Ұлттық салт-дәстүрлер – ұрпақ тәрбиесінің пәрменді құралы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

«Дәстүр» сөзіне анықтама
Салт-дәстүрлердің түрлеріДіни әдет- ғұрыптардың бір түрі отқа май құюБесікке салу - отбасылық той-томалақтар мен жиындар салт-дәстүріМаусымдық халықтық мерекелер - қазақтың төрт тойы

1. Берілген тақырыпты ашу үшін, «дәстүр», «салт-дәстүр» сөздеріне анықтама берейін. Бромлейдің берген анықтамасы бойынша: «Дәстүр - этнос мәдениетінің тұрақты компоненті». И. В. Суханов келесідей анықтама берген: «Дәстүр - мінез-құлық, жүріс-тұрыс нормалары, принциптері». Ал, өзімізге таныс ұлы орыс педагогтарының бірі, К. Д. Ушинский, былай дейді: «Дәстүр терең сіңбеген тәрбие күшті мінез-құлықтарды да тәрбиелей алмайды». Ал, бүгінгі таңда оған мынандай анықтама беріледі: «Дәстүр - әлеуметтік-мәдени мұраның ұзақ уақыт бойына адамдар атадан балаға қалдыратын, әдетке айналған, сол қоғамның немесе әлеуметтік топтың құндылықтар жүйесі мен ережелеріне ұласқан бөлігі».

Салт-дәстүр деп отырғанымыз әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы; қауым мен қоғамда қалыптасқан мінез-құлықтың үлгілері. Біз осы салт-дәстүрлерге, көшпенді халық болғанымызға қарамастан, ерекше бай халықпыз. [1]

Салт - дәстүрлердің түрлері

1. Ырымдар 1. Үйлену тойы 1. Жалпы халықтық

тойлар

мен 2. Бала тәрбиелеу 2. Кәсіптік мейрамдар нанымдар дәстүрлері

3. Жерлеу салты

2. Діни рәсімдер

мен мейрамдар

[2]

2. 1 Енді әр түріне мысал келтірейін. Діни әдет- ғұрыптардың бір түрі отқа май құю болып табылады. Бұл ғұрып тек қана қыз баласына қатысты қолданылып қоймай, күйеу жігітке де бағытталады. Қыз әкесi үйiнiң оң жақ iргесiне күйеуге арнап қымбат матадан тiгiлген төсек салып, шымылдық құрып қояды. Күйеу табалдырықтан аттап кiргенде үш рет тәжiм етедi. Табада тұрған шоққа қолына ұстатқан темiр ожаудан майды құяды. Бiр кемпiр сұқ қолын әуелi шоққа қарсылап, одан өзiнiң маңдайына, кеудесiне сұқ қолын басады. Бұдан соң күйеудi төсекке отырғызады. Өзге жұрт шығып кетiп, жеңгесi тамақ бередi (Ы. А) . Бұл жөнiнде Ш. Уәлиханов өзінің мақаласында былай деген: « . . . От әулие (киелі) болып саналады . . . Қарғыс . . . Отқа түкіруге, ошақты басуға болмайды. Жаңа түскен келін (күйеуінің) әкесінің үйіне кіріп, сәлем жасап, «аруақ разы болсын» деп тағзым етіп, отқа бір қасық май құю керек. Жас келін сәлем еткенде, аруақ разы болсын деп, тізе бүгіп, еңкейіп, маңдайын еденге тигізеді. Отқа тамызған май жанып жатқанда, жас келіннің енесі немесе әйелдердің бірі алақанын отқа қыздырып, келіннің бетін сипайды. Үлкен үйдің отының құрметіне деп, қалыңдық атасының иығына шапан жабады, отағасы жас келінді: «Иін қандырып илеген терідей мінезің жұмсақ болсын, қарағым», - деп бата беріп, тулаққа, қой терісіне отырғызады. [3]

2. 2 Отбасылық той - томалақтар мен жиындарға бесікке салуды жатқызуға болады. Туған-туыстары жиылып, нәрестені бесікке салу дәстүрін өткізеді. «Бесік алып бару» - қазақтың бір жерге келін болып түскен қызы тұңғышын босанғанда орындалатын дәстүрі. Бесіктің жасауын қыздың анасы даярлайды. Оған қоса киетін, зергерлік бұйымдармен дастарқанға қойылатын тәттілерін салып алып барады. Алып барған китінің ішіне тоғыз түрлі заттар салады. Тоғызға бағалы киімнен бастап, ұсақ заттар да кіреді. Тойға жиналған қонақтар асқа отырып, шүйіркелесе әңгімелесіп, құдағилармен танысады. Шай ішіліп, әңгімелер айтылады. Сонан соң «бесікке салу» басталады. Құдағилары алып келген бесікті ашпас бұрын, сол үйдің басқа келіндері көрімдік сұрайды. Бесікті ашатын әйел көрімдігін береді. Жөргектен шығарып, иткөйлек кигізетін сәбиді бесікке әйелдердің ішінен жас жағынан болсын, мінез-құлық, іс-әрекет жағынан болсын парасатты, бойы таза, инабатты, жөн білетін, ел-жұртқа сыйлы, балалы-шағалы болған бәйбішелердің бірі салады. Баланы бесікке саларда бесікті аластау ырымы жасалады. Бұл отқа табыну дәуірінен қалған ырым. Баланы бесікке саларда қарт аналардың біреуі шымшыуырды отқа қыздырып, сонымен бесіктің басын, арқалығын қарып кертеді. От пен оның исінен жын-шайтан, дерт-дербезе қашады-мыс деп есептеген. Жаңа бесікке нәрестені бөлмес бұрын, бесікке салушы бесіктің жабдықтарын орындарына қойып, шашу ретінде алып келген шайлық тәттілері мен ұсақ, ақшалай сыйлықтарын араластырып, бесіктің түбек байлайтын тесігінен өткізіп, қолын тосқан әйелдерге «тыштыма» деп, үлестіріп береді. Жаңа бесікке олар байғазыларын береді. Әкелінген бесікке көріп отырғандар баға беріп, бесік әкелушілерге киіт беріледі. Құдағилар білезік пен жүзіктерін бір-біріне сыйлайды. Бесік жыры әндері айтылып, би биленіп, көңіл көтереді. [4]

2. 3 Ал маусымдық халықтық мерекелерге қазақтың төрт тойы жатады.

Наурыз мейрамы - күн мен түн тепе-теңдікке келген сәттен бастап тойланады. Наурыз мерекесінде көпшілік бұлақтардың көзін ашып, тал егіп, игілікті жұмыстар атқарады. Бұл кезде мал төлдеп, жер көктеп, дүние жаңара бастайды. Сондықтан да наурыз тойын «тепетеңдік», «игілік», «жаңару», мейрамы деп атайды.

Қымызмұрындық - жаз тойы болып, мамыр айынан бастап маусым айына созылатын үлкен той. Осы кезде мал отығып, биелер желіге байланып, қымыз жиналып, ағайын - жекжаттар бірін - бірі қымызға шақырады. Құран оқып, мал сойылып, түрлі ойын - сауықтар, жарыстар ұйымдастырылады. Осы кезде түрлі той- томалақтар да өткізіледі.

Мизам (Сабан той) Күз айында диқандар мен бағбандардың құрметіне арналған той. Бұл тойда түрлі жарыстар мен ойын-сауықтар өткізілді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.