Компьютерлік технология көмегімен оптимизациялау әдістері

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. Сызықтық программалау есептері
1.1. Экономика . математикалық модельдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Оптимизациялау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12

ІІ. Компьютерлік технология көмегімен оптимизациялау әдістері
2.1. MS Excel көмегімен тиімді бизнес . жоспар жасау технологиясы ... ... .15
2.2. MS Excel көмегімен оптимизациялау әдістерінің жолдары ... ... ... ... ...23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Кіріспе.
Қазіргі кезеңдегі ғылымдардың даму ерекшеліктерінің бірі - олардың эр түрлі салаларын зерттеуде математикалық әдістер мен есептеуіш техникаларының кеңінен қолданылуында. Егер бұдан бұрынғы уақыттарда математикалық амалдар мен әдістер тек астрономия, физика, химия ғылымдарында ғана қолданылып келсе, соңғы кезде бұл ғылыми жетістіктер медицина, лингвистика және экономика ғылымының көптеген процестері мен құбылыстарын зерттеуде ұтымды пайдаланылып жүр. Мұның өзі ақиқатты танып білуде әр түрлі ғылымдар саласында диалектикалық бірліктің күшейіп және теориялық көзқарастарын тереңдей түсуі деуге болады.
Соңғы жылдар бедерінде халық шаруашылығын тиімді басқаруда математикалық әдістер мен есептеуіш техникалары жиі қолданылуда. Осының негізінде еліміздің экономикасын жоспарлы түрде дамытып, еңбек тиімділігін арттырудың жаңа мүмкіндіктері пайда болды. Осы ретте қол жеткен мүмкіндіктерді қысқаша ғана атап айтсақ, олар: экономиканың даму жоспары: шаруашылықты басқару шешімдерінің нақтылығы мен дәлелділігінің артуы жоспарды іс жүзіне асыру барысында жасалынатын бақылау процестеріне ерекше жылдамдық беру.
Есептеуіш техникаларын дұрыс пайдалану үшін экономиканың әр түрлі салаларында болатын заңдар мен құбылыстардың ағымын біліп қана қою жеткіліксіз. Ол үшін шаруашылықты басқаруға қажетті барлық информациялар мен мәліметтерді белгілі бір математикалық өрнектер түрінде бейнелеу қажет. Зерттегелі отырған экономикалық процесті немесе құбылысты белгілі бір математикалық өрнектер түрінде бейнелеу дегеніміз, сол процестің немесе құбылыстың математикалық моделін құру деген сөз.
Модель құру барысында нақты экономикалық құбылыстар мен процестер абстракцияланады. Әрине, абстракциялаудың да шегі болуы қажет. Сондықтан шаруашылықтың математикалық моделін құру барысынада сол шаруашылықта болатын құбылыстар мен процестердің ең негізгі қасиеттері ғана ескеріліп, солар ғана математикалық өрнектер түрінде бейнеленеді.Қазіргі кезеңде экономиканың көптеген процестері мен құбылыстарын зерттеуде қолданылып жүрген модельдер жүйелендіріліп, математиканың «экономикалық-математикалық модельдер мен әдістер» деп аталатын дербес бір саласы болып қалыптасады. Ұсынылып отырған курстық жұмыс екі бөлімнен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Бірінші бөлімде экономиканы математикалық моделдеу және оның оптимизациялау әдісінің мәні. Екінші бөлімде MS Excel көмегімен бизнес жоспар жасау технологиясы және компьютерлік технология көмегімен оптимизациялау әдістерінің жолдары.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Сәрсенбиева Н.Ф., Аймбетова М.Т. «Нарықтық экономика есептерін моделдеу» Шымкент 2004 ж.
2.Ж.Ә.Кулекеев "Сызыктық программалау негіздері" Алматы, 1991 ж.
3.Ә.Сапарбаев, Б.Нақысбеков «Оптимизациялық есептердің модельдері», Алматы, 1996;
4.К.Әбуов Экономикалық математикалық тәсілдер", Алматы, 1992;
5.Г.А. Омарова "Экономико-математическое моделирование", Алматы, 2001;
6. М.Үсіпбаева "Кәсіпорынды басқару мен жоспарлаудың экономикалық-математикалык әдістері", Алматы, 1996;

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. Сызықтық программалау есептері

1.1. Экономика - математикалық
модельдеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Оптимизациялау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .12

ІІ. Компьютерлік технология көмегімен оптимизациялау әдістері
2.1. MS Excel көмегімен тиімді бизнес – жоспар жасау
технологиясы ... ... .15
2.2. MS Excel көмегімен оптимизациялау әдістерінің
жолдары ... ... ... ... ...23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 30

Кіріспе.
Қазіргі кезеңдегі ғылымдардың даму ерекшеліктерінің бірі - олардың эр
түрлі салаларын зерттеуде математикалық әдістер мен есептеуіш
техникаларының кеңінен қолданылуында. Егер бұдан бұрынғы уақыттарда
математикалық амалдар мен әдістер тек астрономия, физика, химия
ғылымдарында ғана қолданылып келсе, соңғы кезде бұл ғылыми жетістіктер
медицина, лингвистика және экономика ғылымының көптеген процестері мен
құбылыстарын зерттеуде ұтымды пайдаланылып жүр. Мұның өзі ақиқатты танып
білуде әр түрлі ғылымдар саласында диалектикалық бірліктің күшейіп және
теориялық көзқарастарын тереңдей түсуі деуге болады.
Соңғы жылдар бедерінде халық шаруашылығын тиімді басқаруда математикалық
әдістер мен есептеуіш техникалары жиі қолданылуда. Осының негізінде
еліміздің экономикасын жоспарлы түрде дамытып, еңбек тиімділігін арттырудың
жаңа мүмкіндіктері пайда болды. Осы ретте қол жеткен мүмкіндіктерді қысқаша
ғана атап айтсақ, олар: экономиканың даму жоспары: шаруашылықты басқару
шешімдерінің нақтылығы мен дәлелділігінің артуы жоспарды іс жүзіне асыру
барысында жасалынатын бақылау процестеріне ерекше жылдамдық беру.
Есептеуіш техникаларын дұрыс пайдалану үшін экономиканың әр түрлі
салаларында болатын заңдар мен құбылыстардың ағымын біліп қана қою
жеткіліксіз. Ол үшін шаруашылықты басқаруға қажетті барлық информациялар
мен мәліметтерді белгілі бір математикалық өрнектер түрінде бейнелеу қажет.
Зерттегелі отырған экономикалық процесті немесе құбылысты белгілі бір
математикалық өрнектер түрінде бейнелеу дегеніміз, сол процестің немесе
құбылыстың математикалық моделін құру деген сөз.
Модель құру барысында нақты экономикалық құбылыстар мен процестер
абстракцияланады. Әрине, абстракциялаудың да шегі болуы қажет. Сондықтан
шаруашылықтың математикалық моделін құру барысынада сол шаруашылықта
болатын құбылыстар мен процестердің ең негізгі қасиеттері ғана ескеріліп,
солар ғана математикалық өрнектер түрінде бейнеленеді.Қазіргі кезеңде
экономиканың көптеген процестері мен құбылыстарын зерттеуде қолданылып
жүрген модельдер жүйелендіріліп, математиканың экономикалық-математикалық
модельдер мен әдістер деп аталатын дербес бір саласы болып қалыптасады.
Ұсынылып отырған курстық жұмыс екі бөлімнен қорытынды және пайдаланылған
әдебиеттерден тұрады. Бірінші бөлімде экономиканы математикалық моделдеу
және оның оптимизациялау әдісінің мәні. Екінші бөлімде MS Excel
көмегімен бизнес жоспар жасау технологиясы және компьютерлік
технология көмегімен оптимизациялау әдістерінің жолдары.

І. Сызықтық программалау есептері

1.1. Экономика - математикалық модельдеу.

Алдымен модель деп нені айтамыз соған аздап түсінік бере кетелік.
Қарапайым тұрғыдан қарағанда модель деген әркімге таныс. Мысалы, ойыншық
ұшақ - кәдімгі ұшақтың моделі, ойыншық ат-аттың моделі бола алады. Бұл
сияқты модельдерді оқырмаңдар күнделікті өмірде көп кездестіреді.
Күнделікті тұрмыста аз кездесетін модельдер де бар, оңдай модельдерді кейде
әр түрлі етіп көрсетуге болады. Мәселен, табиғаттың моделін (пейзаждың
моделін) сурет, жоспар немесе географиялық карта түрінде көрсетуге болады.
Модель дегеніміз объектінің (жүйенің) белгілі бір өзара байланыстары
бар және оның қызметі мен дамуын сипаттайтын элементтер комплексінің шартты
бейнесі. Модель процестің мағынасын жинақты түрде сипаттауға комектеседі.
Құрылған модельден зерттелетін процестердің мазмұнын көруге болады.
Модельдер негізі үш топқа бөлінеді: физикалық (заттық), геометриялық
(бейнелеу) және математикалық.
Физикалық модельдер. Мұнда түпнұсқаның сыртқы ұқсастығы сақталады және
физикалық құбылыстар мен процесстердің зерттеуге қажетті қасиеттері мен
ерекшеліктері бейнеленеді. Физикалық модельдің мысалына коңдитер өндірісін
үздіксіз сызығының үлгісін алуға болады. Үздіксіз сызық макетінің
кішірейтілген түріне сызықтың сыртқы түрін, ағындағы өндірістік құралдардың
орналасуын және сол құралдардың технологиялық процестегі өзара әсерлесуін
керсету керек. Бұл модельге әртүрлі эксперименттер жүргізіп техникалық және
экокномикалық тиімділігін тексеруге болады.
Геометриялық модельдер, Бұл модельдер зерттелетін түп нұсқаның
геометриялық ұқсастығын көрсетеді. Геометриялық модельдерге суреттер,
сызбалар, графиктер, жоспарлар және жобалар жатады, олар зерттелетін
объекті мен құбылыстың геометриялық формаларын көрсетеді. Объектінің
құрылған сызбалары мен желілері, ол ішкі құрылыстары мен ұйымдастыру
бөлімдерінің байланыстарын көруге мүмкіңдік береді.

Матсматикалық модельдер. Математикалық модель деп зерттелетін объекті
мен процестің қасиеттері, ерекшеліктері және сипаттамалары теңдеулер,
теңсіздіктер жүйелері және функция аркылы көрсетілтенді айтады.
Математикалық модельді құру процесін математикалық модельдеу деп айтады.
Көптеген математикалық модельдер әмбебап болып келеді, яғни әртүрлі
жүйелерді зерттеуге қолданылады. Математикалық модельдер қарастырылатын
құбылыстар мен процестердің сандық заңдылықтарын анықтауға, сипатталатын
факторлардың тәуелділігі мен өзара байланысын табуға мүмкіңдік береді.
Математикалық модельдердің дамуына өте күрделі есептеулерді жүргізетін
электроңды-есептеуіш машиналарының көбеюі зор ықпал етеді.

Ғылым мен техниканың өсуіне, кибернетика мен электрондық есептеу
машиналарының жоспарлау және басқару мәселелеріне кеңінен пайдалануына
байланысты кейінгі жылдары экономикалық-математикалық модель деген термин
көп қолданылып жүр. Мұны экономикалық процестердің математика тіліңде
жазылуы деп қарастыруға болады. Бұл жағдайларда модельге кірген
математикалық символдардың, коэффиценттердің барлығының экономикалық мәні
болуы қажет. Экономикалық-математикалық модельдер формула түрінде де,
матрица түріңде де берілуі мүмкін.
Экономикалық-математикалық модельдер болашақты жоспарлау мен
болжауға пайдаланылады. Мұндай жағдайда модель оның негізінде қойылған
белгілі бір экономикалық алғы шарттарға сәйкес экономикалық процестердің
ағымын көрсетеді. Жоспарлау мен болжау модельдерінде алғы шарттарды дұрыс
таңдау ерекше маңызды роль атқарады. Модель есептің шарты дұрыс қойылған
кезде ғана нақты жүйелердің құрылысы мен функциясын дұрыс сипаттайды.
Экономикалық-математикалық модельдер сипаттаулы және тиімді болып екіге
бөлінеді.
Экономикалық жүйелердің сипаттаулы моделі экономикалық есептерді
математикалық формула түрінде көрсетеді және жүйе жағдайы мен
оның элементтерінің байланысын тереңірек ұғып үйренуде қолданылады.
Мұндай модельдерге халық шаруашылығы және экономикалық аудандардың сала
аралық балансының матрицалық моделі жатады. Осындай типті есептің
модельдері анықталған алғашқы мәліметтері бойынша бір ғана шешімі болады.
Бұл модельдердің негізгі кемшілігі — ең тиімді шешімін іздейтін шарттың
жоқтығы.
Тиімді модельдерде экономикалық есептің мағынасы математикалық формула
түріңде жазылады және тиімді шешімі табылатын шарт функция түріңде
көрсетіледі. Бұл модельдер белгілі бір алғашқы мәліметтер бойынша есеп
шартын қанағаттаңдыратын көптеген шешімдер алуға және тиімділіктің
критерийіне сәйкес тиімді шешім алуға мүмкіндік береді. Мұндай модельдерге
өндірістік программаны, кесіп-пішуді, қоспа компоненттерін, кәсіпорынды
орналастыруды тиімділеулер, көлік есептерінің модельдері жатады. Тиімділік
модельдердің көпшілігінде тиімділіктің бір ғана критерийі қарастырылады.
Экономикальгқ-математикалық модельдерде сызықтық, сызықтық емес
тәуелділіктердің бірнеше түрлері қолданылады.
Математикалық және экономикалық модельдеу процесінің негізгі бөлігі
аппроксимация (жуықтау) - математикалық шамаларды (функция, теңдеу т.с.с.)
басқа қарапайым шамалар арқылы жуықтау болып табылады. Аппроксимацияның
көмегімен күрделі есептерді жай есептерге, сызықтық емес теңдеулерді
сызықтық теңдеулерге келтіреді.
Экономикада қолданылатын модельдердің көпшілігі сызықтық тәуелділіктен
құрылады. Сызықтық модельдерді шешудің әмбебап және тиімді әдістерінің
зерттеліп дайындалуына сәйкес олар кеңінен тараған. Бірақ экономикадағы
тәуелділіктер көбінесе сызықтық емес болып келеді. Мысалы, кәсіпорындағы
өнім өңдіруді арттыру, сол өнімді өндіруге жұмсалатын шығынды арттыру деген
сөз емес. Соңдықтан сызықтық емес модельді аппроксимациялағаңда модельдің
экономикалық мағынасы өзгеруі мүмкін.
Берілген мәліметтердің не ақпараттардың мазмұнына, есептердің қойылу
шарттарына байланысты модель статистикалық және динамикалық болып екіге
бөлінеді.
Модельденетін объектінің белгілі бір уақытқа немесе уақыт аралығына
сәйкес қасиеттерін сипаттайтын экономикалық-математикалық модельдер
статистикалық деп аталады.
Экономикалық процестердің белгілі бір уақыт аралығындағы өзгерістерін
зерттейтін модельдер динамикалық деп аталады. Халық шаруашылығының
салааралық балансының динамикалық моделі, динамикалық программалау
модельдері кеңінен тараған.
Экономикалық-математикалық модельдер сонымен қатар детерминистикалық,
ықтималдық және анықталмағандықты есепке алатын модельдер болып бөлінеді.
Детерминистикалық (латынша determine — определяю, анықтау) модельдер
дегеніміз барлық параметрлері және сыртқы айнымалылары бірге тең
ықтималдылықпен анықталатын модельдер.
Ықтималдық модельдерде параметрлер мен сыртқы айнымалылар немесе олардың
белгілі бір бөлігі тиісті ықтималдылықтың үлестіруімен сипатталады.
Анықталмағандықты есепке алатын модельдерге ықтималдық теориясының
заңдарын қолдануға болмайды.

Экономикалық-математикалық модель жасау технологиясы өзара байланысқан
бірнеше кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең - есептің қойылуы. Бұл кезең зерттеудің мақсатын
анықтаудан басталады. Нақты экономикалық жүйелерді зерттеудің мақсаты
әртүрлі болады. Мысалы, кәсіпорын үшін өнім өндіру немесе жүк тасымалдаудың
тиімді жоспарын құру немесе берілген материалды кесіп-пішудің тиімді
нұсқасын табу қажет т.с.с зерттеудің мақсатына сәйкес жүйелерді жан-жақты
талдап, оның құрылымы мен қызметін, ерекшеліктерін ескеру қажет.
Экономикалық жүйелерді модельдеген кезде модельге есептің шешіміне әсер
ететін, яғни қойылған мақсатқа қол жеткізетін факторлардың енуі шарт.
Модельге маңызы шамалы факторларды енгізу модельденетін жүйені
күрделеңдіріп оның шешімін қиындатады. Ал екінші жағынан көп факторларды
есептемеу модельді өте қарапайым етіп жібереді және одан алынған шешімдер
қате болуы ықтимал.
Эйнштейн есептің дұрыс қойылуы оның шешімін табудан гөрі маңызды деп
есептеген.
Екінші кезең - таңдалып алынған экономикалық жүйелерге математикалық
модель құру (математикалық формализациялау). Бұл кезенде есепті өрнек
түрінде келтіру - математикалық тәуелділіктерді тендеулер, теңсіздіктер
түріңде құру жүргізіледі. Алдағы уақытта экономикалық есептердің
математикалық өрнек түрінде жазылған өрнектерін есептің моделі деп атаймыз.
Алғашқы шарттар бойынша бірден экономикалық-математикалық модель құру өте
қиын. Сондықтан алдын-ала құрылған модельдерді тексеріп, түзетуден
өткізеді.
Экономикалық күрделі жүйелерді математикалық модельдеу кезінде
қиындықтар туғызбас үшін оларды өзара байланысқан қосалқы жүйелерге бөледі.
Мысалы кәсіпорыңдағы БАЖ (басқаруды автоматтандыру жүйелері) осылай
құрылады.
Экономикалық процестерді формализациялау кезінде бұрынғы жасалған
экономикалық-математикалық модельдермен сипаттауға болатыңдығын, немесе
болмайтындығын таңдап алу қажет. Осы уақытқа дейінгі оңдаған әмбебап (жан-
жақты) немесе типтік модельдер (көлік, диета, кесіп-пішу есептерінің
модельдері) жасалған және олар әртүрлі экономикалық процестерді сипаттауда
кеңінен қолданылып жүр. Ең әмбебап модельге көлік есебінің моделі жатады,
себебі ол модельдің көмегімен тек қана жүк тасу процесін ғана емес, сонымен
бірге әртүрлі саладағы кәсіпорыңдарды, жұмысшыларды жұмыс орыңдарына
орналастыру процесін де өрнек түріңде жазып беруге болады.
Үшінші кезең-құрылған модельге сәйкес есептің шешімін алу. Бұл кезеңнің
негізгі есептерін қарастырайық. Біріншіден, модельге қажетті алғашқы
информацияларды жинау, параметрлер мен сыртқы айнымалылардың саңдық
мөлшерін анықтау қажет. Екіншіден, есептің шешімін алатын әдісті тандап алу
керек. Сандық экономикалық-математикалық әдістердің арасыңда кеңейтіп
тарағандары симплекс әдісі және потенциал әдісі болып табылады. Олар
көптеген экономикалық есептерді шығаруға қолданылады. Бұл әдістермен
шығаруға келмейтін де есептер кездеседі. Мұндай жағдайларда жүйелерді
зерттеудің эвристикалық және имитациялық әдістері қолданылады.
Эвристика грек сөзінен - табамын,ойлап табамын, ашамын) - зерттеушінің
интуициясы мен жүргізген тәжірибесіне сәйкес шешілетін әдістердің жиынтығы.

Имитация - модельдеудің мүмкіңдігін кеңейтетін жаңа бағыт болып
табылады. Имитациялық модельдеуді нақты жүйелердің модельдеріне жүргізілген
тәжірибе ретіңде түсіңдіруге болады, ал жеке алғаңца математикалық
модельдеудің көмегімен алғашқы шарттарын өзгерте отырып жүргізілетін
есептеу тәжірибесі.
Имитация (латынша - подражание - еліктеу) - жасанды құралдардың
көмегімен бірнәрсені жаңадан өндіру немесе еске түсіру.
Имитациялық модельді қолдану көп жағдайда орынды. Мысалы, жүйелердің
математикалық моделі күрделі болып және оның шешімін табатын аналитикалық
әдістер өңделмесе немесе сол әдістермен шешімін табу қиынға түссе, онда
имитациялық моделъдеу арқылы есептің шешімін қарапайым жолмен алуға болады.
Төртінші кезең - модель бойынша алынған қорытындыны тәжірибеде қолдану.
Экономикалық процестер мен құбылыстардың күрделілігі модель құруда ғана
емес, оның мүмкіндігін (экономикалық жүйелердің оның экономикалық-
математикалық моделімен сәйкестігін) тексеруде де қиындықтарға
кездестіреді. Экономикалық-математикалық әдістердің көмегімен алынған
шешімдер талданып, белгілі аралықта алғашқы ақпараттарға тигізетін әсерлері
тексеріледі. Уақыттың өзгеруіне сәйкес алғашқы ақпараттар өзгереді, сол
өзгерістердің алынатын шешімдерге тигізетін әсерін білу аса маңызды.
Экономикалық-математикалық әдістермен алынған шешімдер шаруашылық
басшыларына обьектідегі жұмыстарды дұрыс ұйымдастыруы үшін аса маңызды роль
атқарады.
Экономикалық-математикалық модельдеу проблемаларының шешілуіне көптеген
ТМД ғалымдары және шетелдік ғалымдар атсалысуда.

1.2. Оптимизациялау әдістері

Сызықтық программалау негізін 1930 жылы совет математигі Л.В.Канторович
қалады. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында АҚШ қарулы күштерінің қызметін
жоспарлау және қамтамасыз ету үшін сызықтық программалауды енгізді. 1941
жылы АКШ-та сызықтық программалаудың ең негізгі есептерінің бірі көлік
есебінің моделі жасалды.
Ал 1947 жылы американ ғалымы Дж.Данциг сызықтық программалау есептерін
шешетін симплекс әдісін ойлап тапты.
1949 жылы Л.В.Канторович пен М.К. Гавурин көлік есебін шешетін тамаша
әдіс - потенциал әдісін ұсынды. Кейінгі жылдары көптеген елдердің ғалымдары
сызықтық программалаудың дамуына өз үлестерін қосты.
Қазіргі кезеңде ғылымдардың даму ерекшеліктерінің бірі — олардың әртүрлі
салаларын зерттеуде математикалық әдістер мен есептеуіш техникаларды
кеңінен қолданылуыңда. Сондықтан да қолданбалы математика ғылымының
саласында сызықтық программалаудың маңызы өте зор. Сызықтық програмалаудың
тәсілдерін пайдалана отырып, сонымен қатар халық
шаруашылығыңда қолданатын сан алуан тиімділік есептерінің математикалық
модельдерін құрып және оларды нақты тәсілдермен шешуге болады.
Математикалық программалаудың бір бөлімі - сызықтық программалаудың
мәнін жақсы түсіңдіру үшін таңертеңгі киінудің әзіл есебін қарастырайық.
Күнде таңертең оқуға немесе жұмысқа бару үшін адам киінеді. Мысалы, ер
адам алты түрлі киім киеді деп есептейік: шұлық, бәтеңке, шалбар, костюм,
жейде және галстук. Оның мақсаты - киінуге өте аз уақыт жұмсау. Киінудің
көптеген нұсқалары бар, яғни киімдердің киілу реті әртүрлі болуы мүмкін.
Бұл жағдайда киіну нұсқаларының саны - 6 санының орын алмастыруына тең,
яғни 6!=720.
Киіну нұсқаларының жиынтығын шартты түрде 2 қосалқы жиынға бөлуге
болады.
Біріншісі - мүмкін нұсқа. Мысалы, ер адам төмендегідей нұсқада киінуі
мүмкін: шұлық, жейде, шалбар, галстук, бәтеңке, костюм.
Екіншісі - мүмкін емес нұсқа. Мысалы, бәтеңкеден кейін шұлық, галстуктен
кейін жейде киілуі мүмкін емес. Сонымен, мүмкін нұсқалардың ішінен ең аз
уақытта іске асатынын тандап алуға болады және ол ең тиімді немесе тиімді
нұсқа болып табылады.
Бұл есеп математикалық программалау есептері типтес, себебі көптеген
мүмкін шешімдері бар. Оның мақсаты мен шектеулерін қоса есептегендегі
құрылымы математикалық программалау есептерінің құрылымына сәйкес келеді.
Математикалық программалауға сызықтық программалаумен қатар құрамдас
бөлігі ретінде бүтінсанды, параметрлік, сызықтық емес, квадраттық,
стохастикалық, динамикалық программалаулар енеді. Ал айнымалыларына бүтін
сан болу шарты қойылған есептер бүтінсанды программалау есептері деп
аталады.
Математикалық программалау есептерінің мақсатты функциясы мен шектеулері
сызықтық емес болса, онда ондай есептер сызықтық емес программалау есептері
деп аталады.
Сызықтық емес программалау есептерін шешудің көптеген әдістері мақсатты
функция минимумға шығарылып және мүмкін шешімдердің облысы дөңес жиын
болған есептерге қолданылады. Мұңдай типті есептер дөңес программалау
есептері деп аталады. Дөңес программалау есептерінің ішіңдегі квадраттық
программалау есептерінде мақсатты функциялар - квадратты, ал шектеулері —
сызықты болады.
Стохастикалық программалауда есептердің тиімді шешімдері
информациялар толық белгілі емес кезде анықталады. Экономикалық есептерді
стохастикалық жолмен шығару тиімді жоспарды бір мәнді анықтамайды, ал көп
нұсқаның кез келгені ықтималдылығына байланысты тиімді болуы мүмкін.
Динамикалық программалау — тиімді программалау есептерінің бір тарауы,
көп сатылы, көп адымды есептердің тиімді шешімдерін табатын әдіс.
Сызықтық программалау есептерінің ерекшеліктері сол, онда есептің
мақсаты мен шектеулері, сызықтық функция түріңде беріледі.

Берілген сызықтық шектеулерді қанағаттаңдыратын сызықтық функцияның
экстремумын (максимумын және минимумын) есептеп табу - сызыктық
программалау есептері болып табылады.
Сызықтық прорамалаудың дамуы экономикамен тығыз байланысты. Әрбір
кәсіпорын үшін өндірістің түрлі нұсқаларын жоспарлауға болады. Сол жоспарға
сәйкес өндірілген өнім, одан алынған пайда әртүрлі болады. Кейбір
көрсеткіштердің шамасына сәйкес жоспардың бір нұсқасы жақсы, ал екінші
нұсқасы -нашар болуы мүмкін. Өндіріс жоспарының нақты көрсеткіштерге сәйкес
барынша тиімді болуы, одан ең көп пайданы алуы, еңбек өнімділігінің жоғары
болуы, т.с.с. жоспардың тиімді екеңдігін көрсетеді, ал оны құру процесі
тиімді жоспарлау деп аталады. Жоғарыда айтылғандай сызықтық программалау
математиканың жаңа саласының бірі. Сызықтық
программалаудың тәсілдерін пайдаланып халық шаруашылығында күңделікті
қолданылатын сан алуан есептерді шешуге болады. Мысал ретінде, негізінен ол
есептерге: өңдіріс орындарындағы жоспарлау, өндірістен мүмкін болғанша
жоғары өнім алу, техниканы, өндіріс құралдарын дұрыс пайдалану, малға
тиімді рацион жасау, қатынас есептерін шешу тағы сол сияқты халық
шаруашылығын өркеңдету мәселелерін қарастыратын есептер жатады.Сызықтық
программалаудың қарапайымдылығы бұл программалаудың көптеген әдістерін
үйреніп және оны практикалық есептерге қолдануда арнаулы математикалық
білім қажет етілмейді. Өйткені сызықтық программалаудың есептеріңде есептің
кұрамына енетін белгісіздер әрқашан сызықты, яғни дереже көрсеткіштері
бірден артпайды. Былайша айтқаңда есепті құратын модельдегі байланыстар
сызықты теңдеулер мен теңсіздіктер түрінде беріледі.
ІІ. Компьютерлік технология көмегімен оптимизациялау әдістері

2.1. MS Excel көмегімен тиімді бизнес – жоспар жасау технологиясы

Экономиканы басқаруда, бизнес жоспарларды жасау барысында
менеджерлер ең дұрыс немесе оптималды шешім қабылдауға ұмтылады. Оптималдау
бойынша лабораториялық жұмыстарды орындау барысында студенттер шешім
қабылдау технологиясымен танысып, біледі. Бизнес жоспарды оптималдау үшін
математикалық компьютерлік әдістер сызықтық және сызықтық емес
бағдарламалау Excel Solver бағдарламасы көмегімен жасалады. Excel құрамында
шешім қабылдау процедурасын қолдану мысалдары келтірілген. Мұнда келесі
алты мысалды қолдануға болады: Өндіріс құрылымы, Көлік есебі,
Жұмысбастылық кестесі, Капиталды басқару, Бағалы қағаздар портфелі.
Кітаптың кез келген мысалына өтіп Іздеу командасындағы Сервис менюін
таңдаңыз. Мысалдарды қажетті мақсатты ұяшықтар мен шектеулер саны берліген.

Электромедициналық құралдарды жасау кәсіпорынында дайын өнімдер
қоймасы бос тұр. Цехтарды араладық, бірақ жүру мүмкін емес. Себебі барлық
жолдар аяқталмаған өнімдермен толып қалған. Сұраныс бар, өндіріс қуаттылығы
жеткілікті, бірақ кәсіпорын жұмыс істемей тұр. Себебі өткізу, пайда, жалақы
және даму стратегиясы жоқ. Қаржы директоры қолайсыз жағдайда, себебі
несиелік қарыз өте жоғары. Себебі неде.
Өнім өндірудің жоспары жақсы жасалған, бірақ материалдар мен
жабдықтар көлемін қоймада сақтау ескерілмеген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.