Халықтық педагогикасындағы балаларды еңбекке баулудың ұлттық идеялары

Жоспар

І.Кіріспе.

ІІ.Негізгі бөлім.
1. Тәрбиенің халықтық жүйесінің қалыптасуына ықпал еткен жағдайлар
2. Халықтық педагогикасындағы балаларды еңбекке баулудың ұлттық идеялары.
3.Ғұламалар ғибараты және ұлттық тәрбие.

ІІІ.Қорытынды.

Кіріспе.
Қазақ халқының сан ғасырдан бері төрбие жөніндегі өнегелі істері мен сөздері, тұрмысы, мәдениеті, өнері, өмір тәжірибесі халық педагогикасының асыл қазынасы болып келді. Қай заманда болмасын ұрпақ тәрбиесі адамзаттың парызы болды. Әрбір халық өзінің тарихы мен тәжірибесін жалғастыратын жас түлектерді ғасырлар бойы тәрбие әдістері мен тәсілдерін, жасы үлкенді, ата-ананы сыйлау, құдайы қонақтың меселін қайтармау, көрші хақын жемеу, қайырымды, ізгі жүректі, бауырмал болу, т.б. осындай қоғамдық қатынастарды кішкентайынан көріп-біліп өскен адамдарда мүдделестік, өмірге көзқарастың сәйкестігі кісілік қарым-қатынаста айқындалып, жеке бастың бұра тартуына мүмкіндік қалдырмаған, психологиялық жағынан "бірауызды қауымдасқан жандар" үнемі өзінің рулық одағына етене сіңіскен салттар мен дәстүрлерді ұстанады. Ал бұл принцип ұлттық психология мен ұлт мәдениетінің сипатын айқындайтын факторлар болды.
Әр ұлттың өзіне тән тіршілік кәсібі, тарихы мен мәдениеті бар. Ол мәдениеті сөйлеу тілінен, ойлау жүйесінен айқын көрініс табады. Сондай-ақ, ұлттық мәдени ерекшелік сол халықгың өмір сүру тәсілінен, діни наным-сенімінен, әдет-ғұрпынан, салт-санасы мен дәстүрінен өзекті орын алады.
Осы тұрғыдан қарағанда, ар мен намысты қасықтай қаны қалғанша қорғай білу, дарқан көңіл, ақжарқындық пен адалдық, досқа деген мейірімділік қазақ халқының бойына туа біткен ұлттық психологиялық ерекшелік қасиеті, философиялық ойлау жүйесінің негізі демекпіз.
Халық педагогикасының негізгі мақсаты - өзінің бай тарихи тәжірибесіне сүйене отырып, келер ұрпақты еңбексүйгіштікке, өнерге баулу, отбасы, ауыл-аймақ, Отанның ар-намысын қорғай білетін, жаны жайсаң, арлы азамат тәрбиелеу болды. Осы мақсатты іске асыру жолында отбасы мүшелерінен бастап, ауыл ақсақалдары, көне көз қариялар мен ақын, жыршы, жырау, әнші, күйші, термеші сияқты өнер адамдарының бәрі белсене қатынасатын ұжымдық тәрбие ісін жүргізушілер болып келгені көпке аян. Әсіресе, ақын, жырау, термешілердің өлең, жыр, дастан, терме, толғауларының мазмұнына ой жүгіртсек, онда дидактикалық ақыл-нақыл, өсиет-өнегенің тұнып тұрғанын байқаймыз. Олар сол арқылы ненің жақсы, ненің жаман екенін сездіріп, келер ұрпақты неден аулақ, неге ынтық болуға баулып өсіруді мақсат етті. Ал ақыл-ойға, терең құрылған поэзиялық сөз маржанынан ұлттық ойлау ерекшелігін, мәдени мұраның өзіндік сипатын айқын танып білуте болады.
Әрбір халықтың тәрбиелік идеяларында сол ұлттың ерекшеліктері: дүниетанымы, көзқарасы, наным-сенімі, талап-тілегі және т.б. орын тапқан. Халықтың өрбірінің тәрбиелеу мен үйрету саласында өз жетістіктері, табыстары мен олқылықгары да бар. Бұл арада бір халыққа, мөселен, қазақ халқына ғана тән жетістіктерді: қазақтардың отбасында тәрбиелеу жүйесі, туысаралық қатынастар ерекшеліктері, халықтың қолөнер кәсіпшілігі түрлеріне үйретудің әдістемелік қағидалары және т.б. тек осы халықтың талаптары рухында ғана ұқсатылуын қалаймыз. Мұндай үлгіні жер бетінде өмір сүріп жатқан әрбір ұлттың адамдары ұстануға тиіс. Сонымен бірге, әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз туған жеріне жан-тәнімен берілген адал азамат екенін, ұлтының болашағы тек өзіне байланысты екенін естен шығармағаны жөн. Осындай тұжырымға тоқталуга ұлттың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері көмектеседі. Солар арқылы ол жалпы адамзаттық әлемге аяқ басып, өз халқының игілігін басқа халықтарға жақын да түсінікті ете алады. Оларда халыктың өмір салтының өзіндік ерекшелігіне сәйкес жеткіншек ұрпақты төрбиелеуге байланысты талаптары қалыптасқан.
Демек, әрбір ұрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары, объективті факторлар негізінде жеткіншек ұрпақты өмірге даярлап, оны ата-бабалар дәстүрінде өмірде жинакхалған төжірибе негізінде тәрбиелей отырып, оларды мүмкіндігінше терең игере түсуі керек.
Казақ жерінің орасан зор көлеміне, рулық, тайпалық бөлінуіне, сондай-ақ, бауырлас халықтардың ықпалына қарамастан, түрлі аймақтардағы педагогикалық көзқарастардағы айырмашылық шамалы. Мұның өзі қазақ халқында жеткіншек ұрпаққа тәрбие берудің біртүтас өзіндік жүйесі қалыптасқан деп тұжырым жасауға негіз болады.
Тәрбиенің біртүтас өзіндік жүйесінің қалыптасуына ыкпал етуші басты себеп - қазақ халқының балажандылығы, балаға деген ерекше махаббаты, ілтипаты. Бала өміріндегі әрбір маңызды кезеңдерді: дүниеге келуін, оған ат қоюды, бесікке салуды, түсау кесуді, сүндетке отырғызуды, тілінің шығуын, алғаш рет ат жалын тартып мінуін, бәйгеге қатысуын және т.б. қуаныштай білген. Өздерінің оған деген сүйіспеншілігін, ыстық ыьдыласын өн-жырға қосқан.
Қыз бала мен ер бала тәрбиесінің ерекшеліктеріне аса мон берген. "Әкеге қарап үл өседі, шешеге қарап қыз өседі", "Ұлдың үяты әкеге, қыздың үяты шешеге" деп, үл баланың тәрбиесімен әкелер мен аталар, қыз баланың тәрбиесімен аналар мен әжелер айналысқан. Қыз баланы "болашақ ана", иқонақ" деп аялап, мәпелеп өсірген, бетінен қақпаған, жекіп, дауыс көтеріп балағаттамаған. Оларды жастайынан абыройын сақтауға шақырған. Мейірімділікке, инабаттылыққа баулыған, үлкенді сыйлауға, жасы үлкен адамның, әсіресе, ер адамның алдынан көлденең өтпеуге, сөйлеп тұрғанда сөзін бөлмеуге, өтірік айтпауға, жетім-жесірге көмектесуге тәрбиелеген. Үйде, отбасында жайлы жағдай жасауға үйреткен.
Балалардың табиғи, дара ерекшеліктері, белгілі бір өнер түріне, іске бейімділігі, талап-талпынысы да назардан тыс қалмаған. Егер келелі сөзге, шешендікке бейімі болса, ел адамы етуді көздеп, шешен-билерге жанастырып, ән-күй саласынан кдбілеті болса, сал-серілерге ертіп, олардың өнерін үлгі-өнеге еткен.
Балаларды ерте бастан еңбек түрлеріне баулу, мысалы, мал және ауъш шаруашылығына үйрету, алуан түрлі қолданбалы өнер бүйымдарын жасауға тарту, балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, ой-өрісіне, іскерлігі мен дағдысына талапты күшейту өрбір отбасының негізгі міндетіне айналды. Ер бала мал жайды, оны баптады, күтті, шөи шаиты, жинады, қыздар үй шаруашылығымен айналысты. Балаларды еңбекке тәрбиелеу барысында ата-аналар оларды тек өзі үшін ғана емес, жалпы халықтың игілігі үшін еңбек етуге, еңбекке қүрметпен қарауға үйретті. Балаларды еңбекке ерте араластырып, олардың адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына, көркемдік-эстетикалық талғамдарының жетілуіріе, дене бітімдерінің толысып дамуына, сонымен бірге, халықтың мөдени мүрасына аялы көзқарасын арттыруға жәрдемдеседі.
Тәрбие процесінде педагогикалық ықпал етудің толып жатқан әдіс-тәсілдері, амал-жолдары қолданылды. Балаларға қайырымды, ілтипатты қатынас жасау, баланың асыл. адамгершілік сезімдерін ояту, жанама ыкдал жасау, өзіне деген сенімін нығайту, сенім арту, түсіндіру, көрсету, акьо айту, өнеге беру, өтініш жасау, жаттықтыру, мақтау. мадақтау, ескерту, алғыс айту, қорғау және т.б.
Үлкендердің, ата-аналардың үлгі-өнегесі - балаларга ғибрат. "Үяда не көрсең, үшқанда соны ілерсің" дегендей, үлкендердің, ата-аналардың жеке басының үлгі-өнегесі балалар тәрбиесіндегі үтымды әдістің бірі.

Пайдаланылған әдебиеттер
1.Әдеп. Инабаттылық дәрістері. -Алматы,1998.
2.Мөлдір бұлак. Құрастырған Р.М.Рахимова.- Бішкек, 2000.
3.Радлов В. Алтын сандық. -Алматы, 1993.
4.Регель О.В. Воспитание в детском саду.- М, 1984.
5.Трудовое воспитание в детском саду.- Минск, 1990.
6.Құнанбаев Абай. Қара сөздер. - "Қазақстан мектебі". Алматы. 2005.
7.Тұнғатарова. Г. Қырғыз халқының балаларды еңбеке баулудың ұлттық идеалары.-
Білім-образование,2006.
8.Құрсабаева.М.Ұлтық тәрбиенің маңыздылығы.-Ұлттағлымы,2006.