Жасөспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі, Жастар және қылмыс
Жоспар :
1. Жас өспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі
2. Жастар және қылмыс
3. ҚР Діни бірлестіктер туралы Заңы
1. Жас өспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі
2. Жастар және қылмыс
3. ҚР Діни бірлестіктер туралы Заңы
Қылмыс жасаудың құқықтық салдары түрінде көрінетін кінәлі адамды жазалау нысанындағы мемлекеттік мәжбүрлеуді қолданатын заңдық жауапкершілік түрлерінің бірі. Қымыстық жауапкершілікке тарту, қылмыстық істің козғалғанын, одан кейінгі тергеуді, соттық, іс жұргізуді, соттың үкімін білдіреді. Қылмысты жасау заңдық факт болып табылады.
Қылмыстық жауапқа тартылуға тиісті адамдар
- Есі дұрыс, осы Кодексте белгіленген жасқа толған жеке адам ғана қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс.
- Қылмыс жасаған адамдар шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, тұрғылықты жеріне немесе өзгеде кез келген мән-жайларға қарамастан заң алдында бірдей қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс емес адам
Осы Кодексте көзделген коғамдық қауіпті әрекетті жасаған кезде есі дұрыс емес құйде болған, яғни созылмалы психиқалық ауруы, психиқасының уақытша бұзылуы, кемақылдығы немесе психиқасының өзге де дертке ұшырауы салдарынан өзінің іс-әрекетінін (әрекетсіздігінің) іс жұзіндегі сипаты мен коғамдық қауіптілігін ұғына алмаған немесе оған ие бола алмаған адам қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс емес.
Есі дұрыс емес деп таныпған адамға сот осы кодексте көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануы мүмкін.
Қылмыс жасалған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдарға колданылатын кәмелетке толмағандардын кылмыстық, жауаптылығы. Кылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға жаза тағайындалуы мүмкін не оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары колданылуы мүмкін. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:айыппұл; белгілі бір кызметпен айналысу құқығынан айыру; коғамдық жұмыстарға тарту; түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу; бас бостандығынан айыру.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің арасында әртүрлі қылмыстың терең тамырлануы кімді болса да, алаңдатпай қоймайды. Құқықтық мемлекетке қадам басқан шақта қоғамға саналы адам қалыптастыру мемлекетіміздің басты міндеттерінің бірі болатын болса, ол міндетті іске асыруға басты мақсат жасөспірімді жаңа рухта, жаңа көзқараста тәрбиелеуден айқын көрінеді.
Қылмысқа барған жасөспірімдердiң есейе келе, өздерiнiң жасаған қылмыстық әрекеттері үшiн үлкен өкінішпен қарау жағдайы көп болып тұрады. Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекеті өмірде болып жатқан нақты жағдайларына тікелей байланысты емес. Ол белгілі бір ортаға кездейсоқ немесе жоспарланған түрде тамырлануы. Жасөспірімдердің қылмыстық әрекеттерді көбінесе қалада жасауы, әлеуметтік тұрғыдан көптеген себептермен түсіндіріледі. Жасөспірімнің өзіне, қоғамда пайдалы іспен айналыспауынан уақыттың көптігі, ауылдық клубтың жабылуы, күні бойғы бос сандалыс, көше кезулер, қылмыстық әрекеттің алғы шарты бола алады. Осындай толып жатқан себептер жасөспірімнің таңғажайып оқиға жасауға ұмтылуына, керемет көрінуге, болашақта істейтін қылмыстық әрекетқе жоспар құруына немесе
Қылмыстық жауапқа тартылуға тиісті адамдар
- Есі дұрыс, осы Кодексте белгіленген жасқа толған жеке адам ғана қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс.
- Қылмыс жасаған адамдар шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, тұрғылықты жеріне немесе өзгеде кез келген мән-жайларға қарамастан заң алдында бірдей қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс емес адам
Осы Кодексте көзделген коғамдық қауіпті әрекетті жасаған кезде есі дұрыс емес құйде болған, яғни созылмалы психиқалық ауруы, психиқасының уақытша бұзылуы, кемақылдығы немесе психиқасының өзге де дертке ұшырауы салдарынан өзінің іс-әрекетінін (әрекетсіздігінің) іс жұзіндегі сипаты мен коғамдық қауіптілігін ұғына алмаған немесе оған ие бола алмаған адам қылмыстық жауапқа тартылуға тиіс емес.
Есі дұрыс емес деп таныпған адамға сот осы кодексте көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануы мүмкін.
Қылмыс жасалған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдарға колданылатын кәмелетке толмағандардын кылмыстық, жауаптылығы. Кылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға жаза тағайындалуы мүмкін не оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары колданылуы мүмкін. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:айыппұл; белгілі бір кызметпен айналысу құқығынан айыру; коғамдық жұмыстарға тарту; түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу; бас бостандығынан айыру.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің арасында әртүрлі қылмыстың терең тамырлануы кімді болса да, алаңдатпай қоймайды. Құқықтық мемлекетке қадам басқан шақта қоғамға саналы адам қалыптастыру мемлекетіміздің басты міндеттерінің бірі болатын болса, ол міндетті іске асыруға басты мақсат жасөспірімді жаңа рухта, жаңа көзқараста тәрбиелеуден айқын көрінеді.
Қылмысқа барған жасөспірімдердiң есейе келе, өздерiнiң жасаған қылмыстық әрекеттері үшiн үлкен өкінішпен қарау жағдайы көп болып тұрады. Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекеті өмірде болып жатқан нақты жағдайларына тікелей байланысты емес. Ол белгілі бір ортаға кездейсоқ немесе жоспарланған түрде тамырлануы. Жасөспірімдердің қылмыстық әрекеттерді көбінесе қалада жасауы, әлеуметтік тұрғыдан көптеген себептермен түсіндіріледі. Жасөспірімнің өзіне, қоғамда пайдалы іспен айналыспауынан уақыттың көптігі, ауылдық клубтың жабылуы, күні бойғы бос сандалыс, көше кезулер, қылмыстық әрекеттің алғы шарты бола алады. Осындай толып жатқан себептер жасөспірімнің таңғажайып оқиға жасауға ұмтылуына, керемет көрінуге, болашақта істейтін қылмыстық әрекетқе жоспар құруына немесе
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция республикалық референдумда қабылданды 1995 жылдың 30 тамызында.- А.Елорда, 2012.
2. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ««Қазақстан - 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. Егеменді Қазақстан 14 желтоқсан, 2012.
3. «Азаматтық туралы ҚР Заңы» 1991ж.
4. ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексі 30 қантар, 2015 ж.
5. Қазақстан Республикасының еңбек кодексі. - Алматы : Издательство "Юрист", 2012.
6. Баққұлов С.Д./Құқық негіздері/ Оқулық,2-ші басылым.Алматы, 2004.
7. Дулатбеков Н.О, Амандыкова С.К, Турлаев А.В Основы государства и права современного Казахстана.Астана «Фолиант», 2003.
8. Баққулов С.Д. Құқық негіздері: электронный ресурс. – Қазақстан, электорн.текст.дан. и прогр. 1 электрон.опт.диск (CD-ROM)
9. www.procuror.kz
10. www.kodeks.ru
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция республикалық референдумда қабылданды 1995 жылдың 30 тамызында.- А.Елорда, 2012.
2. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ««Қазақстан - 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. Егеменді Қазақстан 14 желтоқсан, 2012.
3. «Азаматтық туралы ҚР Заңы» 1991ж.
4. ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексі 30 қантар, 2015 ж.
5. Қазақстан Республикасының еңбек кодексі. - Алматы : Издательство "Юрист", 2012.
6. Баққұлов С.Д./Құқық негіздері/ Оқулық,2-ші басылым.Алматы, 2004.
7. Дулатбеков Н.О, Амандыкова С.К, Турлаев А.В Основы государства и права современного Казахстана.Астана «Фолиант», 2003.
8. Баққулов С.Д. Құқық негіздері: электронный ресурс. – Қазақстан, электорн.текст.дан. и прогр. 1 электрон.опт.диск (CD-ROM)
9. www.procuror.kz
10. www.kodeks.ru
Жоспар :
1. Жас өспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі
2. Жастар және қылмыс
3. ҚР Діни бірлестіктер туралы Заңы
1. Жас өспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі
Қылмыс жасаудың құқықтық салдары түрінде көрінетін кінәлі адамды
жазалау нысанындағы мемлекеттік мәжбүрлеуді қолданатын заңдық
жауапкершілік түрлерінің бірі. Қымыстық жауапкершілікке тарту, қылмыстық
істің козғалғанын, одан кейінгі тергеуді, соттық, іс жұргізуді, соттың
үкімін білдіреді. Қылмысты жасау заңдық факт болып табылады.
Қылмыстық жауапқа тартылуға тиісті адамдар
- Есі дұрыс, осы Кодексте белгіленген жасқа толған жеке адам ғана қылмыстық
жауапқа тартылуға тиіс.
- Қылмыс жасаған адамдар шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне,
қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, тұрғылықты жеріне немесе өзгеде кез
келген мән-жайларға қарамастан заң алдында бірдей қылмыстық жауапқа
тартылуға тиіс емес адам
Осы Кодексте көзделген коғамдық қауіпті әрекетті жасаған кезде есі дұрыс
емес құйде болған, яғни созылмалы психиқалық ауруы, психиқасының уақытша
бұзылуы, кемақылдығы немесе психиқасының өзге де дертке ұшырауы салдарынан
өзінің іс-әрекетінін (әрекетсіздігінің) іс жұзіндегі сипаты мен коғамдық
қауіптілігін ұғына алмаған немесе оған ие бола алмаған адам қылмыстық
жауапқа тартылуға тиіс емес.
Есі дұрыс емес деп таныпған адамға сот осы кодексте
көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануы мүмкін.
Қылмыс жасалған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге
толмаған адамдарға колданылатын кәмелетке толмағандардын кылмыстық,
жауаптылығы. Кылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға жаза тағайындалуы
мүмкін не оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары колданылуы мүмкін.
Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:айыппұл; белгілі бір
кызметпен айналысу құқығынан айыру; коғамдық жұмыстарға тарту; түзеу
жұмыстары, бас бостандығын шектеу; бас бостандығынан айыру.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің арасында әртүрлі қылмыстың терең
тамырлануы кімді болса да, алаңдатпай қоймайды. Құқықтық мемлекетке қадам
басқан шақта қоғамға саналы адам қалыптастыру мемлекетіміздің басты
міндеттерінің бірі болатын болса, ол міндетті іске асыруға басты мақсат
жасөспірімді жаңа рухта, жаңа көзқараста тәрбиелеуден айқын көрінеді.
Қылмысқа барған жасөспірімдердiң есейе келе, өздерiнiң жасаған
қылмыстық әрекеттері үшiн үлкен өкінішпен қарау жағдайы көп болып тұрады.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекеті өмірде болып жатқан
нақты жағдайларына тікелей байланысты емес. Ол белгілі бір ортаға кездейсоқ
немесе жоспарланған түрде тамырлануы. Жасөспірімдердің қылмыстық
әрекеттерді көбінесе қалада жасауы, әлеуметтік тұрғыдан көптеген
себептермен түсіндіріледі. Жасөспірімнің өзіне, қоғамда пайдалы іспен
айналыспауынан уақыттың көптігі, ауылдық клубтың жабылуы, күні бойғы бос
сандалыс, көше кезулер, қылмыстық әрекеттің алғы шарты бола алады. Осындай
толып жатқан себептер жасөспірімнің таңғажайып оқиға жасауға ұмтылуына,
керемет көрінуге, болашақта істейтін қылмыстық әрекетқе жоспар құруына
немесе топтасып қылмыс істеуге жол ашады. Көбінесе жасөспірімдер бойынан,
санасынан мықты орын алған қиялы ойша жетіліп арманын іске асыратын не
асыруға асығатын жасөспірімдер айналасындағыларды таң қалдыратындай етiп
істеуге талпынады.
Олардың әртүрлі іспен шұғылданбауы немесе жан-жағындағы қоршаған
ортасының, айналасындағы достарының немесе біреудің қорқытуы, үрейлетуінің
итермелеуі арқылы қасақана қылмыс жасауға түсіп кетуi көп болып жатады.
Осыған орай қазiргi кезде бiздiң жасөспірімдеріміз рухани азып тозбау үшiн
қазақ отбасындағы мәдени құндылықтар дамуының мазмұнына аса маңызды көңiл
аудару керек. Бүгiнгi таңдағы экономикалық әлеуметтiк жағдайлар отбасы
жағдайына үлкен ықпал етiп отыр. Қоғамдағы жұмыссыздық, күн көрiс көзiнiң
төмендеуi отбасы тәрбиесiнiң әлсiреуiне әкелiп отыр.
Қылмыс жасаған жасөспірімдер ісі жөніндегі комиссия мен милиция
орындарында тәрбиені дұрыс жүргізбейтін жанұяны дер кезінде анықтап,
тәртіпке шақырмаушылық көптеп кездесіп жатыр. Қылмысқа барған
жасөспірімдерді қайта тәрбиелеу процесін ұйымдастыруда психологтар
жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктерін ескере білулері қажет.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыс жасаулары, көбінесе олардың
ересектерге еліктеуiмен анықталады да, жалпы қылмыстың өсіп отырғанын
осымен байланыстырамыз.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекетке қадам басуына
басты себеп әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсер етуі. Адамның
қоғамдық белсенділігі оқуға, спортқа, көркем өнерге деген қызығушылықтарын
күннен-күнге арттырады. Ал осындай қоғамдық жұмыспен айналыспайтын
жасөспірімдер қылмыстық істерге жақын жүреді. Қоғамнан, ондағы қайнаған
қызу өмірден шеттеп қалу, қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмысқа
баруының бірден-бір себебі болып табылады.
Қылмысқа барған жасөспірімдер қылмысының сан-салалығы олардың
күнделікті қылмысынан өз көрінісін табуда. Қазіргі кезде әлеуметтік-
психолог және құқық қорғау органдарының зерттеулері бойынша,
жасөспірімдердің мүліктік қылмысқа баруы 7,8 пайызды, ал жеке адамның
затын ұрлау 49,4 пайызды, мемлекет және қоғам мүлкін ұрлау 1,7 пайызды,
тонау мен шабуыл 11,2 пайызды көрсетіп, қылмыс санының көбеюіне әсер етіп
отыр [13, 21-23б.].
Қылмысқа барған жасөспірімдерге топ құру, топ болып әрекет ету тән.
Осындай жасөспірімдер ересек кiсiлермен салыстырғанда жалғыз өзі қылмыс
жасауға өте сирек баратындығы практикалық тұрғыдан дәлелденген. Бұдан
олардың өз-өзіне сенбеуі ғана емес, сонымен қатар олардың достық жөніндегі
түсініктері теріс бағытқа ие болуына қарамастан, осындай достыққа ұмтылуын
да байқауға болады.
Қылмыстық әрекеттің басты себебі – жасөспірімнің пайдалы iспен
айналыспауы десек, жоғарғыда айтып кеткендей, оның бос сандалыстан көп
өкінішті жағдайларға ұрындырып жататыны айтпаса да түсінікті. Осы орайда
В.М. Бехтеревтiң Баланы тәй-тәй басып қолына затты мықтап ұстай
бастағаннан бастап-ақ үнемі еңбекке үйрету керек – деген пікірімен
келісуге болады. Белгілі іспен айналысатын жасөспірімнің қылмыстық әрекетке
тек қана кездейсоқ жолмен баратыны да белгілі. Мектептен тыс уақытта кітап
оқу, үйірмеге қатысу, көркем өнерпаздар үйірмесіне қатысу, не болмаса
спорттың көптеген түрлерімен айналысу – қазіргі кезде жасөспірімдердің
әрекетінен қалып бара жатқан құбылыс, әрине бұл жерде бір жасөспірім өзіне
пайдалы іспен айналыспай, бос сандалыспен күй кешеді деген жаңсақ пікірді
айтпайды.
Жасөспірімдердің қылмыстық жолға түсуінің тағы бір себебі, олардың
ішімдікке әуес болуы болып табылады. Жалпы ішімдікке әуестік жасөспірімді
дұрыс жолдан тайдырып, қылмыстық әрекетке итермелейді. 13-14 жастағы
жасөспірімдердің басым көпшілігінің талап — тілектері шектен шығып
кеткендігі, олардың ішімдіке құмарлануынан көрінеді. Осыған байланысты
А.Вайсберг – қылмыс істеп айыпталған жасөспірімдерді зерттей келе,олардың
41-пайызы, қылмысты мас күйде істеген деген тұжырым жасайды. Осы
көрсеткіште қылмысқа барған жасөспірімдер қылмысының күннен-күнге ұлғаюын
және олардың қылмыстық әрекеттерге көп жағдайда мас күйінде баратындығын
көреміз.
Жасөспірімдердің құқық бұзушылығы кәмелетке толмағаннан кейін
қылмыстың жауапкершілікті баспалдағын аттауға мәжбүр ететіні қылмыстан
белгілі. Жасөспірімдер қолымен іске асқан қылмыстың қандай түрімен күрес
жүргізсек те, ол болашақтағы ересектердің жалпы қылмысымен күресуге
бағытталған бірден-бір дұрыс жол екені сөзсіз. Кәмелеттік жасқа толмаған
жасөспірімдер қылмысын болдырмай алдын-алу үшін оларға қылмыстық құқықтық
шаралармен әсер ету арқылы, оның тиімді нәтижесін күту –жасөспірімдердің
өмір жолын дұрыс таңдап, адам болып қалыптасуына өз әсерін тигізсе керек.
Қылмысқа барған жасөспірімдер қылмыстық жағдайының салалығын түсіну үшін ең
алдымен олардың жас шамасын анықтау басты орын алады.
Қазақстан Республикасы территориясында кәмелетке жасы толмаған
жасөспірімдердің қылмысына арнайы жүргізілген санақ олардың қылмысы азаймай
отырғанын хабардар етті. Нақты жүргізілген талдаулар жасы толмаған
жасөспірімдер қылмысының криминогендік жақтарын ашуға көмектеседі.
Біріншіден, Қазақстан Республикасы бұрынғы Кеңес үкіметі құрамында
болған кезде де, жылдар бойы статистикалық бақылау жүргізуін тоқтатпады.
Сол кез бойына жасы толмағандар қылмысының өсуі жоғарылығымен ерекшеленеді,
оның өсуі бір бес жылда орташа 14-17 пайызға жеткендігін көрсетті.
Екіншіден, 1995 жылдан бастап, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысының
өсуі бір жерде азайғанын көрсетсе, екінші жерде көбейгенін дәлелдей
түскендей.
Үшіншіден, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысы бір кездері олардың
кейбір ауыр түрлеріне қарамастан асып түсті.
Төртіншіден, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысы көбінесе, толық
есепке алынбайды. Сарапшы мамандардың баға беруіне қарағанда көптеген
қылмыстар ашылмайды немесе тіркеудің дұрыс жүргізілмеуі салдарынан
жасөспірімдер қылмысқа жеңіл-желпі қарап, келесі қылмысқа оп оңай қадам
басады.
2. Жастар және қылмыс
Қылмыс - бұл құқық бұзылушылықтың бір түрі. Қылмыс басқа құқық
бұзыушылықтардан, оның қылмыстық заңмен белгіленетіндігімен және оны
жасағанда қылмыстық жауапкершіліктің болуымен ерекшеленеді.
Жеке адамға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірмеген және зиян
келтіру қаупін туғызбаған іс-әрекет немесе әрекетсіздік қылмыс болып
табылмайды. Бұл анықтамада қылмыстың формальды белгісі де (құқыққа
қарсылық), материалдық белгісі де (қоғамдық қауіптілік) қамтылады. Сондай-
ақ айыптылық пен жазаланушылық та қылмыстың қажетті белгісіне жатады.
Криминологияда және құқықтық статистикада —әрқайсысы үшін қылмыстық жазалау
қарастырылған, іс жүзінде жасалған барлық құқыққа қарсы әрекеттердің
жиынтығы. Сонымен бірдерлікте қылмыс — жекелеген қылмыстардын тек қана саны
(немесе жиынтығы) ғана емес, бұл белгілі бір заңдылықтарды иеленген
құбылыс.
Қылмыс жағдайы заңнамадағы өзгерістер немесе оны іс жүзінде қолдану
салдарынан өзгеруі мүмкін. Тіпті заң аясында сот тәжірибесінің ауытқуы да
қылмыс статистикасын өзгерте алады. Сол немесе басқа әрекет үшін немесе
қылмыстық әрекетті жоятын қылмыстық жауапкершілікті тағайындайтын қылмыстық
заңды қабылдау, ол да қылмыс жағдайының әрдайым өзгеріп отыруына әсер
етеді.
Қылмыстың құрылымы мен сипатының өзгеруі
түрліше әлеуметтік жағдайларға, құбылыстар мен үдерістерге, мысалы,
тұрғындардың көші-қон және жас құрамына; аймақтың немесе басқа аумақтың
экономикалық жағдайына; қалыптасқан ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер және
т.б.; қылмыс заңнамасының өзгеруіне, қылмыстың алдын алу бойынша жұмыс
сапасына және басқа факторларға тәуелді болады.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктеріне,
яғни олардың өмірде кездесіп отыратын қолайсыз жағдайларға тап бола отырып,
қиындықтар алдында әлсіздік білдіреді, кез-келген ықпалдарға оңай түседі.
Сөйтіп, олардың қылмыстық жолға түсуі де оңай болады. Осы сияқты
себептердің негізінде кәмелетке толмағандардың қылмыстық жолға түсуіне жол
бермес үшін жастарды дербес түрде ойлауға, өз бетінше шешім қабылдау
қабілеттілiгіне, оларды кез-келген қиындықтарға төтеп беруге шынықтыруымыз
қажет. Өз айналасында болып жатқан жағдайларға, халықтың жалпы ісіне,
әсіресе өзінің жеке әрекетінде жауап беруге дайын тұруына дағдыландыру
керек.
Егер қылмысқа барған жасөспірімнің тұрақты идеялық нанымы, адамгершілік
принципі болмаса, ол жат қылықтарға,яғни қылмыстық әрекеттерге төтеп беруге
қабілетті ішкі тосқауылынан айрылады, сондықтан рухани жағынан тез әлсіз
болып, қылмыстық әрекеттерге тез барады. Идеялық нанымның және өнегелік
мінез-құлықтың тұрақсыздығы, кәмелетке толмағандардың қылмыс жасауына
себепші болып табылатын шешуші жағдайларды ғана емес, сонымен бірге өзге
жағдайларды да бейтараптай алмайды, не тым болмаса тежемейді де. Сондықтан
бүгінгі таңда бүкіл азаматтардың бойында, оның ішінде, әсіресе
жасөспірімдер бойында жауаптылық көзқарасын қалыптастыру және де оларды
идеялық нанымға тәрбиелеу аса маңызды мәңге ие.Жасөспірімнің адамгершілік
және қоғамдық саяси мақсатқа деген оң көзқарасын жас күнінен қалыптастыру
қылмысқа барған жасөспірімнің ақыл ойы мен өнегелік пісіп-жетілуі деңгейін,
олардың өз нанымын кез-келген жағдайда қорғауға дайын болуын, өзін-өзі
басқара білуін қамтамасыз етеді.
Қылмыстың жасалуына себепші
болып табылатын жағдайларды жоюдың, онымен күрес жүргізудің маңыздылығына
қарамастан, кәмелетке толмаға жасөспірімдер қылмысының алдын алудың маңызды
құралы ретінде қылмысқа барған жасөспірімдердің бойында идеялық нанымды,
ғылыми көқарастарды және дүниетанымды қалыптастыру шешуші мәнге ие болып
табылады. Ал, жасөспірім бойында идеялық нанымды, ғылыми көзқарастарды және
өмірге деген жағымды дүниетанымды қалыптастыру ісіндегі жетістіктерге
психологтың комплексті әрекеті негізінде қол жеткізуге болады.
Бүгінгі таңда қылмысқа барған жасөспірімдер арасында
педагогикалық тұрғыдан қараусыздық, жасөспірім бойында қоғамға қарсы
қажеттіліктердің туындауына, достық, борыш, абырой сияқты түсініктерінің
бұрмалануына себепші болады. Олардың енді қалыптасып келе жатқан рухани,
эстетикалық және танымдық қажеттіліктері деформациялана бастайды. Оның
үстіне психологиялық және педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалған
жасөспірiмдер қылмыскер жасөспірімдердің негізгі тобын құрайтындығы баршаға
белгілі. Ішкі қажеттілік бойынша психологиялық және педагогикалық тұрғыдан
қараусыз қалған жасөспірімдерді мынадай 4 топқа бөлуге болады:
1. тентек немесе ерке жасөспірімдер;
2. отбасы тарапынан
шеттетіліп, көзтүрткі көрген жасөспірімдер;
3. қараусыз қалған жасөспірімдер;
4. жат әрекеттердің тұрақты
ықпалындағы және ересектердің құқыққа қарсы талаптарының әсеріндегі
жасөспірімдер.
Тентек жасөспірімдер, олар жасаған әрекеттерінде ерекше жағдай
қалыптастырады. Мұндай жағдайда бала өзімшіл, жеңіл өмір сүруді жақсы
көретін болып өседі. Ал, кейбіреулерi ашынған, жабырқау күйде болады. Олар
әдетте өзінің болашағына сенімсіздікпен қарайды. Қылмысқа барған
жасөспірімдер тұлғасы эстетикалық тұрғыдан оңай бұрмаланады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Жас өспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі
2. Жастар және қылмыс
3. ҚР Діни бірлестіктер туралы Заңы
1. Жас өспірімдердің қылмыстық жауапкершілігі
Қылмыс жасаудың құқықтық салдары түрінде көрінетін кінәлі адамды
жазалау нысанындағы мемлекеттік мәжбүрлеуді қолданатын заңдық
жауапкершілік түрлерінің бірі. Қымыстық жауапкершілікке тарту, қылмыстық
істің козғалғанын, одан кейінгі тергеуді, соттық, іс жұргізуді, соттың
үкімін білдіреді. Қылмысты жасау заңдық факт болып табылады.
Қылмыстық жауапқа тартылуға тиісті адамдар
- Есі дұрыс, осы Кодексте белгіленген жасқа толған жеке адам ғана қылмыстық
жауапқа тартылуға тиіс.
- Қылмыс жасаған адамдар шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне,
қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына, тұрғылықты жеріне немесе өзгеде кез
келген мән-жайларға қарамастан заң алдында бірдей қылмыстық жауапқа
тартылуға тиіс емес адам
Осы Кодексте көзделген коғамдық қауіпті әрекетті жасаған кезде есі дұрыс
емес құйде болған, яғни созылмалы психиқалық ауруы, психиқасының уақытша
бұзылуы, кемақылдығы немесе психиқасының өзге де дертке ұшырауы салдарынан
өзінің іс-әрекетінін (әрекетсіздігінің) іс жұзіндегі сипаты мен коғамдық
қауіптілігін ұғына алмаған немесе оған ие бола алмаған адам қылмыстық
жауапқа тартылуға тиіс емес.
Есі дұрыс емес деп таныпған адамға сот осы кодексте
көзделген медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануы мүмкін.
Қылмыс жасалған кезге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге
толмаған адамдарға колданылатын кәмелетке толмағандардын кылмыстық,
жауаптылығы. Кылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға жаза тағайындалуы
мүмкін не оларға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шаралары колданылуы мүмкін.
Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза түрлері:айыппұл; белгілі бір
кызметпен айналысу құқығынан айыру; коғамдық жұмыстарға тарту; түзеу
жұмыстары, бас бостандығын шектеу; бас бостандығынан айыру.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің арасында әртүрлі қылмыстың терең
тамырлануы кімді болса да, алаңдатпай қоймайды. Құқықтық мемлекетке қадам
басқан шақта қоғамға саналы адам қалыптастыру мемлекетіміздің басты
міндеттерінің бірі болатын болса, ол міндетті іске асыруға басты мақсат
жасөспірімді жаңа рухта, жаңа көзқараста тәрбиелеуден айқын көрінеді.
Қылмысқа барған жасөспірімдердiң есейе келе, өздерiнiң жасаған
қылмыстық әрекеттері үшiн үлкен өкінішпен қарау жағдайы көп болып тұрады.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекеті өмірде болып жатқан
нақты жағдайларына тікелей байланысты емес. Ол белгілі бір ортаға кездейсоқ
немесе жоспарланған түрде тамырлануы. Жасөспірімдердің қылмыстық
әрекеттерді көбінесе қалада жасауы, әлеуметтік тұрғыдан көптеген
себептермен түсіндіріледі. Жасөспірімнің өзіне, қоғамда пайдалы іспен
айналыспауынан уақыттың көптігі, ауылдық клубтың жабылуы, күні бойғы бос
сандалыс, көше кезулер, қылмыстық әрекеттің алғы шарты бола алады. Осындай
толып жатқан себептер жасөспірімнің таңғажайып оқиға жасауға ұмтылуына,
керемет көрінуге, болашақта істейтін қылмыстық әрекетқе жоспар құруына
немесе топтасып қылмыс істеуге жол ашады. Көбінесе жасөспірімдер бойынан,
санасынан мықты орын алған қиялы ойша жетіліп арманын іске асыратын не
асыруға асығатын жасөспірімдер айналасындағыларды таң қалдыратындай етiп
істеуге талпынады.
Олардың әртүрлі іспен шұғылданбауы немесе жан-жағындағы қоршаған
ортасының, айналасындағы достарының немесе біреудің қорқытуы, үрейлетуінің
итермелеуі арқылы қасақана қылмыс жасауға түсіп кетуi көп болып жатады.
Осыған орай қазiргi кезде бiздiң жасөспірімдеріміз рухани азып тозбау үшiн
қазақ отбасындағы мәдени құндылықтар дамуының мазмұнына аса маңызды көңiл
аудару керек. Бүгiнгi таңдағы экономикалық әлеуметтiк жағдайлар отбасы
жағдайына үлкен ықпал етiп отыр. Қоғамдағы жұмыссыздық, күн көрiс көзiнiң
төмендеуi отбасы тәрбиесiнiң әлсiреуiне әкелiп отыр.
Қылмыс жасаған жасөспірімдер ісі жөніндегі комиссия мен милиция
орындарында тәрбиені дұрыс жүргізбейтін жанұяны дер кезінде анықтап,
тәртіпке шақырмаушылық көптеп кездесіп жатыр. Қылмысқа барған
жасөспірімдерді қайта тәрбиелеу процесін ұйымдастыруда психологтар
жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктерін ескере білулері қажет.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыс жасаулары, көбінесе олардың
ересектерге еліктеуiмен анықталады да, жалпы қылмыстың өсіп отырғанын
осымен байланыстырамыз.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмыстық әрекетке қадам басуына
басты себеп әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсер етуі. Адамның
қоғамдық белсенділігі оқуға, спортқа, көркем өнерге деген қызығушылықтарын
күннен-күнге арттырады. Ал осындай қоғамдық жұмыспен айналыспайтын
жасөспірімдер қылмыстық істерге жақын жүреді. Қоғамнан, ондағы қайнаған
қызу өмірден шеттеп қалу, қылмысқа барған жасөспірімдердің қылмысқа
баруының бірден-бір себебі болып табылады.
Қылмысқа барған жасөспірімдер қылмысының сан-салалығы олардың
күнделікті қылмысынан өз көрінісін табуда. Қазіргі кезде әлеуметтік-
психолог және құқық қорғау органдарының зерттеулері бойынша,
жасөспірімдердің мүліктік қылмысқа баруы 7,8 пайызды, ал жеке адамның
затын ұрлау 49,4 пайызды, мемлекет және қоғам мүлкін ұрлау 1,7 пайызды,
тонау мен шабуыл 11,2 пайызды көрсетіп, қылмыс санының көбеюіне әсер етіп
отыр [13, 21-23б.].
Қылмысқа барған жасөспірімдерге топ құру, топ болып әрекет ету тән.
Осындай жасөспірімдер ересек кiсiлермен салыстырғанда жалғыз өзі қылмыс
жасауға өте сирек баратындығы практикалық тұрғыдан дәлелденген. Бұдан
олардың өз-өзіне сенбеуі ғана емес, сонымен қатар олардың достық жөніндегі
түсініктері теріс бағытқа ие болуына қарамастан, осындай достыққа ұмтылуын
да байқауға болады.
Қылмыстық әрекеттің басты себебі – жасөспірімнің пайдалы iспен
айналыспауы десек, жоғарғыда айтып кеткендей, оның бос сандалыстан көп
өкінішті жағдайларға ұрындырып жататыны айтпаса да түсінікті. Осы орайда
В.М. Бехтеревтiң Баланы тәй-тәй басып қолына затты мықтап ұстай
бастағаннан бастап-ақ үнемі еңбекке үйрету керек – деген пікірімен
келісуге болады. Белгілі іспен айналысатын жасөспірімнің қылмыстық әрекетке
тек қана кездейсоқ жолмен баратыны да белгілі. Мектептен тыс уақытта кітап
оқу, үйірмеге қатысу, көркем өнерпаздар үйірмесіне қатысу, не болмаса
спорттың көптеген түрлерімен айналысу – қазіргі кезде жасөспірімдердің
әрекетінен қалып бара жатқан құбылыс, әрине бұл жерде бір жасөспірім өзіне
пайдалы іспен айналыспай, бос сандалыспен күй кешеді деген жаңсақ пікірді
айтпайды.
Жасөспірімдердің қылмыстық жолға түсуінің тағы бір себебі, олардың
ішімдікке әуес болуы болып табылады. Жалпы ішімдікке әуестік жасөспірімді
дұрыс жолдан тайдырып, қылмыстық әрекетке итермелейді. 13-14 жастағы
жасөспірімдердің басым көпшілігінің талап — тілектері шектен шығып
кеткендігі, олардың ішімдіке құмарлануынан көрінеді. Осыған байланысты
А.Вайсберг – қылмыс істеп айыпталған жасөспірімдерді зерттей келе,олардың
41-пайызы, қылмысты мас күйде істеген деген тұжырым жасайды. Осы
көрсеткіште қылмысқа барған жасөспірімдер қылмысының күннен-күнге ұлғаюын
және олардың қылмыстық әрекеттерге көп жағдайда мас күйінде баратындығын
көреміз.
Жасөспірімдердің құқық бұзушылығы кәмелетке толмағаннан кейін
қылмыстың жауапкершілікті баспалдағын аттауға мәжбүр ететіні қылмыстан
белгілі. Жасөспірімдер қолымен іске асқан қылмыстың қандай түрімен күрес
жүргізсек те, ол болашақтағы ересектердің жалпы қылмысымен күресуге
бағытталған бірден-бір дұрыс жол екені сөзсіз. Кәмелеттік жасқа толмаған
жасөспірімдер қылмысын болдырмай алдын-алу үшін оларға қылмыстық құқықтық
шаралармен әсер ету арқылы, оның тиімді нәтижесін күту –жасөспірімдердің
өмір жолын дұрыс таңдап, адам болып қалыптасуына өз әсерін тигізсе керек.
Қылмысқа барған жасөспірімдер қылмыстық жағдайының салалығын түсіну үшін ең
алдымен олардың жас шамасын анықтау басты орын алады.
Қазақстан Республикасы территориясында кәмелетке жасы толмаған
жасөспірімдердің қылмысына арнайы жүргізілген санақ олардың қылмысы азаймай
отырғанын хабардар етті. Нақты жүргізілген талдаулар жасы толмаған
жасөспірімдер қылмысының криминогендік жақтарын ашуға көмектеседі.
Біріншіден, Қазақстан Республикасы бұрынғы Кеңес үкіметі құрамында
болған кезде де, жылдар бойы статистикалық бақылау жүргізуін тоқтатпады.
Сол кез бойына жасы толмағандар қылмысының өсуі жоғарылығымен ерекшеленеді,
оның өсуі бір бес жылда орташа 14-17 пайызға жеткендігін көрсетті.
Екіншіден, 1995 жылдан бастап, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысының
өсуі бір жерде азайғанын көрсетсе, екінші жерде көбейгенін дәлелдей
түскендей.
Үшіншіден, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысы бір кездері олардың
кейбір ауыр түрлеріне қарамастан асып түсті.
Төртіншіден, жасы толмаған жасөспірімдер қылмысы көбінесе, толық
есепке алынбайды. Сарапшы мамандардың баға беруіне қарағанда көптеген
қылмыстар ашылмайды немесе тіркеудің дұрыс жүргізілмеуі салдарынан
жасөспірімдер қылмысқа жеңіл-желпі қарап, келесі қылмысқа оп оңай қадам
басады.
2. Жастар және қылмыс
Қылмыс - бұл құқық бұзылушылықтың бір түрі. Қылмыс басқа құқық
бұзыушылықтардан, оның қылмыстық заңмен белгіленетіндігімен және оны
жасағанда қылмыстық жауапкершіліктің болуымен ерекшеленеді.
Жеке адамға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірмеген және зиян
келтіру қаупін туғызбаған іс-әрекет немесе әрекетсіздік қылмыс болып
табылмайды. Бұл анықтамада қылмыстың формальды белгісі де (құқыққа
қарсылық), материалдық белгісі де (қоғамдық қауіптілік) қамтылады. Сондай-
ақ айыптылық пен жазаланушылық та қылмыстың қажетті белгісіне жатады.
Криминологияда және құқықтық статистикада —әрқайсысы үшін қылмыстық жазалау
қарастырылған, іс жүзінде жасалған барлық құқыққа қарсы әрекеттердің
жиынтығы. Сонымен бірдерлікте қылмыс — жекелеген қылмыстардын тек қана саны
(немесе жиынтығы) ғана емес, бұл белгілі бір заңдылықтарды иеленген
құбылыс.
Қылмыс жағдайы заңнамадағы өзгерістер немесе оны іс жүзінде қолдану
салдарынан өзгеруі мүмкін. Тіпті заң аясында сот тәжірибесінің ауытқуы да
қылмыс статистикасын өзгерте алады. Сол немесе басқа әрекет үшін немесе
қылмыстық әрекетті жоятын қылмыстық жауапкершілікті тағайындайтын қылмыстық
заңды қабылдау, ол да қылмыс жағдайының әрдайым өзгеріп отыруына әсер
етеді.
Қылмыстың құрылымы мен сипатының өзгеруі
түрліше әлеуметтік жағдайларға, құбылыстар мен үдерістерге, мысалы,
тұрғындардың көші-қон және жас құрамына; аймақтың немесе басқа аумақтың
экономикалық жағдайына; қалыптасқан ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер және
т.б.; қылмыс заңнамасының өзгеруіне, қылмыстың алдын алу бойынша жұмыс
сапасына және басқа факторларға тәуелді болады.
Қылмысқа барған жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктеріне,
яғни олардың өмірде кездесіп отыратын қолайсыз жағдайларға тап бола отырып,
қиындықтар алдында әлсіздік білдіреді, кез-келген ықпалдарға оңай түседі.
Сөйтіп, олардың қылмыстық жолға түсуі де оңай болады. Осы сияқты
себептердің негізінде кәмелетке толмағандардың қылмыстық жолға түсуіне жол
бермес үшін жастарды дербес түрде ойлауға, өз бетінше шешім қабылдау
қабілеттілiгіне, оларды кез-келген қиындықтарға төтеп беруге шынықтыруымыз
қажет. Өз айналасында болып жатқан жағдайларға, халықтың жалпы ісіне,
әсіресе өзінің жеке әрекетінде жауап беруге дайын тұруына дағдыландыру
керек.
Егер қылмысқа барған жасөспірімнің тұрақты идеялық нанымы, адамгершілік
принципі болмаса, ол жат қылықтарға,яғни қылмыстық әрекеттерге төтеп беруге
қабілетті ішкі тосқауылынан айрылады, сондықтан рухани жағынан тез әлсіз
болып, қылмыстық әрекеттерге тез барады. Идеялық нанымның және өнегелік
мінез-құлықтың тұрақсыздығы, кәмелетке толмағандардың қылмыс жасауына
себепші болып табылатын шешуші жағдайларды ғана емес, сонымен бірге өзге
жағдайларды да бейтараптай алмайды, не тым болмаса тежемейді де. Сондықтан
бүгінгі таңда бүкіл азаматтардың бойында, оның ішінде, әсіресе
жасөспірімдер бойында жауаптылық көзқарасын қалыптастыру және де оларды
идеялық нанымға тәрбиелеу аса маңызды мәңге ие.Жасөспірімнің адамгершілік
және қоғамдық саяси мақсатқа деген оң көзқарасын жас күнінен қалыптастыру
қылмысқа барған жасөспірімнің ақыл ойы мен өнегелік пісіп-жетілуі деңгейін,
олардың өз нанымын кез-келген жағдайда қорғауға дайын болуын, өзін-өзі
басқара білуін қамтамасыз етеді.
Қылмыстың жасалуына себепші
болып табылатын жағдайларды жоюдың, онымен күрес жүргізудің маңыздылығына
қарамастан, кәмелетке толмаға жасөспірімдер қылмысының алдын алудың маңызды
құралы ретінде қылмысқа барған жасөспірімдердің бойында идеялық нанымды,
ғылыми көқарастарды және дүниетанымды қалыптастыру шешуші мәнге ие болып
табылады. Ал, жасөспірім бойында идеялық нанымды, ғылыми көзқарастарды және
өмірге деген жағымды дүниетанымды қалыптастыру ісіндегі жетістіктерге
психологтың комплексті әрекеті негізінде қол жеткізуге болады.
Бүгінгі таңда қылмысқа барған жасөспірімдер арасында
педагогикалық тұрғыдан қараусыздық, жасөспірім бойында қоғамға қарсы
қажеттіліктердің туындауына, достық, борыш, абырой сияқты түсініктерінің
бұрмалануына себепші болады. Олардың енді қалыптасып келе жатқан рухани,
эстетикалық және танымдық қажеттіліктері деформациялана бастайды. Оның
үстіне психологиялық және педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалған
жасөспірiмдер қылмыскер жасөспірімдердің негізгі тобын құрайтындығы баршаға
белгілі. Ішкі қажеттілік бойынша психологиялық және педагогикалық тұрғыдан
қараусыз қалған жасөспірімдерді мынадай 4 топқа бөлуге болады:
1. тентек немесе ерке жасөспірімдер;
2. отбасы тарапынан
шеттетіліп, көзтүрткі көрген жасөспірімдер;
3. қараусыз қалған жасөспірімдер;
4. жат әрекеттердің тұрақты
ықпалындағы және ересектердің құқыққа қарсы талаптарының әсеріндегі
жасөспірімдер.
Тентек жасөспірімдер, олар жасаған әрекеттерінде ерекше жағдай
қалыптастырады. Мұндай жағдайда бала өзімшіл, жеңіл өмір сүруді жақсы
көретін болып өседі. Ал, кейбіреулерi ашынған, жабырқау күйде болады. Олар
әдетте өзінің болашағына сенімсіздікпен қарайды. Қылмысқа барған
жасөспірімдер тұлғасы эстетикалық тұрғыдан оңай бұрмаланады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz