Еңбекақы түрлері мен мағнасы

КІРІСПЕ

Елбасы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қа-тарына кіру стратегиясы» атты өз жолдауында атап өткендей, Қазақстан өз да-муындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе жат-қан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық на-рық экономикасы бола алады. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабі-летті 50 елдің қатарына кірудің бірінші басымдағы әлемдік экономикаға ойда-ғыдай кірігуі болып табылады. Осыған байланысты мемлекетті дамыту проце-сінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамы-ту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржы-лық есеп берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бүгінгі күнде актуалды мәселе кәсіпорындар мен ұйымдар үшін қаржы-лық есептің халықаралық стандартының талаптарына сәйкес Халықаралық қар-жылық қорытынды стандарттарын (ҚЕХС) жалпы принциптерін пайдалана отырып әдістемелік және теоретикалық негізі және басқару шешімдерді қабыл-дау мақсатымен шаруашылық жүргізу ерекшеліктеріне байланысты қаржы есе-бінің механизмін құрастыру болып табылады.
Қазақстан бухгалтерлік есебі мен салық салу жүйесінде кәсіпорындардың нарықтық қатынастарға өту және халықаралық есеп стандарттарына бағытталуға байланысты едәуір өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені оның қызметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің ролі мен маңызы күшейе түсті.
Есепте орын алатын көрсеткіштер қаржы-шаруашылылық қызметтің нәтижелерін талдау кезінде тек кәсіпорынның өзімен ғана емес, онымен тығыз

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының конституциясы. Алматы 2008 ж.- 20 б.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі - Жеті жарғы. Алматы 2005 – 432 б.
3. Бюджетке төленетін салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы 2008 ж. 24 сәуірінен Заң күші бар, өзгертілген және толықтырылған №2235 Қазақстан Республика Президентінің жарғысы//Бухгалтер бюллетені-2008 ж.
4. Бухгалтерлік есеп туралы Қазақстан республикасы Президентінің 1995 ж.26 желтоқсаннан №2732 Жарғысы //Ббухгалтер бюллетені 2007 ж. №58
5. Субъектінің қаржы – шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының Бас жоспары – Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясы. 2008 – 87 б.
6. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттары: Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы.2008 – 156 б.
7. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік нұсқауларға Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесінің Департаменті. 2008 – 164 б.
8. Қаржы, салық, бухгалтерлік есеп, сақтандыру бойынша нормативтік актілер. Алматы, Қаржы – қаражат №23(59), 2007 – 184
9. Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены департаментом методологии бухгалтерского учета и аудита Министерства финансов Республики Казахстан 21.05.07 №7//Бюллетень бухгалтера,2008, №29.
10. Абленов Д.А. Аудитнегіздері. Оқулық. Алматы: Экономика, 2005-399
11. Артеменко В.Г.,Беленндир М.В. Финансовый анализ: Учебное пособие-М: Издательство «Дис»,1997-128 с.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
1. Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың қазіргі кездегі жағдайы
және кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігін талдау
1.1Еңбекақының мәні және негізгі атқарушы қызметтері.
1.2Кәсіпорын ресурстарының интенсивті және тиімді пайдалануын
талдау және оларды бағалау
1.3Есеп және аудиттің халықаралық стандарттарын енгізу
жағдайында есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және
методологиялық аспектілері
2. Еңбектің және оның төлемақысының есебі
2.1Еңбекақы бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру
2.2Еңбекақының түрлері және оларды есепке алу тәртібі
2.3Қосымша жалақыны құжатпен рәсімдеу және есептеу
2.4Төлем ақыдан ұсталған салық және шегерімдердің есебі
3. Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысудың аудиті
3.1Аудит түрлері және олардың аудит объектісімен байланысы
3.2Ішкі бақылау жүйесі және компютерлік жүйе
3.3Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу аудиті
3.4Еңбек ақы қорын пайдалануының аудиті және оның талдау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Тіркемелер

КІРІСПЕ

Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қа-
тарына кіру стратегиясы атты өз жолдауында атап өткендей, Қазақстан өз да-
муындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе жат-
қан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық на-
рық экономикасы бола алады. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабі-
летті 50 елдің қатарына кірудің бірінші басымдағы әлемдік экономикаға ойда-
ғыдай кірігуі болып табылады. Осыған байланысты мемлекетті дамыту проце-
сінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамы-
ту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржы-
лық есеп берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін
мүдделі пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып
табылады.
Бүгінгі күнде актуалды мәселе кәсіпорындар мен ұйымдар үшін қаржы-лық
есептің халықаралық стандартының талаптарына сәйкес Халықаралық қар-жылық
қорытынды стандарттарын (ҚЕХС) жалпы принциптерін пайдалана отырып
әдістемелік және теоретикалық негізі және басқару шешімдерді қабыл-дау
мақсатымен шаруашылық жүргізу ерекшеліктеріне байланысты қаржы есе-бінің
механизмін құрастыру болып табылады.
Қазақстан бухгалтерлік есебі мен салық салу жүйесінде кәсіпорындардың
нарықтық қатынастарға өту және халықаралық есеп стандарттарына бағытталуға
байланысты едәуір өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені
оның қызметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық
экономика жағдайында бухгалтерлік есептің ролі мен маңызы күшейе түсті.
Есепте орын алатын көрсеткіштер қаржы-шаруашылылық қызметтің
нәтижелерін талдау кезінде тек кәсіпорынның өзімен ғана емес, онымен тығыз
серіктестік байланыста болатын жеткізушілер, тапсырысшылар, несие берушілер
(банктер) және тағы басқалармен жүргізіледі.
Қазіргі уақытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары,
банктер пайдаланады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім шарт бойынша тексеру
кезінде –аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе жетекшілік
пен басқарудың әр түрлі деңгейлерінде қаралатын даулы мәселелерді шешуде
кәсіпорынның мүдделерін қорғауы қажет, болған уақыттарда қолданады.
Есеп айырысудың айқын ұйымдастырылуы айналымдағы қаржылардың
айналымдылығын тездетуге, төлемдердің мерзімін өткізіп алған жағдайларда
кәсіпорынға айыппұлдар мен өсім төлеуден құтылу мүмкіндігін береді.
Шаруашылық субъектілерін басқаруды жетілдіру процесі бірінші кезекте
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың сапасын арттыруды ұйғарады. Өйткені,
басқару жүйесі тарапынан шешімдер қабылдау үрдісінің өзі қалай болғанда да
ақпаратты өңдеу мен жеткізу процесімен тығыз байланысты. Сонымен,
бухгалтерлік есеп ақпараттық ғана емес, тәуелсіз ұйымдастыру жүйесі ретінде
де орын алады.
Диссертация жұмыстың мақсаты кәсіпорынның еңбекақы көрсеткіштерінің
қалыптасуын және оның есебінің дәйектілігін жоғарылату және сол үшін
тоериялық сұрақтар мен ұсыныстар келтіру және көрсеткіштерін жақсарту. Осы
мақсатқа жету барысында келесі сұрақтарды шешу қажет:
- Нарықтық бәсеке жағдайында кәсіпорынның даму ерекшеліктерімен танысу;
- Зерттеу объектісінің мәліметтері бойынша негізгі қаржы-шаруашылық
қызметінің негізгі көрсеткіштеріне баға беру;
- Қазіргі шаруашылық жүргізу жағдайындағы бухгалтерлік есепті ұйым-
дастырудың теориялық және әдістемелі аспектілерін ашып көрсету;
- Қолданыстағы бухгалтерлік есеп стандарттары бойынша еңбекақының түрлері
бойынша есептеу, анықтау, аудит, талдау тәжірибесін зерттеу және көрсету;
- Кәсіпорынның қаржылық жағдайына жан-жакты күрделі талдау жүргізу;
- Зерттелген мәліметтер негізінде қорытынды жасау және ұсыныстар беру.
Зерттеу пәні кәсіпорынның қаржылық есебітілігінің көрсеткіштерінің
дұрыс жасалуын, олардың аудиті мен талдауын ұйымдастыру және кәсіпорынның
қаржы жағдайына баға беру қарастырылады.
Зерттеу объектісі ретінде ЖШС Компания Догду-Билд мәліметтері
алынды.
Теориялық және әдістемелік зерттеу негізі. Зертттеу барысында жұ-
мыстың негізгі тұжырымдарын дәлелдеу құралы ретінде келесі ғылыми зерттеу
әдістері алынды: ғылыми абстракция әдісі; талдау және синтез әдістері;
индукция және дедукцияға байланысты себеп-салдар әдісі; салыстыру және
модельдеу әдісі. Автордың көзқарасын дәлелдеу үшін әлеуметтік зерртеулерді
түсіндіру үшін статистикалық әдістердің элементтері қолданды. Тәжірибе
негізінде жинақталған зерртеулер қорытындылары, есеп беру қиыншылықтарын
шешу үшін жасалған ұсыныстарда пайдаланды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Ақпараттың бұрмалалануын төмендету
мақсатында, БЕХС және ХАС сәйкес бюджетпен есептесудің есеп тиімділігін
арттыру үшін теореялық және әдістемелік нұскаулар кешенін ұсыну.
Зерттеуден алынған нәтижелердің тәжірибелік маңызы. Зерттеуден алынған
нәтижелердің тәжірибелік мәні оның негізгі тұжырымы, нәтижелері және
ұсыныстары бюджетпен түрлі салықтар және салықтық төлемдер бойынша
есептесулер дебиторлық қарыздар мен міндеттемелерді төмендету кезінде
кеңінен қолдануға бағытталған
Зерттеу нәтижесі диссертация жұмыстың зерттеудегі біртұтас ұсыныстары
және кепілдемелері оперативтік шешімдерін дайындау және өткізу жайында
байланыс желісінің барлық дәрежелерінде басқару қызметкерлеріне, бас
бухгалтер және қаржыгерлер үшін тәжірибелік қызығушылығын білдіреді.
Қазақстан Республикасы халық шаруашылығының нарықтық экономикаға өтуі
меншіктің әр түрлі нысандарының пайда болуы еліміздің экономикасының
стратегиялық салаларында жекешелендірілген ұйымдармен тиімді басқару
маниторингін жүзеге асыру экономикалық бақылау жүйелері механизміне
түпкілікті әсер етті.
Қазіргі кезде, нарық жағдайында ұйымдардың қаржы шаруашылық қызметін
бақылаудың маңызды, сонымен қатар перспективті және тиімді түрлі тәуелсіз
аудит. Тәуелсіз аудит өз қызметін келісім шарт ретінде тапсырыс беруші
клиенттің, ал кейбір жағдайларда бюджет есебінен жүзеге асыратын
аудитормен, аудиторлық ұйымдармен жүргізіледі.
Бірыңғай әлемдік халықаралық стандарттарды енгізуді еліміздің
экономикасын индустриалды – инновациялық дамытудың өзі талап етеді.
Қаржылық есеп берудің және аудиттің халықаралық стандарттары инвесторлар
мен кредиторлардың тәуелділігін барынша төмендетуге, сондай-ақ ақпараттың
анықтығына негативті түрде әсер ететін ұлттық стандарттардағы айырмашылықты
болдырмауға арналған.
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін реформалау
кезеңін терең түсіну үшін іс-жүзінде халықаралық тәжірибедегі қаржылық есеп
берудің және аудиттің стандарттарына көшудің мәні зор.
Нарық жағдайында ұйымдардың қызметінің нәтижесі және қаржы жағдайы
туралы ақпарат әр түрлі пайдаланушылар көңіл қоятын мәселе болып табылады.
Барлық келісім шарт жасаушылар негізделген шешім қабылдау үшін өз серіктері
туралы дұрыс ақпарат алуға және пайдалануға тырысады. Сонымен қатар
ұйымдардың қызметі туралы ақпаратты және олармен заңдылықтардың сақталуын
тәуелсіз растау мемлкетке экономика және салық салу саласында шешім
қабылдау үшін қажет. Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп
болғандықтан әр түрлі ұйымдарды тексеретін аудиторлар қаржылық есеп берудің
дұрыстығына аудиторлық дәлелдер, бизнес жоспарлардың жобаларын өндірісті
жетілдіру, шығындар, қаржы жоспарларын жасау және қызметті басқарудың
тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларды жүзеге асырудың тиянақты
ақпаратын алу үшін тексерудің арнайы әдістері мен тәсілдері қолданылады.

1.БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЖАҒДАЙЫН ЖӘНЕ
КӘСІПОРЫННЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ

1.1 Еңбекақының мәні және негізгі атқарушы қызметтері.

Нарықтық қатынастарға көшу процесінде көп деңгейлек экономиканың құрылуы
нәтижесінде еңбекақының экономикалық табиғаты мен мәні түбегейлі өзгерді.
Нарықтық жағдайда экономикалық заңдарға сәйкес еңбекақы жүмысшының үлттық
табыстағы үлесінен бір жағынан мемлекетпен, екінші жағынан кәсіпорын
табыстарымен кепілденетін жұмыс күшінің қайта өндірілуне кететін, өндіріс
шығындарының құрамдас бөлігі ретінде шығындарына айналады.Нәтижесінде
еңбекақының минимумының негізінде қүралатын
жұмыс күші деген арнайыландырылған таурдың жұмыс күшінің біліктілігі
Мен еңбек күрделілігіне, жұмыс күшіне сүраныс пен үсыныс, кәсіпорын
қызметінің нәтижелерін есепке ала отыра бағасы ретінде анықталады.
Еңбекақы әрбір мемлекет, үжым, адамның әлеуметтік-экономикалық өмірінің
негізгі факторы болып табылады. Еңбекті ынталандыру жағдайында
да басты орынды алады.Еңбекақы еңбек етушілер табыстарының 30-70 %
құрайтындықтан, бүл олардың әлауқатын арттырудың басты қайнар көзі болып
табылады.
Еңбекақы –бүл жұмысшы нақты орындаған қызметіне, сонымен қатар, жұмыс
уақытына еңгізілген кезеңдер үшін ақшалай және натуралды нысандағы ақылар
жиынтығы.
Еңбекақының ең маңызды қызметтері төмендегідей:
- Ұдайы өндірістік қызмет түтынудың әлеуметтік қалыпты деңгейінде жұмыс
күшінің үдайы өндірісі мүмкіндігін қамтамасыз етуге негізделген, яғни
жұмыс қалыпты ұдайы өндірісі жағдайын қамтамасыз етуге, басқаша
айтқанда ,жұмысшының өмір жағдайларын қамтамасыз ету және
жақсарту,жұмыстан дем алу және күш жинақтауға мүмкіндік беретін
еңбекақының абсолютті деңгейін анықтау.Бүл қазіргі кезде ерекше маңызға
ие болды,өйткені қазіргі кезде еңбекақы мәселелерінің барлығы өмірдің
лайықты деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған.
· Ынталандырушы қызмет кәсіпорын басшылығы тарапынан маңызды болып
табылады: жұмысшыны еңбек белсенділігіне, барынша жақсы жұмыс істеуге,
еңбек тиімділігін арттыруға ынталандыру керек. Еңбекақы көлемінің
жұмысшының жеке еңбек қуатынан едәуір ерекшеленуі еңбекақының еңбектік
негізін, еңбекақының ынталандырушы қызметін, адамның талабы мен еңбек
ынтасын төмендетеді. Жұмысшы өз біліктілігін жоғары кәсіп жоғары
марапатталады. Ал кәсіпорындар еңбек өнімділігін арттыру, өнім сапасын
арттыру үшін жоғары кәсіпкерлікті мамандарды тартуға тырысады.
Ынталандырушы қызметті жүзеге асыру еңбектің нәтижелерін бағалауға және
еңбекті төлеу қоры (ЕТҚ) өлшемінің кәсіпорын қызметінің тиімділігіне
байланысына негізделген еңбекті төлеудің нақты жүйелері арқылы кәсіпорын
басшылығымен жүзеге асырылады. Еңбекақы жүйесін жетілдірудің негізгі
бағыты ретінде еңбек ұжымдарының шаруашылық қызметінің нәтижелеріне
еңбекақының қатаң және тікелей тәуелділігін қамтамасыз ету болып табылады.

· Реттеуші қызмет жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс арақатынасына,
қызметкерлерді құру (жұмысшылардың саны және олардың мамандық-кәсіпкерлік
құрылымы) және олардың жұмысбастылық дәрежесіне ықпалын тигізеді. Бұл
қызмет жұмыс берушілер мен жұмысшылар арасындағы тепе-теңдік қызметін
атқарады. Бұл қызметті жүзеге асырудың тиімді негізі ретінде жұмысшылар
топтары, қызметтер артықшылығы және басқа да сипаттамаларға негізделе
отыра, еңбек ақыны дифференциациялау, яғни өндірістің нақты жағдайларында
жұмысшылардың әртүрлі топтарының еңбек ақы деңгейін орнатудың нақты
саясаты болып табылады. Бұл әлеуметтік серіктестерінің арасындағы еңбек
қатынастарын реттеудің пәні болып табылады және ұжымдық келісім шартта орын
табады.
Еңбекақы ұйымдастыруының негізгі мақсаты - еңбекақыны оның ұжымы мен әр
жұмысшының салымның ынталандырушы қызметін арттыру. Еңбекақыны ұйымдастыру
қамтиды:
- кәсіпорын жұмысшылардың еңбегін төлеу нысандары мен жүйелерін анықтау;
- кәсіпорынның бөлек жұмысшылары мен мамандарының бөлек жетістіктеріне
қосымша төлемдердің мөлшері мен критерийлерін анықтау;
- қызметкерлер мен мамандардың лауазымдық ақыларының жүйесін жасау;
- қызметкерлерге сыйақы төлеу жүйесі мен көрсеткіштерін анықтау.
Еңбекті ұйымдастыру мәселелері мемлекеттің әлеуметтік –экономикалық
саясатында басты орындардың бірін алады. Нарықтық экономика жағдайында
еңбекақыны ұйымдастыруды жетілдіру шаралары бірқатар экономикалық заңдарға
(жұмыс күшін ұдайы өндіру шығындарының орнын толтыру заңы, құн заңы)
негізделген бірқатар қағидалар негізінде жүзеге асырылуы тиіс:
-жоғарыда аталған заңнан шығатын шығындар мен нәтижелерді төлеу қағидасы.
Ұзақ уақыт бойы еңбек ақыны ұйымдастырудың бүкіл жүйесі экономиканың
қазіргі даму деңгейінің талаптарына сәйкес келмейтін еңбек шығындары
бойынша бөлуге бағытталған еді. Қазіргі кезде тек шығындар бойынша ғана
емес, еңбек шығындары мен нәтижелері бойынша төлеу қағидасы қатаңырақ болып
келеді;
-артырушы еңбек өнімділігі мен қажеттіліктердің артушы заңына негізделген
өндіріс тиімділігінің өсіміне негізделген еңбекақы деңгейін арттыру
қағидасы. Бұл заңдардан шығатыны, жұмысшының еңбекақысының өсімі өндіріс
тиімділігінің артуы, негізінде ғана жүзеге асырылуы керек:
- еңбектің артушы өнімділігі заңынан шығатын қоғамдық жұмыс өнімділігінің
еңбекақы деңгейінің өсіміне қарағандағы шапшаңырақ өсім қағидасы. Ол қажет
сақтаулар мен өндірістің әрі қарайғы дамуын қатамасыз етуі қажет;
-құн заңы мен еңбектің артушы өнімділігі заңынан шығатын еңбек
тиімділігінің артуына материалдық мүдделік қағидасы.
Еңбектің нақты нәтижелеріне материалдық мүдделілікті ғана емес,
жумысшының еңбек тиімділігін арттыру мүдделілігін қамтамасыз ету керек.
Еңбекақының ұйымдастырудағы бүл қағиданы жүзеге асыру барлық шаруашылық
механизм жұмысындағы нақты сапалық өзгерістердің пайда болуына әкеледі.
Еңбекақы еңбек өнімділігімен тығыз байланысты.Еңбек өнімділігі-еңбек
процесі тиімділігінің маңызды көрсеткіші, нақты еңбектің уақыт бірлігіндн
өнімнің нақты санын өндіру қабілетін көрсетеді. Ал еңбекақы жұмысшыға
орындалған жұмыс үшін ақшалай марапатқа жатады.
Еңбекақы мәселелерін қарастырған шақта, ақшалай және номиналды
еңбекақыны бөліп қарастыру керек. Номиналды еңбекақы –сағат,күн,
аптасына алынған ақша сомасы.Нақты еңбекақы –номиналды еңбекақыға
сатып алуға болатын таурлар мен қызметтер сомасы, бүл номиналды
еңбекақынының сатып алу қабілеттілігі.Нақты еңбекақы номиналды
еңбекақыға және сатып алынатып таурлар мен қызметтердің бағаларына,
байланысты болады.Номиналды еңбекақы өскен сайын,азық-түлік, түрғын үй,
киім-кешек және басқа да бірінші қажеттілікті таурлардың қүны арта түседі.
Республикадағы нарықтық қатынастардың дамуына байланысты еңбекақы
ның ынталандырушы және ұдайы өндіруші ролінің төмендеуі пайда болды.
Нәтижесінде еңбек өнімділігі төмендеп, еңбекақы мен жұмыс нәтижелері
арасында байланыс төмендеді, өндірістік емес шығындар артып, шығарылатын
өнімдердің бағасышамадан тыс артты, кәсіпорындардың өнеркәсіптік қызметінің
тиімділігі.
Өнеркәсіпті басқаруда еңбек өнімділігінің төмендеуіне материалды өндіріс
жұмысшыларының, әсіресе мемлекеттік кәсіпорындағы нақты еңбекақысының
түрақты төмендеуәлеуеті тән болған.
Еңбекақының төмендегі және салалар бойынша дифференциациялану
Еңбекақы мен еңбектің саны мен мапасы арасындағы байланыстың үзілүіне
әкелді.Нәтижесінде көптеген кәсіпкерлер еңбекті үйымдастыруға, еңбекті
нормалау мен үйымдастыру мәселелеріне нашар қарады.
Нарықтық қатынастарды құру жылдарында еңбек өнімділігінің өсім қарқыны мен
еңбекақының арасындағы арақатынасбұзылды.Егер әкімшілік
жүйе кезінде еңбек өнімділіг орташа еңбекақы өсімін артта қалдарсы
(еңбек өнімділігінің 1% өсіміне орташа еңбекақы 0,6-0,8 өскен).1992 ж.
номиналды еңбекақы мен еңбек өнімділігі өсімінің арақатынасы 0,098 %
құрады.2010 жылы бұл көрсеткіш жақсарып, 0,35 құраған.
Экономикалық тұрғыдан белсенді халық (жұмыс күші )- тауарлар және қызмет
көрсету өндірісі ұшін жұмысшы күшін ұсынуды қамтаасыз ететін,экономикалық
тұрғыдан белсенді халықты өлшеу үшін белгіленген жастағыхалықтың
бөлігі.экономикалықтұрғыдан белсенді халықтың санына экономикалық қызметтің
барлық түрлерінде жұмыспен қамтылғандаржәне жұмыссыздар кіреді.
Жұмыспен қамтылған (жұмыс істейтін) халық жұмыспен қамтылуына қарай
жалданып жұмыс істейтін немесе өз бетінше жұмыспен айналысатын жұмысшыларға
жатқызылуы мүмкін тиісті жастағыбарлық адамдар.
Жалдамалы (ақы төленетін) жұмысшылар – айлықақы, сыйлықақы, үстеме және
т.б., немесе заттай нысанда ақы төлеу (сыйақы) көзделген жалдау шарты
бойынша жұмыс істейтін адамдар.
Өз бетінше жұмыспен айналысу – бұл сыйақы мөлшері тауар өндіру (өткәзу)
және қызмет көрсетуден (мұнда өзінің тұтынуы табыстың бір бөлігі ретінде
қаралады) алынатын табысқа тікелей тәуелді болатын жұмыспен қамтылу.
Жұмыстағы алатын орны бойынша (жұмыспен қамтылудағы мәртебесі )
халықаралық сыныптамаға сәйкес өз бетінше жұмыспен қамтылған жұмысшылардың
мына топтары анықталды:
- жұмыс берушілер-өзінің меншікті кәсіпорын басқаратын немесе
экономикалық қызметтің қандай да бір түрінде тәуелсіз кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын және бір немесе бірнеше жалдамалы жұмысшылары бар адамдар;
- өз бетінше жұмыс істейтін жұмысшылар - өз бетінше немесе бір не бірнеше
әріптестерімен жұмыс істей отырып, өз бетінше жұмыспен қамтылу
негізінде жұмысшыларды жалдамайтын адамдар;
- отбасылық ақы төленбейтін жұмысшылары - туысқанадамы басқаратын
кәсіпорында (шаруашылықта) әдетте сыйақысыз жұмыс істейтін адамдар;
- өндірістік кооператив мүшелері – кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
еңбек кооперативінің мүшесі болып табылатын адамдар.
Жұмыссыздарға – халықтың экономикалықтұрғыдан белсенділігін өлшеу үшін
белгіленген жастағы, қаралып отырған кезең ішінде бір мезгілде үш негізгі
критерийге жауап беретін адамдар жатады: жұмыссыз болды (табысты жұмысы
болмады), оны іздеумен белсенді айналысты, белгілі бір кезең ішінде жұысқа
кірісуге әзір болды.
Жұмыспен қамтудың уәкілетті органдарына жұмысқа орналасу мәселелері
бойынша барған азаматтар саны - әр турлі себептермен басқа немесе қосымша
жұмыс іздеп жүрген ұмыспен қамтылған адамдарды қоса, жұмыспен қамтудың
уәкілетті органдарына жұмысқа орналасу мәселелері бойынша барған
азаматтардың жалпы санын сипаттайды.
Жүмысқа орнластырылған азаматтардың саны – жұмыспен қамту мәселелері
бойынша уәкілеттіоргандардың жәрдемдесуімен жұмысқа орналасқандар саны.
Кесте 1.
Қазақстан Республикасының экономикалық қызмет түрлері бойынша орташа айлық
атаулы жалақы

теңге
рс 2006 2009 2010
1 Қызмет түрлері бойынша-барлығы 40790 67333 77611
2 Ауыл шаруашылығы 18811 34171 36477
3 Өнеркәсіп 50223 80909 93119
4 Өңдеу кәсіпорында 43617 69160 78764
5 Құрылыс 55672 89780 104434

Кесте 1 мәліметі бойынша Қазақстанда қызметтің барлық түрлері бойынша
орташа айлық жалақы 2006 жылы 40790 тг., ол 2010 жылы 77611 теңге болған,
яғни 2006 жылдан 36821 теңге өскен, немесе 30,3 %.
Өнеркәсіптегі орташа айлық жалақы 2006 жылы 50223 теңге болса, ол 2010
жылы 93119 теңгені құраған; яғни 2006 жылдан 42896 теңгеге өскен, немесе
85,4 өскен. Құрылыста 2006 жылы орташа айлық жалақы 55672 теңге болса, ол
2010 жылы 104434 теңге болған.Ол 2006 жылдан 48762 теңгеге өскен, яғни 87,6
% өскен (10443455672-100).Жалпы кесте мәліметі бойынша құрылыстағы орташа
айлық 2010 жылы барлық қызмет түрі бойынша орташа айлық жалақыдан 26823
теңгеге (104434-77611) өскен, яғни 34,5 %-ға.Кесте мәліметтері бойынша
Қазақстанда барлық экономикалық қызмет түрлері бойынша жыл сайын орташа
айлық жалақысының өсіп отыратынын байқаймыз.
Кесте 2.
Қазақстан Республикасының еңбек рыногының негізгі индикаторлары

рсҚөрсеткіштер 2001 2003 2005 2007 2009 2010
1. Экономикалық тұрғыдан 7479,1 7657,3 7901,7 8228,3 8457,9 8610,7
белсенді халық, мың адам
1.1Экономикалық 70,2 70,0 69,4 70,4 70,7 71,2
белсенділіктің деңгейі,
%-бен
2. Жұмыспен қамтылған халық,6698,8 6985,2 7261,0 7631,1 7903,4 8114,2
мың адам
2.1Жұмыспен қамтылу деңгейі,89,6 91,2 91,9 92,7 93,4 94,2
%-бен
3. Жалдамалы қызметкерлер, 3863,3 4229,6 4640,5 4973,5 5238,8 5409,4
мың адам
3.1Жұмыспен қамтылған халық 57,7 60,6 63,9 65,2 66,3 66,7
санындағы үлесі, %-бен
4. Өз бетінше жұмыспен 2835,5 2755,6 2620,4 2657,6 2664,6 2704,8
айналысушылар, мың адам
4.1Жұмыспен қамтылған халық42,3 39,4 36,1 34,8 33,7 33,3
санындағы үлесі, %
5. Жүмыссыз халық, мың адам 780,3 672,1 640,7 597,2 554,5 496,6
5.1Жұмыссыздық деңгейі, % 10,4 8,8 8,1 7,3 6,6 5,8
6. Экономикалық тұрғыдан 3175,8 3278,6 3476,9 3463,2 3500,3 3487,7
енжар халық, мың адам
6.1Экономикалық енжарлықтың 29,8 30,0 30,6 29,6 29,3 28,8
(әрекетсіздіктің)
деңгейі, %

Кесте 2-де ҚР еңбек рыногының негізгі индикаторларық көрсеткіштерінің
мәліметтері берілген 2001-2010 жылдарға экономикалық тұрғыдан белсенді
халық 2001 жылы 7479,1 мың адам болса, ол 2010 жылы 8610,7 мың адам болған;
яғни 1131,6 мың адамға өскен, немесе 15,1 %- ға өскен.Жұмыспен қамтылған
халық 2001 жылы 6698,8 мың адам болса, ол 2010 жылы 8114,2 мың адам болған,
яғни 21,1 % өскен (8114,26698,8-100). Жұмыспен қамтылу деңгейі 2001 жылы
89,6 қамтылу деңгейі, % болса, ол 2010 жылы 94,2 % болған, яғни 2001
жылдан 4,6 % өскен.
Жұмыссыздықтың деңгейі 2001 жылы 10,4 % құраса, ол 2005 жылы
8,1 % ; 2007 жылы 7,3 %; 2010 жылы 5,8 % құраған.Жалпы кесте
мәліметтерінің негізінде ҚР еңбек рыногының негізгі индикаторларық
көрсеткіштері жыл сайын оң бағыттарға қадам басып отырғанын байқаймыз.
Кесте 3.
Өнім өткізуден және қызмет көрсетуден түскен табыс

млн.теңге
рс 2006 2008 2010
Қызмет түрлері бойынша-барлығы 9419839 16851730 20278353
1 Ауыл шаруашылығы 132377 279067 274180
2 Кен өндіру өнеркәсібі 3295287 6121038 7574321
3 Өңдеу өнеркәсібі 2213881 3082463 3310319
4 Құрылыс 958245 1409233 1852640

Кесте 3 мәліметтері боыйнша Қазақстанда барлық өнім өткізуден және
қызмет көрсетуден түскен табыс 2006 жылы 9419839 млн. тг. Болса, ол 2010
жылы 20278353 млн. тг. болған.Ол 2001 жылда 10858514 млн. тг өскен, яғни
115,2 % өскен (202783539419839-100). Құрылыс саласының табысы 2006 жылы
358245 млн. тг болса, ол 2010 жылы 1852640 млн. тг. құраған; яғни 2001
жылдан 894395 млн. тг өскен, немесе 93,3 % - ға (1852640958245-100).
Жалпы кесте мәліметтері бойынша Қазақстанда өнім өткізуден және қызмет
көрсетуден түскен табыстардың жыл сайын өсіп отырғанын байқаймыз және
экономикалық қызмет түрлерінің барлық саласына оң нәтижелі баға беруге
болады.

Кесте 4
Жамбыл облысы бойынша қызметкерлердің орташа айлық жалақысы
(2010 жылғы желтоқсанда)

рс Экономикалық қызмет түрлері Орташа атаулы Орташа
айлық облыстық
жалақы,теңге деңгейге,
%-бен
1 Қызмет түрлері бойынша-барлығы 6,395 100
1.1 Ауыл шаруашылығы 26857 44,5
1.2 Өнеркәсіп 69944 115,8
1.3 Құрылыс 63898 105,8
1.4 Ақпарат және байланыс 105628 174,9
1.5 Қаржылық және сақтандыру қызметі 110013 182,2
1.6 Білім беру 44779 74,1
1.7 Денсаулық сақтау және әлеуметтік 58940 97,6
қызметтер көрсету

4 кесте мәліметтері бойынша орташа айлық жалақы (2010 ж. Желтоқсан
айында) жалпы 60395 тг. құраған, оның ішіндн өнеркәсіпте 69944 теңге
құрылыста 63898 тг., ақпарат және байланыс жүйесінде 1056528 тг.,
қаржылық және сақтандыру қызметінде 110013 тг., білім беру саласында 44779
тг., денсаулық саласында 58940 тг.Бұл мәліметтер Қазақстанның еңбек
заңдарында қарастыруды қажет етеді.
Кесте 5.Жамбыл облысында: тараз қаласы мен аудандардағы орташа айлық жалақы
(2009 және 2010 жж. желтоқсан айында) мәліметтері

теңге
рс Қала мен аудан атаулары Желтоқсан айы Ауытқуы
(+,-)
2009 ж. 2010 ж.
1 Тараз қаласы 54528 66484 +11956
2 Байзақ ауданы 39470 46618 +7148
3 Жамбыл ауданы 39172 49074 +9902
4 Жуалы ауданы 34350 44333 +9983
5 Қордай ауданы 45933 61794 +15861
6 Т.Рыскулов ауданы 39159 48164 +9005
7 Меркі ауданы 39321 45496 +6175
8 Мойынқүм ауданы 39986 71168 +31182
9 Сарысу ауданы 37222 45776 +8554
10 Талас ауданы 35032 40721 5682
11 Шу ауданы 58500 70683 +12683
Облыс бойынша 48848 60395 +11547

Кесте мәліметі бойынша 2010 жылдың желтоқсан айында орташа жалақы 60395
тг. болып, өткен жылдағы айдан 11547 тг.өскен. Ауданның ішінде :
жоғарғы орташа жалақы Мойынқүм ауданында 71168 тг. құраған, ол Ақбақай
алтын өндіру ЖШС жұмысын жандандыруға және цемент өндіру комплексінің іске
қосылуына байланысты болып отыр.Ең төменгі айлық
Талас ауданында байқалады 40721 теңге. Облыс бойынша желтоқсандағы орташа
жалақыдан 19574 теңгеге аз (60395-40721). Сондықтан кейбір аудандар, атап
айтсақ Жуалы, Сарысу, Талас аудандарының әкімшілігі шағын және орта
бизнес кәсіпкерлігін дамытуға көңіл бөлүлері керек, ол аудан азаматтарын
еңбекпен қамтуға, жалақының өсүіне тікелей әсер етеді.

1.2 Кәсіпорын ресурстарының интенсивті және тиімді пайдалануын талдау
және оларды бағалау

ЖШС Компания Догду-Билд 2005 жылы құрылған, және менікті
серіктестік.Негізгі қызметі құрылыс жұмыстарын жүргізу және құрылыс
объектіліеріне ағымды және күрделі жөндеуді жүргізу.
ЖШС Компания Догду-Билд құрылымдық құрамы:
1. ЖШС Компания Догду-Билд -төрағасы;
2. ЖШС Компания Догду-Билд - төрағасы орынбасары;
3. ЖШС Компания Догду-Билд - бас инженеры;
4. ЖШС Компания Догду-Билд -өндіріс мастерлері;
5. ЖШС Компания Догду-Билд - өндіріс –техникалық бөлім;
6. ЖШС Компания Догду-Билд -бухгалтерия;
7. ЖШС Компания Догду-Билд - шаруашылық бөлімі;
Бухгалтерлік есеп серіктекстікте бухгалтерия бөлімінде
жүргізіледі.Есеп мәліметтерін өндеу компьютерленген 1С:бухгалтерия версия
8 –бағдарламасы бойынша. ЖШС Компания Догду-Билд бухгалтерлік есепті
толық өз күшіменжүргізеді, айналым балансын жасап, электронды вариантпен
(қағазды мәліметтермен жібереді).
ЖШС Компания Догду-Билд есеп саясаты қабылданған. Онда есепті журнал-
ордер формасымен жүргізу тәртібі , бухгалтерлік есепте қолданатын
шотжүйесінің жоспары,алғашқы құжаттардың қолданатынтиптік нысандары және
бағдарламалық жүйелерді жасайтын ақпараттық есептеу орталығы жұмыс істейді.

Диплом орындау барысында оның мәліметтері бойынша ЖШС 2010 жылы өнім
өткізу мен қызметтен 1128408 мың тг. кіріс алып , өткен жылдан 838495 мың.
тг. өскен, яғни 289,2 % өскен.Жалпы пайда 2010 жылы 19817 мың тг. құрап
өткен жылдан 7357 мың тг. өскен, яғни 59,1 %. Салық салынғанға дейін пайда
2010 жылы 7038 мың тг. болып,өткен жылдан 1533 мың тг. өскен. Таза пайда
КТС кейін 2010 жылы 5630 мың тг. болып өткен жылдан 950 мың тг. өскен,
яғни 20,3 %.
Қор қайтарымы 2010 жылы 43,94 теңге болып , өткен жылдан 22,55 теңгеге
өскен,яғни 105,4 %. Қызметкерлердің орташа айлық жалақысы 2010 жылы 64386
тг. болып өткен жылдан
Жалпы ЖШС Компания Догду-Билд 2009-2010 жылдары қызметін нәтижнмен
аяқтаған.Оның үстіне жыл сайын өніммен, қызметінің көлемінің өсеріп
отырғанын байқаймыз . Сондықтан ЖШС екі жылдағы қызметіне оң баға беруге
болады.
Кәсіпорының есеп бөлімінің құрылымы:
- бас бухгалтер
- бас бухгалтердің орынбаcары
- қызмет көрсету жөніндегі бухгалтер
- бухгалтер материалист
- еңбек ақы есептеу жөніндегі бухгалтер
- салықты есептеу жөніндегі бухгалтер.
Бухгалтерлік есепті жүргізу формасы және ақпаратты өңдеу технологиясы:
Бухгалтерлік ақпаратты өңдеу және есептеу компьютерлік технология
арқылы жүзеге асырылады. Программалық бағдарламаны өңдеу үшін программалық
өңдеумен қамтамасыз ететін орталық құрылған, сонымен қатар техникалық
қызмет көрсететің орталық болып табылады. Филиалдың қолданатын компьютерлік
конфигурациясы SAP R\3 және еңбек ақыны есептеу үшін 1С – 8 бағдарламасы
қолданылады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің басты жағдайы және түрі
Филиалда ХҚЕС негізінде жасалған есеп саясаты құрылған.Жалпы
бухгалтерлік есеп ұлттық валюта негізінде жүргізіледі. Ол ХҚЕС – на сәйкес
10-80 шотттарында көрсетіледі, онда барлық активтер, міндеттемелер,
шаруашылықты жүргізу барысындағы кірістер мен шығыстар көрсетіледі.
Филиалдың қаржылық есебі аяқталмаған баланс негізінде жүргізіледі
және оған :
- бухглтерлік баланс
- қаржылық есеп
- ақша-қаражаттарының қозғалысы туралы есеп
- есеп саясаты және оның қаржылық есеп беруде қолданылуы кіреді.
Бухгалтерлік жазулар келесі тәртіп бойынша белгіленеді:
а) шаруашылықтың қаржылық операцияларына анализ жасау үшін мынандай
бастапқы құжаттар қажет. Олар: Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексіне сәйкес екі жақтың дайындаған құжаттары, яғни келісім шарттары,
ресми хаттары, қаулылары, нұсқаулары. Бұл құжаттар жасалған келісімдер мен
шаруашылық операциялар негізінде жиналып, есеп регистрлерінде көрініс
табады. Бухгалтерлік есеп жүйесіндегі барлық жазулар жұмыс жоспарының
классификациясына сәйкес келуі қажет.
б) Әртүрлі пайдаланушыларға бухгалтерлік мәліметтер негізінде қаржылық,
статистикалық және салықтық есеп беру жасалады.
Компанияның жарғысымен маңызды және тиімді құжаттарға сенім хат
негізінде қол қоюға құқығы бар тұлғалар тізімі жасалады. Сенім хат
қызметкер ауысқан жағдайда қайта жасалады.
Бухгалтерлік есеп ақпараттары мен құжаттарының сақталуы нұсқаулықтағы
тәртіп бойынша анықталады. Минималды мерзім бойынша бухгалтерлік құжаттар
бес жыл сақталады. Негізгі құралдар бойынша олардың пайдалану мерзімі
алынады, ал еңбек ақы бойанша құжаттар 75 жыл сақталады.
Қаржылық есеп беру кезеңі болып күнтізбелік бір жыл табылады.(1қаңтар
31 желтоқсан). Қаржылық есеп ай сайын жасалады. Кірістер мен шығыстардың
нақты мәліметтері бойынша айдың 31 – де есепке алынады.
Филиалда бухгалтер-аудитор лауазымы жоқ. Аудиторлық тексеру шаруашылық
қызметтің нәтижесінде жүргізіледі және оны компанияның басты офисінің
аудиторы немесе арнайы жалдаған аудитормен жүргізіледі.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылықты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне
мол мүмкіншілік ашты.
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің
орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша
қаражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен
өнімді өндіру және сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің
қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми
негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе қаржылық шешімдер
қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау керек. Тек терең және ұқыпты
талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның
қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік
белсенділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін,
басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.
Кәсіпорынның шаруашылық –қаржылық қызметіне талдау жүргізу процессінде
әрдайым көрсеткіштердің жүйесімен жұмыс жасауға тура келеді. Талдау
қорытындысы дұрыс және сапалы болу үшін есеп беру мәліметтерінің сапасы
жоғары болуы қажет, мұнда әрине ішкі және сыртқы аудиттің ролі зор.
Кәсіпорынның өндірістік –шаруашылық қызметін жан-жақты зерттеу
негізіне бір-бірімен байланысты экономикалық көрсеткіштердің тобы жатады.
Санды көрсеткіштер абсолютті көлемді білдіреді, ал қызмет көрсету көлемі
қызметкерлердің саны мен құрамы, негізгі құралдар мен материалдардың
қажеттілігі. Сапалы көрсеткіштер өндіріс тиімділігін анықтайды, кәсіпорын
қызметінің жағдайын сипаттайды, еңбек өнімділігін, құрал-жабдықтарды
пайдалану деңгейі, табыстылығы, атқарылған қызмет бірлігіне анықталған
материалдың және басқада шығындарды көрсетеді.
Шаруашылық жоспар көрсеткіштерінің экономикалық мазмұнына есептің
басқада мәліметтеріне талдау жүргізе отырып жоспардың орындалуын өндірістік-
шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өсуін анықтайды, әсер еткен
факторларды табады, оның әрқайсысын салмақтап, маңыздыларын анықтайды, әр
бөлімше, цех, учаскелердің, кәсіпорынның жұмыс нәтижесіне баға береді.
Кәсіпорынның негізгі қаржы-экономикалық көрсеткіштерін бағалау, талдау
жүргізу үшін 1.1-аналитикалық кесте құрамыз, ол үшін 2008-2009 жылдардағы
жылдық есеп беру мәліметтерін пайдаланамыз, оның ішінде №1 үлгі “Баланс”,
№2 үлгі “Қаржылық нәтиже жөнінде есеп беру”, №3 үлгі “Ақшалай қаражаттардың
жылжуы жөнінде есеп беру”, №1ПФ “Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі
жөнінде есеп беру”, №1-Т үлгі “Еңбек жөнінде есеп беру”, басқада тиісті
құжаттар.

Кесте 6.
Компания Догду-Билд ЖШС 2009-2011 жж. негізгі қаржы-экономикалық
мәліметтері
р\сКөрсеткіштер атауы Өлшем Нақты 2011 жылдың ауытқуы (+,-)
бірлі
гі
2009 2010 2011 2009 2010 жылға
жылға

2009 ж 2010 ж
1 2 3 4 5 6
1 Өнімді,қызметті өткізуден мың. тг 289913 1128408 +838495
кіріс
2 Материал шығындары мың. тг 69865 193962 +124097
3 Материал қайтарымы теңге 4,15 5,81 +1,66
4 Материал сыйымдылығы теңге 0,24 0,17 -0,07

Кесте мәліметтері бойынша ЖШС 2010 жылы материал қайтарымы 5,81 тг
болып, өткен жылдан +1,66 теңгеге өскен, оған әсер еткен фактор 2010 жылы
өніммен қызметтің көлемі 838495 мың тг. өсүі. Материал сыйымдылығы өткен
жылдан төмендеген- 0,07 теңгеге, яғни материалдың ресурстардың тиімді
пайдаланганын көреміз.
Жалпы, аталған екі фактордың нәтижесінде 2010 жылы өткенжылдан кірісті
838495 мың тг. артық алуға әсерін тигізгенін байкаймыз.
Кесте 8.
ЖШС Компания Догду-Билд негізгі құралдарының тиімді пайдалану
мәліметтері 2009-2010 жж.
Рет Көрсеткіштер Өлшем Нақты Ауытқуы
№ бірлігі (+,-)
2009 ж 2010 ж
1 2 3 4 5 6
1 Орындалған жұмыс көлемі мың. тг 289913 1128408 +838495
2 Негізгі құрал-жабдықтардың мың. тг 13556 23370 +9814
құны
3 Қор қайтарымы теңге 21,38 48,28 +26,90
4 Қор сыйымдылығы теңге 0,047 0,021 -0,026

Кесте мәліметтері бойынша негізгі құралдардың құны 2010 жылы өткен
жылдан 9814 мың. тг өскен, яғни +72,4 % (2337013556-100=177,4-100). Қор
қайтарымы 2010 жылы 48,28 тг. болып, өткен жылдан +26,9 тг. өскен. Қор
сыйымдылығы – ол қор қайтарымына кері көрсеткіш.Ол негізгі құралдардың
орындалған жұмыс, қызметтің 1 теңгесіне , қанша теңгеден келетінін
көрсетеді, ол 2010 жылы 0,021 тг. болып , өткен жылдан қор сыйымдылығы
-0,026 тг. азайған . Сонымен 2010 жылы негізгі құралдардың құнының өсүі,
қор қайтарымының өсүі өткен жылдан кірісті қосымша 838495 мың тг. артық
алуына оң нәтижесін тигізді.Ал негізгі құралдарды тиімді пайдалану (+26,9
тг.) нәтижесінде жұмыс пен қызметтен қосымша 628653 мың. тг (26,9*23370)
кіріс алуына әсерін тигізді.

Кесте 9.
Компания Догду-Билд ЖШС қызметкерлерінің саны, жалақы қоры туралы
мәліметтері 2010-2011 жж.

рсҚөрсеткіштер Есепті жылға адам саны Жалақы қоры, мың тг. Бір қызметкердің орташа айлық
атауы жалакысы, тенге
2010 ж 2011 ж 2010 ж 2011 ж 2010 ж 2011 ж
Барлығы Әйелдер Барлығы
сомасы,үлес сомасы, үлес сомасы, үлес
мың тг.салмағы,% мың тг. салмағы,% мың тг. салмағы,%
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Жарғылық 103000 1,9 103000 1,00 - -0,09
капитал
2 Бөлінбеген507031828,1 1070064699,00 +5630228 +0,9
табыс
3 Жиыны 5173318100 10803646100 +5630228 -

Кесте мәліметтері бойынша 2009 жылы капиталдың жиыны 5173318 мың тг.
құраған, оның ішінде бөлінбеген табыстың үлес салмағы 98,1 % құрайды, ал
жарғылық капиталдың үлес салмағы 0,9 %. 2010 жылы бөлінбеген табыстың үлес
салмағы 99,0 % болып, өткен жылдан 5630228 мың. тг өскен.

Кесте 11. Компания Догду-Билд ЖШС дебиторлық және кредиторлық
қарыздарының құрамы мен құрылымын талдаймыз.
Компания Догду-Билд ЖШС дебиторлық қарыздарының мәліметтері.
Рет 2009 ж 2010 ж Өзгеруі (+,-)
№
сомасы, үлес сомасы, үлес сомасы, үлес
мың тг. салма мың тг. салма мың тг. салмағы
ғы,% ғы,% ,%
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Тапсырыс 15624 61,2 96526 31,5 +80902 +30,3
берушілердің
берешегі
2 Өзге де 9897 38,8 8972 8,5 -925 -30,3
дебиторлық
берешек
3 25521 100 105498 100 +79977 -

Кесте мәліметтері бойынша 2009 жылы негізгі дебиторлық берешекті
тапсырыс берушілер құраған 61,2 % , яғни 15624 мың тг.; өзгеде берешек 38,8
% болған.2010 жылы тапсырыс берушілердің берешегі 91,8 % болған , яғни
96526 мың тг. болып , өткен жылдан 96526 мың тг. өскен , яғни 30,3 %.
Ал өзгеде берешек 2010 жылы өткен жылдан 30,3 % кеміген.Ал жалпы
дебиторлық берешек 2010 өткен жылдан 79977 мың тг. өскен,сондықтан ЖШС
тапсырыс берушілердің берешегін құрылыс жұмысы аяқталысымен төлемдерді
уақытысында алу шараларын қарастырулары қажет.

1.3 Есеп және аудиттің халықаралық стандарттарын енгізу жағдайында есеп
және аудитті ұйымдастырудың теориялық және методологиялық аспектілері

Нарық экономиканың қалыптасуы Республикамыздағы бухгалтерлік есеп
жүйесіне елеулі өзгерістер енгізді.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі
кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге
мүмкіндік береді.
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Қазақстан
Республикасының заңы №329-11 2002ж. 24 маусымда қабылданған. Осы құжат
бухгалтерлік есепті жүргізудің және ұйымдастырудың бірыңғай құқықтық және
әдістемелік негіздерін бекітеді.
Қазіргі кезең бухгалтерлік есепті нарықтық қатынастардың талабына сай
жетілдіру процессі одан ары жалғасуда. Ендігі міндеті есеп жүйесін қаржылық
есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкестендіріп жүзеге асыру.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің ұйымдық-құқықтың нысандарының
өзгешіліктеріне қарамастан, бухгалтерлік есепте қаржылық мәліметтердің
пайдалылығы мен бұқараның қолы жетуін қамтамасыз ететін негізгі ережелер
мен принциптер орталықтан реттеледі. Жалпы ережелер мен принциптер әрбір
кәсіпорында, оның қызмет жағдайына жалпы үлгімен салыстырғандағы
ерекшеліктерін жете түсіну деңгейіне, қызметкерлердің біліктілігіне
басқарудың техникалық базасына байланысты айқындалады.
Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен жүргізілуі бойынша жалпы
тәсілдердің шаруашылық жүргізуші субъектілердің өздерінің ынтасымен үйлесуі
қазіргі кезде республикамыздағы бухгалтерлік есеп жүйесінің ерекше белгісі
болып табылады. Бұл ерекшелік бухгалтерлік есеп жүйесіне төрт деңгейлі
реттеу жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар
“Бухгалтерлік есепке алу туралы” жарлығы. Онда бухгалтерлік есепті
ұйымдастырудың және жүргізудің, қаржылық қорытынды есепті дайындап
тапсырудың концептуалдық ережелері мен жалпы принциптері; заңды және жеке
тұлғалардың, басқа қызметкерлердің бұл саладағы құқықтары, міндеттері мен
жауапкершіліктері, бухгалтерлік ақпараттардың дұрыстығын қамтамасыз ететін
шаралар: активтер мен міндеттемлерді бағалау тәртібі, бухгалтерлік
ақпараттар есебінің әдістері айқындалған.
Екінші деңгей – есептің халықаралық стандарттарына негізделіп жасалын-
ған Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары жүйесі.
Бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз –шаруашылық жүргізуші субъектілер
бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық қорытынды есепті дайындап тапсыру
үшін пайдаланатын ережелер мен процедуралардың жиынтығы.
Стандарттар бухгалтерлік есептің әртүрлі аспектілерін қамтиды. Олардың
кейбіреулері бағалаумен танудың альтернативтік әдістерін ұсынады. Бұл әрбір
басшы өз бизне ерекшеліктеріне байланысты стандартта ұсынылған әдістердің
ішінен өзінің кәсіпорыны үшін тиімдісін және кәсіпорын қызметінің нәтиже-
сімен оның қаржылық жағдайын нақты көрсетуге мүмкіндік беретіндерін таңдап
алуға тиісті екенін көрсетеді. Осы деңгейге қаржылық қорытынды есептеп
дайындап тапсырудың концептуалдық негізі және субъектілердің қаржы
шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі шоттарының типтік жатады.
Үшінші деңгей –бухгалтерлік есеп стандарттарының мазмұнын ашып
көрсететін, субъектілердің қандай салаға жататындығына, көлеміне, типіне
және құқықтық нормативтік құжаттарда көрсетілген басқадай факторларға
байланысты оларға бухгалтерлік есепті тікелей өздері ұйымдастырудың
варианттарын ұсынатын әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулар.
Төртінші деңгей-жарғылықтың бухгалтерлік есеп бойынша өкілетті
органдар дайындап шығарған басқадай нормативтік актілердің негізінде
дайындалған субъектінің өзінің бухгалтерлік есеп жөніндегі жарғылықтары,
бұйрықтары, кәсіпорынның есеп жүргізу саясатын құрайтын шешімдері.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары (ҚЕХС) қаржылық есеп
берудің халықаралық стандарттар бойынша комитетпен өңделеді, қабылданады
және бухгалтерлік есеп жүргізудің, қаржылық есеп беруді құрастырудың және
ұсынудың принциптерін, ережелерін және тәсілдерін бекітеді. Барлық өңделген
және бекітілген 4 стандарттар бар, бірақ олардың қолданыста жүргені 34
стандарт болып табылады.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының ұлттық
стандарттардың алдында объективті артықшылықтары келесілер:
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары әртүрлі мемлекеттердің
бухгалтерлерімен жинақталған білім мен тәжірибені жинақтап қорытады;
- өңдеуден өтуде қаржылық есептің халықаралық стандарттары көпшілік
талқылау және айапқы қолдану этаптардан өтеді;
- дүниежүзілік көлемдегі компаниялардың арасында бухгалтерлік құжаттауды
салыстыруды қамтамасыз етеді және сыртқы пайдаланушылар үшін есеп беру
мәліметтерінің қол жетерлігі шарт болып табылады;
- консолидациялық есеп беруді дайындау бойынша компанияның шығыстарын
едәуір қысқартуға мүмкіндік береді;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары қаржылық ақпараттарды
пайдаланушыларға өзінің оңай қабылдануымен ерекшеленеді;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары әрқашан жітілдіруде.
Бірақ, қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарының
кемшіліктерінде көрсетуге болады:
- стандарттардың жалпылама мінездемесі, есеп әдістерінде қарастырылатын
кезде әртүрлі болады;
- нақты жағдайларға анық нұсқаулардың, түсініктемелердің және стандартқа
тіркелетін мысалдардың жоқтығы;
- қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары нарық жағдайына қалыптасу
себебіне олардың дамушы мемлекеттердің қолдануы қиындау болып табылады.
Кәсіпорын өзінің жағдайына, көлеміне және қызмет түріне қарап
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейді; есептік
саясатын қалыптастырады; қаржылық және өндірістік есептері бойынша қызмет
ету аясын белгілейді шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді,
сондай-ақ бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқада қажет шешімдерді
жасайды.
Субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға, шаруашылық операцияларын
орындаған кезде оның заңдылығын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.