Кәсіпкерлік іс-әрекеттің дамуы мен қазірп жағдайы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

ТАРАУ 1. КӘСІПКЕРЛІК ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕПЗДЕРІ . . . 5

1. 1. Кәсіпкерліктің мәні жэне ұйымдастырушылық-құқықтық түрлері . . . 5

1. 2. Кэсіпкерліктің қаржылық іс-эрекетінің мэні . . . 13

1. 3. Кэсіпкерлікті несиелеу жүйесі . . . 22

1. 4. Қазақстан Республикасының кәсіпкерліктіктің мемлекеттік реттеуші заңдарының аяққатұруы . . . 27

1. 5. Кэсіпкерліктің қызметті мемлекет тарапынан баскару туралы шетелдік тэжірибе . . . 29

ТАРАУ 2. КӘСІПКЕРЛІК ІС-ӘРЕКЕТТІҢ ДАМУЫ МЕН ҚАЗІРП

ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ . . . 35

2. 1 Қазақстан Республикасында кэсіпкерліктің дамуының ---

тенденцияларын талдау . . . , . . . >. . . . 35

2. 2. Оңтүстік Қазақстан облысындағы кэсіпкерліктің дамуын талдау . . . 44

2. 3. Кәсіпкерлікті қаржыландыруды және несие ресурстарының қайтарымдылығын талдау . . . 54

ТАРАУ 3. КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ ЖӘНЕ ІС-ӘРЕКЕТШЩ

ТИІМДІЛІПН ЖОҒАРЫЛАТУ ЖОЛДАРЫ . . . 66

3. 1. Кэсіпкерлікті несиелендіру жетілдіру жолдары . . . 66

3. 2. Кэсіпкерлік іс-эрекетте мемлекеттік қаржыларды пайдалану тиімділігін жоғарылату . . . 70

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 75

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 76

КІРІСПЕ

Қазақстанда тұрақтанып келе жатқан"~ әкімшіліктік-бюрократиялық модельдің орнына келген шаруашылықтың нарықтық жүйесі мемлекет қолында реттеу функцияларының сақталуы аркылы эрекет ететін экономикалық жүйенің кэсіпкерлік типіне негізделеді.

Философиялық көзқарастан кэсіпкерлікті адам жанының ерекше күйі, іскерлік романтика формасы, адамға тэн қабілеттіліктерді іске асыру құралы ретінде сипаттауға болады. Кэсіби мағынада кэсіпкерлік өз бизнесін үйымдастыра алу, сонымен байланысты функцияларды табысты жүзеге асыру деп қарастырылады.

Қазақстандағы кэсіпкерліктің қазіргі кезде қайта жандануы болып өтуде. 1917 жылға дейін елде кәсіпкерлік орын алған, бірақ өндіргіш күштердің дамуының элсіз деңгейінің салдарынан ол кезде айтарлықтай тарамады.

Кеңес үкіметінің жылдарында кәсіпкерлік түсінігі экономиклық сөздіктен мүлдем шығарылып тастаған, ал кэсіпкерлік термины теріс қабылданантын. Енді біз бүрыңғыдай «кәсіпкерлік», «іскерлік» деген терминдерді басты қолданамыз.

Нарықтық экономиканың дамуы кэсіпкерлікті колдануды жэне кэсіпкерді тэрбиелеуді қарастырады. Айтарлықтай күрделі қиындықтар мен психологиялык кедергілерді жеңумен байланысты болатын бүл міндетті шешу оңай емес. Қазақстанда жүргізіліп жатқан экономикалык реформа кэсіпкерліктің дамуына жаңа перспективалар ашты. Кэсіпкерліктің элеуметтік-экономикалық маңыздылығының өсуінің себептері - ол нарықтық экономикаға икемділік береді, халықтың қаржылық жэне өндірістік ресурстарын қатыстыруға себепші болады, ол өзінде монополияға қарсы күш алып келеді, жүмыс бастылық жэне басқа да нарықтық шаруашылық мэселелерін шешеді.

Қазіргі кезде республикамызда кэсіпкерлік экономиканың жаңа сфералары мен элеуметті топтарын қамтып, күш алуда. Кәсіпкерлік динамикасы мен экономикалық нэтижелері көбінесе соған сәйкес келесі алғы шарттармен анықталады: институционалдык кәсіпкерлік ортасының қалыптасуымен, заңдылық базасымен, кэсіпкерлік құрылымдарды мемлекеттік қолдаудың деңгейімен жэне т. б.

Республикамызда кэсіпкерліктің дамуы үшін түракты экономикалык негізін құрайтын меншіктің жекешелендірілуі бойынша үлкен жүмыс жүрпзілуде. 90-шы жылдардың басында Қазақстан Республикасында кэсіпкерлік іс-әрекеттің заңдылық тү_рақтандыру және дамыту мэселелерін реттеуге бағытталған заңдар, заңдылық жэне басқа нормативтік-қүқықтық актілер қабылданып, эрекет етуде.

Сонымен қатар, республикада кэсіпкерлікті, эсіресе шағын жэне орта бизнесті мемлекеттік қолдау жөнінде кең көлемді шаралар қабылданып жатыр. Қазақстан Республикасы Президнтінің «Шағын жэне орта кэсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен жандандырудьг күшейту жөніндегі шаралар туралы» Үкіміне сәйкес шағын кэсіпкерлікті колдау және дамытуды мемлекеттік экономикалық саясаттың басты саласы деп санау қарастырылады.

Дегенмен, отандық кәсіпкерлікті дамыту жолындағы барлық кедергілер толық жойылған деп айтуға болмайды. Олардың негізгілері - несиелеу мәселесі, салық салу мэселесі жэне т. б. Дамыған елдер экономикасында ірі, орта жэне шағын кәсіпорындар іс-эрекеті бір уақытта жүргізіледі. Қазіргі экономика монополиялық құрылымдарға икем - ірі өндіріс пен көптеген факторлар есебінен қалыптасатын шағын кэсіпорындарды күрделі комбинациялаумен сипатталады.

Бір жағынан, ғылыми-техникалық прогрестің түрақты тенденциясы ретінде өндірісті шоғырландыру болып табылады. Сондықтан ірі кәсіпорындар көп мөлшерде материалдық, қаржылық, еңбек ресурстарына жэне білікті мамандарға ие. Ірі кәсіпорындар күрделі масштабта ғылыми-техникалық жұмыстар жүргізуге қабілетті жэне олар негізгі технологиялық өзгерістерді анықтайды.

Екінші жағынан, соңғы кездері көп мөлшерде күрделі қаражаттарды, жабдықтарды, жүмысшыларды қажет етпейтін сфераларда шағын жэне орта кәсіпкерліктің пайда болуы жэне қарқынды дамуы байқалады.

Шағын кэсіпорындардың тиімділігі: жергілікті нарыққа жақын орналасуы жэне осыған байланысты клиенттер сүранысына бейімделуі, бэсекелестікті дамыту, өнім сапасын жэне сервистік қызмет көрсету деңгейін* жоғарылатады, басқарушылық сатылардың аз болуы, нарықты тауарлар мен кызметтерге толтыру, экспорттың потенциалын жоғарылатуға әкеледі жэне т. б. Шағын кэсіпкерлік көптеген елдердің экономикасын дамытуда маңызды рөл атқарады. Еуропалық Қауымдастық елдерінде, АҚШ-та, Жапонияда жүмыспен қамтылған адамдар санының 50%-і шағын кәсіпорындарда еңбек етеді, ал оның Жалпы Ішкі Өнімдегі үлесі 50% қүрайды, шағын кэсіпорындардың жалпы кэсіпорындар санындағы үлесі 50-60% қүрайды.

Дамыған елдердегі кэсіпкерліктің нәтижелеріне жету максатында Қазақстан республикасының Президенті елдің экономикасының басымды бағыты ретінде жэне орташа кластың негізгі буыны ретінде шағын кэсіпкерлікке барынша мемлекеттік қолдау көрсету кажеттігін айтты. Қазақстан республикасын инновациялық-индустриялық дамыту бағдарламасында да шағын кәсіпкерліктің дамуы қарастырылған.

Елімізде кэсіпкерлікті экономиканың барлық салаларында түрақты дамыту үшін каржыландыру мэселесі өзекті болып отыр.

Дипломдық жүмыстың негізгі мәселесі - Қазақстан республикасындағы кэсіпкерлікті бағдарламаға сэйкес дамыту үшін қаржылық-несиелік қолдаудың тиімділігін жоғарылату жолдарын үсыну болып табылады.

ТАРАУ 1 КӘСІПКЕРЛІК ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕГІЗДЕРІ -

1. 1 Кәсіпкерліктің мәні және ұйымдастырушылық-құқықтық

түрлері

Нарықтық экономикаға бет бұрып, мемлекет пен қоғам меншік формалары мен қатынастарын қайта қүруға тиісті болады. Нарықтық механизмді қалыптасқан базистік қатынастарға - меншік қатынастарына араласусыз жүргізу экономикалық түрғыдан аңғырт болып көрінеді. Нарық -бү_л көп түрлі, өз экономикалық қүқықтарын іске асырудағы тең меншік иелерінің өзара эрекеттесуі. Нарық дамыған қатынастар мен меншік формаларының эр түрлі болуынсыз мүмкін емес, себебі:

- біріншіден, нарықта ең алдымен капитал, өндіріс қүралдары, мүлік, жүмыс күші, ақпараттық өнім меншігінің иелері арасындағы қатынастар дамиды;

- екіншіден, меншік қатынастары әр бір меншік иесі іс-эрекетінің жоғары экономикалық тиімділігін қамтамасыз ететін шаруашылық жүргізу нәтижелерінде шын мэнінде ынталы болу принципінде жатыр; >

- үшіншіден, экономиканың дамуына өсіңкілік беретін экономикалық механизм кажет. Өзара бәсекелесетін меншік иелері мен меншік формаларының көп түрлілігі бар жерде туындайтын бәсеке осындай механизм болып табылады.

Меншік механизмның эрекеті ең алдымен меншік субъектілерінің ынталылығы арқылы айқындалады. Нарықтық экономика жағдайында меншік субъектісі өз меншігін тауар ретінде нарықта үсынуға мэжбүр болады. Тауарларды өткізу кепілдемесінің жоқтығына байланысты ол сатылатын меншік объектісінің қүнының көлемінде ақша сомасымен тэуекелге барады. Бірақ, басқа жағынан, табысты болған жағдайда ол өз меншігін калдық пайда көлеміне арттыру мүмкіндігін алады. Осы жағдайда ол өз меншігін калдық пайда көлеміне арттыру мүмкіндігін алады. Осы жағдайда экономикалық өмір сүруге қызығушылық пайда болады.

Меншік иесінің тэуекелінің деңгейі жэне оның табысының көлемі меншік объектісінің қалыптасуына қосқан үлесіне пропорционалды болады. Меншік иесі өзінің бар мүлкімен тэуекел ететін жеке басты мүлік жағдайында ынталандыру деңгейі жоғары болады, ал бірлескен меншікке қатысу ынталандыру деңгейін төмендетеді. Бірақ, белгілі бір, бүрыннан анық нөлдік емес ынта бар екендігі негізінде маңызды болып табылады.

Меншік объектісінің егесі бола тұрып, меншік иесі осы объектіден жақын арада мүмкін болатынның барлығын алуға ғана ынталы болмайды. Нағыз меншік иесі мезгілдік мүдделерді басшылыққа алмайды, ол объект болашақта оныкі болса, оның перспективасы жайлы ойлану керектігін жақсы түсінеді. Перспективаға деген ынталылық - меншік объектісі, оның бүкіл өмірлік циклының бойында тиімді іс-әрекетін ұйымдастыру жайлы қамқорлығының стимулы және ең әсерлі ынталандырушы себеп. Мүндай ынтаның болмауы

ұқыпсыздыққа, немқұрайдылыққа, қүндылықтардың тозуына, үлкен шығындарға алып келеді. '""

Нарықтық қатынастарға өтуді адамдарда қожа сезімдерін қайта жандандырумен, меншік иелік мүддені ынталандырумен нығайтпаған жағдайда экономиканы тиімді шаруашылық жүргізу жолына шығару мүмкіндіктері аз болады. Біз мемлекеттік басқарудың тиімділігі мен сапасын бір сатыға көтеріп, жаңа элемдік экономикалық парадигмаға сэйкес болу үшін жеке сектор мен үлттық капиталдың белсенділігіне көмектесіп, ынталандырып, толықтыруымыз

тиіс. [1]

Батыс елдерінде қазіргі кэсіпкерлік негізінде жаңа мүмкіндіктерді эрдайым іздестіру, инновацияларға бейімделу, қойылған міндеттерді шешу үшін эр түрлі көздерден ресурстарды қатыстыру жэне қолдана білу іскерлігі жатқан шаруашылық жүргізудің ерекше, жаңашыл стилі. Американдық ғалым Р. С. Ронстадтың пікірі бойынша, кәсіпкерлік - бүл байлықты өсірудің өсіңкілік процессі. Байлық өз ақшасын, мүлкін, карьерасын ең көп тэуекел ететін, өз ісін құруға уақытты аямайтын, сатып алушыларға жаңа тауар немесе қызмет көрсетуді ұсынатындармен қүралады.

Қазақстан Республикасының 04. 07. 1992ж. №1543-ХІІ "Жеке кәсіпкерлікті қорғау жэне қолдау туралы" Заңына сэйкес жеке кәсігікерлік - бүл азаматтардың немесе мемлекеттік емес заңды түлғалардың өз меншігіне негізделген жэне азаматтар мен мемлекеттік емес заңды түлгалардың атына, солардың тэуекелі мен мүліктік жауапкершілігімен іске сырылатын, табыс алуға бағытталған азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың ынталы іс-эрекеті.

Қазіргі кезде эрекеттегі Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес кэсіпкерлік субъектілерінің келесі ұйымдастыру-қүқықтық формалары бар:

1) Жеке басты кәсіпкер Қазақстан Республикасының "Жеке басты кәсіпкерлік туралы" Заңына сэйкес жеке басты кәсіпкерлік дегеніміз азаматтардың өз меншігіне негізделген жэне азаматтардың атынан заңды тулға құрусыз, солардың тэуекелі мен мүліктік жауапкершілігімен іске асырылатын, тауар, қызмет көрсету мен жұмыстарды сату арқылы табыс алуға бағытталған азаматтардың ынталы іс-әрекеті. Жеке басты кәсіпкерліктің екі түрі болады: отбасылық кәсіпкерлік шаруа қожалығының немесе жекешелендірілген үйдің бірлескен ортақ меншігінің негізінде; жэй серіктестік - ортақ үлестік меншік негізінде.

2) Шаруа (фермерлік) қожалығы. "Шаруа (фермерлік) қожалық туралы" заң 1998ж. 31 наурызында (№214-1) қабылданған. Әрекеттегі заңға сэйкес шаруа (фермерлік) қожалығы болып жеке басты кәсіпкерлікті іске асыру ауыл шаруашылық өнім өндірісі үшін ауыл шаруашылық жерлерін пайдаланумен, онымең катар осы өнімді өңдеумен жэне өткізумен байланысты болатын тұлғалардың еңбектік бірлестігі.

Шаруа (фермерлік) кожалықтың субъектілері ретінде заңды түлға шаған жэне заңды тулға белгілірі жоқ болып кэсіпкерлік іс-әрекетпен аиналысатын физикалық тұлғалар болады. Шаруа (фермерлік) қожалықтың мүшелері болып жүбайлар, балалары, ата-анасы жэне басқа бірлесіп ортақ

шаруашылық жүргізетін жақын туыстар.

3) Шаруашылық серіктестіктер. Қазақстан Республикасы азаматтық кодексінің №58 бабына сэйкес шаруашылық серіктестік деп заңды тұлға болып табылатын, негізгі мақсаты ретінде пайдашылардың салымдарының (үлестерінің) есебінен қүрылатын коммерциялық үйым танылады. Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, коссандиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік жэне акционерлік қоғам формасында құрылуы мүмкін.

4) Өндірістік кооператив. Қазақстан Республикасы Президентінің 05. 10. 1995 ж. №2486 "Өндірістік кооператив туралы" Жарлығына сэйкес өндірістік кооператив деп жеке еңбектік қатысу мен мүшелерінің мүліктік жарналарын біріктіру негізделетін бірлескен кэсіпкерлік іс-эрекет үшін мүшелік негізіндегі азаматтардың ерікті бірлестігі танылады.

Нарықтық қатынастарға өту мезгілінен бастап Қазақстан Республикасындағы шағын кэсіпкерлік қарқынды дами бастады. Шағын кәсіпкерліктің салыстырмалы түрдегі жылдам дамуы көптеген жағдайда олардың сүраныстың, ресурстық базаның өзгеруіне кең үйрену мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Ең жылдам қарқынмен шағын кәсіпкерлік саудалык-делдалдык, автокөлік жөндеу, түрмыстык техника жөндеу, экспорттық- импорттық, қүрылыс, қызмет көрсету сияқты салаларда дамыған.

Дамыған мемлекеттердің экономикаларында бір мезгілде ірі, орта көлемді жэне шағын кэсіпорындар қызмет атқарады. Кэсіпорындардын көлемі көптеген факторларға байланысты: салалардың мамандануы, технологиялық ерекшеліктері, масштаб эффектісі. Кейбір салаларда тек ірі көлемді капитал мен өнімнің кең ауқымдылығы эрекет ете алады, ал кейбір салаларда, керісінше, кіші кәсіпорындар элдеқайда тиімді болады.

Қазіргі заманғы экономикаға масштабтары бойынша эртүрлі өндірістік комбинациялар қүрылуы тэн: монополия қүруға бейім ірі кэсіпорындар мен көптеген факторларға тәуелді шағын кәсіпорындар.

Бір жағынан, ғылыми-техникалық прогресс нэтижесінде өндірістің шоғырлану процесі жүріп жатыр. Нақ ірі фирмалар үлкен көлемді материалдык, қаржылық, еңбек ресурстарын, мамандандырылған кадрларды иеленеді. Олар өте маңызды технологиялық өзгерістерді анықтайтын ірі көлемді ғылыми-техникалық зерттеулерді жасауға, экономика үшін негіз болатын үлкен жобаларды іске асыруға мүмкіншіліктері бар.

Екінші жағынан, соңғы уақытта қомақты қапиталды, ірі көлемді қүрал-жабдықтарды, көптеген жұмысшыларды талап етпейтін сфераларда көптеген орта жэне кіші кэсіпорындар ашылып жатыр. Осы орта жэне шағын кәсіпорындар ғылыми сыйымдылығы жоғары өндіріс салаларында, тұтынушы тауарлары мен қызметтерін өндірумен байланысты салаларда эсіресе көп.

Өндірістің кіші формаларының тиімді әрекет етуі ірі өндіріспен салыстырғанда бірнеше артықшылықтарымен сипатталады: жергілікті нарықтарға жақындығы; түтынушылар талаптарына бейімделуі, икемділігі; басқарудың артық сатыларының болмауы т. б. Сонымен бірге кіші өндіріске өндірістік жэне жеке түтыну сферасындағы сүраныстың өзгермешілдігі мен

жекелігі тиімді болады.

Кәсіпкерліктің дамуы экономиканың жақсаруына оң ықпал етеді, өйткені бэсекелік орта дамиды, қосымша жұмыс орындары ашылады, құрылымдық өзгеріс жылдамдығы артады; тұтынушылық сектор өрісі кеңейеді. Сонымен бірге, кэсіпкерліктің дамуы нарықтың тауарлар мен қызметтермен толығуына, экспорттық потенциалдың өсуіне, жергілікті шикізат ресурстарының тиімдірек пайдаланылуына экеледі.

Барлық орта жэне шағын кэсіпорындарды шартты түрде екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа ірі бизнеспен тікелей жэне жанама байланысқан кәсіпорындар кіреді. Қүқытық тұрғыдан тэуелсіз болғанмен, о. лар ірі кәсіпорындармен келісім-шарт жасау арқылы әрекет етеді. Кәсіпорындардың бүл тобына мына ерекшеліктер тән: тетіктер мен байланыстардың шектелген тобын өндіруге мамандану (осы арқылы ірі кәсіпорындар осбі жабдықтарды өз цехтарында өндіруден босайды, демек өндіріс процесін жеңілдетеді) ; бүлардың өндіріс шығындары төменірек болуы арқылы ірі кэсіпорындарға өз қаржыларын үнемдеуге мүмкіндік беріледі; өндірістің тез қайта мамандануына, жаңа модельдерді жылдамдатып өндіріске енгізуге мүмкіндік беретін икемділік. Сонымен қатар, шағын кэсіпорындар ғылыми-техникалық прогрестің жаңа сатысы жағдайында ірі фирмалар үшін эксперимент жасаушы немесе ірі компаниялар жасаған жаңа тауарларға қызмет көрсетуші болуы мүмкін.

Екінші топқа нарықта ірі кәсіпорындармен жэне бір-бірімен бәсекеге түсетін шағын кэсіпорындар жатады. Олардың жедел дамуларының алғы шарттары: нарық талаптарына жэне тауарлар мен қызметтерге деген жана қалыптасқан сүранысты қанағаттандыруға бейімділігі; ірі кэсіпорындармен салыстырғанда көлемі шағын бастауыш капитал; ірі кәсіпорындарға белгілі бір себептерге байланысты тиімсіз болатын нарық бөлімдерін толтыруы; ірі фирамалардың нарықта жоғары баға қою мәжбүрлігі.

Бизнес көптеген елдердің экономикаларында маңызды рөл аткарады. Еуро Одақ елдерінде, АҚШ-та, Жапонияда кіші және орта бизнесте 50% жүмыс бастылар эрекет етеді. Олардың жалпы ішкі өнімде (ЖІӨ) үлесі 50%-тен асады (1 кесте) .

1-ші кестеден көріп түрғанымыздай, Қазақстан республикасында шағын бизнес көрсеткіштері дамыған елдердегіден қалып түрғанмен, Ресей Федерациясынан асып тү_р. Ең маңызды макроэкономикалық көрсеткіш - ЖІӨ кұрамында Қазақстан шағын бизнес өкілдерінің үлесі 16-17% болып отыр, ал шетелдің дамыған елдерінде кемінде 50-55%) қүрап отыр.

Кесте 1

Шағын кэсіпкерліктің Қазақстанда, Ресей Федерациясында жэне дамыған

елдердегі даму масштабтары

Қазақстан республикасы экономикасында шағын бизнестің үлесі үнемі өсіп келеді. 1997 жылы шағын бизнестің ЖІӨ-гі үлесі 7% болса, қазір 17%-тен асып отыр жэне өсуге тенденциясы байқалып отыр.

Келтірілген мэліметтерден көріп отырғанымыздай, шағын кэсіпкерліктің үлесі дамыған елдерге қарағанда төмен, сондықтан өсуге бейімділігі жоғары. Шаруашылық жүргізудің бүл сферасына Қазақстан Республикасының Үкіметі үлкен назар аударып отыр.

Кәсіпкерліктің қалыптасуы үшін белгілі бір шарттар орындалуы керек: экономикалық, элеуметтік, қүқықтық т. б.

Экономикалық шарттар: ең алдымен тауарлардың ұсынылуы мен оларға деген сұраныс; түлынушылар сатып алуға дайын тауарлар түрлері; осы сатып алуларға жүмсалуы мүмкін қаржы қүралдарының мөлшерлері; жүмысшылардың жалақысына, сонымен қатар олардың сатып алу қабілетіне эсер ететін жұмыс орындары мен жұмыс күштерінің артықшылығы немесе жетіспеушілігі.

Экономикалық жағдайға жоғарыда аталғанмен қатар мына факторлар ықпал етеді: ақша ресурстарының болуы мен қол жеткізу жеңілдігі, салынған капиталға шаққандағы табыс деңгейі, өзінің бизнес-жоспарларын қаржыландару үшін кәсіпкерлерге қажет қарыз қүралдарының көлемі.

Осы жұмыстармен көптеген ¹ ұйымдар айналысады. Бүлар нарық инфрақүрылымын қалыптастырады, мұнда кэсіпкерлер іскер қарым-қатынастарын орнатады жэне коммерциялық операцияларды жүргізеді. Мұндай

уйымдарға қаржылық қызметтерді ұсынатын банктер; шикізатпен, материалдармен, жартылай фабрикаттармен, -•жабдықтаушы қүралдармен, энергиямен, машиналармен, қүрал-жабдықтармен, тетіктермен қамтамасыз ететін жеткізушілер; тауарды түтынушыларға жеткізу қызметімен айналысатын көтерме және бөлшек саудагерлер; кэсіби қүқықтық, бухгалтерлік, делдалдық қызметтерді ұсынатын мамандандырылған фирмалар; жүмысқа орналастырумен айналысатын агенттіктер; жұмысшыларды жэне маман-қызметкерлерді оқытумен айналысатын оку орындары; жарнамалық, көліктік, сақтандыру агенттіктері; байланыс жэне мэлімет жеткізу қүралдары жатады. Кэсіпкерлік процесінің элементтері 2 кестеде көрсетілген.

Кесте 2

Кэсіпкерлік процесінің элементтері

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс