Қытай тіліндегі сан есім

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

Есептік сан есім
Реттік сан есім
Қытай тілінде сандарды жазу және көрсету

1. Сан есімі қазақ тілінде заттың санын, ретін, мөлшерін, көлемін білдірсе, қытай тілінде де соны білдіреді. Алайда, қазақ тілінде сан есімдер орыс тіліндегідей көптеледі, жіктеледі, тәуелденеді, септеледі. Ал қытай тілінде біздің білуімізше септік жалғаулар болмайды, себебі сөздер септелмейді.

Қытай тілінде сан есімдер (қазақ тіліндегідей) есептік және реттік деп екіге бөлінеді.

Есептік сан есімдер:

Бірден онға (1-10) дейін:

一 - yī - бір
二 - èr - екі
三 - sān - үш
四 - sì - төрт
五 - wǔ - бес
六 - liù - алты
七 - qī - жеті
八 - bā - сегіз
九 - jiǔ - тоғыз
十 - shí - он

Он бірден он тоғызға (11-19) дейін дәл біздің қазақ тіліндегідей, алдымен онды «十» кейін 1-9 аралығындағы сандарды қойып санаймыз. Мысалы:

十一 11 он бір
十二 12 он екі
十三 13 он үш
十四 14 он төрт
十五 15 он бес
十六 16 он алты
十七 17 он жеті
十八 18 он сегіз
十九 19 он тоғыз

Қытай тіліндегі ондық сандар болса, қазақ тіліндегілерден мүлдем ерекше.

Мысалы:

20 - 二十 жиырма
30 - 三十 отыз
40 - 四十 қырық
50 - 五十 елу
60 - 六十 алпыс
70 - 七十 жетпіс
80 - 八十 сексен
90 - 九十 тоқсан

Қытай тілінде ондық сандар 2-9 дейінгі сандарға «十» иероглифінің қосылуымен жасалады.

Қалған 21-99 дейінгі сандар келесі реттегідей жасалады:

23 (20+3) = 二十三 жиырма үш
35 (30+5) = 三十五 отыз бес
47 (40+7) = 四十七 қырық жеті
52 (50+2) = 五十二 елу екі
61 (60+1) = 六十一 алпыс бір
78 (70+8) = 七十八 жетпіс сегіз
86 (80+6) = 八十六 сексен алты
99 (90+9) = 九十九 тоқсан тоғыз

Байқағанымыздай Қытай тілінде алдымен ондық сан кейін Қазақ тіліндегідей соңғы сан жалғанады.

Енді жүздіктер туралы ой жүгіртсек. Жүз қытай тілінде келесідей жазылады:
百 - bǎi - 100 жүз, әрі қарай дәл қазақ тіліндегідей саналады:
200 (2*100) - 二百 екі жүз
500 (5*100) - 五百 бес жүз

Мыңдықтар да дәл осылай саналады:

2000 - (2*1000) = 二千 екі мың
3000 - (3*1000) = 三千 үш мың, яғни 2-9 дейінгі сандарға «千», «qiān» сөзінің жалғануы арқылы.

Егер сандар арасында бір немесе бірнеше нөлдер болса, онда олар мына (〇) белгімен белгіленеді (алайда 〇 сонында келсе жазылмайды) . Мысалы:

508: 五百〇八 бес жүз сегіз

Сонымен қатар нөлдің дәстүрлі жазылуын кездестіруге болады. Нөл - ling - 零

Егерде санның құрамында бірнеше нөлдер болса олар келесідей жазылады:

50203 - 五万零二百零三

2. Реттік сандар қазақ тілінде -ші, -шы жұрнақтарының жалғануымен жасалады. Ал, қытай тілінде реттік сандар сөз алды қосымшасы (префикс) dì 第 арқылы жасалады. Мысалы:

第二 - екінші
第六百二十五 - 625 - алты жүз жиырма бесінші

3. Қытай тілінде сандарды жазудың екі түрі кездеседі, ол, әдеттегі, яғни қалыпты, күнделікті өмірде қолданылады, және екінші түрі, ол, формалды, бұл түр көбінде қаржы саласында қолданылады (мысалы, чекті толтыру кезінде) .

Сан/цифра

Әдеттегі түрі

Формалды түрі

Pīnyīn

Сан/цифра: 0

Әдеттегі түрі: 〇

Формалды түрі: 零

Pīnyīn: líng

Сан/цифра: 1

Әдеттегі түрі: 一

Формалды түрі: 壹

Pīnyīn: yī

Сан/цифра: 2

Әдеттегі түрі: 二

Формалды түрі: 貳

Pīnyīn: èr

Сан/цифра: 3

Әдеттегі түрі: 三

Формалды түрі: 参

Pīnyīn: sān

Сан/цифра: 4

Әдеттегі түрі: 四

Формалды түрі: 肆

Pīnyīn: sì

Сан/цифра: 5

Әдеттегі түрі: 五

Формалды түрі: 伍

Pīnyīn: wu

Сан/цифра: 6

Әдеттегі түрі: 六

Формалды түрі: 陆

Pīnyīn: liù

Сан/цифра: 7

Әдеттегі түрі: 七

Формалды түрі: 柒

Pīnyīn: qī

Сан/цифра: 8

Әдеттегі түрі: 八

Формалды түрі: 捌

Pīnyīn: bā

Сан/цифра: 9

Әдеттегі түрі: 九

Формалды түрі: 玖

Pīnyīn: jiu

Сан/цифра: 10

Әдеттегі түрі: 十

Формалды түрі: 拾

Pīnyīn: shí

Сан/цифра: 100

Әдеттегі түрі: 百

Формалды түрі: 佰

Pīnyīn: bai

Сан/цифра: 1000

Әдеттегі түрі: 千

Формалды түрі: 仟

Pīnyīn: qiān

Қытайлықтар 1-10 аралығындағы сандарды бір қолдың көмегімен көрсетеді. Бұл ым, іс-қимылдар сөйлеушінің диалектісі түсініксіз болғанда кеңінен қолданылады. Сондықтан да оларды жаттап алған дұрыс.