Инвестиция, бизнеске инвестиция тартуды жүзеге асыру және жетілдіру жолдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І бөлім. Инвестиция және оның теориялары
1.1 Инвестицияның мәні, қызметі , түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары
2.1 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Еліміздегі шетел инвесторларының қазіргі жағдайы және оның қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын тартудың болашағы
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
І бөлім. Инвестиция және оның теориялары
1.1 Инвестицияның мәні, қызметі , түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары
2.1 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Еліміздегі шетел инвесторларының қазіргі жағдайы және оның қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын тартудың болашағы
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Кіріспе
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз сыртқы нарықтарға шығуға мүмкіндік алды. Бірақ, Қазақстанның сыртқы экономикалық қызметті жүргізуде жеткілікті тәжірибесі жоқ және сондықтан белгілі бір проблемалар туындайды. Қазақстан Республикасының үкіметінің маңызды проблемаларының бірі шетелдік инвестицияларды тиімді түрде тарту мен бөлу болып табылады. Ең алдымен инвестициялар бұл экономикалық маңызды фактор, оның көмегімен алдыңғы қатарлы технологиялар меңгеріледі, нарықтардың отандық тауарлармен толуы жүреді, экспорттық өнімнің бәсеке қабілеттілгі көтеріледі.
Қазақстан экономикасының қазіргі дамуында шетелдік инвестициялардың маңыздылығы сөзсіз. Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде құрылуынан бастап шетелдік инвестициялардың көлемі ек пінді өсуін байқаймыз. Әлемдік шаруашылық дамуының, қазіргі деңгейінде шетел инвестицияларының өсуі байқалады, оның қарқыны халықаралық сауда өсуінің қарқынынан асып түседі. Барлық елдер экономикалық даму дәрежесіне қарамастан экономикалық өсімге жету үшін шетел инветицияларын тартудың әдістері мен жолдарын жетілдірумен айналысады. Сауда ағымдарының, шетел инвестицияларының ағымдарының және технологияның айырбасының либерализациясы жағдайында компаниялардың нарықтағы күресі одан әрі агрессивті болып жатыр. Капиталдың болуы, инновациялық қызмет технологиялармен, квалификацияланған адам ресурстарымен қамтамасыз етілуі және тиімді ұйымдастырушылық және басқарушылық практикасы - осы факторлардың бәрі кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рол атқарады және сәйкес макроэкономикалық жағдайларда қабылдаушы елдердің экономикалық даму көрсеткіштерін жақсартуға көмектеседі. Бірақ, көптеген елдер инвестиция алғысы келетінін және оған деген бәсекенің жоғары деңгейде екендігін ескеру керек. Сондықтан да шетел инвестицияларын тартуды зерттеу осы таңда өзекті мәселелердің бірі деп айтуымызға әбден болады. “ Бизнеске инвестиция тартуды жүзеге асыру және жетілдіру жолдары ” тақырыбын таңдай отырып, курстық жұмысты жазуда келесі мақсат көзделді: шетел инвестициясы, оның ішінде тікелей инвестицияның Қазақстан экономикасындағы атқаратын орнын және мәнін анықтау.
Осы мақсатқа қол жеткізуде келесі мәселелерді шешу қажет:
• ұлттық экономиканың дамуындағы шетелдік инвестициялардың және олардың нысандарының рөлін анықтау;
• шетелдік тікелей инвестициялаудың себептерін және экономикалық тиімділігін талдау; шетелдік тікелей инвестицияларды тартудың механизімін қарастыру;
• Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет тарапынан реттеуді зерттеу; Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың хал-ахуалының жағдайын сараптау;
• Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсуіне талдау жасау;
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз сыртқы нарықтарға шығуға мүмкіндік алды. Бірақ, Қазақстанның сыртқы экономикалық қызметті жүргізуде жеткілікті тәжірибесі жоқ және сондықтан белгілі бір проблемалар туындайды. Қазақстан Республикасының үкіметінің маңызды проблемаларының бірі шетелдік инвестицияларды тиімді түрде тарту мен бөлу болып табылады. Ең алдымен инвестициялар бұл экономикалық маңызды фактор, оның көмегімен алдыңғы қатарлы технологиялар меңгеріледі, нарықтардың отандық тауарлармен толуы жүреді, экспорттық өнімнің бәсеке қабілеттілгі көтеріледі.
Қазақстан экономикасының қазіргі дамуында шетелдік инвестициялардың маңыздылығы сөзсіз. Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде құрылуынан бастап шетелдік инвестициялардың көлемі ек пінді өсуін байқаймыз. Әлемдік шаруашылық дамуының, қазіргі деңгейінде шетел инвестицияларының өсуі байқалады, оның қарқыны халықаралық сауда өсуінің қарқынынан асып түседі. Барлық елдер экономикалық даму дәрежесіне қарамастан экономикалық өсімге жету үшін шетел инветицияларын тартудың әдістері мен жолдарын жетілдірумен айналысады. Сауда ағымдарының, шетел инвестицияларының ағымдарының және технологияның айырбасының либерализациясы жағдайында компаниялардың нарықтағы күресі одан әрі агрессивті болып жатыр. Капиталдың болуы, инновациялық қызмет технологиялармен, квалификацияланған адам ресурстарымен қамтамасыз етілуі және тиімді ұйымдастырушылық және басқарушылық практикасы - осы факторлардың бәрі кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рол атқарады және сәйкес макроэкономикалық жағдайларда қабылдаушы елдердің экономикалық даму көрсеткіштерін жақсартуға көмектеседі. Бірақ, көптеген елдер инвестиция алғысы келетінін және оған деген бәсекенің жоғары деңгейде екендігін ескеру керек. Сондықтан да шетел инвестицияларын тартуды зерттеу осы таңда өзекті мәселелердің бірі деп айтуымызға әбден болады. “ Бизнеске инвестиция тартуды жүзеге асыру және жетілдіру жолдары ” тақырыбын таңдай отырып, курстық жұмысты жазуда келесі мақсат көзделді: шетел инвестициясы, оның ішінде тікелей инвестицияның Қазақстан экономикасындағы атқаратын орнын және мәнін анықтау.
Осы мақсатқа қол жеткізуде келесі мәселелерді шешу қажет:
• ұлттық экономиканың дамуындағы шетелдік инвестициялардың және олардың нысандарының рөлін анықтау;
• шетелдік тікелей инвестициялаудың себептерін және экономикалық тиімділігін талдау; шетелдік тікелей инвестицияларды тартудың механизімін қарастыру;
• Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет тарапынан реттеуді зерттеу; Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың хал-ахуалының жағдайын сараптау;
• Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсуіне талдау жасау;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының «Инвестициялық қорлар туралы заңы» // Егемен Қазақстан, 2004 жыл, 10-20 шілде.
2. Инвестициялық тартымдылықты әлеуметтік салаға жұмылдыру халықаралық
Саясат,2004жыл, №26, 75 б.
3. «Инвестицияонная стратегия Казахстана агрессивна в хорошем смысле »
2. Финансы и кредиты, 2004 год, №3, с.13-16
4. Гриффин Р., Ростей М. Международный бизнес. 4-е изд./пер. с англ. Под ред. А.Т. Медведева. – СПб: Питер, 2006.-1088с.
5.
6. «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасы Заңы // www. zakon.kz
7. Курмангалиев с.Ш., Сартбаев Е.С., Ашебекова Р.С. Итоги исслдеований. –Астана: ЗАО «РИВЦ», 2002г. – 68 с. серия «В помощь предпринимателю».
8. Курмангалиев С.Ш., Сартбаев Е.С., Ашебекова Р.С. Методические рекомендации. –Астана: ЗАО «РИВЦ», 2002г. – 68 с. серия «В помощь предпринимателю».
9. Кыдыралина Б.М. Организация малого предпринимательства в РК: макро-, мезо- и микроуровневые аспекты. – Караганды: Болашак-Баспа, 2001. – 166 с.
10. Лапуста М.Г., Поршнев А.Г. и др. Предпринимательство. М.: ИНФРА-М, 2001. - 448с.
11. Пелих А.С., Чумаков А.А. и др. Организация предпринимательской деятельности. Ростов-на-Дону, Издательский центр "МарТ", 2002. - 335с.
12."Қазақстан мұнайгаз кешеніне инвестициялық ресурстарды тартудан тиімділікті экономикалық бағалау” // Научный журнал Мин. Образования и науки “Ізденіс-Поиск”, 2004 год, №3, с.28.
13. "Инвестиционная деятельность в Казахстане: правовая основа и проблемы” // Вестник ВЭД, 2004год, №19, с. 10-12.
14. Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан/ Под. ред. Е.А. Жатканбаева. – Алматы: Қазақ университеті, 2001. – 188 с.
15. Менеджмент в малом бизнесе: Учебник. – 2-е изд., перераб. И доп. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 144 с.: ил.
16. Маркетинг и техника продаж. Методические пособие из серии «В помощь предпринимателю» - Астана, Министерство индустрии и торговли РК ЗАО «РИВЦ», 2002 г. – 44 стр.
17. Минестерство индустрии и торговли РК. “Республиканский информационно-выставочный центр по малому предпринимательству”. Путеводитель для предпринимателя. Астана – 2002г.
18. Предпринимательство в РК/ Окаев К.О., Смагулова Н.Т., Яковская О.А. Алматы: Экономика 2000. - 102с.
19. Предпринимательство: Учебник для вузов/ Под. ред. проф. В.Я. Горфинкеля. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001. – 581 с.
20. Предпринимательство в Республике Казахстан. Сборник нормативных актов. – Алматы: ЮРИСТ, 2002. – 245 с.
21. Сихимбаева Д.Р. Экономика предприятия и предпринимательство: Учебное пособие. – Караганды: 2000.-128 с.
22. Сабден О.С., Токсанова А.Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. – Астана: Елорда, 2001. – 308 с.
23. Томилов В.В. Культура предпринимательства. СПб.: Питер, 2000.
24. Токсанова А.Н., Основы предпринимательской деятельности. – Астана, 2007. – 480с.
25. Хозяйствующие субъекты в РК: Сборник нормативных актов. –Алматы: «ЮРИСТ», 2002. – 131 с.
26. Земляков Д.Н., Макашев М.О. Франчайзинг. Интегрированные формы бизнеса: Учеб. пособие для вузов. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003ж.-142б.
27. Лебедев И.В. Франчайзинг по-русский. Мифы и реальность [Текст]. – СПб.: Вектор, 2006ж.-160б. – (“Know how”)
29. “Кешендік кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы” Қазақстан Республикасының Заңы // ҚР Парламентінің жаршысы – 2002ж.-№12, 117 құжат, 16-27б.
30. “Экономикамыздың дамуына инвесторлардың да үлесі бар: Елбасы жолдауына орай” // Ана тілі, 2005 жыл, ақпан, 7 б.
1. Қазақстан Республикасының «Инвестициялық қорлар туралы заңы» // Егемен Қазақстан, 2004 жыл, 10-20 шілде.
2. Инвестициялық тартымдылықты әлеуметтік салаға жұмылдыру халықаралық
Саясат,2004жыл, №26, 75 б.
3. «Инвестицияонная стратегия Казахстана агрессивна в хорошем смысле »
2. Финансы и кредиты, 2004 год, №3, с.13-16
4. Гриффин Р., Ростей М. Международный бизнес. 4-е изд./пер. с англ. Под ред. А.Т. Медведева. – СПб: Питер, 2006.-1088с.
5.
6. «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасы Заңы // www. zakon.kz
7. Курмангалиев с.Ш., Сартбаев Е.С., Ашебекова Р.С. Итоги исслдеований. –Астана: ЗАО «РИВЦ», 2002г. – 68 с. серия «В помощь предпринимателю».
8. Курмангалиев С.Ш., Сартбаев Е.С., Ашебекова Р.С. Методические рекомендации. –Астана: ЗАО «РИВЦ», 2002г. – 68 с. серия «В помощь предпринимателю».
9. Кыдыралина Б.М. Организация малого предпринимательства в РК: макро-, мезо- и микроуровневые аспекты. – Караганды: Болашак-Баспа, 2001. – 166 с.
10. Лапуста М.Г., Поршнев А.Г. и др. Предпринимательство. М.: ИНФРА-М, 2001. - 448с.
11. Пелих А.С., Чумаков А.А. и др. Организация предпринимательской деятельности. Ростов-на-Дону, Издательский центр "МарТ", 2002. - 335с.
12."Қазақстан мұнайгаз кешеніне инвестициялық ресурстарды тартудан тиімділікті экономикалық бағалау” // Научный журнал Мин. Образования и науки “Ізденіс-Поиск”, 2004 год, №3, с.28.
13. "Инвестиционная деятельность в Казахстане: правовая основа и проблемы” // Вестник ВЭД, 2004год, №19, с. 10-12.
14. Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан/ Под. ред. Е.А. Жатканбаева. – Алматы: Қазақ университеті, 2001. – 188 с.
15. Менеджмент в малом бизнесе: Учебник. – 2-е изд., перераб. И доп. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 144 с.: ил.
16. Маркетинг и техника продаж. Методические пособие из серии «В помощь предпринимателю» - Астана, Министерство индустрии и торговли РК ЗАО «РИВЦ», 2002 г. – 44 стр.
17. Минестерство индустрии и торговли РК. “Республиканский информационно-выставочный центр по малому предпринимательству”. Путеводитель для предпринимателя. Астана – 2002г.
18. Предпринимательство в РК/ Окаев К.О., Смагулова Н.Т., Яковская О.А. Алматы: Экономика 2000. - 102с.
19. Предпринимательство: Учебник для вузов/ Под. ред. проф. В.Я. Горфинкеля. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001. – 581 с.
20. Предпринимательство в Республике Казахстан. Сборник нормативных актов. – Алматы: ЮРИСТ, 2002. – 245 с.
21. Сихимбаева Д.Р. Экономика предприятия и предпринимательство: Учебное пособие. – Караганды: 2000.-128 с.
22. Сабден О.С., Токсанова А.Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. – Астана: Елорда, 2001. – 308 с.
23. Томилов В.В. Культура предпринимательства. СПб.: Питер, 2000.
24. Токсанова А.Н., Основы предпринимательской деятельности. – Астана, 2007. – 480с.
25. Хозяйствующие субъекты в РК: Сборник нормативных актов. –Алматы: «ЮРИСТ», 2002. – 131 с.
26. Земляков Д.Н., Макашев М.О. Франчайзинг. Интегрированные формы бизнеса: Учеб. пособие для вузов. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003ж.-142б.
27. Лебедев И.В. Франчайзинг по-русский. Мифы и реальность [Текст]. – СПб.: Вектор, 2006ж.-160б. – (“Know how”)
29. “Кешендік кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы” Қазақстан Республикасының Заңы // ҚР Парламентінің жаршысы – 2002ж.-№12, 117 құжат, 16-27б.
30. “Экономикамыздың дамуына инвесторлардың да үлесі бар: Елбасы жолдауына орай” // Ана тілі, 2005 жыл, ақпан, 7 б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І бөлім. Инвестиция және оның теориялары
1.1 Инвестицияның мәні, қызметі , түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары
1. Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2. Еліміздегі шетел инвесторларының қазіргі жағдайы және оның
қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын тартудың болашағы
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .29
Кіріспе
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз сыртқы
нарықтарға шығуға мүмкіндік алды. Бірақ, Қазақстанның сыртқы
экономикалық қызметті жүргізуде жеткілікті тәжірибесі жоқ және
сондықтан белгілі бір проблемалар туындайды. Қазақстан Республикасының
үкіметінің маңызды проблемаларының бірі шетелдік инвестицияларды
тиімді түрде тарту мен бөлу болып табылады. Ең алдымен инвестициялар
бұл экономикалық маңызды фактор, оның көмегімен алдыңғы қатарлы
технологиялар меңгеріледі, нарықтардың отандық тауарлармен толуы
жүреді, экспорттық өнімнің бәсеке қабілеттілгі көтеріледі.
Қазақстан экономикасының қазіргі дамуында шетелдік инвестициялардың
маңыздылығы сөзсіз. Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде
құрылуынан бастап шетелдік инвестициялардың көлемі ек пінді өсуін
байқаймыз. Әлемдік шаруашылық дамуының, қазіргі деңгейінде шетел
инвестицияларының өсуі байқалады, оның қарқыны халықаралық сауда
өсуінің қарқынынан асып түседі. Барлық елдер экономикалық даму
дәрежесіне қарамастан экономикалық өсімге жету үшін шетел
инветицияларын тартудың әдістері мен жолдарын жетілдірумен
айналысады. Сауда ағымдарының, шетел инвестицияларының ағымдарының
және технологияның айырбасының либерализациясы жағдайында компаниялардың
нарықтағы күресі одан әрі агрессивті болып жатыр. Капиталдың болуы,
инновациялық қызмет технологиялармен, квалификацияланған адам
ресурстарымен қамтамасыз етілуі және тиімді ұйымдастырушылық және
басқарушылық практикасы - осы факторлардың бәрі кәсіпорынның бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рол атқарады және сәйкес
макроэкономикалық жағдайларда қабылдаушы елдердің экономикалық даму
көрсеткіштерін жақсартуға көмектеседі. Бірақ, көптеген елдер
инвестиция алғысы келетінін және оған деген бәсекенің жоғары деңгейде
екендігін ескеру керек. Сондықтан да шетел инвестицияларын тартуды
зерттеу осы таңда өзекті мәселелердің бірі деп айтуымызға әбден болады. “
Бизнеске инвестиция тартуды жүзеге асыру және жетілдіру жолдары ” тақырыбын
таңдай отырып, курстық жұмысты жазуда келесі мақсат көзделді: шетел
инвестициясы, оның ішінде тікелей инвестицияның Қазақстан экономикасындағы
атқаратын орнын және мәнін анықтау.
Осы мақсатқа қол жеткізуде келесі мәселелерді шешу қажет:
• ұлттық экономиканың дамуындағы шетелдік инвестициялардың және олардың
нысандарының рөлін анықтау;
• шетелдік тікелей инвестициялаудың себептерін және экономикалық
тиімділігін талдау; шетелдік тікелей инвестицияларды тартудың механизімін
қарастыру;
• Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет тарапынан реттеуді
зерттеу; Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың хал-
ахуалының жағдайын сараптау;
• Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсуіне талдау
жасау;
• шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелерін қарастыру;
• шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдарын табу.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Шетел инвестицияларының мәнін және мазмұнын
оның халықаралық экономикалық қатынастардағы рөлін, даму тенденциаларын
және Қазақстандағы шетел инвестициясының құқықтық аспектілерін зерттеуге
жұмыстың бірінші тарауында қол жеткізілмек.
Екінші тарауда инвестицияның оның ішінде тікелей шетел инвестициясының
Қазақстан экономикасындағы орнын, көлемін, даму барысын, экономикалық
дамуға тигізетін әсерін, сонымен қатар республикадағы тікелей шетел
инвестициясын тартудағы және мемлекет тарапынан оларды реттеудегі
шараларды зерттеп талдау мақсаттары шешіледі.
Үшінші тарауда теориялық білімдерді тәжірибелік шындықпен салыстыра
отырып, Қазақстан Республикасына шетел инвестициясын тартудағы негізгі
мәселелерді айқындау және оны жетілдіру жолдарын іздестіруді көздеу
мәселелері қойылмақ.
І бөлім. Инвестиция және оның теориялары
1. Инвестицияның мәні, қызметі.
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай
сондай-ақ ақша қаражаты түрінде , яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және
басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін
жұмсап, сол арқылы келешекте , яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе
басқадай үлкен кәсіпкерлікте табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып келеді. Оның
біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуекелдік. Сонымен қатар инвестиция
экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің әлеуметтік дамуына жағдай
жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың жоғарғы
және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми- техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне , дамуына жұмсалынуы үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға , облигациялар және басқадай құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдары болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
а) қысқа мерзімдік иелену- иелену мерзімі бір жылға дейін;
ә) ұзақ мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан артық;
Инвестор – қор нарығында құнды қағаздарды сатып алушылар болып
табылады.
Ұлттық инвестор дегеніміз- Қазақстан Республикасында инвестицияны
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Заңды тұлғасы.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады , яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысқа немесе іске жұмсалынуы тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа
бөлінеді:
- жеке инвесторлар (жеке адамдар).
- инстиуттандырылған инвесторлар (банктер , инвестициялық қорлар,
зейнетақы қорлары , тағы басқалары).
Инвестициялық саясат дегеніміз – халық шаруашылығының әр түрлі
салаларында пайда табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау саясаты.
Күрделі қаржыны тиімді пайдаланудың, оларды шешуші бағыттарға
шоғырландырудың , қоғамдық өндірісте тепе- теңдікті қамтамасыз етудің
жолдарын көрсететін шаруашылық шешімдерінің жиынтығы. Егер инвестициялық
саясат дұрыс шешілсе, әрбір шығындалған теңгеге келетін ұлттық табыстың
мөлшері өседі, өнім молаяды. Инвестициялық саясат күрделі қаржыны, қорларды
өндіретін, өндейтін және ол өнімдерді пайдаланатын салалар арасында дұрыс
пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Қазіргі кезде күрделі қаржыны жаңа
өндіріс орындарын тұрғызудан гөрі оларды техникалық жағынан қайта
жарақтандыруға, қайта құруға бағытталып, одан әрі өндіріске жұмсалған
күрделі қаржының ара салмағын өсіре беру көзделіп отыр. Нарықтық
экономикаға көшу кезінде инвестициялық саясат сұранысты қанағаттандыруға
бағытталуытиіс.
Тікелей инвестиция дегеніміз- капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел
территориясында өндірісті ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар
арқылы халықаралық корпорациялар дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін
жүргізеді.
Ал, капитал дегеніміз - тауар өндірісінің жұмыс күші тауарға айнала
бастаған кезінде пайда болады. Капиталдың алғашқы қорлануы процесінде
тікелей өндірушілер өндіріс құрал- жабдықтары капиталистік кәсіпкерлердің
қолына жинақтала бастады. Өндіріс құрал жабдығынан айырылған жұмысшы өз
жұмыс күшін капиталистерге сатуға мәжбүр болды. Бұл процесс тауар
өндірісінің капиталистік өндіріске айналуын көрсетеді.
Капиталды әлем елдерінде пайдаланудың негізгісі мыналар :
1. Инвестициялаушы елдегі капиталдың мол қорлануы;
2. Дүниежүзілік шаруашылықтың әр түрлі бөліктеріндегі капиталға сұраныс пен
ұсыныс арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы;
3. Жергілікті рынокты монополизациялау мүмкіндігі;
4. Капитал экспортталатын елде арзан шикізат пен жұмысшы күшінің болуы;
5. Саяси тұрақтылықтың және қолайлы инвестициялық ахуал;
Капиталды шетке шығару мына нысандарда жүргізіледі:
- өнеркәсіп, сауда т.б. кәсіпорындарына тікелей инвестициялар ;
- портфельдік инвестициялар (шетелдік облигацияларды, акцияларды және басқа
да құнды қағаздарды алу үшін);
Ішкі инвестициялық ресурстар өте тапшы бүгінгі экономикалық жағдайда
экономиканы тұрақтандыруға , реформаларды тереңдету және құрылымдық
өзгерістерді жүзеге асыру шетел капиталын тартпайынша мүмкін емес.
Шетел инвесторы - шетелдік заңды тұлғалар, шетел азаматтары , шетел
мемлекеттері , халықаралық ұйымдар , шетелде тұрақты тұрғылықты мекені бар
Қазақстан Республикасының азаматтары , егер олар шаруашылық қызметін
жүргізу үшін азаматтығын алған немесе тұрақты тұрғылықты мекені бар елде
тіркелген жағдайда.
Шетелдік инвестиция дегеніміз-қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді.
Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі
казіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді.
Шетелдік инвестицияларын тарту саясаты 1991 жылдан басталып, оң
нәтижелер беруде. Шетел капиталын басқаратын Қазақстан эксимбанкі, сырттан
қарыз алу жөніндегі комитет және инвестициялар жөніндегі комитет тәрізді
органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел капиталы үшін қолайлы ахуал
қалыптасты.
Шетел инвестицияларын тартудың басты бағыттарына тіршілікті қамтамасыз
ету салалары мен экспорт бағдарындағы өндірістер – мұнай-газ және мұнай –
химия салалары, электр энергетикасы, металлургия, коммуникация және де
Қазақстан дәнді дақылдар, жүн, мақта т.б. ірі өндіруші болу себепті,
агроөнеркәсіп кешені жатады. Мұнай-газ саласында күш-қуат мұнай мен газ
өндіріп, экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ
құбырларын салуға жұмсалады.
1995 жылдың шетелдік инвестицияларының көлемі 235 млрд. $-ға артып, 2.6
трлн $-ға дейін жетті. Шетелдік инвестицияларды тартудың маңызды көзі-
потрфель инвестициялары . Олар ірі корпорациялардың , мемлекеттік және
жекеменшік банктердің облигациялық қарыздарын қаржыландырады.
Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялар мынадай элементтерді:
негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды, материалдық айналым қаражаты
қорын толтыруға жұмсалған инвестицияларды , өндірілмеген және материалдық
емес активтерге жұмсалған инвестицияларды, басқа да қаржылық емес
активтерге жұмсалған инвестицияларды өзіне қосады.
2004 жылғы қаңтарда қаржылық емес активтерге инвестицияларды бағалау
көлемі (материалдық айналым қаражатының қорларын толтыратын
инвестицияларсыз ) 57.6 млрд. теңгені құрады, оның 56.9 млрд теңгесі
(98.7%) негізгі капиталға инвестицияларға келеді.
2004 жылғы қаңтарда негізгі капиталға инвестициялар 56.9 млрд. теңге
болды, бұл 2003 жылдың қаңтарымен салыстырғанда 17.2% көп.
2004 жылғы қаңтарда инвестицияның өсуі республиканың 12 өңірінде
байқалды. Ең көп өсу Жамбыл (4.8 есе), Павлодар (2.2 есе), Оңтүстік
Қазақстан(1.6 есе), Қостанай , Атырау, Қарағанды (1.4 есе) облыстары мен
Астана қаласында да (1.9есе ) байқалды. Өсім сондай-ақ Шығыс Қазақстан ,
Ақмола, Қызылорда, Алматы облыстарында және Алматы қаласында да (4-13%)
байқалды.
Өткен жылдың қаңтарымен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі
Ақтөбе (45%), Батыс Қазақстан (44%), Солтүстік Қазақстан мен Маңғыстау
(6%)облыстары байқалды.
Мұнай өндіру және табиғи газ (негізгі капиталға инвестициялардың жалпы
көлемінен (61%) , жылжымайтын мүлікпен операция (12%), өңдеу өнеркәсібі
(8%), көлік және байланыс (4%)) басым салалар болып табылады.
Шетел инвестицияларының жалпы республикалық көлемінің ең көп үлесі Атырау
(46%) және Батыс Қазақстан (33%) облыстарында игерілді.
Инвестициялық қызмет дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субъектілер жүзеге
асыратын табыс алу және меншікті капиталын өсіру мақсатындағы қаражат
жұмсалымы.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар – сатып алуға, құруға,
негізгі құралдарды қайта өндіруге және күрделі жөндеуге кеткен шығындардың
жиынтығы болып табылады.
2002 жылы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің нәтижесі-
қаржылық емес активтерге жұмсалған 1307.2 млрд. теңге инвестицияны игеру
болды, мұның 1100 млрд. теңге инвестициясы негізгі капиталға жұмсалған.
Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың жалпы көлеміндегі негізгі
капиталға жұмсалған инвестициялардың үлесі 84.2% құрады. Негізгі капиталға
жұмсалған инвестициялар көлемі 2001 жылғымен салыстырғанда 10.6 %-ға (2001
жылы-44.7%-ға; 2000 жылы – 48.5%-ға ; 1999 жылы – 33.0%ға ) өсті.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлеміндегі ірі
кәсіпорындардың үлесі – 47.0%, орташа -27.9%, шағын– 23.9% , халық үлесі –
1.2% құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес
тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі 45.0% құрады,
бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 9.6пайыздық пунктке артық. Тұрғын үйлерге
салынған салымның үлесі 0.6 пайыздық пунктке өсіп, 4.8% құрады.
Машиналарға, жабдыққа, құрал-сайманға, керек- жарақтарға кеткен
шығындардың үлесі 1.6 пайыздық пунктке төмендеді.
Негізгі капиталға жұмасалған басқа шығындар 131 млрд. теңгені құрады, оның
89.1% геологиялық барлауға жұмсалған.
Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия өнеркәсібінің үлесіне ғана
негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің 44.4%тиеді.
Көлік және байланыста негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың елеулі
үлес салмағы құбырлармен айдауға (42.3%) әуе көлігіне (15.4%) және электр
байланысқа (19.8%) келеді.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі ауыл шаруашы-
лығында бұрынғысынша мардымсыз (1.3%).
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі де табиғат қорғау
шараларына мардымсыз болды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың жалпы көлемінде үйлер мен
ғимараттарды күрделі жөндеуге кеткен шығындар үлесі 13.3%құрады,бұл 2001
жылғы көрсеткіштен 4.2 пайыздық пунктке артық. Күрделі жөндеуге кеткен
шығындардың жалпы көлемінен үйлер мен ғимараттарға – 52.3%, машиналар мен
жабдықтарға кеткен шығындар 47.7% құрады.
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар.
Республиканың әлеуметтік – экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті
жаңа жүйесіне көшу осы процестің басты мәселелерін анықтауға себепші болды.
Олардың бірі болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі болып табылады.
Көшудің алғашқы кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымдық құрлымдарды
құру, сондай-ақ, республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел
инвестицияларын тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.
Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар жүйесін оңтайландыру
мақсатымен инвестицияларды басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары
құрылды. Осы мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылданды. Соның
ішінде, “Шетел инвестициялары туралы ”Заң (1991ж.);
“Инвестициялық жекешелендіру қорлары жөніндегі Ереже” (1993ж.) ;”Қазақстан
Республикасының шетел инвестициялары бойынша ұлттық агенттігін құру туралы
” ҚР Президентінің Жарлығы (маусым 1992ж.); “Инвестициялар бойынша ҚР
Мемлекеттік комитетін құру жөніндегі ” ҚР Президентінің Жарлығы (қараша
1996ж.); “ Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы ”ҚР-ның
Заңы (наурыз 1997ж.) және жекеленген жылдарға арналған инвестициялық
бағдарламалар қабылданды.
Бұл құжаттар елдегі инвестициялық процесті басқарудың негізін қалады; жұмыс
орындарын құру, инфрақұрылымды дамыту , елдің өнеркәсіптік және техникалық
потенциалын дамытудың өсу қарқыны мен әртараптандыру саласында мемлекеттік
инвестициялық саясатты жүзеге асыру мен көптеген экономикалық мәселелерді
шешудегі органдардың дұрыс жүйесін , олардың функциялары мен міндеттерін
анықтады.
2020 жылға дейінгі кезеңнің индикативті жоспарының жорамалы бойынша отандық
және шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына
төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады: жеңіл өнеркәсіптің,
агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының, машина жасаудың, құрылыс
материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнеркәсібінің жаңа кәсіпорындарын
салу мен реформалар жүргізу.
Орталықтандырылған капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала
объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде
жүзеге асыру қарастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы қажет:
1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау;
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді
бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ ,әрбір секторға
қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл
кезеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды таңдау мен алдын
ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер
жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі
негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,
жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы
керек.
Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат- жоспарда бекітілген мақсаттарды
қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар
бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік
процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі
қажет.
Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын , макроэкономикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері , соның ішінде
экономикалық аспектілер.
Егер инвестициялық жобаларды (кеңес беру мен сатып алуда талдау)
жүзеге асыру бюджеттік мекемелерінің міндеті болып табылса, инвестициялық
жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден
аулақ болу үшін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет.
Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті
инстиутуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың
(жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау)тиімді
орындалуын қамтамасыз ету қажет.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау.
Қазақстанда “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы” Заң (28
ақпан 1997 ж.)қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды
жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
- жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе
басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау
мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі).
- Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге
өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен
міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты- экономиканың басым секторларында тауар өндірісін,
жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін қолайлы
инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің
бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды , алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;
- экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді жетілдіру;
- ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін
жоғарлатудың жүйесін енгізу;
- өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
- қоршаған табиғи ортаны жақсарту;
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды ынталандырудың
шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер жүйесі :
бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР- ның берген кепілдері,
сондай-ақ , келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі
қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган,
инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол ҚР- на
тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру; инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру;
барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету;
инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты
функцияларды атқарады.
ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары
2.1.Қ.Р-ң инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды мәселелері
Ең алдымен аса маңызды екі мәселеге ерекше көңіл бөлу керек:
біріншіден, халық шаруашылығының құрылымдық өзгерістеріне нарықтық
механизм әсер ете алмайды; сондықтан бұл өзгерістерді мемлекет тарапынан
реттеу қажет;
екіншіден, өзгерістерді инвестициялық процестермен және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің иенвестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз
байланыста қарастырмасақ өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін
арттыру мақсатында құрылымдық реттеу мәселесін шешу мүмкін емес. Сондай –
ақ , болашақтағы ғылыми негізделген құрылымдық өзгерістердің қажеттілігі -
әсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер
қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен
болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі
нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда , жалпы
мемлекеттік экономикалық саясат- макроэкономикалық ; салық және аймақтық
деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып табылады.
Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының
салалық құралымына да әсер етеді . Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге
асырудың маңызды тетігі- макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер
табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын
анықтау – экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту
мәселелерімен тығыз байланысты.
Мемлекеттің құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық
деңгейде инвестициялық шешімдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни
құрылымдық және инвестициялық саясаттарды тығыз байланыстырғанда ғана
шынайы болатындығы айтылды.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:
- мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
- ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын тиімді
қолдануды ынталандыру арқылы;
- шетелдік инвестицияларды тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы;
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының барынша
тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың үйлесімін
қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін құрайды. Оны
қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін
күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де ескеріледі.
Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің
құрылымдық- инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық
жағынан айқындалып, атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс.
Ал бұл, өз кезегінде , мүдделер , ресурстық база , механизмдер
,объекті мен осы саясатты жүзеге асыру процесінің өзі де салалардың ,
аймақтар мен тұтастай халық шаруашылығының орта және ұзақ мерзімдік даму
жоспарларында көрініс табатындығын білдіреді. Мысалға, нарықтық қатынастар
саласы дамыған елдердің мемлекет қызметінде келесідей өзара байланыс анық
байқалады .
Экономиканы реттеу жөніндегі мемлекет шараларының өзара байланыстығы:
Бұл байланысты матрицалық модель түрінде көрсетуге болады. Онда оның
баланстық нәтижелерін анықтап, экономикалық – математикалық есептеулер
жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге болады. Оны қарапайым кесте
түрінде , бухгалтерлік қосарланған жазу әдісі арқылы толтыруға болады.
Қазіргі жағдайларда ҚР Үкіметінің құрылымдық саясаты менің ойымша келесідей
мәселелерді қамтуы тиіс:
- дайын өнім шығару арқылы экспорттық әлеуетті арттыратын салалар дамуына
басымдық беру;
- ішкі нарық талаптарын қанағаттандыратын және импортты алмастыратын өнім
өндірісін кеңейту ;
- негізінен отандық өндіріс есебінен халық шаруашылығы барлық салаларының
өндірістік аппаратын жаңарту;
- халық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған салалар дамуын
қамтамасыз ету ;
- экономиканың аграрлық секторының дамуын тездетуге бағытталған қаржы және
несие қорларын арттыру және т.б.
2.2 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның қызметтері
Шетел инвестицияларын тартудың тарту арналары мен нысандары бар.
Шетел капиталы 3 арна бойынша түседі:
- экспорттық несиелер: инвестициялық және тауарлық;
- дамуға ресми көмек: қаржылық және техникалық;
- инвестициялар: тікелей және портфельдік.
Кредитор (несие беруші) – елден тауарларды немесе қызметтерді сатып алу
шарты бар экспорттық несиелер . Инвестициялық несиелер технологияны,
жабдықты және басқаны жеткізіп беру мақсатымен, ал тауарлық несие- дайын
тұтыну тауарларын жеткізіп беру шартымен беріледі.
Дамытуға ресми көмек мемлекетке өкімет аралық денгейде көрсетіледі. Мұнда
техникалық көмек дегенде - әр түрлі салаларда қызмет көрсету: оқыту, кенес
беру, жұмысты ұйымдастыру мен оқыту барысында қолданатын жабдық кіреді.
Инвестициялар республика экономикасы шетел капиталының ағымы ретінде
түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар:
- тікелей;
- портфельдік.
Олардың біріншісі, кәсіпкердің өзіне тәуекел ала отырып, республика
экономикасына шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капиталға
акциялармен басқа да құнды қағаздарға қаржы қаражат салу.
Қазіргі кезеңде тікелей инвестицияның басымдылық маңызы мойындалып
келеді.
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында шетелдерден капитал тартудың
маңызына көңіл бөлді. Мысалы ол:”Біздің басты көңіл бөлуіміз шетел
инвестициясын қорғау мәселесі. Сондықтан да мен өз Қаулыммен Мемлекеттік
инвестициялық комитет құрдым және оған тікелей инвестицияны Қазақстанда
пайдалану құқы туралы саясатты жүргізетін бірден бір мемлекеттік ұйым
мәртебесін бердім”,-деді.
Тікелей инвестиция алушы елдерге қарыздық міндеттеме алғызбайды, сонымен
бірге шетелден басқару және техникалық тәжірибелер алуға мүмкіндік береді.
Бұндай технология беру артықшылығы капитал ағынының келуінен де басым
түседі.
Тікелей инвестиция әлемдік экономикаға және оның жүрегі халықаралық
бизнеске елеулі әсер етеді. Экономикалық көзқарас және фирмалар тарапынан
оған мыналар жатады:
-өзі үшін тұрақты нарықты тікелей қамтамасыз ету немесе үшінші ел
нарығына шығатын басқыш ретінде қолдануы;
-өзінің “ішкі нарығын” құру, оның кейбір секторлары басқа елдерде
орналасуы мүмкін;
-өз мүддесін аймақтық және кең ауқымды халықаралық деңгейде
мемлекетаралық қатынастарға еңгізу.
Қарапайым акцияның, немесе дауыстың 10 немесе одан да көп пайызына
шетелдік бақылау болса, немесе кәсіпорынды басқарудың “тиімді дауысына” ие
болса онда тікелей инвестиция деп түсініледі. Кейбіреулер үшін ол
меншікпен, акционерлік капиталдағы үлеспен байланысты.
Тікелей инвестицияның халықаралық қозғалысының көлемі жөнінде келесі
мәліметтер сипаттайды. 1997 жылғы 400,5 млрд. доллар өсімінің көп
бөлігі(233,1 млрд. долл )- өнеркәсібі дамыған елдер, 48,9 млрд. долл.-
дамушы елдер (оның ішінде 45,3 млрд. доллардан астам – Қытай үлесіне ) және
18,4 млрд. долларға жуығы- Орталық және Шығыс Еуропа (Ресейді қоса ) елдері
үлесіне тиді.
Инвестициялардың негізгі бөлігі және оны іске асырушы Трансұлттық
корпорациялар “үштікке “ (АҚШ, Еуропа Одағы және Жапония) шоғырланған .
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын тартудың болашағы
3.1. Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері
Қазақстанда соңғы жылдары инвестициялық жағдайдың жақсаруына
қарамастан, инвестициялар бойынша шетелдiк кеңесшiлер аудиторлық және заң
фирмаларын қоса алғанда, коммерциялық және экономикалық сұрақтар бойынша
шетелдiк елшiлiктердiң атташелерi (олар қызығушылық бiлдiрiп, бiрақ
инвестициялауға толық шешiм қабылдамаған мүмкiн инвесторлармен тiкелей
таныс) қазiргi күнге дейiн республикада келiссөздер жүргiзу және
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшiн сәйкесiнше жағдайлар жасалмаған
деп есептейдi. Олар инвестициялық жағдайлар бойынша халықаралық индекстердi
дәлелге алады, мысалы, ЕБРР (Европалық қайта құру және даму банкi), ол
бойынша Қазақстан қолайлы емес инвестициялық жағайлары бар елдер қатарына
жатады. Олар жемқорлық, мәліметтерді жиі бұзу, инвестициялауды жүзеге
асырудағы жоғары шығындар, виза дайындаудағы қиындықтар мен жергiлiктi
iскер серiктестерiнiң сенiмсiздiгi туралы айтады. Осы проблемалардың бәрi
инвесторларды кен өндiру өнеркәсiбiнен басқа өндiрiс және қызмет салаларына
инвестициялаудан шошытады.
Шетел инвесторларының қатты уайымы инвестициялық процестерге жемқорлық
болып отыр. (Заирдағы Мебуту, Италиядағы бiрнеше даулар т.б.). Жеке
мамандардың ойынша жемқорлықтың белгiлi бiр дәрежесiнен құтылу мүмкiн емес.
Бiрақ инвестициялық процесстердегi ақшаны заусыз табу мен пара алу қазiргi
кезде экономика мен қаржыны әлемдiк масштабта тұрақсыздандыра алатын көлем
алды. Жемқорлықты жою бойынша үлкен жұмысты Халықаралық валюталық қор (ХВҚ)
жүргiзуде.
Көптеген елдерде белгiлi бiр кезеңде жемқорлық дамуды шектеу
факторына айналады. Сөйтiп, Венгрияда мыңдаған адамдар инвестициялық жобаны
жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде пара күтiп тұрады мұндай жағдайдағы
жасампаз және тиiмдi экономикалық қызмет тiптi мүмкiн емес. Заңды
бизнес жемқорлыққа терiс қарайды. Жемқорлықтың мүмкiн деңгейi негiзiнде
әрқалай. ХВҚ мәлiметтерi бойынша 2000 жылы әлемде пара мен ақшаны заңсыз
табуға $5 млрд шамасында кеттi.
Әрине, ешкiм өзiне зиян жасап жұмыс iстемейдi және сондықтан барлық
паралар жоба құнына қосылады, бұның кесiрiнен оның құны, эксперттер
бағалауы бойынша 25-30% өседi. Бұл жағдайда елдiң сыртқы қаразы да өседi,
ал жобаны өткiзу мерзiмi жемқорлық кесiрiнен 40%-ке өседi. Европалық
одақта трансұлттық жемқорлық туралы хаттама дайындалып жатыр, ол бойынша
мемлекеттiк шенбердi басқа жақтың сатып алуы қылмыс ретiнде қаралады. ОЭСР-
де жемқорлықты болдырмау және онымен күресу туралы конвенция бойынша жұмыс
жүргiзiлiп жатыр. Шетел инвесторлары үкіметтік кепілдігі бар жұмысты артық
көреді. Сыртқы қарыз алумен сыртқы қарызды басқару туралы Қазақстан
Республикасының заңында мұндай кепілдікті беру механизмі берілген. Бірінші
кезекте ол сыртқы қарыздың шегімен келісіледі. Кепілдік беретін
критершілерге қатысты айтатын болсақ, заңда олардың екеуі қарастырылған:
жобаның кұнынан 15 %-тен кем болмайтын мөлшерде өзінің ресурстарының болуы
және мемлекеттік бюджет; бюджеттік және бюджеттік емес қорлардың алдында
қарыздың болмауы. Ал қалғандары жобаны қабылдайтын ведомствалардың қарауына
қалады. Осылайша іріктеп алу мәселесінде бәсекенің тазалығы кепілденбеген.
ТШИ-ді тиімді пайдаланған кезде ол республикалық бюджетке қарыздық
жүк болмайды. Қазақстан экономикасы үшін маңызды өндірістерге
қаржылық ресурстар алуға мүмкіндік береді. Бірақ бұл кезде шетел
инвесторын таңдауда мұқият ыңғай табу керек. Көбінесе мәмілеге
отырғаннан кейін инвестордың өз міндеттемелерін орындауға
қабілетсіздігі анықталады. Осылайша, тек 1995 жылдың екінші жартысында
отырған 21 мәміленің 7-і бұзылды. Республиканың экономикалық даму
шындығы шетел тікелей инвестицияларының сыртқы қаржыландыру көзі
ретіндегі басымдылығы жеңді бұл орта мерзімді инвестициялық
бағдарламалар жобасынан көрінді. Бұдан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І бөлім. Инвестиция және оның теориялары
1.1 Инвестицияның мәні, қызметі , түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары
1. Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2. Еліміздегі шетел инвесторларының қазіргі жағдайы және оның
қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын тартудың болашағы
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .29
Кіріспе
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз сыртқы
нарықтарға шығуға мүмкіндік алды. Бірақ, Қазақстанның сыртқы
экономикалық қызметті жүргізуде жеткілікті тәжірибесі жоқ және
сондықтан белгілі бір проблемалар туындайды. Қазақстан Республикасының
үкіметінің маңызды проблемаларының бірі шетелдік инвестицияларды
тиімді түрде тарту мен бөлу болып табылады. Ең алдымен инвестициялар
бұл экономикалық маңызды фактор, оның көмегімен алдыңғы қатарлы
технологиялар меңгеріледі, нарықтардың отандық тауарлармен толуы
жүреді, экспорттық өнімнің бәсеке қабілеттілгі көтеріледі.
Қазақстан экономикасының қазіргі дамуында шетелдік инвестициялардың
маңыздылығы сөзсіз. Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде
құрылуынан бастап шетелдік инвестициялардың көлемі ек пінді өсуін
байқаймыз. Әлемдік шаруашылық дамуының, қазіргі деңгейінде шетел
инвестицияларының өсуі байқалады, оның қарқыны халықаралық сауда
өсуінің қарқынынан асып түседі. Барлық елдер экономикалық даму
дәрежесіне қарамастан экономикалық өсімге жету үшін шетел
инветицияларын тартудың әдістері мен жолдарын жетілдірумен
айналысады. Сауда ағымдарының, шетел инвестицияларының ағымдарының
және технологияның айырбасының либерализациясы жағдайында компаниялардың
нарықтағы күресі одан әрі агрессивті болып жатыр. Капиталдың болуы,
инновациялық қызмет технологиялармен, квалификацияланған адам
ресурстарымен қамтамасыз етілуі және тиімді ұйымдастырушылық және
басқарушылық практикасы - осы факторлардың бәрі кәсіпорынның бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рол атқарады және сәйкес
макроэкономикалық жағдайларда қабылдаушы елдердің экономикалық даму
көрсеткіштерін жақсартуға көмектеседі. Бірақ, көптеген елдер
инвестиция алғысы келетінін және оған деген бәсекенің жоғары деңгейде
екендігін ескеру керек. Сондықтан да шетел инвестицияларын тартуды
зерттеу осы таңда өзекті мәселелердің бірі деп айтуымызға әбден болады. “
Бизнеске инвестиция тартуды жүзеге асыру және жетілдіру жолдары ” тақырыбын
таңдай отырып, курстық жұмысты жазуда келесі мақсат көзделді: шетел
инвестициясы, оның ішінде тікелей инвестицияның Қазақстан экономикасындағы
атқаратын орнын және мәнін анықтау.
Осы мақсатқа қол жеткізуде келесі мәселелерді шешу қажет:
• ұлттық экономиканың дамуындағы шетелдік инвестициялардың және олардың
нысандарының рөлін анықтау;
• шетелдік тікелей инвестициялаудың себептерін және экономикалық
тиімділігін талдау; шетелдік тікелей инвестицияларды тартудың механизімін
қарастыру;
• Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет тарапынан реттеуді
зерттеу; Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың хал-
ахуалының жағдайын сараптау;
• Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсуіне талдау
жасау;
• шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелерін қарастыру;
• шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдарын табу.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Шетел инвестицияларының мәнін және мазмұнын
оның халықаралық экономикалық қатынастардағы рөлін, даму тенденциаларын
және Қазақстандағы шетел инвестициясының құқықтық аспектілерін зерттеуге
жұмыстың бірінші тарауында қол жеткізілмек.
Екінші тарауда инвестицияның оның ішінде тікелей шетел инвестициясының
Қазақстан экономикасындағы орнын, көлемін, даму барысын, экономикалық
дамуға тигізетін әсерін, сонымен қатар республикадағы тікелей шетел
инвестициясын тартудағы және мемлекет тарапынан оларды реттеудегі
шараларды зерттеп талдау мақсаттары шешіледі.
Үшінші тарауда теориялық білімдерді тәжірибелік шындықпен салыстыра
отырып, Қазақстан Республикасына шетел инвестициясын тартудағы негізгі
мәселелерді айқындау және оны жетілдіру жолдарын іздестіруді көздеу
мәселелері қойылмақ.
І бөлім. Инвестиция және оның теориялары
1. Инвестицияның мәні, қызметі.
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай
сондай-ақ ақша қаражаты түрінде , яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және
басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін
жұмсап, сол арқылы келешекте , яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе
басқадай үлкен кәсіпкерлікте табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып келеді. Оның
біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуекелдік. Сонымен қатар инвестиция
экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің әлеуметтік дамуына жағдай
жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың жоғарғы
және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми- техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне , дамуына жұмсалынуы үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға , облигациялар және басқадай құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдары болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
а) қысқа мерзімдік иелену- иелену мерзімі бір жылға дейін;
ә) ұзақ мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан артық;
Инвестор – қор нарығында құнды қағаздарды сатып алушылар болып
табылады.
Ұлттық инвестор дегеніміз- Қазақстан Республикасында инвестицияны
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Заңды тұлғасы.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады , яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысқа немесе іске жұмсалынуы тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа
бөлінеді:
- жеке инвесторлар (жеке адамдар).
- инстиуттандырылған инвесторлар (банктер , инвестициялық қорлар,
зейнетақы қорлары , тағы басқалары).
Инвестициялық саясат дегеніміз – халық шаруашылығының әр түрлі
салаларында пайда табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау саясаты.
Күрделі қаржыны тиімді пайдаланудың, оларды шешуші бағыттарға
шоғырландырудың , қоғамдық өндірісте тепе- теңдікті қамтамасыз етудің
жолдарын көрсететін шаруашылық шешімдерінің жиынтығы. Егер инвестициялық
саясат дұрыс шешілсе, әрбір шығындалған теңгеге келетін ұлттық табыстың
мөлшері өседі, өнім молаяды. Инвестициялық саясат күрделі қаржыны, қорларды
өндіретін, өндейтін және ол өнімдерді пайдаланатын салалар арасында дұрыс
пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Қазіргі кезде күрделі қаржыны жаңа
өндіріс орындарын тұрғызудан гөрі оларды техникалық жағынан қайта
жарақтандыруға, қайта құруға бағытталып, одан әрі өндіріске жұмсалған
күрделі қаржының ара салмағын өсіре беру көзделіп отыр. Нарықтық
экономикаға көшу кезінде инвестициялық саясат сұранысты қанағаттандыруға
бағытталуытиіс.
Тікелей инвестиция дегеніміз- капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел
территориясында өндірісті ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар
арқылы халықаралық корпорациялар дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін
жүргізеді.
Ал, капитал дегеніміз - тауар өндірісінің жұмыс күші тауарға айнала
бастаған кезінде пайда болады. Капиталдың алғашқы қорлануы процесінде
тікелей өндірушілер өндіріс құрал- жабдықтары капиталистік кәсіпкерлердің
қолына жинақтала бастады. Өндіріс құрал жабдығынан айырылған жұмысшы өз
жұмыс күшін капиталистерге сатуға мәжбүр болды. Бұл процесс тауар
өндірісінің капиталистік өндіріске айналуын көрсетеді.
Капиталды әлем елдерінде пайдаланудың негізгісі мыналар :
1. Инвестициялаушы елдегі капиталдың мол қорлануы;
2. Дүниежүзілік шаруашылықтың әр түрлі бөліктеріндегі капиталға сұраныс пен
ұсыныс арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы;
3. Жергілікті рынокты монополизациялау мүмкіндігі;
4. Капитал экспортталатын елде арзан шикізат пен жұмысшы күшінің болуы;
5. Саяси тұрақтылықтың және қолайлы инвестициялық ахуал;
Капиталды шетке шығару мына нысандарда жүргізіледі:
- өнеркәсіп, сауда т.б. кәсіпорындарына тікелей инвестициялар ;
- портфельдік инвестициялар (шетелдік облигацияларды, акцияларды және басқа
да құнды қағаздарды алу үшін);
Ішкі инвестициялық ресурстар өте тапшы бүгінгі экономикалық жағдайда
экономиканы тұрақтандыруға , реформаларды тереңдету және құрылымдық
өзгерістерді жүзеге асыру шетел капиталын тартпайынша мүмкін емес.
Шетел инвесторы - шетелдік заңды тұлғалар, шетел азаматтары , шетел
мемлекеттері , халықаралық ұйымдар , шетелде тұрақты тұрғылықты мекені бар
Қазақстан Республикасының азаматтары , егер олар шаруашылық қызметін
жүргізу үшін азаматтығын алған немесе тұрақты тұрғылықты мекені бар елде
тіркелген жағдайда.
Шетелдік инвестиция дегеніміз-қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді.
Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі
казіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді.
Шетелдік инвестицияларын тарту саясаты 1991 жылдан басталып, оң
нәтижелер беруде. Шетел капиталын басқаратын Қазақстан эксимбанкі, сырттан
қарыз алу жөніндегі комитет және инвестициялар жөніндегі комитет тәрізді
органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел капиталы үшін қолайлы ахуал
қалыптасты.
Шетел инвестицияларын тартудың басты бағыттарына тіршілікті қамтамасыз
ету салалары мен экспорт бағдарындағы өндірістер – мұнай-газ және мұнай –
химия салалары, электр энергетикасы, металлургия, коммуникация және де
Қазақстан дәнді дақылдар, жүн, мақта т.б. ірі өндіруші болу себепті,
агроөнеркәсіп кешені жатады. Мұнай-газ саласында күш-қуат мұнай мен газ
өндіріп, экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ
құбырларын салуға жұмсалады.
1995 жылдың шетелдік инвестицияларының көлемі 235 млрд. $-ға артып, 2.6
трлн $-ға дейін жетті. Шетелдік инвестицияларды тартудың маңызды көзі-
потрфель инвестициялары . Олар ірі корпорациялардың , мемлекеттік және
жекеменшік банктердің облигациялық қарыздарын қаржыландырады.
Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялар мынадай элементтерді:
негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды, материалдық айналым қаражаты
қорын толтыруға жұмсалған инвестицияларды , өндірілмеген және материалдық
емес активтерге жұмсалған инвестицияларды, басқа да қаржылық емес
активтерге жұмсалған инвестицияларды өзіне қосады.
2004 жылғы қаңтарда қаржылық емес активтерге инвестицияларды бағалау
көлемі (материалдық айналым қаражатының қорларын толтыратын
инвестицияларсыз ) 57.6 млрд. теңгені құрады, оның 56.9 млрд теңгесі
(98.7%) негізгі капиталға инвестицияларға келеді.
2004 жылғы қаңтарда негізгі капиталға инвестициялар 56.9 млрд. теңге
болды, бұл 2003 жылдың қаңтарымен салыстырғанда 17.2% көп.
2004 жылғы қаңтарда инвестицияның өсуі республиканың 12 өңірінде
байқалды. Ең көп өсу Жамбыл (4.8 есе), Павлодар (2.2 есе), Оңтүстік
Қазақстан(1.6 есе), Қостанай , Атырау, Қарағанды (1.4 есе) облыстары мен
Астана қаласында да (1.9есе ) байқалды. Өсім сондай-ақ Шығыс Қазақстан ,
Ақмола, Қызылорда, Алматы облыстарында және Алматы қаласында да (4-13%)
байқалды.
Өткен жылдың қаңтарымен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі
Ақтөбе (45%), Батыс Қазақстан (44%), Солтүстік Қазақстан мен Маңғыстау
(6%)облыстары байқалды.
Мұнай өндіру және табиғи газ (негізгі капиталға инвестициялардың жалпы
көлемінен (61%) , жылжымайтын мүлікпен операция (12%), өңдеу өнеркәсібі
(8%), көлік және байланыс (4%)) басым салалар болып табылады.
Шетел инвестицияларының жалпы республикалық көлемінің ең көп үлесі Атырау
(46%) және Батыс Қазақстан (33%) облыстарында игерілді.
Инвестициялық қызмет дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субъектілер жүзеге
асыратын табыс алу және меншікті капиталын өсіру мақсатындағы қаражат
жұмсалымы.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар – сатып алуға, құруға,
негізгі құралдарды қайта өндіруге және күрделі жөндеуге кеткен шығындардың
жиынтығы болып табылады.
2002 жылы Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің нәтижесі-
қаржылық емес активтерге жұмсалған 1307.2 млрд. теңге инвестицияны игеру
болды, мұның 1100 млрд. теңге инвестициясы негізгі капиталға жұмсалған.
Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың жалпы көлеміндегі негізгі
капиталға жұмсалған инвестициялардың үлесі 84.2% құрады. Негізгі капиталға
жұмсалған инвестициялар көлемі 2001 жылғымен салыстырғанда 10.6 %-ға (2001
жылы-44.7%-ға; 2000 жылы – 48.5%-ға ; 1999 жылы – 33.0%ға ) өсті.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлеміндегі ірі
кәсіпорындардың үлесі – 47.0%, орташа -27.9%, шағын– 23.9% , халық үлесі –
1.2% құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес
тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі 45.0% құрады,
бұл 2001 жылғы көрсеткіштен 9.6пайыздық пунктке артық. Тұрғын үйлерге
салынған салымның үлесі 0.6 пайыздық пунктке өсіп, 4.8% құрады.
Машиналарға, жабдыққа, құрал-сайманға, керек- жарақтарға кеткен
шығындардың үлесі 1.6 пайыздық пунктке төмендеді.
Негізгі капиталға жұмасалған басқа шығындар 131 млрд. теңгені құрады, оның
89.1% геологиялық барлауға жұмсалған.
Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия өнеркәсібінің үлесіне ғана
негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің 44.4%тиеді.
Көлік және байланыста негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың елеулі
үлес салмағы құбырлармен айдауға (42.3%) әуе көлігіне (15.4%) және электр
байланысқа (19.8%) келеді.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі ауыл шаруашы-
лығында бұрынғысынша мардымсыз (1.3%).
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі де табиғат қорғау
шараларына мардымсыз болды.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың жалпы көлемінде үйлер мен
ғимараттарды күрделі жөндеуге кеткен шығындар үлесі 13.3%құрады,бұл 2001
жылғы көрсеткіштен 4.2 пайыздық пунктке артық. Күрделі жөндеуге кеткен
шығындардың жалпы көлемінен үйлер мен ғимараттарға – 52.3%, машиналар мен
жабдықтарға кеткен шығындар 47.7% құрады.
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар.
Республиканың әлеуметтік – экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті
жаңа жүйесіне көшу осы процестің басты мәселелерін анықтауға себепші болды.
Олардың бірі болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі болып табылады.
Көшудің алғашқы кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымдық құрлымдарды
құру, сондай-ақ, республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел
инвестицияларын тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.
Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар жүйесін оңтайландыру
мақсатымен инвестицияларды басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары
құрылды. Осы мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылданды. Соның
ішінде, “Шетел инвестициялары туралы ”Заң (1991ж.);
“Инвестициялық жекешелендіру қорлары жөніндегі Ереже” (1993ж.) ;”Қазақстан
Республикасының шетел инвестициялары бойынша ұлттық агенттігін құру туралы
” ҚР Президентінің Жарлығы (маусым 1992ж.); “Инвестициялар бойынша ҚР
Мемлекеттік комитетін құру жөніндегі ” ҚР Президентінің Жарлығы (қараша
1996ж.); “ Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы ”ҚР-ның
Заңы (наурыз 1997ж.) және жекеленген жылдарға арналған инвестициялық
бағдарламалар қабылданды.
Бұл құжаттар елдегі инвестициялық процесті басқарудың негізін қалады; жұмыс
орындарын құру, инфрақұрылымды дамыту , елдің өнеркәсіптік және техникалық
потенциалын дамытудың өсу қарқыны мен әртараптандыру саласында мемлекеттік
инвестициялық саясатты жүзеге асыру мен көптеген экономикалық мәселелерді
шешудегі органдардың дұрыс жүйесін , олардың функциялары мен міндеттерін
анықтады.
2020 жылға дейінгі кезеңнің индикативті жоспарының жорамалы бойынша отандық
және шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына
төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады: жеңіл өнеркәсіптің,
агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының, машина жасаудың, құрылыс
материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнеркәсібінің жаңа кәсіпорындарын
салу мен реформалар жүргізу.
Орталықтандырылған капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала
объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде
жүзеге асыру қарастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы қажет:
1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау;
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді
бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ ,әрбір секторға
қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл
кезеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды таңдау мен алдын
ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер
жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі
негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,
жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы
керек.
Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат- жоспарда бекітілген мақсаттарды
қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар
бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік
процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі
қажет.
Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын , макроэкономикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері , соның ішінде
экономикалық аспектілер.
Егер инвестициялық жобаларды (кеңес беру мен сатып алуда талдау)
жүзеге асыру бюджеттік мекемелерінің міндеті болып табылса, инвестициялық
жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден
аулақ болу үшін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет.
Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті
инстиутуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың
(жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау)тиімді
орындалуын қамтамасыз ету қажет.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау.
Қазақстанда “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы” Заң (28
ақпан 1997 ж.)қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды
жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
- жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе
басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау
мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі).
- Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге
өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен
міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты- экономиканың басым секторларында тауар өндірісін,
жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін қолайлы
инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің
бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды , алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;
- экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді жетілдіру;
- ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін
жоғарлатудың жүйесін енгізу;
- өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
- қоршаған табиғи ортаны жақсарту;
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды ынталандырудың
шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер жүйесі :
бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР- ның берген кепілдері,
сондай-ақ , келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі
қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган,
инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол ҚР- на
тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру; инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру;
барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету;
инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты
функцияларды атқарады.
ІІ бөлім. Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету жолдары
2.1.Қ.Р-ң инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды мәселелері
Ең алдымен аса маңызды екі мәселеге ерекше көңіл бөлу керек:
біріншіден, халық шаруашылығының құрылымдық өзгерістеріне нарықтық
механизм әсер ете алмайды; сондықтан бұл өзгерістерді мемлекет тарапынан
реттеу қажет;
екіншіден, өзгерістерді инвестициялық процестермен және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің иенвестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз
байланыста қарастырмасақ өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін
арттыру мақсатында құрылымдық реттеу мәселесін шешу мүмкін емес. Сондай –
ақ , болашақтағы ғылыми негізделген құрылымдық өзгерістердің қажеттілігі -
әсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер
қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен
болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі
нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда , жалпы
мемлекеттік экономикалық саясат- макроэкономикалық ; салық және аймақтық
деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып табылады.
Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының
салалық құралымына да әсер етеді . Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге
асырудың маңызды тетігі- макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер
табылады. Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын
анықтау – экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту
мәселелерімен тығыз байланысты.
Мемлекеттің құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық
деңгейде инвестициялық шешімдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни
құрылымдық және инвестициялық саясаттарды тығыз байланыстырғанда ғана
шынайы болатындығы айтылды.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:
- мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
- ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын тиімді
қолдануды ынталандыру арқылы;
- шетелдік инвестицияларды тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы;
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының барынша
тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың үйлесімін
қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін құрайды. Оны
қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін
күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де ескеріледі.
Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің
құрылымдық- инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық
жағынан айқындалып, атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс.
Ал бұл, өз кезегінде , мүдделер , ресурстық база , механизмдер
,объекті мен осы саясатты жүзеге асыру процесінің өзі де салалардың ,
аймақтар мен тұтастай халық шаруашылығының орта және ұзақ мерзімдік даму
жоспарларында көрініс табатындығын білдіреді. Мысалға, нарықтық қатынастар
саласы дамыған елдердің мемлекет қызметінде келесідей өзара байланыс анық
байқалады .
Экономиканы реттеу жөніндегі мемлекет шараларының өзара байланыстығы:
Бұл байланысты матрицалық модель түрінде көрсетуге болады. Онда оның
баланстық нәтижелерін анықтап, экономикалық – математикалық есептеулер
жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге болады. Оны қарапайым кесте
түрінде , бухгалтерлік қосарланған жазу әдісі арқылы толтыруға болады.
Қазіргі жағдайларда ҚР Үкіметінің құрылымдық саясаты менің ойымша келесідей
мәселелерді қамтуы тиіс:
- дайын өнім шығару арқылы экспорттық әлеуетті арттыратын салалар дамуына
басымдық беру;
- ішкі нарық талаптарын қанағаттандыратын және импортты алмастыратын өнім
өндірісін кеңейту ;
- негізінен отандық өндіріс есебінен халық шаруашылығы барлық салаларының
өндірістік аппаратын жаңарту;
- халық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған салалар дамуын
қамтамасыз ету ;
- экономиканың аграрлық секторының дамуын тездетуге бағытталған қаржы және
несие қорларын арттыру және т.б.
2.2 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның қызметтері
Шетел инвестицияларын тартудың тарту арналары мен нысандары бар.
Шетел капиталы 3 арна бойынша түседі:
- экспорттық несиелер: инвестициялық және тауарлық;
- дамуға ресми көмек: қаржылық және техникалық;
- инвестициялар: тікелей және портфельдік.
Кредитор (несие беруші) – елден тауарларды немесе қызметтерді сатып алу
шарты бар экспорттық несиелер . Инвестициялық несиелер технологияны,
жабдықты және басқаны жеткізіп беру мақсатымен, ал тауарлық несие- дайын
тұтыну тауарларын жеткізіп беру шартымен беріледі.
Дамытуға ресми көмек мемлекетке өкімет аралық денгейде көрсетіледі. Мұнда
техникалық көмек дегенде - әр түрлі салаларда қызмет көрсету: оқыту, кенес
беру, жұмысты ұйымдастыру мен оқыту барысында қолданатын жабдық кіреді.
Инвестициялар республика экономикасы шетел капиталының ағымы ретінде
түсіндіріледі. Олардың 2 нысаны бар:
- тікелей;
- портфельдік.
Олардың біріншісі, кәсіпкердің өзіне тәуекел ала отырып, республика
экономикасына шетел капиталын салуы, ал екіншісі, фиктивті капиталға
акциялармен басқа да құнды қағаздарға қаржы қаражат салу.
Қазіргі кезеңде тікелей инвестицияның басымдылық маңызы мойындалып
келеді.
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында шетелдерден капитал тартудың
маңызына көңіл бөлді. Мысалы ол:”Біздің басты көңіл бөлуіміз шетел
инвестициясын қорғау мәселесі. Сондықтан да мен өз Қаулыммен Мемлекеттік
инвестициялық комитет құрдым және оған тікелей инвестицияны Қазақстанда
пайдалану құқы туралы саясатты жүргізетін бірден бір мемлекеттік ұйым
мәртебесін бердім”,-деді.
Тікелей инвестиция алушы елдерге қарыздық міндеттеме алғызбайды, сонымен
бірге шетелден басқару және техникалық тәжірибелер алуға мүмкіндік береді.
Бұндай технология беру артықшылығы капитал ағынының келуінен де басым
түседі.
Тікелей инвестиция әлемдік экономикаға және оның жүрегі халықаралық
бизнеске елеулі әсер етеді. Экономикалық көзқарас және фирмалар тарапынан
оған мыналар жатады:
-өзі үшін тұрақты нарықты тікелей қамтамасыз ету немесе үшінші ел
нарығына шығатын басқыш ретінде қолдануы;
-өзінің “ішкі нарығын” құру, оның кейбір секторлары басқа елдерде
орналасуы мүмкін;
-өз мүддесін аймақтық және кең ауқымды халықаралық деңгейде
мемлекетаралық қатынастарға еңгізу.
Қарапайым акцияның, немесе дауыстың 10 немесе одан да көп пайызына
шетелдік бақылау болса, немесе кәсіпорынды басқарудың “тиімді дауысына” ие
болса онда тікелей инвестиция деп түсініледі. Кейбіреулер үшін ол
меншікпен, акционерлік капиталдағы үлеспен байланысты.
Тікелей инвестицияның халықаралық қозғалысының көлемі жөнінде келесі
мәліметтер сипаттайды. 1997 жылғы 400,5 млрд. доллар өсімінің көп
бөлігі(233,1 млрд. долл )- өнеркәсібі дамыған елдер, 48,9 млрд. долл.-
дамушы елдер (оның ішінде 45,3 млрд. доллардан астам – Қытай үлесіне ) және
18,4 млрд. долларға жуығы- Орталық және Шығыс Еуропа (Ресейді қоса ) елдері
үлесіне тиді.
Инвестициялардың негізгі бөлігі және оны іске асырушы Трансұлттық
корпорациялар “үштікке “ (АҚШ, Еуропа Одағы және Жапония) шоғырланған .
ІІІ бөлім. Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын тартудың болашағы
3.1. Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері
Қазақстанда соңғы жылдары инвестициялық жағдайдың жақсаруына
қарамастан, инвестициялар бойынша шетелдiк кеңесшiлер аудиторлық және заң
фирмаларын қоса алғанда, коммерциялық және экономикалық сұрақтар бойынша
шетелдiк елшiлiктердiң атташелерi (олар қызығушылық бiлдiрiп, бiрақ
инвестициялауға толық шешiм қабылдамаған мүмкiн инвесторлармен тiкелей
таныс) қазiргi күнге дейiн республикада келiссөздер жүргiзу және
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшiн сәйкесiнше жағдайлар жасалмаған
деп есептейдi. Олар инвестициялық жағдайлар бойынша халықаралық индекстердi
дәлелге алады, мысалы, ЕБРР (Европалық қайта құру және даму банкi), ол
бойынша Қазақстан қолайлы емес инвестициялық жағайлары бар елдер қатарына
жатады. Олар жемқорлық, мәліметтерді жиі бұзу, инвестициялауды жүзеге
асырудағы жоғары шығындар, виза дайындаудағы қиындықтар мен жергiлiктi
iскер серiктестерiнiң сенiмсiздiгi туралы айтады. Осы проблемалардың бәрi
инвесторларды кен өндiру өнеркәсiбiнен басқа өндiрiс және қызмет салаларына
инвестициялаудан шошытады.
Шетел инвесторларының қатты уайымы инвестициялық процестерге жемқорлық
болып отыр. (Заирдағы Мебуту, Италиядағы бiрнеше даулар т.б.). Жеке
мамандардың ойынша жемқорлықтың белгiлi бiр дәрежесiнен құтылу мүмкiн емес.
Бiрақ инвестициялық процесстердегi ақшаны заусыз табу мен пара алу қазiргi
кезде экономика мен қаржыны әлемдiк масштабта тұрақсыздандыра алатын көлем
алды. Жемқорлықты жою бойынша үлкен жұмысты Халықаралық валюталық қор (ХВҚ)
жүргiзуде.
Көптеген елдерде белгiлi бiр кезеңде жемқорлық дамуды шектеу
факторына айналады. Сөйтiп, Венгрияда мыңдаған адамдар инвестициялық жобаны
жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде пара күтiп тұрады мұндай жағдайдағы
жасампаз және тиiмдi экономикалық қызмет тiптi мүмкiн емес. Заңды
бизнес жемқорлыққа терiс қарайды. Жемқорлықтың мүмкiн деңгейi негiзiнде
әрқалай. ХВҚ мәлiметтерi бойынша 2000 жылы әлемде пара мен ақшаны заңсыз
табуға $5 млрд шамасында кеттi.
Әрине, ешкiм өзiне зиян жасап жұмыс iстемейдi және сондықтан барлық
паралар жоба құнына қосылады, бұның кесiрiнен оның құны, эксперттер
бағалауы бойынша 25-30% өседi. Бұл жағдайда елдiң сыртқы қаразы да өседi,
ал жобаны өткiзу мерзiмi жемқорлық кесiрiнен 40%-ке өседi. Европалық
одақта трансұлттық жемқорлық туралы хаттама дайындалып жатыр, ол бойынша
мемлекеттiк шенбердi басқа жақтың сатып алуы қылмыс ретiнде қаралады. ОЭСР-
де жемқорлықты болдырмау және онымен күресу туралы конвенция бойынша жұмыс
жүргiзiлiп жатыр. Шетел инвесторлары үкіметтік кепілдігі бар жұмысты артық
көреді. Сыртқы қарыз алумен сыртқы қарызды басқару туралы Қазақстан
Республикасының заңында мұндай кепілдікті беру механизмі берілген. Бірінші
кезекте ол сыртқы қарыздың шегімен келісіледі. Кепілдік беретін
критершілерге қатысты айтатын болсақ, заңда олардың екеуі қарастырылған:
жобаның кұнынан 15 %-тен кем болмайтын мөлшерде өзінің ресурстарының болуы
және мемлекеттік бюджет; бюджеттік және бюджеттік емес қорлардың алдында
қарыздың болмауы. Ал қалғандары жобаны қабылдайтын ведомствалардың қарауына
қалады. Осылайша іріктеп алу мәселесінде бәсекенің тазалығы кепілденбеген.
ТШИ-ді тиімді пайдаланған кезде ол республикалық бюджетке қарыздық
жүк болмайды. Қазақстан экономикасы үшін маңызды өндірістерге
қаржылық ресурстар алуға мүмкіндік береді. Бірақ бұл кезде шетел
инвесторын таңдауда мұқият ыңғай табу керек. Көбінесе мәмілеге
отырғаннан кейін инвестордың өз міндеттемелерін орындауға
қабілетсіздігі анықталады. Осылайша, тек 1995 жылдың екінші жартысында
отырған 21 мәміленің 7-і бұзылды. Республиканың экономикалық даму
шындығы шетел тікелей инвестицияларының сыртқы қаржыландыру көзі
ретіндегі басымдылығы жеңді бұл орта мерзімді инвестициялық
бағдарламалар жобасынан көрінді. Бұдан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz