Материалды-техникалық ресурстарды тасымалдаудың тиімді жолдарын анықтау
Мазмұны
Кіріспе
1. Технико.экономикалық негіздеу
1.1 Қазақстан Республикасындағы логистиканың дамуы
1.2 Ақтөбе . Батыс Қазақстанның ірі көліктік логистикалық орталығы
1.3 Жүк айналымы бойынша статистикалық мәліметтер
2. Материалдық техникалық ресурстарды басқаруды жетілдіру жолдары
3.1 Көлік инфрақұрылымын дамыту
3.2 Электронды SAP жүйесін жетілдіру
3.3 Көліктік.логистика кластерін қалыптастыру
3. Зерттеу бөлімі
3.1 Алем.Тат ЖШС кәсіпорнына сипатама
3.2 Тасымалдаудың нормативтік.құқықтық құжаттары.
3.3 UniCom
4. Технологиялық бөлім
4.1 Тиімді жылжымалы құрам түрін таңдау
4.2 Материалдық ресурсты тасымалдаудың тиімді маршрутын құр
V. Экономикалық бөлімі
5. Тасымалдау түрін таңдауды технико.экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы есептеу.
5.2 Әртүрлі көлік түрлерімен тасымалдаудағы жеткізу уақытын және операцияға кететін шығындарды есептеу
6. Еңбекті қоғау, қозғалыс қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау шаралары
6.1 Еңбекті қорғаудың теориялық негіздері
6.2 Еңбекті қорғау туралы негізгі құқықтық актілер
6.3 Жүршізушілерге арналған еңбекті қорғау нұсқаулары
6.4 Дара ыдысты жүктерді тасымалдаудың ережелері және қойылатын талаптар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
1. Технико.экономикалық негіздеу
1.1 Қазақстан Республикасындағы логистиканың дамуы
1.2 Ақтөбе . Батыс Қазақстанның ірі көліктік логистикалық орталығы
1.3 Жүк айналымы бойынша статистикалық мәліметтер
2. Материалдық техникалық ресурстарды басқаруды жетілдіру жолдары
3.1 Көлік инфрақұрылымын дамыту
3.2 Электронды SAP жүйесін жетілдіру
3.3 Көліктік.логистика кластерін қалыптастыру
3. Зерттеу бөлімі
3.1 Алем.Тат ЖШС кәсіпорнына сипатама
3.2 Тасымалдаудың нормативтік.құқықтық құжаттары.
3.3 UniCom
4. Технологиялық бөлім
4.1 Тиімді жылжымалы құрам түрін таңдау
4.2 Материалдық ресурсты тасымалдаудың тиімді маршрутын құр
V. Экономикалық бөлімі
5. Тасымалдау түрін таңдауды технико.экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы есептеу.
5.2 Әртүрлі көлік түрлерімен тасымалдаудағы жеткізу уақытын және операцияға кететін шығындарды есептеу
6. Еңбекті қоғау, қозғалыс қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау шаралары
6.1 Еңбекті қорғаудың теориялық негіздері
6.2 Еңбекті қорғау туралы негізгі құқықтық актілер
6.3 Жүршізушілерге арналған еңбекті қорғау нұсқаулары
6.4 Дара ыдысты жүктерді тасымалдаудың ережелері және қойылатын талаптар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Ел президентінің Қазақстан-2050 стратегиясында Қазақстанның міндеті отандық көлік кешенінің бәсекелестік қабілетін және аумағымыз арқылы өтетін сауда легінің үлғайтылуын қамтамасыз ету болып табылатындығы айтылған.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуіне байланысты соңғы жылдары логистика термині пайда болды және қарқынды түрде дамуда. Жалпы логистика дегеніміз – бұл шикізатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейін материалдық және сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін тасымалдау және қоймалау бойынша барлық қызметтерді жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Бизнес тұрғысынан қарағанда логистика дегеніміз – корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы шығындарымен жету үшін материалды және басқа да ағымдарын тиімді басқару.
Логистиканың негізі болып табылатын алты ереже бар.
• ЖҮК – керекті тауар;
• САПА – қажетті сапада;
• САНЫ – қажетті көлемде;
• УАҚЫТ – қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
• ОРЫН – керекті орынға;
• ШЫҒЫНДАР – минималды шығындармен.
Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады, егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген болса.
Ұлыбританияда өткізілген зерттеулер соңғы тұтынушыға келіп түсетін өнімнің өзіндік құнының 70% логистикалық, яғни тасымалдау, қоймалау, орау және т.б. шығындардан тұратындығын көрсетті. Ал логистикалық шығындардың 41% тасымалдау, 21% қоймалау, 23% материалдық қор және 15% әкімшілік шығындарды құрайды. Осыған байланысты көп елдерде логистика саласындағы шығындарды төмендету жолдарын интенсивті іздестіру процесі жүруде. Мамандардың назары ең алдымен төмендегілерге аударылуда:
• материалдық ресурстарды жабдықтау, өткізу және сақтау процестерін жетілдіру;
• маркетингтік қызметті және жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы функционалды қарым-қатынасты жақсарту;
• материалдық және ақпараттық ағымдардың жылжу технологияларын өзгерту.
Логистика бойынша бүкіл әлемдік және европалық конгрестер мерзім сайын жүргізіліп тұрады. Европалық логистикалық ассоциацияның (ЕЛА) соңғы конгресі «Еврологистика-2000» болды. Осы конгрес «жақсырақ, тезірек, арзанырақ» деген ұранмен Афинада өтті.
Материалдық ресурстарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Кез-келген кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігі болады. Осы қажеттілікті уақытылы қанағаттандыру керек. Егер қажеттілік уақытылы қанағаттандырылмаса, өндіріс тоқтап қалады, яғни кәсіпорынға көптеген шығын алып келеді. Осы тұрғыдан қарағанда, материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудағы шығындарды азайту мәселесі заман талабына сай және өте өзекті де маңызды мәселе. Бітіру жұмыстың да негізгі мақсаты шығындардың орын алуын болдырмау үшін материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудың тиімді үрдісін зерттеу болып табылады.
Бітіру жұмысының зерттеу обьектісі ретінде материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаушы Алем-Тат ЖШС кәсіпорны қарастырылады.
Ел президентінің Қазақстан-2050 стратегиясында Қазақстанның міндеті отандық көлік кешенінің бәсекелестік қабілетін және аумағымыз арқылы өтетін сауда легінің үлғайтылуын қамтамасыз ету болып табылатындығы айтылған.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуіне байланысты соңғы жылдары логистика термині пайда болды және қарқынды түрде дамуда. Жалпы логистика дегеніміз – бұл шикізатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейін материалдық және сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін тасымалдау және қоймалау бойынша барлық қызметтерді жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Бизнес тұрғысынан қарағанда логистика дегеніміз – корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы шығындарымен жету үшін материалды және басқа да ағымдарын тиімді басқару.
Логистиканың негізі болып табылатын алты ереже бар.
• ЖҮК – керекті тауар;
• САПА – қажетті сапада;
• САНЫ – қажетті көлемде;
• УАҚЫТ – қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
• ОРЫН – керекті орынға;
• ШЫҒЫНДАР – минималды шығындармен.
Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады, егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген болса.
Ұлыбританияда өткізілген зерттеулер соңғы тұтынушыға келіп түсетін өнімнің өзіндік құнының 70% логистикалық, яғни тасымалдау, қоймалау, орау және т.б. шығындардан тұратындығын көрсетті. Ал логистикалық шығындардың 41% тасымалдау, 21% қоймалау, 23% материалдық қор және 15% әкімшілік шығындарды құрайды. Осыған байланысты көп елдерде логистика саласындағы шығындарды төмендету жолдарын интенсивті іздестіру процесі жүруде. Мамандардың назары ең алдымен төмендегілерге аударылуда:
• материалдық ресурстарды жабдықтау, өткізу және сақтау процестерін жетілдіру;
• маркетингтік қызметті және жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы функционалды қарым-қатынасты жақсарту;
• материалдық және ақпараттық ағымдардың жылжу технологияларын өзгерту.
Логистика бойынша бүкіл әлемдік және европалық конгрестер мерзім сайын жүргізіліп тұрады. Европалық логистикалық ассоциацияның (ЕЛА) соңғы конгресі «Еврологистика-2000» болды. Осы конгрес «жақсырақ, тезірек, арзанырақ» деген ұранмен Афинада өтті.
Материалдық ресурстарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Кез-келген кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігі болады. Осы қажеттілікті уақытылы қанағаттандыру керек. Егер қажеттілік уақытылы қанағаттандырылмаса, өндіріс тоқтап қалады, яғни кәсіпорынға көптеген шығын алып келеді. Осы тұрғыдан қарағанда, материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудағы шығындарды азайту мәселесі заман талабына сай және өте өзекті де маңызды мәселе. Бітіру жұмыстың да негізгі мақсаты шығындардың орын алуын болдырмау үшін материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудың тиімді үрдісін зерттеу болып табылады.
Бітіру жұмысының зерттеу обьектісі ретінде материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаушы Алем-Тат ЖШС кәсіпорны қарастырылады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан – 2030 стратегиясы // www.government.kz
2. Тулембаева А.Н. Логистика: Учебное пособие.- Алматы: Қазақ университеті, 2004.-181с.
3. Сергеев В.И. Логистика в бизнесе: Учебник, М:ИНФРА-М, 2001.-608с.
4. Бенке И.Ю. Логистика запасов и ее влияние на устойчивое развитие предприятий Казахстана// Аль-Пари-№1.-2004
5. Смехов А.А. Основы транспортной логистики: Учебник, -М.: Транспорт, 1995.
6. Гаджинский А.М. Логистика – М.: Маркетинг, 2001-190с.
7. Миротин Л.П., Тышбаев Ы. и др. Транспортная логистика:Учебное пособие.- М.:Брандес, 1996.
8. Неруш Ю.М. Логистика: Учебник для вузов.- М.: ЮНИТИ: ДАНА, 1998.
9. Гаджинский А.М. Основы логистики: Учебное пособие.- М.: Маркетинг, 1995,124с.
10. Линдерс Майкл Р., Фирон Харольд Е. Управление снабжением и запасами. Логистика.- СПб.: Полигон, 1999,768с.
11. Новиков О.А., Уваров С.А. Логистика.: Учебное пособие.- СПб.: Бизнес-пресса, 1999-208с.
12. Алем-Тат компаниясының сайты. http://www.alemtat.kz/
13. Unicom компаниясының сайты. http://unicom.kz/
14. Жүк тасымалдау және жүк айналымы // www.stat.kz
15. Транспорт Республики Казахстан. 2001-2004. Статистический сборник / Под ред. Б. Тортаева. Агенство Республики Казахстан по статистике.- Алматы, 2006-80с.
16. Тулембаева А.Н. Логистика: Учебное пособие .- Алматы: Қазақ университеті, 2002.-181с.
17. Күшікбаев Қ.Қ., Мырзабекова К.А. Логистика негіздері: Оқу құралы. Алматы:- Бастау баспасы, 2004.-96б.
1. Қазақстан – 2030 стратегиясы // www.government.kz
2. Тулембаева А.Н. Логистика: Учебное пособие.- Алматы: Қазақ университеті, 2004.-181с.
3. Сергеев В.И. Логистика в бизнесе: Учебник, М:ИНФРА-М, 2001.-608с.
4. Бенке И.Ю. Логистика запасов и ее влияние на устойчивое развитие предприятий Казахстана// Аль-Пари-№1.-2004
5. Смехов А.А. Основы транспортной логистики: Учебник, -М.: Транспорт, 1995.
6. Гаджинский А.М. Логистика – М.: Маркетинг, 2001-190с.
7. Миротин Л.П., Тышбаев Ы. и др. Транспортная логистика:Учебное пособие.- М.:Брандес, 1996.
8. Неруш Ю.М. Логистика: Учебник для вузов.- М.: ЮНИТИ: ДАНА, 1998.
9. Гаджинский А.М. Основы логистики: Учебное пособие.- М.: Маркетинг, 1995,124с.
10. Линдерс Майкл Р., Фирон Харольд Е. Управление снабжением и запасами. Логистика.- СПб.: Полигон, 1999,768с.
11. Новиков О.А., Уваров С.А. Логистика.: Учебное пособие.- СПб.: Бизнес-пресса, 1999-208с.
12. Алем-Тат компаниясының сайты. http://www.alemtat.kz/
13. Unicom компаниясының сайты. http://unicom.kz/
14. Жүк тасымалдау және жүк айналымы // www.stat.kz
15. Транспорт Республики Казахстан. 2001-2004. Статистический сборник / Под ред. Б. Тортаева. Агенство Республики Казахстан по статистике.- Алматы, 2006-80с.
16. Тулембаева А.Н. Логистика: Учебное пособие .- Алматы: Қазақ университеті, 2002.-181с.
17. Күшікбаев Қ.Қ., Мырзабекова К.А. Логистика негіздері: Оқу құралы. Алматы:- Бастау баспасы, 2004.-96б.
Мазмұны
Кіріспе
1. Технико-экономикалық негіздеу
1.1 Қазақстан Республикасындағы логистиканың дамуы
1.2 Ақтөбе - Батыс Қазақстанның ірі көліктік логистикалық орталығы
1.3 Жүк айналымы бойынша статистикалық мәліметтер
2. Материалдық техникалық ресурстарды басқаруды жетілдіру жолдары
3.1 Көлік инфрақұрылымын дамыту
3.2 Электронды SAP жүйесін жетілдіру
3.3 Көліктік-логистика кластерін қалыптастыру
3. Зерттеу бөлімі
3.1 Алем-Тат ЖШС кәсіпорнына сипатама
3.2 Тасымалдаудың нормативтік-құқықтық құжаттары.
3.3 UniCom
4. Технологиялық бөлім
4.1 Тиімді жылжымалы құрам түрін таңдау
4.2 Материалдық ресурсты тасымалдаудың тиімді маршрутын құр
V. Экономикалық бөлімі
5. Тасымалдау түрін таңдауды технико-экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы есептеу.
5.2 Әртүрлі көлік түрлерімен тасымалдаудағы жеткізу уақытын және операцияға кететін шығындарды есептеу
6. Еңбекті қоғау, қозғалыс қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау шаралары
6.1 Еңбекті қорғаудың теориялық негіздері
6.2 Еңбекті қорғау туралы негізгі құқықтық актілер
6.3 Жүршізушілерге арналған еңбекті қорғау нұсқаулары
6.4 Дара ыдысты жүктерді тасымалдаудың ережелері және қойылатын талаптар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Ел президентінің Қазақстан-2050 стратегиясында Қазақстанның міндеті отандық көлік кешенінің бәсекелестік қабілетін және аумағымыз арқылы өтетін сауда легінің үлғайтылуын қамтамасыз ету болып табылатындығы айтылған.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуіне байланысты соңғы жылдары логистика термині пайда болды және қарқынды түрде дамуда. Жалпы логистика дегеніміз - бұл шикізатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейін материалдық және сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін тасымалдау және қоймалау бойынша барлық қызметтерді жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Бизнес тұрғысынан қарағанда логистика дегеніміз - корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы шығындарымен жету үшін материалды және басқа да ағымдарын тиімді басқару.
Логистиканың негізі болып табылатын алты ереже бар.
* ЖҮК - керекті тауар;
* САПА - қажетті сапада;
* САНЫ - қажетті көлемде;
* УАҚЫТ - қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
* ОРЫН - керекті орынға;
* ШЫҒЫНДАР - минималды шығындармен.
Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады, егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген болса.
Ұлыбританияда өткізілген зерттеулер соңғы тұтынушыға келіп түсетін өнімнің өзіндік құнының 70% логистикалық, яғни тасымалдау, қоймалау, орау және т.б. шығындардан тұратындығын көрсетті. Ал логистикалық шығындардың 41% тасымалдау, 21% қоймалау, 23% материалдық қор және 15% әкімшілік шығындарды құрайды. Осыған байланысты көп елдерде логистика саласындағы шығындарды төмендету жолдарын интенсивті іздестіру процесі жүруде. Мамандардың назары ең алдымен төмендегілерге аударылуда:
* материалдық ресурстарды жабдықтау, өткізу және сақтау процестерін жетілдіру;
* маркетингтік қызметті және жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы функционалды қарым-қатынасты жақсарту;
* материалдық және ақпараттық ағымдардың жылжу технологияларын өзгерту.
Логистика бойынша бүкіл әлемдік және европалық конгрестер мерзім сайын жүргізіліп тұрады. Европалық логистикалық ассоциацияның (ЕЛА) соңғы конгресі Еврологистика-2000 болды. Осы конгрес жақсырақ, тезірек, арзанырақ деген ұранмен Афинада өтті.
Материалдық ресурстарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Кез-келген кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігі болады. Осы қажеттілікті уақытылы қанағаттандыру керек. Егер қажеттілік уақытылы қанағаттандырылмаса, өндіріс тоқтап қалады, яғни кәсіпорынға көптеген шығын алып келеді. Осы тұрғыдан қарағанда, материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудағы шығындарды азайту мәселесі заман талабына сай және өте өзекті де маңызды мәселе. Бітіру жұмыстың да негізгі мақсаты шығындардың орын алуын болдырмау үшін материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудың тиімді үрдісін зерттеу болып табылады.
Бітіру жұмысының зерттеу обьектісі ретінде материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаушы Алем-Тат ЖШС кәсіпорны қарастырылады.
1. Технико-экономикалық негіздеу
1.1 Қазақстан Республикасындағы логистиканың дамуы
Тәуелсіздік алған жылдары елі - мізде отандық та, шетелдік те ло - гистика болған жоқ. Кі - шігірім экспедиторлық ме - ке - мелер болған шығар, алайда нағыз мәніндегі логистиканы, тіпті логистика деген атаудың өзін ешкім білмеді десек те бо - лады. Кеңес Одағынан ыдырап шыққаннан кейін ел өндірісі мен өнеркәсібін дамыту үшін мемлекет құшағын шетелге айқара ашты. Ол -- еліміз табиғи қазбаларға бай болғанымен, не өндіріс, не өнеркәсіп дамымай тұрған шақ болатын. Қақпамызды шетелге кеңінен ашқаннан кейін бізге шетелдік ірі компаниялар келді, мамандар келді, олар мол инвестиция құю арқылы Қа - зақстанда өз өкілдіктерін ашып, жұмыс жасай бастады. Солардың қатарында логистикалық ком - паниялар да бар болатын. Мі - не, біз халықаралық та - сымалда тек шетелдік ком - панияларға сүйенетініміздің жайы осында еді. Өйткені біз үшін бұл мүлде тың, жаңа сала болатын. Екіншіден, олар Қа - зақстанда өзіндік мықты жүйесін құрып алған. Алайда шүкіршілік айту қажет, 2000 жылдардан бастап, біз өзіміз логистиканы зерттеп, меңгеріп, тәжірибе алмасып, қызығушылық таныта бастадық. Бүгінде отандық логистикалық компаниялар бар, олар сәтті жұмыс істеп жатыр. Әлбетте, сан жылдық тарихы, қуатты тех - ни - калық базасы бар ірі компания деңгейіне жете қойған жоқ, алай - да соған тура бағытта келе жатыр.Бүгінгі таңда Қазақстанның, оның географиялық орналасуына байланысты, белгілі бір логистикалық ерекшеліктері мен артықшылықтары бар. Республика территориясы бойынша бес халықаралық транзиттік жолдар және бірнеше ірі құбыр желісі өтеді. Қазақстандағы логистикалық қызмет нарығының қосымша даму мүмкіншілігіне жақында құрылған Кедендік Одақ және Еуразиялық Экономикалық Одақтың құрылуы болып келеді, соның нәтижесінде одақ ішілік шекаралар ашылды және Еуропа үшін Қытайдың шекарасы әлдеқайда жақындай түсті. Қазіргі таңда халықаралық сапа стандартына жақын ішкі логистика, тек Алматы өңірінде ғана бар, өйткені мұнда көптеген А классты қоймалар шоғырланған және логистика нарығында бәсекелестік таралған.
Шетелдік инвесторлар көлік инфрақұрылымы және логистикасы дамыған елдегі жобаны жүзеге асыруға бірден келіседі. Бұл саланы белсенді түрде дамытып отырған Қазақстан жер бетіндегі көлік және транзиттің басымдықтарын пайдалана отырып, капиталдар тарта алады.
Көлік логистикасының әлемдік нарығы $2,7 трлн-ға (шамамен әлемдік ІЖӨ-нің 7%) бағаланып отыр. Мәселен, дамыған елдерде сала үлесі ІЖӨ-нің 13-14% құрайды. 2013 жылы Қазақстанда - 6,3%-ды құрады (2012 жылы - 6%, 2011 жылы - 5,5%, 2009 жылы - 8,3%). Бұл көлік инфрақұрылымы мен логистиканы Қазақстан экономикасының маңызды секторының біріне айналдырады. Сондай-ақ, көлікті дамыту жұмыс істейтін және жаңа кәсіпорындардың дамуын ынталандыратын Үдемелі индустриялды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асырудың маңызды факторларының бірі саналады.
Сондай-ақ, көлік инфрақұрылымы мен логистика саласының жұмыс орындарын арттыратынын атап өткен жөн. ҚР Статистика комитетінің ресми мәліметіне сәйкес, 2013 жылы көлік кәсіпорындары жұмыскерлерінің саны 206,3 мың адамды құрады.
Сарапшының пікірінше: дамыған көлік инфрақұрылымы елдің инвестициялық тартымдылығын арттырады. Мәселен, шетелдік инвестор дамыған және тиімді логистикалық жүйенің арқасында Қазақстан аумағындағы жобаларды жүзеге асыру туралы оң шешім қабылдайды.
Дамыған көлік инфрақұрылымының инвестициялық жағдайға қалай әсер ететінін Сингапурдан көруге болады. Географиялық жағдай, логистика мен транзиттік дәліздерді максималды тиімді пайдалану бұл елге ірі инвестор - Shell корпорациясын тартты. Қазіргі таңда бұнда күніне 500 000 баррель мұнайды қайта өңдейтін әлемдегі ірі зауыт орналасқан. Shell корпорациясының 10 мұнайхимия кешені жылына 8 млн тоннадан астам мұнай өнімдерін өндіреді.
Бүгінгі күні Қазақстанда логистикалық жүйе белгілі бір қиындықтарға қарамастан, жоғары қарқынмен дамып келе жатыр. Мәселен, ҮИИДМБ әрекет еткен жылдары көлік кәсіпорындарында негізгі құралдардың тозу пайызы 2009 жылғы 30,6%-дан 2013 жылы 27,2%-ға дейін қысқарды. Батыс Еуропа - Батыс Қытай халықаралық автокөлік дәлізі, Жезқазған - Бейнеу және Арқалық - Шұбаркөл теміржол желілері сияқты ірі жобалар аяқталуға жақын қалды. Өзен - Түркіменстанмен мемлекеттік шекара, Жетіген - Қорғас теміржол учаскелері секілді жобалар жүзеге асты. Мәселен, 2011 жылы барлығы 1500 км астам жаңа теміржол салынды.
Инвесторларды қызықтыруға Қытаймен шекарада орналасқан Қорғас - Шығыс қақпасы арнайы экономикалық аймағы мен Каспий теңізі жағалауында орналасқан Ақтау теңіз порты мүмкіндік береді. Аталмыш жобаларды басқару үшін Форбс 2000 (1020 орын) тізіміне кіретін DP World порттардың жетекші әлемдік операторы тартылған. Компания 30 елде әрекет ететін 60-тан астам терминалға және DP World түрлі бағалауы бойынша әлемдік нарық үлесінің 6,7% ие. Яғни, оның бұндай жобаларды жүзеге асыруда тәжірибесі мол.
Жоғарыда аталған барлық жобалар Қазақстанның транзиттік әлеуетін дамытуға ықпал етеді. Жалпы, KAZNEX INVEST талдаушыларының пікірінше, транзит туралы айтқанда Қазақстан оны дамыту арқылы миллиард долларлап ақша таба алады. Бүгінгі күні Қазақстанның көлік дәліздері бойынша жүк транзиті 17,8 млн тоннаны құрайды, ал оның жалпы табысы $1 млрд-тан асады. ҚР Үкіметінің жоспары бойынша, 2015 жылы көрсеткіштер 25 млн тонна жүкке, сәйкесінше $1,5 млрд-қа жетеді.
Республика көрсеткіштер өсімін өзінің қолайлы географиялық орналасуының арқасында қамтамасыз ете алады. Ол ірі сауда серіктестері - Қытай мен Еуропа одағы елдерінің арасында орналасқан. 2011 жылы олардың арасындағы сауда көлемі $567,2 млрд., тасымалдаулар көлемі - 12,6 млн жиырмафуттық эквивалентті (ЖФЭ) құрады. Сондай-ақ, сарапшылар болжамына сәйкес, 2020 жылға қарай Қытай - Еуропа одағы сауда көлемі $781 млрд дейін, жүк тасымалдаулар көлемі 17 млн ЖФЭ (170 млн тонна) дейін ұлғаяды (сілтеме - 2020 жылға дейінгі Қазақстан Республикасы көлік жүйесі инфрақұрылымын дамыту және интеграциялау мемлекеттік бағдарламасы). Аспан асты елі мен ЕО арасында жүктердің басым бөлігі Суэц арнасы арқылы теңізбен өтеді. Жалпы транзиттегі Қазақстан үлесі 0,5%-ды құрайды. Бұл Қазақстан үшін транзит көлемін ұлғайтудың жақсы мүмкіндігі. Әрине, жер үсті жолы теңіз жолынан қымбаттырақ, бірақ жеткізілім мерзімі үш есеге (Қытай мен ЕО-да 15 күнге дейін) қысқарады. Қазақстанға сауда серіктестері және табыс пен инвестицияларды тарту үшін дәл осы басымдықты пайдалануға болады.
Қазірдің өзінде бұл маршрутты Hewlett Packard, логистика мен экспресс-жеткізілім саласындағы халықаралық көшбасшы DHL сияқты танымал брендтер пайдаланады. Сарапшы пікірі: бұл маршрут бизнес алпауыттарына ғана қолжетімді емес. Мысалы, HATRANS Польша компаниясы өз жүктерін Қазақстан арқылы транзитпен тасымалдайды. Компания апта сайын Қытайдан Қазақстан аумағы арқылы Польшаға және одан әрі Еуропаға дейін 40 теміржол вагонына тиелген түрлі жүк тасымалдайды.
KAZNEX INVEST АҚ агенттігінің пікірінше, көлік инфрақұрылымы және логистика саласы жоғарыда аталғандардан басқа шетелдік инвестицияларды тарту жағынан алып қарағанда бәсекелестікке қабілетті басымдықтарға ие. Сарапшы пікірі: Агенттік өз тарапынан көлік саласы инвесторларына көмек көрсетіп келеді. Біз бұл жұмыстың нәтиже беріп келе жатқанына қуаныштымыз. Мысалы, ағымдағы жылдың шілде айында жетекші әлемдік көлік логистикалық компания ондығына кіретін жапондық NYK Group компаниясының Қазақстан нарығына ресми түрде кіру рәсімі өтті. Бүгінгі таңда біз басқа жобалар бойынша көлік саласының танымал шетелдік компанияларымен жұмыс істеудеміз. Біз өз қызметімізде белгілі бір қиындықтарға тап боламыз, бірақ қазір инвестициялар мен көлік бір министрлікте шоғырланғандықтан, біз жұмыстың одан әрі тиімді болатынына сенеміз. Қазақстанның логисткиалық қызметтер нарығының мөлшері бүгінгі таңда 24 млрд $-дан асады. 2009 жылдан бастап нарық 86%-ға ұлғайды. Біз осы нарық өсімінің әлеуетін кемінде жылына 17% деп бағалаймыз. Қазақстан қазіргі таңда логистикалық транзитер деңгейіне шоғырланатынын ескере отырып, біз келешекте логистикаға сұраныс күрт артады деп пайымдаймыз, - деп Е.Забиякин бүгін Алматыда PONY EXPRESS-Қазақстан компаниясының жаңа стратегиясына арналған баспасөз мәслихатында атап көрсетті.Қазақстанда логистикалық қызметтер Алматы, Астана, Атырау, Ақтау, Қарағанды қалаларында барынша қарқынды дамып отыр. Нарықтың шамамен 72%-ы B2B форматына тиесілі. Былтырмен салыстырғанда B2C форматы артқаны байқалады, ол екі есеге өскен. Өсімді арттырып отырған - интернет сауда, келешекте ол жалғасады, дейді ол
Материалдық ресурстарды тасымалдау логистикасы
Тасымалдау - адамдар мен жүктерді таситын материалдық өндіріс саласы. Қоғамдық өндіріс құрылымында тасымалдау материалдық қызмет өндіру сферасына жатады.
Материалдық ағымның шикізаттың алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі жолында орындалатын логистикалық операциялардың көп бөлігі түрлі көлік құралдарын қолдану арқылы жүргізіледі. Бұл операцияларды орындауға кететін шығындар логистикаға кететін жалпы шығындардың 50 пайызға дейінгі шамасын құрайды .
Тасымалдау екі элементтен - жаппай пайдалынатын көліктен және жаппай пайдаланылмайтын көліктен тұратын жүйе болып табылады.
Жаппай пайдаланылатын көлік - жүк және адамдарды тасымалдауда халық шаруашылығының барлық салалары мен тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын халық шаруашылығының саласы. Жаппай тасымалдау айналыс сферасына және тұрғындарға қызмет көрсетеді. Оны, әдетте, магистралды деп те атайды (магистраль - белгілі бір жүйедегі негізгі басты линия, бұл жағдайда - қатынас жолдар жүйесінде). Жаппай тасымалдау түсінігі темір жол көлігін, су көлігін (теңіз және өзен), автомобиль, әуе көлігін және құбыр көлігін қамтиды.
Жаппай пайдаланылмайтын көлік - өндірістік көлік, сондай-ақ тасымалдау емес кәсіпорындарына жататын көлік құралдарының барлық түрлері және белгілі бір өндірістік жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады .
Тасымалдау үрдісін ұйымдастыруда логистикалық тәсілдің ерекшелігін аралас тасымалдау жағдайындағы көлік тізбегі буындарының өзара әрекет ету мысалы 1 суретте бейнеленген.
Жүк қабылдаушы
Жүк жөнелтуші
Көліктің бірінші түрі
№1 жөнелтуші
№2 жөнелтуші
Көліктің екінші түрі
Шартты Ақпараттық және қаржылық ағымдар
белгілер: Материалдық ағымдар
Сурет 1. Көліктің бірнеше түрінің қатысуымен жүргізілетін тасымалды дәстүрлі ұйымдастыру .
Аралас деп көліктің бірнеше түрімен кезектесіп жүретін тасымалдауды айтады. Олардың кең таралу себебі - көптеген жағдайларда тек автомобиль көлігі жүкті тікелей "есіктен есікке" алып жеткізе алады.
Ақпараттар мен қаржыларды жылжыту мәселелеріндегі буындардың үйлесімділігі төмен, себебі олардың әрекетін үйлестіретін ешкім жоқ.
1.2 суретте бейнеленген аралас тасымалды ұйымдастыру бұдан ерекше болып табылады. Ішкі тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болуы ішкі материалдық ағымды жобалауға, берілген параметрлерге жетуге мүмкіндік тудырады.
Көліктің екінші түрі
Көліктің бірінші түрі
Жүк қабылдаушы
Жүк жөнелтуші
Тасымалдаудың ортақ операторы
№2 жөнелтуші
№1 жөнелтуші
Сурет 1.2 Көліктің бірнеше түрін қолданғандағы тасымалдауды логистикалық ұйымдастыру .
Жүк алушыға шығудағы материалдық ағым көрсеткіштері басқарыла алады және оның алдын ала берілген мәні болады.
Аралас тасымалдауды ұйымдастырудың дәстүрлі және логистикалық тәсілдердің салыстырмалы сипаты 2 кестеде келтірілген 12,150б.
Логистиканың тасымалдауда өндірістегідей немесе саудадағыдай қолданылуы контрагенттерді бәсекелестер тарапынан тасымалдау үрдісінде бір-бірін толықтыратын әріптестерге айналдырады.
Логистика - жоғарыда аталып кеткендей, бірыңғай техника, технология, экономика және жоспарлау. Сәйкесінше, тасымалдау логистикасының мәселелеріне тасымалдау үрдісінің қатысушыларының техникалық және технологиялық үйлесуін қамтамасыз ету, сондай-ақ жоспарлаудың бірыңғай жүйелерін қолдану жатады. Осы мәселелерді қысқаша сипаттайық.
Тасымалдау кешеніндегі техникалық үйлесімділік көлік құралдар параметрлерінің жекелеген түрлері ішінде, сондай-ақ түраралық қиылыста үйлесуін білдіреді. Бұл үйлесімділік ауыспалы тасымалдарды қолдануға, контейнерлер мен жүк пакеттерімен жұмыс істеуге мүмкіндік туғызады.
Технологиялық үйлесімділік тасымалдаудың бірыңғай технологиясын, тікелей тасымалды қолдануды ұйғарады.
Кесте 1.
Дәстүрлі тасымал мен логистикалық тасымалдың салыстырмалы сипаты
Дәстүрлі тасымал
Логистикалық тасымал
Екі я одан да көп көлік түрлері
Екі я одан да көп көлік түрлері
Тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болмауы
Тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болуы
Бірнеше көлік құжаттары
Жалғыз көлік құжаты
Бірыңғай фрахт тарифтік қойылымының болмауы
Бірыңғай фрахт тарифтік қойылымының болуы
Қатысушылардың өзара әрекетінің реттелген схемасы
Қатысушылардың өзара әрекетінің орталықтан реттелген схемасы
Жүкке деген бөлінген және нәтижесінде азайған жауапкершілік
Жүкке деген бірыңғай және нәтижесінде жоғарлаған жауапкершілік
Нәтижесі: "логистиканың алты ережесінің" орындалуының аз ықтималдығы
Нәтижесі: "логистиканың алты ережесінің" орындалуының жоғары ықтималдығы
Экономикалық үйлесімділік - бұл нарық конъюнктурасын зерттеудің және тарифтік жүйені құрудың жалпы әдістемесі.
Бірлесіп жоспарлау графиктің бірыңғай жоспарларын жасап, оны қолдануды білдіреді.
Тасымалдау логистикасының міндеттеріне мыналар жатады:
* көлік жүйесін құру, соның ішінде көлік коридорларын және көлік тізбектерін құру. Көлік коридоры - бұл ұлттық немесе халықаралық көлік жүйесінің бір бөлігі, ол жеке географиялық аудандар арасындағы жүк тасымалдарын қамтамасыз етеді. Оған кіретіндер: көлік құралдары және осы бағытта жұмыс істейтін барлық көлік түрлері мен стационарлық құрылғылары, сондай-ақ осы тасымалды жүргізудің барлық құқықтық шарттарының жиынтығы. Көлік тізбегі - көліктің бір немесе бірнеше түрін қолдана отырып, белгілі бір уақыт мерзіміндегі жүкті белгілі бір уақыт мерзіміндегі жүкті белгілі бір қашықтыққа тасымалдау сатылары. Барлық осы уақытта жүктер өзгеріссіз қалады. Мысалы, жүк пакеті немесе контейнер;
* тасымалдау-қоймалау үрдісінің технологиялық бірлігін қамтамасыз ету;
* тасымалдау үрдісін қоймалау және өндірісті бірігіп жоспарлау;
* көлік құралының түрін таңдау;
* көлік құралының типін таңдау;
* жеткізудің тиімді маршрутын анықтау және т.б.
Көлік түрін таңдау мәселесі қорлардың оңтайлы деңгейін құру және оны ұстап тұру, орау түрін таңдау және т.б. сияқты логистиканың басқа мәселелерімен өзара байланысты шешіледі.
Нақты тасымал үшін оңтайлы көлік түрін таңдау негізгі түрлі көлік түрлерінің ерекшеліктері туралы ақпарат болып табылады.
Логистика тұрғысынан маңызды болып келетін автомобиль, теміржол, су және әуе көліктерінің негізгі артықшылықтар мен кемшіліктерін қарастырайық.
1.2-кестеде көрсетілгендей, тасымалдау тәсілін, тасымалдау құралдарын және нақты тасымалдаушыны таңдауда логистикалық менеджер ескеруі қажет көліктің әр түрінің өзінің артықшылықтары мен кемшіліктері болады .
Көліктің әр түрі (құбырды қоспағанда) қолдануды ұйымдастыруға, техникалық қызмет көрсетуге және көлік құралдарын жөндеу үшін қажет белгілі бір өндірістік-техникалық базамен және көлік құралдарының белгілі бір типімен сипатталады .
1.2-кестеде түрлі көлік түрлерінің салыстырмалы логистикалық сипаттамалары келтірілген.
Кесте 1.2.
Көлік түрлерінің ерекшеліктері .
Көлік түрі
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Темір жол
oo жоғары тасымалдау және жасау қабілеттігі;
oo ауа райына, жыл мезгіліне және уақытқа байланыссыз;
oo тасымалдау тез арада жүріп тұрады;
oo салыстырмалы төмен тарифтер, транзитті жіберулер үшін жеңілдіктер;
oo үлкен қашықтыққа жүктерді жоғары
жылдамдықпен жеткізу.
oo тасымалдаушылар саны шектеулі;
oo өндірістік-техникалық базасына көп капитал салымдары қажет;
oo тасымалдың жоғары материал және энергия сыйымдылығы;
oo соңғы сату орындарының қол жетімділігі төмен;
oo жүктер жеткілікті түрде сақталмайды.
Көлік түрі
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Теңіз
oo континентаралық тасымалдаудың мүмкіндігі;
oo ұзақ қашықтыққа тасымалдаудың өзіндік құны төмен;
oo жоғары тасымалдау және өту қабілеттілігі;
oo тасымалдаудың төмен капитал сыйымдылығы.
- тасымал шектеулі;
oo жеткізудің төмен жылдамдығы;
oo географиялық, ауа райы жағдайларына байланыстылығы;
oo күрделі порттың инфрақұрылым құру қажеттігі.
Кесте 1.2 жалғасы
Автомобиль
oo жоғары қолжетерлік;
oo жүкті "есіктен есікке дейін" жеткізу мүмкіндігі;
oo жылжуы, икемділігі, өзгермелілігі жоғары;
oo жеткізу жылдамдығы жоғары;
oo жеткізудің түрлі маршруттарын және схемаларын қолдану мүмкіндігі;
oo жүктердің сақталуы жоғары;
oo жүкті шағын партиялармен жіберу мүмкіндігі;
oo ең тиімді тасымалдаушыны таңдаудың кең мүмкіндіктері бар.
oo өнімділік төмен;
oo ауа райы және жол жағдайларына байланысты;
oo үлкен қашықтыққа тасымалдаудың салыстырмалы жоғары өзіндік құны;
oo жеткіліксіз экологиялық тазалық.
Әуе
oo жүкті жеткізудің ең жоғарғы жылдамдығы;
oo жоғары сенімділік;
oo жүктің сақталуының ең жоғарғы мүмкіндігі;
oo тасымалдаудың ең қысқа маршруттары.
oo өзіндік құны жоғары, көліктің басқа түрлеріне қарағанда тарифы жоғары;
oo тасымалдың капитал сыйымдылығы, материалды-техникалық сыйымдылығы жоғары;
oo ауа райына байланысты;
Көлік түрі
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Құбыр
oo өзіндік құны төмен;
oo өнімділігі жоғары;
oo жүк көп сақталады;
капитал сыйымдылығы төмен.
oo жүк түрлерінің шектеулігі (газ, мұнай өнімдері, шикізат материалдарының эмульсиясы);
oo аз тасымалданатын жүктердің мүмкінсіздігі.
Көлік түрін таңдауға әсер ететін алты негізгі факторларды бөліп қарастырайық. 1.3 кестеде осы әрбір фактор бойынша түрлі көлік түрлерінің бағасы беріледі. Ең жақсы мән бірге тең .
Кесте 1.3.
Көліктің түрін таңдауға әсер ететін негізгі факторлар шеңберінде түрлі көлік түрлерін бағалау .
Көлік түрі
Көлік түрін таңдауға әсер ететін факторлар
Жеткізу уақыты
Жіберу жиілігі
Жүкті жеткізудің тәртібін сақтау сенімділігі
Түрлі жүктерді тасымалдау қабілеттілігі
Территориялық кез келген нүктесіне жеткізу қабілеттілігі
Тасымалдау құны
Темір жол
3
4
3
2
2
3
Су
4
5
4
1
4
1
Автомобиль
2
2
2
3
1
4
Құбыр
5
1
1
5
5
2
Әуе
1
3
5
4
3
5
Түрлі факторлардың маңызын сараптап бағалау көрсеткендей, көліктік таңдауда, ең алдымен, төмендегілерді ескереді:
* жеткізу тәртібін сақтау сенімділігі;
* жеткізу уақыты;
* тасымалдау құны.
Кесте 1.3 мәліметтері көлік түрінің нақты тасымалдау шарттарына сәйкестігін тек шамалап бағалау үшін ғана қолданыла алатындығын айта кету қажет. Жасалған таңдау дұрыстылығы көліктің әр түрлі түрлерімен жүргізілетін тасымалдаумен байланысты шығындарды талдауға негізделген техникалық-экономикалық есептеулермен расталуы қажет.
Мысалы, 5 т. қымбат жүктің автомобильмен жеткізу құны 1000 долл. құрайды, ұшақпен - 3000 долл. Таңдау автомобильге түсті. Бірақ содан кейінгі толық құнды талдау көрсеткендей, автомобильмен тасымалдау кезінде тасымал тарифіне қоса төменгілерді төлеу қажет болды:
1. жөнелтушіге: жөнелткені үшін және сақтағаны үшін жүк құнының 5 пайызын, яғни 2000 долл. (ұшақпен жеткізілгенде бұл шығындар кірмейді);
2. банкирге: несие үшін пайыз ретінде жүк құнының 0,74 пайызын, себебі автомобильмен тасымалдау 15 күн жүргізілді, ал 50000 долл. қор ретінде алынды, яғни нәтижесінде 370 долл. құрады (15·18365 = 0,74 пайыз, мұндағы 18-несие үшін банктің жылдық пайыз қойылымы).
3. жалпы шығындар 3750 долл.құрады.
Яғни, тарифтер арқылы автомобильді таңдау дұрыс болмай шықты, ұшақ тиімдірек болды. Сол үшін көлік түрін таңдамас бұрын барлық мүмкін варианттар есептелуі тиіс .
Көлік ұйымдары көрсететін қызметтер төлем ақысы көлік тарифтері арқылы жүргізіледі. Тарифтерге мыналар жатады:
* жүктерді тасығаны үшін алынатын төлемдер;
* жүктерді тасымалдаумен байланысты қосымша операциялар үшін алынатын жинақтар;
* төлемдер мен жинақтарды есептеу ережелері.
Экономикалық категория ретінде көлік тарифтері көлік өнімінің бағасының формасы болып табылады. Олардың құрылуы төмендегілерді қамтамасыз етуі қажет:
* көлік кәсіпорнына - шығындарды өтеу және пайда алу мүмкіндігі;
* көлік қызметтерін сатып алушыларға - көлік шығындарын жабу мүмкіндігі.
Тасымалдаушыны таңдауға әсер ететін маңызды факторлардың бірі тасымалдау құны болып табылады. Клиенттер үшін күресте көлік тарифтеріне өз әсерін тигізе алады. Мысалы, Қазақстанның темір жолы шағын және аз тоннажды жүктерді тасымалдауда, автомобиль көлігімен қатаң бәсекелесуде. Бұл сәйкес темір жол тарифтерінің өсуіне тежеулі әсер етеді.
Әр түрлі көліктердің тарифтер жүйесінің өздеріне тән ерекшеліктері бар. Оларды қысқаша сипаттап өтейік. Темір жол көлігінде жүктерді тасымалдау құнын анықтау үшін жалпы, ерекше, жеңілдік және жергілікті тарифтерді пайдаланады.
Жалпы тарифтер - тарифтердің негізгі түрі. Олар арқылы негізгі жүктердің тасымалдау құнын анықтайды.
Ерекше тарифтер деп, арнайы қосымшалар немесе жеңілдіктер түрінде, жалпы тарифтерден ауытқу арқылы белгіленетін тарифтер аталады. Бұл тарифтер жоғары не төмен болуы мүмкін. Олар тек нақты жүктерге ғана таралады.
Ерекше тарифтер өнеркәсіпті орналастыруға әсер ете алады, себебі олар арқылы шикізаттың жеке түрлерін тасымалдаудың құнын реттеп отыруға болады, мысалы, тас көмір, кварцит, кен және т.с.с.
Жеңілдік тарифтері белгілі бір мақсаттар үшін жүктерді тасымалдауға қолданылады.
Жергілікті тарифтерді жеке темір жол басқарушылары белгілейді. Жүктерді тасымалдағаны үшін төленетін ақы және түрлі жинақ қойылымдары кіретін бұл тарифтер берілген темір жол шеңберінде қызмет етеді .
Тасымал төлемінен басқа темір жол жүк жіберуші мен жүк алушыдан қосымша қызметтер үшін ақы алып отырады. Бұл төлем жинақ деп аталады және темір жол күштері келесі операцияларды орындағаны үшін алынады: жүкті сақтау үшін, жүкті өлшеу немесе тексеру, вагондарды беру немесе жинау, оларды дезинфекциялау, жүктерді жөнелту және тиеу-түсіру жұмыстары, сондай-ақ басқа да бірқатар операциялар үшін.
Темір жол мен жүктерді тасымалдауда төлейтін төлемдерге әсер ететін негізгі факторларды атап өтейік.
Жөнелту түрі. Темір жол бойынша жүк вагондап, контейнерлеп, аз тоннаждап - салмағы 25 тоннаға дейін және көлемі вагонның үштен бір бөлігіндей болып жөнелтілуі мүмкін.
Тасымалдау жылдамдығы. Темір жол бойымен жүк үлкен, пассажирлік немесе жүктік жылдамдықпен тасымалдануы мүмкін. Жылдамдық түрі жүктің тәулігіне қанша километр жүруі тиіс екенін анықтайды.
Тасымалдау арақашықтығы. Тасымалдау ақысы нақты өткен қашықтық үшін алынады.
Жүктердің тасымалдауы жүргізілетін вагон типі. Темір дол бойымен жүктер әмбебап, арнайы немесе изотермиялық вагондарда, цистерналарда немесе платформаларда тасымалдануы мүмкін. Тасымалдау ақысы әр жағдайда әр түрлі болады.
Вагон немесе контейнерлердің тиістілігі. Вагон,платформа немесе контейнер темір жолға жатуы мүмкін, жүк алушының немесе жүк жіберушінің меншігі болуы мүмкін.
Автомобиль көлігінде жүктердің тасымалдау құнын анықтау үшін келесі тарифтер түрлері қолданылады:
* жүктерді тасымалдаудың кесінді тарифтері;
* ақылы автотонна - сағат жағдайларында жүктерді тасымалдау тарифтері;
* уақытылы жүк автомобильдерді қолданғаны үшін тарифтер;
* километр есептеу есебінен тарифтер;
* жылжыту құрамдардың алып келгені үшін тарифтер;
* келісім тарифтері.
Тарифтік ақы мөлшеріне келесі факторлар әсер етеді:
* тасымалдау қашықтығы;
* жүк массасы;
* автомобильдің жүк көтерімділігін пайдалану мүмкіндігін сипаттайтын жүктің көлемді салмағы. Осы көрсеткіш бойынша автомобильмен тасымалданатын барлық жүктерді келесідей топтарға бөледі:
* автомобильдің жүк көтерімділігі;
* жалпы жүрісі;
* автомобильді пайдалану уақыты;
* автомобиль типі;
* тасымалдау жүргізілетін аудан.
Тасымалдау тарифтерінің әрқайсысы факторлардың барлығын ескермейді, тек олардың кейбіреулерін нақты тасымалдау жағдайларындағы маңызды факторларды ескереді. Мысалы, келісімді тариф бойынша тасымалдау құнын есептеу үшін тасымалдау қашықтығын, жүк массасын және автомобильдің жүк көтерімділігін пайдалану дәрежесін сипаттайтын жүк класын ескеру қажет. Уақытылы жүк автомобильдерін қолдану тарифтерін есептеуге автомобильдің жүк көтерімділігі, оның пайдалану уақыты және жалпы жүрісі ескеріледі.
Барлық жағдайларда автомобильді пайдалану үшін алынатын ақы мөлшеріне тасымалдау жүргізілетін аудан әсер етеді. Бұл аудан бойынша жүктерді тасымалдаудың өзіндік құнынын деңгейінің тұрақты түрлілігімен түсіндіріледі.
Өзен көлігіндегі жүктерді тасымалдау тарифтері, тасымалдау жұмыстары үшін алынатын жинақтар және тасымалдаумен байланысты басқа қызметтер нарық конъюнктурасын ескергендегі пароход шаруашылығымен анықталады.
Теңіз көлігінде жүктерді тасымалдау ақысы не тариф бойынша, не фрахталық қойылым бойынша жүргізіледі. Егер жүк тұрақты жүк ағымының бағыты бойынша жүрсе онда тасымалдау сызықтық кеме жүру жүйесімен жүргізіледі. Бұл жағдайда жүк кесте бойынша жүріп, белгілі бір тариф бойынша төленеді.
Егер тасымалдау кезінде жүк кемелерінің жұмысы тұрақты жүзу аудандарымен, тұрақты тиеу және түсіру портымен байланысты болмаса, белгілі бір жүк түрімен шектелмесе, онда тасымалдау фрахталық қойылым бойынша төленеді. Фрахталық қойылым фрахталық нарық конъюнктурасына байланысты бекітіледі және әдетте, жүктің түріне және көліктік сипатына, рейс жағдайларына және сонымен байланысты шығындарға тәуелді болады.
1.2 Ақтөбе - Батыс Қазақстанның ірі көліктік логистикалық орталығы
Логистикалық кешендер құру мақсатында 3А стратегиясы іске асты. 3А Стратегиясы - бұл Қазақстанның Астана-Алматы-Ақтөбе ең ірі көліктік түйіндерін бірыңғай жүйеге біріктіру концепциясы. Әр жеке көлік түйіні өзінің республика аймағын қамтиды: Ақтөбе-Батыс Қазақстан, Орталық, Солтүстік-Батыс және Ресейдің Привольж Федералды округы; Алматы-Оңтүстік-шығыс Қазақстан және Орталық Азия елдері, Астана-Солтүстік Қазақстан, сонымен қатар Ресейдің Урал және Сібір Федералды округі. High Tech Logistic компаниясы мықты жаңа заманғы индустриалды-логистикалық кешендерді осы аймақтарды құра отырып, еліміздегі тауар айналымы динамикасын және сапасын жақсарту үшін бірыңғай логистикалық жүйе құруды жоспарлап отыр. Еліміздің территориясында пайда болатын жоғары сапалы логистикалық желілер, Еуропа мен Азия арасын байланыстырушы ретінде Қазақстанның статусын бекітеді.
Ақтөбе облысы, Еуропа және Азияның түйіскен жерінде орналасқан, аумағы 300,6 мың.кв.км, Қазақстанның алты облысымен, солтүстігінде Ресейдің Орынбор облысымен және оңтүстігінде Өзбекстанның Карақалпақстан автономиялық облысымен шектеседі.
Ақтөбе облысы, тиімді географиялық орында орналаса отырып, дамыған көлік комуникациялар желсінен трады:
oo Ұзындығы 1000 км асатын темір жолы, ірі түйіндік - Ақтөбе, Қандыағаш, Шалқар станциялары Орталық Азия, Орал, Еуропа бағыттарын байланыстырады;
oo Облыс территориясы бойынша өтетін, ұзындығы 628 км болатын Батыс Еуропа- Батыс Қытай автомагистралі.
oo Ұшақтардың барлық түрін қабылдауға қауқарлы Ақтөбе халықаралық әуежай;
oo Облыс бойынша ұзындығы 1175,2 км болатын магистральды газ құбыры Бухара - Орал;
oo Ұзындығы 411км болатын, Жаңажол-Кенкияқ-Бестамақ-Ор бағытындағы мұнай құбыры.
Облыстың негізгі экспорт тауары ретінде: шикі мұнай, Хром рудалары, ферроқорытпалар, хром тұздары, бидай болып келеді.
Импортталатыны: электроэнергия, құрал-саймандар, құбыр өнімдері, металлопрокат, көлік, құрылыс материалы.
Облыс әлемнің 79 елімен сауда қатынасын құрған, олардың негізгілері Ресей, Еуропа мемлекеттері, Қытай, АҚШ, Жапония.
Қала тарихы
Қала ақ төбелерде орналасқан қамалдың орнында 1869 жылы пайда болды. Негізі қаланған соң алғашқы үш онжылдықта қаланың шаруашылығы қазақтардың көшпелі мал шаруашылығымен байланысты болды. Бір мезетте қала айналасына халықтың біртіндеп қоныстануы басталды. Топырақтың құнарлығы және жақсы орналасқан жері Ресей империясының түкпір-түкпірінен келген халықты қызықтырды. Қамалдың алғашқы бас жоспары 1874 жылы жасалды. Алғашқы кездері қаланың бөленген аудандары келесідей Курмыш, Татарка, Оторвановка. Алғашқы көшелері Гарнизонды, Крепостной, Орынбор, Елек, Георгиев. Ал 1891 жылы Ақтөбе гарнизонды бекінісін Торғай облысының уезді қалаға айналдырды. XX ғасырдың алғашқы жылдарында Ақтөбе территориясы арқылы Орынбор-Ташкент темір жолы салынды, бұл өз кезегінде қала экономикасының дамуына серпін берді.
1932 жылдың 10 наурызында қала Ақтөбе облысының орталығына айналды. 60 жылдардың ортасынан бастап тұрғын аудандар салына бастады. 1977 жылы Ақтөбе Батыс Қазақстанның темір жолының орталығына айналды. 1999 жылдың 11 наурызында Қазақстан Республикасының Президентінің үкімімен Актюбинск атауы Ақтөбеге өзгерді. Ал қазіргі кезде Ақтөбе біртіндеп миллионер қала атануға жақындап келеді. Жаңа тұрғын аудандары Нұр-Ақтөбе, Батыс салынуда. Қала жастардың мекеніне айналды, қалада 5 ЖОО, жалпы республикалық деңгейдегі 2 музей, Спорт сарайы және УЕФА стандартына сай футбол стадионы жұмыс істеуде. 1935 жылы негізі қаланған Т.Ахтанов атындағы драмалық театр өз көріністерін көрсетуде,облыстық филармония, Алақай балалар театры жұмыс істеуде. Қалада үш мешіт, екі православты храм бар.
Актобе - Батыс Қазақстанның ірі экономикалық орталығы. Ферроқорытпа, хром қосылыстары, ауылшаруашылық машина жасау, рентген аппараттары, кірпіш және өзге де зауыттары қызмет етуде. Химия,жеңіл, тамақ өнеркәсібі, арақ-шарап өндірісі жақсы дамыған.Алдағы уақыттарда газ өңдеу, таулы-байыту зауыттары іске қосылмақ.Сонымен қатар, қазынаға көптеп салық төлейтін сала бұл мұнай саласы. Облыс аймағында пайдаланулы және пайдаланылмаған мұнай кен орындары бар. Жаңажол ауданында электр энергиясын өндіретін газтурбинді электр станциясы жұмыс істеуде.
1.3 Жүк айналымы бойынша статистикалық мәліметтер
2014 жылы қаңтар-желтоқсанда республика көлігімен 3 627,9 млн. тонна жүк тасылды, бұл 2013 жылғы қаңтар-желтоқсандағы деңгейден 3,7%-ға жоғары, осы кезеңдегі жүк айналымы 487,4 млрд. ткм құрады (2013 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 1,2%-ға азайған), 21 293,0 млн. жолаушы тасымалданды (2013 жылғы қаңтар-желтоқсанға қарағанда 6,5%-ға көп), жолаушылар айналымы 249,6 млрд. жкм құрады (2013 жылғы қаңтар-желтоқсанға қарағанда 6,8%-ға өсті).
Тасымалданған жүктердің жалпы көлемінде автомобиль көлігінің үлесі 86,23%, теміржол көлігі - 7,54%, құбыр көлігі - 6,09%, көліктің басқа түрлері (әуе, ішкі су, теңіз) - 0,14% құрады. Жүк айналымында теміржол көлігінің үлесі 43,93%, автомобиль көлігі - 31,82%, құбыр көлігі - 23,73%, көліктің басқа түрлері (әуе, ішкі су, теңіз) - 0,52% құрады.
Ақтөбе қаласы бойынша көліктердің 2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы негізгі көрсеткіштері
Жүк айналымының көлемі 9,8% өсті
2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында 63592,8 мың тонна жүк тасымалданды,бұл 2013 жылдың қаңтар-желтоқсан айларына қарағанда 2,3% артық.
Сурет 1.3Автомобиль көлігі жұмысының негізгі көрсеткіштері
Жүк айналымы
2014 жылғы 1 қаңтарға Ақтөбе облысының ортақ пайдаланудағы көлік желісі Ақтөбе облысының аумағы бойынша өтетін 1443 км темір жолдан, 6595 км ортақ пайдаланудағы автомобиль жолынан және 9 км троллейбус жолынан тұрды.
Рыноктық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде автомобиль көлігі маңызды рөл атқарады.
Коммерциялық тасымалдаумен айналысатын жеке кәсіпкерлердің тасымалдау көлемін бағалауды есепке алғанда, облыстың автокөлігімен 2013 жылы - 62,2 млн. тонна жүк тасымалданды, жүк айналымы - 5265,1 млн.ткм құрады. 2012 жылмен салыстырғанда жүк тасымалдау көлемі 7,1 пайызға, жүк айналымы 10 пайызға өсті. 238,4 млн. жолаушы тасымалданған, жолаушылар айналымы - 13145,3 млн.жкм. құрады. 2012 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіштер тиісінше, 8,3 пайыз және 14,1 пайызға өсті.
Сурет 1.4 Ақтөбе қаласы бойынша көліктердің 2013-2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы негізгі көрсеткіштері
Кесте 1.4.
Облыстар бөлінісінде автомобиль көлігі жұмысының негізгі
көрсеткіштері
Тасымалданған жүк, мың.тонна
Жүк айналымы, млн.ткм
Қазақстан Республикасы
3 128 501,32
155 069,38
Ақмола
121 256,73
4 996,13
Ақтөбе
63 592,75
5 782,81
Алматы
159 914,69
7 479,24
Атырау
82 194,50
18 047,20
Батыс Қазақстан
39 886,44
2 725,06
Жамбыл
88 900,72
2 730,13
Қарағанды
719 185,62
10 056,47
Қостанай
297 129,14
10 887,32
Қызылорда
107 173,24
14 106,08
Маңғыстау
213 985,23
6 423,25
Оңтүстік Қазақстан
145 403,69
8 445,03
Павлодар
91 803,38
16 772,75
Солтүстік Қазақстан
49 897,94
3 223,29
Шығыс Қазақстан
594 916,59
14 316,75
Астана қаласы
136 482,99
7 866,01
Алматы қаласы
216 777,67
21 11,86
2. Материалды-техникалық ресурстарды басқаруды жетілдіру жолдары
2.1 Көлік инфрақұрылымын дамыту
Материалдық ресурстарды тиімді басқарудың маңызды бағыты тасымалдау шығындарын төмендету болып табылады. Тасымалдау шығындарын төмендету ең алдымен көлік инфрақұрылымының жағдайына байланысты болады. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясында осы мәселеге маңызды орын берілген. Жалпы стратегияның негізгі мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады. Стратегияның міндеттері: өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе тө мендету; өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру; кәсiпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрi бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды қамту, қосылған құнға барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде қосылған құндар тiзбегiндегi элементтердi игеру; ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру; елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердiң пайдасына қарай әртараптандыру; сапаның әлемдiк стандарттарына көшу; дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып, өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен ықпалдасуды күшейту.
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын ойдағыдай iске асыру экономиканы әртараптандыру, жаңғырту негiзiнде елдiң экономикасының ұзақ мерзiмдi тұрақты өсуiне және өнiмнiң бәсекелес түрлерiн өндiру мен экспорттың өсiмiне жағдай жасауды қамтамасыз етуге ықпал етуi тиiс.
Индустриялық-инновациялық стратегияның жетінші тарауы өндiрiс факторларының бәсекеге қабiлеттiгiн арттыру шараларына арналған. Осы тараудың бір бөлімшесінде көлік-коммуникация кешенi салаларын дамыту мәселесі қарастырылады.
Көлiк саласындағы басты мiндет көлiк инфрақұрылымы дамыту факторын шектейтiн жағдайларды болдырмау мақсатында елдiң жедел экономикалық дамуына сәйкес жүктер мен жолаушылар ағынын кеңейту мен жетiлдiрудi қамтамасыз ету болып табылады. Елдiң көлiк әлеуетiн барынша дамыту басқа да маңызды мiндет болып табылады.
Қазақстанның аумағы арқылы транзиттiк тасымалдауларды дамытудың басты артықшылығы - бұл арақашықтықты айтарлықтай қысқарту. Тасымалдаудың ең жақсы жағдайларында теңiз жолымен жүктердi жеткiзу мерзiмi Берлиннен қытай порты Ляньюнгаға дейiн 20 күндi құрайды, ал темiр жол бұл уақытты 11 тәулiкке дейiн қысқартады, тасымалдау арақашықтығын екi eceгe азайтады.
Экономикалық процестердiң ғаламдануы барлық мемлекеттердiң, субъектiлердiң әлемдiк көлiк коммуникацияларына қол жеткiзуiн қамтамасыз ету, ел арасындағы өзара тиiмдi сауда үшiн халықаралық көлiк дәлiздерiн ұйымдастыру қажеттiгiн негiздейдi. Қазақстанның тасымалдың қалыптасқан әрi түзiлген жүйесiне өзiндiк орны бар буын ретiнде кiру айрықша маңызды.
Қазақстан арқылы өтетiн халықаралық көлiк дәлiздерi желiсiн дамытудың қазiргi тұжырымдамасы үш басым бағытқа негiзделедi:
* Ресей, Еуропа және Балтық елдерi;
* Қытай, Жапония және Оңтүстiк-Шығыс Азия елдерi;
* Орта Азия және Кавказ, Иран және Түркия республикалары.
Әрбiр аталған бағыттың жер үстi және су магистралi кешенiн қамтитын қалыптасқан халықаралық көлiк дәлiздерi бар. Олар қазiргi заманғы техникамен жарақталған және халықаралық транзиттiк тасымалдаулардың шоғырлануына арналған.
Қазақстанның аумағы арқылы 6 темiр жол, 6 автомобиль және 72 әуе дәлiздерi өтедi. Елдi Тынық мұхит жағалауынан бастау алып, Еуропаның түкпiрiне кететiн Транс-Азия-Еуропалық талшықты-оптикалық желiлер байланысы кесiп өтедi.
Елдiң көлiк-коммуникация жүйесiндегi ерекше орын алатын халықаралық көлiк дәлiздерiнде орналасқан екi торабы: елдiң шығысындағы - "Достық" темiр жол өткелi мен батысындағы - "Ақтау" теңiз сауда порты.
Көлiк кешенiн дамытудың мақсаты сыртқы рынокқа отандық экспорттық тауарларды тиiмдi жеткiзу мен оны пайдаланушыларға кең ауқымдағы көлiк қызметтерiн жиынтығын көрсету.
Саланы дамытудың басым бағыттары тиiмдi әрi технологиялық жаңартылған көлiк кешенiн құру, транзиттiк әлеуеттi iске асыру болып табылады.
2015 жылға дейiнгi кезеңде көлiк жүйесiн елдiң қажетiне сай келетiн жағдайға келтiру жөнiнде жұмыс жалғастырылуы тиiс. Ол өзiне:
* жаңа темiр жол желiлерiнiң құрылысын қоса алғанда, темiр жол тораптарының конфигурациясын жетiлдiрудi, жылжымалы құрамның өндiрiсiне және жөндеуге арналған өнеркәсiп базасын дамытуды, темiр жол тарифтiк жүйесін жетілдіруді;
* мұнай мен газды тасымалдайтын жаңа экспорттық құбыр жолдары жобаларымен жұмысты, жұмыс істеп тұрған құбыр жүйесiн кеңейтудi, пайдалануға беру 2015 жылдан кейiнгi кезеңге жоспарланған жаңа магистральдық экспорттық мұнай жолдарын тартуды;
* автожолдар желiсiн салу, кеңейту және қайта жаңарту;
* бәсекелес ортаны ынталандыруды қоса алғанда, авиациялық тасымалдауларды және шетелдiк инвестицияларды белсендi тартуды; шетелдiк мемлекеттермен көлiктiк ынтымақтастық туралы келiсiмдер жасасуды қоса алғанда, көлiктiк тасымалдауларды тарту және халықаралық көлiк дәлiздерiн; көлiк жүйелерiн; Каспий теңiзiндегi теңiз көлiгi мен өзен көлiгiн дамытуды қамтиды.
Темiр жолының ұлттық желiсi елдiң барлық аумағын дерлiк қамти отырып, дамыту мен оңтайландыруды қажет етедi. Сол себептен де елдiң солтүстiгi мен батысын жалғастыратын Алтынсарин-Хромтау тармағының құрылысы басталды. Қазақстандағы "Достық" станциясы, Қытайдағы "Алашанькоу" станциясы сияқты Трансазия және Еуразия магистральдарының өзектi буыны болып табылады. Осыны ескере отырып, Қазақстан оны қайта жаңартуға және дамытуға үлкен мән берiп отыр. Таяудағы жылдары станциялардың қуатын ұлғайту жөнiндегi кешендi шаралар өткiзу жоспарланып отыр.
Республиканың автожол кешенi Қазақстанның өңiрлерi арасындағы, сондай-ақ мемлекетаралық қатынастардағы түрлi көлiк түрлерi мен тауар қозғалысы құралдары арасындағы байланыстырушы буын бола отырып, мемлекеттiң өмiр-тiршiлiгiнде маңызды рөл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Технико-экономикалық негіздеу
1.1 Қазақстан Республикасындағы логистиканың дамуы
1.2 Ақтөбе - Батыс Қазақстанның ірі көліктік логистикалық орталығы
1.3 Жүк айналымы бойынша статистикалық мәліметтер
2. Материалдық техникалық ресурстарды басқаруды жетілдіру жолдары
3.1 Көлік инфрақұрылымын дамыту
3.2 Электронды SAP жүйесін жетілдіру
3.3 Көліктік-логистика кластерін қалыптастыру
3. Зерттеу бөлімі
3.1 Алем-Тат ЖШС кәсіпорнына сипатама
3.2 Тасымалдаудың нормативтік-құқықтық құжаттары.
3.3 UniCom
4. Технологиялық бөлім
4.1 Тиімді жылжымалы құрам түрін таңдау
4.2 Материалдық ресурсты тасымалдаудың тиімді маршрутын құр
V. Экономикалық бөлімі
5. Тасымалдау түрін таңдауды технико-экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы есептеу.
5.2 Әртүрлі көлік түрлерімен тасымалдаудағы жеткізу уақытын және операцияға кететін шығындарды есептеу
6. Еңбекті қоғау, қозғалыс қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау шаралары
6.1 Еңбекті қорғаудың теориялық негіздері
6.2 Еңбекті қорғау туралы негізгі құқықтық актілер
6.3 Жүршізушілерге арналған еңбекті қорғау нұсқаулары
6.4 Дара ыдысты жүктерді тасымалдаудың ережелері және қойылатын талаптар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Ел президентінің Қазақстан-2050 стратегиясында Қазақстанның міндеті отандық көлік кешенінің бәсекелестік қабілетін және аумағымыз арқылы өтетін сауда легінің үлғайтылуын қамтамасыз ету болып табылатындығы айтылған.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуіне байланысты соңғы жылдары логистика термині пайда болды және қарқынды түрде дамуда. Жалпы логистика дегеніміз - бұл шикізатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейін материалдық және сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін тасымалдау және қоймалау бойынша барлық қызметтерді жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Бизнес тұрғысынан қарағанда логистика дегеніміз - корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы шығындарымен жету үшін материалды және басқа да ағымдарын тиімді басқару.
Логистиканың негізі болып табылатын алты ереже бар.
* ЖҮК - керекті тауар;
* САПА - қажетті сапада;
* САНЫ - қажетті көлемде;
* УАҚЫТ - қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
* ОРЫН - керекті орынға;
* ШЫҒЫНДАР - минималды шығындармен.
Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады, егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген болса.
Ұлыбританияда өткізілген зерттеулер соңғы тұтынушыға келіп түсетін өнімнің өзіндік құнының 70% логистикалық, яғни тасымалдау, қоймалау, орау және т.б. шығындардан тұратындығын көрсетті. Ал логистикалық шығындардың 41% тасымалдау, 21% қоймалау, 23% материалдық қор және 15% әкімшілік шығындарды құрайды. Осыған байланысты көп елдерде логистика саласындағы шығындарды төмендету жолдарын интенсивті іздестіру процесі жүруде. Мамандардың назары ең алдымен төмендегілерге аударылуда:
* материалдық ресурстарды жабдықтау, өткізу және сақтау процестерін жетілдіру;
* маркетингтік қызметті және жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы функционалды қарым-қатынасты жақсарту;
* материалдық және ақпараттық ағымдардың жылжу технологияларын өзгерту.
Логистика бойынша бүкіл әлемдік және европалық конгрестер мерзім сайын жүргізіліп тұрады. Европалық логистикалық ассоциацияның (ЕЛА) соңғы конгресі Еврологистика-2000 болды. Осы конгрес жақсырақ, тезірек, арзанырақ деген ұранмен Афинада өтті.
Материалдық ресурстарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Кез-келген кәсіпорынның материалдық ресурстарға қажеттілігі болады. Осы қажеттілікті уақытылы қанағаттандыру керек. Егер қажеттілік уақытылы қанағаттандырылмаса, өндіріс тоқтап қалады, яғни кәсіпорынға көптеген шығын алып келеді. Осы тұрғыдан қарағанда, материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудағы шығындарды азайту мәселесі заман талабына сай және өте өзекті де маңызды мәселе. Бітіру жұмыстың да негізгі мақсаты шығындардың орын алуын болдырмау үшін материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаудың тиімді үрдісін зерттеу болып табылады.
Бітіру жұмысының зерттеу обьектісі ретінде материалдық-техникалық ресурстарды тасымалдаушы Алем-Тат ЖШС кәсіпорны қарастырылады.
1. Технико-экономикалық негіздеу
1.1 Қазақстан Республикасындағы логистиканың дамуы
Тәуелсіздік алған жылдары елі - мізде отандық та, шетелдік те ло - гистика болған жоқ. Кі - шігірім экспедиторлық ме - ке - мелер болған шығар, алайда нағыз мәніндегі логистиканы, тіпті логистика деген атаудың өзін ешкім білмеді десек те бо - лады. Кеңес Одағынан ыдырап шыққаннан кейін ел өндірісі мен өнеркәсібін дамыту үшін мемлекет құшағын шетелге айқара ашты. Ол -- еліміз табиғи қазбаларға бай болғанымен, не өндіріс, не өнеркәсіп дамымай тұрған шақ болатын. Қақпамызды шетелге кеңінен ашқаннан кейін бізге шетелдік ірі компаниялар келді, мамандар келді, олар мол инвестиция құю арқылы Қа - зақстанда өз өкілдіктерін ашып, жұмыс жасай бастады. Солардың қатарында логистикалық ком - паниялар да бар болатын. Мі - не, біз халықаралық та - сымалда тек шетелдік ком - панияларға сүйенетініміздің жайы осында еді. Өйткені біз үшін бұл мүлде тың, жаңа сала болатын. Екіншіден, олар Қа - зақстанда өзіндік мықты жүйесін құрып алған. Алайда шүкіршілік айту қажет, 2000 жылдардан бастап, біз өзіміз логистиканы зерттеп, меңгеріп, тәжірибе алмасып, қызығушылық таныта бастадық. Бүгінде отандық логистикалық компаниялар бар, олар сәтті жұмыс істеп жатыр. Әлбетте, сан жылдық тарихы, қуатты тех - ни - калық базасы бар ірі компания деңгейіне жете қойған жоқ, алай - да соған тура бағытта келе жатыр.Бүгінгі таңда Қазақстанның, оның географиялық орналасуына байланысты, белгілі бір логистикалық ерекшеліктері мен артықшылықтары бар. Республика территориясы бойынша бес халықаралық транзиттік жолдар және бірнеше ірі құбыр желісі өтеді. Қазақстандағы логистикалық қызмет нарығының қосымша даму мүмкіншілігіне жақында құрылған Кедендік Одақ және Еуразиялық Экономикалық Одақтың құрылуы болып келеді, соның нәтижесінде одақ ішілік шекаралар ашылды және Еуропа үшін Қытайдың шекарасы әлдеқайда жақындай түсті. Қазіргі таңда халықаралық сапа стандартына жақын ішкі логистика, тек Алматы өңірінде ғана бар, өйткені мұнда көптеген А классты қоймалар шоғырланған және логистика нарығында бәсекелестік таралған.
Шетелдік инвесторлар көлік инфрақұрылымы және логистикасы дамыған елдегі жобаны жүзеге асыруға бірден келіседі. Бұл саланы белсенді түрде дамытып отырған Қазақстан жер бетіндегі көлік және транзиттің басымдықтарын пайдалана отырып, капиталдар тарта алады.
Көлік логистикасының әлемдік нарығы $2,7 трлн-ға (шамамен әлемдік ІЖӨ-нің 7%) бағаланып отыр. Мәселен, дамыған елдерде сала үлесі ІЖӨ-нің 13-14% құрайды. 2013 жылы Қазақстанда - 6,3%-ды құрады (2012 жылы - 6%, 2011 жылы - 5,5%, 2009 жылы - 8,3%). Бұл көлік инфрақұрылымы мен логистиканы Қазақстан экономикасының маңызды секторының біріне айналдырады. Сондай-ақ, көлікті дамыту жұмыс істейтін және жаңа кәсіпорындардың дамуын ынталандыратын Үдемелі индустриялды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асырудың маңызды факторларының бірі саналады.
Сондай-ақ, көлік инфрақұрылымы мен логистика саласының жұмыс орындарын арттыратынын атап өткен жөн. ҚР Статистика комитетінің ресми мәліметіне сәйкес, 2013 жылы көлік кәсіпорындары жұмыскерлерінің саны 206,3 мың адамды құрады.
Сарапшының пікірінше: дамыған көлік инфрақұрылымы елдің инвестициялық тартымдылығын арттырады. Мәселен, шетелдік инвестор дамыған және тиімді логистикалық жүйенің арқасында Қазақстан аумағындағы жобаларды жүзеге асыру туралы оң шешім қабылдайды.
Дамыған көлік инфрақұрылымының инвестициялық жағдайға қалай әсер ететінін Сингапурдан көруге болады. Географиялық жағдай, логистика мен транзиттік дәліздерді максималды тиімді пайдалану бұл елге ірі инвестор - Shell корпорациясын тартты. Қазіргі таңда бұнда күніне 500 000 баррель мұнайды қайта өңдейтін әлемдегі ірі зауыт орналасқан. Shell корпорациясының 10 мұнайхимия кешені жылына 8 млн тоннадан астам мұнай өнімдерін өндіреді.
Бүгінгі күні Қазақстанда логистикалық жүйе белгілі бір қиындықтарға қарамастан, жоғары қарқынмен дамып келе жатыр. Мәселен, ҮИИДМБ әрекет еткен жылдары көлік кәсіпорындарында негізгі құралдардың тозу пайызы 2009 жылғы 30,6%-дан 2013 жылы 27,2%-ға дейін қысқарды. Батыс Еуропа - Батыс Қытай халықаралық автокөлік дәлізі, Жезқазған - Бейнеу және Арқалық - Шұбаркөл теміржол желілері сияқты ірі жобалар аяқталуға жақын қалды. Өзен - Түркіменстанмен мемлекеттік шекара, Жетіген - Қорғас теміржол учаскелері секілді жобалар жүзеге асты. Мәселен, 2011 жылы барлығы 1500 км астам жаңа теміржол салынды.
Инвесторларды қызықтыруға Қытаймен шекарада орналасқан Қорғас - Шығыс қақпасы арнайы экономикалық аймағы мен Каспий теңізі жағалауында орналасқан Ақтау теңіз порты мүмкіндік береді. Аталмыш жобаларды басқару үшін Форбс 2000 (1020 орын) тізіміне кіретін DP World порттардың жетекші әлемдік операторы тартылған. Компания 30 елде әрекет ететін 60-тан астам терминалға және DP World түрлі бағалауы бойынша әлемдік нарық үлесінің 6,7% ие. Яғни, оның бұндай жобаларды жүзеге асыруда тәжірибесі мол.
Жоғарыда аталған барлық жобалар Қазақстанның транзиттік әлеуетін дамытуға ықпал етеді. Жалпы, KAZNEX INVEST талдаушыларының пікірінше, транзит туралы айтқанда Қазақстан оны дамыту арқылы миллиард долларлап ақша таба алады. Бүгінгі күні Қазақстанның көлік дәліздері бойынша жүк транзиті 17,8 млн тоннаны құрайды, ал оның жалпы табысы $1 млрд-тан асады. ҚР Үкіметінің жоспары бойынша, 2015 жылы көрсеткіштер 25 млн тонна жүкке, сәйкесінше $1,5 млрд-қа жетеді.
Республика көрсеткіштер өсімін өзінің қолайлы географиялық орналасуының арқасында қамтамасыз ете алады. Ол ірі сауда серіктестері - Қытай мен Еуропа одағы елдерінің арасында орналасқан. 2011 жылы олардың арасындағы сауда көлемі $567,2 млрд., тасымалдаулар көлемі - 12,6 млн жиырмафуттық эквивалентті (ЖФЭ) құрады. Сондай-ақ, сарапшылар болжамына сәйкес, 2020 жылға қарай Қытай - Еуропа одағы сауда көлемі $781 млрд дейін, жүк тасымалдаулар көлемі 17 млн ЖФЭ (170 млн тонна) дейін ұлғаяды (сілтеме - 2020 жылға дейінгі Қазақстан Республикасы көлік жүйесі инфрақұрылымын дамыту және интеграциялау мемлекеттік бағдарламасы). Аспан асты елі мен ЕО арасында жүктердің басым бөлігі Суэц арнасы арқылы теңізбен өтеді. Жалпы транзиттегі Қазақстан үлесі 0,5%-ды құрайды. Бұл Қазақстан үшін транзит көлемін ұлғайтудың жақсы мүмкіндігі. Әрине, жер үсті жолы теңіз жолынан қымбаттырақ, бірақ жеткізілім мерзімі үш есеге (Қытай мен ЕО-да 15 күнге дейін) қысқарады. Қазақстанға сауда серіктестері және табыс пен инвестицияларды тарту үшін дәл осы басымдықты пайдалануға болады.
Қазірдің өзінде бұл маршрутты Hewlett Packard, логистика мен экспресс-жеткізілім саласындағы халықаралық көшбасшы DHL сияқты танымал брендтер пайдаланады. Сарапшы пікірі: бұл маршрут бизнес алпауыттарына ғана қолжетімді емес. Мысалы, HATRANS Польша компаниясы өз жүктерін Қазақстан арқылы транзитпен тасымалдайды. Компания апта сайын Қытайдан Қазақстан аумағы арқылы Польшаға және одан әрі Еуропаға дейін 40 теміржол вагонына тиелген түрлі жүк тасымалдайды.
KAZNEX INVEST АҚ агенттігінің пікірінше, көлік инфрақұрылымы және логистика саласы жоғарыда аталғандардан басқа шетелдік инвестицияларды тарту жағынан алып қарағанда бәсекелестікке қабілетті басымдықтарға ие. Сарапшы пікірі: Агенттік өз тарапынан көлік саласы инвесторларына көмек көрсетіп келеді. Біз бұл жұмыстың нәтиже беріп келе жатқанына қуаныштымыз. Мысалы, ағымдағы жылдың шілде айында жетекші әлемдік көлік логистикалық компания ондығына кіретін жапондық NYK Group компаниясының Қазақстан нарығына ресми түрде кіру рәсімі өтті. Бүгінгі таңда біз басқа жобалар бойынша көлік саласының танымал шетелдік компанияларымен жұмыс істеудеміз. Біз өз қызметімізде белгілі бір қиындықтарға тап боламыз, бірақ қазір инвестициялар мен көлік бір министрлікте шоғырланғандықтан, біз жұмыстың одан әрі тиімді болатынына сенеміз. Қазақстанның логисткиалық қызметтер нарығының мөлшері бүгінгі таңда 24 млрд $-дан асады. 2009 жылдан бастап нарық 86%-ға ұлғайды. Біз осы нарық өсімінің әлеуетін кемінде жылына 17% деп бағалаймыз. Қазақстан қазіргі таңда логистикалық транзитер деңгейіне шоғырланатынын ескере отырып, біз келешекте логистикаға сұраныс күрт артады деп пайымдаймыз, - деп Е.Забиякин бүгін Алматыда PONY EXPRESS-Қазақстан компаниясының жаңа стратегиясына арналған баспасөз мәслихатында атап көрсетті.Қазақстанда логистикалық қызметтер Алматы, Астана, Атырау, Ақтау, Қарағанды қалаларында барынша қарқынды дамып отыр. Нарықтың шамамен 72%-ы B2B форматына тиесілі. Былтырмен салыстырғанда B2C форматы артқаны байқалады, ол екі есеге өскен. Өсімді арттырып отырған - интернет сауда, келешекте ол жалғасады, дейді ол
Материалдық ресурстарды тасымалдау логистикасы
Тасымалдау - адамдар мен жүктерді таситын материалдық өндіріс саласы. Қоғамдық өндіріс құрылымында тасымалдау материалдық қызмет өндіру сферасына жатады.
Материалдық ағымның шикізаттың алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі жолында орындалатын логистикалық операциялардың көп бөлігі түрлі көлік құралдарын қолдану арқылы жүргізіледі. Бұл операцияларды орындауға кететін шығындар логистикаға кететін жалпы шығындардың 50 пайызға дейінгі шамасын құрайды .
Тасымалдау екі элементтен - жаппай пайдалынатын көліктен және жаппай пайдаланылмайтын көліктен тұратын жүйе болып табылады.
Жаппай пайдаланылатын көлік - жүк және адамдарды тасымалдауда халық шаруашылығының барлық салалары мен тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын халық шаруашылығының саласы. Жаппай тасымалдау айналыс сферасына және тұрғындарға қызмет көрсетеді. Оны, әдетте, магистралды деп те атайды (магистраль - белгілі бір жүйедегі негізгі басты линия, бұл жағдайда - қатынас жолдар жүйесінде). Жаппай тасымалдау түсінігі темір жол көлігін, су көлігін (теңіз және өзен), автомобиль, әуе көлігін және құбыр көлігін қамтиды.
Жаппай пайдаланылмайтын көлік - өндірістік көлік, сондай-ақ тасымалдау емес кәсіпорындарына жататын көлік құралдарының барлық түрлері және белгілі бір өндірістік жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады .
Тасымалдау үрдісін ұйымдастыруда логистикалық тәсілдің ерекшелігін аралас тасымалдау жағдайындағы көлік тізбегі буындарының өзара әрекет ету мысалы 1 суретте бейнеленген.
Жүк қабылдаушы
Жүк жөнелтуші
Көліктің бірінші түрі
№1 жөнелтуші
№2 жөнелтуші
Көліктің екінші түрі
Шартты Ақпараттық және қаржылық ағымдар
белгілер: Материалдық ағымдар
Сурет 1. Көліктің бірнеше түрінің қатысуымен жүргізілетін тасымалды дәстүрлі ұйымдастыру .
Аралас деп көліктің бірнеше түрімен кезектесіп жүретін тасымалдауды айтады. Олардың кең таралу себебі - көптеген жағдайларда тек автомобиль көлігі жүкті тікелей "есіктен есікке" алып жеткізе алады.
Ақпараттар мен қаржыларды жылжыту мәселелеріндегі буындардың үйлесімділігі төмен, себебі олардың әрекетін үйлестіретін ешкім жоқ.
1.2 суретте бейнеленген аралас тасымалды ұйымдастыру бұдан ерекше болып табылады. Ішкі тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болуы ішкі материалдық ағымды жобалауға, берілген параметрлерге жетуге мүмкіндік тудырады.
Көліктің екінші түрі
Көліктің бірінші түрі
Жүк қабылдаушы
Жүк жөнелтуші
Тасымалдаудың ортақ операторы
№2 жөнелтуші
№1 жөнелтуші
Сурет 1.2 Көліктің бірнеше түрін қолданғандағы тасымалдауды логистикалық ұйымдастыру .
Жүк алушыға шығудағы материалдық ағым көрсеткіштері басқарыла алады және оның алдын ала берілген мәні болады.
Аралас тасымалдауды ұйымдастырудың дәстүрлі және логистикалық тәсілдердің салыстырмалы сипаты 2 кестеде келтірілген 12,150б.
Логистиканың тасымалдауда өндірістегідей немесе саудадағыдай қолданылуы контрагенттерді бәсекелестер тарапынан тасымалдау үрдісінде бір-бірін толықтыратын әріптестерге айналдырады.
Логистика - жоғарыда аталып кеткендей, бірыңғай техника, технология, экономика және жоспарлау. Сәйкесінше, тасымалдау логистикасының мәселелеріне тасымалдау үрдісінің қатысушыларының техникалық және технологиялық үйлесуін қамтамасыз ету, сондай-ақ жоспарлаудың бірыңғай жүйелерін қолдану жатады. Осы мәселелерді қысқаша сипаттайық.
Тасымалдау кешеніндегі техникалық үйлесімділік көлік құралдар параметрлерінің жекелеген түрлері ішінде, сондай-ақ түраралық қиылыста үйлесуін білдіреді. Бұл үйлесімділік ауыспалы тасымалдарды қолдануға, контейнерлер мен жүк пакеттерімен жұмыс істеуге мүмкіндік туғызады.
Технологиялық үйлесімділік тасымалдаудың бірыңғай технологиясын, тікелей тасымалды қолдануды ұйғарады.
Кесте 1.
Дәстүрлі тасымал мен логистикалық тасымалдың салыстырмалы сипаты
Дәстүрлі тасымал
Логистикалық тасымал
Екі я одан да көп көлік түрлері
Екі я одан да көп көлік түрлері
Тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болмауы
Тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болуы
Бірнеше көлік құжаттары
Жалғыз көлік құжаты
Бірыңғай фрахт тарифтік қойылымының болмауы
Бірыңғай фрахт тарифтік қойылымының болуы
Қатысушылардың өзара әрекетінің реттелген схемасы
Қатысушылардың өзара әрекетінің орталықтан реттелген схемасы
Жүкке деген бөлінген және нәтижесінде азайған жауапкершілік
Жүкке деген бірыңғай және нәтижесінде жоғарлаған жауапкершілік
Нәтижесі: "логистиканың алты ережесінің" орындалуының аз ықтималдығы
Нәтижесі: "логистиканың алты ережесінің" орындалуының жоғары ықтималдығы
Экономикалық үйлесімділік - бұл нарық конъюнктурасын зерттеудің және тарифтік жүйені құрудың жалпы әдістемесі.
Бірлесіп жоспарлау графиктің бірыңғай жоспарларын жасап, оны қолдануды білдіреді.
Тасымалдау логистикасының міндеттеріне мыналар жатады:
* көлік жүйесін құру, соның ішінде көлік коридорларын және көлік тізбектерін құру. Көлік коридоры - бұл ұлттық немесе халықаралық көлік жүйесінің бір бөлігі, ол жеке географиялық аудандар арасындағы жүк тасымалдарын қамтамасыз етеді. Оған кіретіндер: көлік құралдары және осы бағытта жұмыс істейтін барлық көлік түрлері мен стационарлық құрылғылары, сондай-ақ осы тасымалды жүргізудің барлық құқықтық шарттарының жиынтығы. Көлік тізбегі - көліктің бір немесе бірнеше түрін қолдана отырып, белгілі бір уақыт мерзіміндегі жүкті белгілі бір уақыт мерзіміндегі жүкті белгілі бір қашықтыққа тасымалдау сатылары. Барлық осы уақытта жүктер өзгеріссіз қалады. Мысалы, жүк пакеті немесе контейнер;
* тасымалдау-қоймалау үрдісінің технологиялық бірлігін қамтамасыз ету;
* тасымалдау үрдісін қоймалау және өндірісті бірігіп жоспарлау;
* көлік құралының түрін таңдау;
* көлік құралының типін таңдау;
* жеткізудің тиімді маршрутын анықтау және т.б.
Көлік түрін таңдау мәселесі қорлардың оңтайлы деңгейін құру және оны ұстап тұру, орау түрін таңдау және т.б. сияқты логистиканың басқа мәселелерімен өзара байланысты шешіледі.
Нақты тасымал үшін оңтайлы көлік түрін таңдау негізгі түрлі көлік түрлерінің ерекшеліктері туралы ақпарат болып табылады.
Логистика тұрғысынан маңызды болып келетін автомобиль, теміржол, су және әуе көліктерінің негізгі артықшылықтар мен кемшіліктерін қарастырайық.
1.2-кестеде көрсетілгендей, тасымалдау тәсілін, тасымалдау құралдарын және нақты тасымалдаушыны таңдауда логистикалық менеджер ескеруі қажет көліктің әр түрінің өзінің артықшылықтары мен кемшіліктері болады .
Көліктің әр түрі (құбырды қоспағанда) қолдануды ұйымдастыруға, техникалық қызмет көрсетуге және көлік құралдарын жөндеу үшін қажет белгілі бір өндірістік-техникалық базамен және көлік құралдарының белгілі бір типімен сипатталады .
1.2-кестеде түрлі көлік түрлерінің салыстырмалы логистикалық сипаттамалары келтірілген.
Кесте 1.2.
Көлік түрлерінің ерекшеліктері .
Көлік түрі
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Темір жол
oo жоғары тасымалдау және жасау қабілеттігі;
oo ауа райына, жыл мезгіліне және уақытқа байланыссыз;
oo тасымалдау тез арада жүріп тұрады;
oo салыстырмалы төмен тарифтер, транзитті жіберулер үшін жеңілдіктер;
oo үлкен қашықтыққа жүктерді жоғары
жылдамдықпен жеткізу.
oo тасымалдаушылар саны шектеулі;
oo өндірістік-техникалық базасына көп капитал салымдары қажет;
oo тасымалдың жоғары материал және энергия сыйымдылығы;
oo соңғы сату орындарының қол жетімділігі төмен;
oo жүктер жеткілікті түрде сақталмайды.
Көлік түрі
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Теңіз
oo континентаралық тасымалдаудың мүмкіндігі;
oo ұзақ қашықтыққа тасымалдаудың өзіндік құны төмен;
oo жоғары тасымалдау және өту қабілеттілігі;
oo тасымалдаудың төмен капитал сыйымдылығы.
- тасымал шектеулі;
oo жеткізудің төмен жылдамдығы;
oo географиялық, ауа райы жағдайларына байланыстылығы;
oo күрделі порттың инфрақұрылым құру қажеттігі.
Кесте 1.2 жалғасы
Автомобиль
oo жоғары қолжетерлік;
oo жүкті "есіктен есікке дейін" жеткізу мүмкіндігі;
oo жылжуы, икемділігі, өзгермелілігі жоғары;
oo жеткізу жылдамдығы жоғары;
oo жеткізудің түрлі маршруттарын және схемаларын қолдану мүмкіндігі;
oo жүктердің сақталуы жоғары;
oo жүкті шағын партиялармен жіберу мүмкіндігі;
oo ең тиімді тасымалдаушыны таңдаудың кең мүмкіндіктері бар.
oo өнімділік төмен;
oo ауа райы және жол жағдайларына байланысты;
oo үлкен қашықтыққа тасымалдаудың салыстырмалы жоғары өзіндік құны;
oo жеткіліксіз экологиялық тазалық.
Әуе
oo жүкті жеткізудің ең жоғарғы жылдамдығы;
oo жоғары сенімділік;
oo жүктің сақталуының ең жоғарғы мүмкіндігі;
oo тасымалдаудың ең қысқа маршруттары.
oo өзіндік құны жоғары, көліктің басқа түрлеріне қарағанда тарифы жоғары;
oo тасымалдың капитал сыйымдылығы, материалды-техникалық сыйымдылығы жоғары;
oo ауа райына байланысты;
Көлік түрі
Артықшылықтары
Кемшіліктері
Құбыр
oo өзіндік құны төмен;
oo өнімділігі жоғары;
oo жүк көп сақталады;
капитал сыйымдылығы төмен.
oo жүк түрлерінің шектеулігі (газ, мұнай өнімдері, шикізат материалдарының эмульсиясы);
oo аз тасымалданатын жүктердің мүмкінсіздігі.
Көлік түрін таңдауға әсер ететін алты негізгі факторларды бөліп қарастырайық. 1.3 кестеде осы әрбір фактор бойынша түрлі көлік түрлерінің бағасы беріледі. Ең жақсы мән бірге тең .
Кесте 1.3.
Көліктің түрін таңдауға әсер ететін негізгі факторлар шеңберінде түрлі көлік түрлерін бағалау .
Көлік түрі
Көлік түрін таңдауға әсер ететін факторлар
Жеткізу уақыты
Жіберу жиілігі
Жүкті жеткізудің тәртібін сақтау сенімділігі
Түрлі жүктерді тасымалдау қабілеттілігі
Территориялық кез келген нүктесіне жеткізу қабілеттілігі
Тасымалдау құны
Темір жол
3
4
3
2
2
3
Су
4
5
4
1
4
1
Автомобиль
2
2
2
3
1
4
Құбыр
5
1
1
5
5
2
Әуе
1
3
5
4
3
5
Түрлі факторлардың маңызын сараптап бағалау көрсеткендей, көліктік таңдауда, ең алдымен, төмендегілерді ескереді:
* жеткізу тәртібін сақтау сенімділігі;
* жеткізу уақыты;
* тасымалдау құны.
Кесте 1.3 мәліметтері көлік түрінің нақты тасымалдау шарттарына сәйкестігін тек шамалап бағалау үшін ғана қолданыла алатындығын айта кету қажет. Жасалған таңдау дұрыстылығы көліктің әр түрлі түрлерімен жүргізілетін тасымалдаумен байланысты шығындарды талдауға негізделген техникалық-экономикалық есептеулермен расталуы қажет.
Мысалы, 5 т. қымбат жүктің автомобильмен жеткізу құны 1000 долл. құрайды, ұшақпен - 3000 долл. Таңдау автомобильге түсті. Бірақ содан кейінгі толық құнды талдау көрсеткендей, автомобильмен тасымалдау кезінде тасымал тарифіне қоса төменгілерді төлеу қажет болды:
1. жөнелтушіге: жөнелткені үшін және сақтағаны үшін жүк құнының 5 пайызын, яғни 2000 долл. (ұшақпен жеткізілгенде бұл шығындар кірмейді);
2. банкирге: несие үшін пайыз ретінде жүк құнының 0,74 пайызын, себебі автомобильмен тасымалдау 15 күн жүргізілді, ал 50000 долл. қор ретінде алынды, яғни нәтижесінде 370 долл. құрады (15·18365 = 0,74 пайыз, мұндағы 18-несие үшін банктің жылдық пайыз қойылымы).
3. жалпы шығындар 3750 долл.құрады.
Яғни, тарифтер арқылы автомобильді таңдау дұрыс болмай шықты, ұшақ тиімдірек болды. Сол үшін көлік түрін таңдамас бұрын барлық мүмкін варианттар есептелуі тиіс .
Көлік ұйымдары көрсететін қызметтер төлем ақысы көлік тарифтері арқылы жүргізіледі. Тарифтерге мыналар жатады:
* жүктерді тасығаны үшін алынатын төлемдер;
* жүктерді тасымалдаумен байланысты қосымша операциялар үшін алынатын жинақтар;
* төлемдер мен жинақтарды есептеу ережелері.
Экономикалық категория ретінде көлік тарифтері көлік өнімінің бағасының формасы болып табылады. Олардың құрылуы төмендегілерді қамтамасыз етуі қажет:
* көлік кәсіпорнына - шығындарды өтеу және пайда алу мүмкіндігі;
* көлік қызметтерін сатып алушыларға - көлік шығындарын жабу мүмкіндігі.
Тасымалдаушыны таңдауға әсер ететін маңызды факторлардың бірі тасымалдау құны болып табылады. Клиенттер үшін күресте көлік тарифтеріне өз әсерін тигізе алады. Мысалы, Қазақстанның темір жолы шағын және аз тоннажды жүктерді тасымалдауда, автомобиль көлігімен қатаң бәсекелесуде. Бұл сәйкес темір жол тарифтерінің өсуіне тежеулі әсер етеді.
Әр түрлі көліктердің тарифтер жүйесінің өздеріне тән ерекшеліктері бар. Оларды қысқаша сипаттап өтейік. Темір жол көлігінде жүктерді тасымалдау құнын анықтау үшін жалпы, ерекше, жеңілдік және жергілікті тарифтерді пайдаланады.
Жалпы тарифтер - тарифтердің негізгі түрі. Олар арқылы негізгі жүктердің тасымалдау құнын анықтайды.
Ерекше тарифтер деп, арнайы қосымшалар немесе жеңілдіктер түрінде, жалпы тарифтерден ауытқу арқылы белгіленетін тарифтер аталады. Бұл тарифтер жоғары не төмен болуы мүмкін. Олар тек нақты жүктерге ғана таралады.
Ерекше тарифтер өнеркәсіпті орналастыруға әсер ете алады, себебі олар арқылы шикізаттың жеке түрлерін тасымалдаудың құнын реттеп отыруға болады, мысалы, тас көмір, кварцит, кен және т.с.с.
Жеңілдік тарифтері белгілі бір мақсаттар үшін жүктерді тасымалдауға қолданылады.
Жергілікті тарифтерді жеке темір жол басқарушылары белгілейді. Жүктерді тасымалдағаны үшін төленетін ақы және түрлі жинақ қойылымдары кіретін бұл тарифтер берілген темір жол шеңберінде қызмет етеді .
Тасымал төлемінен басқа темір жол жүк жіберуші мен жүк алушыдан қосымша қызметтер үшін ақы алып отырады. Бұл төлем жинақ деп аталады және темір жол күштері келесі операцияларды орындағаны үшін алынады: жүкті сақтау үшін, жүкті өлшеу немесе тексеру, вагондарды беру немесе жинау, оларды дезинфекциялау, жүктерді жөнелту және тиеу-түсіру жұмыстары, сондай-ақ басқа да бірқатар операциялар үшін.
Темір жол мен жүктерді тасымалдауда төлейтін төлемдерге әсер ететін негізгі факторларды атап өтейік.
Жөнелту түрі. Темір жол бойынша жүк вагондап, контейнерлеп, аз тоннаждап - салмағы 25 тоннаға дейін және көлемі вагонның үштен бір бөлігіндей болып жөнелтілуі мүмкін.
Тасымалдау жылдамдығы. Темір жол бойымен жүк үлкен, пассажирлік немесе жүктік жылдамдықпен тасымалдануы мүмкін. Жылдамдық түрі жүктің тәулігіне қанша километр жүруі тиіс екенін анықтайды.
Тасымалдау арақашықтығы. Тасымалдау ақысы нақты өткен қашықтық үшін алынады.
Жүктердің тасымалдауы жүргізілетін вагон типі. Темір дол бойымен жүктер әмбебап, арнайы немесе изотермиялық вагондарда, цистерналарда немесе платформаларда тасымалдануы мүмкін. Тасымалдау ақысы әр жағдайда әр түрлі болады.
Вагон немесе контейнерлердің тиістілігі. Вагон,платформа немесе контейнер темір жолға жатуы мүмкін, жүк алушының немесе жүк жіберушінің меншігі болуы мүмкін.
Автомобиль көлігінде жүктердің тасымалдау құнын анықтау үшін келесі тарифтер түрлері қолданылады:
* жүктерді тасымалдаудың кесінді тарифтері;
* ақылы автотонна - сағат жағдайларында жүктерді тасымалдау тарифтері;
* уақытылы жүк автомобильдерді қолданғаны үшін тарифтер;
* километр есептеу есебінен тарифтер;
* жылжыту құрамдардың алып келгені үшін тарифтер;
* келісім тарифтері.
Тарифтік ақы мөлшеріне келесі факторлар әсер етеді:
* тасымалдау қашықтығы;
* жүк массасы;
* автомобильдің жүк көтерімділігін пайдалану мүмкіндігін сипаттайтын жүктің көлемді салмағы. Осы көрсеткіш бойынша автомобильмен тасымалданатын барлық жүктерді келесідей топтарға бөледі:
* автомобильдің жүк көтерімділігі;
* жалпы жүрісі;
* автомобильді пайдалану уақыты;
* автомобиль типі;
* тасымалдау жүргізілетін аудан.
Тасымалдау тарифтерінің әрқайсысы факторлардың барлығын ескермейді, тек олардың кейбіреулерін нақты тасымалдау жағдайларындағы маңызды факторларды ескереді. Мысалы, келісімді тариф бойынша тасымалдау құнын есептеу үшін тасымалдау қашықтығын, жүк массасын және автомобильдің жүк көтерімділігін пайдалану дәрежесін сипаттайтын жүк класын ескеру қажет. Уақытылы жүк автомобильдерін қолдану тарифтерін есептеуге автомобильдің жүк көтерімділігі, оның пайдалану уақыты және жалпы жүрісі ескеріледі.
Барлық жағдайларда автомобильді пайдалану үшін алынатын ақы мөлшеріне тасымалдау жүргізілетін аудан әсер етеді. Бұл аудан бойынша жүктерді тасымалдаудың өзіндік құнынын деңгейінің тұрақты түрлілігімен түсіндіріледі.
Өзен көлігіндегі жүктерді тасымалдау тарифтері, тасымалдау жұмыстары үшін алынатын жинақтар және тасымалдаумен байланысты басқа қызметтер нарық конъюнктурасын ескергендегі пароход шаруашылығымен анықталады.
Теңіз көлігінде жүктерді тасымалдау ақысы не тариф бойынша, не фрахталық қойылым бойынша жүргізіледі. Егер жүк тұрақты жүк ағымының бағыты бойынша жүрсе онда тасымалдау сызықтық кеме жүру жүйесімен жүргізіледі. Бұл жағдайда жүк кесте бойынша жүріп, белгілі бір тариф бойынша төленеді.
Егер тасымалдау кезінде жүк кемелерінің жұмысы тұрақты жүзу аудандарымен, тұрақты тиеу және түсіру портымен байланысты болмаса, белгілі бір жүк түрімен шектелмесе, онда тасымалдау фрахталық қойылым бойынша төленеді. Фрахталық қойылым фрахталық нарық конъюнктурасына байланысты бекітіледі және әдетте, жүктің түріне және көліктік сипатына, рейс жағдайларына және сонымен байланысты шығындарға тәуелді болады.
1.2 Ақтөбе - Батыс Қазақстанның ірі көліктік логистикалық орталығы
Логистикалық кешендер құру мақсатында 3А стратегиясы іске асты. 3А Стратегиясы - бұл Қазақстанның Астана-Алматы-Ақтөбе ең ірі көліктік түйіндерін бірыңғай жүйеге біріктіру концепциясы. Әр жеке көлік түйіні өзінің республика аймағын қамтиды: Ақтөбе-Батыс Қазақстан, Орталық, Солтүстік-Батыс және Ресейдің Привольж Федералды округы; Алматы-Оңтүстік-шығыс Қазақстан және Орталық Азия елдері, Астана-Солтүстік Қазақстан, сонымен қатар Ресейдің Урал және Сібір Федералды округі. High Tech Logistic компаниясы мықты жаңа заманғы индустриалды-логистикалық кешендерді осы аймақтарды құра отырып, еліміздегі тауар айналымы динамикасын және сапасын жақсарту үшін бірыңғай логистикалық жүйе құруды жоспарлап отыр. Еліміздің территориясында пайда болатын жоғары сапалы логистикалық желілер, Еуропа мен Азия арасын байланыстырушы ретінде Қазақстанның статусын бекітеді.
Ақтөбе облысы, Еуропа және Азияның түйіскен жерінде орналасқан, аумағы 300,6 мың.кв.км, Қазақстанның алты облысымен, солтүстігінде Ресейдің Орынбор облысымен және оңтүстігінде Өзбекстанның Карақалпақстан автономиялық облысымен шектеседі.
Ақтөбе облысы, тиімді географиялық орында орналаса отырып, дамыған көлік комуникациялар желсінен трады:
oo Ұзындығы 1000 км асатын темір жолы, ірі түйіндік - Ақтөбе, Қандыағаш, Шалқар станциялары Орталық Азия, Орал, Еуропа бағыттарын байланыстырады;
oo Облыс территориясы бойынша өтетін, ұзындығы 628 км болатын Батыс Еуропа- Батыс Қытай автомагистралі.
oo Ұшақтардың барлық түрін қабылдауға қауқарлы Ақтөбе халықаралық әуежай;
oo Облыс бойынша ұзындығы 1175,2 км болатын магистральды газ құбыры Бухара - Орал;
oo Ұзындығы 411км болатын, Жаңажол-Кенкияқ-Бестамақ-Ор бағытындағы мұнай құбыры.
Облыстың негізгі экспорт тауары ретінде: шикі мұнай, Хром рудалары, ферроқорытпалар, хром тұздары, бидай болып келеді.
Импортталатыны: электроэнергия, құрал-саймандар, құбыр өнімдері, металлопрокат, көлік, құрылыс материалы.
Облыс әлемнің 79 елімен сауда қатынасын құрған, олардың негізгілері Ресей, Еуропа мемлекеттері, Қытай, АҚШ, Жапония.
Қала тарихы
Қала ақ төбелерде орналасқан қамалдың орнында 1869 жылы пайда болды. Негізі қаланған соң алғашқы үш онжылдықта қаланың шаруашылығы қазақтардың көшпелі мал шаруашылығымен байланысты болды. Бір мезетте қала айналасына халықтың біртіндеп қоныстануы басталды. Топырақтың құнарлығы және жақсы орналасқан жері Ресей империясының түкпір-түкпірінен келген халықты қызықтырды. Қамалдың алғашқы бас жоспары 1874 жылы жасалды. Алғашқы кездері қаланың бөленген аудандары келесідей Курмыш, Татарка, Оторвановка. Алғашқы көшелері Гарнизонды, Крепостной, Орынбор, Елек, Георгиев. Ал 1891 жылы Ақтөбе гарнизонды бекінісін Торғай облысының уезді қалаға айналдырды. XX ғасырдың алғашқы жылдарында Ақтөбе территориясы арқылы Орынбор-Ташкент темір жолы салынды, бұл өз кезегінде қала экономикасының дамуына серпін берді.
1932 жылдың 10 наурызында қала Ақтөбе облысының орталығына айналды. 60 жылдардың ортасынан бастап тұрғын аудандар салына бастады. 1977 жылы Ақтөбе Батыс Қазақстанның темір жолының орталығына айналды. 1999 жылдың 11 наурызында Қазақстан Республикасының Президентінің үкімімен Актюбинск атауы Ақтөбеге өзгерді. Ал қазіргі кезде Ақтөбе біртіндеп миллионер қала атануға жақындап келеді. Жаңа тұрғын аудандары Нұр-Ақтөбе, Батыс салынуда. Қала жастардың мекеніне айналды, қалада 5 ЖОО, жалпы республикалық деңгейдегі 2 музей, Спорт сарайы және УЕФА стандартына сай футбол стадионы жұмыс істеуде. 1935 жылы негізі қаланған Т.Ахтанов атындағы драмалық театр өз көріністерін көрсетуде,облыстық филармония, Алақай балалар театры жұмыс істеуде. Қалада үш мешіт, екі православты храм бар.
Актобе - Батыс Қазақстанның ірі экономикалық орталығы. Ферроқорытпа, хром қосылыстары, ауылшаруашылық машина жасау, рентген аппараттары, кірпіш және өзге де зауыттары қызмет етуде. Химия,жеңіл, тамақ өнеркәсібі, арақ-шарап өндірісі жақсы дамыған.Алдағы уақыттарда газ өңдеу, таулы-байыту зауыттары іске қосылмақ.Сонымен қатар, қазынаға көптеп салық төлейтін сала бұл мұнай саласы. Облыс аймағында пайдаланулы және пайдаланылмаған мұнай кен орындары бар. Жаңажол ауданында электр энергиясын өндіретін газтурбинді электр станциясы жұмыс істеуде.
1.3 Жүк айналымы бойынша статистикалық мәліметтер
2014 жылы қаңтар-желтоқсанда республика көлігімен 3 627,9 млн. тонна жүк тасылды, бұл 2013 жылғы қаңтар-желтоқсандағы деңгейден 3,7%-ға жоғары, осы кезеңдегі жүк айналымы 487,4 млрд. ткм құрады (2013 жылғы қаңтар-желтоқсанмен салыстырғанда 1,2%-ға азайған), 21 293,0 млн. жолаушы тасымалданды (2013 жылғы қаңтар-желтоқсанға қарағанда 6,5%-ға көп), жолаушылар айналымы 249,6 млрд. жкм құрады (2013 жылғы қаңтар-желтоқсанға қарағанда 6,8%-ға өсті).
Тасымалданған жүктердің жалпы көлемінде автомобиль көлігінің үлесі 86,23%, теміржол көлігі - 7,54%, құбыр көлігі - 6,09%, көліктің басқа түрлері (әуе, ішкі су, теңіз) - 0,14% құрады. Жүк айналымында теміржол көлігінің үлесі 43,93%, автомобиль көлігі - 31,82%, құбыр көлігі - 23,73%, көліктің басқа түрлері (әуе, ішкі су, теңіз) - 0,52% құрады.
Ақтөбе қаласы бойынша көліктердің 2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы негізгі көрсеткіштері
Жүк айналымының көлемі 9,8% өсті
2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында 63592,8 мың тонна жүк тасымалданды,бұл 2013 жылдың қаңтар-желтоқсан айларына қарағанда 2,3% артық.
Сурет 1.3Автомобиль көлігі жұмысының негізгі көрсеткіштері
Жүк айналымы
2014 жылғы 1 қаңтарға Ақтөбе облысының ортақ пайдаланудағы көлік желісі Ақтөбе облысының аумағы бойынша өтетін 1443 км темір жолдан, 6595 км ортақ пайдаланудағы автомобиль жолынан және 9 км троллейбус жолынан тұрды.
Рыноктық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде автомобиль көлігі маңызды рөл атқарады.
Коммерциялық тасымалдаумен айналысатын жеке кәсіпкерлердің тасымалдау көлемін бағалауды есепке алғанда, облыстың автокөлігімен 2013 жылы - 62,2 млн. тонна жүк тасымалданды, жүк айналымы - 5265,1 млн.ткм құрады. 2012 жылмен салыстырғанда жүк тасымалдау көлемі 7,1 пайызға, жүк айналымы 10 пайызға өсті. 238,4 млн. жолаушы тасымалданған, жолаушылар айналымы - 13145,3 млн.жкм. құрады. 2012 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіштер тиісінше, 8,3 пайыз және 14,1 пайызға өсті.
Сурет 1.4 Ақтөбе қаласы бойынша көліктердің 2013-2014 жылдың қаңтар-желтоқсан айларындағы негізгі көрсеткіштері
Кесте 1.4.
Облыстар бөлінісінде автомобиль көлігі жұмысының негізгі
көрсеткіштері
Тасымалданған жүк, мың.тонна
Жүк айналымы, млн.ткм
Қазақстан Республикасы
3 128 501,32
155 069,38
Ақмола
121 256,73
4 996,13
Ақтөбе
63 592,75
5 782,81
Алматы
159 914,69
7 479,24
Атырау
82 194,50
18 047,20
Батыс Қазақстан
39 886,44
2 725,06
Жамбыл
88 900,72
2 730,13
Қарағанды
719 185,62
10 056,47
Қостанай
297 129,14
10 887,32
Қызылорда
107 173,24
14 106,08
Маңғыстау
213 985,23
6 423,25
Оңтүстік Қазақстан
145 403,69
8 445,03
Павлодар
91 803,38
16 772,75
Солтүстік Қазақстан
49 897,94
3 223,29
Шығыс Қазақстан
594 916,59
14 316,75
Астана қаласы
136 482,99
7 866,01
Алматы қаласы
216 777,67
21 11,86
2. Материалды-техникалық ресурстарды басқаруды жетілдіру жолдары
2.1 Көлік инфрақұрылымын дамыту
Материалдық ресурстарды тиімді басқарудың маңызды бағыты тасымалдау шығындарын төмендету болып табылады. Тасымалдау шығындарын төмендету ең алдымен көлік инфрақұрылымының жағдайына байланысты болады. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясында осы мәселеге маңызды орын берілген. Жалпы стратегияның негізгі мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады. Стратегияның міндеттері: өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе тө мендету; өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру; кәсiпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрi бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды қамту, қосылған құнға барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде қосылған құндар тiзбегiндегi элементтердi игеру; ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру; елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердiң пайдасына қарай әртараптандыру; сапаның әлемдiк стандарттарына көшу; дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосыла отырып, өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен ықпалдасуды күшейту.
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын ойдағыдай iске асыру экономиканы әртараптандыру, жаңғырту негiзiнде елдiң экономикасының ұзақ мерзiмдi тұрақты өсуiне және өнiмнiң бәсекелес түрлерiн өндiру мен экспорттың өсiмiне жағдай жасауды қамтамасыз етуге ықпал етуi тиiс.
Индустриялық-инновациялық стратегияның жетінші тарауы өндiрiс факторларының бәсекеге қабiлеттiгiн арттыру шараларына арналған. Осы тараудың бір бөлімшесінде көлік-коммуникация кешенi салаларын дамыту мәселесі қарастырылады.
Көлiк саласындағы басты мiндет көлiк инфрақұрылымы дамыту факторын шектейтiн жағдайларды болдырмау мақсатында елдiң жедел экономикалық дамуына сәйкес жүктер мен жолаушылар ағынын кеңейту мен жетiлдiрудi қамтамасыз ету болып табылады. Елдiң көлiк әлеуетiн барынша дамыту басқа да маңызды мiндет болып табылады.
Қазақстанның аумағы арқылы транзиттiк тасымалдауларды дамытудың басты артықшылығы - бұл арақашықтықты айтарлықтай қысқарту. Тасымалдаудың ең жақсы жағдайларында теңiз жолымен жүктердi жеткiзу мерзiмi Берлиннен қытай порты Ляньюнгаға дейiн 20 күндi құрайды, ал темiр жол бұл уақытты 11 тәулiкке дейiн қысқартады, тасымалдау арақашықтығын екi eceгe азайтады.
Экономикалық процестердiң ғаламдануы барлық мемлекеттердiң, субъектiлердiң әлемдiк көлiк коммуникацияларына қол жеткiзуiн қамтамасыз ету, ел арасындағы өзара тиiмдi сауда үшiн халықаралық көлiк дәлiздерiн ұйымдастыру қажеттiгiн негiздейдi. Қазақстанның тасымалдың қалыптасқан әрi түзiлген жүйесiне өзiндiк орны бар буын ретiнде кiру айрықша маңызды.
Қазақстан арқылы өтетiн халықаралық көлiк дәлiздерi желiсiн дамытудың қазiргi тұжырымдамасы үш басым бағытқа негiзделедi:
* Ресей, Еуропа және Балтық елдерi;
* Қытай, Жапония және Оңтүстiк-Шығыс Азия елдерi;
* Орта Азия және Кавказ, Иран және Түркия республикалары.
Әрбiр аталған бағыттың жер үстi және су магистралi кешенiн қамтитын қалыптасқан халықаралық көлiк дәлiздерi бар. Олар қазiргi заманғы техникамен жарақталған және халықаралық транзиттiк тасымалдаулардың шоғырлануына арналған.
Қазақстанның аумағы арқылы 6 темiр жол, 6 автомобиль және 72 әуе дәлiздерi өтедi. Елдi Тынық мұхит жағалауынан бастау алып, Еуропаның түкпiрiне кететiн Транс-Азия-Еуропалық талшықты-оптикалық желiлер байланысы кесiп өтедi.
Елдiң көлiк-коммуникация жүйесiндегi ерекше орын алатын халықаралық көлiк дәлiздерiнде орналасқан екi торабы: елдiң шығысындағы - "Достық" темiр жол өткелi мен батысындағы - "Ақтау" теңiз сауда порты.
Көлiк кешенiн дамытудың мақсаты сыртқы рынокқа отандық экспорттық тауарларды тиiмдi жеткiзу мен оны пайдаланушыларға кең ауқымдағы көлiк қызметтерiн жиынтығын көрсету.
Саланы дамытудың басым бағыттары тиiмдi әрi технологиялық жаңартылған көлiк кешенiн құру, транзиттiк әлеуеттi iске асыру болып табылады.
2015 жылға дейiнгi кезеңде көлiк жүйесiн елдiң қажетiне сай келетiн жағдайға келтiру жөнiнде жұмыс жалғастырылуы тиiс. Ол өзiне:
* жаңа темiр жол желiлерiнiң құрылысын қоса алғанда, темiр жол тораптарының конфигурациясын жетiлдiрудi, жылжымалы құрамның өндiрiсiне және жөндеуге арналған өнеркәсiп базасын дамытуды, темiр жол тарифтiк жүйесін жетілдіруді;
* мұнай мен газды тасымалдайтын жаңа экспорттық құбыр жолдары жобаларымен жұмысты, жұмыс істеп тұрған құбыр жүйесiн кеңейтудi, пайдалануға беру 2015 жылдан кейiнгi кезеңге жоспарланған жаңа магистральдық экспорттық мұнай жолдарын тартуды;
* автожолдар желiсiн салу, кеңейту және қайта жаңарту;
* бәсекелес ортаны ынталандыруды қоса алғанда, авиациялық тасымалдауларды және шетелдiк инвестицияларды белсендi тартуды; шетелдiк мемлекеттермен көлiктiк ынтымақтастық туралы келiсiмдер жасасуды қоса алғанда, көлiктiк тасымалдауларды тарту және халықаралық көлiк дәлiздерiн; көлiк жүйелерiн; Каспий теңiзiндегi теңiз көлiгi мен өзен көлiгiн дамытуды қамтиды.
Темiр жолының ұлттық желiсi елдiң барлық аумағын дерлiк қамти отырып, дамыту мен оңтайландыруды қажет етедi. Сол себептен де елдiң солтүстiгi мен батысын жалғастыратын Алтынсарин-Хромтау тармағының құрылысы басталды. Қазақстандағы "Достық" станциясы, Қытайдағы "Алашанькоу" станциясы сияқты Трансазия және Еуразия магистральдарының өзектi буыны болып табылады. Осыны ескере отырып, Қазақстан оны қайта жаңартуға және дамытуға үлкен мән берiп отыр. Таяудағы жылдары станциялардың қуатын ұлғайту жөнiндегi кешендi шаралар өткiзу жоспарланып отыр.
Республиканың автожол кешенi Қазақстанның өңiрлерi арасындағы, сондай-ақ мемлекетаралық қатынастардағы түрлi көлiк түрлерi мен тауар қозғалысы құралдары арасындағы байланыстырушы буын бола отырып, мемлекеттiң өмiр-тiршiлiгiнде маңызды рөл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz