Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді мемлекеттік реттеу жолдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚР ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫҚТЫ ДАМУ МЕН КЕДЕЙШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуінің қажеттілігі мен алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. 2 Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары, мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстанда өмір сүру сапасын арттыру өлшемдерін талдау және болжау.9
2.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшіліктің көрсеткіштерін талдау ... ... .13
2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
3.1 Қазақстан Республикасында әлеуметтік.экономикалық саланы мемлекеттік реттеу бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшілік деңгейін төмендету жолдары.32
3.3. Қазақстандық жолдың жаңа кезеңі, бұл .қазақстандағы әлеуметтік.экономикалық мәселелерді мемлекеттік реттеудің жаңа міндеттері ... ... ... ... ..37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИТЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚР ӘЛЕУМЕТТІК.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫҚТЫ ДАМУ МЕН КЕДЕЙШІЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуінің қажеттілігі мен алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. 2 Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары, мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстанда өмір сүру сапасын арттыру өлшемдерін талдау және болжау.9
2.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшіліктің көрсеткіштерін талдау ... ... .13
2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
3.1 Қазақстан Республикасында әлеуметтік.экономикалық саланы мемлекеттік реттеу бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшілік деңгейін төмендету жолдары.32
3.3. Қазақстандық жолдың жаңа кезеңі, бұл .қазақстандағы әлеуметтік.экономикалық мәселелерді мемлекеттік реттеудің жаңа міндеттері ... ... ... ... ..37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИТЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы Қазақстан халқының өмір сүру әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын әлемдегі дамыған әрі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты арттыру болып табылады.
Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы Қазақстан халқының өмір сүру әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын әлемдегі дамыған әрі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты арттыру болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының қазіргі уақытқа дейінгі экономикалық өсуіне негізінен әлемдік нарықтағы шикізат бағасының өсуі мен табиғи ресурстардың елеулі бөлігін тұтыну есебінен қол жетіп отыр. Табиғи капиталдың барынша ысырап болуы мен құлдырауы орын алуда. Ішкі жалпы өнімнің өсуі қоршаған ортаға қалдықтардың көп шығарылуымен болуда. Қазіргі бағалау бойынша, ел аумағының 75%-ға жуығы экономикалық тұрақсыздықтың жоғары тәуекеліне ұшыраған. Шөлейттену проблемасы өткір қойылып отыр. «Тарихи ластанулар», қалдықтарды жинаушылар, тұрақты және жылжымалы көздерден бөлінетін улы заттар қалдықтарының өсуі табиғи ортаның жай-күйі мен халықтың денсаулығына қатер төндіреді.
Ел экономикасының тұрақтылығына төнетін ықтимал қатерлер шикізат секторына елеулі тәуелділік, жекелеген салалардың Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіруге дайындық деңгейінің төмендігі, сыртқы қарыздың өсуі, «көлеңке экономика» проблемалары болып табылады.
Қазақстан өңірлерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайларында айтарлықтай алшақтық бар. Демографиялық жағдай мен халықтың денсаулығының жай-күйінде проблемалар бар, әзірге оның құқықтық, экономикалық, экономикалық сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі орын алуда.
Елдегi нарықтық қатынастардың дамуы барысында кедейшлікпен байланысты сұрақтардың барлығы бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Барлық аталған проблемалар және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен мiндеттерiн белгiлiеуге өз ықпалын тигiздi.
Зерттеу жұмысының мақсаты елдегі әлеуметтік-экономикалық мәселелеріне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен кедейшілік деңгейін төмендетудің ғылыми негiзделген жүйесiн зерттеу, қол жеткiзуге мүмкiн теориялық және әдiстемелiк материалдардың деректерiн бiрiктiрiп қарастыру негiзiнде олардың оңтайлы жолдарын анықтау болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
- Қазақстан Республикасында кедейшілік мәселелеріне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің мүмкiндiгiн негiздеумен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құрамын анықтау, “ кедейшілік”, «ең төменгі күнкөріс деңгейі» және т.б. түсiнiктердің мазмұнын нақтылау және оған анықтама беру;
- нарықтық экономика жағдайындағы кедейшілік мәселелеріне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің әдiстерiне талдау жүргiзу және әр түрлi құралдардың тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
- талдау нәтижелерi бойынша қорытындылар жасау және отандық әлеуметтік саланың проблемаларын шешу бойынша ұсыныстар өңдеп шығару.
Зерттеу жұмысының деректік негізі: Тақырыптың деректемелік қорын мынадай баспасөз құралдары мен Қазақстан Республикасының зерттеу және статистикалық Агенттігі басылымдарынан алынған материалдар құрады: «Егеменді Қазақстан», «Жас Алаш», «Аль-пари», «Казакстанская Правда», «Финансист», «Экономика и статистика», «Общество и экономика», « Хозяство и право», «Деловая неделя», «Понарама», «Мысль», « Исследования и результаты», «Вопросы экономики», «Экономист», «Экономика и жизнь», «Аналитическое оброзование», «Вести Казакстана», «Деловой мир», «Статистический бюллетень. Минирстерство финансов Республиуки Казахстан», «Статистический бюллетень. Национальный банк Казахстана» т.б . Сонымен бірге, елдің әлументтік- экономикалық дамуы туралы «Қазақстан халқының тұрмыс деңгейі», «Қазақстан – цифраларда», «Қазақстан өңірлеріндегі халықтың экономикалық белсенділігі», «Қазақстан Республикасындағы еңбек ақы» сияқты әр жылға шығатын статистикалық жинақтар құнды материалдар береді.
Тәуелсіз мемлекеттер Достығының Статистикалық комитеті шығаратын «Статистикалық жинақтарының» да маңызы ерекше.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
Зертеу әдістері: Дипломдық жұмысты жазу барысында жинақтау жүйелеу, салыстыру, талдау және т.б. зерттеу әдістері пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Дипломдық жұмыста қойылған мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында салыстырмалылық, объективтілік сияқты негізгі метолологиялық принциптер басшылыққа алынды.
Тақырыптың өзектілігі: Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы Қазақстан халқының өмір сүру әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын әлемдегі дамыған әрі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты арттыру болып табылады.
Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы Қазақстан халқының өмір сүру әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын әлемдегі дамыған әрі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты арттыру болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының қазіргі уақытқа дейінгі экономикалық өсуіне негізінен әлемдік нарықтағы шикізат бағасының өсуі мен табиғи ресурстардың елеулі бөлігін тұтыну есебінен қол жетіп отыр. Табиғи капиталдың барынша ысырап болуы мен құлдырауы орын алуда. Ішкі жалпы өнімнің өсуі қоршаған ортаға қалдықтардың көп шығарылуымен болуда. Қазіргі бағалау бойынша, ел аумағының 75%-ға жуығы экономикалық тұрақсыздықтың жоғары тәуекеліне ұшыраған. Шөлейттену проблемасы өткір қойылып отыр. «Тарихи ластанулар», қалдықтарды жинаушылар, тұрақты және жылжымалы көздерден бөлінетін улы заттар қалдықтарының өсуі табиғи ортаның жай-күйі мен халықтың денсаулығына қатер төндіреді.
Ел экономикасының тұрақтылығына төнетін ықтимал қатерлер шикізат секторына елеулі тәуелділік, жекелеген салалардың Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіруге дайындық деңгейінің төмендігі, сыртқы қарыздың өсуі, «көлеңке экономика» проблемалары болып табылады.
Қазақстан өңірлерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайларында айтарлықтай алшақтық бар. Демографиялық жағдай мен халықтың денсаулығының жай-күйінде проблемалар бар, әзірге оның құқықтық, экономикалық, экономикалық сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі орын алуда.
Елдегi нарықтық қатынастардың дамуы барысында кедейшлікпен байланысты сұрақтардың барлығы бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Барлық аталған проблемалар және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен мiндеттерiн белгiлiеуге өз ықпалын тигiздi.
Зерттеу жұмысының мақсаты елдегі әлеуметтік-экономикалық мәселелеріне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен кедейшілік деңгейін төмендетудің ғылыми негiзделген жүйесiн зерттеу, қол жеткiзуге мүмкiн теориялық және әдiстемелiк материалдардың деректерiн бiрiктiрiп қарастыру негiзiнде олардың оңтайлы жолдарын анықтау болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
- Қазақстан Республикасында кедейшілік мәселелеріне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің мүмкiндiгiн негiздеумен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құрамын анықтау, “ кедейшілік”, «ең төменгі күнкөріс деңгейі» және т.б. түсiнiктердің мазмұнын нақтылау және оған анықтама беру;
- нарықтық экономика жағдайындағы кедейшілік мәселелеріне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің әдiстерiне талдау жүргiзу және әр түрлi құралдардың тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
- талдау нәтижелерi бойынша қорытындылар жасау және отандық әлеуметтік саланың проблемаларын шешу бойынша ұсыныстар өңдеп шығару.
Зерттеу жұмысының деректік негізі: Тақырыптың деректемелік қорын мынадай баспасөз құралдары мен Қазақстан Республикасының зерттеу және статистикалық Агенттігі басылымдарынан алынған материалдар құрады: «Егеменді Қазақстан», «Жас Алаш», «Аль-пари», «Казакстанская Правда», «Финансист», «Экономика и статистика», «Общество и экономика», « Хозяство и право», «Деловая неделя», «Понарама», «Мысль», « Исследования и результаты», «Вопросы экономики», «Экономист», «Экономика и жизнь», «Аналитическое оброзование», «Вести Казакстана», «Деловой мир», «Статистический бюллетень. Минирстерство финансов Республиуки Казахстан», «Статистический бюллетень. Национальный банк Казахстана» т.б . Сонымен бірге, елдің әлументтік- экономикалық дамуы туралы «Қазақстан халқының тұрмыс деңгейі», «Қазақстан – цифраларда», «Қазақстан өңірлеріндегі халықтың экономикалық белсенділігі», «Қазақстан Республикасындағы еңбек ақы» сияқты әр жылға шығатын статистикалық жинақтар құнды материалдар береді.
Тәуелсіз мемлекеттер Достығының Статистикалық комитеті шығаратын «Статистикалық жинақтарының» да маңызы ерекше.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
Зертеу әдістері: Дипломдық жұмысты жазу барысында жинақтау жүйелеу, салыстыру, талдау және т.б. зерттеу әдістері пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Дипломдық жұмыста қойылған мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында салыстырмалылық, объективтілік сияқты негізгі метолологиялық принциптер басшылыққа алынды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2006 жылғы «22» қарашадағы № 257-Ө бұйрығына қосымша
2. Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының 2001 ж. 23 қаңтардағы № 149-ІІ Заңы (2006.05.06. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
3. "Халықты жұмыспен қамту туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жыләы 23 қаңтардағы Заңын іске асыру жөніндегі шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2001 жылғы 9 маусым N 836
4. Қазақстан Республикасының Заңы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
5. Қазақстан Республикасында кедейліктi азайту жөніндегі 2003-2005 жылдарға арналѓан баѓдарламаны бекіту туралы
6. Ќазаќстан Республикасында кедейліктi азайту жөніндегі 2003-2005 жылдарға арналѓан бағдарламаны бекіту туралы
7. Есентугелов А. Трансформация экономики Казахстана: рыночная экономика, реформы, экономическая политика. Алматы РГП «Институт экономических исследований», Минэкономики и торговли РК, Т2, 438с.
8. Экономика регионов Казахстана в условиях формирования рыночных отношений: проблемы и пути решения. Исаева М.Г., Нурланова Н.К. Алматы, 1994.
9. Социально-экономическое развитие Южно-Казахстанской области за 2005-2006 годы.
10. ОҚО Статистикалық анықтамалығы, Шымкент, 2007 ж.
11. Реалии социально-экономичсского развития Казахстана. Сборник научных трудов. Под ред. О.А. Яновская. А., 2007 ж.
12. Оңтүстік Қазақстан облысының 2003-2007 ж.ж. арналған даму бағдарламасы
13. Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің 2003-2007 ж.ж. арналған даму бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралары
14. Оңтүстік Қазақстан облысының 2003-2007 ж.ж. арналған өнеркәсіп бағдарламасы
15. ж арналған бюджеттік бағдарламалар
16. 2003-2007 ж.ж. арналған энергитикалық кешенді дамытудың аймақтық бағдарламасы
17. .Социально-экономическое рачвитие Южно-Казахстанской области за 2005-2006 годы. Статистический сборник ЮКО, Шымкент,
1. Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2006 жылғы «22» қарашадағы № 257-Ө бұйрығына қосымша
2. Халықты жұмыспен қамту туралы Қазақстан Республикасының 2001 ж. 23 қаңтардағы № 149-ІІ Заңы (2006.05.06. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
3. "Халықты жұмыспен қамту туралы" Қазақстан Республикасының 2001 жыләы 23 қаңтардағы Заңын іске асыру жөніндегі шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2001 жылғы 9 маусым N 836
4. Қазақстан Республикасының Заңы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
5. Қазақстан Республикасында кедейліктi азайту жөніндегі 2003-2005 жылдарға арналѓан баѓдарламаны бекіту туралы
6. Ќазаќстан Республикасында кедейліктi азайту жөніндегі 2003-2005 жылдарға арналѓан бағдарламаны бекіту туралы
7. Есентугелов А. Трансформация экономики Казахстана: рыночная экономика, реформы, экономическая политика. Алматы РГП «Институт экономических исследований», Минэкономики и торговли РК, Т2, 438с.
8. Экономика регионов Казахстана в условиях формирования рыночных отношений: проблемы и пути решения. Исаева М.Г., Нурланова Н.К. Алматы, 1994.
9. Социально-экономическое развитие Южно-Казахстанской области за 2005-2006 годы.
10. ОҚО Статистикалық анықтамалығы, Шымкент, 2007 ж.
11. Реалии социально-экономичсского развития Казахстана. Сборник научных трудов. Под ред. О.А. Яновская. А., 2007 ж.
12. Оңтүстік Қазақстан облысының 2003-2007 ж.ж. арналған даму бағдарламасы
13. Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің 2003-2007 ж.ж. арналған даму бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралары
14. Оңтүстік Қазақстан облысының 2003-2007 ж.ж. арналған өнеркәсіп бағдарламасы
15. ж арналған бюджеттік бағдарламалар
16. 2003-2007 ж.ж. арналған энергитикалық кешенді дамытудың аймақтық бағдарламасы
17. .Социально-экономическое рачвитие Южно-Казахстанской области за 2005-2006 годы. Статистический сборник ЮКО, Шымкент,
Мазмұны
кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚР ӘЛЕуМЕТТІК-экономикалық жүйедегі орнықты даму мен Кедейшілік
мәселелері
1.1 Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуінің қажеттілігі мен
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. 2 Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары,
мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
2 Қазақстан Республикасындағы күнкөріс деңгейінің қазіргі кездегі жағдайы
2.1 Қазақстанда өмір сүру сапасын арттыру өлшемдерін талдау және болжау.9
2.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшіліктің көрсеткіштерін
талдау ... ... .13
2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
3.1 Қазақстан Республикасында әлеуметтік-экономикалық саланы мемлекеттік
реттеу
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшілік деңгейін төмендету жолдары.32
3.3. Қазақстандық жолдың жаңа кезеңі, бұл –қазақстандағы әлеуметтік-
экономикалық мәселелерді мемлекеттік реттеудің жаңа
міндеттері ... ... ... ... ..37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИТЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...61
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы
Қазақстан халқының өмір сүру әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын
әлемдегі дамыған әрі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты
арттыру болып табылады.
Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы Қазақстан халқының өмір сүру
әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын әлемдегі дамыған әрі бәсекеге
қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты арттыру болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының қазіргі уақытқа дейінгі
экономикалық өсуіне негізінен әлемдік нарықтағы шикізат бағасының өсуі мен
табиғи ресурстардың елеулі бөлігін тұтыну есебінен қол жетіп отыр. Табиғи
капиталдың барынша ысырап болуы мен құлдырауы орын алуда. Ішкі жалпы
өнімнің өсуі қоршаған ортаға қалдықтардың көп шығарылуымен болуда. Қазіргі
бағалау бойынша, ел аумағының 75%-ға жуығы экономикалық тұрақсыздықтың
жоғары тәуекеліне ұшыраған. Шөлейттену проблемасы өткір қойылып отыр.
Тарихи ластанулар, қалдықтарды жинаушылар, тұрақты және жылжымалы
көздерден бөлінетін улы заттар қалдықтарының өсуі табиғи ортаның жай-күйі
мен халықтың денсаулығына қатер төндіреді.
Ел экономикасының тұрақтылығына төнетін ықтимал қатерлер шикізат секторына
елеулі тәуелділік, жекелеген салалардың Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ)
кіруге дайындық деңгейінің төмендігі, сыртқы қарыздың өсуі, көлеңке
экономика проблемалары болып табылады.
Қазақстан өңірлерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайларында
айтарлықтай алшақтық бар. Демографиялық жағдай мен халықтың денсаулығының
жай-күйінде проблемалар бар, әзірге оның құқықтық, экономикалық,
экономикалық сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі орын алуда.
Елдегi нарықтық қатынастардың дамуы барысында кедейшлікпен байланысты
сұрақтардың барлығы бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Барлық
аталған проблемалар және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға,
оның мақсаттары мен мiндеттерiн белгiлiеуге өз ықпалын тигiздi.
Зерттеу жұмысының мақсаты елдегі әлеуметтік-экономикалық мәселелеріне
мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен кедейшілік деңгейін төмендетудің
ғылыми негiзделген жүйесiн зерттеу, қол жеткiзуге мүмкiн теориялық және
әдiстемелiк материалдардың деректерiн бiрiктiрiп қарастыру негiзiнде
олардың оңтайлы жолдарын анықтау болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
- Қазақстан Республикасында кедейшілік мәселелеріне мемлекет
тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің мүмкiндiгiн
негiздеумен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құрамын
анықтау, “ кедейшілік”, ең төменгі күнкөріс деңгейі және т.б.
түсiнiктердің мазмұнын нақтылау және оған анықтама беру;
- нарықтық экономика жағдайындағы кедейшілік мәселелеріне мемлекет
тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің әдiстерiне талдау
жүргiзу және әр түрлi құралдардың тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен
дәлелдеу;
- талдау нәтижелерi бойынша қорытындылар жасау және отандық әлеуметтік
саланың проблемаларын шешу бойынша ұсыныстар өңдеп шығару.
Зерттеу жұмысының деректік негізі: Тақырыптың деректемелік қорын
мынадай баспасөз құралдары мен Қазақстан Республикасының зерттеу және
статистикалық Агенттігі басылымдарынан алынған материалдар құрады:
Егеменді Қазақстан, Жас Алаш, Аль-пари, Казакстанская Правда,
Финансист, Экономика и статистика, Общество и экономика, Хозяство и
право, Деловая неделя, Понарама, Мысль, Исследования и
результаты, Вопросы экономики, Экономист, Экономика и жизнь,
Аналитическое оброзование, Вести Казакстана, Деловой мир,
Статистический бюллетень. Минирстерство финансов Республиуки Казахстан,
Статистический бюллетень. Национальный банк Казахстана т.б . Сонымен
бірге, елдің әлументтік- экономикалық дамуы туралы Қазақстан халқының
тұрмыс деңгейі, Қазақстан – цифраларда, Қазақстан өңірлеріндегі
халықтың экономикалық белсенділігі, Қазақстан Республикасындағы еңбек
ақы сияқты әр жылға шығатын статистикалық жинақтар құнды материалдар
береді.
Тәуелсіз мемлекеттер Достығының Статистикалық комитеті шығаратын
Статистикалық жинақтарының да маңызы ерекше.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
Зертеу әдістері: Дипломдық жұмысты жазу барысында жинақтау
жүйелеу, салыстыру, талдау және т.б. зерттеу әдістері пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Дипломдық жұмыста қойылған
мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында салыстырмалылық,
объективтілік сияқты негізгі метолологиялық принциптер басшылыққа алынды.
1 ҚР ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫҚТЫ ДАМУ МЕН КЕДЕЙШІЛІК
МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуінің өзектілігі мен
алғышарттары
Елдің орнықты дамуы дегеніміз қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін
қанағаттандыратын және келер ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру
мүмкіндіктеріне қатер төндірмейтін даму болып табылады.
Қазақстан Республикасы үшін орнықты дамуға көшу аса қажеттілік болып
табылады. Табиғи ресурстарды пайдалану есебінен экономиканың өсуі тек
белгілі бір кезеңде ғана болуы мүмкін. Қазіргі жағдайда өсім мен даму
неғұрлым озық тетіктерді талап етеді.
Орнықты даму Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясының
мақсаттарына қол жеткізу үшін қажет. Орнықты даму қағидаты Президенттің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауында жарияланған
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясының негізінде де тұжырымдалған.
Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға
көшуінің осы тұжырымдамасы ел өмірінің барлық салаларында орнықтылыққа қол
жеткізу қағидаттарының көрінісін, мақсаттарын, міндеттері мен негізгі
тетіктерін айқындайды. Ол үшін дамудың экономикалық, экономикалық ,
әлеуметтік және саяси факторлары ықпалдасуы және Қазақстан халқының өмір
сүру сапасын арттыруға бағытталған біртұтас процесс ретінде қарастырылуы
қажет.
Қазақстан Республикасы әлемдік қоғамдастыққа толыққанды қатысушы ретінде
ХХІ ғасырға арналған күн тәртібінде (Рио-де-Жанейро, 1992 жыл) және
Мыңжылдық саммиті (Нью-Йорк, 2000 жыл) мен Орнықты даму жөніндегі әлемдік
саммит (2002 жыл, Йоханнесбург) декларацияларында қойылған міндеттерді
орындау жөнінде міндеттемелер қабылдады.
Қазақстан Республикасы орнықты дамуға қол жеткізу бағытында бірқатар
шаралар қабылдады.
Қазақстан БҰҰ-ның Орнықты даму жөніндегі комиссиясының, Еуропа үшін
қоршаған орта және Азия үшін қоршаған орта мен орнықты даму
процестерінің, орнықты даму үшін Дүниежүзілік кәсіпкерлер кеңесі өңірлік
еуразиялық желісінің мүшесі және белсенді қатысушысы болып табылады.
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы
дамуының 2010 жылға дейінгі стратегиялық жоспары, Қазақстан Республикасының
2015 жылға дейінгі индустриялық-инновациялық даму стратегиясы, Қазақстан
Республикасының 2004-2015 жылдарға дейінгі экономикалық қауіпсіздігі
тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі аумақтық даму
стратегиясы қабылданды, Қазақстан Республикасының орнықты даму жөніндегі
кеңесі және Қазына орнықты даму қоры АҚ құрылды.
Қазақстандағы саяси ахуал бүкіл әлемге тұрақтылықтың, конфессияаралық
келісімнің, еліміздің барлық азаматтарының мүддесінде демократия мен
қоғамдық институттарды дамытудың бірегей үлгісін танытып отыр. Қазақстанның
орнықты саяси дамуы әлемдік қоғамдастық үшін теңгерімді бастамалардың көзі
ретінде еліміздің қалыптасуында маңызды рөл атқара алады және атқаруға
тиіс.
Осы орайда Қазақстан өзінің дамуында еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне қатер
төндіретін біршама кедергілерге кезігуде.
Қазақстан Республикасының қазіргі уақытқа дейінгі экономикалық өсуіне
негізінен әлемдік нарықтағы шикізат бағасының өсуі мен табиғи ресурстардың
елеулі бөлігін тұтыну есебінен қол жетіп отыр. Табиғи капиталдың барынша
ысырап болуы мен құлдырауы орын алуда. Ішкі жалпы өнімнің өсуі қоршаған
ортаға қалдықтардың көп шығарылуымен болуда. Қазіргі бағалау бойынша, ел
аумағының 75%-ға жуығы экономикалық тұрақсыздықтың жоғары тәуекеліне
ұшыраған. Шөлейттену проблемасы өткір қойылып отыр. Тарихи ластанулар,
қалдықтарды жинаушылар, тұрақты және жылжымалы көздерден бөлінетін улы
заттар қалдықтарының өсуі табиғи ортаның жай-күйі мен халықтың денсаулығына
қатер төндіреді.
Ел экономикасының тұрақтылығына төнетін ықтимал қатерлер шикізат секторына
елеулі тәуелділік, жекелеген салалардың Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ)
кіруге дайындық деңгейінің төмендігі, сыртқы қарыздың өсуі, көлеңке
экономика проблемалары болып табылады. Қазақстан өңірлерінің экономикалық
және әлеуметтік жағдайларында айтарлықтай алшақтық бар. Демографиялық
жағдай мен халықтың денсаулығының жай-күйінде проблемалар бар, әзірге оның
құқықтық, экономикалық, экономикалық сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі
орын алуда. Бұл кедергілерді еңсеру Қазақстан Республикасының орнықты
дамуға көшу жолындағы басты кезеңдік міндеті болуға тиіс.
Әлеуметтiк қамсыздандыру жүйесiн жетiлдiру және оның деңгейiн
мемлекеттiң қаржы-экономикалық мүмкiндiктерiне байланысты арттыру
мақсатында 2007 - 2009 жылдары мынадай мiндеттердi шешу көзделедi:
мемлекет, жұмыс берушi және қызметкер арасындағы жауапкершiлiктi
бөлуге негiзделген әлеуметтiк қамсыздандырудың көп деңгейлi жүйесiнiң ұзақ
мерзiмдi қаржылық тұрақтылығы мен сенiмдiлiгін қамтамасыз ету жөнiндегi
шараларды әзiрлеу;
мiндеттi сақтандыруға жататын әлеуметтiк тәуекелдердiң тiзбесiн
кеңейту.
Базалық деңгейде мемлекеттiң қаржы-экономикалық мүмкiндiктерiне
барабар базалық әлеуметтiк төлемдердi арттыру;
мiндеттi деңгейде халықты мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiмен
және жинақтаушы зейнетақы жүйесiмен қамтуды кеңейту; сақтандыру (оның
iшiнде зейнетақы) жинақтары мен инвестициялық кiрiстiң өсуi үшiн жағдайлар
жасау керек. Зейнетақы активтерiн инвестициялау үшiн зейнетақы активтерiн
басқару тиiмдiлiгiн арттыру және қаржы құралдарының тiзбесiн кеңейту
жөнiндегi шаралар әзiрленетiн болады;
әлеуметтiк қамсыздандырудың ерiктi деңгейiнде зейнетақы және сақтандыру
жинақтарының ерiктi нысандарын ынталандыру жөнiнде шаралар қабылданатын
болады.
Мүгедектердiң өмiр сүру сапасын жақсарту, оларды әлеуметтiк қолдауды
күшейту және олардың қоғамға пәрмендi кiруi үшiн жағдай жасау жөнiнде
шаралар қабылданатын болады.
2007 жылдан бастап зейнетақылар мен жәрдемақыларды төлеу "айдан айға"
қағидаты бойынша жүзеге асырылады.
Бұл ретте, мұқтаж адамдар мемлекет кепiлдiк берген қызметтерге толыққанды
қол жеткiзуге тиiс. Жеке меншiк секторы субъектiлерiнiң әлеуметтiк қызмет
көрсету жүйесiн дамытуда қатысуын ынталандыра отырып, оларды белсендi тарту
есебiнен қосымша қызметтер ұсыну қажет. Әлеуметтiк қызмет көрсетудiң
мемлекеттiк стандарттарын енгiзу және бәсекелi ортаны дамыту негiзiнде
әлеуметтік қызмет көрсету сапасын арттыру қажет.
1. 2 Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары,
мақсаты мен міндеттері
Еліміздегі өзекті мәселелердің бірі – жұмыссыздық пен кедейшілік екені
бәрімізге белгілі. “Жұмысы жоқтық, аздырар адам баласын” дегендей, тұрмысың
нашар болса, оның үстіне істер жұмысың болмаса, көңіл-күйіңнің қандай
болары да белгілі. Осы жұмыссыздықтың салдарынан қаншама адам баласының
тағдыры тәлкекке түспеді десеңізші.
Соңғы жылдары елімізде халықты әлеуметтік жағынан қамтамасыз ету жақсарған
сайын жұмыссыздық та өз шешімін табуда. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары
Елбасымыз жаңа жұмыс орындарын ашумен қатар, жұмыссыздық және кедейшілікпен
күресуді нақты жолға қойған болатын. Соның нәтижесінде, еліміздің
экономикасы қарыштап дамып, жаңа өндіріс орындары іске қосылып, жұмыссыздар
саны да азайды.
Қазақстанда кедейшілікке қарсы ұйымдастырылған іс-шаралар аз емес. Нақты
нәтижелер де жеткілікті. Жұмыссыздықтың алдын алмасақ, кедейшіліктің арта
түсетіні де анық. Сондықтан бұл мәселеге баса ден қойылуда. Жалпы қосалқы
шаруашылықты дамытуға көмек көрсетілді.
Жұмыссыздықты жоюдың екінші тиімді жағы – адамдарды қоғамдық жұмыспен
қамту ғой. Кеңес Одағы құлағанда әлемдік бәсекеге мүлде қабілетсіз, тек
ішкі рынокқа ғана негізделген “халық шаруашылығы” деп аталатын ебедейсіз
экономикалық жүйе біржолата тұралап қалды. Басым көпшілігі кедейшілік
қыспағына түскен қазақстандықтардың болашаққа деген үмітінен гөрі күдігі
молайып, ел ішін әлеуметтік келеңсіздіктер жайлады. Даму стратегиясы мен
экономикалық реформалардың нақты нәтиже бермеуінен пайда болған кедейшілік
пен жұмыссыздық адамдардың билікке деген ашу-ызасы мен наразылығын
туғызады.
Қазақстан Республикасында өмір сүру сапасын арттырудың негізгі
қағидаттары мыналар болып табылады:
- бүкіл қоғамды орнықты дамуға қол жеткізу процесіне тарту;
- орнықты даму үшін саяси негіз жасау;
- ведомствоаралық ықпалдасу, мемлекетті басқаруға деген жүйелі көзқарас,
дамудың негізгі көрсеткіштерін болжамдау, жоспарлау және реттеу
тиімділігін арттыру;
- ел экономикасына жоғары технологияларды белсенді енгізу нәтижесіндегі
экономикалық прогресс, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;
- ғылым мен білім берудің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету;
- салауатты қоғам үлгісін енгізу негізінде халықтың денсаулық жағдайын,
демографиялық жағдайды жақсарту;
- қоғамның аса маңызды ноосфералық қызметі ретінде қоршаған ортаны қорғау
қызметін жетілдіру;
- трансөңірлік экожүйелік көзқарас негізіндегі аумақтық даму.
Өмір сүру сапасын арттырудың басымдықтары мыналар:
- өндіріс пен тұтынудың орнықты үлгілерін енгізу;
- жаңа және экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалану;
- орнықты көлік жүйелерін дамыту;
- энергетикалық тиімділік және энергия жинақтау;
- өмір сүру сапасын арттырудың өңірлік проблемалары;
- халықтың әлеуметтік қауіпсіздігінің деңгейін арттыру;
- экологиялық және гендерлік аспектілерді ескере отырып, кедейшілікке қарсы
күрес;
- орнықты даму үшін ғылым мен білім беруді одан әрі дамыту;
- тарихи және мәдени мұраны сақтау;
- халықтың денсаулығына төнетін экологиялық қауіп-қатердің алдын алу және
азайту;
- шөлейттенуге қарсы күрес;
- биологиялық әралуандықты сақтау;
- эмиссияларды, оның ішінде қызған газдар мен озон қабатын бұзатын заттарды
азайту;
- сапалы ауыз суға қолжетімділік;
- трансшекаралық экологиялық проблемаларды шешу;
- радиациялық және биохимиялық қауіпсіздік;
- қалдықтарды кәдеге асыру.
Тұжырымдаманың мақсаты өмір сүру сапасын арттырудың және елдің ұзақ
мерзімді келешекте бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің негізі ретінде
Қазақстан Республикасының экономикалық, әлеуметтік және экологиялық даму
аспектілерінің теңгеріміне қол жеткізу болып табылады.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін орнықты даму саласында мынадай
міндеттерді іске асыру қажет.
1. РПТ көрсеткішін 2012 жылға қарай 37 %-ға , 2018 жылға қарай 43 %-ға
және 2024 жылға қарай 53 %-ға дейін арттыру
Бірінші міндетті іске асыру:
- экономиканы әртараптандыруға, жоғары технологиялық және шикізаттық емес
салалардың, сондай-ақ экологиялық қауіпсіз технологиялардың экономикалық
өсімдегі үлесін ұлғайтуға;
- елді дамытудың негізгі макроэкономикалық өлшемдерін реттеудегі
мемлекеттің рөлін күшейтуге;
- ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыра, ғылыми және білім беру ұйымдары
нысандарының алуан түрлерін кеңейте, зияткер қауымның беделін арттыра,
инновацияларды мемлекеттік қолдай отырып, оның ішінде экономика салаларын
кластерлік дамыту, материалдық-техникалық базаны түбегейлі жаңарту және
ғылым-білім беру саласын ресурстық қамтамасыз етуді жақсарту, кадрларды
даярлау және қайта даярлау жүйесінің тиімділігін арттыру және осының
негізінде отандық тауар өндірушілердің бәсекелес тұғырларға қол жеткізуі,
елдің экспорттық әлеуетін дамыту аясында ғылым мен білім беруді
басымдықпен дамыту есебінен технологиялық озуды қамтамасыз етуге;
- табиғи ресурстарды өндіру мен экспорттау және өзге де салалар арасындағы
теңгерімді сақтауға;
- өндіріс пен тұтынудың орнықты үлгілерін енгізуге;
- көліктің орнықты жүйелерін дамытуға;
- елдің тиімді инфрақұрылымын құруға негізделетін болады.
2. 1000 адамға шаққанда өмірге келетін 18-22 баладан төмен болмайтын
деңгейде ұстаған жағдайда халық өмірінің орташа ұзақтығын 2012 жылға қарай
68 жасқа, 2018 жылға қарай 70 жасқа, 2024 жылға қарай 73 жасқа дейін
ұлғайту
Өмір сүру сапасын арттырудың екінші міндетін іске асыру:
- әлеуметтік қауіпсіздік деңгейін арттыруға және қауіпсіз мінез-құлық
мәдениетін енгізуге;
- халықты қолайлы физиологиялық өлшемдерге сәйкес келетін сапалы ауыз сумен
толық қамтамасыз етуге;
- халықтың денсаулығына төнетін экологиялық қауіп-қатердің алдын алу мен
оны азайтуға;
- кедейшілікпен күреске, Джини индексінің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге;
- жолдағы, тұрмыстағы және өндірістегі жарақаттануды азайту жөніндегі
шараларға;
- кенеулі тамақтану стандарттарын ынталандыруға, нутриционалдық тапшылықты
жоюға (кальций, йод, селен және өзге де бағалы микроэлементтер);
- отбасын нығайтуға, бала тууға деген экономикалық ынталандыру жасауға,
әйелді босандыру, ана мен баланы қорғау жүйесін түбегейлі жақсартуға
негізделетін болады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстанда өмір сүру сапасын арттыру өлшемдерін талдау және болжау
Қазақстан Республикасы өмір сүру сапасын арттырудың негізгі өлшемі болып
табылатын өмір сүру сапасы деңгейі бойынша да әлемнің неғұрлым дамыған
елдерінен артта қалып келеді. Қазіргі әлемде өмір сүру сапасы негізгі
құрамдас бөліктермен: өмір сүрудің ұзақтығымен, әл-ауқатының деңгейімен
және қоршаған ортаның жай-күйімен айқындалады.
Қоғам, табиғат және адам халықаралық университетінің (Дубна, Ресей) өмір
сүру сапасы индексі бойынша рейтинг көшбасшысы Норвегияның коэффициенті –
3,83, Ресей – 1,57, Қытай – 0,34-ке тең болғанда, Қазақстан 1,17
коэффициентпен 78-орында тұр,
Қазақстанда халықтың денсаулық жағдайы мен адамдардың өмір сүруінің
ұзақтығы басқа елдердің көрсеткіштерімен салыстырғанда елеулі түрде артта
қалып отыр. Осылайша, халықтың өмір сүруінің орташа ұзақтығы 2005 жылы 65,9
жасты құраса, ал Жапонияда бұл көрсеткіш 80 жасқа жақындайды.
Мемлекеттің әлеуметтік және институционалдық мүмкіндіктері мен халықаралық
белсенділігін, халық денсаулығының экономикалық аспектілерін, экономикалық
күйзелістерді, экожүйенің жай-күйінің көрсеткіштерін қоса алғанда, 76
параметр есебіне негізделген Йель экономикалық заңнама және саясат
жөніндегі орталық (Йель университеті, АҚШ) пен Жер туралы ғылымдар
халықаралық ақпараттық желісінің колумбиялық орталығының (Колумбия
университеті, АҚШ) экономикалық орнықтылық индексі бойынша Қазақстан
Республикасы 63,8 индексімен 70-орында тұр, ал көшбасшы елдер Жаңа
Зеландия, Швеция және Финляндияда бұл көрсеткіш 87-88 балға жеткен.
Дүниежүзілік банктің деректері бойынша, табиғи капиталдың тозуы мен
жойылуын ескеретін шынайы жинақтау индексі (ШЖИ) Қазақстан Республикасы
үшін -25,5-ті құрайды, ал Ресей Федерациясы үшін -4,4, Норвегия +14,8, АҚШ
+4,4.
Қазақстан адам әлеуетінің даму индексі (АӘДИ) бойынша елдер рейтингінде 80-
орынға ие. Алдағы салауатты өмірдің орташа ұзақтығы мен жан басына
шаққандағы ішкі жалпы өнімнің шамасы ретіндегі бұл индекстің осындай
құрамдас бөліктері бойынша әлемнің негізгі елдері арасындағы Қазақстан
Республикасының жағдайы суретте бейнеленген (Сурет 1).
Алдағы салауатты өмірдің орташа ұзақтығы мен экономикалық тұрақтылық
индексінің арақатынасы бойынша Қазақстан Республикасының жағдайы келесі
суретте бейнеленген (Сурет 2).
Сонымен, 2024 жылға дейін Қазақстан Республикасы өмір сүру сапасы деңгейі
бойынша әлемдегі барынша бәсекеге қабілетті және дамыған елдердің қатарында
орнығу үшін ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру, өмір сүру жасын
ұзарту, экономикалық орнықтылық индексінің өсуін қамтамасыз ету қажет.
Сурет 1- Алдағы салауатты өмірдің (жыл) орташа ұзақтығы мен халықтың жан
басына шаққандағы ішкі жалпы өнімінің көлемі бойынша Қазақстанның әлемнің
негізгі елдері арасындағы жағдайы (сатып алу қабілетінің тепе-теңдігі
бойынша, мың АҚШ доллары).
Жүргізілген есептеулер әлемдегі бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан
тұрақты орын алу үшін Қазақстан 2013 жылдан 2018 жылға дейінгі кезеңде
мынадай параметрлерге сәйкес келуге тиіс екенін көрсетеді:
РПТ – кемінде 43 %, ресурстарды пайдалану жиынтығы – кемінде 246,86 ГВт,
өндірілген жылдық жиынтық өнім – кемінде 113,1 ГВт.
Болжамға сәйкес, осы кезеңде дәл осындай өлшемдерге әлемдегі неғұрлым
бәсекеге қабілетті елу ел сәйкес келетін болады. 53 %-ға тең РПТ кезінде
орнықты даму траекториясына шығу және жаңартуға келмейтін табиғат
байлықтары есебінен емес, неғұрлым тиімді, озыңқы технологиялар есебінен
экономиканың өсуі қамтамасыз етіледі (Сурет 2).
Сурет 2- Алдағы салауатты өмірдің орташа ұзақтығы мен экономикалық
орнықтылық индексінің арақатынасы бойынша Қазақстанның жағдайы
Сурет -3 Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі дамуының болжанған
үлгісі
Қазақстан Республикасы халқының саны өмір сүру сапасын арттырудың маңызды
өлшемі болып табылады. Халықтың тығыздығының төмен болуы (шекара
айтарлықтай созылған жағдайда) әрдайым мемлекеттің дамуындағы тұрақсыздық
факторы болып табылады. Ел аумағының елеулі бөлігі шаруашылыққа игеру үшін
қиын және халықты Қазақстанның барлық өңірлеріне бірдей орналастыру
міндетін қою мүмкін еместігіне қарамастан, халық санын белгілі бір деңгейде
ұстап тұру қажет, сонымен бірге экономикалық мүмкіндіктерді өрістету (ең
алдымен, еңбек нарығы проблемасын шеше отырып), қазақстандықтардың көршілес
әлем ұлттарының арасында генетикалық және мәдени әлеуетін сақтау, өңірлер
арасындағы атап айтқанда, инфрақұрылымның әлсіздігі мен демографиялық
теңсіздікке байланысты жағымсыз саралануды еңсеру қажет.
Халық санының неғұрлым оңтайлы мақсатты деңгейі 2024 жылға қарай 18
миллион тұрғынға қол жеткізу болып табылады. Ол үшін табиғи өсім
көрсеткішін 1000 адамға шаққанда 12,68-ге (қазіргі кездегі 8,0-ге
қарағанда), өмір сүрудің орташа ұзақтығын 73 жасқа дейін жеткізу, туу
көрсеткішін 1000 адамға шаққанда өмірге келетін кемінде 22 адам деңгейінде
ұстап тұру талап етіледі. Ерлердің және әйелдердің өмір сүруінің орташа
ұзақтығындағы алшақтық қазіргі 11 жылдан 7,5 жылға азаюға тиіс.
Экономикалық өсім процесінде өмір сүру сапасын арттыру үшін кедейшілік
деңгейін төмендету қажет. Ол үшін 2024 жылға қарай экономикалық орнықтылық
индексін ең кем дегенде, қазіргі ең жақсы көрсеткіш – 88 балға дейін
жеткізу қажет. Сол арқылы өмір сүру сапасының көрсеткіштерін ең жоғары
әлемдік көрсеткіштерге жақындатып, айтарлықтай жақсарту қамтамасыз етілетін
болады.
2.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшіліктің көрсеткіштерін талдау
2006 жылдың наурызында Қазақстан Республикасы бойынша орта есеппен
халықтың жан басына шаққандағы күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы 8201
теңгені, тамызында Қазақстан Республикасы бойынша Орта есеппен халықтың
жан басына шаққандағы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы 8912 теңгені,
қыркүйекте Қазақстан бойынша халықтың жан басына шаққандағы ең төменгі
күнкөріс деңгейі 8 мың 736 теңгені құрады – 13 жасқа дейінгі балалардың ең
төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы 7 мың 532 теңге болса, 14-17 жастағы
жігіттердегі бұл көрсеткіш 10 мың 881 теңгеге шыққан. Ал осы жастағы
қыздардың көрсеткіші 8 мың 337 теңгені құраған. Еңбекке жарамды халықтың
(ерлер мен әйелдерді бірге алғанда) төменгі күнкөріс деңгейі 9 мың 249
теңгені құраған. Ал зейнеткерлер мен қарттар үшін ол 8 мың 75 теңгені құрап
отыр.
Күнкөрістің ең төмен деңгейі – мөлшері бойынша ең төмен тұтыну
қоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төмен ақшалай табыс. Ең төмен
тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің,
тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең
төмен жиынтығы болып табылады.
Ол тұтыну қоржынынан және азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтерге
жұмсалатын шығыстардың тіркелген үлесінен тұрады. Азық-түлік қоржынын
статистика жөніндегі уәкілетті орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті
орган белгілейтін тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген
физиологиялық нормалары бойынша есептеп шығарады.
Ең төменгісоның ішінде Орта Өзгеруі пайызбен
күнкөріс есеппен
деңгейінің жан басына
шамасы шаққанда-ғ
ы шамамен
ара
салмағы,
пайызбен
азық-түлік азық-түлік
тауарлары емес тауарлар
мен ақылы
қызметтер
Жалпы ішкі өнім 107,7 1) 101,8 104,7 105,2 2)
Өнеркәсіп өнімінің 102,7 90,5 107,2 103,5
жалпы көлемі
Өнеркәсіп өнімін 122,9 115,0 137,9 114,9
өндірушілер бағасының
индексі
Негізгі капиталға 129,5 110,5 132,1 107,4 *
жұмсалған инвестициялар
Жалпы пайдаланымдағы 104,8 4) 95,6 95,1 102,2
темір жол көлігіне жүк
тиеу 3)
Өткізудің барлық 113,2 5) 118,3 108,5 110,3 5)
арналары арқылы бөлшек
сауда тауар айналымы
соның ішінде сауда 140,8 129,1 115,8 112,4
жасайтын ұйымдар
Тұтыну бағасының 108,5 106,3 109,0 110,6
индексі
Халықтың ақшалай табысы124,6 6) 124,8 1) 119,0 *
(нақты бағада)
Халықтың тауарлар сатып 122,5 1) 121,8 *
алуға және қызметке ақы
төлеуге жұмсалған
ақшалай шығыстары
(нақты бағада)
Қолдағы нақты ақшалай 114,9 7) 115,4 1) 107,7 *
табыс
Экономикада жұмыс 124,4 117,3 1) 123,1 1) 122,6 *
істейтіндердің орташа
айлық атаулы жалақысы
Жұмыссыздардың жалпы 97,4 * 98,7 *
саны (кезең соңына)
соның ішінде 94,0 121,0 123,4 1) 95,1
тіркелгендері
Экспорт (нақты бағада) 125,0 105,8 1) 149,6 134,4 8)
- барлығы
соның ішінде:
ТМД елдеріне 112,2 108,9 123,7 140,5
ТМД-дан тыс елдерге 127,7 103,7 154,4 133,4
Импорт (нақты бағада) -117,1 126,8 1) 135,9 121,8 8)
барлығы
соның ішінде:
ТМД елдерінен 126,3 129,5 163,9 108,0
ТМД-дан тыс елдерден 109,8 122,7 94,3 124,9
Беларусь Украина Молдова
% -бен % -бен
Экономикалық 39484
қызметтік барлық
түрлері бойынша
теңге 2005 жылдың тиісті айына пайызбен
атаулы нақты
қаңтар 16071 126,8 117,8
ақпан 16257 125 , 3 115,3
наурыз 17202 123,6 113,5
сәуір 17546 123.0 113.0
Қаңтар-сәуір 67076 124.6 114.9
*) Табысты макродеңгейде бағалау еңбек және жұмыспен қамту статистикасы,
халық статистикасы бойынша есептіліктердің базасында жүргізілген және ҰШЖ
жүйесіндегі үй шаруашылықтарының түпкілікті тұтыну шығыстарына барынша
жуықтатылған.
**) 2005 жылдың деректері нақтыланған.
2005 жылы жұмыссыздық деңгейі 8,1% құрады. Алдын - ала деректер бойынша
2005 жылы жұмыссыздар саны (15 және одан жоғары жастағы, табысты жұмысы
болмаған, оны белсенді іздеген, жұмысқа кірісуге әзір болған адамдар)
639,3 мың адамды құрады және өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
19,5 мың адамға немесе 3%-ға азайды. Жұмыссыздық деңгейі 8,1% қалыптасты
(2004 жылы – 8,4%), еркектер арасында- тиісінше 6,7% (7%), әйелдер арасында
– 9,6 % (9,8%) құрады.
Жұмыссыздар арасында жас құрылымы бойынша 15-24 жастағы адамдар – жалпы
санынан 28,7%, ал 25-29 жастағылар – 16,1%, 30-34 жастағылар – 18,9% ең көп
үлес салмақ алады. Жастар жұмыссыздығының деңгейі 13,4% қалыптасты (2004
жылы – 14,3%).
Республика экономикасында 2005 жылы 7,2 млн. адам жұмыспен қамтылды.
2004 жылға қарағанда олардың саны 62,4 мың адамға немесе 0,9%-ға өсті.
Жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санында еркектер 3,7 млн. адамды (51,8%),
әйелдер – 3,5 млн. адамды (48,2 %) құрады.
Жалдамалы қызметкерлер ретінде 4,6 млн. адам (жұмыспен қамтылғандардың
жалпы санынан 63,9%) жұмыспен қамтылды. Жалданып жұмыс істейтіндердің жалпы
санынан мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда3,7 млн. адам (олардың
жалпы санынан 81%), жеке тұлғаларда - 0,6 млн. адам (12,1%), шаруа (фермер)
қожалықтарында – 0,3 млн. адам (6,9%) еңбек етті. Өз бетінше жұмыспен
қамтылғандар саны – 2,6 млн. адамды (36,1%) құрады. Республиканың ірі және
орта кәсіпорындарында 2,6 млн. адам немесе жалдамалы қызметкерлердің жалпы
санынан 56,5% жұмыспен қамтылды. Жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан
18,1%-ы өнеркәсіп кәсіпорындарында және құрылыста, 32,9% - ауыл және балық
шаруашылығында, 49% - қызмет көрсету саласында жұмыс істеді. Жұмыспен қамту
органдарында жұмыссыз ретінде есепте тұрған азаматтар саны 2006 жылдың
соңында 94 мың адамды құрады. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санында
тіркелген жұмыссыздар үлесі 1,3% (2005 жылы – 1,5%) қалыптасты. 2006 жылдың
наурызында Қазақстан Республикасы бойынша орта есеппен халықтың жан басына
шаққандағы күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы 8201 теңгені құрады
Күнкөрістің ең төмен деңгейі – мөлшері бойынша ең төмен тұтыну
қоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төмен ақшалай табыс. Ең төмен
тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің,
тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең
төмен жиынтығы болып табылады. Ол тұтыну қоржынынан және азық-түлік емес
тауарлар мен ақылы қызметтерге жұмсалатын шығыстардың тіркелген үлесінен
тұрады. Азық-түлік қоржынын статистика жөніндегі уәкілетті орган денсаулық
сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілейтін тамақ өнімдерін тұтынудың
ғылыми негізделген физиологиялық нормалары бойынша есептеп шығарады. Азық-
түлік қоржынында тамақ өнімдерінің 43 атауы бар: ет, балық, сүт, май және
тоң май, нан, жеміс-көкөніс, жұмыртқа, қант, шай, дәмдеуіштер және
басқалар. Ең төмен азық-түлік қоржынының құны халықтың түрлі жыныстық-жас
және әлеуметтік-демографиялық топтарына арналған тамақ өнімдерін тұтынудың
ең төмен нормаларын бөлшек сауда желісінің өкілдікті объектілерінде
тіркелетін орташа бағаға көбейту жолымен анықталады. Күнкөрістің ең төмен
деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен
көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төмен тұтыну
қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.
Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті
кезеңмен салыстырғандай, 2005 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді.
Күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі
2006 жылдың төртінші тоқсанында 7,4%, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен
табысы бар кедейлердің үлесі 1,6% құрады. 2004 жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің
индексі 4,8 пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3
пайыздық пунктке төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей
халықтың үлесі де, тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.
Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға
дейін, кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй
шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы
алшақтықтың азайғанын көрсетеді.
2005 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы
жалақысы 44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
26,1%-ға, нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала
деректер бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.
2005 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты
экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман
шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы
қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға,
денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы
қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға
өсті. Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2005 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен
салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы
алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың
жалақысы 2005 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа
жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге
және 2,7 есе. Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы –
79685 теңге болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын
мүлікпен операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530
теңге, 1,5 есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және
мейрамхана қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.
Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің
жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде
бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5
есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады. Республика өңірлері
арасында ең жоғары жалақы 2005 жылы Маңғыстау (64532 теңге) және Атырау
(65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша орташа алынған
жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге (1,5 есе),
Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық деңгейден
төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы 22716
теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан
облысында – 22833 теңгені құрады.
Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті кезеңмен
салыстырғандай, 2006 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді. Күнкөрістің ең
төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 2006 жылдың
төртінші тоқсанында 7,4 %, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен табысы бар
кедейлердің үлесі 1,6 % құрады. 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің индексі 4,8
пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3 пайыздық пунктке
төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей халықтың үлесі де,
тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.
Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға дейін,
кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй
шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы
алшақтықтың азайғанын көрсетеді.
Кесте - Қазақстан Республикасындағы кедейліктің көрсеткіштері
Табысы Кедейліктің Кедейліктің
асқынуы шегі
күнкөрістің ең азық-түлік
төмен деңгейі қоржыны құнынан
шамасынан төмен халықтың
төмен халықтың үлесі
үлесі
2006 16,1 4,3 3,3 1,0
I тоқсан 19,1 7,7 4,3 1,5
II тоқсан 19,9 6,6 4,8 1,7
III тоқсан 13,5 3,1 2,6 0,8
IV тоқсан 12,2 2,9 2,5 0,8
2006 жылдың I15,3 4,4 3,4 1,2
тоқсаны
2006 жылдың 18,8 5,9 4,3 1,5
ІІ тоқсаны
2006 жылдың 10,6 2,0 1,9 0,6
ІІI тоқсаны
2006 жылдың 7,4 1,6 1,3 0,4
IV тоқсаны
2006 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы
44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 26,1%-ға,
нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала деректер
бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.
2006 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты
экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман
шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы
қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға,
денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы
қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға
өсті.
Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2006 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен
салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы
алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың
жалақысы 2006 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа
жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге
және 2,7 есе.
Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы – 79685 теңге
болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын мүлікпен
операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530 теңге, 1,5
есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және мейрамхана
қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.
Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің
жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде
бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5
есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады.
Республика өңірлері арасында ең жоғары жалақы 2006 жылы Маңғыстау (64532
теңге) және Атырау (65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша
орташа алынған жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге
(1,5 есе), Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық
деңгейден төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы
22716 теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан
облысында – 22833 теңгені құрады.
Қазақстан Республикасының 2006 жылғы қаңтар-желтоқсандағы әлеуметтік-
экономикалық дамуының қысқаша қорытындылары
Экономиканың нақты секторы. 2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында өнеркәсіп
өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 6432,5 млрд. теңгені құрады, бұл
2005 жылғы қаңтар-желтоқсаннан 7% көп. 2005 жылғы осы кезеңмен
салыстырғанда кен өндіру өнеркәсібінде өндіріс көлемі 7%-ға, өңдеу
өнеркәсібінде 7,3%-ға, электр энергиясын, газ бен су өндіруде және бөлуде –
3,6%-ға өсті.
2006 жылғы қаңтар-желтоқсанда ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі
ағымдағы бағамен 837,8 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-желтоқсанмен
салыстырғанда 7,0%-ға өсті.
2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында жүк тасымалдаудың жалпы көлемі
(коммерциялық тасымалдаумен шұғылданатын көліктік емес ұйымдар мен
кәсіпкерлер тасымалдаған жүк көлемінің бағасын есепке алғанда) 2024,0 млн.
тоннаны құрап, 2005 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 5,0% өсті.
Есепті кезеңде бөлшек сауда тауар айналымының көлемі (қоғамдық
тамақтандыру айналымынсыз) 1561,6 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-
желтоқсанмен салыстырғанда 14,4% артты.
2006 жылдың қаңтар-желтоқсанда негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялардың көлемі 2810,3 млрд . теңгені құрады, бұл 2005 жылғы қаңтар-
желтоқсаннан 10,6 есе жоғары.
2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 247930 заңды тұлғалар
тіркелген, соның ішінде қызметкерлерінің саны 50 адамға дейінгілер –
233666. Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалар – 174799. Жұмыс істеп тұрған
заңды тұлғалардың ішінде шағын кәсіпорындар – 161512 құрайды, олардан шағын
бизнес субъектілері – 114850.
Сыртқы сауда. 2006 жылғы қаңтар-қарашада Қазақстанның сыртқы сауда
айналымы (Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Кедендік бақылау
комитетінің деректері, ұйымдаспаған сауданы есепке алмағанда) 56109,2 млн.
АҚШ долларын құрап, 2005 жылғы қаңтар-қарашамен салыстырғанда 36,8% өсті,
соның ішінде экспорт – 34820,1 млн. АҚШ доллары (38,2% өсті), импорт –
21289,1 млн. АҚШ доллары (34,6% өсті) болды.
Баға. Тұтыну бағаларының индексі 2006 жылғы желтоқсанда 2005 жылғы
желтоқсанмен салыстырғанда 108,4% құрады. Азық-түлік тауарларының бағалары
7,3%-ға, азық-түлік емес тауарлар – 7,1-ға%, ақылы қызметтер – 11,6%-ға
өсті. Өнеркәсіп өнімін өндірушілердің бағалары 2006 жылғы желтоқсанда 2005
жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 14,6%-ға өсті.
Қаржы. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жедел деректері бойынша
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бюджетіне түскен табыстар көлемі 2006
жылдың 1 желтоқсанында 2092,8 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы 1
желтоқсанға қарағанда 11,4% көп, ал шығын – 1910 млрд. теңгені (20,2%)
құрады.
2006 жылғы ІІІ тоқсанда есеп берген кәсіпорындар мен ұйымдардың деректері
бойынша қаржы нәтижесі табыс ретінде 779,4 млрд. теңге сомасында
белгіленді, бұл 2005 жылғы ІІІ тоқсандағы деңгейден 39,4% жоғары.
Пайдалылық деңгейі 37,4% құрады. Есеп берген кәсіпорындардың жалпы санынан
залалды кәсіпорындардың үлесі 37,4% құрады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша екінші деңгейдегі
банктердің экономика салаларына салған кредиттік салымдары 2006 жылғы 1
желтоқсанда 4361,2 млрд. теңгені құрады. Олардың өсуінің тұрақты серпіні
байқалады. Кредиттік салымдардың жалпы көлемінде ұзақ мерзімді кредиттердің
үлесі 74,4%, шетел валютасындағы кредиттердің үлесі 49% құрады. 2006 жылғы
1 желтоқсанда банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 2863,1 млрд. теңгені
құрады, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсаннан 77,1% көп, соның ішінде халық
депозиттері (салымдары) 927,9 млрд. теңге болды, бұл 2005 жылғы 1
желтоқсаннан 68,6% көп.
Еңбек рыногы. 2006 жылғы желтоқсанда жұмыссыздар саны сараптамалық бағалау
бойынша 626,4 мың адамды, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
жұмыссыздық деңгейі 7,8%, соның ішінде жұмыссыздар ретінде жұмыспен қамту
органдарында тіркелген адамдар саны ағымдағы жылғы желтоқсанның соңында
75,1 мың адамды құрады, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
олардың үлесі – 0,9%.
Халықтың табысы. 2006 жылғы қарашада, бағалау бойынша, халықтың орта
есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы 19544 теңгені құрап,
2005 жылғы қарашамен салыстырғанда – 15,9%-ға, нақты ақшалай табысы – 7%-ға
өсті.2006 жылғы қарашада қызметкерлерге есептелген орташа айлық атаулы
жалақы 42452 теңгені құрап, 2005 жылғы қарашамен салыстырғанда 16,3% өсті.
Нақты жалақы 7,3 % көбейді.
2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі
көрсеткіштері
Кедейлікті төмендетудің негізгі бағыттары: аз қамтамасыз етілген
азаматтарды тұрақты жұмыстарға орналастыру, ақылы қоғамдық жұмыстарға
жіберу, қосалқы шаруашылықпен және кәсіпкерлікпен айналысу үшін жер
телімдерін, шағын несиелер, үй жанаурларын беру. Бұған қосымша бюджет
есебінен және демеушілер тарапынан әлеуметтік қолдаулардың түрлерін
көрсету.
Қазақстан Республикасы Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік
жәрдемақылар туралы Заңын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2005 жылғы 2 қарашадағы №1092 қаулысы қабылданып, 2006 жылдың 1-
ші қаңтарынан отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы азық-түлік
себетінің құнынан аспайтын отбасыларға ай сайын тағайындалып, төленетін он
сегіз жасқа дейінгі мемелкеттік балалар жәрдемақысы ендірілді.
2006 жылдың 1 сәуіріне 22372 отбасындағы 76287 балаға 196,7 млн. теңге он
сегіз жасқа дейінгі балалар жәрдемақысы тағайындалып төленді.
2005 жылдың 1 сәуіріне аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны 70,2 мың
адам немесе 3,2% пайызды құраса, жүргізілген нақты іс-шаралардың қортындысы
бойынша кедей азаматтар 33,1% немесе 23,3 мың. адамға төмендеп, ал 2006
жылдың 1 сәуіріне аз қаматамасыз етілген азаматтардың саны 46962 адам
немесе облыс халқының 2,1% пайызын құрады.
2006 жылдың 1 тоқсанына жергілікті бюджет қаражаты есебінен 43933 аз
қамтамасыз етілген азаматтарға жалпы сомасы 107,0 млн. теңгенің әлеуметтік
көмегі көрсетілді.
Осы көрсетілген қаражаттың ішінен 40200 азаматқа 100,5 млн. теңге атаулы
әлеуметтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚР ӘЛЕуМЕТТІК-экономикалық жүйедегі орнықты даму мен Кедейшілік
мәселелері
1.1 Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуінің қажеттілігі мен
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. 2 Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары,
мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
2 Қазақстан Республикасындағы күнкөріс деңгейінің қазіргі кездегі жағдайы
2.1 Қазақстанда өмір сүру сапасын арттыру өлшемдерін талдау және болжау.9
2.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшіліктің көрсеткіштерін
талдау ... ... .13
2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
3.1 Қазақстан Республикасында әлеуметтік-экономикалық саланы мемлекеттік
реттеу
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшілік деңгейін төмендету жолдары.32
3.3. Қазақстандық жолдың жаңа кезеңі, бұл –қазақстандағы әлеуметтік-
экономикалық мәселелерді мемлекеттік реттеудің жаңа
міндеттері ... ... ... ... ..37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИТЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...61
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы
Қазақстан халқының өмір сүру әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын
әлемдегі дамыған әрі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты
арттыру болып табылады.
Елбасы алға қойған мақсаттардың ең маңыздысы Қазақстан халқының өмір сүру
әлеуметтік стандарттарын және олардың сапасын әлемдегі дамыған әрі бәсекеге
қабілетті елдердің деңгейіне орай тұрақты арттыру болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының қазіргі уақытқа дейінгі
экономикалық өсуіне негізінен әлемдік нарықтағы шикізат бағасының өсуі мен
табиғи ресурстардың елеулі бөлігін тұтыну есебінен қол жетіп отыр. Табиғи
капиталдың барынша ысырап болуы мен құлдырауы орын алуда. Ішкі жалпы
өнімнің өсуі қоршаған ортаға қалдықтардың көп шығарылуымен болуда. Қазіргі
бағалау бойынша, ел аумағының 75%-ға жуығы экономикалық тұрақсыздықтың
жоғары тәуекеліне ұшыраған. Шөлейттену проблемасы өткір қойылып отыр.
Тарихи ластанулар, қалдықтарды жинаушылар, тұрақты және жылжымалы
көздерден бөлінетін улы заттар қалдықтарының өсуі табиғи ортаның жай-күйі
мен халықтың денсаулығына қатер төндіреді.
Ел экономикасының тұрақтылығына төнетін ықтимал қатерлер шикізат секторына
елеулі тәуелділік, жекелеген салалардың Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ)
кіруге дайындық деңгейінің төмендігі, сыртқы қарыздың өсуі, көлеңке
экономика проблемалары болып табылады.
Қазақстан өңірлерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайларында
айтарлықтай алшақтық бар. Демографиялық жағдай мен халықтың денсаулығының
жай-күйінде проблемалар бар, әзірге оның құқықтық, экономикалық,
экономикалық сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі орын алуда.
Елдегi нарықтық қатынастардың дамуы барысында кедейшлікпен байланысты
сұрақтардың барлығы бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Барлық
аталған проблемалар және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға,
оның мақсаттары мен мiндеттерiн белгiлiеуге өз ықпалын тигiздi.
Зерттеу жұмысының мақсаты елдегі әлеуметтік-экономикалық мәселелеріне
мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен кедейшілік деңгейін төмендетудің
ғылыми негiзделген жүйесiн зерттеу, қол жеткiзуге мүмкiн теориялық және
әдiстемелiк материалдардың деректерiн бiрiктiрiп қарастыру негiзiнде
олардың оңтайлы жолдарын анықтау болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
- Қазақстан Республикасында кедейшілік мәселелеріне мемлекет
тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің мүмкiндiгiн
негiздеумен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құрамын
анықтау, “ кедейшілік”, ең төменгі күнкөріс деңгейі және т.б.
түсiнiктердің мазмұнын нақтылау және оған анықтама беру;
- нарықтық экономика жағдайындағы кедейшілік мәселелеріне мемлекет
тарапынан қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетудің әдiстерiне талдау
жүргiзу және әр түрлi құралдардың тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен
дәлелдеу;
- талдау нәтижелерi бойынша қорытындылар жасау және отандық әлеуметтік
саланың проблемаларын шешу бойынша ұсыныстар өңдеп шығару.
Зерттеу жұмысының деректік негізі: Тақырыптың деректемелік қорын
мынадай баспасөз құралдары мен Қазақстан Республикасының зерттеу және
статистикалық Агенттігі басылымдарынан алынған материалдар құрады:
Егеменді Қазақстан, Жас Алаш, Аль-пари, Казакстанская Правда,
Финансист, Экономика и статистика, Общество и экономика, Хозяство и
право, Деловая неделя, Понарама, Мысль, Исследования и
результаты, Вопросы экономики, Экономист, Экономика и жизнь,
Аналитическое оброзование, Вести Казакстана, Деловой мир,
Статистический бюллетень. Минирстерство финансов Республиуки Казахстан,
Статистический бюллетень. Национальный банк Казахстана т.б . Сонымен
бірге, елдің әлументтік- экономикалық дамуы туралы Қазақстан халқының
тұрмыс деңгейі, Қазақстан – цифраларда, Қазақстан өңірлеріндегі
халықтың экономикалық белсенділігі, Қазақстан Республикасындағы еңбек
ақы сияқты әр жылға шығатын статистикалық жинақтар құнды материалдар
береді.
Тәуелсіз мемлекеттер Достығының Статистикалық комитеті шығаратын
Статистикалық жинақтарының да маңызы ерекше.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
Зертеу әдістері: Дипломдық жұмысты жазу барысында жинақтау
жүйелеу, салыстыру, талдау және т.б. зерттеу әдістері пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі. Дипломдық жұмыста қойылған
мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында салыстырмалылық,
объективтілік сияқты негізгі метолологиялық принциптер басшылыққа алынды.
1 ҚР ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫҚТЫ ДАМУ МЕН КЕДЕЙШІЛІК
МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуінің өзектілігі мен
алғышарттары
Елдің орнықты дамуы дегеніміз қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін
қанағаттандыратын және келер ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру
мүмкіндіктеріне қатер төндірмейтін даму болып табылады.
Қазақстан Республикасы үшін орнықты дамуға көшу аса қажеттілік болып
табылады. Табиғи ресурстарды пайдалану есебінен экономиканың өсуі тек
белгілі бір кезеңде ғана болуы мүмкін. Қазіргі жағдайда өсім мен даму
неғұрлым озық тетіктерді талап етеді.
Орнықты даму Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясының
мақсаттарына қол жеткізу үшін қажет. Орнықты даму қағидаты Президенттің
2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауында жарияланған
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясының негізінде де тұжырымдалған.
Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға
көшуінің осы тұжырымдамасы ел өмірінің барлық салаларында орнықтылыққа қол
жеткізу қағидаттарының көрінісін, мақсаттарын, міндеттері мен негізгі
тетіктерін айқындайды. Ол үшін дамудың экономикалық, экономикалық ,
әлеуметтік және саяси факторлары ықпалдасуы және Қазақстан халқының өмір
сүру сапасын арттыруға бағытталған біртұтас процесс ретінде қарастырылуы
қажет.
Қазақстан Республикасы әлемдік қоғамдастыққа толыққанды қатысушы ретінде
ХХІ ғасырға арналған күн тәртібінде (Рио-де-Жанейро, 1992 жыл) және
Мыңжылдық саммиті (Нью-Йорк, 2000 жыл) мен Орнықты даму жөніндегі әлемдік
саммит (2002 жыл, Йоханнесбург) декларацияларында қойылған міндеттерді
орындау жөнінде міндеттемелер қабылдады.
Қазақстан Республикасы орнықты дамуға қол жеткізу бағытында бірқатар
шаралар қабылдады.
Қазақстан БҰҰ-ның Орнықты даму жөніндегі комиссиясының, Еуропа үшін
қоршаған орта және Азия үшін қоршаған орта мен орнықты даму
процестерінің, орнықты даму үшін Дүниежүзілік кәсіпкерлер кеңесі өңірлік
еуразиялық желісінің мүшесі және белсенді қатысушысы болып табылады.
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы, Қазақстан Республикасы
дамуының 2010 жылға дейінгі стратегиялық жоспары, Қазақстан Республикасының
2015 жылға дейінгі индустриялық-инновациялық даму стратегиясы, Қазақстан
Республикасының 2004-2015 жылдарға дейінгі экономикалық қауіпсіздігі
тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі аумақтық даму
стратегиясы қабылданды, Қазақстан Республикасының орнықты даму жөніндегі
кеңесі және Қазына орнықты даму қоры АҚ құрылды.
Қазақстандағы саяси ахуал бүкіл әлемге тұрақтылықтың, конфессияаралық
келісімнің, еліміздің барлық азаматтарының мүддесінде демократия мен
қоғамдық институттарды дамытудың бірегей үлгісін танытып отыр. Қазақстанның
орнықты саяси дамуы әлемдік қоғамдастық үшін теңгерімді бастамалардың көзі
ретінде еліміздің қалыптасуында маңызды рөл атқара алады және атқаруға
тиіс.
Осы орайда Қазақстан өзінің дамуында еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне қатер
төндіретін біршама кедергілерге кезігуде.
Қазақстан Республикасының қазіргі уақытқа дейінгі экономикалық өсуіне
негізінен әлемдік нарықтағы шикізат бағасының өсуі мен табиғи ресурстардың
елеулі бөлігін тұтыну есебінен қол жетіп отыр. Табиғи капиталдың барынша
ысырап болуы мен құлдырауы орын алуда. Ішкі жалпы өнімнің өсуі қоршаған
ортаға қалдықтардың көп шығарылуымен болуда. Қазіргі бағалау бойынша, ел
аумағының 75%-ға жуығы экономикалық тұрақсыздықтың жоғары тәуекеліне
ұшыраған. Шөлейттену проблемасы өткір қойылып отыр. Тарихи ластанулар,
қалдықтарды жинаушылар, тұрақты және жылжымалы көздерден бөлінетін улы
заттар қалдықтарының өсуі табиғи ортаның жай-күйі мен халықтың денсаулығына
қатер төндіреді.
Ел экономикасының тұрақтылығына төнетін ықтимал қатерлер шикізат секторына
елеулі тәуелділік, жекелеген салалардың Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ)
кіруге дайындық деңгейінің төмендігі, сыртқы қарыздың өсуі, көлеңке
экономика проблемалары болып табылады. Қазақстан өңірлерінің экономикалық
және әлеуметтік жағдайларында айтарлықтай алшақтық бар. Демографиялық
жағдай мен халықтың денсаулығының жай-күйінде проблемалар бар, әзірге оның
құқықтық, экономикалық, экономикалық сауаттылық деңгейінің жеткіліксіздігі
орын алуда. Бұл кедергілерді еңсеру Қазақстан Республикасының орнықты
дамуға көшу жолындағы басты кезеңдік міндеті болуға тиіс.
Әлеуметтiк қамсыздандыру жүйесiн жетiлдiру және оның деңгейiн
мемлекеттiң қаржы-экономикалық мүмкiндiктерiне байланысты арттыру
мақсатында 2007 - 2009 жылдары мынадай мiндеттердi шешу көзделедi:
мемлекет, жұмыс берушi және қызметкер арасындағы жауапкершiлiктi
бөлуге негiзделген әлеуметтiк қамсыздандырудың көп деңгейлi жүйесiнiң ұзақ
мерзiмдi қаржылық тұрақтылығы мен сенiмдiлiгін қамтамасыз ету жөнiндегi
шараларды әзiрлеу;
мiндеттi сақтандыруға жататын әлеуметтiк тәуекелдердiң тiзбесiн
кеңейту.
Базалық деңгейде мемлекеттiң қаржы-экономикалық мүмкiндiктерiне
барабар базалық әлеуметтiк төлемдердi арттыру;
мiндеттi деңгейде халықты мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiмен
және жинақтаушы зейнетақы жүйесiмен қамтуды кеңейту; сақтандыру (оның
iшiнде зейнетақы) жинақтары мен инвестициялық кiрiстiң өсуi үшiн жағдайлар
жасау керек. Зейнетақы активтерiн инвестициялау үшiн зейнетақы активтерiн
басқару тиiмдiлiгiн арттыру және қаржы құралдарының тiзбесiн кеңейту
жөнiндегi шаралар әзiрленетiн болады;
әлеуметтiк қамсыздандырудың ерiктi деңгейiнде зейнетақы және сақтандыру
жинақтарының ерiктi нысандарын ынталандыру жөнiнде шаралар қабылданатын
болады.
Мүгедектердiң өмiр сүру сапасын жақсарту, оларды әлеуметтiк қолдауды
күшейту және олардың қоғамға пәрмендi кiруi үшiн жағдай жасау жөнiнде
шаралар қабылданатын болады.
2007 жылдан бастап зейнетақылар мен жәрдемақыларды төлеу "айдан айға"
қағидаты бойынша жүзеге асырылады.
Бұл ретте, мұқтаж адамдар мемлекет кепiлдiк берген қызметтерге толыққанды
қол жеткiзуге тиiс. Жеке меншiк секторы субъектiлерiнiң әлеуметтiк қызмет
көрсету жүйесiн дамытуда қатысуын ынталандыра отырып, оларды белсендi тарту
есебiнен қосымша қызметтер ұсыну қажет. Әлеуметтiк қызмет көрсетудiң
мемлекеттiк стандарттарын енгiзу және бәсекелi ортаны дамыту негiзiнде
әлеуметтік қызмет көрсету сапасын арттыру қажет.
1. 2 Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары,
мақсаты мен міндеттері
Еліміздегі өзекті мәселелердің бірі – жұмыссыздық пен кедейшілік екені
бәрімізге белгілі. “Жұмысы жоқтық, аздырар адам баласын” дегендей, тұрмысың
нашар болса, оның үстіне істер жұмысың болмаса, көңіл-күйіңнің қандай
болары да белгілі. Осы жұмыссыздықтың салдарынан қаншама адам баласының
тағдыры тәлкекке түспеді десеңізші.
Соңғы жылдары елімізде халықты әлеуметтік жағынан қамтамасыз ету жақсарған
сайын жұмыссыздық та өз шешімін табуда. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары
Елбасымыз жаңа жұмыс орындарын ашумен қатар, жұмыссыздық және кедейшілікпен
күресуді нақты жолға қойған болатын. Соның нәтижесінде, еліміздің
экономикасы қарыштап дамып, жаңа өндіріс орындары іске қосылып, жұмыссыздар
саны да азайды.
Қазақстанда кедейшілікке қарсы ұйымдастырылған іс-шаралар аз емес. Нақты
нәтижелер де жеткілікті. Жұмыссыздықтың алдын алмасақ, кедейшіліктің арта
түсетіні де анық. Сондықтан бұл мәселеге баса ден қойылуда. Жалпы қосалқы
шаруашылықты дамытуға көмек көрсетілді.
Жұмыссыздықты жоюдың екінші тиімді жағы – адамдарды қоғамдық жұмыспен
қамту ғой. Кеңес Одағы құлағанда әлемдік бәсекеге мүлде қабілетсіз, тек
ішкі рынокқа ғана негізделген “халық шаруашылығы” деп аталатын ебедейсіз
экономикалық жүйе біржолата тұралап қалды. Басым көпшілігі кедейшілік
қыспағына түскен қазақстандықтардың болашаққа деген үмітінен гөрі күдігі
молайып, ел ішін әлеуметтік келеңсіздіктер жайлады. Даму стратегиясы мен
экономикалық реформалардың нақты нәтиже бермеуінен пайда болған кедейшілік
пен жұмыссыздық адамдардың билікке деген ашу-ызасы мен наразылығын
туғызады.
Қазақстан Республикасында өмір сүру сапасын арттырудың негізгі
қағидаттары мыналар болып табылады:
- бүкіл қоғамды орнықты дамуға қол жеткізу процесіне тарту;
- орнықты даму үшін саяси негіз жасау;
- ведомствоаралық ықпалдасу, мемлекетті басқаруға деген жүйелі көзқарас,
дамудың негізгі көрсеткіштерін болжамдау, жоспарлау және реттеу
тиімділігін арттыру;
- ел экономикасына жоғары технологияларды белсенді енгізу нәтижесіндегі
экономикалық прогресс, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;
- ғылым мен білім берудің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету;
- салауатты қоғам үлгісін енгізу негізінде халықтың денсаулық жағдайын,
демографиялық жағдайды жақсарту;
- қоғамның аса маңызды ноосфералық қызметі ретінде қоршаған ортаны қорғау
қызметін жетілдіру;
- трансөңірлік экожүйелік көзқарас негізіндегі аумақтық даму.
Өмір сүру сапасын арттырудың басымдықтары мыналар:
- өндіріс пен тұтынудың орнықты үлгілерін енгізу;
- жаңа және экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалану;
- орнықты көлік жүйелерін дамыту;
- энергетикалық тиімділік және энергия жинақтау;
- өмір сүру сапасын арттырудың өңірлік проблемалары;
- халықтың әлеуметтік қауіпсіздігінің деңгейін арттыру;
- экологиялық және гендерлік аспектілерді ескере отырып, кедейшілікке қарсы
күрес;
- орнықты даму үшін ғылым мен білім беруді одан әрі дамыту;
- тарихи және мәдени мұраны сақтау;
- халықтың денсаулығына төнетін экологиялық қауіп-қатердің алдын алу және
азайту;
- шөлейттенуге қарсы күрес;
- биологиялық әралуандықты сақтау;
- эмиссияларды, оның ішінде қызған газдар мен озон қабатын бұзатын заттарды
азайту;
- сапалы ауыз суға қолжетімділік;
- трансшекаралық экологиялық проблемаларды шешу;
- радиациялық және биохимиялық қауіпсіздік;
- қалдықтарды кәдеге асыру.
Тұжырымдаманың мақсаты өмір сүру сапасын арттырудың және елдің ұзақ
мерзімді келешекте бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің негізі ретінде
Қазақстан Республикасының экономикалық, әлеуметтік және экологиялық даму
аспектілерінің теңгеріміне қол жеткізу болып табылады.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін орнықты даму саласында мынадай
міндеттерді іске асыру қажет.
1. РПТ көрсеткішін 2012 жылға қарай 37 %-ға , 2018 жылға қарай 43 %-ға
және 2024 жылға қарай 53 %-ға дейін арттыру
Бірінші міндетті іске асыру:
- экономиканы әртараптандыруға, жоғары технологиялық және шикізаттық емес
салалардың, сондай-ақ экологиялық қауіпсіз технологиялардың экономикалық
өсімдегі үлесін ұлғайтуға;
- елді дамытудың негізгі макроэкономикалық өлшемдерін реттеудегі
мемлекеттің рөлін күшейтуге;
- ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыра, ғылыми және білім беру ұйымдары
нысандарының алуан түрлерін кеңейте, зияткер қауымның беделін арттыра,
инновацияларды мемлекеттік қолдай отырып, оның ішінде экономика салаларын
кластерлік дамыту, материалдық-техникалық базаны түбегейлі жаңарту және
ғылым-білім беру саласын ресурстық қамтамасыз етуді жақсарту, кадрларды
даярлау және қайта даярлау жүйесінің тиімділігін арттыру және осының
негізінде отандық тауар өндірушілердің бәсекелес тұғырларға қол жеткізуі,
елдің экспорттық әлеуетін дамыту аясында ғылым мен білім беруді
басымдықпен дамыту есебінен технологиялық озуды қамтамасыз етуге;
- табиғи ресурстарды өндіру мен экспорттау және өзге де салалар арасындағы
теңгерімді сақтауға;
- өндіріс пен тұтынудың орнықты үлгілерін енгізуге;
- көліктің орнықты жүйелерін дамытуға;
- елдің тиімді инфрақұрылымын құруға негізделетін болады.
2. 1000 адамға шаққанда өмірге келетін 18-22 баладан төмен болмайтын
деңгейде ұстаған жағдайда халық өмірінің орташа ұзақтығын 2012 жылға қарай
68 жасқа, 2018 жылға қарай 70 жасқа, 2024 жылға қарай 73 жасқа дейін
ұлғайту
Өмір сүру сапасын арттырудың екінші міндетін іске асыру:
- әлеуметтік қауіпсіздік деңгейін арттыруға және қауіпсіз мінез-құлық
мәдениетін енгізуге;
- халықты қолайлы физиологиялық өлшемдерге сәйкес келетін сапалы ауыз сумен
толық қамтамасыз етуге;
- халықтың денсаулығына төнетін экологиялық қауіп-қатердің алдын алу мен
оны азайтуға;
- кедейшілікпен күреске, Джини индексінің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге;
- жолдағы, тұрмыстағы және өндірістегі жарақаттануды азайту жөніндегі
шараларға;
- кенеулі тамақтану стандарттарын ынталандыруға, нутриционалдық тапшылықты
жоюға (кальций, йод, селен және өзге де бағалы микроэлементтер);
- отбасын нығайтуға, бала тууға деген экономикалық ынталандыру жасауға,
әйелді босандыру, ана мен баланы қорғау жүйесін түбегейлі жақсартуға
негізделетін болады.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КҮНКӨРІС ДЕҢГЕЙІНІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстанда өмір сүру сапасын арттыру өлшемдерін талдау және болжау
Қазақстан Республикасы өмір сүру сапасын арттырудың негізгі өлшемі болып
табылатын өмір сүру сапасы деңгейі бойынша да әлемнің неғұрлым дамыған
елдерінен артта қалып келеді. Қазіргі әлемде өмір сүру сапасы негізгі
құрамдас бөліктермен: өмір сүрудің ұзақтығымен, әл-ауқатының деңгейімен
және қоршаған ортаның жай-күйімен айқындалады.
Қоғам, табиғат және адам халықаралық университетінің (Дубна, Ресей) өмір
сүру сапасы индексі бойынша рейтинг көшбасшысы Норвегияның коэффициенті –
3,83, Ресей – 1,57, Қытай – 0,34-ке тең болғанда, Қазақстан 1,17
коэффициентпен 78-орында тұр,
Қазақстанда халықтың денсаулық жағдайы мен адамдардың өмір сүруінің
ұзақтығы басқа елдердің көрсеткіштерімен салыстырғанда елеулі түрде артта
қалып отыр. Осылайша, халықтың өмір сүруінің орташа ұзақтығы 2005 жылы 65,9
жасты құраса, ал Жапонияда бұл көрсеткіш 80 жасқа жақындайды.
Мемлекеттің әлеуметтік және институционалдық мүмкіндіктері мен халықаралық
белсенділігін, халық денсаулығының экономикалық аспектілерін, экономикалық
күйзелістерді, экожүйенің жай-күйінің көрсеткіштерін қоса алғанда, 76
параметр есебіне негізделген Йель экономикалық заңнама және саясат
жөніндегі орталық (Йель университеті, АҚШ) пен Жер туралы ғылымдар
халықаралық ақпараттық желісінің колумбиялық орталығының (Колумбия
университеті, АҚШ) экономикалық орнықтылық индексі бойынша Қазақстан
Республикасы 63,8 индексімен 70-орында тұр, ал көшбасшы елдер Жаңа
Зеландия, Швеция және Финляндияда бұл көрсеткіш 87-88 балға жеткен.
Дүниежүзілік банктің деректері бойынша, табиғи капиталдың тозуы мен
жойылуын ескеретін шынайы жинақтау индексі (ШЖИ) Қазақстан Республикасы
үшін -25,5-ті құрайды, ал Ресей Федерациясы үшін -4,4, Норвегия +14,8, АҚШ
+4,4.
Қазақстан адам әлеуетінің даму индексі (АӘДИ) бойынша елдер рейтингінде 80-
орынға ие. Алдағы салауатты өмірдің орташа ұзақтығы мен жан басына
шаққандағы ішкі жалпы өнімнің шамасы ретіндегі бұл индекстің осындай
құрамдас бөліктері бойынша әлемнің негізгі елдері арасындағы Қазақстан
Республикасының жағдайы суретте бейнеленген (Сурет 1).
Алдағы салауатты өмірдің орташа ұзақтығы мен экономикалық тұрақтылық
индексінің арақатынасы бойынша Қазақстан Республикасының жағдайы келесі
суретте бейнеленген (Сурет 2).
Сонымен, 2024 жылға дейін Қазақстан Республикасы өмір сүру сапасы деңгейі
бойынша әлемдегі барынша бәсекеге қабілетті және дамыған елдердің қатарында
орнығу үшін ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру, өмір сүру жасын
ұзарту, экономикалық орнықтылық индексінің өсуін қамтамасыз ету қажет.
Сурет 1- Алдағы салауатты өмірдің (жыл) орташа ұзақтығы мен халықтың жан
басына шаққандағы ішкі жалпы өнімінің көлемі бойынша Қазақстанның әлемнің
негізгі елдері арасындағы жағдайы (сатып алу қабілетінің тепе-теңдігі
бойынша, мың АҚШ доллары).
Жүргізілген есептеулер әлемдегі бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан
тұрақты орын алу үшін Қазақстан 2013 жылдан 2018 жылға дейінгі кезеңде
мынадай параметрлерге сәйкес келуге тиіс екенін көрсетеді:
РПТ – кемінде 43 %, ресурстарды пайдалану жиынтығы – кемінде 246,86 ГВт,
өндірілген жылдық жиынтық өнім – кемінде 113,1 ГВт.
Болжамға сәйкес, осы кезеңде дәл осындай өлшемдерге әлемдегі неғұрлым
бәсекеге қабілетті елу ел сәйкес келетін болады. 53 %-ға тең РПТ кезінде
орнықты даму траекториясына шығу және жаңартуға келмейтін табиғат
байлықтары есебінен емес, неғұрлым тиімді, озыңқы технологиялар есебінен
экономиканың өсуі қамтамасыз етіледі (Сурет 2).
Сурет 2- Алдағы салауатты өмірдің орташа ұзақтығы мен экономикалық
орнықтылық индексінің арақатынасы бойынша Қазақстанның жағдайы
Сурет -3 Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі дамуының болжанған
үлгісі
Қазақстан Республикасы халқының саны өмір сүру сапасын арттырудың маңызды
өлшемі болып табылады. Халықтың тығыздығының төмен болуы (шекара
айтарлықтай созылған жағдайда) әрдайым мемлекеттің дамуындағы тұрақсыздық
факторы болып табылады. Ел аумағының елеулі бөлігі шаруашылыққа игеру үшін
қиын және халықты Қазақстанның барлық өңірлеріне бірдей орналастыру
міндетін қою мүмкін еместігіне қарамастан, халық санын белгілі бір деңгейде
ұстап тұру қажет, сонымен бірге экономикалық мүмкіндіктерді өрістету (ең
алдымен, еңбек нарығы проблемасын шеше отырып), қазақстандықтардың көршілес
әлем ұлттарының арасында генетикалық және мәдени әлеуетін сақтау, өңірлер
арасындағы атап айтқанда, инфрақұрылымның әлсіздігі мен демографиялық
теңсіздікке байланысты жағымсыз саралануды еңсеру қажет.
Халық санының неғұрлым оңтайлы мақсатты деңгейі 2024 жылға қарай 18
миллион тұрғынға қол жеткізу болып табылады. Ол үшін табиғи өсім
көрсеткішін 1000 адамға шаққанда 12,68-ге (қазіргі кездегі 8,0-ге
қарағанда), өмір сүрудің орташа ұзақтығын 73 жасқа дейін жеткізу, туу
көрсеткішін 1000 адамға шаққанда өмірге келетін кемінде 22 адам деңгейінде
ұстап тұру талап етіледі. Ерлердің және әйелдердің өмір сүруінің орташа
ұзақтығындағы алшақтық қазіргі 11 жылдан 7,5 жылға азаюға тиіс.
Экономикалық өсім процесінде өмір сүру сапасын арттыру үшін кедейшілік
деңгейін төмендету қажет. Ол үшін 2024 жылға қарай экономикалық орнықтылық
индексін ең кем дегенде, қазіргі ең жақсы көрсеткіш – 88 балға дейін
жеткізу қажет. Сол арқылы өмір сүру сапасының көрсеткіштерін ең жоғары
әлемдік көрсеткіштерге жақындатып, айтарлықтай жақсарту қамтамасыз етілетін
болады.
2.2 Қазақстан Республикасындағы кедейшіліктің көрсеткіштерін талдау
2006 жылдың наурызында Қазақстан Республикасы бойынша орта есеппен
халықтың жан басына шаққандағы күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы 8201
теңгені, тамызында Қазақстан Республикасы бойынша Орта есеппен халықтың
жан басына шаққандағы ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы 8912 теңгені,
қыркүйекте Қазақстан бойынша халықтың жан басына шаққандағы ең төменгі
күнкөріс деңгейі 8 мың 736 теңгені құрады – 13 жасқа дейінгі балалардың ең
төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы 7 мың 532 теңге болса, 14-17 жастағы
жігіттердегі бұл көрсеткіш 10 мың 881 теңгеге шыққан. Ал осы жастағы
қыздардың көрсеткіші 8 мың 337 теңгені құраған. Еңбекке жарамды халықтың
(ерлер мен әйелдерді бірге алғанда) төменгі күнкөріс деңгейі 9 мың 249
теңгені құраған. Ал зейнеткерлер мен қарттар үшін ол 8 мың 75 теңгені құрап
отыр.
Күнкөрістің ең төмен деңгейі – мөлшері бойынша ең төмен тұтыну
қоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төмен ақшалай табыс. Ең төмен
тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің,
тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең
төмен жиынтығы болып табылады.
Ол тұтыну қоржынынан және азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтерге
жұмсалатын шығыстардың тіркелген үлесінен тұрады. Азық-түлік қоржынын
статистика жөніндегі уәкілетті орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті
орган белгілейтін тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген
физиологиялық нормалары бойынша есептеп шығарады.
Ең төменгісоның ішінде Орта Өзгеруі пайызбен
күнкөріс есеппен
деңгейінің жан басына
шамасы шаққанда-ғ
ы шамамен
ара
салмағы,
пайызбен
азық-түлік азық-түлік
тауарлары емес тауарлар
мен ақылы
қызметтер
Жалпы ішкі өнім 107,7 1) 101,8 104,7 105,2 2)
Өнеркәсіп өнімінің 102,7 90,5 107,2 103,5
жалпы көлемі
Өнеркәсіп өнімін 122,9 115,0 137,9 114,9
өндірушілер бағасының
индексі
Негізгі капиталға 129,5 110,5 132,1 107,4 *
жұмсалған инвестициялар
Жалпы пайдаланымдағы 104,8 4) 95,6 95,1 102,2
темір жол көлігіне жүк
тиеу 3)
Өткізудің барлық 113,2 5) 118,3 108,5 110,3 5)
арналары арқылы бөлшек
сауда тауар айналымы
соның ішінде сауда 140,8 129,1 115,8 112,4
жасайтын ұйымдар
Тұтыну бағасының 108,5 106,3 109,0 110,6
индексі
Халықтың ақшалай табысы124,6 6) 124,8 1) 119,0 *
(нақты бағада)
Халықтың тауарлар сатып 122,5 1) 121,8 *
алуға және қызметке ақы
төлеуге жұмсалған
ақшалай шығыстары
(нақты бағада)
Қолдағы нақты ақшалай 114,9 7) 115,4 1) 107,7 *
табыс
Экономикада жұмыс 124,4 117,3 1) 123,1 1) 122,6 *
істейтіндердің орташа
айлық атаулы жалақысы
Жұмыссыздардың жалпы 97,4 * 98,7 *
саны (кезең соңына)
соның ішінде 94,0 121,0 123,4 1) 95,1
тіркелгендері
Экспорт (нақты бағада) 125,0 105,8 1) 149,6 134,4 8)
- барлығы
соның ішінде:
ТМД елдеріне 112,2 108,9 123,7 140,5
ТМД-дан тыс елдерге 127,7 103,7 154,4 133,4
Импорт (нақты бағада) -117,1 126,8 1) 135,9 121,8 8)
барлығы
соның ішінде:
ТМД елдерінен 126,3 129,5 163,9 108,0
ТМД-дан тыс елдерден 109,8 122,7 94,3 124,9
Беларусь Украина Молдова
% -бен % -бен
Экономикалық 39484
қызметтік барлық
түрлері бойынша
теңге 2005 жылдың тиісті айына пайызбен
атаулы нақты
қаңтар 16071 126,8 117,8
ақпан 16257 125 , 3 115,3
наурыз 17202 123,6 113,5
сәуір 17546 123.0 113.0
Қаңтар-сәуір 67076 124.6 114.9
*) Табысты макродеңгейде бағалау еңбек және жұмыспен қамту статистикасы,
халық статистикасы бойынша есептіліктердің базасында жүргізілген және ҰШЖ
жүйесіндегі үй шаруашылықтарының түпкілікті тұтыну шығыстарына барынша
жуықтатылған.
**) 2005 жылдың деректері нақтыланған.
2005 жылы жұмыссыздық деңгейі 8,1% құрады. Алдын - ала деректер бойынша
2005 жылы жұмыссыздар саны (15 және одан жоғары жастағы, табысты жұмысы
болмаған, оны белсенді іздеген, жұмысқа кірісуге әзір болған адамдар)
639,3 мың адамды құрады және өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
19,5 мың адамға немесе 3%-ға азайды. Жұмыссыздық деңгейі 8,1% қалыптасты
(2004 жылы – 8,4%), еркектер арасында- тиісінше 6,7% (7%), әйелдер арасында
– 9,6 % (9,8%) құрады.
Жұмыссыздар арасында жас құрылымы бойынша 15-24 жастағы адамдар – жалпы
санынан 28,7%, ал 25-29 жастағылар – 16,1%, 30-34 жастағылар – 18,9% ең көп
үлес салмақ алады. Жастар жұмыссыздығының деңгейі 13,4% қалыптасты (2004
жылы – 14,3%).
Республика экономикасында 2005 жылы 7,2 млн. адам жұмыспен қамтылды.
2004 жылға қарағанда олардың саны 62,4 мың адамға немесе 0,9%-ға өсті.
Жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санында еркектер 3,7 млн. адамды (51,8%),
әйелдер – 3,5 млн. адамды (48,2 %) құрады.
Жалдамалы қызметкерлер ретінде 4,6 млн. адам (жұмыспен қамтылғандардың
жалпы санынан 63,9%) жұмыспен қамтылды. Жалданып жұмыс істейтіндердің жалпы
санынан мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда3,7 млн. адам (олардың
жалпы санынан 81%), жеке тұлғаларда - 0,6 млн. адам (12,1%), шаруа (фермер)
қожалықтарында – 0,3 млн. адам (6,9%) еңбек етті. Өз бетінше жұмыспен
қамтылғандар саны – 2,6 млн. адамды (36,1%) құрады. Республиканың ірі және
орта кәсіпорындарында 2,6 млн. адам немесе жалдамалы қызметкерлердің жалпы
санынан 56,5% жұмыспен қамтылды. Жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан
18,1%-ы өнеркәсіп кәсіпорындарында және құрылыста, 32,9% - ауыл және балық
шаруашылығында, 49% - қызмет көрсету саласында жұмыс істеді. Жұмыспен қамту
органдарында жұмыссыз ретінде есепте тұрған азаматтар саны 2006 жылдың
соңында 94 мың адамды құрады. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санында
тіркелген жұмыссыздар үлесі 1,3% (2005 жылы – 1,5%) қалыптасты. 2006 жылдың
наурызында Қазақстан Республикасы бойынша орта есеппен халықтың жан басына
шаққандағы күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы 8201 теңгені құрады
Күнкөрістің ең төмен деңгейі – мөлшері бойынша ең төмен тұтыну
қоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төмен ақшалай табыс. Ең төмен
тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің,
тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең
төмен жиынтығы болып табылады. Ол тұтыну қоржынынан және азық-түлік емес
тауарлар мен ақылы қызметтерге жұмсалатын шығыстардың тіркелген үлесінен
тұрады. Азық-түлік қоржынын статистика жөніндегі уәкілетті орган денсаулық
сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілейтін тамақ өнімдерін тұтынудың
ғылыми негізделген физиологиялық нормалары бойынша есептеп шығарады. Азық-
түлік қоржынында тамақ өнімдерінің 43 атауы бар: ет, балық, сүт, май және
тоң май, нан, жеміс-көкөніс, жұмыртқа, қант, шай, дәмдеуіштер және
басқалар. Ең төмен азық-түлік қоржынының құны халықтың түрлі жыныстық-жас
және әлеуметтік-демографиялық топтарына арналған тамақ өнімдерін тұтынудың
ең төмен нормаларын бөлшек сауда желісінің өкілдікті объектілерінде
тіркелетін орташа бағаға көбейту жолымен анықталады. Күнкөрістің ең төмен
деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен
көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төмен тұтыну
қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.
Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті
кезеңмен салыстырғандай, 2005 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді.
Күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі
2006 жылдың төртінші тоқсанында 7,4%, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен
табысы бар кедейлердің үлесі 1,6% құрады. 2004 жылдың тиісті кезеңімен
салыстырғанда күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің
индексі 4,8 пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3
пайыздық пунктке төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей
халықтың үлесі де, тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.
Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға
дейін, кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй
шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы
алшақтықтың азайғанын көрсетеді.
2005 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы
жалақысы 44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
26,1%-ға, нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала
деректер бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.
2005 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты
экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман
шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы
қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға,
денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы
қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға
өсті. Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2005 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен
салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы
алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың
жалақысы 2005 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа
жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге
және 2,7 есе. Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы –
79685 теңге болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын
мүлікпен операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530
теңге, 1,5 есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және
мейрамхана қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.
Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің
жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде
бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5
есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады. Республика өңірлері
арасында ең жоғары жалақы 2005 жылы Маңғыстау (64532 теңге) және Атырау
(65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша орташа алынған
жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге (1,5 есе),
Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық деңгейден
төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы 22716
теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан
облысында – 22833 теңгені құрады.
Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті кезеңмен
салыстырғандай, 2006 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді. Күнкөрістің ең
төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 2006 жылдың
төртінші тоқсанында 7,4 %, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен табысы бар
кедейлердің үлесі 1,6 % құрады. 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің индексі 4,8
пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3 пайыздық пунктке
төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей халықтың үлесі де,
тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.
Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға дейін,
кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй
шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы
алшақтықтың азайғанын көрсетеді.
Кесте - Қазақстан Республикасындағы кедейліктің көрсеткіштері
Табысы Кедейліктің Кедейліктің
асқынуы шегі
күнкөрістің ең азық-түлік
төмен деңгейі қоржыны құнынан
шамасынан төмен халықтың
төмен халықтың үлесі
үлесі
2006 16,1 4,3 3,3 1,0
I тоқсан 19,1 7,7 4,3 1,5
II тоқсан 19,9 6,6 4,8 1,7
III тоқсан 13,5 3,1 2,6 0,8
IV тоқсан 12,2 2,9 2,5 0,8
2006 жылдың I15,3 4,4 3,4 1,2
тоқсаны
2006 жылдың 18,8 5,9 4,3 1,5
ІІ тоқсаны
2006 жылдың 10,6 2,0 1,9 0,6
ІІI тоқсаны
2006 жылдың 7,4 1,6 1,3 0,4
IV тоқсаны
2006 жылдың желтоқсанында бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы
44956 теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 26,1%-ға,
нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала деректер
бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.
2006 жылы атаулы жалақының өсуі өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты
экономикалық қызметтің барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман
шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы
қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға,
денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы
қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға
өсті.
Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2006 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен
салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы
алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың
жалақысы 2006 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа
жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге
және 2,7 есе.
Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы – 79685 теңге
болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын мүлікпен
операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530 теңге, 1,5
есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және мейрамхана
қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.
Еркектердің орташа жалақысы 41900 теңгені құрады немесе әйелдердің
жалақысынан (25500 теңге) 1,6 есе жоғары. Қонақ үй-мейрамхана бизнесінде
бұл алшақтық 1,8 есені, қаржы қызметінде – 1,6 есені, өнеркәсіпте – 1,5
есені, мемлекеттік басқаруда – 1,3 есені құрады.
Республика өңірлері арасында ең жоғары жалақы 2006 жылы Маңғыстау (64532
теңге) және Атырау (65457 теңге) облыстарында сақталды, бұл ел бойынша
орташа алынған жалақыдан 1,9 есе жоғары, ал Астана қаласында – 50956 теңге
(1,5 есе), Алматы қаласында – 49178 теңге (1,4 есе). Орташа республикалық
деңгейден төмен жалақы он облыста тіркелді. Ақмола облысында мұның шамасы
22716 теңгені, Шығыс Қазақстан облысында – 27611теңгені, Оңтүстік Қазақстан
облысында – 22833 теңгені құрады.
Қазақстан Республикасының 2006 жылғы қаңтар-желтоқсандағы әлеуметтік-
экономикалық дамуының қысқаша қорытындылары
Экономиканың нақты секторы. 2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында өнеркәсіп
өндірісінің көлемі қолданыстағы бағамен 6432,5 млрд. теңгені құрады, бұл
2005 жылғы қаңтар-желтоқсаннан 7% көп. 2005 жылғы осы кезеңмен
салыстырғанда кен өндіру өнеркәсібінде өндіріс көлемі 7%-ға, өңдеу
өнеркәсібінде 7,3%-ға, электр энергиясын, газ бен су өндіруде және бөлуде –
3,6%-ға өсті.
2006 жылғы қаңтар-желтоқсанда ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі
ағымдағы бағамен 837,8 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-желтоқсанмен
салыстырғанда 7,0%-ға өсті.
2006 жылдың қаңтар-желтоқсанында жүк тасымалдаудың жалпы көлемі
(коммерциялық тасымалдаумен шұғылданатын көліктік емес ұйымдар мен
кәсіпкерлер тасымалдаған жүк көлемінің бағасын есепке алғанда) 2024,0 млн.
тоннаны құрап, 2005 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 5,0% өсті.
Есепті кезеңде бөлшек сауда тауар айналымының көлемі (қоғамдық
тамақтандыру айналымынсыз) 1561,6 млрд. теңгені құрап, 2005 жылғы қаңтар-
желтоқсанмен салыстырғанда 14,4% артты.
2006 жылдың қаңтар-желтоқсанда негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялардың көлемі 2810,3 млрд . теңгені құрады, бұл 2005 жылғы қаңтар-
желтоқсаннан 10,6 есе жоғары.
2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикада 247930 заңды тұлғалар
тіркелген, соның ішінде қызметкерлерінің саны 50 адамға дейінгілер –
233666. Жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалар – 174799. Жұмыс істеп тұрған
заңды тұлғалардың ішінде шағын кәсіпорындар – 161512 құрайды, олардан шағын
бизнес субъектілері – 114850.
Сыртқы сауда. 2006 жылғы қаңтар-қарашада Қазақстанның сыртқы сауда
айналымы (Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Кедендік бақылау
комитетінің деректері, ұйымдаспаған сауданы есепке алмағанда) 56109,2 млн.
АҚШ долларын құрап, 2005 жылғы қаңтар-қарашамен салыстырғанда 36,8% өсті,
соның ішінде экспорт – 34820,1 млн. АҚШ доллары (38,2% өсті), импорт –
21289,1 млн. АҚШ доллары (34,6% өсті) болды.
Баға. Тұтыну бағаларының индексі 2006 жылғы желтоқсанда 2005 жылғы
желтоқсанмен салыстырғанда 108,4% құрады. Азық-түлік тауарларының бағалары
7,3%-ға, азық-түлік емес тауарлар – 7,1-ға%, ақылы қызметтер – 11,6%-ға
өсті. Өнеркәсіп өнімін өндірушілердің бағалары 2006 жылғы желтоқсанда 2005
жылғы желтоқсанмен салыстырғанда 14,6%-ға өсті.
Қаржы. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің жедел деректері бойынша
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік бюджетіне түскен табыстар көлемі 2006
жылдың 1 желтоқсанында 2092,8 млрд. теңгені құрады, бұл 2005 жылғы 1
желтоқсанға қарағанда 11,4% көп, ал шығын – 1910 млрд. теңгені (20,2%)
құрады.
2006 жылғы ІІІ тоқсанда есеп берген кәсіпорындар мен ұйымдардың деректері
бойынша қаржы нәтижесі табыс ретінде 779,4 млрд. теңге сомасында
белгіленді, бұл 2005 жылғы ІІІ тоқсандағы деңгейден 39,4% жоғары.
Пайдалылық деңгейі 37,4% құрады. Есеп берген кәсіпорындардың жалпы санынан
залалды кәсіпорындардың үлесі 37,4% құрады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша екінші деңгейдегі
банктердің экономика салаларына салған кредиттік салымдары 2006 жылғы 1
желтоқсанда 4361,2 млрд. теңгені құрады. Олардың өсуінің тұрақты серпіні
байқалады. Кредиттік салымдардың жалпы көлемінде ұзақ мерзімді кредиттердің
үлесі 74,4%, шетел валютасындағы кредиттердің үлесі 49% құрады. 2006 жылғы
1 желтоқсанда банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 2863,1 млрд. теңгені
құрады, бұл 2005 жылғы 1 желтоқсаннан 77,1% көп, соның ішінде халық
депозиттері (салымдары) 927,9 млрд. теңге болды, бұл 2005 жылғы 1
желтоқсаннан 68,6% көп.
Еңбек рыногы. 2006 жылғы желтоқсанда жұмыссыздар саны сараптамалық бағалау
бойынша 626,4 мың адамды, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
жұмыссыздық деңгейі 7,8%, соның ішінде жұмыссыздар ретінде жұмыспен қамту
органдарында тіркелген адамдар саны ағымдағы жылғы желтоқсанның соңында
75,1 мың адамды құрады, экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
олардың үлесі – 0,9%.
Халықтың табысы. 2006 жылғы қарашада, бағалау бойынша, халықтың орта
есеппен жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табысы 19544 теңгені құрап,
2005 жылғы қарашамен салыстырғанда – 15,9%-ға, нақты ақшалай табысы – 7%-ға
өсті.2006 жылғы қарашада қызметкерлерге есептелген орташа айлық атаулы
жалақы 42452 теңгені құрап, 2005 жылғы қарашамен салыстырғанда 16,3% өсті.
Нақты жалақы 7,3 % көбейді.
2.3 ОҚО кедейліктің және әлеуметтік қамтамасыздықтың негізгі
көрсеткіштері
Кедейлікті төмендетудің негізгі бағыттары: аз қамтамасыз етілген
азаматтарды тұрақты жұмыстарға орналастыру, ақылы қоғамдық жұмыстарға
жіберу, қосалқы шаруашылықпен және кәсіпкерлікпен айналысу үшін жер
телімдерін, шағын несиелер, үй жанаурларын беру. Бұған қосымша бюджет
есебінен және демеушілер тарапынан әлеуметтік қолдаулардың түрлерін
көрсету.
Қазақстан Республикасы Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік
жәрдемақылар туралы Заңын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2005 жылғы 2 қарашадағы №1092 қаулысы қабылданып, 2006 жылдың 1-
ші қаңтарынан отбасының жан басына шаққандағы орташа табысы азық-түлік
себетінің құнынан аспайтын отбасыларға ай сайын тағайындалып, төленетін он
сегіз жасқа дейінгі мемелкеттік балалар жәрдемақысы ендірілді.
2006 жылдың 1 сәуіріне 22372 отбасындағы 76287 балаға 196,7 млн. теңге он
сегіз жасқа дейінгі балалар жәрдемақысы тағайындалып төленді.
2005 жылдың 1 сәуіріне аз қамтамасыз етілген азаматтардың саны 70,2 мың
адам немесе 3,2% пайызды құраса, жүргізілген нақты іс-шаралардың қортындысы
бойынша кедей азаматтар 33,1% немесе 23,3 мың. адамға төмендеп, ал 2006
жылдың 1 сәуіріне аз қаматамасыз етілген азаматтардың саны 46962 адам
немесе облыс халқының 2,1% пайызын құрады.
2006 жылдың 1 тоқсанына жергілікті бюджет қаражаты есебінен 43933 аз
қамтамасыз етілген азаматтарға жалпы сомасы 107,0 млн. теңгенің әлеуметтік
көмегі көрсетілді.
Осы көрсетілген қаражаттың ішінен 40200 азаматқа 100,5 млн. теңге атаулы
әлеуметтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz