Ай Ер Нур Жауапкершілігі шектеулі серіктестігін бойынша өндірістік іс-тәжірибе есебі
Мазмұны
Кіріспе 7
1 Кәсіпорын қызметінің шаруашылық.қаржылық қызметімен танысу.
9
2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі, аудиті, талдауының құрылу негізі
14
3 Шаруашылық субъектінің меншік капиталының есебі, аудиті, талдауы
20
4 Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің
есебі, аудиті және талдауы
25
5 Тауарлы.материалдық құндылықтардың есебі, аудиті, талдауы 31
6 Ақша қаражаттарының есебі, аудиті және талдауы. 36
7 Дебиторлық қарыздардың есебі, аудиті және талдауы. 40
8 Міндеттемелердің есебі, аудиті және талдауы. 43
9 Еңбек пен еңбек ақының есебі, аудиті және талдауы. 47
10 Кіріс пен шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 53
11 Қаржылық есеп: толтыру әдістемесі және практикасы,оның аудитінің жүйесі.
56
12 Өндіріс шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 59
13 Өнімді шығару мен сатудың есебі, аудиті және талдауы. 63
Қорытынды 67
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 70
Кіріспе 7
1 Кәсіпорын қызметінің шаруашылық.қаржылық қызметімен танысу.
9
2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі, аудиті, талдауының құрылу негізі
14
3 Шаруашылық субъектінің меншік капиталының есебі, аудиті, талдауы
20
4 Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің
есебі, аудиті және талдауы
25
5 Тауарлы.материалдық құндылықтардың есебі, аудиті, талдауы 31
6 Ақша қаражаттарының есебі, аудиті және талдауы. 36
7 Дебиторлық қарыздардың есебі, аудиті және талдауы. 40
8 Міндеттемелердің есебі, аудиті және талдауы. 43
9 Еңбек пен еңбек ақының есебі, аудиті және талдауы. 47
10 Кіріс пен шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 53
11 Қаржылық есеп: толтыру әдістемесі және практикасы,оның аудитінің жүйесі.
56
12 Өндіріс шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 59
13 Өнімді шығару мен сатудың есебі, аудиті және талдауы. 63
Қорытынды 67
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 70
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндіоріс тиімділін арттыруды ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу барысында өнім мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін, шаруашылық жүргізудің тиімді формаларын арттыруды және жүзеге асыруды талап етеді
Қ.Р.Президентінің өзінің халқына “Қазақстан-2030” жолдауында біздің мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның приоритеті берік ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып табылатындығын айтады. Сауда экномикасының негізгі принциптері –ірі шаруашылық субъектіден талап ететін өзін-өзі қаржыландыру, өздерінің қызметінің нәтижесіне өздері жауап беруі үшін және шешім қабылдау үшін өзінің өнімін қандай көлемде сапада және қалай шығару керек, қаржылық ресурстарды тарту үшін әрде қайда пайдалану нұсқаны таңдау.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдық азайтуға, шыѓындарды жоюға, бәсекеге жағымды өнімдерін өндіруге оның сапасыл көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынсыз материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстварын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және талауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айырықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімдерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтер қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Нарықтық экономика және бәсеке жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметін толық әрі нақты ақпаратсыз жүзеге асыру мүмкін емес. Және осындай жағдайларда кәсіпорын қызметі көптеген факторларға тәуелді, яғни оның ішіндегі ең бастысы өзінің бәсекелік күресіндегі стратегиясы мен ресурстарды пайдаланудың тиімділігі.
Бухгалтерлік есепті жүргізуде ең алдымен бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы қажет. Дұрыс ұйымдастырылған бухгалтерлік есеп субьектінің тиімді қызметінің негізін қалайды.Сондықтан бұл есепте қазыналық мекеме ішінен қалыптастырылған білімнің қызметіне тоқталып есепке алудағы жүйесіне тоқталып,қызметіне талдау жасалған.
Кәсіби тәжірибені өту барысында алынған теориялық білімдер тәжірибемен бектіледі. Менің кәсіби тәжірибені өту орным – «Ай-Ер-Нур» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады. Тәжірибені өту барысында коммерциялық құпия болып табылмайтын барлық құжаттар қолданылды. Кәсіби тәжірибе жөніндегі есеп кіріспеден, есептен қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімен тұрады. Бұл есепте осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есебі, аудиті және талдауы қарастырылған, қажетті есептеулер шығарылған, құжаттар тіркелеген.
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндіоріс тиімділін арттыруды ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу барысында өнім мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін, шаруашылық жүргізудің тиімді формаларын арттыруды және жүзеге асыруды талап етеді
Қ.Р.Президентінің өзінің халқына “Қазақстан-2030” жолдауында біздің мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның приоритеті берік ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып табылатындығын айтады. Сауда экномикасының негізгі принциптері –ірі шаруашылық субъектіден талап ететін өзін-өзі қаржыландыру, өздерінің қызметінің нәтижесіне өздері жауап беруі үшін және шешім қабылдау үшін өзінің өнімін қандай көлемде сапада және қалай шығару керек, қаржылық ресурстарды тарту үшін әрде қайда пайдалану нұсқаны таңдау.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдық азайтуға, шыѓындарды жоюға, бәсекеге жағымды өнімдерін өндіруге оның сапасыл көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынсыз материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстварын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және талауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айырықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімдерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтер қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Нарықтық экономика және бәсеке жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметін толық әрі нақты ақпаратсыз жүзеге асыру мүмкін емес. Және осындай жағдайларда кәсіпорын қызметі көптеген факторларға тәуелді, яғни оның ішіндегі ең бастысы өзінің бәсекелік күресіндегі стратегиясы мен ресурстарды пайдаланудың тиімділігі.
Бухгалтерлік есепті жүргізуде ең алдымен бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы қажет. Дұрыс ұйымдастырылған бухгалтерлік есеп субьектінің тиімді қызметінің негізін қалайды.Сондықтан бұл есепте қазыналық мекеме ішінен қалыптастырылған білімнің қызметіне тоқталып есепке алудағы жүйесіне тоқталып,қызметіне талдау жасалған.
Кәсіби тәжірибені өту барысында алынған теориялық білімдер тәжірибемен бектіледі. Менің кәсіби тәжірибені өту орным – «Ай-Ер-Нур» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады. Тәжірибені өту барысында коммерциялық құпия болып табылмайтын барлық құжаттар қолданылды. Кәсіби тәжірибе жөніндегі есеп кіріспеден, есептен қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімен тұрады. Бұл есепте осы кәсіпорындағы бухгалтерлік есебі, аудиті және талдауы қарастырылған, қажетті есептеулер шығарылған, құжаттар тіркелеген.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. ҚР Президентінің 28.02.07 №234-111 “Бухгалтерлік есеп туралы” Заң күші бар Жарлығы.
2. Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік нұсқаулар. 2006 ж.
3. ҚР шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі шоттарының Типтік жоспары.
4. ҚР “Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы” Заңы. (Салық Кодексі). 2007 жылдың 1 қаңтарына.
5. Н. А. Айрих “Разработка амортизационной политики в соответствии со стратегией развития предприятия”// “Бюллетень бухгалтера” № 35. 2006г.
6. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит, Алматы 2006ж.
7. Т. Ә. Әбдіқалықов “Аудит және бухгарлік есеп” Оқу құралы, Алматы, “Қазақ Университеті” 2000 ж.
8. С. Б. Баймұханова, Ә. Ж. Балапанова “Бухгалтерлік есеп” Оқу құралы, Алматы, “Қазақ Университеті” 2001 ж.
9. “Учет основных средств” //Заочная Школа Бухгалтера № 5. 2005.
10. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А. Құдайбергенов, А. Ә.Жантаева “Қаржылық есеп” Оқу құралы “Экономика” 2001 ж.
11. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А. Құдайбергенов, “Бухгалтерлік есеп принциптері” Оқу құралы, Алматы “Экономикс” 2005 ж.
12. Д.А.Панков “Бухгалтерский учет и анализ зарубежем” Учебное пособие, Минск, ООО “Новое знание” 2001г.
13. В. К. Родостовец, Т. Ғ. Ғабдуллин, В. В. Родостовец, О. И. Шмидт “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2004 ж.
14. З. В. Соловьева “Зарубежные стандарты бухгалтерского учета и отчетности”.Москва, “ИНФРА”.
1. ҚР Президентінің 28.02.07 №234-111 “Бухгалтерлік есеп туралы” Заң күші бар Жарлығы.
2. Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік нұсқаулар. 2006 ж.
3. ҚР шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі шоттарының Типтік жоспары.
4. ҚР “Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы” Заңы. (Салық Кодексі). 2007 жылдың 1 қаңтарына.
5. Н. А. Айрих “Разработка амортизационной политики в соответствии со стратегией развития предприятия”// “Бюллетень бухгалтера” № 35. 2006г.
6. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит, Алматы 2006ж.
7. Т. Ә. Әбдіқалықов “Аудит және бухгарлік есеп” Оқу құралы, Алматы, “Қазақ Университеті” 2000 ж.
8. С. Б. Баймұханова, Ә. Ж. Балапанова “Бухгалтерлік есеп” Оқу құралы, Алматы, “Қазақ Университеті” 2001 ж.
9. “Учет основных средств” //Заочная Школа Бухгалтера № 5. 2005.
10. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А. Құдайбергенов, А. Ә.Жантаева “Қаржылық есеп” Оқу құралы “Экономика” 2001 ж.
11. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А. Құдайбергенов, “Бухгалтерлік есеп принциптері” Оқу құралы, Алматы “Экономикс” 2005 ж.
12. Д.А.Панков “Бухгалтерский учет и анализ зарубежем” Учебное пособие, Минск, ООО “Новое знание” 2001г.
13. В. К. Родостовец, Т. Ғ. Ғабдуллин, В. В. Родостовец, О. И. Шмидт “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2004 ж.
14. З. В. Соловьева “Зарубежные стандарты бухгалтерского учета и отчетности”.Москва, “ИНФРА”.
Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
Есеп және аудит мамандығы
Мазмұны
Кіріспе 7
1 Кәсіпорын қызметінің шаруашылық-қаржылық қызметімен танысу.
9
2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі, аудиті, талдауының құрылу
негізі 14
3 Шаруашылық субъектінің меншік капиталының есебі, аудиті,
талдауы 20
4 Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің
есебі, аудиті және талдауы 25
5 Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебі, аудиті, талдауы 31
6 Ақша қаражаттарының есебі, аудиті және талдауы. 36
7 Дебиторлық қарыздардың есебі, аудиті және талдауы. 40
8 Міндеттемелердің есебі, аудиті және талдауы. 43
9 Еңбек пен еңбек ақының есебі, аудиті және талдауы. 47
10 Кіріс пен шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 53
11 Қаржылық есеп: толтыру әдістемесі және практикасы,оның
аудитінің жүйесі. 56
12 Өндіріс шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 59
13 Өнімді шығару мен сатудың есебі, аудиті және талдауы. 63
Қорытынды 67
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 70
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндіоріс тиімділін арттыруды
ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу барысында өнім мен қызметтердің
бәсекеге қабілеттілігін, шаруашылық жүргізудің тиімді формаларын арттыруды
және жүзеге асыруды талап етеді
Қ.Р.Президентінің өзінің халқына “Қазақстан-2030” жолдауында біздің
мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның
приоритеті берік ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып
табылатындығын айтады. Сауда экномикасының негізгі принциптері –ірі
шаруашылық субъектіден талап ететін өзін-өзі қаржыландыру, өздерінің
қызметінің нәтижесіне өздері жауап беруі үшін және шешім қабылдау үшін
өзінің өнімін қандай көлемде сапада және қалай шығару керек, қаржылық
ресурстарды тарту үшін әрде қайда пайдалану нұсқаны таңдау.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдық
азайтуға, шыѓындарды жоюға, бәсекеге жағымды өнімдерін өндіруге оның
сапасыл көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға
мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынсыз материалдық
құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстварын заңсыз және
тиімсіз жұмсауға және талауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен
мәнін айырықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімдерінің қызметін жедел басқару
үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп ел
экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық
тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте,
бухгалтер қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Нарықтық экономика және бәсеке жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің қызметін толық әрі нақты ақпаратсыз жүзеге асыру мүмкін емес.
Және осындай жағдайларда кәсіпорын қызметі көптеген факторларға тәуелді,
яғни оның ішіндегі ең бастысы өзінің бәсекелік күресіндегі стратегиясы мен
ресурстарды пайдаланудың тиімділігі.
Бухгалтерлік есепті жүргізуде ең алдымен бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруы қажет. Дұрыс ұйымдастырылған бухгалтерлік есеп субьектінің
тиімді қызметінің негізін қалайды.Сондықтан бұл есепте қазыналық мекеме
ішінен қалыптастырылған білімнің қызметіне тоқталып есепке алудағы жүйесіне
тоқталып,қызметіне талдау жасалған.
Кәсіби тәжірибені өту барысында алынған теориялық білімдер
тәжірибемен бектіледі. Менің кәсіби тәжірибені өту орным – Ай-Ер-Нур
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады. Тәжірибені өту
барысында коммерциялық құпия болып табылмайтын барлық құжаттар қолданылды.
Кәсіби тәжірибе жөніндегі есеп кіріспеден, есептен қорытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімен тұрады. Бұл есепте осы кәсіпорындағы
бухгалтерлік есебі, аудиті және талдауы қарастырылған, қажетті есептеулер
шығарылған, құжаттар тіркелеген.
1. Кәсіпорын қызметінің шаруашылық-қаржылық қызметімен танысу.
Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасының
Шектеулі және қосымша шауапкершілікті серіктестіктер жөніндегі Заңға
сәйкес құрылған. Серіктестік таза табыс алу мақсатында ерікті салым жолымен
құрылады.
Серіктестік қатысушыларының өзара қарым-қатынастары Құрылтайшылық
келсімшарт және Жарғымен анықталады. Серіктестің қызмет ету мерзімі
шексіз.мемлекеттік тіркеуден кейін серіктестік заңды тұлға болып табылады,
меншік құқығында оқшауланған мүлігі бар және осы мүлігі бойынша өзінің
міндеттемелеріне жауап береді, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес
құқықтар мен міндеттерін жүзеге асырады, сотта шағым беруші және
жауакершілікке тартылушы бола алады. Серіктестіктің мүлігі оның
қатысушыларының Жарғылық капиталға үлестік салымдарынан, оның қызметінен
алынған табыстар және Қазақстан Республикасының заңды актілерімен рұқсат
етілген қайнар көздерден құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы шаруашылық-коммерциялық қызметінен
табыс есебінен толықтырылады. Серіктестік мүлігінде барлық қатысушылардың
үлестері жарғылық капиталға салымдарға пропорционалды және пайыздық
мөлшерде есептеледі. Жарғылық капиталға кез келген салымның бір
қатысуышысының болсын кез келген өзгеруі барлық қатысушылардың үлесінің
өлшемі тиісінше қайта есептеледі.
Серіктестіктің жылдық және қаржылық есеп берушілігінің дұрыстығын
тексеру және дәлелдеу, сонымен қатар ағымдағы қызметін тексеру үшін
серктестік оның мүліктік мүдделерімен байланысты емес кәсіби аудиторды
тартуңа құқылы. Серіктестіктің кез келген қатысушысы өз себінен
серіктестіктің қаржылық есеп берушілігін аудиторлық тексеруін жүргізуге
талап етуге құқылы.
Серіктестік қатысушылары арасында жыл ағымындағы қызмет нәтижелері
бойынша алынған тадза табысты бөлу серіктестің қатысушыларының кзекті
жалпы жиналысының шешіміне сай жүргізіледі. Жалпы жиналыс серіктестік
қатысушылары арасында бөлуден табысты немесе оның бір бөлігін алу жөнінде
шешім қабылдауға құқылы.
Серіктестіктің мүмкін шығыдары резервтік қор есебінен өтеледі.
Резервтік қор қаражаттарының жетіспеушілігі кезінде шығындарды өтеу үшін
оларды өтеу жөніндегі қайнар көздер туралы жалпы жиналыста шешім
қабылданады.
Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігінің басты мақсаты
әрекет етуші заңдылқтарға қайшы келемейтін қызметті жүзеге асыру арқылы
пайда алу болып табылады. Басты мақсатына жету үшін серіктестік қызметттің
келесі түрлерін жүзеге асырады.
- халықты және жақын орналасқан ұйымдарды жылумен қамтамасыз ету;
- сұйық және қатты қалдықтарды тасымалдау;
- ЖҚС ашу және жанар-жағар май сату
- Құрылыс материалдарын шығару
- Құрылыс және жөндеу-құрылыс жұмыстарын атқару
- Көліктік қызмет көрсету
- Жүк және жолаушылар тасымалдау
- Автокөлік құралдарын жөндеу және техникалық қызмет көрсету
- Қазақстан Республикасының заңдылығна қайшы келмейтін қызметтің басқа
да түрлері.
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін Ай-Ер-Нур ЖШС-де күнделікті
орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға
жазылып отыратындығы бухгалтерлік есептің негізгі қызметі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта
орындалатын жұмыстармен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша
куәлікті атауға болады.
Есептік саясатты құрудың негізгі талабы:
--бухгалтерлік есептеу стандартына сәйкес бухгалтерлік есепте есептеу
әдісі қолданылады. - Бюджетпен есептесу келесі салық түрлері арқылы жүзеге
асады:
заңды тұлғалардың табыс салығы;
жеке тұлғалардың табыс салығы;
қосымша құнға салық;
және міндетті зейнетақықорға төлемдер.
- Шаруашылық салық заңдарына сәйкес салық органына ай сайын, тоқсан сайын,
жыл сайын қаржылық ақпараттарды және керекті есептері, декларацияларды
тапсырып отырады. Сондықтан бухгалтерлік есеппен қатар салықтық есеп
жүргізіледі.
-Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты ақпарат беру
мен мүделі жақтарға сыртқы мәліметтер беруде талаптар өзгерді. Сондықтан әр
түрлі жағдайларда шұғыл және дәл қимылдау үшін ақпаратты компьютерлік
өңдеуге аса көп мән беріледі. Шаруашылықта 1С.бухгалтерия
мамандандырылған жиынтығы Бухгалтерлік есеп компонентімен қолданылады.
2004-2006 жылдарға Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қызметінің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдайық.
1-кесте
Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігінің
негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу Ауытқу
2005 жылдан 2006 жылдан
2004 жылға 2005 жылға
2004 2005 2006
1 Құрылтай құжаттырна сәйкес жарғылық капитал 5020 5010
сомысын есепке алу.
2 Жарғылық капиталға салым ретінде негізгі құралды 2410 5020
кірістеу.
3 Негізгі құралды қайта бағалау 2410 5030
Негізгі құралды қайта бағалау нәтижесінде 5030 2420
4 жинақталған тозу сомасына түзетіу еңгізу.
5 Бағалаған құнмен қайта есепке алу 5030 2410
6 Эксплуатациядағы негізгі құралды қайта бағалаудағы5030 5400
соманы таратылмаған табыс есебіне жатқызу
7 Құрылтай құжаттарына сәйкес резервтік капиталдың 54 5310
қалыптасуы
8 Есептік кезең соңында таза табысты бейнелеу. 5410 54
9 Резервтік капитал есебінен өткен және есептік 5310 54
кезеңдегі шығындардың өтелуіне жұмсау.
10 Алған табыс есебі 6010, 5410
6020
11 5410 6010,701
Шығындар есебі. 0,7110,7
210
Меншікті капитал аудиті.
Қазақстан Республикасының күшіндегі заң актілерінде мына
төмендегідей ұйымдық-құқықтық нысандағы субъектілер көрсетілген:
1. мемелекеттік ұйым;
2. коммерциялық емес ұйымдар;
3. өндірістік кооперативтер;
4. Шаруашылық серіктестіктер.
Жарғылық капиталдың есебін тексеру бағдараламасы мынадай негізгі
мәселелерді қамтуға тиісті:
- баланстың көрсеткіштерінің Бас кітаптағы , есеп регистрларындағы
сипаттамасы келтірілген мәліметтерімен сәйкестігін тексеруге;
- жарғылық капиталдың синтетикалық және аналитикалық есебінің дұрыс
ұйымдастырылып жүргізілуін тексеруге;
- жарғылық капиталдың шаруашылықтың ұйымдық-құқықтық нысанына сәйкес
дұрыс қалыптасқандғын тексеруге;
- күшіндегі заңдарда үкіметтің қалуы, қарарларында қаралған
баптарымен және ережелерімен салыстырғанда қайшы клетін жарғылық
капиталдың құрамында кездескен ауытқуларды жою және оның есебін
жетілдіріп, жақсарту бойынша ұсыныстар жасауда.
ЖШС Ай-Ер-Нур аудиторына келесі сәттерге назар аудару керек:
1. Бухгалтерлік есепте қаржылық капиталдың құрылтайлық құжаттарындағы
мөлшері ақшалай, заттай, материалдық емес түрдегі және құнды қағаздар
түріндегі үлестердің жинағы ретінде көрсетіледі.
2. Мәліметтерде жарғылық капитал және құрылтайшылардың жарғылық
капиталдағы үлес қарызы жекелей ескертіледі және көрсетіледі.
3. Жарғылық капиталдың мөлшері жылдық іс-әрекеттердің қорытындысы
негізінде немесе құрылтайлық құжаттарды қайта тіркеу әсерінен өсіп немесе
кеміп отырады.
4. Жарғылық қордың жағдайы мен қозғалыс ақпараттарын жинақтауға 50 шот
Жарғылық капитал арналған. Бұл шоттың сальдосы жарғылық капиталдың
құрылтайлық құжаттарда жазылған мөлшеріне тең. 50 шотқа жазулар тек
жарғылық капитал өсікенде немесе кемігенде белгіленген тәртіппен және
құрылтайлық құжаттарда өзгерту енгізгеннен кейін ғана жазылады.
Мемлекеттік тіркеуден өткен эколномикалық субъектнің жарғылық капиталы
құрылтайшылардың үлесі сомасына 5010 Жарғылық капитал шотының кредитіне
5020 Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланып бірге көрсетіледі.
Сонымен қатар кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығына кепілдік беру үшін
резервтік капитал есебі жүргізіледі.5010 Жарғылық капитал шотының
аналитикалық есебі мекеме құрылтайшылары туралы ақпаратты және капиталдың
құрылу кезеңі мен акциялар түрлері туралы ақпаратты көрсететіндей
ұйымдастырылады.
Меншікті капиталды талдау.
Мекеменің қаржылық жағдайы бухгалтерлік баланс бойынша және Мекеме
балансына қосымшасы бойынша талданады. Талдаудың бұл кезеңінде мекеменің
іс-әрекеті туралы, мүліктік құрамы, олардың қайнар көзі туралы және
көрсеткіштер арасындағы байланыстар туралы алғашқы түсінік пайда болады.
Кестедегі мәліметтерді қолдана отырып, келесідей қорытынды жасауға
болады. Ай-Ер-Нур ЖШС-ның меншікті капитилының құрылымы 2004 жылда
өзгерді: жарғылық капиталының салмағы 40,4 пайызға, резервтік капитал 3
пайызға төмендеді. Ал қосымша төленбеген капитал 1 пайызға артты. Есепті
жылдың жабылмаған зияны 2004 жылы 30,4 пайызға төмендеді.Бухгалтерлік
балансы бойынша жарғылық капитал өзгермеген. Бұдан 2004 жылғы мекеменің
экономикалық іс-әрекеті тұрақты жағдайда болды деп айтуға болады.
Осыған байланысты, Ай-Ер-Нур 2003 жылғы бухгалтерлік балансы бойынша
жарғылық капитал өзгермеген. Бұдан 2004 жылғы мекеменің экономикалық іс-
әрекеті тұрақты жағдайда болды деп айтуға болмайды.
3 Кесте
Ай-Ер-Нур ЖШС-ның меншік капиталының құрылымы
2004ж 2005ж
Өсу темпі,
Көрсеткіштер %
Мың.тг Үлес Мың.тг Үлес
салмағы салмағы
% %
Меншікті капитал 32616,0100 53253,5 100 -
Жарғылық капитал 32828,1100,4 32828,1 61 -40,4
Резервтік капитал 2609,0 8 2609,0 5 -3
Қосымша төленбеген 924,8 3 1467,1 4 1
капитал
Есепті жылдың бөлінбеген-3745,9-0,4 -16349,330 30,4
табысы, жабылмаған зияны
4. Негізгі құралдардың есебі, аудиті және талдауы.
Негізгі құралдардың есебі.
Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақытқа (бір жылдан көп) пайдаланатын
материалдар шығару саласында және өнеркәсіп емес салада қолданылатын еңбек
құралдарды айтамыз.
Алға қойылған мақсатқа жауап беретін негізгі құралдардың есебін жолға қоюда
олардың түрлері (классификациясы) негізгі роль атқарады.
Қолдануына қарай негізгі құралдар: - негізгі іс-әрекетке қолданылатын
өнеркәсіптік негізгі құралдарға; - қосалқы және қызмет көрсету
өнеркәсібінде қолданылатын негізгі құралдарға; - өнеркәсіптік емес негізгі
құралдарға (тұрғын үй-комуналарға және мәдени-тұрмыстық сала) деп
бөлінеді. Берілген кәсіпорында негізінен өнеркәсіптік негізгі құралдардар
қызмет етеді.
Негізгі қорлардың синтетикалық және аналитикалық есебін, олардың
жайы мен қозғалысы туралы мәліметтерді осы түріне қарай бөлу негізге
алынған.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі құралдар негізінен ғимараттар құрылысынан,
машиналар мен құралдарды басқа субъектілерден төлеусіз алудан және жарғылық
капиталға қосқан үлестен пайда болады.
Кәсіпорында негізгі құралдың есебі 24 бөлімше және сәйкес 2420
шоттарында жүргізіледі. Аталған бөлімше шоттары бойынша келесі
2410,2411,2412,2413,2414 т.б шоттар жұмыс істейді.
Бухгалтерияға әрбір алынған негізгі құралдарды сол үшін жауап беретін
адамға тіркеп, оған инвентарлық карточка ашады және инвентарлық номер
береді. Инвентарлық карточка әрбір негізгі құралдарға жеке-жеке
жүргізіледі. Карточкада заводтық номері, шыққан уақыты, қолдану актісінің
номері мен күні, инвентарлық номері және бағасы көрсетіледі.
Инвентарлық карточкада Түсті, Шығарылды, Ішкі орын ауыстыру
деген бөлімдері бар.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі құралдар айналымының қортындысы негізгі
құралдар карточкалар есебінде инвентарлық карточкалардағы айналым мен
қалдықтар негізінде жазылады, және ол бас кітаптағы 24 Негізгі құралдар
шотымен тексеріледі. ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі құралдарының амортизациялық
есебі есеп саясатындағы БЕС-6 бойынша бірқалыпты (тура) әдіспен
есептеледі.Амортизациялық төлемдер бастапқы баға тұтасымен өнеркәсіп
шығынына көшкенше немесе көрсетілген қызмет көрсету мерзімі біткенше
жүргізіледі. Негізгі құралды баланстан шығарда 2 дана Шығару актісін
комиссия толтырып, оны бастық бекітеді. Бір данасы бухгалтерияға беріледі,
екіншісі негізгі құралдарға жауап беретін тұлғада болады. Шығару
актісінде бастапқы бағасы, тозу сомасы, шыққан жылы, двигатель номері,
мемлекеттік номері, техникалық паспорттың номері, жөнеуге жарайтыны немесе
жарамайтындығы көрсетіледі, сонында комиссия қортындысы жазылады. Және
шығаруға себеп болған құжат бірге тіркеледі.Төменде негізгі құралдардың
қозғалысын есепке алудағы шоттар корреспонденциясы берілген.
4 кесте.
Негізгі құралдар бойынша қысқаша шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операция Дебет Кредит
1 Есеп бойынша берілген сома есебінен негізгі 2410 1250
құралдар қабылданды
2 Қолма –қол ақшаға негізгі құрал сатып алынды2410 1010
3 негізгі құралға бағалу жүргізудің нәтижесінде2410 5030
бастапқы құнының артуы 2420
4 Төтенше жағдайлар және операцияларды 2420 2410
тоқтатудың нәтижесінде негізгі құралдарды 62
есептен шығару
Негізгі құралдар аудиті.
Аудиторға негізгі құралдарға жатқызылғандардың дұрыстығына көңіл
аудару керек. №16 ХҚЕСНегізгі құралдар есебіне сәйкес негізгі құралдарға
бір жылдан артық қолданылатын материалдар шығаратын салада, сонымен қатар
өнеркәсіптік емес салада да қолданылатын еңбек құралдары жатады.
Аудитор бастапқы құжатттар бойынша, олардың алынғаны туралы,
объектінің мінездемелік жазулары арқылы негізгі құралдар карточкасынан
төмендегілерді анықтап алуы керек:
- Негізгі құралдардың классификациясының дұрыстығына көз жеткізу
керек, себебі ол дұрыс бөлінбегенде өнімнің өзіндік құныны
- анықтауда қателік
- пайда болады;
- Негізгі құралдардың қолдануымен дұрыс бөлінуіне көз жеткізу керек,
себебі дұрыс бөлінбеген жағдайда арендалық төлем немесе тозу төлемдері
дұрыс болмайды; - Өнеркәсіптегі негізгі құралдардың қатысуын дұрыс есептеу,
ол дұрыс болмаса амортизация дұрыс болмайды.
ЖШС Ай-Ер-Нур іс-әрекетін жоғарлатудағы негізгі мәселенің бірі
негізгі құралдарды сақтау және оларды тиімді пайдалану болып табылады. ЖШС
Ай-Ер-Нур жұмыс істеген уақытынан бастап аудиторлық тексеру болған емес.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі қорлардың жай-күйін білу үшін жылына 1 рет негізгі
қорларды инвентаризациялау болады. Сондай-ақ жылдық қаржылық есепті
құрастыруда және бухгалтерлік баланста құрағанда инвентаризация жасалынады.
Инвентаризация кезіндегі негізгі мақсат негізгі құралдардың ажй-күйі
туралы толық мәлімет алу және бухгалтерлік есеппен салыстыру болып
табылады. Инвентаризациялық тізімде объектінің толық аты, техникалық
мінездемесі, заводтық номері, шығару жылы, бастапқы бағасы көрсетіледі.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі қорларды инвентаризациялау олардың инвентарлық
карточкаларын, инвентарлық тізімдемесін, техпаспортының жай-күйін, арендаға
берілген немесе арендаға алынған негізгі құралдың құжаттарын тексеруден
басталады. Инвентаризациялық тізімдеменің жазулары Негізгі құралдарды
инвентризациялаудың салыстырмалы ведомасына кіргізіледі.
Негізгі құралдарды талдау.
Негізгі өнеркәсіптік қорларды тиімді пайдалану мен жай-күйін білудің
негізгі есептеріне төмендегілер жатады:
- Мекемені және қосалқы мекемелерін қажетті және керекті негізгі
қорлармен қамтамасыз ету;
- Олардың құрамының өсуі, жанаруы және шығарылу жоспарының орындалу
барысы;
- Негізгі құралдардың техникалық жағдайын зерттеу;
- Негізгі құралдародың қолдану дәрежесі және оған әсер ететін
факторлар;
- Құралдарды тиімді пайдаланудың уақыт бойынша және қуаты бойынша
әсері;
- Негізгі қорларды тиімді пайдаланудағы қайтарым қоры, өнім көлемінің
ұлғаюы және кіріс көлемінің ұлғаюы.
Негізгі құралдарды талдаудың нәтижесінің толықтығы және дұрыстығы
бухгалтерлік есептің дамығандығымен, негізгі құралдарды тіркеу
операцияларының жолға қойылған системасымен объектіні классификациялау
есебінің дәлдігінен тығыз байланысты.
Негізгі қорлардың құрылымдық жеке динамикалық талдау керек, сонда
мекеменің өнеркәсіптік ерекшеліктері анықталады.
Төмендегі кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында 3 жыл ішінде
негізгі қорлардың өзгермегені және олардың құрылымы да өзгермегені кері
әсерін тигізіп отыр. Жалпы үлес алмақтың көбін машиналар мен қондырғылар
алып жатыр, яғни 45,5 %. Котельныйда 6 пеш бар , 3 – жылу беретін пеш,
біреуі ыстық суға арналған және екеуі қолайсыз жағдайлар үшін қолданылады.
Көлік құралдары 19,5 % - ды құрайды. Оған: трактор, жеңіл көлік ИЖ және
басқа негізгі қорлар, оларға: есептеуіш техника, өндірістік инвентарь және
т.б. Ай-Ер-Нур ЖШС-де негізгі қорлар жаңарылмағандықтан, ағымды жылда
қондырғылардың 3 рет істен шыққаны қолайсыз жағдайлар туғызды. Келешекте
бұл кәсіпорынға несие ресурстарын тарту арқылы міндетті түрде негізгі
қорларды жаңару қажеттігі туындап отыр.
5 кесте.
Ай-Ер-Нур ЖШС-дегі негізгі құралдардың құрылымы
және динамикасы.
Негізгі құралдар 2004 2005 2006 ауытқу
Мың тг % Мың тг %
05-04 06-05
Көрсеткен қызметтерден8025 8415 8952 390 537
түскен табыс, мың тг.
Негізгі құралдардың 1483,5 1284 1133,5 -199,5 -150,5
орта жылдық құны,
мың.тг.
Қор қайтарымы, тг. 5,4 6,5 7,9 1,1 1,4
Қор сыымдылығы, тг. 0,2 0,15 0,12 -0,05 -0,03
Қор рентабельдігі,% - - 2,4 - +2,4
Кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында негізгі қорлар толық
қолданылады, бірақ бұл аз нәтиже береді, себебі, бұл жоғарғы көрсеткіштер
кәсіпорынның қымбат қызмет көрсетуіне және негізгі қорлардың баланстық
құнын азайту арқылы жүзеге асырылды. Өйткені бұл кәсіпорын осы ауданда
кішігірім монополист болып табылады.
.
5. Тауарлы-материалды бағалықтардың есебі, аудиті және талдауы.
Тауарлық-материалдық бағалықтар есебі.
Товарлы материалдық құндылық-мүліктік сатуға арналған өнімді, өндіргенде,
жұмыс атқарғанда, қызмет көрсеткенде мекеменің өндірісінің қажетіне керек
бөлігі.
Товарлы-материалды қор еңбектік заты бола тұрып, еңбек құралдары мен
және жұмыс күшімен бірге мекеменің кәсіптік процесін қамтамасыз етеді. Онда
ол бер-ақ рет қолданылады. Олар әрбір кәсіптік циклде толығымен қолданылады
және өзінің құнын шығарылатын өнім құнына көшіреді.
Өнеркәсіптік қорды есептеудің негізгі мақсаттары:
Материалдың құндылықтардың барлық операцияларын дұрыс уақытында
жүргізу.
Материалдың құндылықтардың сақталуында және барлық дайындау
кезеңдерінде сақталуын бақылау .
Артық алынған, қолданылмаған материалдар туралы оқтын-оқтын бақылау
және оларды сату.
Материал өткізушілерге уақытында есеп айырады.
Товарлы-материалды құндылықтар есебі БЕС №7 Товарлы-материалдың
құндылықтар бойынша жүргізіледі. Онда стандарттың жұмыс істеу ауқымы
товарлы-материалды қордың өзгеруі, оның өзіндік құнының өзгергені және
бағалауы, шығынды мойындау, мәліметтер ашу көрсетілген.
Бұл стандарт субъектінің қаржылық мәліметтерін құрастыруды және ашуды
товарлы материалдардың қордың өзіндік құнының есептеу арқылы шығарып
қолданады.
ЖШС Ай-Ер-Нур материалдық қордың есебі 13 Материалдар атты
активті, инвентарлы бөлімше негізінде жүргізіледі. Оған келесі синтетикалық
шоттар кіреді.
- 1310 Шикізат және материалдар
- 1311 Жартылай фабрикаттар, толықтырушы бұйымдар, конструкциялар
және детальдар.
- 1312 Отын.
- 1313 Қосалқы бөлшектер
- 1314 Басқа да материалдар.
- 1315 Өндеуге берілген материалдар
- 1316 Құрылыс материалдары
- 1317 Ұқсатуға берілген материалдар
- 1320 Дайын өнім
- 1330 Тауарлар
- 1340 Аяқталмаған өндіріс
Әрбір шотқа керегінше субшотттар және аналитикалық шоттар ашылу
мүмкін.
Товарлы материалдық қордың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
олардың есептеу әдісіне байланысты.
Есептеудің келесідей әдістері бар:
- Сандық-сомалық;
- Материалды жауапты адамдар мәліметтерінің көмегімен;
- Щұғыл-бухгалтерлік (сальдолық)
ЖШС Ай-Ер-Нур неғұрлым озық және тиімді әдіс деп есептелетін шұғыл
бухгалтерлік әдіс қолданылады. Бұл әдісте материалдардың тек қана сандық-
сорттық есебі жүргізіледі және материалдың қоймадағы есебінің карточкосы
жүргізіледі. Бухгалтерияда әрбір материалдың номенкулатуралық номеріне
карточка ашады және оны қойма бастығына қол қойдырып өткізеді.
Қоймаға материалдың түскеніне байланысты қоймашы Кіріс ордерін
толтырып, оны Материалдардың карточкалық есебіне Кіріс бағанына жазады.
Шығыс құжаттарының (лимитті-заборлы карта, талап қағаз) негізінде
материалдың шығысы тіркеледі. Карточкада әрбір жазудан соң қалдық мәні
анықталып отырады.
Қоймашы белгіленген кесте мерзімінде бухгалтерияға материалдың шығысы
мен кірісі туралы құжаттарды, олардың санын, номерін, материалдың тобын
көрсетіп, құжаттар тізілімін істеп бастапқы құжаттарды өткізеді. Жоғарыда
талған құндылықтарды есепке алу барысында келесідей шоттарда бейнеленеді.
7 кесте.
Тауарлы-материалдық қорлар есебі бойынша шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операция Дебет Кредит
1 Материалдар сатып алынды 1310-1311010
5
2 Өндірістік процестің қалдықтарын қайта 1314 8010
кірістелуі
3 Дайын өнімді қабылдау 1320 8010
4 Қайта түзетуге келмейтін ақауды есептен шығару7210 1330
Товарлы-материалдық құңдылықтар аудиті.
Товарлы-материалдық құндылықтарды тексеру кезінде аудитордың негізгі
мақсаты олардың бақылауда елеулі қателіктер жоқ екенін анықтау.
Мекемеде ішкі бақылау системасының мақсаты:
- мекеменің ағымдағы шаруашылық жұмыстарын реттеу және ыңғайландыру.
- мекеме активтерін сақтау және құжаттардың толық және дәл болуын
қажетті деңгейде қамтамасыз ету.
Мекеменің ішкі бақылауының қолайлығын анықтауда көптеген факторлар
пайда болады:
- Мәліметтер жинақтауға ат салысатын қызметкерлер тобы және
- олардың тапсырған іске жауаптылығы.
- Істі жүргізуде және мәліметтер жинақтаудағы олардың арасындағы
реттелген қарым-қатынас.
- Бақылаудың техникалық құралдарының болуы.
- Бақылаудың жүйелі болуы.
- Бақылаудың мәндері (параметрі)
Аудит кезінде мыналарды анықтайды:
1) Құқықтары мен міндеттері өте дәл анықталған құзырлы қызметкерлер.
2) Міндеттердің үйлесімді бөлінуі (товалы-материалдық құндылықтардың
сақталуы және есебі туралы).
3) Товарлы-материалдық құндылықтардың есебі кезінде керекті
процедураның сақталуы.
4) Құжаттардың сақталуын бақылау (есеп кезінде немесе содан соң тез
арада номірлеу, түсініктілігі және қарапайымдылығы).
5) Активтер мен құжаттарды бақылаудың шыңдығы (материалға
жауапты адамдарды тексерудің шыңдығы).
6) Міндеттемелердің орындалуын тәуелсіз тексеру (ішкі аудит).
Товарлы-материалды құныдылықтар талдауы.
Товарлы-материалды қорды тиімді, үнемді қолдану өнімнің өзіндік құнын
түсіреді, мекеменің тиімділігі мен пайдалылығын арттырады. Және бұл тек
қана экономикалық көрсеткішті көтермейді өнеркісіптің бұлай жұмыс істеуі
материалдардың үнемді жұмсалуына әсер етеді. Қазіргі замандағы өнеркәсіптің
өркендеуі табиғи ресурстар азаюуына, өмір сүріп жатқан ортамыз ластануына
әкеп соқтырып отыр. Осы тұрғыдан алғанда товарлы-материалдық құндылықтарды
тиімді пайдалану экологиялық мәселелерді шешуге де көмектеседі.
Товарлы материалды құндылықтарды талдау дегеніміз, оны тиімді және
үнемді қолдану әдістерін анықтауға тіреледі. Товарлы материалды қорды
талдаудың негізгі кезеңдері:
1) Материалдық қордың тиімді пайдалануын бағалау.
2) Материалдық қорды тиімді пайдаланудың материалдық шығындар сомасына
әсерін бағалау.
3) Мекеменің товарлы материалды қорларымен қамтамасыздығын талдау.
4) Материалдық-техникалық қордың жұмсалу мөлшерінің (нормасы)
дұрыстығын талдау.
5) Материалдық қордың тиімді (оптимальды) қажеттілігін дәлелдеу.
2004 ж =0,77 ; 2005 ж = 0,77 ; 2006=0,79
2004 ж=1,28 2005ж=1,28 2006ж=1,25
Берілген кәсіпорынның 3 жылғы мәліметін салыстыра отырып, мынандай
тұжырымға келеміз: Материалдық сыйымдылық көрсеткіші 2004 –2006 жылдар
аралығында 0,02 % көлемінде артқан, себебі өндірілген өнім көлемі де
жоғарылаған. Мұның өзі сәйкес материал қайтымдылығының деңгейі төмендеген.
Кәсіпорынның көрсеткен қызметінің артуының нәтижесінде материалдық шығынның
да көлемінің артуына әкеледі.
8 кесте.
Ай-Ер-Нур ЖШС-дегі тауарлы - материалдық қорларды
тиімді пайдалануды талдау
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 Ауытқу
жыл жыл жыл (+,-)
2006- 2007-
2005 2006
Көрсеткен қызметтерден түскен табыс,8025 8415 8952 390 337
мың тг.
Материалды шығындар, мың тенге 6236 6563 7161 327 597
Материал қайтарымы, тенге 1,3 1,3 1,25 - -0,05
Материал сыйымдылығы, тенге 0,77 0,78 0,80 0,1 0,02
6. Ақша қаражаттың есебі, аудиті және талдауы.
Ақша қаражаттың есебі
Ақша қаражат есебінің мақсаты ақша қаражатты сақтау және олардың
берілген лимит бойынша, смета бойынша белгіленген мақсатқа жұмсалуын
бақылау, ақша қозғалысын толық және уақытылы құжаттандыру, қаржылық және
төлемдік тәртіпті сақтау, уақтылы және толық аналитикалық есептеу, уақтылы
және толық ақша қаражат көздерін инвентаризациялау, есеп айырысуды банк
арқылы жүргізуге тырысу болып табылады.
Қазақстан Республикасынада банктер арқылы қолма-қол ақшасыз төлем
жүйесі жұмыс істейді. Аз сомадағы төлемдерді субъектілер өздері кассалар
арқылы қолма-қол ақшамен бере алады. Банк арқылы төленетін төлемдерді 2-ге
бөлуге болады, олар:
- товарлы (өткізген өнімге, істелген жұмысқа, көрсетілген қызметке,
алынған шикізат, материалдарға және жатылай фабрикаттарға)
- товарсыз (бюджеттік төлемдер, әлеуметтік сақтандыру және зейнетақы
қорларына төлем және т.б.)
Банкілер заңды тұлғалардың ақша-қаражаттарын сақтау үшін және заңды
тұлғалармен есеп айырысуы үшін Қазақстан Республикасында заңды тұлға
ретінде тіркелген, дербес балансы бар тұлғаларға есеп шот ашады.
Ақшасыз төлем түрлері: төлемдік тапсырыс, чек, аккредитив, төлемдік
талап-тапсырыс, темір жол және көлік қызметі үшін қортынды төлем-талаптар.
Кәсіпорын өзінің жұмысшыларымен және ұсақ алушылармен қолма-қол
ақшамен есеп айырысады, ал өнімін көптеп алушылармен қолма-қол ақшасыз есеп
айырысады. Қолма-қол ақша сонымен қатар есеп беруші адамдарға әртүрлі
товарлы-материалды құндылықтарды сатып алу үшін беріледі.
Сатушылармен және орындаушылармен есеп айырысу әкелу немесе сатып алу
келісім шарттары негізінде жүзеге асады. Келісім шартта көрсетілген сома
төлемідік тапсырыспен аударылады. Қазіргі кезде көп ешкім алдын ала
төлемейді, товар келген кезде ақша аударылады. Егер товар жетпесе немесе
бұзылған болса осыған жауапты адамның мойынынан ұсталады. Ақша
қаражаттырының есебі 10 бөлімшеде есепке алынады.
9 кесте.
Ақша қаражаттары есебі бойынша шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операция Дебет Кредит
1 Товарлы-материалды құндылықтарды жеткізгені 1610 1010,
үшін аванс берілді 1040
2 Алашақ қарыздың өтелуі 1010, 1210
1040
3 Кассадан еңбек ақы берілді 3350 1010
4 Жабдықтаушыларғы қарыз сома төленді 3310 1010
Ақша қаражат аудиті.
Есеп айырысуды тексерудің негізгі бағыттары:
- құжаттың бар болуы және дұрыс толтыруы;
- төлем ақының дұрыстығы;
- алынған құндылықтардың толық кіріске алынуы және шығарылуы.
Аудиторлық тексеру кезінде мынаған назар аударған жөн:
- өнімді әкелуге келісім-шарт бар ма? (оның дұрыс толтырылуы)
- Дебиторлық және кредиторлық қарыз бар болса оның орын алған уақыты және
себептерін анықтау;
- төлеу мерзімі өткен қарыздар бар ма? Оны қайтару үшін қандай жұмыстар
жүргізілген?
- Есеп айырысудың инвентаризациясы болған ба? Оның нәтижесі қандай? Керек
болған жағдайда есеп айырысу төлемдері туралы екі жақты тексеріс істеу
керек.
- Материалдық құндылықтың бағасы дұрыс па және ол келісім шартта
көрсетілген бағамен бірдей ме. Сатушылардың бағалары мен тарифтері келісім
шарттағыдан басқа болғанда немесе арифметикалық қателіктер табылғанда
түзету үшін қандай жұмыстар жүргізілді.
- Атқарылған жұмыс көлемінде артық жазылған жерлері жоқ па?
- №1, 2, 3 журнал ордердегі мәліметтердің Бас кітап пен балансқа
сәйкестігі.
- Есеп айырысу кезіндегі бухгалтерлік жазулардың дұрыстығы.
Ақша қаражатын талдау
Мекеменің бір қалыпты іс-әрекеті үшін ақша айналымын жылдамдығы
маңызды әсер етеді. Мекеменің қаржылық тұрақтылығын оның ағымдығы
міндеттемелерін жабу үшін керек болатын ақша-қаражат түсімі ерекше роль
атқарады. Сондықтан мекемеде ақша қаражаттың азаюы оның қаржылық
қиыншылықта отырғанын көрсетеді. Бірақ ақша қаражаты тым көбейіп кетсе,
онда мекеме ақша инфляциясы мен құнсыздануынан зиян шегіп отыр деп
есептеледі. Осыларды сараптай келіп ақша қаражатты белгілі бір тәртіппен
ұстау қажеттілігі туады. Бұл жәінде әр түрлі талдаулар бар. Солардың бірі
мекемедегі активтердің құрамындағы ақша қаражатының азаюы, ал ағымдағы
міндеттердің көбеюі қаржы тапшылығы көрсететін барометр деп есептеледі. Ай
сайынғы ағымдағы міндеттемелер (мерзімі осы айда бітетін) және ақша-
қаражаттың ара қатынасы мекемеде қаржы тапшылығы бар ма, әлде ол өте көп пе
деген сұраққа әдемі жауап болады. Ақша қаражатының жеткіліктігін
көрсететін тағы бір әдіс ол оның айналым периодының ұзақтығын анықтау. Ақша
қаражатының шынайы қозғалысын көру үшін, ақша кірісі мен шығысының
үйкесімдігін бағалау үшін және қаржылық нәтижеге ақшаның қатынасын анықтау
үшін оның барлық түсімдері мен шығыстарын талдау керек болалды. Бұл үшін
мекемінің әр кезеңдегі ағындағы, қаржылық іс-әрекеті жеке-жеке қаралады.
Ағымдағы ақша-қаражат түсімі өнімді сатудан түскен қаражатқа, атқарған
жұмысқа, көрсеткен қызметке және сатып алушылар мен тапсырушылардан алдын-
ала төленген аванстар, ал ағымдағы шығысқа - жұмысшыларға, еңбек-ақы
төлеу, сатушылармен есеп айырысу, бюджеттік және әлеуметтік төлемдер.
Сондай-ақ ағымдағы төлемге банкіден алынған қарыздарға жүргізілген пайда да
кіреді. Қаржылық түсімге банкіден алынған қарыз, ал қаржылық шығысқа
дивидент төлемдері және банкіден бұрын алған қарыздарды қайтару болып
табылады.
Кестеде берілген мәлімет негізінде келесідей тқжырым жасауға болады:
ТМҚ бойынша шығындалған ақша қаражат сомасының көлемі ,алашақ қарыз көлемі
де артқанын көруге болады, бұл жағдай өндірілген өнімнің көлемінің
артуынан болғанын және құндылықтарға қатысты бағалардың қымбаттауы да
себеп болады.Берешек қарыздардың төмендеуіне байланысты шығындылған ақша
қаражаттары да төмендеген.Инвестициялық қызметтің негізгі түрі бұл негізгі
құралдарды сату және сатып алуға байланысты ақша қаражаттарының қозғалысы
орын алған ,2006 жылы негізгі құралдарды сатып алуға шығындалған ақша
қаражаттарының көлемі 13 пайызға артқан.Қаржылық қызмет бойынша
кәсіпорынның соңғы жылы алған заемдық қаражат көлемі төмендеген,бұл
кәсіпорының өз қаражаты арқылы өз қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандыра
алады деген тұжырым жасауға болады.
10 кесте.
Кәсіпорынның ақша қаражатының айналымдылығын талдау.
Показатели 2004 2005 2006 Ауытқу
Абс (+,-) Қатысты (%)
2006 2006 2006 2006
2004 ке2005 ке2004ке2005 ке
Ақша 31622 30356 26659 -4963 -3697 84,31 87,8
қаражаттарының
орташа түсу
айналымдылығы,
мың.тг.
Ақша 33058 31100 23794,-9264 -7306 71,98 76,5
қаражаттарының 5
орташа шығу
сомасы, мың.тг
Ақша 0,957 0,98 1,12 0,164 0,144 117,1 115
қаражаттарының бар
болудағы орташа
ұзақтылығы күн
Осы кестеде беріліп отырғандай банктегі шоттағы ақша қаражаттарының бар
болудағы ұзақтылығы, 2005 жылға қарағанда 2006 жылы 0,2 күнге артып отыр.
7. Дебиторлық қарыздың есебі, аудиті және талдауы
Дебиторлық қарыздың есебі.
Бұл тараудың шоттары барлық дебиторлық қарыздарды (сатып алушылар
қарызы, тапсырыстар қарызы, қосалқы, байланысты, серіктестіктербірге
бақылау жасалатын тұлғалардың, және басқа да дебиторлық қарыздар) және
болашақта болатын шығындар және авансқа берілген ақшаларды есепке алады.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
бойынша бухгалтерлік есепте келесі жазулар жазылады:
Сатылған өнімнің нақты өзіндік құнына сәйкес мына төмендегідей
шоттардың корреспонденциясы жасалады: 7010 Сатылаған дайын өнімнің
өзіндік құны дебеттеледі де, 1320 Дайын өнімдер, 1330 Алынған
тауарлар, 8010 Негізгі өндіріс, 8030 Қосалқы өндіріс және басқа
шоттары кредиттеледі.. Қаржылық инвестицияларды, материалдық емес
активтерді, негізгі құралды сатқан кезде тиесілі шығыстар шоттары
дебеттеліп, актив шоттары кредиттеледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысуы Бас жоспарлары
шоттың 12 тарауында кқрсетіледі, (Сатып алушылар мен тапсырма берушілер
қарызы) және Дебиторлар және кредиторлар есеп ведомостында жүргізіледі.
Бұл шотта 1210 Алынуға тиісті шоттар аты шотта жүргізіледі.
Көрсетілген қызметтердің сату құнына 1210 шотты дебетіліп, 6010
және басқа шоттры кредиттеледі.
Дебиторлық қарыздардың аудиті.
Аудитор дебиторлық қарыздарды тексеруге кіріскен кезде
тексеру барысында қаралатын және анықтауды талап ететін материалдарын
жеке сұрақтарға бөліп , аудиторлық тексерудің бағдарламасын жасап,
тексеру барысында анықталған фактроларға байланысты толықтырулар мен
түзетулер енгізіліп басшылыққа алып қадағалап отырады. Дебиторлықборыштарды
тексерудің аудиторлық бағдарламасы мынадай мәселерді қамтуға тиісті:
- баланстың көрсеткіштері Бас кітаптағы, есеп регистрларындағы және
машинажазбаларды мәліметтерімен салыстырып тексереді;
- аналитикалық және синтетикалық есептердің дұрыс жүргізілгендігін
тексереді.
- Субъектідегі дебиторлық борыштардың жағдайын олармен есеп
айырысуларды түгендеу жүргізу жолымен тексереді;
Өнімді сатуға келісім шарт бар ма?
Сатып алушылар мен тапсырма берушілердің қарыздарының нақтылығы, ол
есеп айырысу инвентаризация актілерімен расталады.
30 шоттың аналитикалық есебінің дұрыстығы. Ол дегеніміз сатып алушылар
мен тапсырыс берушілер қарыздарын алып шыға алу керек деген сөз.
Дебиторлық қарызды талдау.
Дебиторлық қарыздың мерзімі қаншалықты ұзақ болса, оны қайтарып алу
ықтималдылығы соншалықты төмен болады. Кредиторлық борыштың өсіп кетуі
қаржылық жағдайды нашарлатпайды, себебі кәсіпорын бұл борышты зерттеліп
жатқан уақытта қатыстырылған қаражат көздері ретінде пайдаланып жатыр деп
айтуға болар еді. Бірақ тауар жұмыс және қызметтер үшін ғана емес, бюджет
пен еңбекақы бойынша есеп айырысуда да үлкен кредиторлық борыштың болуы
кәсіпорынның жұмысы мен жалпы оның қаржылық жағдайын тиімсіз жағынан
сипаттайды.
Дебиторлық қарыздармен жұмыс істеудің бірнеше тәсілдері бар:
- Мезгілінде қайтпаған қарызы бар сатып алушылармен есеп айырысу
жұмысын бақылап отыру.
- Қарыздың қайтылу қатерін төмендету мақсатында үлкен сомадағы бір-екі
алушыдан гөрі кішкене сомадағы көп сатып алушылармен жұмыс істеген
дұрыс.
- Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың ара салмағын салыстырып
отыру керек, себебі көбейіп кеткен дебиторлық қарыз, мекеменің
қаржылық қиындығын туындатып, қаржыландырудың тиімі емес қосымша
көздеріне ұрынуға тура келтіреді.
- Алдын ала төлеу кезінде бағаны түсіруді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе 7
1 Кәсіпорын қызметінің шаруашылық-қаржылық қызметімен танысу.
9
2 Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі, аудиті, талдауының құрылу
негізі 14
3 Шаруашылық субъектінің меншік капиталының есебі, аудиті,
талдауы 20
4 Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің
есебі, аудиті және талдауы 25
5 Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебі, аудиті, талдауы 31
6 Ақша қаражаттарының есебі, аудиті және талдауы. 36
7 Дебиторлық қарыздардың есебі, аудиті және талдауы. 40
8 Міндеттемелердің есебі, аудиті және талдауы. 43
9 Еңбек пен еңбек ақының есебі, аудиті және талдауы. 47
10 Кіріс пен шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 53
11 Қаржылық есеп: толтыру әдістемесі және практикасы,оның
аудитінің жүйесі. 56
12 Өндіріс шығындардың есебі, аудиті және талдауы. 59
13 Өнімді шығару мен сатудың есебі, аудиті және талдауы. 63
Қорытынды 67
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 70
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндіоріс тиімділін арттыруды
ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу барысында өнім мен қызметтердің
бәсекеге қабілеттілігін, шаруашылық жүргізудің тиімді формаларын арттыруды
және жүзеге асыруды талап етеді
Қ.Р.Президентінің өзінің халқына “Қазақстан-2030” жолдауында біздің
мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның
приоритеті берік ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып
табылатындығын айтады. Сауда экномикасының негізгі принциптері –ірі
шаруашылық субъектіден талап ететін өзін-өзі қаржыландыру, өздерінің
қызметінің нәтижесіне өздері жауап беруі үшін және шешім қабылдау үшін
өзінің өнімін қандай көлемде сапада және қалай шығару керек, қаржылық
ресурстарды тарту үшін әрде қайда пайдалану нұсқаны таңдау.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдық
азайтуға, шыѓындарды жоюға, бәсекеге жағымды өнімдерін өндіруге оның
сапасыл көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға
мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынсыз материалдық
құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа ресурстварын заңсыз және
тиімсіз жұмсауға және талауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен
мәнін айырықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімдерінің қызметін жедел басқару
үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп ел
экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық
тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте,
бухгалтер қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Нарықтық экономика және бәсеке жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің қызметін толық әрі нақты ақпаратсыз жүзеге асыру мүмкін емес.
Және осындай жағдайларда кәсіпорын қызметі көптеген факторларға тәуелді,
яғни оның ішіндегі ең бастысы өзінің бәсекелік күресіндегі стратегиясы мен
ресурстарды пайдаланудың тиімділігі.
Бухгалтерлік есепті жүргізуде ең алдымен бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруы қажет. Дұрыс ұйымдастырылған бухгалтерлік есеп субьектінің
тиімді қызметінің негізін қалайды.Сондықтан бұл есепте қазыналық мекеме
ішінен қалыптастырылған білімнің қызметіне тоқталып есепке алудағы жүйесіне
тоқталып,қызметіне талдау жасалған.
Кәсіби тәжірибені өту барысында алынған теориялық білімдер
тәжірибемен бектіледі. Менің кәсіби тәжірибені өту орным – Ай-Ер-Нур
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады. Тәжірибені өту
барысында коммерциялық құпия болып табылмайтын барлық құжаттар қолданылды.
Кәсіби тәжірибе жөніндегі есеп кіріспеден, есептен қорытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімен тұрады. Бұл есепте осы кәсіпорындағы
бухгалтерлік есебі, аудиті және талдауы қарастырылған, қажетті есептеулер
шығарылған, құжаттар тіркелеген.
1. Кәсіпорын қызметінің шаруашылық-қаржылық қызметімен танысу.
Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасының
Шектеулі және қосымша шауапкершілікті серіктестіктер жөніндегі Заңға
сәйкес құрылған. Серіктестік таза табыс алу мақсатында ерікті салым жолымен
құрылады.
Серіктестік қатысушыларының өзара қарым-қатынастары Құрылтайшылық
келсімшарт және Жарғымен анықталады. Серіктестің қызмет ету мерзімі
шексіз.мемлекеттік тіркеуден кейін серіктестік заңды тұлға болып табылады,
меншік құқығында оқшауланған мүлігі бар және осы мүлігі бойынша өзінің
міндеттемелеріне жауап береді, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес
құқықтар мен міндеттерін жүзеге асырады, сотта шағым беруші және
жауакершілікке тартылушы бола алады. Серіктестіктің мүлігі оның
қатысушыларының Жарғылық капиталға үлестік салымдарынан, оның қызметінен
алынған табыстар және Қазақстан Республикасының заңды актілерімен рұқсат
етілген қайнар көздерден құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы шаруашылық-коммерциялық қызметінен
табыс есебінен толықтырылады. Серіктестік мүлігінде барлық қатысушылардың
үлестері жарғылық капиталға салымдарға пропорционалды және пайыздық
мөлшерде есептеледі. Жарғылық капиталға кез келген салымның бір
қатысуышысының болсын кез келген өзгеруі барлық қатысушылардың үлесінің
өлшемі тиісінше қайта есептеледі.
Серіктестіктің жылдық және қаржылық есеп берушілігінің дұрыстығын
тексеру және дәлелдеу, сонымен қатар ағымдағы қызметін тексеру үшін
серктестік оның мүліктік мүдделерімен байланысты емес кәсіби аудиторды
тартуңа құқылы. Серіктестіктің кез келген қатысушысы өз себінен
серіктестіктің қаржылық есеп берушілігін аудиторлық тексеруін жүргізуге
талап етуге құқылы.
Серіктестік қатысушылары арасында жыл ағымындағы қызмет нәтижелері
бойынша алынған тадза табысты бөлу серіктестің қатысушыларының кзекті
жалпы жиналысының шешіміне сай жүргізіледі. Жалпы жиналыс серіктестік
қатысушылары арасында бөлуден табысты немесе оның бір бөлігін алу жөнінде
шешім қабылдауға құқылы.
Серіктестіктің мүмкін шығыдары резервтік қор есебінен өтеледі.
Резервтік қор қаражаттарының жетіспеушілігі кезінде шығындарды өтеу үшін
оларды өтеу жөніндегі қайнар көздер туралы жалпы жиналыста шешім
қабылданады.
Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігінің басты мақсаты
әрекет етуші заңдылқтарға қайшы келемейтін қызметті жүзеге асыру арқылы
пайда алу болып табылады. Басты мақсатына жету үшін серіктестік қызметттің
келесі түрлерін жүзеге асырады.
- халықты және жақын орналасқан ұйымдарды жылумен қамтамасыз ету;
- сұйық және қатты қалдықтарды тасымалдау;
- ЖҚС ашу және жанар-жағар май сату
- Құрылыс материалдарын шығару
- Құрылыс және жөндеу-құрылыс жұмыстарын атқару
- Көліктік қызмет көрсету
- Жүк және жолаушылар тасымалдау
- Автокөлік құралдарын жөндеу және техникалық қызмет көрсету
- Қазақстан Республикасының заңдылығна қайшы келмейтін қызметтің басқа
да түрлері.
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін Ай-Ер-Нур ЖШС-де күнделікті
орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға
жазылып отыратындығы бухгалтерлік есептің негізгі қызметі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта
орындалатын жұмыстармен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша
куәлікті атауға болады.
Есептік саясатты құрудың негізгі талабы:
--бухгалтерлік есептеу стандартына сәйкес бухгалтерлік есепте есептеу
әдісі қолданылады. - Бюджетпен есептесу келесі салық түрлері арқылы жүзеге
асады:
заңды тұлғалардың табыс салығы;
жеке тұлғалардың табыс салығы;
қосымша құнға салық;
және міндетті зейнетақықорға төлемдер.
- Шаруашылық салық заңдарына сәйкес салық органына ай сайын, тоқсан сайын,
жыл сайын қаржылық ақпараттарды және керекті есептері, декларацияларды
тапсырып отырады. Сондықтан бухгалтерлік есеппен қатар салықтық есеп
жүргізіледі.
-Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты ақпарат беру
мен мүделі жақтарға сыртқы мәліметтер беруде талаптар өзгерді. Сондықтан әр
түрлі жағдайларда шұғыл және дәл қимылдау үшін ақпаратты компьютерлік
өңдеуге аса көп мән беріледі. Шаруашылықта 1С.бухгалтерия
мамандандырылған жиынтығы Бухгалтерлік есеп компонентімен қолданылады.
2004-2006 жылдарға Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қызметінің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдайық.
1-кесте
Ай-Ер-Нур Жуапкершілігі шектеулі серіктестігінің
негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу Ауытқу
2005 жылдан 2006 жылдан
2004 жылға 2005 жылға
2004 2005 2006
1 Құрылтай құжаттырна сәйкес жарғылық капитал 5020 5010
сомысын есепке алу.
2 Жарғылық капиталға салым ретінде негізгі құралды 2410 5020
кірістеу.
3 Негізгі құралды қайта бағалау 2410 5030
Негізгі құралды қайта бағалау нәтижесінде 5030 2420
4 жинақталған тозу сомасына түзетіу еңгізу.
5 Бағалаған құнмен қайта есепке алу 5030 2410
6 Эксплуатациядағы негізгі құралды қайта бағалаудағы5030 5400
соманы таратылмаған табыс есебіне жатқызу
7 Құрылтай құжаттарына сәйкес резервтік капиталдың 54 5310
қалыптасуы
8 Есептік кезең соңында таза табысты бейнелеу. 5410 54
9 Резервтік капитал есебінен өткен және есептік 5310 54
кезеңдегі шығындардың өтелуіне жұмсау.
10 Алған табыс есебі 6010, 5410
6020
11 5410 6010,701
Шығындар есебі. 0,7110,7
210
Меншікті капитал аудиті.
Қазақстан Республикасының күшіндегі заң актілерінде мына
төмендегідей ұйымдық-құқықтық нысандағы субъектілер көрсетілген:
1. мемелекеттік ұйым;
2. коммерциялық емес ұйымдар;
3. өндірістік кооперативтер;
4. Шаруашылық серіктестіктер.
Жарғылық капиталдың есебін тексеру бағдараламасы мынадай негізгі
мәселелерді қамтуға тиісті:
- баланстың көрсеткіштерінің Бас кітаптағы , есеп регистрларындағы
сипаттамасы келтірілген мәліметтерімен сәйкестігін тексеруге;
- жарғылық капиталдың синтетикалық және аналитикалық есебінің дұрыс
ұйымдастырылып жүргізілуін тексеруге;
- жарғылық капиталдың шаруашылықтың ұйымдық-құқықтық нысанына сәйкес
дұрыс қалыптасқандғын тексеруге;
- күшіндегі заңдарда үкіметтің қалуы, қарарларында қаралған
баптарымен және ережелерімен салыстырғанда қайшы клетін жарғылық
капиталдың құрамында кездескен ауытқуларды жою және оның есебін
жетілдіріп, жақсарту бойынша ұсыныстар жасауда.
ЖШС Ай-Ер-Нур аудиторына келесі сәттерге назар аудару керек:
1. Бухгалтерлік есепте қаржылық капиталдың құрылтайлық құжаттарындағы
мөлшері ақшалай, заттай, материалдық емес түрдегі және құнды қағаздар
түріндегі үлестердің жинағы ретінде көрсетіледі.
2. Мәліметтерде жарғылық капитал және құрылтайшылардың жарғылық
капиталдағы үлес қарызы жекелей ескертіледі және көрсетіледі.
3. Жарғылық капиталдың мөлшері жылдық іс-әрекеттердің қорытындысы
негізінде немесе құрылтайлық құжаттарды қайта тіркеу әсерінен өсіп немесе
кеміп отырады.
4. Жарғылық қордың жағдайы мен қозғалыс ақпараттарын жинақтауға 50 шот
Жарғылық капитал арналған. Бұл шоттың сальдосы жарғылық капиталдың
құрылтайлық құжаттарда жазылған мөлшеріне тең. 50 шотқа жазулар тек
жарғылық капитал өсікенде немесе кемігенде белгіленген тәртіппен және
құрылтайлық құжаттарда өзгерту енгізгеннен кейін ғана жазылады.
Мемлекеттік тіркеуден өткен эколномикалық субъектнің жарғылық капиталы
құрылтайшылардың үлесі сомасына 5010 Жарғылық капитал шотының кредитіне
5020 Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланып бірге көрсетіледі.
Сонымен қатар кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығына кепілдік беру үшін
резервтік капитал есебі жүргізіледі.5010 Жарғылық капитал шотының
аналитикалық есебі мекеме құрылтайшылары туралы ақпаратты және капиталдың
құрылу кезеңі мен акциялар түрлері туралы ақпаратты көрсететіндей
ұйымдастырылады.
Меншікті капиталды талдау.
Мекеменің қаржылық жағдайы бухгалтерлік баланс бойынша және Мекеме
балансына қосымшасы бойынша талданады. Талдаудың бұл кезеңінде мекеменің
іс-әрекеті туралы, мүліктік құрамы, олардың қайнар көзі туралы және
көрсеткіштер арасындағы байланыстар туралы алғашқы түсінік пайда болады.
Кестедегі мәліметтерді қолдана отырып, келесідей қорытынды жасауға
болады. Ай-Ер-Нур ЖШС-ның меншікті капитилының құрылымы 2004 жылда
өзгерді: жарғылық капиталының салмағы 40,4 пайызға, резервтік капитал 3
пайызға төмендеді. Ал қосымша төленбеген капитал 1 пайызға артты. Есепті
жылдың жабылмаған зияны 2004 жылы 30,4 пайызға төмендеді.Бухгалтерлік
балансы бойынша жарғылық капитал өзгермеген. Бұдан 2004 жылғы мекеменің
экономикалық іс-әрекеті тұрақты жағдайда болды деп айтуға болады.
Осыған байланысты, Ай-Ер-Нур 2003 жылғы бухгалтерлік балансы бойынша
жарғылық капитал өзгермеген. Бұдан 2004 жылғы мекеменің экономикалық іс-
әрекеті тұрақты жағдайда болды деп айтуға болмайды.
3 Кесте
Ай-Ер-Нур ЖШС-ның меншік капиталының құрылымы
2004ж 2005ж
Өсу темпі,
Көрсеткіштер %
Мың.тг Үлес Мың.тг Үлес
салмағы салмағы
% %
Меншікті капитал 32616,0100 53253,5 100 -
Жарғылық капитал 32828,1100,4 32828,1 61 -40,4
Резервтік капитал 2609,0 8 2609,0 5 -3
Қосымша төленбеген 924,8 3 1467,1 4 1
капитал
Есепті жылдың бөлінбеген-3745,9-0,4 -16349,330 30,4
табысы, жабылмаған зияны
4. Негізгі құралдардың есебі, аудиті және талдауы.
Негізгі құралдардың есебі.
Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақытқа (бір жылдан көп) пайдаланатын
материалдар шығару саласында және өнеркәсіп емес салада қолданылатын еңбек
құралдарды айтамыз.
Алға қойылған мақсатқа жауап беретін негізгі құралдардың есебін жолға қоюда
олардың түрлері (классификациясы) негізгі роль атқарады.
Қолдануына қарай негізгі құралдар: - негізгі іс-әрекетке қолданылатын
өнеркәсіптік негізгі құралдарға; - қосалқы және қызмет көрсету
өнеркәсібінде қолданылатын негізгі құралдарға; - өнеркәсіптік емес негізгі
құралдарға (тұрғын үй-комуналарға және мәдени-тұрмыстық сала) деп
бөлінеді. Берілген кәсіпорында негізінен өнеркәсіптік негізгі құралдардар
қызмет етеді.
Негізгі қорлардың синтетикалық және аналитикалық есебін, олардың
жайы мен қозғалысы туралы мәліметтерді осы түріне қарай бөлу негізге
алынған.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі құралдар негізінен ғимараттар құрылысынан,
машиналар мен құралдарды басқа субъектілерден төлеусіз алудан және жарғылық
капиталға қосқан үлестен пайда болады.
Кәсіпорында негізгі құралдың есебі 24 бөлімше және сәйкес 2420
шоттарында жүргізіледі. Аталған бөлімше шоттары бойынша келесі
2410,2411,2412,2413,2414 т.б шоттар жұмыс істейді.
Бухгалтерияға әрбір алынған негізгі құралдарды сол үшін жауап беретін
адамға тіркеп, оған инвентарлық карточка ашады және инвентарлық номер
береді. Инвентарлық карточка әрбір негізгі құралдарға жеке-жеке
жүргізіледі. Карточкада заводтық номері, шыққан уақыты, қолдану актісінің
номері мен күні, инвентарлық номері және бағасы көрсетіледі.
Инвентарлық карточкада Түсті, Шығарылды, Ішкі орын ауыстыру
деген бөлімдері бар.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі құралдар айналымының қортындысы негізгі
құралдар карточкалар есебінде инвентарлық карточкалардағы айналым мен
қалдықтар негізінде жазылады, және ол бас кітаптағы 24 Негізгі құралдар
шотымен тексеріледі. ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі құралдарының амортизациялық
есебі есеп саясатындағы БЕС-6 бойынша бірқалыпты (тура) әдіспен
есептеледі.Амортизациялық төлемдер бастапқы баға тұтасымен өнеркәсіп
шығынына көшкенше немесе көрсетілген қызмет көрсету мерзімі біткенше
жүргізіледі. Негізгі құралды баланстан шығарда 2 дана Шығару актісін
комиссия толтырып, оны бастық бекітеді. Бір данасы бухгалтерияға беріледі,
екіншісі негізгі құралдарға жауап беретін тұлғада болады. Шығару
актісінде бастапқы бағасы, тозу сомасы, шыққан жылы, двигатель номері,
мемлекеттік номері, техникалық паспорттың номері, жөнеуге жарайтыны немесе
жарамайтындығы көрсетіледі, сонында комиссия қортындысы жазылады. Және
шығаруға себеп болған құжат бірге тіркеледі.Төменде негізгі құралдардың
қозғалысын есепке алудағы шоттар корреспонденциясы берілген.
4 кесте.
Негізгі құралдар бойынша қысқаша шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операция Дебет Кредит
1 Есеп бойынша берілген сома есебінен негізгі 2410 1250
құралдар қабылданды
2 Қолма –қол ақшаға негізгі құрал сатып алынды2410 1010
3 негізгі құралға бағалу жүргізудің нәтижесінде2410 5030
бастапқы құнының артуы 2420
4 Төтенше жағдайлар және операцияларды 2420 2410
тоқтатудың нәтижесінде негізгі құралдарды 62
есептен шығару
Негізгі құралдар аудиті.
Аудиторға негізгі құралдарға жатқызылғандардың дұрыстығына көңіл
аудару керек. №16 ХҚЕСНегізгі құралдар есебіне сәйкес негізгі құралдарға
бір жылдан артық қолданылатын материалдар шығаратын салада, сонымен қатар
өнеркәсіптік емес салада да қолданылатын еңбек құралдары жатады.
Аудитор бастапқы құжатттар бойынша, олардың алынғаны туралы,
объектінің мінездемелік жазулары арқылы негізгі құралдар карточкасынан
төмендегілерді анықтап алуы керек:
- Негізгі құралдардың классификациясының дұрыстығына көз жеткізу
керек, себебі ол дұрыс бөлінбегенде өнімнің өзіндік құныны
- анықтауда қателік
- пайда болады;
- Негізгі құралдардың қолдануымен дұрыс бөлінуіне көз жеткізу керек,
себебі дұрыс бөлінбеген жағдайда арендалық төлем немесе тозу төлемдері
дұрыс болмайды; - Өнеркәсіптегі негізгі құралдардың қатысуын дұрыс есептеу,
ол дұрыс болмаса амортизация дұрыс болмайды.
ЖШС Ай-Ер-Нур іс-әрекетін жоғарлатудағы негізгі мәселенің бірі
негізгі құралдарды сақтау және оларды тиімді пайдалану болып табылады. ЖШС
Ай-Ер-Нур жұмыс істеген уақытынан бастап аудиторлық тексеру болған емес.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі қорлардың жай-күйін білу үшін жылына 1 рет негізгі
қорларды инвентаризациялау болады. Сондай-ақ жылдық қаржылық есепті
құрастыруда және бухгалтерлік баланста құрағанда инвентаризация жасалынады.
Инвентаризация кезіндегі негізгі мақсат негізгі құралдардың ажй-күйі
туралы толық мәлімет алу және бухгалтерлік есеппен салыстыру болып
табылады. Инвентаризациялық тізімде объектінің толық аты, техникалық
мінездемесі, заводтық номері, шығару жылы, бастапқы бағасы көрсетіледі.
ЖШС Ай-Ер-Нур негізгі қорларды инвентаризациялау олардың инвентарлық
карточкаларын, инвентарлық тізімдемесін, техпаспортының жай-күйін, арендаға
берілген немесе арендаға алынған негізгі құралдың құжаттарын тексеруден
басталады. Инвентаризациялық тізімдеменің жазулары Негізгі құралдарды
инвентризациялаудың салыстырмалы ведомасына кіргізіледі.
Негізгі құралдарды талдау.
Негізгі өнеркәсіптік қорларды тиімді пайдалану мен жай-күйін білудің
негізгі есептеріне төмендегілер жатады:
- Мекемені және қосалқы мекемелерін қажетті және керекті негізгі
қорлармен қамтамасыз ету;
- Олардың құрамының өсуі, жанаруы және шығарылу жоспарының орындалу
барысы;
- Негізгі құралдардың техникалық жағдайын зерттеу;
- Негізгі құралдародың қолдану дәрежесі және оған әсер ететін
факторлар;
- Құралдарды тиімді пайдаланудың уақыт бойынша және қуаты бойынша
әсері;
- Негізгі қорларды тиімді пайдаланудағы қайтарым қоры, өнім көлемінің
ұлғаюы және кіріс көлемінің ұлғаюы.
Негізгі құралдарды талдаудың нәтижесінің толықтығы және дұрыстығы
бухгалтерлік есептің дамығандығымен, негізгі құралдарды тіркеу
операцияларының жолға қойылған системасымен объектіні классификациялау
есебінің дәлдігінен тығыз байланысты.
Негізгі қорлардың құрылымдық жеке динамикалық талдау керек, сонда
мекеменің өнеркәсіптік ерекшеліктері анықталады.
Төмендегі кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында 3 жыл ішінде
негізгі қорлардың өзгермегені және олардың құрылымы да өзгермегені кері
әсерін тигізіп отыр. Жалпы үлес алмақтың көбін машиналар мен қондырғылар
алып жатыр, яғни 45,5 %. Котельныйда 6 пеш бар , 3 – жылу беретін пеш,
біреуі ыстық суға арналған және екеуі қолайсыз жағдайлар үшін қолданылады.
Көлік құралдары 19,5 % - ды құрайды. Оған: трактор, жеңіл көлік ИЖ және
басқа негізгі қорлар, оларға: есептеуіш техника, өндірістік инвентарь және
т.б. Ай-Ер-Нур ЖШС-де негізгі қорлар жаңарылмағандықтан, ағымды жылда
қондырғылардың 3 рет істен шыққаны қолайсыз жағдайлар туғызды. Келешекте
бұл кәсіпорынға несие ресурстарын тарту арқылы міндетті түрде негізгі
қорларды жаңару қажеттігі туындап отыр.
5 кесте.
Ай-Ер-Нур ЖШС-дегі негізгі құралдардың құрылымы
және динамикасы.
Негізгі құралдар 2004 2005 2006 ауытқу
Мың тг % Мың тг %
05-04 06-05
Көрсеткен қызметтерден8025 8415 8952 390 537
түскен табыс, мың тг.
Негізгі құралдардың 1483,5 1284 1133,5 -199,5 -150,5
орта жылдық құны,
мың.тг.
Қор қайтарымы, тг. 5,4 6,5 7,9 1,1 1,4
Қор сыымдылығы, тг. 0,2 0,15 0,12 -0,05 -0,03
Қор рентабельдігі,% - - 2,4 - +2,4
Кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында негізгі қорлар толық
қолданылады, бірақ бұл аз нәтиже береді, себебі, бұл жоғарғы көрсеткіштер
кәсіпорынның қымбат қызмет көрсетуіне және негізгі қорлардың баланстық
құнын азайту арқылы жүзеге асырылды. Өйткені бұл кәсіпорын осы ауданда
кішігірім монополист болып табылады.
.
5. Тауарлы-материалды бағалықтардың есебі, аудиті және талдауы.
Тауарлық-материалдық бағалықтар есебі.
Товарлы материалдық құндылық-мүліктік сатуға арналған өнімді, өндіргенде,
жұмыс атқарғанда, қызмет көрсеткенде мекеменің өндірісінің қажетіне керек
бөлігі.
Товарлы-материалды қор еңбектік заты бола тұрып, еңбек құралдары мен
және жұмыс күшімен бірге мекеменің кәсіптік процесін қамтамасыз етеді. Онда
ол бер-ақ рет қолданылады. Олар әрбір кәсіптік циклде толығымен қолданылады
және өзінің құнын шығарылатын өнім құнына көшіреді.
Өнеркәсіптік қорды есептеудің негізгі мақсаттары:
Материалдың құндылықтардың барлық операцияларын дұрыс уақытында
жүргізу.
Материалдың құндылықтардың сақталуында және барлық дайындау
кезеңдерінде сақталуын бақылау .
Артық алынған, қолданылмаған материалдар туралы оқтын-оқтын бақылау
және оларды сату.
Материал өткізушілерге уақытында есеп айырады.
Товарлы-материалды құндылықтар есебі БЕС №7 Товарлы-материалдың
құндылықтар бойынша жүргізіледі. Онда стандарттың жұмыс істеу ауқымы
товарлы-материалды қордың өзгеруі, оның өзіндік құнының өзгергені және
бағалауы, шығынды мойындау, мәліметтер ашу көрсетілген.
Бұл стандарт субъектінің қаржылық мәліметтерін құрастыруды және ашуды
товарлы материалдардың қордың өзіндік құнының есептеу арқылы шығарып
қолданады.
ЖШС Ай-Ер-Нур материалдық қордың есебі 13 Материалдар атты
активті, инвентарлы бөлімше негізінде жүргізіледі. Оған келесі синтетикалық
шоттар кіреді.
- 1310 Шикізат және материалдар
- 1311 Жартылай фабрикаттар, толықтырушы бұйымдар, конструкциялар
және детальдар.
- 1312 Отын.
- 1313 Қосалқы бөлшектер
- 1314 Басқа да материалдар.
- 1315 Өндеуге берілген материалдар
- 1316 Құрылыс материалдары
- 1317 Ұқсатуға берілген материалдар
- 1320 Дайын өнім
- 1330 Тауарлар
- 1340 Аяқталмаған өндіріс
Әрбір шотқа керегінше субшотттар және аналитикалық шоттар ашылу
мүмкін.
Товарлы материалдық қордың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
олардың есептеу әдісіне байланысты.
Есептеудің келесідей әдістері бар:
- Сандық-сомалық;
- Материалды жауапты адамдар мәліметтерінің көмегімен;
- Щұғыл-бухгалтерлік (сальдолық)
ЖШС Ай-Ер-Нур неғұрлым озық және тиімді әдіс деп есептелетін шұғыл
бухгалтерлік әдіс қолданылады. Бұл әдісте материалдардың тек қана сандық-
сорттық есебі жүргізіледі және материалдың қоймадағы есебінің карточкосы
жүргізіледі. Бухгалтерияда әрбір материалдың номенкулатуралық номеріне
карточка ашады және оны қойма бастығына қол қойдырып өткізеді.
Қоймаға материалдың түскеніне байланысты қоймашы Кіріс ордерін
толтырып, оны Материалдардың карточкалық есебіне Кіріс бағанына жазады.
Шығыс құжаттарының (лимитті-заборлы карта, талап қағаз) негізінде
материалдың шығысы тіркеледі. Карточкада әрбір жазудан соң қалдық мәні
анықталып отырады.
Қоймашы белгіленген кесте мерзімінде бухгалтерияға материалдың шығысы
мен кірісі туралы құжаттарды, олардың санын, номерін, материалдың тобын
көрсетіп, құжаттар тізілімін істеп бастапқы құжаттарды өткізеді. Жоғарыда
талған құндылықтарды есепке алу барысында келесідей шоттарда бейнеленеді.
7 кесте.
Тауарлы-материалдық қорлар есебі бойынша шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операция Дебет Кредит
1 Материалдар сатып алынды 1310-1311010
5
2 Өндірістік процестің қалдықтарын қайта 1314 8010
кірістелуі
3 Дайын өнімді қабылдау 1320 8010
4 Қайта түзетуге келмейтін ақауды есептен шығару7210 1330
Товарлы-материалдық құңдылықтар аудиті.
Товарлы-материалдық құндылықтарды тексеру кезінде аудитордың негізгі
мақсаты олардың бақылауда елеулі қателіктер жоқ екенін анықтау.
Мекемеде ішкі бақылау системасының мақсаты:
- мекеменің ағымдағы шаруашылық жұмыстарын реттеу және ыңғайландыру.
- мекеме активтерін сақтау және құжаттардың толық және дәл болуын
қажетті деңгейде қамтамасыз ету.
Мекеменің ішкі бақылауының қолайлығын анықтауда көптеген факторлар
пайда болады:
- Мәліметтер жинақтауға ат салысатын қызметкерлер тобы және
- олардың тапсырған іске жауаптылығы.
- Істі жүргізуде және мәліметтер жинақтаудағы олардың арасындағы
реттелген қарым-қатынас.
- Бақылаудың техникалық құралдарының болуы.
- Бақылаудың жүйелі болуы.
- Бақылаудың мәндері (параметрі)
Аудит кезінде мыналарды анықтайды:
1) Құқықтары мен міндеттері өте дәл анықталған құзырлы қызметкерлер.
2) Міндеттердің үйлесімді бөлінуі (товалы-материалдық құндылықтардың
сақталуы және есебі туралы).
3) Товарлы-материалдық құндылықтардың есебі кезінде керекті
процедураның сақталуы.
4) Құжаттардың сақталуын бақылау (есеп кезінде немесе содан соң тез
арада номірлеу, түсініктілігі және қарапайымдылығы).
5) Активтер мен құжаттарды бақылаудың шыңдығы (материалға
жауапты адамдарды тексерудің шыңдығы).
6) Міндеттемелердің орындалуын тәуелсіз тексеру (ішкі аудит).
Товарлы-материалды құныдылықтар талдауы.
Товарлы-материалды қорды тиімді, үнемді қолдану өнімнің өзіндік құнын
түсіреді, мекеменің тиімділігі мен пайдалылығын арттырады. Және бұл тек
қана экономикалық көрсеткішті көтермейді өнеркісіптің бұлай жұмыс істеуі
материалдардың үнемді жұмсалуына әсер етеді. Қазіргі замандағы өнеркәсіптің
өркендеуі табиғи ресурстар азаюуына, өмір сүріп жатқан ортамыз ластануына
әкеп соқтырып отыр. Осы тұрғыдан алғанда товарлы-материалдық құндылықтарды
тиімді пайдалану экологиялық мәселелерді шешуге де көмектеседі.
Товарлы материалды құндылықтарды талдау дегеніміз, оны тиімді және
үнемді қолдану әдістерін анықтауға тіреледі. Товарлы материалды қорды
талдаудың негізгі кезеңдері:
1) Материалдық қордың тиімді пайдалануын бағалау.
2) Материалдық қорды тиімді пайдаланудың материалдық шығындар сомасына
әсерін бағалау.
3) Мекеменің товарлы материалды қорларымен қамтамасыздығын талдау.
4) Материалдық-техникалық қордың жұмсалу мөлшерінің (нормасы)
дұрыстығын талдау.
5) Материалдық қордың тиімді (оптимальды) қажеттілігін дәлелдеу.
2004 ж =0,77 ; 2005 ж = 0,77 ; 2006=0,79
2004 ж=1,28 2005ж=1,28 2006ж=1,25
Берілген кәсіпорынның 3 жылғы мәліметін салыстыра отырып, мынандай
тұжырымға келеміз: Материалдық сыйымдылық көрсеткіші 2004 –2006 жылдар
аралығында 0,02 % көлемінде артқан, себебі өндірілген өнім көлемі де
жоғарылаған. Мұның өзі сәйкес материал қайтымдылығының деңгейі төмендеген.
Кәсіпорынның көрсеткен қызметінің артуының нәтижесінде материалдық шығынның
да көлемінің артуына әкеледі.
8 кесте.
Ай-Ер-Нур ЖШС-дегі тауарлы - материалдық қорларды
тиімді пайдалануды талдау
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 Ауытқу
жыл жыл жыл (+,-)
2006- 2007-
2005 2006
Көрсеткен қызметтерден түскен табыс,8025 8415 8952 390 337
мың тг.
Материалды шығындар, мың тенге 6236 6563 7161 327 597
Материал қайтарымы, тенге 1,3 1,3 1,25 - -0,05
Материал сыйымдылығы, тенге 0,77 0,78 0,80 0,1 0,02
6. Ақша қаражаттың есебі, аудиті және талдауы.
Ақша қаражаттың есебі
Ақша қаражат есебінің мақсаты ақша қаражатты сақтау және олардың
берілген лимит бойынша, смета бойынша белгіленген мақсатқа жұмсалуын
бақылау, ақша қозғалысын толық және уақытылы құжаттандыру, қаржылық және
төлемдік тәртіпті сақтау, уақтылы және толық аналитикалық есептеу, уақтылы
және толық ақша қаражат көздерін инвентаризациялау, есеп айырысуды банк
арқылы жүргізуге тырысу болып табылады.
Қазақстан Республикасынада банктер арқылы қолма-қол ақшасыз төлем
жүйесі жұмыс істейді. Аз сомадағы төлемдерді субъектілер өздері кассалар
арқылы қолма-қол ақшамен бере алады. Банк арқылы төленетін төлемдерді 2-ге
бөлуге болады, олар:
- товарлы (өткізген өнімге, істелген жұмысқа, көрсетілген қызметке,
алынған шикізат, материалдарға және жатылай фабрикаттарға)
- товарсыз (бюджеттік төлемдер, әлеуметтік сақтандыру және зейнетақы
қорларына төлем және т.б.)
Банкілер заңды тұлғалардың ақша-қаражаттарын сақтау үшін және заңды
тұлғалармен есеп айырысуы үшін Қазақстан Республикасында заңды тұлға
ретінде тіркелген, дербес балансы бар тұлғаларға есеп шот ашады.
Ақшасыз төлем түрлері: төлемдік тапсырыс, чек, аккредитив, төлемдік
талап-тапсырыс, темір жол және көлік қызметі үшін қортынды төлем-талаптар.
Кәсіпорын өзінің жұмысшыларымен және ұсақ алушылармен қолма-қол
ақшамен есеп айырысады, ал өнімін көптеп алушылармен қолма-қол ақшасыз есеп
айырысады. Қолма-қол ақша сонымен қатар есеп беруші адамдарға әртүрлі
товарлы-материалды құндылықтарды сатып алу үшін беріледі.
Сатушылармен және орындаушылармен есеп айырысу әкелу немесе сатып алу
келісім шарттары негізінде жүзеге асады. Келісім шартта көрсетілген сома
төлемідік тапсырыспен аударылады. Қазіргі кезде көп ешкім алдын ала
төлемейді, товар келген кезде ақша аударылады. Егер товар жетпесе немесе
бұзылған болса осыған жауапты адамның мойынынан ұсталады. Ақша
қаражаттырының есебі 10 бөлімшеде есепке алынады.
9 кесте.
Ақша қаражаттары есебі бойынша шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операция Дебет Кредит
1 Товарлы-материалды құндылықтарды жеткізгені 1610 1010,
үшін аванс берілді 1040
2 Алашақ қарыздың өтелуі 1010, 1210
1040
3 Кассадан еңбек ақы берілді 3350 1010
4 Жабдықтаушыларғы қарыз сома төленді 3310 1010
Ақша қаражат аудиті.
Есеп айырысуды тексерудің негізгі бағыттары:
- құжаттың бар болуы және дұрыс толтыруы;
- төлем ақының дұрыстығы;
- алынған құндылықтардың толық кіріске алынуы және шығарылуы.
Аудиторлық тексеру кезінде мынаған назар аударған жөн:
- өнімді әкелуге келісім-шарт бар ма? (оның дұрыс толтырылуы)
- Дебиторлық және кредиторлық қарыз бар болса оның орын алған уақыты және
себептерін анықтау;
- төлеу мерзімі өткен қарыздар бар ма? Оны қайтару үшін қандай жұмыстар
жүргізілген?
- Есеп айырысудың инвентаризациясы болған ба? Оның нәтижесі қандай? Керек
болған жағдайда есеп айырысу төлемдері туралы екі жақты тексеріс істеу
керек.
- Материалдық құндылықтың бағасы дұрыс па және ол келісім шартта
көрсетілген бағамен бірдей ме. Сатушылардың бағалары мен тарифтері келісім
шарттағыдан басқа болғанда немесе арифметикалық қателіктер табылғанда
түзету үшін қандай жұмыстар жүргізілді.
- Атқарылған жұмыс көлемінде артық жазылған жерлері жоқ па?
- №1, 2, 3 журнал ордердегі мәліметтердің Бас кітап пен балансқа
сәйкестігі.
- Есеп айырысу кезіндегі бухгалтерлік жазулардың дұрыстығы.
Ақша қаражатын талдау
Мекеменің бір қалыпты іс-әрекеті үшін ақша айналымын жылдамдығы
маңызды әсер етеді. Мекеменің қаржылық тұрақтылығын оның ағымдығы
міндеттемелерін жабу үшін керек болатын ақша-қаражат түсімі ерекше роль
атқарады. Сондықтан мекемеде ақша қаражаттың азаюы оның қаржылық
қиыншылықта отырғанын көрсетеді. Бірақ ақша қаражаты тым көбейіп кетсе,
онда мекеме ақша инфляциясы мен құнсыздануынан зиян шегіп отыр деп
есептеледі. Осыларды сараптай келіп ақша қаражатты белгілі бір тәртіппен
ұстау қажеттілігі туады. Бұл жәінде әр түрлі талдаулар бар. Солардың бірі
мекемедегі активтердің құрамындағы ақша қаражатының азаюы, ал ағымдағы
міндеттердің көбеюі қаржы тапшылығы көрсететін барометр деп есептеледі. Ай
сайынғы ағымдағы міндеттемелер (мерзімі осы айда бітетін) және ақша-
қаражаттың ара қатынасы мекемеде қаржы тапшылығы бар ма, әлде ол өте көп пе
деген сұраққа әдемі жауап болады. Ақша қаражатының жеткіліктігін
көрсететін тағы бір әдіс ол оның айналым периодының ұзақтығын анықтау. Ақша
қаражатының шынайы қозғалысын көру үшін, ақша кірісі мен шығысының
үйкесімдігін бағалау үшін және қаржылық нәтижеге ақшаның қатынасын анықтау
үшін оның барлық түсімдері мен шығыстарын талдау керек болалды. Бұл үшін
мекемінің әр кезеңдегі ағындағы, қаржылық іс-әрекеті жеке-жеке қаралады.
Ағымдағы ақша-қаражат түсімі өнімді сатудан түскен қаражатқа, атқарған
жұмысқа, көрсеткен қызметке және сатып алушылар мен тапсырушылардан алдын-
ала төленген аванстар, ал ағымдағы шығысқа - жұмысшыларға, еңбек-ақы
төлеу, сатушылармен есеп айырысу, бюджеттік және әлеуметтік төлемдер.
Сондай-ақ ағымдағы төлемге банкіден алынған қарыздарға жүргізілген пайда да
кіреді. Қаржылық түсімге банкіден алынған қарыз, ал қаржылық шығысқа
дивидент төлемдері және банкіден бұрын алған қарыздарды қайтару болып
табылады.
Кестеде берілген мәлімет негізінде келесідей тқжырым жасауға болады:
ТМҚ бойынша шығындалған ақша қаражат сомасының көлемі ,алашақ қарыз көлемі
де артқанын көруге болады, бұл жағдай өндірілген өнімнің көлемінің
артуынан болғанын және құндылықтарға қатысты бағалардың қымбаттауы да
себеп болады.Берешек қарыздардың төмендеуіне байланысты шығындылған ақша
қаражаттары да төмендеген.Инвестициялық қызметтің негізгі түрі бұл негізгі
құралдарды сату және сатып алуға байланысты ақша қаражаттарының қозғалысы
орын алған ,2006 жылы негізгі құралдарды сатып алуға шығындалған ақша
қаражаттарының көлемі 13 пайызға артқан.Қаржылық қызмет бойынша
кәсіпорынның соңғы жылы алған заемдық қаражат көлемі төмендеген,бұл
кәсіпорының өз қаражаты арқылы өз қаржылық қажеттіліктерін қанағаттандыра
алады деген тұжырым жасауға болады.
10 кесте.
Кәсіпорынның ақша қаражатының айналымдылығын талдау.
Показатели 2004 2005 2006 Ауытқу
Абс (+,-) Қатысты (%)
2006 2006 2006 2006
2004 ке2005 ке2004ке2005 ке
Ақша 31622 30356 26659 -4963 -3697 84,31 87,8
қаражаттарының
орташа түсу
айналымдылығы,
мың.тг.
Ақша 33058 31100 23794,-9264 -7306 71,98 76,5
қаражаттарының 5
орташа шығу
сомасы, мың.тг
Ақша 0,957 0,98 1,12 0,164 0,144 117,1 115
қаражаттарының бар
болудағы орташа
ұзақтылығы күн
Осы кестеде беріліп отырғандай банктегі шоттағы ақша қаражаттарының бар
болудағы ұзақтылығы, 2005 жылға қарағанда 2006 жылы 0,2 күнге артып отыр.
7. Дебиторлық қарыздың есебі, аудиті және талдауы
Дебиторлық қарыздың есебі.
Бұл тараудың шоттары барлық дебиторлық қарыздарды (сатып алушылар
қарызы, тапсырыстар қарызы, қосалқы, байланысты, серіктестіктербірге
бақылау жасалатын тұлғалардың, және басқа да дебиторлық қарыздар) және
болашақта болатын шығындар және авансқа берілген ақшаларды есепке алады.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу
бойынша бухгалтерлік есепте келесі жазулар жазылады:
Сатылған өнімнің нақты өзіндік құнына сәйкес мына төмендегідей
шоттардың корреспонденциясы жасалады: 7010 Сатылаған дайын өнімнің
өзіндік құны дебеттеледі де, 1320 Дайын өнімдер, 1330 Алынған
тауарлар, 8010 Негізгі өндіріс, 8030 Қосалқы өндіріс және басқа
шоттары кредиттеледі.. Қаржылық инвестицияларды, материалдық емес
активтерді, негізгі құралды сатқан кезде тиесілі шығыстар шоттары
дебеттеліп, актив шоттары кредиттеледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысуы Бас жоспарлары
шоттың 12 тарауында кқрсетіледі, (Сатып алушылар мен тапсырма берушілер
қарызы) және Дебиторлар және кредиторлар есеп ведомостында жүргізіледі.
Бұл шотта 1210 Алынуға тиісті шоттар аты шотта жүргізіледі.
Көрсетілген қызметтердің сату құнына 1210 шотты дебетіліп, 6010
және басқа шоттры кредиттеледі.
Дебиторлық қарыздардың аудиті.
Аудитор дебиторлық қарыздарды тексеруге кіріскен кезде
тексеру барысында қаралатын және анықтауды талап ететін материалдарын
жеке сұрақтарға бөліп , аудиторлық тексерудің бағдарламасын жасап,
тексеру барысында анықталған фактроларға байланысты толықтырулар мен
түзетулер енгізіліп басшылыққа алып қадағалап отырады. Дебиторлықборыштарды
тексерудің аудиторлық бағдарламасы мынадай мәселерді қамтуға тиісті:
- баланстың көрсеткіштері Бас кітаптағы, есеп регистрларындағы және
машинажазбаларды мәліметтерімен салыстырып тексереді;
- аналитикалық және синтетикалық есептердің дұрыс жүргізілгендігін
тексереді.
- Субъектідегі дебиторлық борыштардың жағдайын олармен есеп
айырысуларды түгендеу жүргізу жолымен тексереді;
Өнімді сатуға келісім шарт бар ма?
Сатып алушылар мен тапсырма берушілердің қарыздарының нақтылығы, ол
есеп айырысу инвентаризация актілерімен расталады.
30 шоттың аналитикалық есебінің дұрыстығы. Ол дегеніміз сатып алушылар
мен тапсырыс берушілер қарыздарын алып шыға алу керек деген сөз.
Дебиторлық қарызды талдау.
Дебиторлық қарыздың мерзімі қаншалықты ұзақ болса, оны қайтарып алу
ықтималдылығы соншалықты төмен болады. Кредиторлық борыштың өсіп кетуі
қаржылық жағдайды нашарлатпайды, себебі кәсіпорын бұл борышты зерттеліп
жатқан уақытта қатыстырылған қаражат көздері ретінде пайдаланып жатыр деп
айтуға болар еді. Бірақ тауар жұмыс және қызметтер үшін ғана емес, бюджет
пен еңбекақы бойынша есеп айырысуда да үлкен кредиторлық борыштың болуы
кәсіпорынның жұмысы мен жалпы оның қаржылық жағдайын тиімсіз жағынан
сипаттайды.
Дебиторлық қарыздармен жұмыс істеудің бірнеше тәсілдері бар:
- Мезгілінде қайтпаған қарызы бар сатып алушылармен есеп айырысу
жұмысын бақылап отыру.
- Қарыздың қайтылу қатерін төмендету мақсатында үлкен сомадағы бір-екі
алушыдан гөрі кішкене сомадағы көп сатып алушылармен жұмыс істеген
дұрыс.
- Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың ара салмағын салыстырып
отыру керек, себебі көбейіп кеткен дебиторлық қарыз, мекеменің
қаржылық қиындығын туындатып, қаржыландырудың тиімі емес қосымша
көздеріне ұрынуға тура келтіреді.
- Алдын ала төлеу кезінде бағаны түсіруді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz