ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 . бөлім. ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
1.1. ҚР салық жүйесінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. ҚР салық жүйесінің экономикалық мәні атқаратын қызметі ... ... ... ... ... .11
1.3. ҚР салық жүйесінің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 . бөлім. Макроэкономикадағы бюджет . салық саясатының алар орны мен мәні
2.1. Бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар түсінігі ... ... ... ... 15
2.2. Салық мультипликаторы, баланстық бюджет мультипликаторы ... ... ... .20
3 . тарау. ҚР салық жүйесінің болашағы мен келешегі
3.1. ҚР салық жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Салық жүйесінің негізгі көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 . бөлім. ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
1.1. ҚР салық жүйесінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. ҚР салық жүйесінің экономикалық мәні атқаратын қызметі ... ... ... ... ... .11
1.3. ҚР салық жүйесінің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 . бөлім. Макроэкономикадағы бюджет . салық саясатының алар орны мен мәні
2.1. Бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар түсінігі ... ... ... ... 15
2.2. Салық мультипликаторы, баланстық бюджет мультипликаторы ... ... ... .20
3 . тарау. ҚР салық жүйесінің болашағы мен келешегі
3.1. ҚР салық жүйесін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Салық жүйесінің негізгі көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен салық салу принциптері ұйымдастыру – құқықтық және функционалдық сипаттағы салықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекеттің салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиеттер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің классигі Адам Смит тұжырымдаған мына: «мемлекеттің тұрғындары өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат салысуға тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс болады, сондай – ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлемеден межеден артық болмаса, кем түспейді» деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика талаптарына сай мынадай принциптер жатады:
- тұрақтылық;
- орнықтылық;
- икемділік;
- жүйенің бірыңғайлығы;
- қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер теңдігінің сақталуы;
- салық салу салмағының жеңілдетілуі;
- салықтың арзандығы;
- қолайлылық;
- жалпыға ортақтық;
- заңдылық және т. б
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу жүйесін ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары басым англосаксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еуроконтинентальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құқықтық моделін көрсетеді.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі уақытта салық нормаларының алар онының маңыздылығын ашу және бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар салық мультипликатор ұғымдарын тереңірек ашу болып табылады.
Курстық жұмыстың негізгі міндеттері:
- салық жүйесінің құрылымын және салық түрлерін зерттеу;
- салық жүйесінің қазіргі уақыттағы реформалау нәтижелерін айқындау;
- бюджет салық саясатының мәнін ұғындыру;
- салық мультипликаторын қолдану ерекшеліктерін дәлелдеу болып табылады.
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен салық салу принциптері ұйымдастыру – құқықтық және функционалдық сипаттағы салықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекеттің салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиеттер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің классигі Адам Смит тұжырымдаған мына: «мемлекеттің тұрғындары өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат салысуға тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс болады, сондай – ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлемеден межеден артық болмаса, кем түспейді» деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика талаптарына сай мынадай принциптер жатады:
- тұрақтылық;
- орнықтылық;
- икемділік;
- жүйенің бірыңғайлығы;
- қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер теңдігінің сақталуы;
- салық салу салмағының жеңілдетілуі;
- салықтың арзандығы;
- қолайлылық;
- жалпыға ортақтық;
- заңдылық және т. б
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу жүйесін ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары басым англосаксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еуроконтинентальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құқықтық моделін көрсетеді.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі уақытта салық нормаларының алар онының маңыздылығын ашу және бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар салық мультипликатор ұғымдарын тереңірек ашу болып табылады.
Курстық жұмыстың негізгі міндеттері:
- салық жүйесінің құрылымын және салық түрлерін зерттеу;
- салық жүйесінің қазіргі уақыттағы реформалау нәтижелерін айқындау;
- бюджет салық саясатының мәнін ұғындыру;
- салық мультипликаторын қолдану ерекшеліктерін дәлелдеу болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.95 ж
2. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі 01.01.2005 ж
3. «Субсидиялар және өтем шаралары туралы» ҚР заңы 16.07. 1999 ж
4. Салық кодексі 01.03. 2005 ж
5. Химичева Н.И. Налоговое право. М, 1997 ж
6. Худяков А.И Финансовое право РК Алматы, 2002 ж
7. Ричард Л Международное налогообложение М, 1997 ж
8. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане Алматы, 2002 ж
9. Елемесова Р. Международные экономические отношения Алматы, 2001 ж
10. Найманбаев С.М. Салықтық құқық Алматы 2002 ж
11. Парыгина В.А. Налоговое право РФ Ростов н/д 2002 ж
12. Экономикалық теория негіздері: Оқулық. Алматы: Санат, 1998.
13. Таможенно – налоговое бюллетень №12 – 13, 21 2005, 2006 ж
14. Жүнісов Б.А. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе – Алматы 2002 ж
15. Байжомартов Ү.С «Нарықтық экономика негіздері» Алматы 2002 ж
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.95 ж
2. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі 01.01.2005 ж
3. «Субсидиялар және өтем шаралары туралы» ҚР заңы 16.07. 1999 ж
4. Салық кодексі 01.03. 2005 ж
5. Химичева Н.И. Налоговое право. М, 1997 ж
6. Худяков А.И Финансовое право РК Алматы, 2002 ж
7. Ричард Л Международное налогообложение М, 1997 ж
8. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане Алматы, 2002 ж
9. Елемесова Р. Международные экономические отношения Алматы, 2001 ж
10. Найманбаев С.М. Салықтық құқық Алматы 2002 ж
11. Парыгина В.А. Налоговое право РФ Ростов н/д 2002 ж
12. Экономикалық теория негіздері: Оқулық. Алматы: Санат, 1998.
13. Таможенно – налоговое бюллетень №12 – 13, 21 2005, 2006 ж
14. Жүнісов Б.А. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе – Алматы 2002 ж
15. Байжомартов Ү.С «Нарықтық экономика негіздері» Алматы 2002 ж
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 – бөлім. ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
1.1. ҚР салық жүйесінің
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .5
1.2. ҚР салық жүйесінің экономикалық мәні атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... .11
1.3. ҚР салық жүйесінің
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 13
2 – бөлім. Макроэкономикадағы бюджет - салық саясатының алар орны мен
мәні
2.1. Бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар
түсінігі ... ... ... ... 15
2.2. Салық мультипликаторы, баланстық бюджет
мультипликаторы ... ... ... .20
3 – тарау. ҚР салық жүйесінің болашағы мен келешегі
3.1. ҚР салық жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Салық жүйесінің негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 6
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .30
Кіріспе
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру – құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекеттің салықтық
құрылысына трансферттік және индикативтік қасиеттер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу
жүйесінің классигі Адам Смит тұжырымдаған мына: мемлекеттің тұрғындары
өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат
салысуға тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны
дұрыс болады, сондай – ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы
өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық
төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың
салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы
қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлемеден межеден артық
болмаса, кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мынадай принциптер жатады:
- тұрақтылық;
- орнықтылық;
- икемділік;
- жүйенің бірыңғайлығы;
- қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер теңдігінің сақталуы;
- салық салу салмағының жеңілдетілуі;
- салықтың арзандығы;
- қолайлылық;
- жалпыға ортақтық;
- заңдылық және т. б
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу жүйесін
ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай
болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып
табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары басым англосаксондық
модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еуроконтинентальдық
модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құқықтық моделін
көрсетеді.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі уақытта салық нормаларының алар
онының маңыздылығын ашу және бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар
салық мультипликатор ұғымдарын тереңірек ашу болып табылады.
Курстық жұмыстың негізгі міндеттері:
- салық жүйесінің құрылымын және салық түрлерін зерттеу;
- салық жүйесінің қазіргі уақыттағы реформалау нәтижелерін айқындау;
- бюджет салық саясатының мәнін ұғындыру;
- салық мультипликаторын қолдану ерекшеліктерін дәлелдеу болып табылады.
1 – бөлім. ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
1.1. ҚР салық жүйесінің құрылуы
Салық салу жүйесінің ұғымын мемлекеттің салық жүйесінің экономикалық –
қаржылық негізін құрайтын, Қазақстан Республикасы Салық кодексінің нақтылы
баптарында белгіленіп, бекітілген салықтар мен басқа да міндетті
төлемдердің объективті жиынтығы деп айқындауға болады.
Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс
істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының
Конституциясында айқындалып, Салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс
тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өктем өкілеттіктері
қамтитын ая болып табылады, сондай – ақ ол экономикалық кеңістіктегі
мемлекеттің салық салу жүйесінің стратегиялық әлеуетін білдіреді.
Салық салу жүйесі мемлекеттік билік тармақтарының объективті –
субъективтік қызметтерін материалдық түсім көзімен қамтамасыз ететін
императивтік нысан болып табылады.
Дүниежүзілік салық салу практикасында әр түрлі салықтар атқаратын
рөлдерге қарай: англосаксондық модель; еуроконтинентальдық модель;
латынамерикалық модель; аралас модель сияқты базистік салық салу жүйесіне
бөлінген.
Англосаксондық салық салу жүйесі негізінен жеке тұлғалардан алынатын
тікелей салықтарға сүйенеді.
Еуроконтинентальдық салық салу жүйесі жанама салықтарға бағдарланған.
Латынамерикалық салық салу жүйесі көбінесе жанама салықтардың алынуын
көздейді.
Аралас салық салу жүйесі заңды тұлғалардан алынатын тікелей және
жанама салықтарға, жеке тұлғалардың салықтарына, сондай – ақ тек жанама
салықтарға, яғни мемлекеттің нақтылы даму кезеңіне орай құрылымдаған салық
жүйесіндегі салық түрлеріне байланысты жұмыс істейді.
Салық салу барысында туындайтын салықтық қатынастар негізінен
азаматтық – құқықтық қатынастары басым қоғам өмірінің экономикалық
ауқымында қалыптасады. Алайда кәсіпкерлік қызмет пен корпорациялық және
жеке меншік мәселелері салықтық құқық реттейтін объектілер қатарына мүлдем
жатпайды.
Дегенмен кәсіпкерлік қызметтің тиімділігі мемлекеттік бюджет кірісіне
түсетін салықтардың көрсеткіштеріне тікелей ықпалын тигізетіндіктен салық
орагндары бухгалтерлік баланс пен бухгалтерлік есепке алу мәлемттеріне
жүгінеді.
Бухгалтерлік есепке алу Қазақстан республикасының бухгалтерлік сепеке
алу және қаржылық есептеме туралы заң актілерімен, бухгалтерлік есепке алу
стандарттарымен, сондай – ақ ұйымдардың есепке алу саясатымен
регламенттелген, кәсіпкерлердің және ұйымдардың операицялары мен жағдайлары
жөніндегі ақпараттарды жинау, тіркеу және қорытындылау жүйесін көрсетеді.
Кәсіпкерлер мен ұйымдарға қатысты қаржылық сипаттағы барлық мәмілелер
мен жағдайлар осы аталған жүйеде Қазақстан валютасымен тіркеледі.
Бухгалетерлік есеп ақпараттарын пайдаланушылар қатарына нақтылы кәсіпкерлер
мен ұйымдардың өзі, олардың инвесторлары мен кредиторлары, мемлекеттің
экономикалық және статистикалық органдары, салық органдары және т.б.
жатады.
Бұл ретте ескеретін маңызды жәйт, салық органдары тарапынан салық салу
мақсатында жүргізілетін есепте – салық есебінде тиісті кәсіпорынның немесе
ұйымдардың бухгалтерлік есебінің кейбір мәліметтері ғана пайдаланылады.
Салықтық төлемнің соамысн есептеуге қатысты салық салу базасы қандай болсын
ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтеріндегі қаржылық нәтижелірен қарамастан
айқындалады.
Әйтсе де салық салу процесінің бухгалтерлік есеп деректерінің
негізінде жүргізілетінін білу қажет. Өйткені бухгалетрлік есеп мәліметтері
салық салу мән – жайларына бейімделінеді. Демек, салық салудың бухгалтерлік
есепте көрсетілетін кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесінде
бағдарланатынын жоққа шығаруға болмайды.
Салықтар экономикалық және әлеуметтік – сяаси қатынастарды Мемлекеттің
бюджет жүйесінің аса маңызды құраушы негізі мемлекеттің салықтық құқығының
көмегімен мәжбүрлеу арқылы алынатын міндетті төлемдер – салықтар, алымдар,
баждар, төлемақылар және т.б. яғни жинақтап айтқанда салықтық түсімдер
болып есептелінеді. Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің экономикалық – құқықтық маңызы олардың төленілуіне байланысты
туындайтын қаржылық -экономикалық және құқықтық қатынастарда, яғни салық
төлеушілердің мемлекетке салықтық төлемнің затын берулері кезінде салық
заңдарымен белгіленген салықтық құқықтық қатынасқа қатысушы мемлекет пен
салық төлеушілердің арасында туындайтын өзінің бойында жинақтаушы күрделі
әрі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық – құқықтық құбылысы болып
табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айрықша белгілермен ерекшеленеді.
Осы орайда салық:
- түсім көзі жалпы ұлттық табыстың белгіленген бөлігі болып табылатын
төлем;
- міндетті төлем;
- жекелей – эквивалентсіз төлем;
- қайтарылмайтын төлем;
- мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
- ұдайы төлем;
- мәжбүрлі төлем;
- заң жүзінде белгіленген төлем;
- құқыққа сай төлем;
- жүзеге асырылуы кезінде төленетін салық сомасының меншік нысанының
әрқашанда мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс табатын төлем;
- мөлшері алдын - ала айқындалған төлем;
- қатаң белгіленген мерзімде жүзеге асырылатын төлем;
- өте тұрақты салықтық міндеттемелер туындататын төлем;
- белгіленіп, бекітілуі кезінде нақты салық төлеушілердің төлем
қабілеттілігі есепке алынатын төлем;
- ақшаның төлем құралы ретіндегі функциясын көрсететін төлем;
- жүзеге асрылуы салық төлеушінің заңи жауапкершілік шараларымен қамтамасыз
етілетін төлем;
- тек құқықтық нысанда болатын төлем;
- бір жақты өктем тәртіппен мемлекет белгілеген төлем
- жүзеге асырылуы салық төлеушінің заңи міндеті болып табылатын төлем;
- жекелей айқындалатын төлем;
- материалдық – заттай төлем;
- әрдайым фискалдық нысанда болғандықтан салық әкімшілігін жүргізуге
қолайлы әмірлі сипаттағы төлем;
- мемлекет тарапынан заттандырылған объективті экономикалық категория, яғни
мемлекеттік қазынаны толықтыру мақсатында тиісті мемлекеттік билік тармағы
ұйымдастырып, құқықтық негіздеген ақша қаражаттарының арналы ағымы;
- әлеуметтік бағдарлы нарықтық экономиканың негізінде жасалынатын
демократиялық қоғамның өнімі;
- табыстарға салынуына байланысты тікелей, ал тұтынуға салынуына қарай
жанама болып бөлінетін төлем;
- салық төлеушінің экономикалық – қаржылық жай күйіне қатысты функция;
- реттеуші испаттағы экономикалық стимул және мемлекеттік бюджеттің
материалдық – заттай қаражаттарының көзі;
- қоғамдағы бөлу және қайта бөлу қатынастарын білдіретін экономикалық
категория;
- мемлекеттің салықтық құқығына сай мәжбүрлеп алына отырып, бюджет
жүйесінің мызғымас материалдық негізін құрайтын төлем;
- бірыңғай салық жүйесін білдіретін мемлекеттік деңгейдегі және жергілікті
салық салу жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті салық салу
жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті болып көрініс табатын
төлем болып саналады.
Сонымен салық мемлекет тарапынан біржақты шығарылған заңдардың
негізінде, сол заңдарда айқындалған нақтылы мөлшерде және қатаң белгіленген
мерзімдерде, Республикалық немесе жергілікті бюджет кірісінен қалыптастыру
мақсатында салықтық міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке
тұлғалардан жүйеленген әрі тұрақты түрде уәкілетті мемлекеттік органдар
алатын баламасыз, қайтарымсыз, ақшалай міндетті төлем болып табылады.
Салық салу процесінде нақтылы салық төлеуші орындауға тиіс салықтық
міндеттемелер салықтық заң актілерінде белгіленген әрбір салықтық құрамдас
бөліктерінің жиынтығы – салық элементтері арқылы айқындалады.
Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі мемлекет алдындағы міндетін
оның салықтық міндеттемелерінде нақтыландыратын, республикалық немесе
жергілікті бюджетке төленетін салықтық төлем сомасына байланысты салықтық
міндеттемені және оның орындалуын айқындайтын, сондай – ақ мемлекеттің
салық жүйесіндегі әрбір салықтық әлеуметтік – экономикалық және заңи мән –
жайларының тектік белгілерін, қолданылу тәртібін ашып көрсететін ҚР Салық
кодексінде белгіленген әрбір салықтың құрамдас бөліктерінің кешені – салық
элементтері болып есептелінеді.
Салық элементтері салықтық міндеттемелердің элементтерінде толық әрі
сапалы көрініс тапқан жағдайда салық жүйесінің фискалдық және реттеуші
қабілеті күшейе түседі.
1.2. ҚР салық жүйесінің экономикалық мәні атқаратын қызметі
Салықтар - өте көп қырлы, мемлекеттің даму кезеңдері өзгерген сайын
нақтыландырылатын, ұдайы жүзеге асырылатын міндетті ақшалай төлем болып
табылады.
Салықтардың функциялары экономикалық табиғаты мен заңи мән – жайына
қарай мемлекет кірісін бөлу және қайта бөлу құралы сипатында мемлекеттің
салықтық қызметінің негізгі бағыттарында пайдаланылатын салықтардың тек
өзіне тән экономикалық – құқықтық қасиеттері ретінде көрініс табады.
Экономиканың қазіргі даму мүмкіндіктерін есепке ала отырып
мемлекеттік қажеттіліктерге сай айқындалған салықтардың функиялары мемлекет
белгілеген бағыт бойынша іске асырылады.
Экономикалық категория ретінде салықтың функцияларына:
1) фискалдық функцияны;
2) бөлуші функцияны;
3) реттеуші функцияны;
4) бақылаушы функцияны;
5) жеңілдік беруші функцияны жатқызуға болады.
Салықтарды топтастыру олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын
белгілеуге септігін тигізеді, саны жағынан шамалы топтарға бөлу арқылы
олардың ғылыми зерделенілуін және практикада қолданылуын жеңілдетуді
көздейді.
Салықтарды топтастырудың кейбір негіздеріне:
1) алыну тәсілдері бойынша;
2) салық салу субъектілері бойынша;
3) салық салу объектілері бойынша;
4) кірісіне салықтық түсімдер есептелінетін бюджет деңгейі бойынша;
5) салықты енгізудің мақсат – бағдары бойынша;
6) салықтық түсімдерге деген салықтық құқықтарын пайдалану ауқымы
бойынша;
7) салықтық төлемдерді төлеу көздері бойынша сияқты принциптер жатады.
Мәселен, салық салу субъектілері бойынша: заңды тұлғалардан алынатын
салықтар; жеке тұлғалардан алынатын салықтар; салықтық түсімдерге деген
салықтық құқықтарын пайдалану деңгейі бойынша; өздеріне тұрақты берілген
салықтар; бөліктерге бөлу арқылы белгіленетін реттеуші салықтар болып
бөлінеді.
Салықтар мән – жайларына байланысты: тікелей және жанама салықтар;
тұрақты бекітілген және реттеуші салықтар; мемлекеттік деңгейдегі және
жергілікті аумақтардағы салықтар; жалпы және мақсатты салықтар; ұдайы
алынатын және біржолғы салықтар сияқты түрлері болады.
Қазақстан аумағында алынатын салықтардың түрлері:
1) корпорациялық табыс салығы;
2) жекелей табыс салығы;
3) қосылған құн салығы;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері;
6) әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік – құралдары салығы;
9) мүлік салығы жатады.
1.3. ҚР салық жүйесінің маңызы
Қазақстан Республикасының салық жүйесі мемлекеттік бюджетке төленетін
міндетті төлемдерді есептеуді және жинауды қамтамасыз етуге уәкілетті
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын айқындау жөнінде ұсыныстар
енгізугі; салық және басқа да міндетті төлемдерді әкімшіліктендіру
әдістемесін әзірлеу, сондай – ақ ақпараттық технологиялардың көмегімен
функционалды рәсімдерді жүзеге асыруды басқару мен бақылау әдістерін
жетілдіруге қатысады.
Тәуелсіз экономикасы дамыған ммелекетте салық жүйесінің алар орны
ерекше. Салық жүйесі ынтамақтастықтың экономикалық аспектілері бар
халықаралық шарттар мен келісімдердің жобалары бойынша ұсыныстар енгізеді.
Салық салу саласындағы заңнаманы қодану тәжірибесін талдау және
қорытындылау, сондай – ақ осы саладағы заңнаманы жетілдіру жөнінде
ұсыныстар енгізеді.
Қазақстан Республикасының заңнамалық кесімдерінде белгіленген
талаптарды сақтай отырып, салық міндеттемелерін орындауға байланысты салық
төлеушінің ақша құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарын есептерін, сметаларын,
ақшасының бар - жоғын, бағалы қағаздарын, есептемелерін, декларацияларын
және өзге де құжаттарын тексеруді жүргізеді.
Қазақстан Республикасындағы салық салу айқындылығы нақтылы салық
төлеушіге қатысты салықтық міндеттемелердің туындауының, орындалуының және
тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заң актілерінде белгілеу
мүмкіндігін білдіреді.
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесі өзінің құрылу және
жұмыс істеу негізіндегі экономикалық – құқықтық принциптерінде көзделген
әлеуметтік – экономикалық басылымдылықтарға орай салықтар мен басқа да
міндетті төлемдерді мемлекеттік бюджет шығысының әлеуметтік бағдарына
байланысты бөледі. Осындай мән – жайлар тұрғысынан салық жүйесіндегі іс –
қимылдарға қатысушылардың құқықтары мен мідеттері, орталықта және
жергілікті аумақтарда жүргізілетін салық әкімшілігінің негізгі бағыттары,
республикалық және жергілікті фискалдық мүдделерді нақтыландыруға қажетті
ақпараттар базасы, мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстарын
теңдестірудің кешенді принциптері айқындалады.
Салықтық құқық негізінде жүргізілетін мемлекеттік салық әкімшілігі
салық жүйесінің тактикалық және стратегиялық салықтық әлеуетін, мақсатты
әлеуметтік – экономикалық ұстанымдарды, ішкі және сыртқы салық саясатының
принциптерін, салықтық құықтық қатынастар жүйесін мемлекеттік басқаруды
ұйымдастыру процесін қамтиды.
Қазіргі заманғы Қазақстан республикасының салық жүйесін басқару
негізінде нарықтық түрлендірулерге айтарлықтай бейімделген мемлекеттік
салықтық жоспарлау, мемлекеттік салықтық реттеу және мемлекеттік салықтық
бақылау сияқты салық механизмінің элементтері жатады.
Салықтар қоғамдағы экономикалық қатынастардың аса қажетті буыны,
бюджет – қаржы жүйесінің маңызды құраушысы, әлеуметтік – саяси
қатынастардың басты элементі, мемлекеттік кірістің негізгі нысаны, жалпы
мемлекеттік қаржылардың элементі, қоғамдық өндіріске мемлекет тарапынан
экономикалық ықпал ету үшін пайдаланылатын механизм, мемлекеттік бюджет
кірісін қамтамасыз ететін тетік, экономиканы реттеу және ынталандыру
құралы, дербес экономикалық категория, мемлекеттік бюджет кірісі мен
корпоративтік және жеке меншік шаруашылық аялардағы қаржылық қатынастарға
тікелей қатысы бар объективті – субъективті қаржылық – экономикалық және
құқықтық қоғамдық құбылыс болып табылады.
Әлеуметтік – экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу барысында
қаржы – бюджет механизмі мен оның құрамдас бөлігі – салықтар пайдаланылады.
2 – бөлім. Макроэкономикадағы бюджет - салық саясатының алар орны мен
мәні
2.1. Бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар түсінігі
Мемлекеттік экономикаға әсер етуі салық салу құралдары
арқылы жүргізіледі. Мемлекеттік шығындар мемлекеттік бюджеттің
қардыларын пайдалану нәтижесінде мүмкін болады, ал салық
бюджетті қардымен қамтамасыз ететін бірден - бір құрал. Салық
төлемі (Т), мемлекеттік шығындар (G) және жоспарланған
инвестиция I - дің белгілі бір деңгейінде тепе - теңдік өнім
көлемі Y қалыптасқанын кейнс кресі көрсетеді.
Ресурстар жұмыспен толық қамтылмаған жағдайында да тепе
- теңдік жағдай қалыптаса береді. (Мұндай жағдай жиынтық
сұраныстың тиімсіз болуының салдарынан қалыптасуы мүмкін.)
Сондықтан да пайда болған үзілісті жою үшін, экономиканы
мемлекет тарапынан реттеу құралдары пайдаланылады. Олар
бюджетке төленетін салық төлемі мен мемлекеттік шығындар
көлемінің өзгеруі арқылы жүзеге асырылады.
Бюджет салық саясаты (қазыналық) - мемлекеттік бюджет
жағдайын, салық салуды және мемлекеттік шығындардың өзгерісін
реттеу мақсатында үкімет тарапынен жүргізілетін шаралар. Бұл
шаралар жұмыспен толық қамтылуды, төлем балансының тепе -
теңдігін және экономиканың өсуін қамтамасыз ету мақсатында
жүргізіледі.
Ынталандырушы бюджет - салық саясаты - бұл саясат қысқа
мерзімді кезеңде экономикадағы цикілдік құлдырауды жою
мақсатын қояды. Мұны жүзеге асыру үшін мемлекет шығындарды
өсіріп, салық мөлшерін төмендету арқылы немесе біріктірген,
құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады.
Ұзақ мерзімдік кезеңде салықты төмендету саясаты,
өндіріс факторларының ұсынысын кеңейтуге және экономикалық
әлеуеттің өсуіне алып келуі мүмкін. Мұндай мақсаттардың жүзеге
асыу кешенді салық реформасының жүргізілуіне байланысты болады.
Бұл шаралардың орындалуы Орталық банк жүргізетін тежеуші
ақша - несие саясатымен және мемлекеттік шығындардың құрылымын
оңтайландырумен байланысты.
Тежеуші бюджет - салық саясаты - экономикадағы циклдік өсуді
тежеу мақсатын көздейді. Бұл саясатты жүзеге асыру үшін,
мемлекеттік шығындар төмендеп, салық мөлшері жоғарылайды немесе
біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады. Қысқа
мерзімдік кезеңде бұл шаралардың нәтижесінде, өндірістің
құлдырауы және жұмыссыздық деңгейінің өсуі салдарынан болған
сұраныс инфляциясын төмендетуге мүмкіндік береді.
Ұзақ мерзімдік кезеңде өспелі салық сынасы жиынтық
ұсыныстың төмендеуіне және құлдыраушылық механизмін ашуға
негіз болуы мүмкін. Бұл құбылыс әсіресе төмендегі жағдайларда
кездеседі: мемлекеттік шығындардың азаюы бюджеттің барлық
баптарында пропорционалды қысқарып, инфрақұрылымына мемлекеттік
инвестиция берілуінде басымдылық болмаса.
Мемлекеттік шығындарды тиімсіз басқарумен қатар ұзақ
уақытқа созылған құлдыраушылық экономикалық әлеуеттің бұзылуына
әсерін тигізеді. Мұндай жағдай экономиканың өтпелі кезеңінде
жиі кездеседі.
Қысқа мерзімдік кезеңде салық - бюджет саясаты баланстық
бюджеттің, салықтың және мемлекеттік шығындардың мультипликаторы
әсерімен байланысты болады.
Мемлекеттік шығындардың өзгерісін көру үшін кейнс кресін
пайдаланамыз. Мемлекеттік шығындар жиынтық шығындардың құрауышы
болып табылады, олардың өсуі жоспарланған шығындарды да
өсіреді. Егер мемлекеттік шығындар өссе, онда жоспарланған
шығындар қисығы оңға қарай сол мәнге жылжиды. Ал тепе -
теңдік өнім көлемі У1 – ден У2 – ге өседі, демек Δ Y = Δ Gx mg.
mg - мемлекеттік шығындар 1 теңгеге көбейткенде пайда мөлшері
қаншаға өседі деген сұраққа жауап береді. Мемлекеттік шығындар Δ
G – ға өскенде мультипликаторлық үрдіс басталады және табысты сол
мәнге өсіреді, ол тұтынуды (b + Δ G) шамасына өсіреді. Тұтыну
көлемінің мұндай өсуі табыс пен шығын көлемін тағы да өсіреді.
Ол тұтынуды (b + Δ G) шамасына өсіреді.
Жиынтық әсер төмендегідей:
Шығынның алғашқы өзгерісі - Δ G;
Тұтынудың алғашқы өзгерісі - b + Δ G;
Тұтынудың екінші өзгерісі - b2 + Δ G;
Δ Y = Δ G (1 + b + b2 + ...)
Δ Y Δ G = 1 1 – b қатынасы мемлекеттік мультипликатор деп
аталады. Кейде бұл үлгіні кейнс мультипликаторы деп те атайды.
Мемлекеттік шығындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 – бөлім. ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
1.1. ҚР салық жүйесінің
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .5
1.2. ҚР салық жүйесінің экономикалық мәні атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... .11
1.3. ҚР салық жүйесінің
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 13
2 – бөлім. Макроэкономикадағы бюджет - салық саясатының алар орны мен
мәні
2.1. Бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар
түсінігі ... ... ... ... 15
2.2. Салық мультипликаторы, баланстық бюджет
мультипликаторы ... ... ... .20
3 – тарау. ҚР салық жүйесінің болашағы мен келешегі
3.1. ҚР салық жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Салық жүйесінің негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 6
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .30
Кіріспе
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру – құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекеттің салықтық
құрылысына трансферттік және индикативтік қасиеттер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу
жүйесінің классигі Адам Смит тұжырымдаған мына: мемлекеттің тұрғындары
өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат
салысуға тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны
дұрыс болады, сондай – ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы
өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық
төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың
салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы
қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлемеден межеден артық
болмаса, кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мынадай принциптер жатады:
- тұрақтылық;
- орнықтылық;
- икемділік;
- жүйенің бірыңғайлығы;
- қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер теңдігінің сақталуы;
- салық салу салмағының жеңілдетілуі;
- салықтың арзандығы;
- қолайлылық;
- жалпыға ортақтық;
- заңдылық және т. б
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу жүйесін
ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай
болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып
табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары басым англосаксондық
модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еуроконтинентальдық
модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құқықтық моделін
көрсетеді.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі уақытта салық нормаларының алар
онының маңыздылығын ашу және бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар
салық мультипликатор ұғымдарын тереңірек ашу болып табылады.
Курстық жұмыстың негізгі міндеттері:
- салық жүйесінің құрылымын және салық түрлерін зерттеу;
- салық жүйесінің қазіргі уақыттағы реформалау нәтижелерін айқындау;
- бюджет салық саясатының мәнін ұғындыру;
- салық мультипликаторын қолдану ерекшеліктерін дәлелдеу болып табылады.
1 – бөлім. ҚР салық жүйесінің құрылуы және экономикалық тұрғыдағы мәні
1.1. ҚР салық жүйесінің құрылуы
Салық салу жүйесінің ұғымын мемлекеттің салық жүйесінің экономикалық –
қаржылық негізін құрайтын, Қазақстан Республикасы Салық кодексінің нақтылы
баптарында белгіленіп, бекітілген салықтар мен басқа да міндетті
төлемдердің объективті жиынтығы деп айқындауға болады.
Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс
істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының
Конституциясында айқындалып, Салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс
тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өктем өкілеттіктері
қамтитын ая болып табылады, сондай – ақ ол экономикалық кеңістіктегі
мемлекеттің салық салу жүйесінің стратегиялық әлеуетін білдіреді.
Салық салу жүйесі мемлекеттік билік тармақтарының объективті –
субъективтік қызметтерін материалдық түсім көзімен қамтамасыз ететін
императивтік нысан болып табылады.
Дүниежүзілік салық салу практикасында әр түрлі салықтар атқаратын
рөлдерге қарай: англосаксондық модель; еуроконтинентальдық модель;
латынамерикалық модель; аралас модель сияқты базистік салық салу жүйесіне
бөлінген.
Англосаксондық салық салу жүйесі негізінен жеке тұлғалардан алынатын
тікелей салықтарға сүйенеді.
Еуроконтинентальдық салық салу жүйесі жанама салықтарға бағдарланған.
Латынамерикалық салық салу жүйесі көбінесе жанама салықтардың алынуын
көздейді.
Аралас салық салу жүйесі заңды тұлғалардан алынатын тікелей және
жанама салықтарға, жеке тұлғалардың салықтарына, сондай – ақ тек жанама
салықтарға, яғни мемлекеттің нақтылы даму кезеңіне орай құрылымдаған салық
жүйесіндегі салық түрлеріне байланысты жұмыс істейді.
Салық салу барысында туындайтын салықтық қатынастар негізінен
азаматтық – құқықтық қатынастары басым қоғам өмірінің экономикалық
ауқымында қалыптасады. Алайда кәсіпкерлік қызмет пен корпорациялық және
жеке меншік мәселелері салықтық құқық реттейтін объектілер қатарына мүлдем
жатпайды.
Дегенмен кәсіпкерлік қызметтің тиімділігі мемлекеттік бюджет кірісіне
түсетін салықтардың көрсеткіштеріне тікелей ықпалын тигізетіндіктен салық
орагндары бухгалтерлік баланс пен бухгалтерлік есепке алу мәлемттеріне
жүгінеді.
Бухгалтерлік есепке алу Қазақстан республикасының бухгалтерлік сепеке
алу және қаржылық есептеме туралы заң актілерімен, бухгалтерлік есепке алу
стандарттарымен, сондай – ақ ұйымдардың есепке алу саясатымен
регламенттелген, кәсіпкерлердің және ұйымдардың операицялары мен жағдайлары
жөніндегі ақпараттарды жинау, тіркеу және қорытындылау жүйесін көрсетеді.
Кәсіпкерлер мен ұйымдарға қатысты қаржылық сипаттағы барлық мәмілелер
мен жағдайлар осы аталған жүйеде Қазақстан валютасымен тіркеледі.
Бухгалетерлік есеп ақпараттарын пайдаланушылар қатарына нақтылы кәсіпкерлер
мен ұйымдардың өзі, олардың инвесторлары мен кредиторлары, мемлекеттің
экономикалық және статистикалық органдары, салық органдары және т.б.
жатады.
Бұл ретте ескеретін маңызды жәйт, салық органдары тарапынан салық салу
мақсатында жүргізілетін есепте – салық есебінде тиісті кәсіпорынның немесе
ұйымдардың бухгалтерлік есебінің кейбір мәліметтері ғана пайдаланылады.
Салықтық төлемнің соамысн есептеуге қатысты салық салу базасы қандай болсын
ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтеріндегі қаржылық нәтижелірен қарамастан
айқындалады.
Әйтсе де салық салу процесінің бухгалтерлік есеп деректерінің
негізінде жүргізілетінін білу қажет. Өйткені бухгалетрлік есеп мәліметтері
салық салу мән – жайларына бейімделінеді. Демек, салық салудың бухгалтерлік
есепте көрсетілетін кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесінде
бағдарланатынын жоққа шығаруға болмайды.
Салықтар экономикалық және әлеуметтік – сяаси қатынастарды Мемлекеттің
бюджет жүйесінің аса маңызды құраушы негізі мемлекеттің салықтық құқығының
көмегімен мәжбүрлеу арқылы алынатын міндетті төлемдер – салықтар, алымдар,
баждар, төлемақылар және т.б. яғни жинақтап айтқанда салықтық түсімдер
болып есептелінеді. Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің экономикалық – құқықтық маңызы олардың төленілуіне байланысты
туындайтын қаржылық -экономикалық және құқықтық қатынастарда, яғни салық
төлеушілердің мемлекетке салықтық төлемнің затын берулері кезінде салық
заңдарымен белгіленген салықтық құқықтық қатынасқа қатысушы мемлекет пен
салық төлеушілердің арасында туындайтын өзінің бойында жинақтаушы күрделі
әрі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық – құқықтық құбылысы болып
табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айрықша белгілермен ерекшеленеді.
Осы орайда салық:
- түсім көзі жалпы ұлттық табыстың белгіленген бөлігі болып табылатын
төлем;
- міндетті төлем;
- жекелей – эквивалентсіз төлем;
- қайтарылмайтын төлем;
- мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
- ұдайы төлем;
- мәжбүрлі төлем;
- заң жүзінде белгіленген төлем;
- құқыққа сай төлем;
- жүзеге асырылуы кезінде төленетін салық сомасының меншік нысанының
әрқашанда мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс табатын төлем;
- мөлшері алдын - ала айқындалған төлем;
- қатаң белгіленген мерзімде жүзеге асырылатын төлем;
- өте тұрақты салықтық міндеттемелер туындататын төлем;
- белгіленіп, бекітілуі кезінде нақты салық төлеушілердің төлем
қабілеттілігі есепке алынатын төлем;
- ақшаның төлем құралы ретіндегі функциясын көрсететін төлем;
- жүзеге асрылуы салық төлеушінің заңи жауапкершілік шараларымен қамтамасыз
етілетін төлем;
- тек құқықтық нысанда болатын төлем;
- бір жақты өктем тәртіппен мемлекет белгілеген төлем
- жүзеге асырылуы салық төлеушінің заңи міндеті болып табылатын төлем;
- жекелей айқындалатын төлем;
- материалдық – заттай төлем;
- әрдайым фискалдық нысанда болғандықтан салық әкімшілігін жүргізуге
қолайлы әмірлі сипаттағы төлем;
- мемлекет тарапынан заттандырылған объективті экономикалық категория, яғни
мемлекеттік қазынаны толықтыру мақсатында тиісті мемлекеттік билік тармағы
ұйымдастырып, құқықтық негіздеген ақша қаражаттарының арналы ағымы;
- әлеуметтік бағдарлы нарықтық экономиканың негізінде жасалынатын
демократиялық қоғамның өнімі;
- табыстарға салынуына байланысты тікелей, ал тұтынуға салынуына қарай
жанама болып бөлінетін төлем;
- салық төлеушінің экономикалық – қаржылық жай күйіне қатысты функция;
- реттеуші испаттағы экономикалық стимул және мемлекеттік бюджеттің
материалдық – заттай қаражаттарының көзі;
- қоғамдағы бөлу және қайта бөлу қатынастарын білдіретін экономикалық
категория;
- мемлекеттің салықтық құқығына сай мәжбүрлеп алына отырып, бюджет
жүйесінің мызғымас материалдық негізін құрайтын төлем;
- бірыңғай салық жүйесін білдіретін мемлекеттік деңгейдегі және жергілікті
салық салу жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті салық салу
жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті болып көрініс табатын
төлем болып саналады.
Сонымен салық мемлекет тарапынан біржақты шығарылған заңдардың
негізінде, сол заңдарда айқындалған нақтылы мөлшерде және қатаң белгіленген
мерзімдерде, Республикалық немесе жергілікті бюджет кірісінен қалыптастыру
мақсатында салықтық міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке
тұлғалардан жүйеленген әрі тұрақты түрде уәкілетті мемлекеттік органдар
алатын баламасыз, қайтарымсыз, ақшалай міндетті төлем болып табылады.
Салық салу процесінде нақтылы салық төлеуші орындауға тиіс салықтық
міндеттемелер салықтық заң актілерінде белгіленген әрбір салықтық құрамдас
бөліктерінің жиынтығы – салық элементтері арқылы айқындалады.
Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі мемлекет алдындағы міндетін
оның салықтық міндеттемелерінде нақтыландыратын, республикалық немесе
жергілікті бюджетке төленетін салықтық төлем сомасына байланысты салықтық
міндеттемені және оның орындалуын айқындайтын, сондай – ақ мемлекеттің
салық жүйесіндегі әрбір салықтық әлеуметтік – экономикалық және заңи мән –
жайларының тектік белгілерін, қолданылу тәртібін ашып көрсететін ҚР Салық
кодексінде белгіленген әрбір салықтың құрамдас бөліктерінің кешені – салық
элементтері болып есептелінеді.
Салық элементтері салықтық міндеттемелердің элементтерінде толық әрі
сапалы көрініс тапқан жағдайда салық жүйесінің фискалдық және реттеуші
қабілеті күшейе түседі.
1.2. ҚР салық жүйесінің экономикалық мәні атқаратын қызметі
Салықтар - өте көп қырлы, мемлекеттің даму кезеңдері өзгерген сайын
нақтыландырылатын, ұдайы жүзеге асырылатын міндетті ақшалай төлем болып
табылады.
Салықтардың функциялары экономикалық табиғаты мен заңи мән – жайына
қарай мемлекет кірісін бөлу және қайта бөлу құралы сипатында мемлекеттің
салықтық қызметінің негізгі бағыттарында пайдаланылатын салықтардың тек
өзіне тән экономикалық – құқықтық қасиеттері ретінде көрініс табады.
Экономиканың қазіргі даму мүмкіндіктерін есепке ала отырып
мемлекеттік қажеттіліктерге сай айқындалған салықтардың функиялары мемлекет
белгілеген бағыт бойынша іске асырылады.
Экономикалық категория ретінде салықтың функцияларына:
1) фискалдық функцияны;
2) бөлуші функцияны;
3) реттеуші функцияны;
4) бақылаушы функцияны;
5) жеңілдік беруші функцияны жатқызуға болады.
Салықтарды топтастыру олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын
белгілеуге септігін тигізеді, саны жағынан шамалы топтарға бөлу арқылы
олардың ғылыми зерделенілуін және практикада қолданылуын жеңілдетуді
көздейді.
Салықтарды топтастырудың кейбір негіздеріне:
1) алыну тәсілдері бойынша;
2) салық салу субъектілері бойынша;
3) салық салу объектілері бойынша;
4) кірісіне салықтық түсімдер есептелінетін бюджет деңгейі бойынша;
5) салықты енгізудің мақсат – бағдары бойынша;
6) салықтық түсімдерге деген салықтық құқықтарын пайдалану ауқымы
бойынша;
7) салықтық төлемдерді төлеу көздері бойынша сияқты принциптер жатады.
Мәселен, салық салу субъектілері бойынша: заңды тұлғалардан алынатын
салықтар; жеке тұлғалардан алынатын салықтар; салықтық түсімдерге деген
салықтық құқықтарын пайдалану деңгейі бойынша; өздеріне тұрақты берілген
салықтар; бөліктерге бөлу арқылы белгіленетін реттеуші салықтар болып
бөлінеді.
Салықтар мән – жайларына байланысты: тікелей және жанама салықтар;
тұрақты бекітілген және реттеуші салықтар; мемлекеттік деңгейдегі және
жергілікті аумақтардағы салықтар; жалпы және мақсатты салықтар; ұдайы
алынатын және біржолғы салықтар сияқты түрлері болады.
Қазақстан аумағында алынатын салықтардың түрлері:
1) корпорациялық табыс салығы;
2) жекелей табыс салығы;
3) қосылған құн салығы;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері;
6) әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік – құралдары салығы;
9) мүлік салығы жатады.
1.3. ҚР салық жүйесінің маңызы
Қазақстан Республикасының салық жүйесі мемлекеттік бюджетке төленетін
міндетті төлемдерді есептеуді және жинауды қамтамасыз етуге уәкілетті
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын айқындау жөнінде ұсыныстар
енгізугі; салық және басқа да міндетті төлемдерді әкімшіліктендіру
әдістемесін әзірлеу, сондай – ақ ақпараттық технологиялардың көмегімен
функционалды рәсімдерді жүзеге асыруды басқару мен бақылау әдістерін
жетілдіруге қатысады.
Тәуелсіз экономикасы дамыған ммелекетте салық жүйесінің алар орны
ерекше. Салық жүйесі ынтамақтастықтың экономикалық аспектілері бар
халықаралық шарттар мен келісімдердің жобалары бойынша ұсыныстар енгізеді.
Салық салу саласындағы заңнаманы қодану тәжірибесін талдау және
қорытындылау, сондай – ақ осы саладағы заңнаманы жетілдіру жөнінде
ұсыныстар енгізеді.
Қазақстан Республикасының заңнамалық кесімдерінде белгіленген
талаптарды сақтай отырып, салық міндеттемелерін орындауға байланысты салық
төлеушінің ақша құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарын есептерін, сметаларын,
ақшасының бар - жоғын, бағалы қағаздарын, есептемелерін, декларацияларын
және өзге де құжаттарын тексеруді жүргізеді.
Қазақстан Республикасындағы салық салу айқындылығы нақтылы салық
төлеушіге қатысты салықтық міндеттемелердің туындауының, орындалуының және
тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заң актілерінде белгілеу
мүмкіндігін білдіреді.
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесі өзінің құрылу және
жұмыс істеу негізіндегі экономикалық – құқықтық принциптерінде көзделген
әлеуметтік – экономикалық басылымдылықтарға орай салықтар мен басқа да
міндетті төлемдерді мемлекеттік бюджет шығысының әлеуметтік бағдарына
байланысты бөледі. Осындай мән – жайлар тұрғысынан салық жүйесіндегі іс –
қимылдарға қатысушылардың құқықтары мен мідеттері, орталықта және
жергілікті аумақтарда жүргізілетін салық әкімшілігінің негізгі бағыттары,
республикалық және жергілікті фискалдық мүдделерді нақтыландыруға қажетті
ақпараттар базасы, мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстарын
теңдестірудің кешенді принциптері айқындалады.
Салықтық құқық негізінде жүргізілетін мемлекеттік салық әкімшілігі
салық жүйесінің тактикалық және стратегиялық салықтық әлеуетін, мақсатты
әлеуметтік – экономикалық ұстанымдарды, ішкі және сыртқы салық саясатының
принциптерін, салықтық құықтық қатынастар жүйесін мемлекеттік басқаруды
ұйымдастыру процесін қамтиды.
Қазіргі заманғы Қазақстан республикасының салық жүйесін басқару
негізінде нарықтық түрлендірулерге айтарлықтай бейімделген мемлекеттік
салықтық жоспарлау, мемлекеттік салықтық реттеу және мемлекеттік салықтық
бақылау сияқты салық механизмінің элементтері жатады.
Салықтар қоғамдағы экономикалық қатынастардың аса қажетті буыны,
бюджет – қаржы жүйесінің маңызды құраушысы, әлеуметтік – саяси
қатынастардың басты элементі, мемлекеттік кірістің негізгі нысаны, жалпы
мемлекеттік қаржылардың элементі, қоғамдық өндіріске мемлекет тарапынан
экономикалық ықпал ету үшін пайдаланылатын механизм, мемлекеттік бюджет
кірісін қамтамасыз ететін тетік, экономиканы реттеу және ынталандыру
құралы, дербес экономикалық категория, мемлекеттік бюджет кірісі мен
корпоративтік және жеке меншік шаруашылық аялардағы қаржылық қатынастарға
тікелей қатысы бар объективті – субъективті қаржылық – экономикалық және
құқықтық қоғамдық құбылыс болып табылады.
Әлеуметтік – экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу барысында
қаржы – бюджет механизмі мен оның құрамдас бөлігі – салықтар пайдаланылады.
2 – бөлім. Макроэкономикадағы бюджет - салық саясатының алар орны мен
мәні
2.1. Бюджет салық саясаты мен мемлекеттік шығындар түсінігі
Мемлекеттік экономикаға әсер етуі салық салу құралдары
арқылы жүргізіледі. Мемлекеттік шығындар мемлекеттік бюджеттің
қардыларын пайдалану нәтижесінде мүмкін болады, ал салық
бюджетті қардымен қамтамасыз ететін бірден - бір құрал. Салық
төлемі (Т), мемлекеттік шығындар (G) және жоспарланған
инвестиция I - дің белгілі бір деңгейінде тепе - теңдік өнім
көлемі Y қалыптасқанын кейнс кресі көрсетеді.
Ресурстар жұмыспен толық қамтылмаған жағдайында да тепе
- теңдік жағдай қалыптаса береді. (Мұндай жағдай жиынтық
сұраныстың тиімсіз болуының салдарынан қалыптасуы мүмкін.)
Сондықтан да пайда болған үзілісті жою үшін, экономиканы
мемлекет тарапынан реттеу құралдары пайдаланылады. Олар
бюджетке төленетін салық төлемі мен мемлекеттік шығындар
көлемінің өзгеруі арқылы жүзеге асырылады.
Бюджет салық саясаты (қазыналық) - мемлекеттік бюджет
жағдайын, салық салуды және мемлекеттік шығындардың өзгерісін
реттеу мақсатында үкімет тарапынен жүргізілетін шаралар. Бұл
шаралар жұмыспен толық қамтылуды, төлем балансының тепе -
теңдігін және экономиканың өсуін қамтамасыз ету мақсатында
жүргізіледі.
Ынталандырушы бюджет - салық саясаты - бұл саясат қысқа
мерзімді кезеңде экономикадағы цикілдік құлдырауды жою
мақсатын қояды. Мұны жүзеге асыру үшін мемлекет шығындарды
өсіріп, салық мөлшерін төмендету арқылы немесе біріктірген,
құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады.
Ұзақ мерзімдік кезеңде салықты төмендету саясаты,
өндіріс факторларының ұсынысын кеңейтуге және экономикалық
әлеуеттің өсуіне алып келуі мүмкін. Мұндай мақсаттардың жүзеге
асыу кешенді салық реформасының жүргізілуіне байланысты болады.
Бұл шаралардың орындалуы Орталық банк жүргізетін тежеуші
ақша - несие саясатымен және мемлекеттік шығындардың құрылымын
оңтайландырумен байланысты.
Тежеуші бюджет - салық саясаты - экономикадағы циклдік өсуді
тежеу мақсатын көздейді. Бұл саясатты жүзеге асыру үшін,
мемлекеттік шығындар төмендеп, салық мөлшері жоғарылайды немесе
біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады. Қысқа
мерзімдік кезеңде бұл шаралардың нәтижесінде, өндірістің
құлдырауы және жұмыссыздық деңгейінің өсуі салдарынан болған
сұраныс инфляциясын төмендетуге мүмкіндік береді.
Ұзақ мерзімдік кезеңде өспелі салық сынасы жиынтық
ұсыныстың төмендеуіне және құлдыраушылық механизмін ашуға
негіз болуы мүмкін. Бұл құбылыс әсіресе төмендегі жағдайларда
кездеседі: мемлекеттік шығындардың азаюы бюджеттің барлық
баптарында пропорционалды қысқарып, инфрақұрылымына мемлекеттік
инвестиция берілуінде басымдылық болмаса.
Мемлекеттік шығындарды тиімсіз басқарумен қатар ұзақ
уақытқа созылған құлдыраушылық экономикалық әлеуеттің бұзылуына
әсерін тигізеді. Мұндай жағдай экономиканың өтпелі кезеңінде
жиі кездеседі.
Қысқа мерзімдік кезеңде салық - бюджет саясаты баланстық
бюджеттің, салықтың және мемлекеттік шығындардың мультипликаторы
әсерімен байланысты болады.
Мемлекеттік шығындардың өзгерісін көру үшін кейнс кресін
пайдаланамыз. Мемлекеттік шығындар жиынтық шығындардың құрауышы
болып табылады, олардың өсуі жоспарланған шығындарды да
өсіреді. Егер мемлекеттік шығындар өссе, онда жоспарланған
шығындар қисығы оңға қарай сол мәнге жылжиды. Ал тепе -
теңдік өнім көлемі У1 – ден У2 – ге өседі, демек Δ Y = Δ Gx mg.
mg - мемлекеттік шығындар 1 теңгеге көбейткенде пайда мөлшері
қаншаға өседі деген сұраққа жауап береді. Мемлекеттік шығындар Δ
G – ға өскенде мультипликаторлық үрдіс басталады және табысты сол
мәнге өсіреді, ол тұтынуды (b + Δ G) шамасына өсіреді. Тұтыну
көлемінің мұндай өсуі табыс пен шығын көлемін тағы да өсіреді.
Ол тұтынуды (b + Δ G) шамасына өсіреді.
Жиынтық әсер төмендегідей:
Шығынның алғашқы өзгерісі - Δ G;
Тұтынудың алғашқы өзгерісі - b + Δ G;
Тұтынудың екінші өзгерісі - b2 + Δ G;
Δ Y = Δ G (1 + b + b2 + ...)
Δ Y Δ G = 1 1 – b қатынасы мемлекеттік мультипликатор деп
аталады. Кейде бұл үлгіні кейнс мультипликаторы деп те атайды.
Мемлекеттік шығындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz