқанның өзінде, ол өз еңбегінде басқалардан алған білімдерін қолданып, олардың тəжірибесін пайдаланады.
Іс-əрекет қоғамдық-тарихи категория.Шынында да,қалаған жеке іс-əрекет қоғам қызметімен тығыз байланысты,əрбір тұлға басқа адамдармен қарым-қатынаста.Жеке іс-əрекет қоғамдық іс-əрекетінің тетігі, нақты көріністегі бөлігі ретінде қарастырылалы. Қоғамдық байланыстармен қатынастырдан тыс жеке, дара іс-əрекет жасамайды. Жеке іс-əрекет қоғамдық іс-əрекеттің құрылымды бөлігі болғандықтан, оны зерттеп талдау да осы жеее əрекетті қоғам өміріндегі рөлін білуден басталғаны жөн. Сондықтан іс-əрекет белгілі қоғамның кезеңдік тарихи даму сатындағы қалыптасқан нақты қоғамдық қатынастар жүйесімен байланыстырыла зерттелуі тиіс.
Қоғамдық қатынастар жеке адамдардың іс-əрекетінен тыс болуы мүмкін емес. Керісінше, іс-əрекетің қайсысы болмасын қоғамдық қатынастардың іске ауысыуын байқататын негізгі формалардың бірі. Белгілі қоғамдағы іс-əрекет түрлері қоғамдыағы өндірістік күштердің дамуы денгейі жəне қалыптасқан қоғамдық қатынастар жүйесімен анықталады. Іс-əрекетте ғана адам қоғамдық тұлға, азамат болып танылады.
Іс-əрекет əр дайым міндетті түрде психика қатысуымен түзілетін субъектінің объектімен байланысы. Қандай да бір іс-əрекетті орындау барысында адам бір нəрсені қабылдауы, есінде қалдыруы, ойлауы, оған дейін аударуы қажет; əрекет желісінде оның қандайда көңіл-күй шарпулары туындап, ерік сапалары іске қосылады, ниет-ұстамдары мен қатынастары т.б. қалыптасады. Бұларсыз еш бір іс-əрекет болуы мүмкін емес. Біз психикалық деп анықтап жүрген адамдағы процестер, қалыптар мен қасиеттердің бəрі осы іс-əрекет барысында қалыптасады, дамиды, көрініс береді.

Пайдалынылған әдебиеттер.
1. Жақыпов С.М. «Жалпы психологияға кіріспе», Алматы 2007ж.
2. Алдамұратова А. «Жалпы психология», Алматы 1996ж.
3. Интернет желілері.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Іс-әрекет психологиясы.
Жоспары
1. Іс-әрекет түсінігі және онымен байланысты психологиялық факторлар.
2. Іс-əрекеттің мақсаты.
3. Іс-әрекет құрылымы мен түрлері.
4. Еңбек.
5. Қорытынды.
6. Пайдалынылған әдебиеттер.

1. Іс-әрекет түсінігі және онымен байланысты психологиялық
факторлар.
Барша тіршілік иелері қоршаған дүниемен өмірлік маңызы бар
байланыстар жасап, əрі оны қажетінше орай өзгертіп, өзінше бағыт-
бағдар тандауға қабілеті, яғни белсенділік көрсете алады. Тіршіліктің
жалпылама сипатын қамтыған адам қоғамындағы белсенділік өз
ерекшелігіне орай айрықша көрініске ие. Бұл белсенділік көрінісі іс -
əрекет деп аталады. Адам іс - əрекет күрделі құбылыс. Оның
қыртараптарың əртүрлі ғылымдар зерттейді: əлеуметтік мағынасын
қоғамдық ғылымдар; физиологиялық механиздердің- физиология пəні; ал
психологиялық- іс-əрекеттің психологиялық болмысын танумен
шұғылданады. Іс-əрекет психологиясын зерттеуде, əдетте, назарға жеке
дара адамның іс-əрекеті алынады, ал кейінгі уақыттары психологиялық
зерттеулердің объектісіне бірлікті жымдық іс-əрекет те алынып жүр.
Адам іс-əрекетінің нəтижесі- нақты бір өнім. Ал осы өнімді əр
бір жеке адам көбіне өзі үшін емес, қоғам игілігі үшін өндіреді,
жаратады. Өз кезегінде, осы қоғамның көптеген мүшелерінің өнімі əр
бір жеке адамның мүддесін қамтамасыз етуге жұмсалады. Тіпті адам бір
нəрсені тек өз қажетігіне жасап жатқанның өзінде, ол өз еңбегінде
басқалардан алған білімдерін қолданып, олардың тəжірибесін
пайдаланады.
Іс-əрекет қоғамдық-тарихи категория.Шынында да,қалаған жеке іс-
əрекет қоғам қызметімен тығыз байланысты,əрбір тұлға басқа адамдармен
қарым-қатынаста.Жеке іс-əрекет қоғамдық іс-əрекетінің тетігі, нақты
көріністегі бөлігі ретінде қарастырылалы. Қоғамдық байланыстармен
қатынастырдан тыс жеке, дара іс-əрекет жасамайды. Жеке іс-əрекет
қоғамдық іс-əрекеттің құрылымды бөлігі болғандықтан, оны зерттеп
талдау да осы жеее əрекетті қоғам өміріндегі рөлін білуден басталғаны
жөн. Сондықтан іс-əрекет белгілі қоғамның кезеңдік тарихи даму
сатындағы қалыптасқан нақты қоғамдық қатынастар жүйесімен
байланыстырыла зерттелуі тиіс.
Қоғамдық қатынастар жеке адамдардың іс-əрекетінен тыс болуы
мүмкін емес. Керісінше, іс-əрекетің қайсысы болмасын қоғамдық
қатынастардың іске ауысыуын байқататын негізгі формалардың бірі.
Белгілі қоғамдағы іс-əрекет түрлері қоғамдыағы өндірістік күштердің
дамуы денгейі жəне қалыптасқан қоғамдық қатынастар жүйесімен
анықталады. Іс-əрекетте ғана адам қоғамдық тұлға, азамат болып
танылады.
Іс-əрекет əр дайым міндетті түрде психика қатысуымен түзілетін
субъектінің объектімен байланысы. Қандай да бір іс-əрекетті орындау
барысында адам бір нəрсені қабылдауы, есінде қалдыруы, ойлауы, оған
дейін аударуы қажет; əрекет желісінде оның қандайда көңіл-күй
шарпулары туындап, ерік сапалары іске қосылады, ниет-ұстамдары мен
қатынастары т.б. қалыптасады. Бұларсыз еш бір іс-əрекет болуы мүмкін
емес. Біз психикалық деп анықтап жүрген адамдағы процестер, қалыптар
мен қасиеттердің бəрі осы іс-əрекет барысында қалыптасады, дамиды,
көрініс береді.
Белгілі жағдайда адамды, нақты іс-əрекетке бағыттайтын ықпал
қандай нəрсе? Адамды барша тіршілік иесі сияқты белсенді іс -
əрекетке келтіретін күш - қажетсіну, яғни индивидтің өзінің тіршілік
жəне дамуының кажетті жағдайларына тəуелділігінің көрсеткіші.
Хайуанаттар əлемінде қажетілікті қамтамасыз ету белсенділікке
мəжбүр ететін қандайда бір табиғи затқа байланысты. Ал адам
қажеттіктері өндіріс пен мəдениеттін даму салдарынан туындайды. Егер
жануарлан қажетсінуін табиғидеп е ептесек, онда адам қажетігі табиғ
қажнттікке үстеме, тікелей заттық мəні мен əрекетінен алшақтап,
жанама түрге келген құбылыс.
Адамның оз қажетіліктерін қамтамасыз етуде нақты қоғамда тарихи
қалыптасқан тəсілдерді пайдалануы осы қажеттілікті орындауға жеке
жəне қоғамдық ірекеттің біргуінен айқын көруге болады. Бұл сондай-ақ
əрбір жеке адамның озінің ең қарапайым қажетіліктерін қанағаттандыру
үшін қоғамдық еңбек бөлісі нəтежелерін пайдаланады. Қажетсінудегі
жеке жəне қоғамдық мүдделердің байланысты болуын əр бір адамның жеке
көп деген қажеттілектерінің өзі араласқан қоғам, ұжым, топ
қажеттіліктерімен тығыз байланыста болуынан деп түсіндірген орынды.
Сондықтаң да бір топқа саналы біріккен адамдардың қажеттіліктері де
бірыңғай келеді.
Қоғамдық талаптар да мəдени қажеттіктердің сан алуандығына
бастау береді. Əр топтарға араласа жүріп, жастар кең ауқымдағы мəдени
қажетсінулерге ұшырайды: сəнді, заманына сай киімнен, кино
киіпкерлерінің суретінен бастап, мəнді əрі қызықты кітапқа дейін. Ал
енді осы қажеттіктердін ішкі, субъектив бағасы адамның құндлық
талғамы мен көз қарасына тəкелді болса, олардын сыртқы, объектив құны
кажеттіктердің адам өмір сүріп жатқан қоғам талаптарына сай келуіне
байланысты.
Мазмұндық сипаты бойынша қажетіліктер заттасқан құндылық жəне
рухани құндылық- қоғамдық сана өнімдеріне тəуелдіктен шығатын
құндылықтар болып бөлінеді. Адам қажеттіліктерінің бəрі өзара тығыз
байланысты. Заттық қажетсінулер орнына келмей, рухани қажеттілік
қанағаттың тпаппайды.
Алайда, қажеттілік өздігінен саналы əрекет туындата алмайды,
оған күнде де инстингтік не ойсыз қылыққа себеп болуы мүмкін. Мақсат
бағдарлы іс - əрекет түзілуі үшін қажеттілік сол қажеттілікті
қамтамасыз етуге керек болған затпен сəйкестендірілуі тиіс. Саналы
таныған жəне қабылданған қажеттілік əрекет - қылықтың түрткісіне
айналады. Іс-əрекеттің психологиялық тұрғыдан талдануында түрткі жəне
мақсат түсініктеріне үлкен мəн беріледі. Түрткі мен мақсат іс -
əрекетін бағдарын анықтайтын сілтеу көрсеткіш қызметің атқарып, сол
əрекетін орындауда субъектіге керек болған күш қуат мөлшерінде
айқындауға жəрдемін береді. Осы түрткі мақсатты іс - əрекет барысында
өрістейтін, қалыптасатын психикалық процестер мен қалып, қасиеттердің
бəрін жүйелестеріп ұйымдастырады.
Адам іс-əрекеті, қылығы жөнінде сөз қозғалғанда, алдымен
назарға алынатын нəрсе - əрекетке итермелеуші субъектив толғаныс
ықпалдары. Осы түрткі ықпалдар адам əрекет-қылығының қозғаушы күші,
себебі. Жалпыланған түрде түрткі объектив заңдылықты қажетсінудің
психикалық бейнесі. Қажетсінуден адам əрекет-қылығы белгілі түрде,
формаға енді.
Бірақ, əрекетке келтіруші ішкі субъектив ықпал болып тұрып,
түрткі іс-əрекеттің нақты сипатын анықтап бере алмайды. Бір түрткінің
əр қыйлы іс-əрекетте жүзеге асу мүмкін емес. Қажеттілік пен лны
қанағаттандыру əдістерінің арасында бір жақты, қатып қалған байланыс
жоқ. Қандай да бір белгілі түрткіге орайтуындаған іс-əрекеттінің
қандай күйде болатының мақсат анықтайды. Естен шығармайтың жəйіт: бір
түткі негізінде əрқилы мақсаттар қойылуы мүмкін. Түрткі əрекетке
келтіруші қажеттілікке байланысты, ал мақсат əрекет бағытталған жəне
сол əрекет барысында өнімге айналатын затқа байланысты.
2.Іс-əрекеттің мақсаты дегеніміз- сол іс-əрекеттің болашақ
нəтижесін күні бұрын санада болжау. Осы болжау, яғни мақсат заң
ретінде адам əрекетінің сипаты мен əдісін анықтап береді. Мақсат,
сонымен, алдын ала бейнелеудің құралы. Мақсат жеке орындалатын
қызметке тыстан келіп қосылмайды, оны сол əрекеттік іске асырушы
адамның өзі белгілейді. Бұл процеске нақты адамның оқуы, тəрббме
барысында игерген қоғамдық тəжірибесі қосылады. Белгіленген мақсат
қызмет барысынрда іске асады. Сонымен бірге іс-əрекеттін күрделілігі
мақсат пен іс-əрекет объектің арасындағы жақын сəйкестікке, əрекетті
орыпдауға қажет құрал-жабдықтардың боллуына байланысты.
Əдетте, адам іс-əрекет процесінде бір емес, ал бір топ өзара
тəуелді мақсаттар жүйесін негіздеуге мүмкін. Егер адам тек жақын
мақсаттарды басшылық алса, оның іс-əрекетінің келешегі болмайды.
Мұндай адамдарды қиын-шылықтар жұмыстан бездіре алмайды, керісінше
белгіленген міндеттерді іске асыру жолында ынтасын күшейте түседі.
Психологияның зертейттін міндеттерінің жəне бірі-бұл сезімдік
қабылдау, саналық жəне басқа да психологиялық процестердің нақты іс
əрекет жағдайындағы жүрісін, өзгерісін бақылау. Осының нəтижесінде
мақсат түрткі өте жетілген əрекет -қылық реттегіші болып қоймастан,
сол əрекет процесіне араласатын психикалық құбылыстарды белгілі
жүйеде ұйымдастырушы да. Осы мақсат пен түрткіге байланысты
қабылдаудағы таңдамалық, зейін ерекшелігі, естегі қажет ақпараты
жіктеп алу т.б. іске асады.
Іс-əрекетті психологиялық талдаудын нəтижесінде сол əрекетінің
объектісі болған заттар, əрекет шарттары мен құрал-жабдықтарының адам
басында бейнелік құбылысқа айналып, осы құбылыс өз кезегінде
əрекетті орындауға қатысатын дене мүшелеріне қалайынша жеиекшілік
ықпал жасайтыны айқындалады. Іс - əрекеті зерттей отырып, психология
шындықты субъектив бейнелеудін формаларын, денгейін жəне қозғалыс-
өзгерісін жəне сол əрекеті психикаляқ реттеп отырудын механизмдерін
айқындауы тиіс. Сонымен бірге, психология əр қандай іс-əрекеттің оны
орындаушы субъектегі психологиялық процестерге, қалыптарға
қасиеттерге жəне жалпы адам заттың дамуына əсер, ықпалын зерттейді.
Жантану проблемалары қатарында өз түсініктемесін күтетін
мəселе: іс-əрекеттің санаадағы жоспары иен оның нақты орындалуы
процесі арасындағы байланыстың іске асуы. Бұл үшін əлі орындалмаған
əрекет нəтижесін саналық бейнелену табиғатын біліп алу қажет. Мұндай
таным қоршаған дүниеде орыны бар құбылыстар заңдылықтарына орай
топталады. Адам осы заңдылықтарды аша отырып, өз іс - əрекетінде
қолданады. Бұл жағдайда сыртқы заттасқан əрекет ішкі саналық əрекетке
ауысады. Объектіге бағыттаған заттық əрекетіне бір сəтке идеялық
операцияларға келтіріледі. Сыртқы нақты іс-əрекетінің саналық ішкі
əрекетке

айналуы интереоризация деп аталады. Бұл құбылысты келесідей
көрнелікке келтіруге болады: алдымен адамзатпен кейбір əрекетке
келеді; бұл сырт əрекет қолына алып, олай-бұлай қарастырады; кейін
əрекет санаға өтеді де, психологиялық əрекетке айналады. Əрекет бұл
жолда қысқарады, біршама жойылады не өзгеріске ұшырайды.
Адам іс-əрекетінде сол əрекетті ішкі жəне сыртқы мазмұны
байланысқан. Сыртқы, затпен байланысты - қоршаған дүниеге ықпал
етудегі адам əрекеті – ішкі əрекетпен анықталады да реттеледі.
Сыртқы заттасқан əрекеттігі əрдайым ішкі психологиялық əрекетін
тысқы көрінісі ( экстриоризация ) деп қарастыру мүмкін, себебі адам
өзінің нақты əрекетінде алдын ала санада жоспарланған ойды іске
асырады. Сыртқы əрекет ішкі жоспар қадағалануда болады. Адам орындап
жатқан əрекетін ойында бейнене ой түрінде қабылданған жоспармен
салыстырып отырады. Міне осыдан жантану ғылымы іс - əрекетін сырттай
көрінісін зерттей отырып, оның ішкі мазмұның ашады, дəлірек айтсақ
психологиялық іс-əрекеттегі нақты рөлін түсіндіреді.
3. Іс-әрекет құрылымы мен түрлері
Іс-әрекет құрылымы жөніндегі проблема жантану теориясының
дамуы мен көптеген практикалық міндеттердің тиімді шешімін
табудаүлкен маңызға ие. Іс-әрекет құрылымы жөніндегі алғашқы
теориялық пайымдаулар әрекет элементтерімен байланыстырылды. Бұл
қарапайым элементтер ретінде әрекеттің ең жай түрлері: алу, қою,
көтеру қабылдау (Ф. Трейлер, Д. Джильберт). Әр қандай
Іс-әрекет осы элементтердің бірізді тізбегі.
Инженерлік психологияның дамуымен Іс-әрекет тұрақталған алгоритмдер
сипатындағы құбылыс деп тану кең өріс алды. Осыған орай элементтер
жөніндегі түсінік те және олардың әрекет орындау әдістерімен байланысты
туралы көзқарас та басқаша болды. Әлбетте, әрекетті алгоритмдік құрылым
сияқты тану Іс-әрекеттінің психологияны қызықтыратын тарапы, яғни
субъективтік мазмұны мұндай жағдайда назарға ілінбей қалады.

Психологиялық тұрғыдан Іс-әрекет өте күрделі , көп өлшемді де деңгейлі,
ұдайы даму-өзгерістегі құбылыстары әрқилы ғылыми тұжырымдарға негізделген
теориялық бағыттарға әдетте, жеке элеметтерге бөлініп , оларды өзара
байлныссыз зерттеуде, Мысалы, бір тұжырым бойынша Іс-әрекет бірізді өзара
ауысып отыратын қимылдар жиынтығы делінсе, екіншісі – Іс-әрекеттің
түрткілік қырына улкен мән береді, ал ушінші бірі – Іс-әрекетті реттеп
беруші механизмдерді талдауға көп назар аударады. Іс-әрекетті онымен қоса
жүретін физиологиялық процестермен дұрыс байланыстыра талдау концепциясы да
жоқ емес. Әлбетте, аталған ғылыми бағыттардың бәрінің де өзіндік
маңыздылығы орасан зор әрбірі ие құнды нәтижеге жеткізіп, бірін-бірі
толықтырып отырады. Бірақ олардың әрқайсысы өз алдын даәмбебап сипатқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.