Ауыр жүк тартушы жылқы тұымдары

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Бұл курстық жоба «Жылқы шаруашылығы, жылқы сүтін және етін өндіру технологиясы» пәні бойынша «Ауыр жүк тартушы жылқы тұымдары» тақырыбы бойынша жазылған курстық жоба 4 кестеден, 2 суреттен, 25 беттен тұрады.

Курстық жобада кіріспе бөлімі, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, экономикалық тиімділік, техникалық қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі қарастырылған.

Нормативтік сілтемелер

МЖМБС 2. 104-68 КҚБЖ (ЕСКД) . Негізгі жазбалар.

МЖМБС 2. 01. -80 КҚБЖ (ЕСКД) . Бұйымдар мен конструкторлық құжаттарды белгілеу.

МЖМБС 2. 301-68 КҚБЖ (ЕСКД) . Форматтар.

МЖМБС 2. 601-95 КҚБЖ (ЕСКД) . Пайдалану құжаттары.

МЖМБС 2. 304-81 КҚБЖ (ЕСКД) . Сызбалық шрифттер.

МЖМБС 2. 701-84 КҚБЖ (ЕСКД) . Схемалар. Түрлері мен типтері орынға қойылатын жалпы талаптар.

Белгілер мен қысқартулар

г - грамм

кг - килограмм

л - литр

мл - миллилитр

мм - миллиметр

т. б. - тағыбасқа

т. с. с. - тағысолсияқты

№ - нөмір

% - пайыз

а. ө - азықтықөлшем

см - сантиметр

млн. - миллион

Қ - қою

С - сирек

А - азоспермия

АҚШ - Америка Құрама Штаты

Анықтамалар

Карантиндік орын - мұндай қораға шаруашылыққа басқа жақтан келген малды күтіп ұстайды.

Структура - тұқым құрылымы.

Генотип - организмнің өзара әсер ететін барлық тұқым қуалау қасиеттерінің (гендерінің) жиынтығы.

Инбредтік депрессия - кемтарлық және өшу белгілері.

Популяция - бұл өзіне тән ұқсас басқадай топтардан айрықша белгі

Менералдық азық - малға берілетін азықтың бір топтамасы.

Ақуыз-аминқышқылдарының қосындысы.

Науа -жылқыға су беретін ыдыс.

Энзим-ферменттердің екінші атауы.

Рацион-тәулігіне бір басқа есептелінген азықтардың мөлшері

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Белгілер мен қысқартулар

Кіріспе . . . 8

1 Негізгі бөлім . . . 9

1. 1 Советтік және орыстың ауыр жүк тартатын жылқылары . . . 9

1. 2 Владимир және Першерон ауыр жүк тартатын жылқылары . . . 11

1. 3 Шайр ауыр жүк тартатын жылқы тұқымы . . . 14

2 Өзіндік зерттеу . . . 15

2. 1 Ауыр жүк тартатын жылқыларды жаратып сынау . . . 15

2. 2 Ауыр жүк тартатын жылқыларды азықтандыру . . . 17

3 Экономикалық тиімділік . . . 21

4 Техникалық қауіпсіздік . . . 23

Қорытынды . . . 24

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 25

Кіріспе

Мал шаруашылығының ірі саласы -жылқы шаруашылығы. Жылқыны қазақ даласында мол өсіруге толық мүмкіншілік бар. Өйткені жылқы малын қой шаруашылығымен үйлесімді дамытудың маңызы зор. Ол әсіресе ауыл шаруашылығында пайдаланылмайтын орман-тоғайлар, өзен-көл жағалары, шөл және шөлейтті далалар мен жайылымдарда өсіруге өте қолайлы, сондай-ақ, дәнді дақылдар, егілген жерлер, әсіресе еліміздің солтүстік өңіріндегі, егін орағынан кейін масақ, күзде шыққан балауса жасыл алшындар қыста жылқыны тебіндетуге жарайды. Дүние жүзінде 250-ге тарта жылқы тұқымы мен тұқымдық тобы өсіріледі. Олар бір-бірінен шығу тегі, өнімдік бағыты, дене құрылысы мен тірілей салмағы, зат алмасуы бойынша ерекшеленеді.

Курстық жобаның өзектілігі: жүк жылқысы - жүк тасымалдау үшін арнайы өсірілетін жылқы тұқымы. Ұзақ уақыт күту, сұрыптау, іріктеу арқылы шығарылған. Жүк тасуға және ауыл шаруашылығында пайдаланылады. Жүк жылқысының ТМД аумағында кеңестік, першерон, владимир, арден, орыс, ал өзге шет елдерде шайр, бретон, т. б. тұқымдары өсіріледі. Арден жылқысы Бельгияда шығарылған. Басы үлкен, мойны қысқа, тұрқы ұзын, кеуделі келеді. Арден жылқысын будандастыру арқылы ауыр салмақты орыс жүк жылқысы шығарылды (1952) . Орыс жүк жылқысының өлшемдері: шоқтығына дейінгі биіктігі 147 - 150 см, тұрқы 157 - 162 см, кеуде орамы 184 - 200 см, жіліншік орамы 21 - 22 см, салмағы 700 кг. Жүк жылқысының ең көп тарағаны барбансон жылқысы. Айғырының шоқтығына дейінгі биіктігі 160 - 167 см, тұрқы 157 - 176 см, кеуде орамы 215 - 220 см, жіліншік орамы 26 - 28 см, салмағы 900 - 1200 кг, күтімді көп қажет ететін жылқы. Қазақстанда кеңестік жүк жылқысының айғыры қазақ жылқысын асылдандыруға қолданылады. Алынған будандар қазақ жылқысынан ірі, орташа салмағы 560 - 590 кг. Ауыр жүк тартатын жылқыларға қысқаша тоқталатын болсақ, орыс жылқысы жүрдек, жұмысқа төзімді, желісті, мықты келеді, азықты онша талғамайды. Ал советтік жылқы тұқымының айғырлары үйірге салуға, қолдан ұрықтандыруға ойдағыдай пайдаланылады. Ал першерон жылқы тұқымы тез жетіледі, басқа ауыр жүк тартатын жылқыдан гөрі ыстыққа төзімді. Владимир жылқысы желісті, жүрдек, жуас, жұмысқа төзімді келеді. Ауыр жүк тартатын жылқы тұқымдарын шығарудағы ғалымдардың негізгі алдына қойған мақсаты ірі, жүрдек, жұмысқа төзімді, мықты жылқы алу [1] .

Қазақстан Республикасы президентінің Қазақстан халқына жолдауында айтады: «Мен ел халқына өзімнің жаңа жолдауымды осы көкейкесті тақырыпқа арнаймын. Біз он бағыт бойынша міндеттер кешенін жүзеге асыруға тиістіміз». Жолдаудың оныншы бағыты ауыл шаруашылығын дамытуға арналған. Ол жолдауда былай айтылған: «Жалпы ауыл шаруашылығына байланысты кәсіпорындар санын, жалпы зауыттарды көбейту керек».

1 Негізгі бөлім

1. 1 Советтік және орыстың ауыр жүк тартатын жылқылары

Ауыр жүк тартатын жылқылар тұқымдары 18-19 ғасырларда шығарыла бастаған. Оған өндірістің және ауыл шаруашылығының дамуы себеп болды. 18 ғасырда Англия - шайыр, клейдесдал және суффольск, ал 19 ғасырда Францияда-першерон, Бельгияда-арден және барбансон ауыр жүк тартатын жылқы тұқымдары шығарылған.

Ал біздің бұрынғы ТМД елде кеңес үкіметі жылдарында совет, орыс, владимир, литва ауыр жүк тартатын жылқы тұқымдары өсіріліп шығарылған. Ауыр жүк тартатын жылқылардың маңызы зор. Олардың айғырларын жеңіл жүк тартатын жылқылармен будандастырса, одан туған құлындар желісті жылқымен салыстырғанда сүйекті және салмақты болады. Ауыр жүк тартатын айғырлар мен жергілікті биелерді будандастырғанда да жақсы нәтиже беріп жүр. Будан құлындар есейе келе күшті, денелі, ауыл шаруашылығының алуан салалы жұмыстарына еркін пайдалануға болатын жылқы болып шығады. 19 ғасырда барбансон жылқысы көп елдерге, соның ішінде Ресейге де таралған. Бельгиядан әкелінген барбансон жылқысының саны 1000-нан артық болатын. Ал 1930 жылдары Ресейге барбансон жылқыларының айғырларын әкелу тоқтатылды. Сондықтан елімізде ауыр жүк тартатын жылқылар шығару керек болды. Міне осыған байланысты Починков және Мордов жылқы зауыттарында сіңіре будандастыру арқылы алынған айғырларды пайдаланудан советтік тұқым шығарылды. Ауыр жүк тартатын советтік жылқы ірі мойны етті, шоқтығы аса биік емес, арқасы кең, қабырғасы жұмыр, аяғы жуан және түсі жирен, бурыл, болады. Айғырларының шоқтығына дейінгі биіктігі - 162 см, тұрқының қиғаш ұзындығы - 169 см, көкірек орамы-210 см, жіліншік орамы - 25см.

Бұл тұқымның айғырлары үйірге салуға, қолдан ұрықтандыруға ойдағыдай пайдаланылады. Тәжірибеде ауыр жүк тартатын жылқы мен шағылыстырған жергілікті биелерден бойы биік, ірі құлындар алынып жүр. Ауыл шаруашылық жұмыстарына пайдаланғанда өзінің төзімді екенін көрсетті. Бұлардың күшін сынағанда Завозь дейтін бие 851кг тарту күшін көрсетті. Бұл өз салмағына шаққанда 80% еді. Жұмыс қабілеттілігі: 4, 53, 0; 11, 51, 8 мин және 1138, 2 метр. Форс айғырының рекорды - 22, 5 тонна.

Аталық іздері: Румб, Режим, Жасмин, Ковбой, Флейтис.

Аналық ұялары: Рулетка, Зозали, Вьюга, Кукла.

Биелерінің төлдеткіштері 84 пайыздан астам, ал сүттілігі 3000 - 4000 литр. Рябина атты биеден 348 сауын күн ішінде 6173 кг сүт алынған.

Орыстың ауыр жүк тартатын жылқысы. Бұл жылқының тұқымы Ресейде ертеден бері өсіріліп келе жатқан арден тұқымының және Белгия мен Францияда шығарылған кейбір жылқының айғырларын пайдалану арқылы шығарылған. Осы жылқыны асылдандыру жөнінде жүргізілген жылқы жұмыстардың арқасында барып, орыстың ауыр жүк тартатын, жұмысқа төзімді жылқы тұқымы шығарылған. Бұлар көбінесе Украинада, Оралда және Сібірдің кейбір аудандарында өсірілді. Біздің елдің солтүстік аудандарында жергілікті жылқылар тұқымын ірілендіруге, оның күшін арттыруға пайдаланылады.

Бұл тұқым онша биік емес. Маңдайы, мойыны жуан, шоқтығы биік емес, арқасы ұзын, белі кейде қайқылау, сауыры кең, бөлінген, аяқтары қысқа, мықты, жал - құйрығы қою болады. Негізгі түстері - жирен, бурыл, торы, шабдар, кейде көк, қара болады.

Айғырларының өлшемдері: шоқтығына дейінгі биіктігі - 150, тұрқының қиғаш ұзындығы - 158, көкірек орамы - 184, жіліншік орамы-22см, тірідей салмағы 500-600кг.

Орыстың ауыр жүк тартатын жылқысы жүрдек, желісті, жұмысқа төзімді, мықты келеді. Бұл тұқымдар жұмысқа 18 - 20 жасқа дейін, ал асылдандыру жұмысына 25 жасқа дейін пайдалануға болады. Биелері төлшіл және сүтті келеді. Орыстың ауыр жүк тартатын жылқы тұқымы 5 жылқы зауытында және 7 зауыт бөлімшелерінде өсіріледі. Жұмыс қабілеттілігі: 5, 20, 4 және 15, 21, 9 мин; 1091, 6 метр. Аталық іздері: Лазутчик, Коварный, Горностай, Разрядник, Карауыл, Ларчик, Поденчик, МА кітабының 9 томы шығарылды [2, 3] .

Кесте 1 - Ауыр жүк тартатын жылқылардын өлшемдері мен жұмысқа қабілеттілігі

Тұқымдар

Бие өлшемдері, см

Жүкті тез жеткізу қабілеті

Шоқтығының биіктігі

Тұрқының ұзындығы

Кеуде орамы

Жіліншік орамы

Желіп (тарту күші 50 кг)

Адыммен (тарту күші 150 кг)

Тұқымдар: Совет

Бие өлшемдері, см: 159

Жүкті тез жеткізу қабілеті: 164

204

23, 8

4. 53, 0

11. 51, 8

Тұқымдар: Орыс

Бие өлшемдері, см: 148

Жүкті тез жеткізу қабілеті: 156

189

21, 2

5. 20, 4

14. 21, 2

Тұқымдар: Владимир

Бие өлшемдері, см: 158

Жүкті тез жеткізу қабілеті: 165

188

23, 5

4. 34, 4

12. 34, 2

Тұқымдар: Литва

Бие өлшемдері, см: 157

Жүкті тез жеткізу қабілеті: 160

201

23, 9

4. 45, 0

13. 20, 0

Тұқымдар: Першерон

Бие өлшемдері, см: 159

Жүкті тез жеткізу қабілеті: 166

194

23, 2

6. 00, 6

16. 02, 0

Біздің ТМД елімізде желісті жылқылардың орловтың және орыстың желісті жылқылары өсіріледі. Желісті жылқылар жергілікті жылқының сапасын жақсартуға өте пайдалы болғандықтан, шаруашылықтар оны ертеден - ақ қоға алды. Желісті жылқы жаңа жердің ауа - райына, әр түрлі өзгешеліктеріне тез көндігеді, ыстық - суыққа шыдамды келеді.

Оның айғырлары үйірге салуға, қолдан ұрықтандыруға ойдағыдай пайдаланылады. Тұқым жақсартылмаған жергілікті жылқылар мен желісті айғырларды будандастырса одан туған құлындар ірі, сымбатты, әсіресе желісті болып туады. Олардың арбаға жетуге де, салт мәнуге де болады.

Орловтың желісті жылқысы. Бұл ертеден келе жатқан тұқым, Ол ХҮІІ ғасырдың екінші жартысында, қазіргі Воронеж облысына қарайтын Херновской жылқы зауытында өсіріліп шығарылған. Орлов жылқысының тұқымын шығаруда граф А. Г Орлов және жылқы өсруші шаруа В. И. Шикин көп еңбек сіңірген. Орыстың және орловтың желісті жылқылары шыққан тегі, шаруашылыққа пайдалы қасиеттерімен сипаты және үшқырлығы жағынан біраз тайырмашылықтар бар.

Бұл ертеден келе жатқан тұқым, Ол ХҮІІ ғасырдың екінші жартысында, қазіргі Воронеж облысына қарайтын Херновской жылқы зауытында өсіріліп шығарылған. Орлов жылқысының тұқымын шығаруда граф А. Г Орлов және жылқы өсруші шаруа В. И. Шикин көп еңбек сіңірген. Орлов жылқысын өсіріп шлығаруда сол кездегі жылқылардың ең жақсы тұқымдарын пайдаланған. Тәжірибе жұмысын жүргізгенде жылқы қорада, әрі жайлымда бағылып, жем- шөп мейілінше мол берген. Тәжірибенің басты мақсаты бұл тұқымның жұмысқа жарамдылығын сынау болған. Ол үшін жылқы өсрушілер сыналатын жылқыларды жеңіл арбаға жегіп, жақын жерге сол сияқты ауыр арбаға жегіп, алыс жерлерге барып көрген. Зауытта пайдалануға тек өзінің түрі, сымбаты, жұмысқа жарамдылық сапасы жағынан жаңа тұқымға толық сай келеді деген жылқылар іріктеліп алынған. Орлов жылқысын өсіріп, жетілдіру жөнінде қолданылған осындай тәжірибелер бұдан бұрынғы уақыттарда сақталып кеген. Бұл жылқы өсіріле бастаған алғашқы күннен әрқайсысының асыл тұқымдық сапасы есепке алыны, күнделік дәптерге жазылды. Талай әдебиеттерде жарық көрді. Былайша айтқанда, таза қанды орлов жылқысының қай-қайсысы жөнінде болса да тіпті оның ата - тегіне дейін керек кезінде толық мәлімет алуға болады. Міне осындай жұмыстардың арқасында желісті орлов жылқысы дүние жүзіндегі ең жақсы асыл тұқымды жылқылардың қатарына қосылады. Орлов желісті жылқысының басы үлкен, бірақ түгі тықы, мойыны ұзын, көбінесе аққу жалпақ, сауыры құйылған шойындай тұп-тұтас, аяқ сүйектер жуан. Денесінң кемшіліктеріне буындарының солқылдақтығы, алдыңғы аяқтарының алшақтау келетіндігі жатады. Орлов желісті жылқысы ірі келеді. Оның бұл сапасының зор маңызы бар. Өйткені жергілікті жылқының орлов жылқысымен жақсартқанда, жергілікті жылқының бойын өсіру жағына көбірек көңіл бөлу керек. Орлов жылқысы өте жүрдек, желісіті. Бұдан шыққан Улов және Пилот деген екі айғыр 1600 метр желгенде өз тұқымының арасында рекорд жасады. Бұл рекордтың көрсеткіші - 2 минут 2 секунд. Ал кейін Пион деген айғыр 1600 мпетр жерді 2 минутта желіп өтіп, бұл рекордты жаңартты [4, 5] .

1. 2 Владимир және Першерон ауыр жүк тартатын жылқылары

Владимир ауыр жүк тартатын жылқы тұқымы Владимир және Ивановск облыстарындағы асыл тұқымды шаруашылықтарында жергілікті биелерді орлов, арден, суффульск, шайр және клейдесаль айғырлармен сіңіре будандастыру арқылы шығарылған. Владимир жылқысын шығарудағы негізгі ғалымдардың алдына қойған мақсаты ірі, жүрдек, жұмысқа төзімді, мықты жылқы алу. Бұны іске асыру үшін жылқыны қарқынды азықтандыру жоспарланады. Қойылған талапты дұрыс шешудің нәтижесінде 1946 жылы Владимир тұқымы болып бекітілді. Владимир жылқы тұқымының дене бітімі ірі, тұрқы ұзын және шомбал денелі, сүйектері жақсы дамыған (1 - сурет) . Басы үлкен, қыр тұмсықты, мойыны ұзын және етті, жауырыны ұзын, шоқтығы биік және ұзындау, белі түзу және кең, бөксесі екіге бөлінген, кеудесі кең, аяқтары ұзын және сіңірлі, тұяқтары үлкен, жал құйрығы қою келеді. Түсі көбнесе торы (84%), қара (10%) және жирендері (6%) аз кездеседі. Бие маңдайында қасқа, төбел, жұлдыз тәрізді белгілері болады. Аяқтарында мынадай белгілер кездеседі:ақ бақай, ақ табан, ақ тірсек. Жұмыс қабілеттілігін арттыру үшін жылқыны дұрыс азықтандыру, суару және бағып күтудің маңызы зор. Жылқыны азықтандырғанда оның қоңдылығы мен атқаратын жұмысының ауырлығын ескереді. Жұмыс аттары жарық, құрғақ, ауасы ауысатын қорада ұсталулары керек. Ат қоралары жарық болуы үшін - биіктігі 2 метрден кем емес терезелерін оңтүстікке қаратып, ауасы жеткілікті болуы үшін бір басқа келетін аумағын 30 шаршы м кем болмастай, қабырғасының биіктігін 3 метрден асырып салады. Терезесінің көлемі еден көлеміне 1:15 арақатынасынан кем болмауы тиіс. Еден саз балшықтан не асфальттан салынғаны жөн. Керме қоршауларының өлшемі - 1, 75 х 3 м, аумағы - 5, 25 шаршы м, күндізгі бөлмелерінің көлемі - 3 х 3, 5 м, аумағы - 10, 5 шаршы м етіп жасалады. Жылқы төлін әр басына 5 шаршы м келетіндей жалпы бір бөлмеде ұстайды.

Сурет 1. Владимир ауыр жылқы тұқымы

Айғырларының шоқтығына дейінгі биіктігі - 162см, тұрқының қиғаш ұзындығы - 167см, кеуде орамы - 203см, жіліншік орамы - 24, 5см, салмағы 700кг. Владимир жылқысы жүрдек, желісті, жұмысқа төзімді және жуас келеді. Бұл тұқымын асылдандыру жұмысына 18 - 20 жасқа дейін пайдалануға болады. Жүкті тез жеткізу қабілеттілігі:4, 34, 4 және 12, 34, 2 минут 1494, 1 м - 820кг.

Владимир жылқысы шомбал және негізгі типке бөлінеді. Асылдандыру жұмысы 84 Литай, 81 Ландыш, 142 Холод, 64 Август, 39 Шериф т. б. аталық іздерімен жүргізіледі. МА кітабының 6-шы томы жарыққа шықты. Алматы облысындағы Ақ-бура асыл тұқымды шаруашылық қожалығында Владимир жылқы тұқымының «Қантемир» 1988 ж, «Титаник» 1997 ж, «Гром» 1998 ж, «Британик» 2001 ж. деген айғырларымен жұмыс жүргізіліп жатыр [6, 7] .

Першерон жылқысы. Францияда өсіріліп шығарылған. Өзінің дене өлшемдерімен, дене бітімінің сомдылығымен барбансон жылқысына жақын. Бірақ жүрісі сергек, әсіресе жақсы желеді. Першерон жылқысы Қазақстанның оңтүстігіндегі кейбір жылқы фермаларында өсіріледі.

Першерон айғырларының шоқтығына дейінгі биіктігі - 160, тұрқының қиғаш ұзындығы - 167, кеуде орамы - 199, жіліншік орамы - 24, 2 см, тірідей салмағы - 620 кг (2 - сурет) .

Бұлардың күшін сынағанда Силикат дейтін айғыр 835 кг жүк тартқан. Першерон жылқысының басы үлкен, мойыны ұзын және бұлшық етті, шоқтығы мойынымен қосылып кеткен, арқасы, сауыры жалпақ, қиғаш, аяқтары орташа, тұяқтары үлкен және мықты болып келеді. Түстері көбінесе боз, көк, теңбіл көк, кейде қара. Бұл жылқы тұқымы тез жетіледі, басқа ауыр жүк тартатын жылқыдан гөрі ыстыққа төзімді.

Сурет 2. Першерон ауыр жылқы тұқымы

Биологиялық ерекшеліктері:төлшілдігі 90 - 92%, сүттілігі 2600 - 3000 л. Аталық іздері: Искода, Вьитри, Бардадым, Крок. Ат қора температурасы. Егер жұмыс аттарына арналған қораның температурасы Целси бойынша 7 - 8 градус болса, құлынын емізіп жүрген биелер қорасының температурасы 10 - 12, құлын қораның температурасы 10-12, айғырлар қорасының температурасы 8 - 10 грдус болса қалыпты деп есептеу керек. Жазды күні ат қораның іші қоңыр салқын, ал қысты күні бірқалыпты жылы болуы тиіс. Кейбір жылқы зауыттарында қораларға (әсіресе құлын қораларға) от жағылады. Бірақ мұны пайдалы деп айту қиын. Өйткені өте жылы жерде ұстаған жылқыға суық тигіш, соның салдарынан ауруға шалдыққыш келеді. Сондықтан да ат қорада малдың өзі бөлген жылуды сақтау үшін мынандай шаралар қолдану керек. Жылу сақтау үшін ат қора жалпы жылытудың да зор маңызы бар. Есік қос қабат етіліп, ешқандай саңылаусыз, тығыз жабылатын болуға тиіс. Қорның қабырғаларын сабан лаймен сылап, әрбір қыстың басында бүкіл тесік - саңылаулары бекітіліп тұруы керек. Төбесінің де қабырғаға тығыз етіліп жабылғаны дұрыс. Әртүрлі тарихи дәуірлерде жылқы тұқымдарына қойылған талаптарға байланысты олардың түрлері заман сұрауына қарай өзгеріп отырды. Мысалы, орта ғасырдағы мініс жылқыларының дене бітімі және жұмыс қабілеті қазіргі жылқы тұқымдарынан көп өзгешелігі байқалады. Мініс жылқы тұқымдары басында Орта Азияда өсіріліп шығарылған, кейін әлеументтік-экономикалық сұранысқа байланысты көп елдерге тараған. Мініс жылқыларын кеңінен әскери ат мақсатында қолданған. Сондықтан әскери аттарға қойылатын талаптарға сай жаңа жылқы тұқымдарын шығару көзделген. Батыс Еуропаның кейбір елдерінде ауыр салмақты рыцарлар жылқыларын кавалерияға бейімді жылқы түрлеріне ауыстыру жұмыстары өткізілді. Жылқы спортының дамуына байланысты ХVII-ХVIII ғ. Англияда таза текті салт мініс жылқы тұқымы шығарылды. Осы тұқымның қалыптасуымен мініс-шегу жылқылары: буденный, қостанай. жаңа қырғыз, көшім жылқы тұқымдары шығырылды [8] .

1. 3 Шайр ауыр жүк тартатын жылқы тұқымы

Шайр жылқысы (ағылш. Shіre ) - ауыр жүк тартатын жылқы тұқымы. Денесі шағын, бірақ салмағы ауыр жылқылар ірілігі мен салмағына байланысты іріктеліп, оларды Фламанд (Бельгия) ауыр жүк тартатын жылқысымен будандастыру нәтижесінде Ұлыбританияда шығарылған. Бұл тұқымды жақсарту жөніндегі 1878 жылы Ұлыбританияда құрылған “Шайр өсіру қоғамы” көп жұмыстар жүргізді. Шайр жылқысының кеудесі кең, мойны қысқа әрі жуан, басы үлкен, жотасы жалпақ, сауыр еті жақсы жетілген. Құйрық-жалы және аяғының шашақ жүні жақсы өскен, түсі әр түрлі. Орташа өлшемдері (см) : айғырының шоқтығына дейін биіктігі 165 - 175, кеуде орамы 210 - 250, жіліншік орамы 28 - 30. Салм. 1000 - 1100 кг, таңдаулысы 1700 кг. Шайр жылқысы 18 - 20 т және одан да көп жүк тартады. Ол 19 ғасырда АҚШ, Канада, Оңтүстік Америкада көп таралған. Ресейге аз әкелінген Шайр жылқысын жегуге қолданылатын жергілікті жылқыны жақсартуға, сондай-ақ ауыр жүк тартатын владимир жылқысын өсіру үшін пайдаланған. Қазақстанда өсірілмейді [9] .

2 Өзіндік зерттеу

2. 1 Ауыр жүк тартатын жылқыларды жаратып сынау

Ауыр жүк тартатын бас үйрету 1, 5 жастан бастап ұйымдастырылады. Бұл уақытта құлындарды жайлап жүгенге, тізгін мен меңгеруге, қамытқа, жеккіге, орнынан қозғалуға бұралуға және тоқтатуға үйретеді.

Ауыр жүк тартқыш жылқылардың жаратуын бас үйреткеннен кейін бастайды және күн сайын өтізеді (6 күннен) .

Ауыр жүк тартқыш жылқыларды жаттықтырғанда және сынағанда жағдайына байланысты екі топқа бөледі: ірі емес (орыс ауыр жүк тартатқышы, беларустық жеккі, жемайчю және т. б) ірі (кеңес ауыр жүк тартқышы, владимир, першерон, латвия жеккісі және т. б) .

Ауыр жүк тартқыш жылқыларды жаттықтыруды жастары бойынша топпен өткізіеді: 1, 5-нан 2 жасқа дейін; 2 жасында, 3 жасында, 4 жасында және одан да жоғары 8 ай ішінде жаттықтырады, (екі мерзіммен, 6-2 ай ұзақтығымен) ал 3 жасында және одан да жоғары жаста тек қана екі айдың ішінде 3 жастан кейін жыл бойы жылқылардын сынағы басталғанша күн сайын жұмыс күнінің жартысын пайдаланады.

Ауыр жүк тартқыш тұқымды жылқыларды келесі жұмыс түрлері бойынша сынайды:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.