Нефросклероз
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Зәр бөлу мүшесі.бүйректің морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Бүйректің қызметі мен қанмен жабдықталу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..14
1.3 Нефросклероз ауруының дамуы, клиникалық белгілері, емі ... ... ... ... ... 17
2Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.1 Proanamnеsis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2Anamnesei vitae ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.3 Anamnesei morbi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.4 Status praesens communis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.5 Status prаesens localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.6 Diagnosis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.7 Decursus morbi et therapia ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.8 Epicrisis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Зәр бөлу мүшесі.бүйректің морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Бүйректің қызметі мен қанмен жабдықталу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..14
1.3 Нефросклероз ауруының дамуы, клиникалық белгілері, емі ... ... ... ... ... 17
2Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.1 Proanamnеsis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2Anamnesei vitae ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.3 Anamnesei morbi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.4 Status praesens communis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
2.5 Status prаesens localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.6 Diagnosis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.7 Decursus morbi et therapia ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.8 Epicrisis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Кіріспе
Тақырыптың маңыздылығы сол «Ішкі жұқпалы емес аурулар, балау, рентгенологиясы пәні» бойынша мал организімінде ең көп кездесетін, малдың өнімділігін түсіретін, кейін барып малдарды өсіп өндіруге жарамсыз ететін аурулардың бірі – бүйрек ауруының нефросклерозы болып табылады.
Ветеринария ғылымдарының жұқпалы емес ішкі аурулар бөлімінде олардың пайда болу себептерін, сатыларын анықтау әдістерін, емдеу әрекеттерін және сақтандыру шараларын жетілдіре қағидалайды. Пәннің негізін жалпы биология, биологиялық химия, физиология мен патфизиология, азықтандыру, фармакология, аурутану және экономика пәндері құрайды.
Болашақ мамандыққа маңызы зор қоғамдық және арнайы клиникалық пәндерді міндетті түрде және терең игерген, шаруашылықтарда ауруды емдеу әрекеттерін және олардан сақтандыру шараларын ұйымдастыруды тиянақты түрде орындай алатын білімді малдәрігері мамандарын дайындауда бұл пәннің алатын орны ерекше.
Мал дәрігерінің жұмысында малды аурудан сақтандыру шаралары басты орын алады. Оның негізі ретінде жалпы биологиялық заңдылықты – организмнің біртұтастығын ескеру. Қандай дерт балмасын , патологиялық процеске жалғыз ауырған ағза ғана емес, белгілі бір дәрежеде басқа да ағзалар мен жүйелер қоса қатысады.
Ішкі жұқпалы емес ауруларды , соның бірі несеп-зәр жүйесі ауруларын анықтауда бұл пәннің маңызы зор. Бүйрек ауруларына шалдыққан малды нәтижелі емдеп, ойдағыдай сақтандыру үшін ауруды белгіленген нақтылы жоспар арқылы, жүйелі түрде, егжей-тегжейіне жете зерттеу қажет. Ондай жоспар төмендегідей болады:
1. Аурудың белгілерін анықтау үшін малды клиникалық тексеруден өткізу;
2. Организм қызметінің өзгергенін нақтылы анықтау үшін лабораториялық зерттеулер жүргізу.
3. Ауруды тудырған себептерді анықтау ( этиология);
4. Аурудың даму процесіне көңіл аудару ( патогенез);
5. Тексеру барысында анықталынған ауру белгілерін (семиотика, симптомотология, синдроматика) талдау;
6. Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың диагнозын анықтау;
7. Аурудың өту барысына сүйене отырып оған болжам жасау (прогноз);
8. Ауруға ем тағайындау (терапия);
9. аурудан сақтандыру шараларын ұйымдастыру (профилактика).
Бұл жоспардың ішінде ауруды анықтау мен оның себептерін дәл табудың ауруды емдеу және сақтандыру шараларын дұрыс ұйымдастыру үшін маңызы өте зор.
Тақырыптың маңыздылығы сол «Ішкі жұқпалы емес аурулар, балау, рентгенологиясы пәні» бойынша мал организімінде ең көп кездесетін, малдың өнімділігін түсіретін, кейін барып малдарды өсіп өндіруге жарамсыз ететін аурулардың бірі – бүйрек ауруының нефросклерозы болып табылады.
Ветеринария ғылымдарының жұқпалы емес ішкі аурулар бөлімінде олардың пайда болу себептерін, сатыларын анықтау әдістерін, емдеу әрекеттерін және сақтандыру шараларын жетілдіре қағидалайды. Пәннің негізін жалпы биология, биологиялық химия, физиология мен патфизиология, азықтандыру, фармакология, аурутану және экономика пәндері құрайды.
Болашақ мамандыққа маңызы зор қоғамдық және арнайы клиникалық пәндерді міндетті түрде және терең игерген, шаруашылықтарда ауруды емдеу әрекеттерін және олардан сақтандыру шараларын ұйымдастыруды тиянақты түрде орындай алатын білімді малдәрігері мамандарын дайындауда бұл пәннің алатын орны ерекше.
Мал дәрігерінің жұмысында малды аурудан сақтандыру шаралары басты орын алады. Оның негізі ретінде жалпы биологиялық заңдылықты – организмнің біртұтастығын ескеру. Қандай дерт балмасын , патологиялық процеске жалғыз ауырған ағза ғана емес, белгілі бір дәрежеде басқа да ағзалар мен жүйелер қоса қатысады.
Ішкі жұқпалы емес ауруларды , соның бірі несеп-зәр жүйесі ауруларын анықтауда бұл пәннің маңызы зор. Бүйрек ауруларына шалдыққан малды нәтижелі емдеп, ойдағыдай сақтандыру үшін ауруды белгіленген нақтылы жоспар арқылы, жүйелі түрде, егжей-тегжейіне жете зерттеу қажет. Ондай жоспар төмендегідей болады:
1. Аурудың белгілерін анықтау үшін малды клиникалық тексеруден өткізу;
2. Организм қызметінің өзгергенін нақтылы анықтау үшін лабораториялық зерттеулер жүргізу.
3. Ауруды тудырған себептерді анықтау ( этиология);
4. Аурудың даму процесіне көңіл аудару ( патогенез);
5. Тексеру барысында анықталынған ауру белгілерін (семиотика, симптомотология, синдроматика) талдау;
6. Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың диагнозын анықтау;
7. Аурудың өту барысына сүйене отырып оған болжам жасау (прогноз);
8. Ауруға ем тағайындау (терапия);
9. аурудан сақтандыру шараларын ұйымдастыру (профилактика).
Бұл жоспардың ішінде ауруды анықтау мен оның себептерін дәл табудың ауруды емдеу және сақтандыру шараларын дұрыс ұйымдастыру үшін маңызы өте зор.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Т.К. Ливинова, Ветеринарные консультации для владельцев лошадей: учеб. Пособие/ Т.К. Ливинова.- М.: Изд-во Аквариум, 2003.-133 с.
2 К.Н. Қожанов, Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары: қосымша оқу құралы/ К.Н. Қожанов.- Семей: Заман баспасы, 2005.-387 б.
3 М.А.Молдағұлов, Жануарлар ішкі аурулары: оқу құралы/ М.А.Молдағұлов, Ө.К.Есқожаев, Н.А.Заманбеков; біресе шығарылған 1-кітап.-Алматы: 2009.-197 б.
4 Полный справочник внутренних болезней: учеб. пособие для вузоб/ под. ред. Ю. Ю. Елисеева.- М.: 2003.-400 с.
5 Внутренние незаразные болезни с- х. животных: учебник./ под. ред. И.Г.Шарабрина.-М.: Изд-во Колос, 1985.-265 с.
6 Внутренние незаразные болезни с-х. животных: учебник. / под. ред В.М.Данилевского-М.: Изд-во Агропромиздат, 1991.-123с.
7 Физиотерапия и физиопрофилактика болезней животных: учебник./ под. ред. А.Д. Белова.- М.: Изд-во Колос, 1983.-266с.
8 Внутренние незаразные болезни КРС: учебник./ под. общ. ред. Ионов П.С., Тарасов И.И.- М.: Колос, 1984.-455с.
9 Кондрахин И.П., Клиническая лабораторная диагностика в ветеринарии: учебное пособие (для вузоб)/ под. общ. ред. Кондрахин И.П., Курилов Н.В.-М.: Изд-во Агропромиздат, 1985.-133с.
10 М.Қожабаев, Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары: жоғарғы оқу орнына арналған оқулық/ М.Қожабаев, Ш.Қаратаев; бірлесе шығарған, М.Әуезов атындағы ОҚМУ.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2006.-171 б.
11 Г.Г.Щербаков, Лекарственные средства в ветеринарии: учебник для вузоб/ под. общ. ред. Д.К.Червяков, П.Д. Евдокимов.- Санк-Петербург: 2005.-196 с.
12 Ж.Бердамуратов, Ірі қара аурулары: оқулық / құрастырған Ж.Бердамуратов.- Алматы: Қайнар, 1976. -155 б.
13 Тулеметова С.Е., Малдың ішкі жұқпалы емес және инвазиялық аурулары: қосымша оқу құралы/ құрастырған Тулеметова С.Е.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2010.-200 б.
1 Т.К. Ливинова, Ветеринарные консультации для владельцев лошадей: учеб. Пособие/ Т.К. Ливинова.- М.: Изд-во Аквариум, 2003.-133 с.
2 К.Н. Қожанов, Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары: қосымша оқу құралы/ К.Н. Қожанов.- Семей: Заман баспасы, 2005.-387 б.
3 М.А.Молдағұлов, Жануарлар ішкі аурулары: оқу құралы/ М.А.Молдағұлов, Ө.К.Есқожаев, Н.А.Заманбеков; біресе шығарылған 1-кітап.-Алматы: 2009.-197 б.
4 Полный справочник внутренних болезней: учеб. пособие для вузоб/ под. ред. Ю. Ю. Елисеева.- М.: 2003.-400 с.
5 Внутренние незаразные болезни с- х. животных: учебник./ под. ред. И.Г.Шарабрина.-М.: Изд-во Колос, 1985.-265 с.
6 Внутренние незаразные болезни с-х. животных: учебник. / под. ред В.М.Данилевского-М.: Изд-во Агропромиздат, 1991.-123с.
7 Физиотерапия и физиопрофилактика болезней животных: учебник./ под. ред. А.Д. Белова.- М.: Изд-во Колос, 1983.-266с.
8 Внутренние незаразные болезни КРС: учебник./ под. общ. ред. Ионов П.С., Тарасов И.И.- М.: Колос, 1984.-455с.
9 Кондрахин И.П., Клиническая лабораторная диагностика в ветеринарии: учебное пособие (для вузоб)/ под. общ. ред. Кондрахин И.П., Курилов Н.В.-М.: Изд-во Агропромиздат, 1985.-133с.
10 М.Қожабаев, Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары: жоғарғы оқу орнына арналған оқулық/ М.Қожабаев, Ш.Қаратаев; бірлесе шығарған, М.Әуезов атындағы ОҚМУ.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2006.-171 б.
11 Г.Г.Щербаков, Лекарственные средства в ветеринарии: учебник для вузоб/ под. общ. ред. Д.К.Червяков, П.Д. Евдокимов.- Санк-Петербург: 2005.-196 с.
12 Ж.Бердамуратов, Ірі қара аурулары: оқулық / құрастырған Ж.Бердамуратов.- Алматы: Қайнар, 1976. -155 б.
13 Тулеметова С.Е., Малдың ішкі жұқпалы емес және инвазиялық аурулары: қосымша оқу құралы/ құрастырған Тулеметова С.Е.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2010.-200 б.
Аннотация
Жануарлардың нефросклерозы атты курстық жұмысым 38 беттен тұрады.
Жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімнен тұрады. Сонымен қатар
өзіндік зерттеумен қамтылған.
Анықтама
Нефросклероз –Nephrosclerosis. Бүйректердің артериолдары жарақаттанып,
дәнекер тінмен өсіп, паренхимасының өлі еттенуінің салдарынан
олардың несеп түзу және шығару процестерінің бұзылуымен
сипатталатын ауру.
Диагноз – ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік.
Пальпация – қолдың сезу қабілеті арқылы малды сипап тексеру.
Перкуссия – мал денесінің сыртынан қағып тыңдау.
Диспансеризация – жоғарғы өнімді дені сау малдар табынын құру үшін
ауруды анықтауға, оның алдын алуға және емдеуге бағытталған жоспарлы жүйе
Габитус — ауру малдың сырт тұлғасын, сыртқы белгілерін, салмағын,
темпераментін анықтау
Новокаинмен тежеу – нерв талшығының тітіркенісін (сезімталдығын) уақытша
тоқтатып, сол арқылы белгілі бір ағзаны (ми, сопақша ми) қорегін жақсартып,
ондағы ауырсыну сезімін басу арқылы нерв жүйесінің бұзылған қызметтерін
қалпына келтіріп емдеу тәсілі
Протеинотерапия – құрамында әр түрлі белок бар заттарды ауыз қуысынан
басқа жерлерге жіберу арқылы емдеу әдісі
Гистолизаттар немесе лизаттар – сау малдардың тіндерінен оларды
бөлшектеу немесе еріту әдісімен алынған препараттар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
л –литр
мл –миллилитр
г –грамм
кг –килограмм
т.б –тағы басқа
т.с.с –тағы сол сияқты
% -пайыз
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Зәр бөлу мүшесі-бүйректің
морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Бүйректің қызметі мен қанмен жабдықталу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Нефросклероз ауруының дамуы, клиникалық белгілері,
емі ... ... ... ... ... 17
2Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..23
2.1
Proanamnеsis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2Anamnesei
vitae ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 23
2.3 Anamnesei
morbi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..24
2.4 Status praesens
communis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..24
2.5 Status prаesens
localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 25
2.6 Diagnosis ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .27
Decursus morbi et therapia
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.8
Epicrisis ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
Кіріспе
Тақырыптың маңыздылығы сол Ішкі жұқпалы емес аурулар, балау,
рентгенологиясы пәні бойынша мал организімінде ең көп кездесетін, малдың
өнімділігін түсіретін, кейін барып малдарды өсіп өндіруге жарамсыз ететін
аурулардың бірі – бүйрек ауруының нефросклерозы болып табылады.
Ветеринария ғылымдарының жұқпалы емес ішкі аурулар бөлімінде олардың
пайда болу себептерін, сатыларын анықтау әдістерін, емдеу әрекеттерін
және сақтандыру шараларын жетілдіре қағидалайды. Пәннің негізін жалпы
биология, биологиялық химия, физиология мен патфизиология, азықтандыру,
фармакология, аурутану және экономика пәндері құрайды.
Болашақ мамандыққа маңызы зор қоғамдық және арнайы клиникалық
пәндерді міндетті түрде және терең игерген, шаруашылықтарда ауруды
емдеу әрекеттерін және олардан сақтандыру шараларын ұйымдастыруды
тиянақты түрде орындай алатын білімді малдәрігері мамандарын дайындауда
бұл пәннің алатын орны ерекше.
Мал дәрігерінің жұмысында малды аурудан сақтандыру шаралары басты
орын алады. Оның негізі ретінде жалпы биологиялық заңдылықты –
организмнің біртұтастығын ескеру. Қандай дерт балмасын , патологиялық
процеске жалғыз ауырған ағза ғана емес, белгілі бір дәрежеде басқа да
ағзалар мен жүйелер қоса қатысады.
Ішкі жұқпалы емес ауруларды , соның бірі несеп-зәр жүйесі ауруларын
анықтауда бұл пәннің маңызы зор. Бүйрек ауруларына шалдыққан малды
нәтижелі емдеп, ойдағыдай сақтандыру үшін ауруды белгіленген нақтылы
жоспар арқылы, жүйелі түрде, егжей-тегжейіне жете зерттеу қажет. Ондай
жоспар төмендегідей болады:
1. Аурудың белгілерін анықтау үшін малды клиникалық тексеруден
өткізу;
2. Организм қызметінің өзгергенін нақтылы анықтау үшін лабораториялық
зерттеулер жүргізу.
3. Ауруды тудырған себептерді анықтау ( этиология);
4. Аурудың даму процесіне көңіл аудару ( патогенез);
5. Тексеру барысында анықталынған ауру белгілерін (семиотика,
симптомотология, синдроматика) талдау;
6. Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың диагнозын анықтау;
7. Аурудың өту барысына сүйене отырып оған болжам жасау (прогноз);
8. Ауруға ем тағайындау (терапия);
9. аурудан сақтандыру шараларын ұйымдастыру (профилактика).
Бұл жоспардың ішінде ауруды анықтау мен оның себептерін дәл табудың
ауруды емдеу және сақтандыру шараларын дұрыс ұйымдастыру үшін маңызы
өте зор.
1 Негізгі бөлім
1.1 Зәр бөлу мүшесі-бүйректің морфологиясы
Бүйрек- пішіні бұршақ тәріздес, қызыл-қоңыр түсті, қомақты жұп мүше.
Ол негізгі зәр бөлу мүшесі. Бүйрек организмдегі қан қысымын және су-
тұз алмасуын реттеугеде қатысады. Бүйрек құрсақ қуысының бел аумағында,
бел омыртқалардың вентральді бұлшық еттерінің төменгі бетінде,
олармен жанасып жатады. Ол сыртынан бүйрек майы қапшығымен қапталған.
Оның төменгі беті құрсақ қуысы сірлі қабығы ішпердемен жанасып,
онымен тек төиенгі және екі бүйір беттері ғана қапталған. Бүйректің
ішкі медиальді ойыс бетіндегі қан, лимфа тамырлары мен жүйкелері енетін
жерін бүйрек қақпасы –деп атайды.
Бүйректі қақ жарып кесіп қарағанда, оның кескінінде бір-бірінен айқын
ажырайтын үш аймақ көрінеді. Олар: бүйректің сыртқы несеп түзгіш
қыртысты аймақ, ішкі несеп өткізгіш бозғылт аймақ және осы екеуінің
аралығындағы қоңыр түсті, ірі қан тамырлары өтетін шекаралық аймақ.
Бүйректің қыртысты аймағында қаннан зәрдің түзілуін іс жүзіне
асыратын қоңыр-қызыл түсті көптеген ұсақ бүйрек денешіктері мүшенің
сыртынан ішіне қарай қатарласып орналасады. Оларды бір-бірінен сәуле
тәрізді өтетін ішкі өзекшелер қатарлары ажыратып тұрады. Бүйрек
денешіктерінің құрылысын микроскоп арқылы ғана көруге болады. Ішкі
бозғылт аймақ бүйрек пирамидаларынан құралған. Пирамидалардың
табандары бүйректің шетіне қарай орналасы, олардан бүйректің қыртысты
аймағына қарай ішкі сәулелер кетеді. Ал бүйректің ішкі жағыцна қарай
бағытталған пирамидалардың төбелері бүйрек емізікшелері –деп аталады.
Шекаралық аймақтағы доғалық артериялардан бүйректің қыртысты аймағына
сәулелі (радиальды) артериялар тарамдалады. Аталған артериялардың екі
жағында қатар-қатар болып , бүйрек шенешіктері орналасады [1,2,3,4].
Бүйректің түрлері. Бүйректерді жіктеудің негізі етіп, бүйректің
бастапқы құрылымдық бірлігі –бүйрекшелер алынған. Бүйрекшелерде де,
бүйрекке тән үш аймақ пен пирамидалар емізікшелері және оларға жанаса
жалғасып жатқан бүйрек тостағаншалары болады. Бүйректің бүйрекшелері
бір-бірімен өзара зәр шығару өзектері және дәнекер ұлпасы арқылы әр
түрлі дәрежеде байланысып бірігіп, бүйрек түрлерін түзеді. Жануарларда
сыртқы және ішкі морфологиялық құрылысына байланысты бүйректің
көптеген түрлері ажыратылады. Олардың құрылысын салыстырып сараптай
келе, бүйректің жануарларда жиі кездесетін негізгі төрт түрінің
құрылысымен төменде танысамыз. Оларға: көптік, тілімді көпемізікшелі,
тегіс көпемізікшелі және тегіс біремізікшелі бүйректер жатады.
1.Көптік бүйрек бір-бірімен зәр шығару өзектері –бүйрек сабақшалары
арқылы байланысып жатқан көптеген майда жеке бүйрекшелерден тұрады. әр
бір бүйрекше сыртынан дәнекер ұлпалақ қапшықпен қапталған. Бүйрекшенің
кесіндісінде бір-бірнен ажырайтын үш аймақты байқауға болады.
Қапшықтың астындағы қыртысты аймақ зәр бөлу аймағы. Бұл аймақты бүйрек
түтікшелері нефрондардың денешіктері мен проксимальды және дистальды
бөлімдерінің ирек түтікшелері құрайды. Олардың аралықтарында қан мен
лимфа тамырларына бай, тым жұқа борпылдақ дәнекер ұлпалық аралықтар
(строма) орналасады. Бүйрекшелердің орталығында нефрондардың түзу
түтікшелерінен (просимальді және дистальды бөлімдердің түзу түтікшелері,
жіңішке бөлімдер мен жинағыш түтікшелер) құралған, бөлінген зәрді
өткізетін бозғылт аймақ орналасады. Стромасы борпылдақ дәнекер
ұлпасынан тұрады. Қыртысты және бозғылт аймақтар аралығында ірі қан
тамырлары (доғалық артериялар мен веналар) өтетін шекаралық аймақ болады.
Бүйрекшелер сабақшалары бір-бірімен қосылып, несеп жолдарын, бұлар өз
кезегінде бір-бірімен қосылып несепағарды түзеді. Бүйректің бұндай түрі
теңіз сүтқоректілерінде (китте, түленде, дельфинде, ақ аю, моржда т.б.)
болады.
2.Тілімді көпемізікшелі бүйрек бүйректің сыртқы жағы бір-бірінен
тілімделіп бөлініп, қосыла қоймаған, ал ішкі жақтары толық қосылып
бірігіп кеткен бүйрекшелерден құралған. Сондықтан, бүйректің сыртқы
беті тілімделіп тұрады. Ал кесіп қарағанда, бүйрек көп
емізікшелерден (бірігіп кеткен бұрынғы жеке бүйрекшелердің бозғылт
аймағы) тұрады. Емізікшелер түтікшелері іші қуыс тостағаншаларға
ашылады. Тостағаншалардан шығатын іші қуыс сабақшалар бір-бірімен
қосылып, несеп жолдарын , олар өз кезегінде өзара қосылып,
несепарғарды құрайды. Бұндай бүйрек сиырда болады.
3.Тегіс көпемізікшелі бүйрек шошқада, маймылдарда және адамда болады.
Бүйрек сыртынан қарағанда тегіс болғанымен, ішкі кескінінде көптеген
емізікшелерден тұрады. Бұларда да, емізікшелер түтіктері тостағаншаларға
ашылып, олардан шығатын қысқа сабақшалар бірігіп, бүйрек қақпасы маңындағы
қуыс мүше –бүйрек түбегіне ашылады. Бүйрек түбегінен несепағар шығады.
4.Тегіс біремізікшелі бүйрек барлық жыртқыш жануарларда, қойда, ешкіде,
жылқыда, түйеде т.б. көптеген жануарларда болады. Бұйрекшелердің барлық
аймақтары бірігіп кетеді де, бірыңғай орналасқан қыртысты, шыкаралық
және бозғылт аймақтарды түзеді. Бүйректің сырты тегіс, ішкі кескіндісінде
бір емізікше көрінеді. Емізікше түтікшелері бүйрек түбегіне ашылады.
Тостағаншалар мен сабақшалар болмайды [1,2,3,4].
Бүйрек құрылысы жағынан паренхималы мүше. Оның паренхимасын
жануарлардың түрлеріне байланысты 1-8 миллиондай бүйрек түтікщелері
–нефрондар құрайды. Нефронның қан капиллярлары шумағын сыртынан
қаптайтын , іші қуыс екі қабат бір қабатты жалпақ эпителийден құралған
бастама бөлігін бүйрек денешігінің қапшығы деп атайды. Қан капиллярлар
шумағына артерия қаны әкелгіш артериола арқылы ағып келеді. Бұл
шумақтан артерия қаны әкеткіш артериоламен ағып шығады. әкелгіш
артериоланың арнасы әкеткіш артериола арнасына қарағанда 5-6 еседей кең.
Демек, капиллярлар шумағынан ағып шығатын қанның мөлшері ағып келетін
қан мөлшеріне қарағанда бірнеше есе аз болады. Осыған байланысты қан
капиллярларындағы қанның қыысымы көтеріліп, нәтижесінде қанның сұйығы
капиллярлардың қабырғасы және бүйрек денешігінің ішкі қабаты арқылы, оның
қапшығы қуысына сүзіліп шығады да, алғашқы зәрге айналады. Нефрон
денешігі тығыз жанасқан екі бөліктен: қан капиллярлары шумағынан және оны
сыртынан қаптаған бүйрек денешігінің қапшығынан құралған. Нефрондар
бүйрек денешігінен басқа, проксимальды, жіңішке және дистальды
бөлімдерден құралған. Бұлардың қабырғалары бөлімдердің атқаратын
қызметтеріне байланысты бірқабатты текше немесе бірқабатты жалпақ
эпителийден тұрады. Алғашқы несептен аталған бөлімдерден ағып өту
барысында организмге керекті заттар кері қанға сорылып, керек емес
заттар қосымша қаннан несепке шығарылады да,нефронның соңына қарай
несепке айналады. Бүйректің стромасы (борпылдақ дәнекер ұлпасы) арқылы
қан, лимфа тамырлары мен бүйректің қызметін атқаратын жүйкелер өтеді.
Бүйректің гистологиялық құрылысы. бүйректі сыртынан тығыз дәнекер
ұлпалық қапшық (капсула) қаптап жатады. Бүйрек құрылысы жағынан қомақты
паренхималы мүше. Бүйректің паренхимасын нефрондар, ал оның стромасын
нефрондардың араларындағы қан тамырларына бай борпылдақ дәнекер ұлпалық
аралықтар құрайды. Жоғарыда баяндалғандай, бүйрек сыртқы қыртысты, ішкі
бозғылт аймақтардан құралған. Бүйректің қыртысты аймағын бүйрек
денешіктері, нефрондардың проксимальды және дистальды бөлімдерінің ирек
өзекшелері, ол оның бозғылт аймағын проксимальды және дистальды
бөлімдердің түзу өзекшелері, жіңішке бөлім және жинағыш түтікшелер
құрайды.
Нефрон (бүйрек өзекшесі) бүйрек парнехимасының құрылымдық және
қызметтік бірлігі. Жануарлардың түрлеріне байланысты бүйректе 2-8
миллиондай бүйрек өзекшелері болады. Нефронның орташа ұзындығы 2-5
см. Нефрон құрылысы мен қызметі әр түрлі бірнеше бөлімдерден
құралған. Оларға бүйрек денешігі, жоғарғы (проксимальды), жіңішке және
төменгі (дистальды) бөлімдер жатады[1,2,3,4].
Бүйрек денешігі екі: тамырлы және несептік бөліктерден тұрады. Тамырлы
бөлікті әкелгіш артериола, қан капиллярларының шумағы және әкеткіш
артериола түзеді. Несептік бөлікті төменгі жағы проксимальды бөлімімен
жалғасатын нефронның жоғарғы тұйықталған қос қабатты қапшығы құрайды.
Нефон қапшығы қан капиллярлары шумағын сыртынан қаптап жатады. Нефронның
просимальды бөлімі ирек және түзу бөліктерден тұрады. Оның ирек
бөлігі бүйректің қыртысты затында бүйрек денешігі маңында ирелеңдеп,
бүйректің бозғылт затына қарай төмен бағытталып, түзу бөлікке айналады.
Проксимальды түзу өзекше төмендеп, жіңішке бөлім өзекшесіне ауысады.
Нефрондардың 80%-ының жіңішке бөлімдері қысқа болып келеді және олар
бүйректің қыртыстыаймағында жатады. Жіңішке бөлім ілгек жасап,
қайтадан жоғары қарай бұрылып көтеріледі де, дистальды бөлімнің түзу
бөлігіне ауысады. Дистальды бөлімнің түзу бөлігі өзінің бүйрек денешігінің
тамырлы бөлігіне қарай жоғары көтеріліп иректеліп, дистальды ирек бөлікке
ауысады. Олар доғалық жинағыш түтікшклермен жалғасып, бір-бірімен
қосылып, түзу жинағыш түтікшелерге айналады. Нефрондардың 20%-ы бозғылт
аймақтың маңында орналасып, олардың жіңішке бөлімі бозғылт аймаққа
терең еніп, кері көтеріледі. Оларды бозғылтмаңы (юкстамедулалы)
нефрондары –деп атайды. Түзу жинағыш түтікшелер қыртысты аймақтағы
бозғылт сәулелердітүзеді. Бірнеше жинағыш түтікшелер бір-бірімен қосылып,
емізікше өзекшелерін жасайды. Емізікше өзекшелері бүйрек
тостағаншаларына ашылады. Несеп бүйрек тостағаншаларынан, бүйрек
сабақшалары арқылы бүйрек түбегіне, одан несепағармен қуыққа барады.
Қуықтан несепшығар өзегімен еркек жануарларда несеп-жыныс өзегімен,
ұрғашы жануарларда несепжыныс қойнауы арқылы сыртқа шығарылады.
Қан плазмасы жоғарғы қан қысымының әсерінен қан капиллярларының
қабырғалары мен бүйрек денешігінің ішкі қабаты арқылы сүзіліп, бүйрек
денешігінің қос қабатты қапшығы қуысына өтеді. Алғашқы несеп қан
плазмасынан сүзілу арқылы түзіледі. Бүйрек денешігінің тамырлы бөлігіне
артерия қаны әкелгіш артериоламен қан капиллярлары шумағына ағып келеді.
капиллярлар шумағынан артерия қаны әкеткіш артериола арқылы ағып шыцғады.
Әкелгіш артериоланың диаметрі әкеткіш артериоланың диаметріне қарағанда
бірнеше есе кең. Демек, қан капиллярлар шумағына көп мөлшерде ағып келіп,
аз мөлшерде ағып кетеді. Осыған байланысты, қан капиллярларының арасында
жоғары қан қысымы пайда болып, қан сұйығының қан капиллярларының
қабырғалары арқылы сүзіліп шығуына ықпалын тигізеді. Оның үстіне, қан
капиллярларының қабырғаларында диаметрі 70-90 нм тесіктер бар.
Капиллярлардың аралықтарында перициттер жұлдызша тамырлараралық
(мезангиальды) торшалар болады. Олар өсінділерімен капиллярлар
эндотелиоциттеріне жанасып жатады. Бүйрек денешігінің ішкі қабатын
құрайтын тым жұқа (бірқабатты жалпақ эпителий) эпителий торшалары
–подоциттер де, капиллярлар эндотелиоциттеріне сыртқы жағынан тығыз
жанасып жатады. Олардың аралықтарында тек негіздік жарғақ қана қалады
[3,4,5,6].
Пішіні жалпақ келген өте жұқа подоциттердің көптеген өсінділері
болады. Подоцит денесінен таралатын біріншілік өсінділерден
(цитотрабекулалардан) көптеген ұсақ екіншілік өсінділер (цитопдийлер)
таралады. Әр бір подоцит өсінділерінің жалпы ұзындығы 1-2 мкм болады.
Подоциттерің өсінділері бір-бірімен ілгектене ілінісіп байланысып,
араларында торшааралық саңылаулары бар күрделі сүзгі торлы құрылым түзеді.
Тесікті капиллярлар эндотелий мен саңылаулы тесікті подпциттер аралығында,
гликопротеид мен талшықтар торынан құрылған негіздік жарғақ ғана қалады.
Міне, осы эндотелийден, негіздік жарғақтан және подоциттерден түзілген
сүзгі тор арқылы қан плазмасы сүзіліп, алғашқы несепке айналады да,
бүйрек денешігі қуысына өтеді. Қалыпты жағдайда бұл сүзгі арқылы
белоктардың ірі молекулалары өтпейді, тек альбуминдер өтеді. Бүйрек
денешігі қапшығының сыртқы қабаты бірқабатты жалпақ эпителийден
тұрады.ол нефронның проксимальды бөлімі қабырғасына жалғасады.
Проксимаальды бөлімнің жоғары ирек бөлігі бүйрек денешігі қапшығының
сыртқы қабатынан басталады. Ол бүйрек денешігі маңында иректеліп,
бүйректің қыртысты аймағы затынан бозғылт аймаққа қарай төмендеп, түзу
бөлікке ауысады. Проксимальды өзекшенің қабырғасын бірқабатты текше
тәрізді эпителий құрайды. Оның орташа диаметрі 60 мкм. Эпителиоциттердің
апикальды бетінде плазмолеммадан түзілген микробүрлер және олардың
астындағы цитоплазмада лизосома тәрізді көпіршіктер болады. Торшалардың
базальды бөлігінде тігінен тізбектеле орналасқан митохондриялар мен
олардың аралықтарындағы қатпарларынан базальды жолақ түзіледі.
Эпителиоциттердің апикальды бетіндегі микробүрлер мен көпіршіктер
эпителий торшаларының алғашқы несеп құрамындағы организмге керек заттарды
белсенді түрде кері сорып, қосымша қорытып жатқандығының, ал торшалардағы
базальды жолақ, керісінше, эпителиоциттердің зат алмасу процесі нәтижесінде
түзілген соңғы ыдырау өнімдерін қосымша несеп құрамына шығаратындығының
белгісі. Демек, проксимальды өзекшеде алғашқы несептің құрамындағы керекті
заттар кері организмге сорылып (реабсорбция), керек емес ыдырау өнімдері
қосымша несеп құрамына шығарылады. Реабсорбция арқылы проксимальды өзекше
қабырғасымен алғашқы несептен судың 85%-ы, глюкоза, керекті электролиттер,
амин қышқылдары, витаминдер кері сорылады.
Жіңішке бөлімді проксимальды бөлімнің төмендеген түзу бөлігі түзеді.
Оның диаметрі 13-15 мкм, қабырғасын бірқабатты жалпақ эпителий құрайды. Бұл
бөлімде негізінен су кері сорылады.
Дистальды бөлімнің түзу бөлігінің диаметрі 20-50 мкм, қабырғасы
бірқабатты текше тәрізді эпителий құрайды. Ол жіңішке бөлімнің өрлеме
жалғасы. Өрлеме дистальды түзу өзекше өзінің бүйрек денешігіне қарай
көтеріліп, оның маңында ирек дистальды бөлікке айналып, жинағыш түтікшемен
жалғасып кетеді. Дистальды бөлім өзекшелерінде натрий және калий
тұздарының электролиттері сорылады [4,5,6].
Нефрон ілгегін төмендеген түзу проксимальды өзекше, жіңішке бөлімнің
төмендеген және өрлеме өзекшелері, дистальды бөлімнің өрлеме өзекшесі
құрайды.
Жинағыш түтікшелер басталар бөлігінің қабырғасы бірқабатты текше
тәрізді эпителийден, төменгі бөліктерінің қабырғасы бірқабатты призма
тәрізді эпителийден тұрады. Жинағыш түтікшелерге құрамында тұзы аз
гипотониялық несеп ағып келеді. Себебі: электролиттер жинағыш түтікшелер
қабырғасының сыртында жиналады. Осының нәтижесінде жинағыш түтікшелер
қуысындағы сұйық несептен, су кері қанға сорылып, нағыз несеп түзіледі.
Юкстагломерулалы кешен несеп бөлуге қажет қан қысымын реттейтін және
су мен электролиттердің кері сорылуына ықпалын тигізетін ренин гормонын
бөледі. Аталған кешенді дистальды өзекшенің тығыз дағы, әкелгіш артериола
қабырғасындағы эпителий тәрізді ( юкстагломерулалы) торшалар, әкелгіш және
әкеткіш артериолалар аралығындағы торшалар (Гурмагтиг торшалары) құрайды.
1.2 Бүйректің қызметі мен қанмен жабдықталу ерекшеліктері
Бүйректің қанмен жабдықталуында да айтарлықтай ерекшеліктер бар.
Қыртыстық қабатта жіңішке артерия тамырлары Шумлянский-Боумен капсуласына
кіріп, онда ұзындығы 0,5 мм шамасында 30-50 капиллярларға тарамданады да,
мальпигий шумағын құрайды. Бұл тамырды қанды әкелуші тамыр деп атайды.
Аталған капиллярлар жинала келіп қанды әкелетін артериялар құрайды. Осы
тамырдың диаметрі қан әкелуші тамырлардан 2 есе тар келеді. Шумақтан
шыққын тамыр ирек түтікшелер мен Генле ілгегі тұсында қайтадан тарамданып,
екінші рет капиллярлар торын құрайды. Осыдан кейін ғана капилляр
тамырларындағы қан вена торына жиналып, одан бүйрек венасына барып
құяды. Шумақ кпиллярында қан қысымы басқа орган капиллярларындағы
қысымнан әлдеқайда жоғары . Оның себебі әкетуші тамырлардың диаметрінің
тарлығында және оның қайтадан капиллярларға таралуында. Сонымен қатар
бүйрек артериясы тікелей құрсақ қолқасынан басталады да, ол қысқа келеді [
3,4,5].
Бүйрек қанмен жақсы жабдықталады, басқа органдарға қарағанда оған қан
20 есе көп келеді. Мысалы: адамның әр бүйрегіне минут сайын 750мл қан
келеді. Бір тәулікте бүйрек тамырларынан 1700 л қан өтіп, оның 170 л
қыртыстық қабаттағы мальпигий шумақтарында сүзіледі. Адам организміндегі 5
л қан тәулігіне бүйректен 200-300 рет өтеді. Салмағы 90-100 кг шошқа
бүйректерінен тәулігіне 1,5 мың л қан сүзіледі.
Адамның екі бүйрегінде 2 миллионнан аса, ірі қарада -8 млн, шошқада
-1,5, қойда -1млн нефрон болады. Нефрондардың ішкі бетінің жалпы ауданы
адамның екі бүйрегінде -4-6м², ірі қарада-39,5, шошқада -7,2, қойда
-3,5м². Әрбір нефронның ұзындығы 30-50 мм, ал олардың жалпы ұзындығы
адамда 60-70 километрге жетеді.
Бүйректің негізгі қызметі –зәр (несеп) түзу. Зәр түзу екі кезеңнен
–сүзу және қайта сору, тұратын күрделі физиологиялық процесс.
Зәр түзу процесі Шумлянский-Баумен капсуласына қанның сұйық бөлігінің
сүзіліп өтуінен басталады. Осының нәтижесінде капсула қуысында коллоид
затардан тазартылған , құрама жағынан қан плазмасына ұқсас сұйық
–алғашқы зәр пайда болады. Капсула қабырғасынан қанның сүзілуіне шумақ
тамырларының жоғары қысым тудыратын (70-90мм) құрылыс ерекшеліктері мен
ондағы ерекше ұсақ саңылаулар ықпал жасайды. Бұл тесіктер арқылы
мальпигий шумағынан молекулалық салмағы 70000-нан артық заттар өтпейді,
сондықтан алғашқы зәр құрамында белок болмайды, оны белоксыз ультрафильтрат
деп те атайды (соңғы кезде ультрафильтрат құрамында аз мөлшерде белоктар
да болады деген ұғым қалыптаса бастады). Плазма құрамындағы коллоидтар
(негізінен белоктар) тудыратын онкостық қысым (с.б. 30 мм) алғашқы зәрдің
сүзілуін қиындатқанмен, мальпигий шумағындағы қан қысымы (70-90мм)
плазма коллоидтарының суды ұстау қабілетінен жоғары болады. Осы екі
қысымның айырмасын (40-60мм) сүзілу қысымы деп атайды. Шумлянский-Боумен
капсуласына сұйық шумақ капилляры мен капсула ішіндегі қысым теңескенге
дейін сүзіледі.
Тәулігіне өте көп мөлшерде алғашқы зәр түзіледі, мысалы, сиырда 540-
1800 л. Бұл бүйректің қанмен өте мол жабдықталғанында ғана мүмкін
болатын жағдай. Сиыр тәулігіне 15 л зәр бөлсе онда оның бүйрегінен
18000л қан өту керек. Демек, әрбір 6-10 литр қаннан 1 литр алғашқы зәр
түзіледі .
Капсуладағы алғашқы зәр ирек түтіктер жүйесіне түскеннен кейін зәр
түзудің екінші кезеңі –қайта сору басталады, да, судың көп мөлшері,
кейбір еріген тұздар, амин қышқылдары , глюкоза т.б. кері сіңіп қанға
өтеді. Қайта сору процесі бүйректің несеп жүретін түтікшелерін құрайтын
эпителий клеткаларының спецификалық активті жұмысы арқылы іске асады.
Электронды микроскоптық зерттеулерге қарағанда нефрон түтікшелерінің
ішкі бетінде ащы ішектегі сияқты микротүктер болатын көрінеді, әрбір
клетка бетінде 6500 микротүк орналасады. Олар түтікшелердің ішкі беттік
ауданын 40 есе өсіреді де, оның жалпы ауданы малда 40-50 м² ауданға
жетеді. Ондай морфологиялық ерешеліктер қайта сору процесінің қарқынды
жүруіне мүмкіндік береді. Арнаулы зерттеулер 100 л алғашқы зәрдің
98,5 литрі кері сорылатынын көрсеткен.
Қазіргі кезде натрий , глюкоза, амин қышқылдары және кейбір заттардың
активті механизм әрекетімен сорылатыны дәлелденді. Хлоридтер мен су
пассивті түрде осмос және диффузия заңдылықтарына сәйкес сорылады.
Активті тасымалдау механизмі нефрон түтікшелері проксимальдық бөлігінде
шоғырланады, ал түтікшелердің дистальдық бөлігінде заттар жәй диффузия
түрінде тасымалданады. Активті тасымалдау механизмінің әсерімен
түтікшелердің қуысына консентрация градиентіне қарсы түрлі иондық
қосылыстар –холин, гистамин, гуадинин, тиамин, серотинин т.б. өтеді.
Аталған ионды қосылыстарды тасымалдауда бүйрек түтікшелері мен
мембранасындағы өте белсенді Na+ және K+ тәуелді аденозинүшфасфатаза
ферменті маңызды рөл атқарады.
Сонымен қатар бұл мембранада басқада органикалық заттардың
тасымалдауын қамтамасыз ететін активті тасымалдау жүйесі орналасады.
Алғашқы зәрден глюкозаның, натрийдің, калийдің, кальцийдің және басқа
заттардың бүйрек ткані мен қанға кері сорылу нәтижесінде ұлпалық
сұйықтықтағы осмостық қысым жоғарылап, алғашқы зәрдің осмостық қысымы
төмендейді. Осының салдарынан су алғашқы зәр құрамынан ткань сұйығымен
қанға өте бастайды. Нефрон түтікшелерінен өту үстінде алғашқы
зәрдің құрамы өте қатты өзгереді. Мысалы, мочевинаның конценртациясы
60 есе, аммияк-40, фосфаттар-30, несеп қышқылы-25 есе өседі. Бұл бүйрек
түтікшелері клеткаларының алғашқы зәр түзуде белсенді рөл
атқаратынының дәлелі.
Бүйрек түтікшелерінің белсенді әрекетін қан плазмасы мен зәр
құрамындағы сульфаттардың мөлшерін салыстыра отырып анықтауға болады.
Алғашқы зәрдің құрамындағы затарды екі топқа бөлуге болады: шығару
табалдырығы жоғары және шығару табалдырығы төмен. Бірінші топтағы
заттарға алғашқы зәрден қанға кері сорылатын қосылыстар (қант, хлоридтер,
фосфаттар, калий, кальций, натрий, несеп қышқылы) жатады. Бұл заттар соңғы
зәрде тек қана олардың қандағы концентрациясы шамадан тыс
жоғарылағанда ғана байқалады. Мысалы, алиментарлық гипергликемия, диабет
ауру салдарынан зәрде қант пайда болады. Бүйрек түтікшелерінен қанға
қайта сорылмайтын заттар шығару табалдырығы төмен заттар деп аталады.
Оларға сульфаттар, креатинин, мочевина жатады. Бұл заттар организмнен
толығымен ақырғы (нағыз) зер құрамында шығарылады.
Зат алмасу өнімдерін (мочевина, несеп қышқылы, индикан, уробилин т.б.)
бөлумен қатар бүйректе синтетикалық процестер де жүреді. Мысалы,
гиппур қышқылы қанда жоқ, ол бүйрек ұлпасында түзіліп, зәр құрамына
кіреді. Зәр құрамындағы аммиактың, креатининнің де көп мөлшері
бүйректің өзінде түзіледі. Демек, зәр түзілу процесі тек қана сүзу және
қайта сору негізінде жүрмейді, ол бүйрек клеткаларының белсенді
әрекетінің нәтижесінде атқарылатын процесс. Секреторлық қызметтің
арқасында бүйрек арқылы организмге енген дәрі-дәрмектер шығады. Белсенді
секреция нәтижесінде түтікше маңындағы капиллярлардағы қаннан нашар
немесе тіпті сүзілмейтін затар шығарылады.
Бүйректің экскрециялық қызметін клиренс (тазалау) деген түсінікпен
сипаттайды. Бүйрек клиренсін бір минут ішінде белгілі бір заттар
тазарған плазма мөлшерімен (мл) анықтайды. Клиренсті анықтау үшін
белгіленген заттың зәр мен плазма құрамындағы мөлшерін және минуттық
диурезді (түзілген зәрді) біліп, мына формуламен есептейді: C=Vv:P,
мұнда, C –клиренс (млмин); V –заттың зәрдегі мөлшері; v –минуттық диурез
(мл); P –заттың плазмадағы мөлшері [5,6,7,8].
Бүйректе көптеген биологиялық белсенді заттар да түзіледі, олар
мыналар:
1.Ренин гормоны, оның секрециясы бүйрек артериясындағы қан қысымы
төмендесе, қандағы натрий иондарының мөлшері азайса күшейеді. Бұл зат қан
тамырлары арнасын тарылтып, қан қысымын жоғарлатады.
2.Эритрогенин, ол плазмадағы эритропоэтиногенді эритроэтинге
айналдырады.
3. Кининогенин, ол нефрон түтікшелерінің дистальдық бөлігіндегі қалың
дақ аймағында түзіліп, кининогенді кининге айналдырады.
4. Медуллин (простагландин А2),бүйректің бозғылт қабатында түзіліп,
бүйректегі қан айналуды жақсартады, қанның бүйректегі қыртыстық және
бозғылт заттардың арасында таралуын реттейді, натрий иондарының бөлінуін
арттырып, ангиотонзин ІІ-нің тамыр тарылтар әсерін төмендетеді, тамырларды
кеңейтеді (антигипертензивтік әсер етеді).
Урокиназа –плазминоген әрекетін жандандырады (фибринолиздік фактор).
Д 3 дәрмендәрісі –бүйрек түтікшелерінде кальций мен анорганикалық
фосфордың реабсорбциясын реттейді. Оның бүйректе түзілетін туындылары
кальцийдің ішектен сорылуын жақсартып, сүйектің қатаюына ықпал етеді.
1.3 Нефросклероз ауруының дамуы, клиникалық белгілері, емі
Нефросклероз –Nephrosclerosis. Бүйректердің артериолдары жарақаттанып,
дәнекер тінмен өсіп, паренхимасының өлі еттенуінің салдарынан
олардың несеп түзу және шығару процестерінің бұзылуымен
сипатталатын ауру. Ірі қарада жиі кездеседі.
Себептері. Ауру асқынған нефриттер мен нефроздың соңғы стадиясы
деп қарау керек. Көп жағдайларда дәрігерлер зәр шығару ағзаларының
ауруларын уақытында анықтамағанда, ол аурулар нефросклерозға айналғанда
ғана біледі. Құрамында қышқылы көп азық, көп мөлшерде жем, ұзақ
уақыт улану; қышыма, экзема, қотырлар аурудың себептеріне жатады .
Дамуы. Бүйрек шумақтарындағы, өзектеріндегі эпителийлердің бүлінуі
нефрондардың өлінуін туғызады. Бүйректердегі қан айналысының
нашарлауы оның паренхимасындағы зат алмасуын бұзады. Осының
салдарынан өлген нефрондардың орнына дәнекер тіндердің өсуі
үдейді. Шумақтар мен өзектер қысылады, өлі еттенеді. Олардағы
сүзілу, реабсорбция процестері бұзылады, не тоқтайды. Бүлінбеген
бөліктерде қан айналысы күшейе түседі де, жалпы қан айналысы
бұзылады. Ренин, ангиотензин 2 көп түзіліп, қанға сіңеді. Ол барып
қанның қысымын жоғарлатады, жүрек еттері қалыңдайды (гипертрофия).
Екінші жағдайда ренин ферменттердің әсерімен қанның сары суындағы
гемоглобинмен қосылып гипертензин түзеді. Олда жоғарыдағыдай әсер
етеді. Бұл өзгерістер жүрек пен қан тамырларының қызметтерін
нашарлатады, сұйықтардың жиналуынан ісіктер пайда болады.
Бүйректердегі бөлу процесі бұзылғандықтан организмде қышқылдар
шоғырланып ацидоз дамиды. Осы өзгерістердің барлығы уремиялық
синдромды тудырады.
Өлекседегі өзгерістер. Бүйректердің көлемі кішірейген, тығыз,
сырты бұдырланған. Капсуласы паренхимасына жабысып қалған. Бүйректерді
кескенде оның әр жерінде сұрғылт-сары, ақшыл түсті дақтарды
байқауға болады. Кейде сұйыққа толы қуыстар кездеседі. Гистологиялық
тексерулерде бүйректердің сау жерлерімен қатар дәнекер тін өскен
бөліктерін анық көруге болады. Өліеттенген жерлерге әк тұзы сіңіп
қатаяды –петрификация [5,6,7,8].
Клиникалық белгілері. Ең негізгі белгісі –полиурия. Зәрдің бөлінуі
қалыпты жағдайдағыдан 2-3 еседей көбейеді. Бүйректердің консистенциясы
қатты, сырты бұдырланған, ауырсынғандық байқалмайды. Ауру мал жәй
қозғалады, жылдам шаршайды, тәбеті жоқ. Бірте-бірте арықтайды. Қайта-
қайта су іше береді. Иттер құсады, терісі қышиды. Кілегей қабықтары
бозарған, дененің төменгі жақтарында әртүрлі көлемді ісіктер
анықталады. Ас қорыту жүйесінің ағзаларында қабыну процесінің
белгілері байқалады. Жүрек пен қан тамырларының жеткіліксіздігінің
белгілері: тамырдың соғысы жиі, артерияда қанның қысымы жоғары,
жүректің көлемі ұлғайған, жүрек түрткісі күшейген, шашыраңқы; бірінші
сазы ақырын, күңгірт; ал екінші сазы р.о. аортада қатты естіледі.
Бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігі полиуриямен; несеп
тығыздығының төмендеуімен; несепте белок, эпителий лейкоциттер, бүршікті-
гиалинді цилиндрлер және эритроциттердің болуымен сипатталады. Қанда
азот қалдығы мен хлоридтер көбейеді .
Барысы. Ауру айлап, тіпті жылдап созылуы мүмкін. Асқынған ауыр
түрі өлім-жітіммен аяқталады. Ұзаққа созылған аурудан мал арықтап
барып өлуі де мүмкін.
Ауруды анықтау үшін ауру мал туралы мағлұматқа(анамнез), негізгі
клиникалық белгілеріне , қан мен несепті лабораториялық тексерудің
нәтижелеріне сүйенеді.
Саралау. Ауруды қантты және қантсыз диабеттерден ажырата білу
керек. Бұл ауруларда полиуриямен сипатталады, бірақ несепте белок
болмайды және бүйректердің жеткіліксіздігінің белгілері білінбейді.
Емі. Ауру малға жақсы жағдай жасап, аурудың белгілеріне қарсы
дәрілер қолданылады. Ас қорыту жүйесінің аурулары мен жүректі
емдейді. Зәр шығаруды үдететін теофилин, темисал, меркузал дәрілерін
қолданады. Венаға 20-40 %-ды глюкоза ерітіндісін жібереді.
Сақтандыру. Нефрит және нефроз ауруларын уақытында дұ емдеу керек.
Малдарды суықтықтан, уланудан сақтандыру керек.
Зат алмасу процесіндегі пайда болатын метаболиттердің қалыптан тыс
шоғырлануы организмді уландырып, торшалардың тіршілігін жояды. Сондықтан
да ондай заттар жинақталмай уақытында организмнен шығарылып отырылуы
қажет. Ондай бөлу ағзаларына бүйректер, тері бездері, өкпе және
ішектер жатады. Солардың ішінде зәр шығару ағзаларының атқаратын
қызметтері өзгеше. Организмде зәрдің түзілуінде өзара тығыз
байланыстағы 3 процесті байқауға болады:
1.Бүйректердің шумақтарындағы ультрасүзілу процесі;
2.Реабсорбция –қайта сору процесі;
3. Проксимальды, дистальды бөліктердегі секреция.
Бүйректер арқылы жүректің минуттық қанының көлемінің 14-15
мөлшері өтеді.
Зәрдің тәуліктік мөлшері: ірі қарада-6-12л, жылқыда-3-6л, шошқада-2-
4л, түйеде-8-15л, қой мен ешкіде-1,5-2л, итте-0,5-1л (адамда-0,8л).
Зәрде қанға қарағанда мочевина 70, аммияк40, фосфаттар-30,зәр қышқылы
25 есе көп [6,7,8,9].
Бүйректердің мальпигий шумақтарында су мен минерал тұздар сүзіледі.
Ирелеңденген өзекті жолдарда мочевина, зәр қышқылы, аммияк сияқты
ереше заттар секрет ретінде бөлініп шығады.
Зәрдің 96-ы су, 4-і құрғақ заттар. Олар органикалық және
органикалық емес заттардан тұрады. Органикалық заттарға жататыны:
мочевина, зәр қышқылдары, аммияк, аденин, гуанин, ксантин,
гипоксантин, пурин негіздері; креатинин, гиппур қышқылы, эфир күкірт
қышқылы.
Органикалық емес заттар: хлорлы, күкірт және фосфор қышқылды
тұздардан құралған.
Зәрдің сарғыш түсі урохром, уробилин, уроэтрин пигменттеріне
байланысты болады. Алғашқы түзілген зәр 1-ші –провизорлы несеп, ал
реабсорбциядан кейінгі 2-ші –дефинитивті несеп деп аталады.
Зәр шығару ағзаларының негізгі атқаратын қызметтері: осмостық қысымды
реттейді; организмде судың тепе-теңдігін сақтайды; иондардың
концентрациясын бірқалыпта ұстап тұруға әсерін тигізеді; зат
алмасуының ақырғы метаболиттерін организмнен шығарады; организмді
улы заттардан тазалайды; организмдегі тұрақтылықты –гомеостазды
сақтайды [1, 2,3,5,7,12].
Зәр шығару ағзаларына- бүйректер, бүйрек түбекшесі, несеп жолы,
қуық және несеп шығаратын түтікшелер жатады. Олардың ішіндегі ең
негізгісі бүйректер. Олар бездер мен түтікшелерге бай болып келеді.
Олардың қызметін ешқандай басқа ағзалар орындай алмайды. Егер
иттің екі бүйректерінде алып тастаса , ол ит қатты уланудан 2-3
күннің ішінде өлетін көрінеді. Ал бір бүйрек жоқ болса, қалған
екінші бүйрек оның қызметін толық қамтамасыз ете алады.
Қан бүйректерге аортадан бөлінген бүйректердің артериялары арқылы
келеді. Бүйректерде қан айналуының өзіндік ерекшеліктері бар. Онда
қан екі капилляр торларынан өтеді:
1. Мальпигий шумақтарындағы капиллярлар торы;
2. 1-ші және2-ші қатардағы ирелеңдеген өзектердегі мен Генле
тұйық тұзағының торы.
Бүйректердің өздері 2-қабаттан тұрады: сыртқы және ішкі. Сыртқы
қабатта Боумен капсуласы мен нефрондар орналасқан. әрбір бүйректе
ұзындығы 0,5- см 2 млн-ға дейін нефрондар болады.
Ішкі қабатында ирелеңдеген өзектер мен Генле (Шулян) тұйық тұзағы
орналасқан.
Боумен капсуласында 1-ші несеп , ал ирелеңдеген өзектерде 1-ші
провизорлық зәрден амин қышқылдары, глюкоза, су , минералды заттар
қанға қайтадан сорылу арқылы 2-ші несеп түзіледі. Жалпы
бүйректердегі түтікшелердің ұзындығы 70-100 км, бетінің көлемі 5-8
шаршы метр.
Зәрдің түзілу процесі 2 фазада жүреді:
1. Сүзілу фазасы. Мұнда капиллярлар мен капсуладағы қысымның
айырмашылығының салдарынан нефрондарда 1-ші –провизорлы несеп түзіледі.
Оның қан плазмасынан айырмашылығы құрамында белок болмайды. Ал
егер де белок болса, онда осы жоғарғы жағының қызметі бұзылды деп
қарау керек.
2. Реабсорбция фазасы: Ирелеңдеген түтікшелерге түскен провизорлы
несептің құрамындағы көптеген заттар қайта сорылады да, 1-ші
несептен 2-ші-дефинитивті несеп түзіледі.
90литр провизорлы несептен 1 литр дефинитивті зәр түзілетін
көрінеді. Ал 15 л зәр бөлінуі үшін бүйректер арқылы 18 мың л қан
өтуі керек екен. Жүректің әрбір жиырылысында сол жақ қарыншадан
шығатын қанның 15-30 пайызы бүйректерге түсетін көрінеді. Бүйректердің
қызметі симпатикалық және парасимпатикалық нерв жүйелері арқылы ;
альдесторон, вазопрессин, антидеуретин гормондарымен реттеліп отырады.
Сау малда бүйректері дұрыс жұмыс істегенде несеп таза, мөлдір
болады. Ешқандай тұнба болмайды. Тек жылқылардың зәрінің құрамында
көмірқышқыл, кальций тұздары болатындықтан оның түсі лайлау болып
келеді. Ал ауру малдың зәрінің физикалық және химиялық құрамдары
әртүрлі сатыда өзгеріп отырады.
Жалпы статистика бойынша клиникалық белгілері арқылы анықтағанда,
барлық ішкі жұқпалы емес аурулардың ішінде 7-15 %-на дейін зәр шығару
ағзарының ауруларына жататын көрінеді. Ал сойылған малдарды
тексергенде бұл көрсеткіш әлде қайда жоғары екендігі байқалады. Бұл
мысал ауруды тексерудің кейбір қиыншылықтарына байланысты болады.
Әсіресе әртүрлі стресс-факторлардың әсерінен организмнің жалпы
резистенттілік қабілеті төмендегенде, ондағы микроорганизмдердің
вируленттілігі жоғарылап, улы заттардың бөлінуі үдей түседі. Міне осы
улы заттар зат алмасу процесін бүлдіреді, бүйректерде қабыну
процесін тудырады.
Зәр шығару ағзаларының ауруларын екі топқа жіктеуге болады:
1.Бүйректердің аурулары –нефриттер, нефроздар, пиелонефрит,
нефросклероз.
2. Зәр шығару жолдарының аурулары –қуықтың қабынуы, тастың түзілуі,
ірі қараның гематурия ауруы, қуықтың салдануы және түйілуі.
Зәр шығару жүйесінің ауруларында кездесетін ұқсас клиникалық
белгілердің жиынтығын алты синдромға біріктіруге болады:
1.Несеп-зәр шығару синдромы: бөлінетін зәрдің мөлшерінің өзгеруіне
байланысты:
- полиурия-зәрдің қалыптан көп бөлінуі (нефросклероз);
-поллакиурия –зәрдің жиі-жиі бөлінуі (уроцистит);
-олигурия –зәрдің қалыптан аз бөлінуі (нефрит);
-анурия –зәрдің бөлінбеуі (нефрит);
-ишурия –аздап бөлінуі, не бөлінбеуі (тас түзілу ауруы) [8,9,10].
Несептің физикалық және химиялық қасиеттерінің өзгеруі:
-протеинурия –несепте белок, нефрозда көбірек , ал нефритте аздау
болады;
-гематурия –несепте қан элементтері, жіті қабыну процесінде, тас
түзіліп ауырғанда кездеседі. Қан бастапқы бөлігінде болса –несеп
жолдарының ауруларына, ақырғы бөлігінде болса –ауру қуықта, барлық
бөліктерінде болса ауру бүйректерде.
Зәр тұнбасындағы тошаларды анықтаудың ауруларды ажыратуда маңызы
өте зор. Онда әртүрлі клеткаларды анықтауға болады:
-бүйрек эпителийлері мен цилиндрлер- бүйректердің түтікшелері
жарақаттанғанда;
-жалпақ эпителийі –несеп жолдары жарақаттанғанда;
-түйіршікті цилиндрлер –жіті ауруларда;
-цилиндрлердің басқа түрлері-созылмалы ауруларда анықталады.
2. Ісіну синдромы –бүйрек ауруларының негізгі белгілерінің бірі.
Нефрозда көбірек, ал нефритте аздау байқалады.
Зәр шығару ағзаларының қызметтерінің жеткіліксіздіктерінен пайда
болатын ісіктердің жүректің қызметінің жеткіліксіздігінен болатын
ісіктерден айырмашылығы:
-жылдам және аяқ астынан пайда болады;
-алғашқыда бас жақтан басталып, артынан барып төс, бауыр, ұма,
аяқ жақтарға жайылады;
-су тәрізді жұмсақ кейде иленген нан тәрізді болады;
-бауырдың көлемі ұлғаймайды.
Ісік бас мида болғанда мал кенеттен дірілдеп-қалшылдап, құлайды.
Эклампсия ауруының белгілері анықталады. Ісік ас қорыту жұйесінің
ағзаларында болса –іш өту, ал өкпелерде болса-бронхит, көпіршіген ақпа
ағады, демікпе пайда болады.
Ісіктің дамуына негізгі үш жағдай әсер етеді: 1. бүйректердің су
мен хлорлы натрийды бөліп шығаруының бұзылуы; 2. капиллярлардың
қабырғасының сіңіру қабілетінің жоғарлауы; 3. организмдегі тіндердің
суды сіңіру ұстау қабілетінің арта түсуі [9,10,11].
Бүйрек қызметтерінің жеткіліксіздігінен болатын ісік көбінесе
дененің төменгі, аяқ жағында орналасады. Қабынудың жіті түрінде
организмдегі капиллярлардың жарақаттануларынан болады, ал нефрозда зат
алмасуының бұзылуы негізгі роль атқарады.
Нефриттен пайда болған ісіктің сұйығында нефрозға қарағанда белок
көбірек болады да, ол тығыз болып келеді.
3. Жүрек-қан тамырлары жүйесінің синдромы:
-артериядағы қанның қысымы жоғарлайды;
-жүректің сол жақ қарыншасының еті ұлғаяды;
-р.о. аортада жүректің екінші сазы қаттырақ естіледі;
-қан тамырларының қуаты жоғарлайды.
Бұл белгілер жайылыңқы нефрит пен нефросклерозда анық байқалады.
Ал нефрозда, бүйректердегі қан айналысы бұзылмаған жағдайда, бұл
белгілердің білінбеуіде мүмкін.
4.Қандағы өзгерістер. Қанның физикалық, химиялық қасиеттері мен
құрамы өзгереді:
-нефритте қанда мочевина, несеп қышқылдары, креатин, пурин негіздері
(азотемия) анықталады;
-созылмалы түрінде –гипопластикалық анемия, нейтрофилді лейкоцитоз,
эозинофилия байқалады;
-нефрозда қанның сары суы түссіз, бозарған;
-нефросклерозда –сарғыш түсті [9,10,11].
5.Уремиялық синдром организмнің азот қалдықтарымен улануымен
сипатталады. Ауур маол әлсіз, тәбеті жоқ, ұйқылы-ояу, ас қорыту
жүйесінің ағзалары қабынған, теріде қышыманың белгілері байқалады.
Ауыздан, теріден зәрдің иісі сезіледі. Мұндай өзгерістер нефриттің
ауыр түрінде, нефрозда, нефросклерозда болады.
6. Бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігі. Зәрдің түтікше торларда
сүзілуі нашарлайды, оларда секрет бөлу, реабсорбция құбылыстары
бұзылады. Несептің меншікті салмағы төмендейді, гипостенурия. Кейде
несеп пен қанның сары суының меншікті салмақтары тең болады
–изостенурия. Полиурияның салдарынан организм сусызданады.
Өзіндік зерттеу
Мен өзімдік зерттеуде курстық жұмысымның тақырыбына сай М.Әуезов
атындағы ОҚМУ-дың Агроөнеркәсіптік факультетінің Ветеринарлық медицина
кафедрасының клиникасына нефроз ауруымен әкелінген ірі қара малын
емдедім. Жетекшім Нуралиев С. болды.
2.1 Proanamnesei
1. Амбулаторлық журналындағы тіркеу нөмірі -87
2. Емдік мекеме мекен-жайы: Шымкент қаласы,
3. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жануарлардың нефросклерозы атты курстық жұмысым 38 беттен тұрады.
Жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімнен тұрады. Сонымен қатар
өзіндік зерттеумен қамтылған.
Анықтама
Нефросклероз –Nephrosclerosis. Бүйректердің артериолдары жарақаттанып,
дәнекер тінмен өсіп, паренхимасының өлі еттенуінің салдарынан
олардың несеп түзу және шығару процестерінің бұзылуымен
сипатталатын ауру.
Диагноз – ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік.
Пальпация – қолдың сезу қабілеті арқылы малды сипап тексеру.
Перкуссия – мал денесінің сыртынан қағып тыңдау.
Диспансеризация – жоғарғы өнімді дені сау малдар табынын құру үшін
ауруды анықтауға, оның алдын алуға және емдеуге бағытталған жоспарлы жүйе
Габитус — ауру малдың сырт тұлғасын, сыртқы белгілерін, салмағын,
темпераментін анықтау
Новокаинмен тежеу – нерв талшығының тітіркенісін (сезімталдығын) уақытша
тоқтатып, сол арқылы белгілі бір ағзаны (ми, сопақша ми) қорегін жақсартып,
ондағы ауырсыну сезімін басу арқылы нерв жүйесінің бұзылған қызметтерін
қалпына келтіріп емдеу тәсілі
Протеинотерапия – құрамында әр түрлі белок бар заттарды ауыз қуысынан
басқа жерлерге жіберу арқылы емдеу әдісі
Гистолизаттар немесе лизаттар – сау малдардың тіндерінен оларды
бөлшектеу немесе еріту әдісімен алынған препараттар
Қысқартылған сөздер мен белгілер
л –литр
мл –миллилитр
г –грамм
кг –килограмм
т.б –тағы басқа
т.с.с –тағы сол сияқты
% -пайыз
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...9
1.1 Зәр бөлу мүшесі-бүйректің
морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Бүйректің қызметі мен қанмен жабдықталу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Нефросклероз ауруының дамуы, клиникалық белгілері,
емі ... ... ... ... ... 17
2Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..23
2.1
Proanamnеsis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2Anamnesei
vitae ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 23
2.3 Anamnesei
morbi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..24
2.4 Status praesens
communis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..24
2.5 Status prаesens
localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 25
2.6 Diagnosis ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .27
Decursus morbi et therapia
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.8
Epicrisis ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
38
Кіріспе
Тақырыптың маңыздылығы сол Ішкі жұқпалы емес аурулар, балау,
рентгенологиясы пәні бойынша мал организімінде ең көп кездесетін, малдың
өнімділігін түсіретін, кейін барып малдарды өсіп өндіруге жарамсыз ететін
аурулардың бірі – бүйрек ауруының нефросклерозы болып табылады.
Ветеринария ғылымдарының жұқпалы емес ішкі аурулар бөлімінде олардың
пайда болу себептерін, сатыларын анықтау әдістерін, емдеу әрекеттерін
және сақтандыру шараларын жетілдіре қағидалайды. Пәннің негізін жалпы
биология, биологиялық химия, физиология мен патфизиология, азықтандыру,
фармакология, аурутану және экономика пәндері құрайды.
Болашақ мамандыққа маңызы зор қоғамдық және арнайы клиникалық
пәндерді міндетті түрде және терең игерген, шаруашылықтарда ауруды
емдеу әрекеттерін және олардан сақтандыру шараларын ұйымдастыруды
тиянақты түрде орындай алатын білімді малдәрігері мамандарын дайындауда
бұл пәннің алатын орны ерекше.
Мал дәрігерінің жұмысында малды аурудан сақтандыру шаралары басты
орын алады. Оның негізі ретінде жалпы биологиялық заңдылықты –
организмнің біртұтастығын ескеру. Қандай дерт балмасын , патологиялық
процеске жалғыз ауырған ағза ғана емес, белгілі бір дәрежеде басқа да
ағзалар мен жүйелер қоса қатысады.
Ішкі жұқпалы емес ауруларды , соның бірі несеп-зәр жүйесі ауруларын
анықтауда бұл пәннің маңызы зор. Бүйрек ауруларына шалдыққан малды
нәтижелі емдеп, ойдағыдай сақтандыру үшін ауруды белгіленген нақтылы
жоспар арқылы, жүйелі түрде, егжей-тегжейіне жете зерттеу қажет. Ондай
жоспар төмендегідей болады:
1. Аурудың белгілерін анықтау үшін малды клиникалық тексеруден
өткізу;
2. Организм қызметінің өзгергенін нақтылы анықтау үшін лабораториялық
зерттеулер жүргізу.
3. Ауруды тудырған себептерді анықтау ( этиология);
4. Аурудың даму процесіне көңіл аудару ( патогенез);
5. Тексеру барысында анықталынған ауру белгілерін (семиотика,
симптомотология, синдроматика) талдау;
6. Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың диагнозын анықтау;
7. Аурудың өту барысына сүйене отырып оған болжам жасау (прогноз);
8. Ауруға ем тағайындау (терапия);
9. аурудан сақтандыру шараларын ұйымдастыру (профилактика).
Бұл жоспардың ішінде ауруды анықтау мен оның себептерін дәл табудың
ауруды емдеу және сақтандыру шараларын дұрыс ұйымдастыру үшін маңызы
өте зор.
1 Негізгі бөлім
1.1 Зәр бөлу мүшесі-бүйректің морфологиясы
Бүйрек- пішіні бұршақ тәріздес, қызыл-қоңыр түсті, қомақты жұп мүше.
Ол негізгі зәр бөлу мүшесі. Бүйрек организмдегі қан қысымын және су-
тұз алмасуын реттеугеде қатысады. Бүйрек құрсақ қуысының бел аумағында,
бел омыртқалардың вентральді бұлшық еттерінің төменгі бетінде,
олармен жанасып жатады. Ол сыртынан бүйрек майы қапшығымен қапталған.
Оның төменгі беті құрсақ қуысы сірлі қабығы ішпердемен жанасып,
онымен тек төиенгі және екі бүйір беттері ғана қапталған. Бүйректің
ішкі медиальді ойыс бетіндегі қан, лимфа тамырлары мен жүйкелері енетін
жерін бүйрек қақпасы –деп атайды.
Бүйректі қақ жарып кесіп қарағанда, оның кескінінде бір-бірінен айқын
ажырайтын үш аймақ көрінеді. Олар: бүйректің сыртқы несеп түзгіш
қыртысты аймақ, ішкі несеп өткізгіш бозғылт аймақ және осы екеуінің
аралығындағы қоңыр түсті, ірі қан тамырлары өтетін шекаралық аймақ.
Бүйректің қыртысты аймағында қаннан зәрдің түзілуін іс жүзіне
асыратын қоңыр-қызыл түсті көптеген ұсақ бүйрек денешіктері мүшенің
сыртынан ішіне қарай қатарласып орналасады. Оларды бір-бірінен сәуле
тәрізді өтетін ішкі өзекшелер қатарлары ажыратып тұрады. Бүйрек
денешіктерінің құрылысын микроскоп арқылы ғана көруге болады. Ішкі
бозғылт аймақ бүйрек пирамидаларынан құралған. Пирамидалардың
табандары бүйректің шетіне қарай орналасы, олардан бүйректің қыртысты
аймағына қарай ішкі сәулелер кетеді. Ал бүйректің ішкі жағыцна қарай
бағытталған пирамидалардың төбелері бүйрек емізікшелері –деп аталады.
Шекаралық аймақтағы доғалық артериялардан бүйректің қыртысты аймағына
сәулелі (радиальды) артериялар тарамдалады. Аталған артериялардың екі
жағында қатар-қатар болып , бүйрек шенешіктері орналасады [1,2,3,4].
Бүйректің түрлері. Бүйректерді жіктеудің негізі етіп, бүйректің
бастапқы құрылымдық бірлігі –бүйрекшелер алынған. Бүйрекшелерде де,
бүйрекке тән үш аймақ пен пирамидалар емізікшелері және оларға жанаса
жалғасып жатқан бүйрек тостағаншалары болады. Бүйректің бүйрекшелері
бір-бірімен өзара зәр шығару өзектері және дәнекер ұлпасы арқылы әр
түрлі дәрежеде байланысып бірігіп, бүйрек түрлерін түзеді. Жануарларда
сыртқы және ішкі морфологиялық құрылысына байланысты бүйректің
көптеген түрлері ажыратылады. Олардың құрылысын салыстырып сараптай
келе, бүйректің жануарларда жиі кездесетін негізгі төрт түрінің
құрылысымен төменде танысамыз. Оларға: көптік, тілімді көпемізікшелі,
тегіс көпемізікшелі және тегіс біремізікшелі бүйректер жатады.
1.Көптік бүйрек бір-бірімен зәр шығару өзектері –бүйрек сабақшалары
арқылы байланысып жатқан көптеген майда жеке бүйрекшелерден тұрады. әр
бір бүйрекше сыртынан дәнекер ұлпалақ қапшықпен қапталған. Бүйрекшенің
кесіндісінде бір-бірнен ажырайтын үш аймақты байқауға болады.
Қапшықтың астындағы қыртысты аймақ зәр бөлу аймағы. Бұл аймақты бүйрек
түтікшелері нефрондардың денешіктері мен проксимальды және дистальды
бөлімдерінің ирек түтікшелері құрайды. Олардың аралықтарында қан мен
лимфа тамырларына бай, тым жұқа борпылдақ дәнекер ұлпалық аралықтар
(строма) орналасады. Бүйрекшелердің орталығында нефрондардың түзу
түтікшелерінен (просимальді және дистальды бөлімдердің түзу түтікшелері,
жіңішке бөлімдер мен жинағыш түтікшелер) құралған, бөлінген зәрді
өткізетін бозғылт аймақ орналасады. Стромасы борпылдақ дәнекер
ұлпасынан тұрады. Қыртысты және бозғылт аймақтар аралығында ірі қан
тамырлары (доғалық артериялар мен веналар) өтетін шекаралық аймақ болады.
Бүйрекшелер сабақшалары бір-бірімен қосылып, несеп жолдарын, бұлар өз
кезегінде бір-бірімен қосылып несепағарды түзеді. Бүйректің бұндай түрі
теңіз сүтқоректілерінде (китте, түленде, дельфинде, ақ аю, моржда т.б.)
болады.
2.Тілімді көпемізікшелі бүйрек бүйректің сыртқы жағы бір-бірінен
тілімделіп бөлініп, қосыла қоймаған, ал ішкі жақтары толық қосылып
бірігіп кеткен бүйрекшелерден құралған. Сондықтан, бүйректің сыртқы
беті тілімделіп тұрады. Ал кесіп қарағанда, бүйрек көп
емізікшелерден (бірігіп кеткен бұрынғы жеке бүйрекшелердің бозғылт
аймағы) тұрады. Емізікшелер түтікшелері іші қуыс тостағаншаларға
ашылады. Тостағаншалардан шығатын іші қуыс сабақшалар бір-бірімен
қосылып, несеп жолдарын , олар өз кезегінде өзара қосылып,
несепарғарды құрайды. Бұндай бүйрек сиырда болады.
3.Тегіс көпемізікшелі бүйрек шошқада, маймылдарда және адамда болады.
Бүйрек сыртынан қарағанда тегіс болғанымен, ішкі кескінінде көптеген
емізікшелерден тұрады. Бұларда да, емізікшелер түтіктері тостағаншаларға
ашылып, олардан шығатын қысқа сабақшалар бірігіп, бүйрек қақпасы маңындағы
қуыс мүше –бүйрек түбегіне ашылады. Бүйрек түбегінен несепағар шығады.
4.Тегіс біремізікшелі бүйрек барлық жыртқыш жануарларда, қойда, ешкіде,
жылқыда, түйеде т.б. көптеген жануарларда болады. Бұйрекшелердің барлық
аймақтары бірігіп кетеді де, бірыңғай орналасқан қыртысты, шыкаралық
және бозғылт аймақтарды түзеді. Бүйректің сырты тегіс, ішкі кескіндісінде
бір емізікше көрінеді. Емізікше түтікшелері бүйрек түбегіне ашылады.
Тостағаншалар мен сабақшалар болмайды [1,2,3,4].
Бүйрек құрылысы жағынан паренхималы мүше. Оның паренхимасын
жануарлардың түрлеріне байланысты 1-8 миллиондай бүйрек түтікщелері
–нефрондар құрайды. Нефронның қан капиллярлары шумағын сыртынан
қаптайтын , іші қуыс екі қабат бір қабатты жалпақ эпителийден құралған
бастама бөлігін бүйрек денешігінің қапшығы деп атайды. Қан капиллярлар
шумағына артерия қаны әкелгіш артериола арқылы ағып келеді. Бұл
шумақтан артерия қаны әкеткіш артериоламен ағып шығады. әкелгіш
артериоланың арнасы әкеткіш артериола арнасына қарағанда 5-6 еседей кең.
Демек, капиллярлар шумағынан ағып шығатын қанның мөлшері ағып келетін
қан мөлшеріне қарағанда бірнеше есе аз болады. Осыған байланысты қан
капиллярларындағы қанның қыысымы көтеріліп, нәтижесінде қанның сұйығы
капиллярлардың қабырғасы және бүйрек денешігінің ішкі қабаты арқылы, оның
қапшығы қуысына сүзіліп шығады да, алғашқы зәрге айналады. Нефрон
денешігі тығыз жанасқан екі бөліктен: қан капиллярлары шумағынан және оны
сыртынан қаптаған бүйрек денешігінің қапшығынан құралған. Нефрондар
бүйрек денешігінен басқа, проксимальды, жіңішке және дистальды
бөлімдерден құралған. Бұлардың қабырғалары бөлімдердің атқаратын
қызметтеріне байланысты бірқабатты текше немесе бірқабатты жалпақ
эпителийден тұрады. Алғашқы несептен аталған бөлімдерден ағып өту
барысында организмге керекті заттар кері қанға сорылып, керек емес
заттар қосымша қаннан несепке шығарылады да,нефронның соңына қарай
несепке айналады. Бүйректің стромасы (борпылдақ дәнекер ұлпасы) арқылы
қан, лимфа тамырлары мен бүйректің қызметін атқаратын жүйкелер өтеді.
Бүйректің гистологиялық құрылысы. бүйректі сыртынан тығыз дәнекер
ұлпалық қапшық (капсула) қаптап жатады. Бүйрек құрылысы жағынан қомақты
паренхималы мүше. Бүйректің паренхимасын нефрондар, ал оның стромасын
нефрондардың араларындағы қан тамырларына бай борпылдақ дәнекер ұлпалық
аралықтар құрайды. Жоғарыда баяндалғандай, бүйрек сыртқы қыртысты, ішкі
бозғылт аймақтардан құралған. Бүйректің қыртысты аймағын бүйрек
денешіктері, нефрондардың проксимальды және дистальды бөлімдерінің ирек
өзекшелері, ол оның бозғылт аймағын проксимальды және дистальды
бөлімдердің түзу өзекшелері, жіңішке бөлім және жинағыш түтікшелер
құрайды.
Нефрон (бүйрек өзекшесі) бүйрек парнехимасының құрылымдық және
қызметтік бірлігі. Жануарлардың түрлеріне байланысты бүйректе 2-8
миллиондай бүйрек өзекшелері болады. Нефронның орташа ұзындығы 2-5
см. Нефрон құрылысы мен қызметі әр түрлі бірнеше бөлімдерден
құралған. Оларға бүйрек денешігі, жоғарғы (проксимальды), жіңішке және
төменгі (дистальды) бөлімдер жатады[1,2,3,4].
Бүйрек денешігі екі: тамырлы және несептік бөліктерден тұрады. Тамырлы
бөлікті әкелгіш артериола, қан капиллярларының шумағы және әкеткіш
артериола түзеді. Несептік бөлікті төменгі жағы проксимальды бөлімімен
жалғасатын нефронның жоғарғы тұйықталған қос қабатты қапшығы құрайды.
Нефон қапшығы қан капиллярлары шумағын сыртынан қаптап жатады. Нефронның
просимальды бөлімі ирек және түзу бөліктерден тұрады. Оның ирек
бөлігі бүйректің қыртысты затында бүйрек денешігі маңында ирелеңдеп,
бүйректің бозғылт затына қарай төмен бағытталып, түзу бөлікке айналады.
Проксимальды түзу өзекше төмендеп, жіңішке бөлім өзекшесіне ауысады.
Нефрондардың 80%-ының жіңішке бөлімдері қысқа болып келеді және олар
бүйректің қыртыстыаймағында жатады. Жіңішке бөлім ілгек жасап,
қайтадан жоғары қарай бұрылып көтеріледі де, дистальды бөлімнің түзу
бөлігіне ауысады. Дистальды бөлімнің түзу бөлігі өзінің бүйрек денешігінің
тамырлы бөлігіне қарай жоғары көтеріліп иректеліп, дистальды ирек бөлікке
ауысады. Олар доғалық жинағыш түтікшклермен жалғасып, бір-бірімен
қосылып, түзу жинағыш түтікшелерге айналады. Нефрондардың 20%-ы бозғылт
аймақтың маңында орналасып, олардың жіңішке бөлімі бозғылт аймаққа
терең еніп, кері көтеріледі. Оларды бозғылтмаңы (юкстамедулалы)
нефрондары –деп атайды. Түзу жинағыш түтікшелер қыртысты аймақтағы
бозғылт сәулелердітүзеді. Бірнеше жинағыш түтікшелер бір-бірімен қосылып,
емізікше өзекшелерін жасайды. Емізікше өзекшелері бүйрек
тостағаншаларына ашылады. Несеп бүйрек тостағаншаларынан, бүйрек
сабақшалары арқылы бүйрек түбегіне, одан несепағармен қуыққа барады.
Қуықтан несепшығар өзегімен еркек жануарларда несеп-жыныс өзегімен,
ұрғашы жануарларда несепжыныс қойнауы арқылы сыртқа шығарылады.
Қан плазмасы жоғарғы қан қысымының әсерінен қан капиллярларының
қабырғалары мен бүйрек денешігінің ішкі қабаты арқылы сүзіліп, бүйрек
денешігінің қос қабатты қапшығы қуысына өтеді. Алғашқы несеп қан
плазмасынан сүзілу арқылы түзіледі. Бүйрек денешігінің тамырлы бөлігіне
артерия қаны әкелгіш артериоламен қан капиллярлары шумағына ағып келеді.
капиллярлар шумағынан артерия қаны әкеткіш артериола арқылы ағып шыцғады.
Әкелгіш артериоланың диаметрі әкеткіш артериоланың диаметріне қарағанда
бірнеше есе кең. Демек, қан капиллярлар шумағына көп мөлшерде ағып келіп,
аз мөлшерде ағып кетеді. Осыған байланысты, қан капиллярларының арасында
жоғары қан қысымы пайда болып, қан сұйығының қан капиллярларының
қабырғалары арқылы сүзіліп шығуына ықпалын тигізеді. Оның үстіне, қан
капиллярларының қабырғаларында диаметрі 70-90 нм тесіктер бар.
Капиллярлардың аралықтарында перициттер жұлдызша тамырлараралық
(мезангиальды) торшалар болады. Олар өсінділерімен капиллярлар
эндотелиоциттеріне жанасып жатады. Бүйрек денешігінің ішкі қабатын
құрайтын тым жұқа (бірқабатты жалпақ эпителий) эпителий торшалары
–подоциттер де, капиллярлар эндотелиоциттеріне сыртқы жағынан тығыз
жанасып жатады. Олардың аралықтарында тек негіздік жарғақ қана қалады
[3,4,5,6].
Пішіні жалпақ келген өте жұқа подоциттердің көптеген өсінділері
болады. Подоцит денесінен таралатын біріншілік өсінділерден
(цитотрабекулалардан) көптеген ұсақ екіншілік өсінділер (цитопдийлер)
таралады. Әр бір подоцит өсінділерінің жалпы ұзындығы 1-2 мкм болады.
Подоциттерің өсінділері бір-бірімен ілгектене ілінісіп байланысып,
араларында торшааралық саңылаулары бар күрделі сүзгі торлы құрылым түзеді.
Тесікті капиллярлар эндотелий мен саңылаулы тесікті подпциттер аралығында,
гликопротеид мен талшықтар торынан құрылған негіздік жарғақ ғана қалады.
Міне, осы эндотелийден, негіздік жарғақтан және подоциттерден түзілген
сүзгі тор арқылы қан плазмасы сүзіліп, алғашқы несепке айналады да,
бүйрек денешігі қуысына өтеді. Қалыпты жағдайда бұл сүзгі арқылы
белоктардың ірі молекулалары өтпейді, тек альбуминдер өтеді. Бүйрек
денешігі қапшығының сыртқы қабаты бірқабатты жалпақ эпителийден
тұрады.ол нефронның проксимальды бөлімі қабырғасына жалғасады.
Проксимаальды бөлімнің жоғары ирек бөлігі бүйрек денешігі қапшығының
сыртқы қабатынан басталады. Ол бүйрек денешігі маңында иректеліп,
бүйректің қыртысты аймағы затынан бозғылт аймаққа қарай төмендеп, түзу
бөлікке ауысады. Проксимальды өзекшенің қабырғасын бірқабатты текше
тәрізді эпителий құрайды. Оның орташа диаметрі 60 мкм. Эпителиоциттердің
апикальды бетінде плазмолеммадан түзілген микробүрлер және олардың
астындағы цитоплазмада лизосома тәрізді көпіршіктер болады. Торшалардың
базальды бөлігінде тігінен тізбектеле орналасқан митохондриялар мен
олардың аралықтарындағы қатпарларынан базальды жолақ түзіледі.
Эпителиоциттердің апикальды бетіндегі микробүрлер мен көпіршіктер
эпителий торшаларының алғашқы несеп құрамындағы организмге керек заттарды
белсенді түрде кері сорып, қосымша қорытып жатқандығының, ал торшалардағы
базальды жолақ, керісінше, эпителиоциттердің зат алмасу процесі нәтижесінде
түзілген соңғы ыдырау өнімдерін қосымша несеп құрамына шығаратындығының
белгісі. Демек, проксимальды өзекшеде алғашқы несептің құрамындағы керекті
заттар кері организмге сорылып (реабсорбция), керек емес ыдырау өнімдері
қосымша несеп құрамына шығарылады. Реабсорбция арқылы проксимальды өзекше
қабырғасымен алғашқы несептен судың 85%-ы, глюкоза, керекті электролиттер,
амин қышқылдары, витаминдер кері сорылады.
Жіңішке бөлімді проксимальды бөлімнің төмендеген түзу бөлігі түзеді.
Оның диаметрі 13-15 мкм, қабырғасын бірқабатты жалпақ эпителий құрайды. Бұл
бөлімде негізінен су кері сорылады.
Дистальды бөлімнің түзу бөлігінің диаметрі 20-50 мкм, қабырғасы
бірқабатты текше тәрізді эпителий құрайды. Ол жіңішке бөлімнің өрлеме
жалғасы. Өрлеме дистальды түзу өзекше өзінің бүйрек денешігіне қарай
көтеріліп, оның маңында ирек дистальды бөлікке айналып, жинағыш түтікшемен
жалғасып кетеді. Дистальды бөлім өзекшелерінде натрий және калий
тұздарының электролиттері сорылады [4,5,6].
Нефрон ілгегін төмендеген түзу проксимальды өзекше, жіңішке бөлімнің
төмендеген және өрлеме өзекшелері, дистальды бөлімнің өрлеме өзекшесі
құрайды.
Жинағыш түтікшелер басталар бөлігінің қабырғасы бірқабатты текше
тәрізді эпителийден, төменгі бөліктерінің қабырғасы бірқабатты призма
тәрізді эпителийден тұрады. Жинағыш түтікшелерге құрамында тұзы аз
гипотониялық несеп ағып келеді. Себебі: электролиттер жинағыш түтікшелер
қабырғасының сыртында жиналады. Осының нәтижесінде жинағыш түтікшелер
қуысындағы сұйық несептен, су кері қанға сорылып, нағыз несеп түзіледі.
Юкстагломерулалы кешен несеп бөлуге қажет қан қысымын реттейтін және
су мен электролиттердің кері сорылуына ықпалын тигізетін ренин гормонын
бөледі. Аталған кешенді дистальды өзекшенің тығыз дағы, әкелгіш артериола
қабырғасындағы эпителий тәрізді ( юкстагломерулалы) торшалар, әкелгіш және
әкеткіш артериолалар аралығындағы торшалар (Гурмагтиг торшалары) құрайды.
1.2 Бүйректің қызметі мен қанмен жабдықталу ерекшеліктері
Бүйректің қанмен жабдықталуында да айтарлықтай ерекшеліктер бар.
Қыртыстық қабатта жіңішке артерия тамырлары Шумлянский-Боумен капсуласына
кіріп, онда ұзындығы 0,5 мм шамасында 30-50 капиллярларға тарамданады да,
мальпигий шумағын құрайды. Бұл тамырды қанды әкелуші тамыр деп атайды.
Аталған капиллярлар жинала келіп қанды әкелетін артериялар құрайды. Осы
тамырдың диаметрі қан әкелуші тамырлардан 2 есе тар келеді. Шумақтан
шыққын тамыр ирек түтікшелер мен Генле ілгегі тұсында қайтадан тарамданып,
екінші рет капиллярлар торын құрайды. Осыдан кейін ғана капилляр
тамырларындағы қан вена торына жиналып, одан бүйрек венасына барып
құяды. Шумақ кпиллярында қан қысымы басқа орган капиллярларындағы
қысымнан әлдеқайда жоғары . Оның себебі әкетуші тамырлардың диаметрінің
тарлығында және оның қайтадан капиллярларға таралуында. Сонымен қатар
бүйрек артериясы тікелей құрсақ қолқасынан басталады да, ол қысқа келеді [
3,4,5].
Бүйрек қанмен жақсы жабдықталады, басқа органдарға қарағанда оған қан
20 есе көп келеді. Мысалы: адамның әр бүйрегіне минут сайын 750мл қан
келеді. Бір тәулікте бүйрек тамырларынан 1700 л қан өтіп, оның 170 л
қыртыстық қабаттағы мальпигий шумақтарында сүзіледі. Адам организміндегі 5
л қан тәулігіне бүйректен 200-300 рет өтеді. Салмағы 90-100 кг шошқа
бүйректерінен тәулігіне 1,5 мың л қан сүзіледі.
Адамның екі бүйрегінде 2 миллионнан аса, ірі қарада -8 млн, шошқада
-1,5, қойда -1млн нефрон болады. Нефрондардың ішкі бетінің жалпы ауданы
адамның екі бүйрегінде -4-6м², ірі қарада-39,5, шошқада -7,2, қойда
-3,5м². Әрбір нефронның ұзындығы 30-50 мм, ал олардың жалпы ұзындығы
адамда 60-70 километрге жетеді.
Бүйректің негізгі қызметі –зәр (несеп) түзу. Зәр түзу екі кезеңнен
–сүзу және қайта сору, тұратын күрделі физиологиялық процесс.
Зәр түзу процесі Шумлянский-Баумен капсуласына қанның сұйық бөлігінің
сүзіліп өтуінен басталады. Осының нәтижесінде капсула қуысында коллоид
затардан тазартылған , құрама жағынан қан плазмасына ұқсас сұйық
–алғашқы зәр пайда болады. Капсула қабырғасынан қанның сүзілуіне шумақ
тамырларының жоғары қысым тудыратын (70-90мм) құрылыс ерекшеліктері мен
ондағы ерекше ұсақ саңылаулар ықпал жасайды. Бұл тесіктер арқылы
мальпигий шумағынан молекулалық салмағы 70000-нан артық заттар өтпейді,
сондықтан алғашқы зәр құрамында белок болмайды, оны белоксыз ультрафильтрат
деп те атайды (соңғы кезде ультрафильтрат құрамында аз мөлшерде белоктар
да болады деген ұғым қалыптаса бастады). Плазма құрамындағы коллоидтар
(негізінен белоктар) тудыратын онкостық қысым (с.б. 30 мм) алғашқы зәрдің
сүзілуін қиындатқанмен, мальпигий шумағындағы қан қысымы (70-90мм)
плазма коллоидтарының суды ұстау қабілетінен жоғары болады. Осы екі
қысымның айырмасын (40-60мм) сүзілу қысымы деп атайды. Шумлянский-Боумен
капсуласына сұйық шумақ капилляры мен капсула ішіндегі қысым теңескенге
дейін сүзіледі.
Тәулігіне өте көп мөлшерде алғашқы зәр түзіледі, мысалы, сиырда 540-
1800 л. Бұл бүйректің қанмен өте мол жабдықталғанында ғана мүмкін
болатын жағдай. Сиыр тәулігіне 15 л зәр бөлсе онда оның бүйрегінен
18000л қан өту керек. Демек, әрбір 6-10 литр қаннан 1 литр алғашқы зәр
түзіледі .
Капсуладағы алғашқы зәр ирек түтіктер жүйесіне түскеннен кейін зәр
түзудің екінші кезеңі –қайта сору басталады, да, судың көп мөлшері,
кейбір еріген тұздар, амин қышқылдары , глюкоза т.б. кері сіңіп қанға
өтеді. Қайта сору процесі бүйректің несеп жүретін түтікшелерін құрайтын
эпителий клеткаларының спецификалық активті жұмысы арқылы іске асады.
Электронды микроскоптық зерттеулерге қарағанда нефрон түтікшелерінің
ішкі бетінде ащы ішектегі сияқты микротүктер болатын көрінеді, әрбір
клетка бетінде 6500 микротүк орналасады. Олар түтікшелердің ішкі беттік
ауданын 40 есе өсіреді де, оның жалпы ауданы малда 40-50 м² ауданға
жетеді. Ондай морфологиялық ерешеліктер қайта сору процесінің қарқынды
жүруіне мүмкіндік береді. Арнаулы зерттеулер 100 л алғашқы зәрдің
98,5 литрі кері сорылатынын көрсеткен.
Қазіргі кезде натрий , глюкоза, амин қышқылдары және кейбір заттардың
активті механизм әрекетімен сорылатыны дәлелденді. Хлоридтер мен су
пассивті түрде осмос және диффузия заңдылықтарына сәйкес сорылады.
Активті тасымалдау механизмі нефрон түтікшелері проксимальдық бөлігінде
шоғырланады, ал түтікшелердің дистальдық бөлігінде заттар жәй диффузия
түрінде тасымалданады. Активті тасымалдау механизмінің әсерімен
түтікшелердің қуысына консентрация градиентіне қарсы түрлі иондық
қосылыстар –холин, гистамин, гуадинин, тиамин, серотинин т.б. өтеді.
Аталған ионды қосылыстарды тасымалдауда бүйрек түтікшелері мен
мембранасындағы өте белсенді Na+ және K+ тәуелді аденозинүшфасфатаза
ферменті маңызды рөл атқарады.
Сонымен қатар бұл мембранада басқада органикалық заттардың
тасымалдауын қамтамасыз ететін активті тасымалдау жүйесі орналасады.
Алғашқы зәрден глюкозаның, натрийдің, калийдің, кальцийдің және басқа
заттардың бүйрек ткані мен қанға кері сорылу нәтижесінде ұлпалық
сұйықтықтағы осмостық қысым жоғарылап, алғашқы зәрдің осмостық қысымы
төмендейді. Осының салдарынан су алғашқы зәр құрамынан ткань сұйығымен
қанға өте бастайды. Нефрон түтікшелерінен өту үстінде алғашқы
зәрдің құрамы өте қатты өзгереді. Мысалы, мочевинаның конценртациясы
60 есе, аммияк-40, фосфаттар-30, несеп қышқылы-25 есе өседі. Бұл бүйрек
түтікшелері клеткаларының алғашқы зәр түзуде белсенді рөл
атқаратынының дәлелі.
Бүйрек түтікшелерінің белсенді әрекетін қан плазмасы мен зәр
құрамындағы сульфаттардың мөлшерін салыстыра отырып анықтауға болады.
Алғашқы зәрдің құрамындағы затарды екі топқа бөлуге болады: шығару
табалдырығы жоғары және шығару табалдырығы төмен. Бірінші топтағы
заттарға алғашқы зәрден қанға кері сорылатын қосылыстар (қант, хлоридтер,
фосфаттар, калий, кальций, натрий, несеп қышқылы) жатады. Бұл заттар соңғы
зәрде тек қана олардың қандағы концентрациясы шамадан тыс
жоғарылағанда ғана байқалады. Мысалы, алиментарлық гипергликемия, диабет
ауру салдарынан зәрде қант пайда болады. Бүйрек түтікшелерінен қанға
қайта сорылмайтын заттар шығару табалдырығы төмен заттар деп аталады.
Оларға сульфаттар, креатинин, мочевина жатады. Бұл заттар организмнен
толығымен ақырғы (нағыз) зер құрамында шығарылады.
Зат алмасу өнімдерін (мочевина, несеп қышқылы, индикан, уробилин т.б.)
бөлумен қатар бүйректе синтетикалық процестер де жүреді. Мысалы,
гиппур қышқылы қанда жоқ, ол бүйрек ұлпасында түзіліп, зәр құрамына
кіреді. Зәр құрамындағы аммиактың, креатининнің де көп мөлшері
бүйректің өзінде түзіледі. Демек, зәр түзілу процесі тек қана сүзу және
қайта сору негізінде жүрмейді, ол бүйрек клеткаларының белсенді
әрекетінің нәтижесінде атқарылатын процесс. Секреторлық қызметтің
арқасында бүйрек арқылы организмге енген дәрі-дәрмектер шығады. Белсенді
секреция нәтижесінде түтікше маңындағы капиллярлардағы қаннан нашар
немесе тіпті сүзілмейтін затар шығарылады.
Бүйректің экскрециялық қызметін клиренс (тазалау) деген түсінікпен
сипаттайды. Бүйрек клиренсін бір минут ішінде белгілі бір заттар
тазарған плазма мөлшерімен (мл) анықтайды. Клиренсті анықтау үшін
белгіленген заттың зәр мен плазма құрамындағы мөлшерін және минуттық
диурезді (түзілген зәрді) біліп, мына формуламен есептейді: C=Vv:P,
мұнда, C –клиренс (млмин); V –заттың зәрдегі мөлшері; v –минуттық диурез
(мл); P –заттың плазмадағы мөлшері [5,6,7,8].
Бүйректе көптеген биологиялық белсенді заттар да түзіледі, олар
мыналар:
1.Ренин гормоны, оның секрециясы бүйрек артериясындағы қан қысымы
төмендесе, қандағы натрий иондарының мөлшері азайса күшейеді. Бұл зат қан
тамырлары арнасын тарылтып, қан қысымын жоғарлатады.
2.Эритрогенин, ол плазмадағы эритропоэтиногенді эритроэтинге
айналдырады.
3. Кининогенин, ол нефрон түтікшелерінің дистальдық бөлігіндегі қалың
дақ аймағында түзіліп, кининогенді кининге айналдырады.
4. Медуллин (простагландин А2),бүйректің бозғылт қабатында түзіліп,
бүйректегі қан айналуды жақсартады, қанның бүйректегі қыртыстық және
бозғылт заттардың арасында таралуын реттейді, натрий иондарының бөлінуін
арттырып, ангиотонзин ІІ-нің тамыр тарылтар әсерін төмендетеді, тамырларды
кеңейтеді (антигипертензивтік әсер етеді).
Урокиназа –плазминоген әрекетін жандандырады (фибринолиздік фактор).
Д 3 дәрмендәрісі –бүйрек түтікшелерінде кальций мен анорганикалық
фосфордың реабсорбциясын реттейді. Оның бүйректе түзілетін туындылары
кальцийдің ішектен сорылуын жақсартып, сүйектің қатаюына ықпал етеді.
1.3 Нефросклероз ауруының дамуы, клиникалық белгілері, емі
Нефросклероз –Nephrosclerosis. Бүйректердің артериолдары жарақаттанып,
дәнекер тінмен өсіп, паренхимасының өлі еттенуінің салдарынан
олардың несеп түзу және шығару процестерінің бұзылуымен
сипатталатын ауру. Ірі қарада жиі кездеседі.
Себептері. Ауру асқынған нефриттер мен нефроздың соңғы стадиясы
деп қарау керек. Көп жағдайларда дәрігерлер зәр шығару ағзаларының
ауруларын уақытында анықтамағанда, ол аурулар нефросклерозға айналғанда
ғана біледі. Құрамында қышқылы көп азық, көп мөлшерде жем, ұзақ
уақыт улану; қышыма, экзема, қотырлар аурудың себептеріне жатады .
Дамуы. Бүйрек шумақтарындағы, өзектеріндегі эпителийлердің бүлінуі
нефрондардың өлінуін туғызады. Бүйректердегі қан айналысының
нашарлауы оның паренхимасындағы зат алмасуын бұзады. Осының
салдарынан өлген нефрондардың орнына дәнекер тіндердің өсуі
үдейді. Шумақтар мен өзектер қысылады, өлі еттенеді. Олардағы
сүзілу, реабсорбция процестері бұзылады, не тоқтайды. Бүлінбеген
бөліктерде қан айналысы күшейе түседі де, жалпы қан айналысы
бұзылады. Ренин, ангиотензин 2 көп түзіліп, қанға сіңеді. Ол барып
қанның қысымын жоғарлатады, жүрек еттері қалыңдайды (гипертрофия).
Екінші жағдайда ренин ферменттердің әсерімен қанның сары суындағы
гемоглобинмен қосылып гипертензин түзеді. Олда жоғарыдағыдай әсер
етеді. Бұл өзгерістер жүрек пен қан тамырларының қызметтерін
нашарлатады, сұйықтардың жиналуынан ісіктер пайда болады.
Бүйректердегі бөлу процесі бұзылғандықтан организмде қышқылдар
шоғырланып ацидоз дамиды. Осы өзгерістердің барлығы уремиялық
синдромды тудырады.
Өлекседегі өзгерістер. Бүйректердің көлемі кішірейген, тығыз,
сырты бұдырланған. Капсуласы паренхимасына жабысып қалған. Бүйректерді
кескенде оның әр жерінде сұрғылт-сары, ақшыл түсті дақтарды
байқауға болады. Кейде сұйыққа толы қуыстар кездеседі. Гистологиялық
тексерулерде бүйректердің сау жерлерімен қатар дәнекер тін өскен
бөліктерін анық көруге болады. Өліеттенген жерлерге әк тұзы сіңіп
қатаяды –петрификация [5,6,7,8].
Клиникалық белгілері. Ең негізгі белгісі –полиурия. Зәрдің бөлінуі
қалыпты жағдайдағыдан 2-3 еседей көбейеді. Бүйректердің консистенциясы
қатты, сырты бұдырланған, ауырсынғандық байқалмайды. Ауру мал жәй
қозғалады, жылдам шаршайды, тәбеті жоқ. Бірте-бірте арықтайды. Қайта-
қайта су іше береді. Иттер құсады, терісі қышиды. Кілегей қабықтары
бозарған, дененің төменгі жақтарында әртүрлі көлемді ісіктер
анықталады. Ас қорыту жүйесінің ағзаларында қабыну процесінің
белгілері байқалады. Жүрек пен қан тамырларының жеткіліксіздігінің
белгілері: тамырдың соғысы жиі, артерияда қанның қысымы жоғары,
жүректің көлемі ұлғайған, жүрек түрткісі күшейген, шашыраңқы; бірінші
сазы ақырын, күңгірт; ал екінші сазы р.о. аортада қатты естіледі.
Бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігі полиуриямен; несеп
тығыздығының төмендеуімен; несепте белок, эпителий лейкоциттер, бүршікті-
гиалинді цилиндрлер және эритроциттердің болуымен сипатталады. Қанда
азот қалдығы мен хлоридтер көбейеді .
Барысы. Ауру айлап, тіпті жылдап созылуы мүмкін. Асқынған ауыр
түрі өлім-жітіммен аяқталады. Ұзаққа созылған аурудан мал арықтап
барып өлуі де мүмкін.
Ауруды анықтау үшін ауру мал туралы мағлұматқа(анамнез), негізгі
клиникалық белгілеріне , қан мен несепті лабораториялық тексерудің
нәтижелеріне сүйенеді.
Саралау. Ауруды қантты және қантсыз диабеттерден ажырата білу
керек. Бұл ауруларда полиуриямен сипатталады, бірақ несепте белок
болмайды және бүйректердің жеткіліксіздігінің белгілері білінбейді.
Емі. Ауру малға жақсы жағдай жасап, аурудың белгілеріне қарсы
дәрілер қолданылады. Ас қорыту жүйесінің аурулары мен жүректі
емдейді. Зәр шығаруды үдететін теофилин, темисал, меркузал дәрілерін
қолданады. Венаға 20-40 %-ды глюкоза ерітіндісін жібереді.
Сақтандыру. Нефрит және нефроз ауруларын уақытында дұ емдеу керек.
Малдарды суықтықтан, уланудан сақтандыру керек.
Зат алмасу процесіндегі пайда болатын метаболиттердің қалыптан тыс
шоғырлануы организмді уландырып, торшалардың тіршілігін жояды. Сондықтан
да ондай заттар жинақталмай уақытында организмнен шығарылып отырылуы
қажет. Ондай бөлу ағзаларына бүйректер, тері бездері, өкпе және
ішектер жатады. Солардың ішінде зәр шығару ағзаларының атқаратын
қызметтері өзгеше. Организмде зәрдің түзілуінде өзара тығыз
байланыстағы 3 процесті байқауға болады:
1.Бүйректердің шумақтарындағы ультрасүзілу процесі;
2.Реабсорбция –қайта сору процесі;
3. Проксимальды, дистальды бөліктердегі секреция.
Бүйректер арқылы жүректің минуттық қанының көлемінің 14-15
мөлшері өтеді.
Зәрдің тәуліктік мөлшері: ірі қарада-6-12л, жылқыда-3-6л, шошқада-2-
4л, түйеде-8-15л, қой мен ешкіде-1,5-2л, итте-0,5-1л (адамда-0,8л).
Зәрде қанға қарағанда мочевина 70, аммияк40, фосфаттар-30,зәр қышқылы
25 есе көп [6,7,8,9].
Бүйректердің мальпигий шумақтарында су мен минерал тұздар сүзіледі.
Ирелеңденген өзекті жолдарда мочевина, зәр қышқылы, аммияк сияқты
ереше заттар секрет ретінде бөлініп шығады.
Зәрдің 96-ы су, 4-і құрғақ заттар. Олар органикалық және
органикалық емес заттардан тұрады. Органикалық заттарға жататыны:
мочевина, зәр қышқылдары, аммияк, аденин, гуанин, ксантин,
гипоксантин, пурин негіздері; креатинин, гиппур қышқылы, эфир күкірт
қышқылы.
Органикалық емес заттар: хлорлы, күкірт және фосфор қышқылды
тұздардан құралған.
Зәрдің сарғыш түсі урохром, уробилин, уроэтрин пигменттеріне
байланысты болады. Алғашқы түзілген зәр 1-ші –провизорлы несеп, ал
реабсорбциядан кейінгі 2-ші –дефинитивті несеп деп аталады.
Зәр шығару ағзаларының негізгі атқаратын қызметтері: осмостық қысымды
реттейді; организмде судың тепе-теңдігін сақтайды; иондардың
концентрациясын бірқалыпта ұстап тұруға әсерін тигізеді; зат
алмасуының ақырғы метаболиттерін организмнен шығарады; организмді
улы заттардан тазалайды; организмдегі тұрақтылықты –гомеостазды
сақтайды [1, 2,3,5,7,12].
Зәр шығару ағзаларына- бүйректер, бүйрек түбекшесі, несеп жолы,
қуық және несеп шығаратын түтікшелер жатады. Олардың ішіндегі ең
негізгісі бүйректер. Олар бездер мен түтікшелерге бай болып келеді.
Олардың қызметін ешқандай басқа ағзалар орындай алмайды. Егер
иттің екі бүйректерінде алып тастаса , ол ит қатты уланудан 2-3
күннің ішінде өлетін көрінеді. Ал бір бүйрек жоқ болса, қалған
екінші бүйрек оның қызметін толық қамтамасыз ете алады.
Қан бүйректерге аортадан бөлінген бүйректердің артериялары арқылы
келеді. Бүйректерде қан айналуының өзіндік ерекшеліктері бар. Онда
қан екі капилляр торларынан өтеді:
1. Мальпигий шумақтарындағы капиллярлар торы;
2. 1-ші және2-ші қатардағы ирелеңдеген өзектердегі мен Генле
тұйық тұзағының торы.
Бүйректердің өздері 2-қабаттан тұрады: сыртқы және ішкі. Сыртқы
қабатта Боумен капсуласы мен нефрондар орналасқан. әрбір бүйректе
ұзындығы 0,5- см 2 млн-ға дейін нефрондар болады.
Ішкі қабатында ирелеңдеген өзектер мен Генле (Шулян) тұйық тұзағы
орналасқан.
Боумен капсуласында 1-ші несеп , ал ирелеңдеген өзектерде 1-ші
провизорлық зәрден амин қышқылдары, глюкоза, су , минералды заттар
қанға қайтадан сорылу арқылы 2-ші несеп түзіледі. Жалпы
бүйректердегі түтікшелердің ұзындығы 70-100 км, бетінің көлемі 5-8
шаршы метр.
Зәрдің түзілу процесі 2 фазада жүреді:
1. Сүзілу фазасы. Мұнда капиллярлар мен капсуладағы қысымның
айырмашылығының салдарынан нефрондарда 1-ші –провизорлы несеп түзіледі.
Оның қан плазмасынан айырмашылығы құрамында белок болмайды. Ал
егер де белок болса, онда осы жоғарғы жағының қызметі бұзылды деп
қарау керек.
2. Реабсорбция фазасы: Ирелеңдеген түтікшелерге түскен провизорлы
несептің құрамындағы көптеген заттар қайта сорылады да, 1-ші
несептен 2-ші-дефинитивті несеп түзіледі.
90литр провизорлы несептен 1 литр дефинитивті зәр түзілетін
көрінеді. Ал 15 л зәр бөлінуі үшін бүйректер арқылы 18 мың л қан
өтуі керек екен. Жүректің әрбір жиырылысында сол жақ қарыншадан
шығатын қанның 15-30 пайызы бүйректерге түсетін көрінеді. Бүйректердің
қызметі симпатикалық және парасимпатикалық нерв жүйелері арқылы ;
альдесторон, вазопрессин, антидеуретин гормондарымен реттеліп отырады.
Сау малда бүйректері дұрыс жұмыс істегенде несеп таза, мөлдір
болады. Ешқандай тұнба болмайды. Тек жылқылардың зәрінің құрамында
көмірқышқыл, кальций тұздары болатындықтан оның түсі лайлау болып
келеді. Ал ауру малдың зәрінің физикалық және химиялық құрамдары
әртүрлі сатыда өзгеріп отырады.
Жалпы статистика бойынша клиникалық белгілері арқылы анықтағанда,
барлық ішкі жұқпалы емес аурулардың ішінде 7-15 %-на дейін зәр шығару
ағзарының ауруларына жататын көрінеді. Ал сойылған малдарды
тексергенде бұл көрсеткіш әлде қайда жоғары екендігі байқалады. Бұл
мысал ауруды тексерудің кейбір қиыншылықтарына байланысты болады.
Әсіресе әртүрлі стресс-факторлардың әсерінен организмнің жалпы
резистенттілік қабілеті төмендегенде, ондағы микроорганизмдердің
вируленттілігі жоғарылап, улы заттардың бөлінуі үдей түседі. Міне осы
улы заттар зат алмасу процесін бүлдіреді, бүйректерде қабыну
процесін тудырады.
Зәр шығару ағзаларының ауруларын екі топқа жіктеуге болады:
1.Бүйректердің аурулары –нефриттер, нефроздар, пиелонефрит,
нефросклероз.
2. Зәр шығару жолдарының аурулары –қуықтың қабынуы, тастың түзілуі,
ірі қараның гематурия ауруы, қуықтың салдануы және түйілуі.
Зәр шығару жүйесінің ауруларында кездесетін ұқсас клиникалық
белгілердің жиынтығын алты синдромға біріктіруге болады:
1.Несеп-зәр шығару синдромы: бөлінетін зәрдің мөлшерінің өзгеруіне
байланысты:
- полиурия-зәрдің қалыптан көп бөлінуі (нефросклероз);
-поллакиурия –зәрдің жиі-жиі бөлінуі (уроцистит);
-олигурия –зәрдің қалыптан аз бөлінуі (нефрит);
-анурия –зәрдің бөлінбеуі (нефрит);
-ишурия –аздап бөлінуі, не бөлінбеуі (тас түзілу ауруы) [8,9,10].
Несептің физикалық және химиялық қасиеттерінің өзгеруі:
-протеинурия –несепте белок, нефрозда көбірек , ал нефритте аздау
болады;
-гематурия –несепте қан элементтері, жіті қабыну процесінде, тас
түзіліп ауырғанда кездеседі. Қан бастапқы бөлігінде болса –несеп
жолдарының ауруларына, ақырғы бөлігінде болса –ауру қуықта, барлық
бөліктерінде болса ауру бүйректерде.
Зәр тұнбасындағы тошаларды анықтаудың ауруларды ажыратуда маңызы
өте зор. Онда әртүрлі клеткаларды анықтауға болады:
-бүйрек эпителийлері мен цилиндрлер- бүйректердің түтікшелері
жарақаттанғанда;
-жалпақ эпителийі –несеп жолдары жарақаттанғанда;
-түйіршікті цилиндрлер –жіті ауруларда;
-цилиндрлердің басқа түрлері-созылмалы ауруларда анықталады.
2. Ісіну синдромы –бүйрек ауруларының негізгі белгілерінің бірі.
Нефрозда көбірек, ал нефритте аздау байқалады.
Зәр шығару ағзаларының қызметтерінің жеткіліксіздіктерінен пайда
болатын ісіктердің жүректің қызметінің жеткіліксіздігінен болатын
ісіктерден айырмашылығы:
-жылдам және аяқ астынан пайда болады;
-алғашқыда бас жақтан басталып, артынан барып төс, бауыр, ұма,
аяқ жақтарға жайылады;
-су тәрізді жұмсақ кейде иленген нан тәрізді болады;
-бауырдың көлемі ұлғаймайды.
Ісік бас мида болғанда мал кенеттен дірілдеп-қалшылдап, құлайды.
Эклампсия ауруының белгілері анықталады. Ісік ас қорыту жұйесінің
ағзаларында болса –іш өту, ал өкпелерде болса-бронхит, көпіршіген ақпа
ағады, демікпе пайда болады.
Ісіктің дамуына негізгі үш жағдай әсер етеді: 1. бүйректердің су
мен хлорлы натрийды бөліп шығаруының бұзылуы; 2. капиллярлардың
қабырғасының сіңіру қабілетінің жоғарлауы; 3. организмдегі тіндердің
суды сіңіру ұстау қабілетінің арта түсуі [9,10,11].
Бүйрек қызметтерінің жеткіліксіздігінен болатын ісік көбінесе
дененің төменгі, аяқ жағында орналасады. Қабынудың жіті түрінде
организмдегі капиллярлардың жарақаттануларынан болады, ал нефрозда зат
алмасуының бұзылуы негізгі роль атқарады.
Нефриттен пайда болған ісіктің сұйығында нефрозға қарағанда белок
көбірек болады да, ол тығыз болып келеді.
3. Жүрек-қан тамырлары жүйесінің синдромы:
-артериядағы қанның қысымы жоғарлайды;
-жүректің сол жақ қарыншасының еті ұлғаяды;
-р.о. аортада жүректің екінші сазы қаттырақ естіледі;
-қан тамырларының қуаты жоғарлайды.
Бұл белгілер жайылыңқы нефрит пен нефросклерозда анық байқалады.
Ал нефрозда, бүйректердегі қан айналысы бұзылмаған жағдайда, бұл
белгілердің білінбеуіде мүмкін.
4.Қандағы өзгерістер. Қанның физикалық, химиялық қасиеттері мен
құрамы өзгереді:
-нефритте қанда мочевина, несеп қышқылдары, креатин, пурин негіздері
(азотемия) анықталады;
-созылмалы түрінде –гипопластикалық анемия, нейтрофилді лейкоцитоз,
эозинофилия байқалады;
-нефрозда қанның сары суы түссіз, бозарған;
-нефросклерозда –сарғыш түсті [9,10,11].
5.Уремиялық синдром организмнің азот қалдықтарымен улануымен
сипатталады. Ауур маол әлсіз, тәбеті жоқ, ұйқылы-ояу, ас қорыту
жүйесінің ағзалары қабынған, теріде қышыманың белгілері байқалады.
Ауыздан, теріден зәрдің иісі сезіледі. Мұндай өзгерістер нефриттің
ауыр түрінде, нефрозда, нефросклерозда болады.
6. Бүйректердің қызметінің жеткіліксіздігі. Зәрдің түтікше торларда
сүзілуі нашарлайды, оларда секрет бөлу, реабсорбция құбылыстары
бұзылады. Несептің меншікті салмағы төмендейді, гипостенурия. Кейде
несеп пен қанның сары суының меншікті салмақтары тең болады
–изостенурия. Полиурияның салдарынан организм сусызданады.
Өзіндік зерттеу
Мен өзімдік зерттеуде курстық жұмысымның тақырыбына сай М.Әуезов
атындағы ОҚМУ-дың Агроөнеркәсіптік факультетінің Ветеринарлық медицина
кафедрасының клиникасына нефроз ауруымен әкелінген ірі қара малын
емдедім. Жетекшім Нуралиев С. болды.
2.1 Proanamnesei
1. Амбулаторлық журналындағы тіркеу нөмірі -87
2. Емдік мекеме мекен-жайы: Шымкент қаласы,
3. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz