Коммерциялық банктердің табыстары мен шығыстары: басқару қағидалары және әдістері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 6
1 Әдебиеттерге шолу 9
2 Зерттеу әдіснамасы 11
3 «Цеснабанк» АҚ табыстары мен шығыстарын талдау 14
3.1 Банктің қызметіне сипаттама және банк қызметіне қаржылық талдау 14
3.2 Банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау 17
3.3 «Цеснабанк» АҚ банк операцияларының табыстылығын басқа банктермен салыстырмалы талдау 21
3.4 Алынған нәтижелерді қорытындылау (интерпретациясы) 23
4 Банктердің кірісі мен шығысын басқаруды жетілдіру бағыттары 25
4.1 Коммерциялық банктер кірістерін арттыру тұрғысындағы пайыздық және тарифтік саясаттарын оңтайландыру мәселелері 25
4.2 Банктік операциялар шығындарын басқаруды модернизациялау 27
Қорытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Қосымшалар 34
Кіріспе 6
1 Әдебиеттерге шолу 9
2 Зерттеу әдіснамасы 11
3 «Цеснабанк» АҚ табыстары мен шығыстарын талдау 14
3.1 Банктің қызметіне сипаттама және банк қызметіне қаржылық талдау 14
3.2 Банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау 17
3.3 «Цеснабанк» АҚ банк операцияларының табыстылығын басқа банктермен салыстырмалы талдау 21
3.4 Алынған нәтижелерді қорытындылау (интерпретациясы) 23
4 Банктердің кірісі мен шығысын басқаруды жетілдіру бағыттары 25
4.1 Коммерциялық банктер кірістерін арттыру тұрғысындағы пайыздық және тарифтік саясаттарын оңтайландыру мәселелері 25
4.2 Банктік операциялар шығындарын басқаруды модернизациялау 27
Қорытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Қосымшалар 34
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде, филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен, банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс – активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес; дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде, филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен, банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс – активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес; дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Панова Г.О. Маркетинг в банке. АО «Тарнекс», ЦММС «Писпайп», 2013 г. – 99.
2. Экономический анализ деятельности коммерческого банка: учебник/ Л. Г. Батракова. - 452 с.
3. Банк және Банк ісі: оқулығы, Копытова А.И. / Томск : Изд-во ТГПУ, 2009. - 248 с.
4. Голубев А.А., Абакумова А.В., Мишура Л.Г. Банковское и страховое дело СПб.: СПб ГУИТМО, 2006. - 93с.
5. Банк ісі: оқулық/ Мақыш С.Б. - Алматы: Жеті Жарғы, 2009. – 552бет.
6. П.С.Роуз Банковской менеджмент/Москва, 1997. – 743с.
7. Н.Д.Эриашвили. Банковское право, Москва:Закон и право. – 2005. – 219с.
8. Деятельность коммерческих банков: учебное пособие/Под ред.проф., д.э.н.А.В.Калтырина.-Ростов на Дону: «Феникс», 2004. – 418 c.
9. Банковское дело: Учебник. Лаврушин О. И. – М.: Финансы и статистика, 2003. – 672 бет
10. Мақыш С. Ғаламдық қаржы дағдарысының банк саласына әсері//Ақиқат. Ұлттық қоғамдық-саяси журнал. – 2013. - №1.
11. «Цеснабанк» АҚ-ның жылдық қаржылық есебі (2013-2014ж.)
12. «ҚР Ұлттық Банкі туралы» ҚР заңы 1995 ж. 30 наурыз
13. «ҚР банктер және банк қызметі туралы» ҚР заңы 1995 ж. 31 тамыз
14. Коммерциялық банктердің операциялары: оқулық/ Мақыш С.Б.- Алматы: ИздатМаркет, 2004. – 272 бет
1. Панова Г.О. Маркетинг в банке. АО «Тарнекс», ЦММС «Писпайп», 2013 г. – 99.
2. Экономический анализ деятельности коммерческого банка: учебник/ Л. Г. Батракова. - 452 с.
3. Банк және Банк ісі: оқулығы, Копытова А.И. / Томск : Изд-во ТГПУ, 2009. - 248 с.
4. Голубев А.А., Абакумова А.В., Мишура Л.Г. Банковское и страховое дело СПб.: СПб ГУИТМО, 2006. - 93с.
5. Банк ісі: оқулық/ Мақыш С.Б. - Алматы: Жеті Жарғы, 2009. – 552бет.
6. П.С.Роуз Банковской менеджмент/Москва, 1997. – 743с.
7. Н.Д.Эриашвили. Банковское право, Москва:Закон и право. – 2005. – 219с.
8. Деятельность коммерческих банков: учебное пособие/Под ред.проф., д.э.н.А.В.Калтырина.-Ростов на Дону: «Феникс», 2004. – 418 c.
9. Банковское дело: Учебник. Лаврушин О. И. – М.: Финансы и статистика, 2003. – 672 бет
10. Мақыш С. Ғаламдық қаржы дағдарысының банк саласына әсері//Ақиқат. Ұлттық қоғамдық-саяси журнал. – 2013. - №1.
11. «Цеснабанк» АҚ-ның жылдық қаржылық есебі (2013-2014ж.)
12. «ҚР Ұлттық Банкі туралы» ҚР заңы 1995 ж. 30 наурыз
13. «ҚР банктер және банк қызметі туралы» ҚР заңы 1995 ж. 31 тамыз
14. Коммерциялық банктердің операциялары: оқулық/ Мақыш С.Б.- Алматы: ИздатМаркет, 2004. – 272 бет
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде, филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен, банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс - активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес; дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде, филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен, банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс - активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес; дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
Банк ісі теориясында басқарудың жекелеген санаты ретіндегі шығындар мен кірістерді қосымша мамандандырылған зерттеу үшін кең перспективалары бар. Кірістер мен шығындардың қалыптасуы мәселелері банкті стратегиялық және жедел басқару мәселелерін, жоспарлау және бюджеттеу, банк кірістері мен шығыстарын басқару мәселелерін қарастыру кезінде қозғалады. Айта кеткен жөн, шетелдік ғалымдар П.С. Роуз, П. Фалетти, Д. МакНотон,К.Дж. Барлтроп, Т. Бэррел, М. Хиггинс, Г. Вэйнс өз еңбектерінде жоспарлау процестерін, қаржылық есептілікті ұйымдастыру, банк қызметін бағалау жүйесін, басқарушылық есепті зерттеу барысында жанама түрде банк кірістері мен шығыстарын талдауға, жоспарлауға көңіл бөлген.
Сонымен бірге, банктік кірістер мен шығындарға байланысты мәселелерді зерттеу ресейлік ғалымдар Г.Н. Белоглазова, Л.Г. Батракова, Н.И. Валенцева, О.В. Гончарук, О.В. Грядова, С.А. Котляров, Л.П. Кроливецко, О.И. Лаврушин, И.В.Ларионова, И.Д. Мамонова, Ю.С. Масленченков, М.А. Поморина, Г.С. Панова, Т.С. Новашина, отандық ғалымдар С.Б. Мақыш, А.Ә. Ілиясов, Д. Бохаев еңбектерінде жақсы зерттелген кірістер мен шығыстардың қалыптасу мәселелері, банк қаржыларын басқару тұрғысындағы зерттеулерге әдістемелік тұрғыда негізделеді.
Зерттеу объектісі болып Цеснабанк акционерлік қоғамы болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде банк ісі, банктік қаржылық менеджмент, бизнес-жоспарлау теориялары бойынша жетекші отандық және шетел зерттеушілерінің іргелі және қолданбалы ғылыми жұмыстары және Цеснабанк АҚ жылдық қаржылық есебі қолданылған.
Зерттеудің ақпараттық және статистикалық базасы. Зерттеудің статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, Цеснабанк акционерлік қоғамының жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ банк кірістері мен шығындары жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты коммерциялық банктердің табысы мен шығыстарының басқару қағидаларымен әдістерін теориялық тұрғыда зерттеу, және нақты банк мысалында кірістер мен шығыстарды талдау жасау негізінде банк кірістері арттыру мен шығындарын басқаруды модернизациялау тұрғысында ұсыныстар жасау болып табылады.
Анықталған мақсатқа сәйкес дипломдық жұмыста келесі міндеттер қойылған және орындалған:
oo коммерциялық банктің табыстары мен шығыстарын бағалау әдістері;
oo нақты банк мысалында банктің қызмет ету негіздері және банк қызметін қаржылық талдау;
oo нақты банк мысалында банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау;
oo нақты банк мысалында банк операцияларының табыстылығын басқа банктермен салыстрмалы талдау;
oo банк кірістерін арттыру тұрғысындағы банктердің пайыздық және тарифтік саясаттарының оңтайлы шешімдерін ұсыну;
oo банк шығындарын басқару тұрғысында басқаруды модернизациялау бағыттарын анықтау.
Дипломдық жұмыс құрылымы 4 бөлімнен құрастырылған:
1. Бірінші бөлімде банктік кірістер мен шығындарға байланысты отандық, ресейлік және шетелдік ғалымдардың зерттеу мәселелері қарастырылған.
2. Екінші бөлімде коммерциялық банктің табыстары мен шығындарын бағалау әдістерінің салыстырмалы көрсеткіштері, әр-түрлі операциялардың табыстылығының салыстырмалы талдауының айырмашылықтары көрсетілген.
3. Үшінші бөлімде Цеснабанк АҚ ның табыстары мен шығыстарын талдау барысындағы, банк қызметіне сипаттама, қаржылық талдау, бакнтік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау, алынған нәтижелерді қорытындылауы байқалады.
4. Төртінші бөлімде банктердің кірісі мен шығысын басқаруды жетілдіру бағыттары ұсынылған.
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Кірістер мен шығындардың қалыптасуы мәселелері банкті стратегиялық және жедел басқару мәселелерін, жоспарлау және бюджеттеу, банк кірістері мен шығыстарын басқару мәселелерін қарастыру кезінде қозғалады. Айта кеткен жөн, шетелдік ғалымдар П.С. Роуз, П. Фалетти, Д. МакНотон,К.Дж. Барлтроп, Т. Бэррел, М. Хиггинс, Г. Вэйнс өз еңбектерінде жоспарлау процестерін, қаржылық есептілікті ұйымдастыру, банк қызметін бағалау жүйесін, басқарушылық есепті зерттеу барысында жанама түрде банк кірістері мен шығыстарын талдауға, жоспарлауға көңіл бөлген.
Сонымен бірге, банктік кірістер мен шығындарға байланысты мәселелерді зерттеу ресейлік ғалымдар Г.Н. Белоглазова, Л.Г. Батракова, Н.И. Валенцева, О.В. Гончарук, О.В. Грядова, С.А. Котляров, Л.П. Кроливецко, О.И. Лаврушин, И.В.Ларионова, И.Д. Мамонова, Ю.С. Масленченков, М.А. Поморина, Г.С. Панова, Т.С. Новашина, отандық ғалымдар С.Б. Мақыш, А.Ә. Ілиясов, Д. Бохаев еңбектерінде жақсы зерттелген кірістер мен шығыстардың қалыптасу мәселелері, банк қаржыларын басқару тұрғысындағы зерттеулерге әдістемелік тұрғыда негізделеді.
Г. О. Панова қалыптастырған банк табыстарын талдау әдістемесінде біріншіден, белгілі бір кезең аралығында алынған банктің табыстарының жалпы сомасын анықтау керек. содан кейін, оларды банк операцияларының әртүрлі түрлерін өткізгеннен алынған табыстар түрлеріне бөлу керек.
Шығындардың құрылымдық талдауы динамикасы мен өсу себептері ерекше мұқият талдауға жататын асырылады. Сонымен қатар, құрылымдық талдау шығындарды сапалы талдау үшін жүзеге асырылады. Панова Г. С. әдістемесінде көрсетілгендей шығындар пайыздық және пайыздық емес, сонымен қатар, тұрақты және тұрақсыз, операционды және басқа да болып бөлінеді. Бұндай топтау шығындар өсуінің негізгі факторларын анықтау және олардың төмендеуіне әсер ету үшін қажет [1, 23б.].
Батракова Л. Г. Ұсынған табыстарды талдау әдістемеде банк табыстарының дәстүрлі сыныпталуын қарастырады, автор пікірінше активтердің (банк табыстарын) табыстылық тұрғысынан топтау табыс әкелетін және табыс әкелмейтін активтерді анықтауға мүмкіндік береді.
Шығындардың құрылымдық талдауы динамикасы мен өсу себептері ерекше мұқият талдауға жататын асырылады. Сонымен қатар, құрылымдық талдау шығындарды сапалы талдау үшін жүзеге асырылады. Панова Г. С. әдістемесінде көрсетілгендей шығындар пайыздық және пайыздық емес, сонымен қатар, тұрақты және тұрақсыз, операционды және басқа да болып бөлінеді. Бұндай топтау шығындар өсуінің негізгі факторларын анықтау және олардың төмендеуіне әсер ету үшін қажет.
Л. Г. Батракова пікірінше активтердің (банк табыстарын) табыстылық тұрғысынан топтау табыс әкелетін және табыс әкелмейтін активтерді анықтауға мүмкіндік береді. Банкқа табыс әкелетін активтерге: қысқа мерзімді (ақысыз несиелерді санамағанда) және ұзақ мерзімді қарыздар, басқа банктерге берілетін несиелер, құнды қағаздар, пайлар, акциялар, факторинг бойынша қарыз, шаруашылық қызметтеріне қатысу үшін кәсіпорындармен аударыған қаражаттар. Жиынтық активтердегі табыс әкелетін активтердің оптималды деңгейі 85% деп саналады. Ал динамикада бұл қатынас өсуге тиісті екенін айта кеткен жөн [2, 245 б.].
Ресейлік автор Копытова А.И. өзінің Банк және Банк ісі оқулығында,
бизнестің алуан турленуі коммерциялық банктің табыстылығының көзі болып табылады деп сипаттаған. Сонымен қатар автор банктің табысын қалыптастыруына байланысты екі топқа бөлген, ол активті және пассивті операциялардан табыс [3, 96 б.].
Голубев А.А., Абакумова А.В., Мишура Л.Г. Банктік және сақтандыру ісі оқулығында, коммерциялық банктің активті операциялары деп банктің меншікті және тартылган құралдармен байланысты операцияларды қарастырған [4, 24 б.].
Мақыш С.Б. өзінің Банк ісі еңбегінде банктің табысы мен шығысы туралы былай айтып кеткен: Банк табысы - тəуекел тұсында жəне банк балансының өтімділігін қамтамасыз ете отырып, банк пайдасын арттыруды білдіреді. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне несие бизнесі, дисконттық бизнес, сақтау бизнесі, банктік кепіл-хат беру қызметі, бағалы қағаздармен жасалатын бизнес, салымдар қабылдау жəне клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі, басқа банктермен корреспонденттік қатынасқа негізделген бизнес, дəстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі сияқты банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады деген. Сонымен қатар, автор банктің шығысына келгенде, пайыздық шығысқа тоқталып кеткен. Ол туралы автор Пайыздық шығыстар клиенттердің талап ету жəне мерзімді депозиттері, басқа банктердің депозиттері бойынша, басқа да банктерден сатып алынған несиелік ресурстар үшін, сондай-ақ шығарған бағалы қағаздары бойынша төленген пайыздардан құралады.Пайызсыз шығыстарға жал банктің операциондық шығыстары мен басқару аппаратын ұстау шығындары жатады деп айтқан [5, 216б.].
Американдық Роуз П.С. өзінің Банковский менеджмент еңбегінде банктің табысы туралы Банктің табысы бұл банктің нәтижелігінің ең негізгі көрсеткіші деген [6, 514б.].
Эриашвили Н.Д. өзінің Банковское право атты кітабында банктің табысын бөлуін қарастырған. Ол туралы автор: Банк өзінің таза табысын бөлуде толық шаруашылық дербестікке ие. Оның баланстық және таза пайдасы заңға сәйкесінше анықталады. Баланстық табыстан салық, міндетті төлемдер, шаруашылық шығындар төленеді. Ал таза табыс банктің өз еркіндігінде қалады деген[7, 179б.].
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСНАМАСЫ
Қарыздар бойынша пайыз мөлшерлемелерінде банкпен берілген әрбір қарыздың өзгешелігімен қоса,қарыздық капитал нарығындағы қарызға деген сұраныс пен ұсыныс қатынасы көрініс табады. Қарыздар бойынша пайыз мөлшерлемесінің деңгейіне осы қарызға тән тәуекел дәрежесі, оның көлемі, мерзімі және өтеу тәсілі әсер етеді. Сонымен қатар, пайыз мөлшерлемесі банктер мен басқа да құралдар қайнар көздерінің арасындағы бәсекелестік деңгейіне, сонымен қатар, заңмен белгіленген пайыз мөлшерлемесінің ең жоғары көлеміне және қарыз алушылар мен банктердің экономикалық дамудың болашағын бағалауына байланысты болады [8, 216 б.].
Банктің пайыздық табыстарын талдау үшін берілетін қарыздарды сыныптау орынды болады, мысалы, қарыз алушылар топтарына байланысты:
Банктің пайыздық табыстарын талдау кезінде тұтас несиелік операциялардың және әрбір жеке несие тобының табыстылығының орташа деңгейін бағалауға мүмкіндік беретін салыстырмалы көрсеткіштер пайдаланылады. Ондай көрсеткіштерге мыналар жатады:
oo жалпы пайыздық табыстардың барлық қарыздық шоттар бойынша орташа қалдықтарға қатынсы;
oo қысқа мерзімді қарыздар бойынша алынған пайыздар мен қысқа мерзімді қарыздар бойынша орташа қалдықтар қатынасы;
oo ұзақ мерзімді қарыздар бойынша алынған пайыздар мен ұзақ мерзімді қарыздар бойынша орташа қалдық қатынасы;
oo қарыздардың жеке топтары бойынша алынған пайыздар мен зерттеліп жатқан топ бойынша орташа қалдықтың қатынасы [9, 174б.].
Бұл көрсеткіштердің динамикасы қандай қарыздық операциялар бойынша пайыздық табыстар өсетінін бағалауға мүмкіндік береді.
Пайыздық емес пайыздарды талдау банк табыстар алудық несиелік емес қайнар көздерін қаншалықты белсенді қолданылатынын анықтауға мүмкін береді. Ол үшін оларды динамикада және операциялар түрлері бойынша талдайды.
Әдетте табыстылық позициясы өткен кезең ішінде жасалған шығындар мен алынған табыстардан тұрады. Алынған нәтижелер банктің табыстылығын талдау үшін қолданылады және болашақтағы белгілі бір операцияларды мақсатқа лайықтыжүзеге асыру бойынша қажетті шешім қабылданады. Сонымен қатар, операциялардың жеке түрлеріне байланысты банк саястына өзгерістерді енгізу мүмкіндігі қарастырылады. Сонымен бірге, табыстылық позициясы жасалған шарттардан күтілетін нәтижелер бойынша құрастырылады және ол күтілетін пайда көлемін бағалауға мүмкіндік береді. Бұндай көзқарас банктің жеке операцияларының табыстылық деңгейін олардың жалпы көлемінің қатынасы бойынш талдау жасауға және қажет болса банк қызметіне түзетулер енгізуге мүмкіндік береді [10, 18б.].
Дипломдық жұмысты жазу барысында, активтер тиімділігің көрсеткіші төмендегі формуламен анықталады:
ROA = (таза пайда)(активтің орташа бағасы) x 100%, (1)
Сонымен қатар, меншікті капитал тиімділігінің коэффициенті мына формуламен анықталады:
ROE = (таза пайда)(акционерлік капитал) x100%, (2)
Тұрақты табыстар - бұл ұзақ уақыт аралығында тұрақты болып қала беретін болашағы жеңіл болжамдалатын табыстар. Тұрақтылық негізгі қызметтен алынатын табыстарға тән болады. Тұрақтылық жоқ болуы бизнестің тәуекелділігін көрсетеді. Табыстардағы тұрақсыздық жоғары болған сайын табыстар сапасы төмен болады. Табыстардың тұрақтылығын анықтау үшін есептік көрсеткіштердің қатары қолданылады: табыстардағы орта квадраттық ауытқуы, оның төмен мәні табыстардың жоғары сапасын көрсетеді; түр коэффициенті, оның жоғары деңгейі жоғары тәуекелділікті көрсетеді; табыстар тұрақсыздығы және формуламен анықталатын табыстардың тұрақсыздық индексі:
I=a(y - yt)2n, (3)
Мұндағы:
Yt - аналитикалық тегістеу әдісі көмегімен есептеледі: yt=a+bt,;
а - валюта бағамының өзгерісі нәтижесінде пайда болған бөгеу;
b - өзгеріс мөлшері;
t - уақыт кезеңі.
Тұрақсыздық индексі нақты және мүмкін табыстар арсындағы вариацияны көрсетеді. Индекстердің жоғары мәні табыстардың төмен сапасын білдіретінін ескеру қажет.
Бұл әдістеменің авторы банк шығындарын анықтаудың екі жолын көрсетеді:
1) барлық шығындар = Пайыздық шығындар + Пайыздық емес шығындар;
2) барлық шығындар = Операционды шығындар + Банк қызметін қамсыздандыру бойынша шығындар + Басқа да шығындар.
Банк шығындарын талдау кезінде жалпы сомадағы шығындардың әрбір жеке тобының орны мен рөлін анықтайды.
Сонымен қатар, банктің таза табысын анықтау барысында мына формуламен анықталады:
Таза табыс = Жалпы барлық шығыс - Жалпы барлық табыс, (4)
Банк өнімдерінің өзіндік құны банк қызметінің белсенділік көрсеткіші болып табылады. Оны есептеу банк мүмкіншіліктерін анықтау үшін қажет. Банктің активті операцияларының өзіндік құны бір клиентке қызмет көрсету үшін өткен шығындардың орташа сомасымен сипатталуы мүмкін.
Қорытынды жасай отырып, банктің жиынтық шығындардың төмендеуіне төмендегілер әсер ететінін айта кеткен жөн.
oo ресурстық базаның құрылымын оптимизациялау;
oo пайыздық емес шығындарды төмендету.
Сонымен, банктің белгілі бір кезеңде пайдалылық өсімшесінің қарқынын теңестіруге немесе оны тұрақты деңгейде ұстауға мүмкіндік беретін жеткілікті бос ақша қаражаттарының бар болуы банктің қаржылық жағдайын басқаруының оң нәтижесі болып табылады.
3 ЦЕСНАБАНК АҚ ТАБЫСТАРЫ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ
0.1 Банктің қызметіне сипаттама және банк қызметіне қаржылық талдау
Цеснабанк ЖАҚ 1992 жылдың 17 қантарында ҚР заңына сәйкес жабық акционерлік қоғамы ретінде құрылды. Ал 1997 жылы 6 ақпанда ашық түрдегі Цеснабанк Акционерлік Қоғамы болып қайта тіркеуден өтті.
ЦеснабанкАҚ 2014 жылдың қорытындысы бойынша активтерінің мөлшері бойынша 4-орынға көтеріліп, алдын ала жиналған мәліметтерге сәйкес жүйені құруға негіз болады деп танылуы мүмкін әлеуетті банктер тізіміне кірді. Цеснабанктің жүйедегі маңыздылығының артуына байланысты Standard & Poor's халықаралық рейтингісінің В+ деңгейіне дейін көтерілді және ұлттық шкала бойынша kzBBB деңгейіне дейін көтерілді. Жарғылық капиталдың 20,4 млрд. теңгеге ұлғайды. Ernst & Young Компаниясының тәуекелдіктерді басқару жүйесі және ішкі бақылауды жетілдіру үшін консалтингіні өткізу жөніндегі жобаны ұйымдастырды.
Euromoney журналы Цеснабанкті Euromoney Awards for Excellence байқауының шеңберінде қатарынан екі жыл (2013ж.-2014ж.) "Қазақстанның Ең үздік банкі" деп таныды. Цеснабанк World Finance британ журналының жыл сайынғы жобасы әлемнің 100 жетекші компаниясы мен лидері тізіміне еніп, "2012 жылғы Қазақстанның Ең үздік коммерциялық банкі" атанды [11] .
1 кесте
ҚР екінші деңгейдегі банктерінің 01.01.2015 ж. жағдай бойынша активтер рейтингі
01.01.2015 ж.
Активтер,млрд.теңге
Жыл басынан өзгеруі, %
1 Казкоммерцбанкі
2 869
14,7
2 Халық банкі
2634
7.9
3 БТА банкі
1452
-4.1
4 ЦЕСНАБАНК
1317
42.6
5 Жинақ банкі
1284
23.9
6 ЦентрКредит банкі
1101
2.6
7 Kaspi Bank
991
16.5
... .
...
...
ЕДБ бойынша барлығы
18 239
18,0
Ескерту - ҚР ҰБ есібінің мәліметтері бойынша
Цеснабанк АҚ активтерінің мөлшері бойынша ҚР банктерінің бірінші ондығына кіреді және 01.01.2015 ж. жағдай бойынша рейтингідегі 4 - орынға ие. Активтері, несие қоржыны және депозиттер бойынша нарықтағы үлесінің тұрақты өсімі кесте 1 - ге сәйкес көрсетілген [11].
Цеснабанк АҚ бас офисі біздің республикамыздың астанасында орналасқан еліміздегі жалғыз коммерциялық банк болып табылады. Қазіргі кезде Цеснабанк АҚ активінің көлемі 209 млрд. теңге, немесе 1,4 млрд. доллар болып еліміз бойынша банктер арасында алдыңғы ондыққа кіреді.
Банк заманауи банктік технологиялар және құрылғылармен жабдықталған, шамамен 2936 білікті маман тұтынушыларға сапалы қызмет көрсетеді.
2011 жылы Банк қосымша 5,7 млрд. теңге сомасына жай акция орналастырды, бұнымен 30 млрд. теңге мөлшерінде жарияланған акциялардың толық көлемі орналастырылды.
2012 жылғы 12 қаңтарда Акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен акциялардың жалпы санын 30 млн. данадан 80 млн. данаға дейін ұлғайту шешімі қабылданды.
.
Сурет 1 - Цеснабанк АҚ жарғылық капиталы, млрд.теңге
Ескерту - Цеснабанк АҚ-ның 2007-2014 жж. қаржылық есебімен құрылған
Жоғарыда көрсетілген 1 суретте, Цеснабанк АҚ жарғылық капиталы 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 5,0 млрд. теңгеге ұлғайса, 2013 жылы банк жарғылық капиталын 6,3 млрд ұлғайтты. Ал 2014 жылы банк жарғылық капиталын 61,7 теңгеге толықтырды.
Сенімді әрі тұрақты қаржы мекемесінің атақты беделін банктің Қазақстандағы тұтынушылары ғана емес, шетелдегі серіктестері де мойындады. Қаржыландыру қорын әртараптандыруға бағытталған банктің стратегиясына сәйкес 2006 жылы банк капиталдың халықаралық нарығына қаржыны белсенді жұмылдыра бастады. 2006 жылдың мамырында сомасы 22 млн. АҚШ долларының бірлестірілген дебюттік несиесін жұмылдыруды жүзеге асырды. Осы жылдың желтоқсанында сомасы 50 млн. АҚШ долларының бірлескен екінші несиесін жұмылдырды. Екі жағдайда да несиенің алғашқы сомасы шетел инвесторларының жағынан сұраныстың көптігіне байланысты жоғарылатылды. 2007 жылғы шілдеде сомасы 54 млн. АҚШ долларының бірлестірілген үшінші несиесі жұмылдырылды.
Банктің тиімділігіне талдау жасасақ, активтердің пайдалылығы банкактивтерінің пайда әкелу қабілетін, сондай-ақ банктіңөз активтері мен пассивтерін басқарутиімділігін сипаттайды. 01.01.2015 ж. жағдай бойынша Банктің ROA 1,34%құрады. Оны 2 суретке сәйкес қарастырса болады.
Сурет 2 - ROA активтер тиімділігінің коэффициенті
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2012 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәлімет
Формула (1) бойынша есептегенде:
ROA 01.01.2012ж. = 42677 3414218 x 100% =1.25%
ROA 01.01.2013ж.= 8841 425048 x 100% =2.08%
ROA 01.01.2014ж.= 10288 487582 x 100% =2.11%
ROA 01.01.2015ж. = 10409 776791 x 100% =1.34%
Жоғарыда көрсетілген 2-суретті талдау барысында, активтер тиімділігінің коэффициенті 2013 жылы 2012 жылға қарағанда 2.08%-ға өсті, ал 2014 жылы 2.11%-ға өскенің байқаймыз.
.
Сурет 3 - ROE меншікті капитал тиімділігінің коэффициенті
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2012 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәлімет
Әлемдік тәжірибеде капиталға пайда нормасы (ROE) банк қызметі тиімділігінің негізгі көрсеткіші болып табылады.01.01.2015 ж. жағдай бойынша Банктің ROE 16,86 %құрады. Оны 3 суреттен байқауға болады.
Формула (2) бойынша есептегенде:
ROE 2012 = 42677728 27480830 x 100% = 15.53%
ROE 2013 = 8841390 32409788 x100% = 27.28%
ROE 2014 = 10288238 38634015 x100% = 26.63%
ROE 2015 = 10409335 61739830 x100% = 16.68%
Сурет 3-те көрсетілгендей, меншікті капиталдың тиімділік коэффициенті жоғарыда көрсетілген формуламен есептегенде 2013 жылы 2012 жылға қарағанда 27,28% өзгеріп, 2014 жылы 26,63%-ға төмендеді.
Яғни, банктің қаржылық жағдайы оң нәтиже көрсетуде. Банк қаржылық көрсеткіштер бойынша барлық норманы орындады. Қаржылық қызметінің нәтижесінде тұрақты пайда көруде.
0.2 Банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау
Банктің негізгі қызметі Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі 2002 жыл 27 қыркүйекте берген №74 лицензиясы банк заңнамасымен бекітілген ұлттық және шетел валютасында банктік операциялар жүргізу болып табылады [12]. Олар:
oo заңды тұлғалардан депозит қабылдау, банктік шот ашу және оны жүргізу;
oo жеке тұлғалардан депозит қабылдау, банктік шот ашу және оны жүргізу;
oo банк операцияларының бөлек түрлерін жүргізетін банктер мен ұйымдарға корреспонденттік шот ашу және оны жүргізу;
oo кассалық операциялар жүргізу: қабылдау, беру, қайта есептеу, айырбастау, банкноталар мен монеталарды сақтау;
oo аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың талабы бойынша аударым жасау;
oo есеп жүргізу: заңды және жеке тұлғалардың вексель және басқа да борышты міндеттемелері есебін жүргізу;
oo несие операциялары: ақылы, мерзімді және қайтарымды негізде ақшалай түрде несиелер ұсыну;
oo заңды және жеке тұлғалардың банктік шоттары бойынша есеп-айырысу талаптарын орындау;
oo сейфтік операциялар: тұтынушылардың құжат түрінде шығарылған бағалы қағаздарын, құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша қызмет көрсету, сонымен бірге сейфтік жәшіктер мен шкафтарды жалға беру;
oo ломбардтық операциялар: тезөтімді бағалы қағаздар мен жылжымалы мүлікті кепілдікке ала отырып қысқамерзімді несие ұсыну;
oo төлем карточкаларын шығару;
oo банкнота, монета мен құндылықтарды инкассациялау және жеткізіп беру;
oo шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру және т.б.
2 кесте
ЦеснабанкАҚ 2013 - 2015 ж. табыстары, мың теңге
Табыстардың түрі
31.01.2015 ж.
31.01.2014ж.
31.01.2013ж.
Ауытқуы,%
Пайыздық табыстар
10 468 234
7 786 969
5 438 670
34,4
Комиссиондық табыстар
601 703
631 492
596 209
-4
Әділ құнымен бағаланып, өзгерісі кезең бойынша табыс немесе залал құрамында көрінетін қаржылық құралдар операцияларынан таза табыс залал
29 043
365
49 207
7856
Шетелдік валюта операциясынан табыс
641 873
349 181
182 309
84
Басқа операциондық табыс
327 940
355 646
172 551
-8
Басқа табыстар
1 181
6 100
39 449
-80
Жалпы барлық табыстар
12 069 974
9 129 753
6 478 395
32
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәлімет
Жоғарыда көрсетілген кестеге сай, ЦеснабанкАҚ пайыздық табыстар 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 2 681 265 теңгеге, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2 348 299 көтерілсе, комиссиондық табыстар 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 56 549 теңгеге керісінше тускен, ал 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 35 283 теңгеге көтерілген. Әділ құнымен бағаланып, өзгерісі кезең бойынша табыс немесе залал құрамында көрінетін қаржылық құралдар операцияларынан таза табыс 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 28 678 теңгеге айтарлықтай көтерілсе, 2014 жылы 31.01.2013 жылмен салыстырғанда 48 842 теңгеге айтарлықтай төмендеген.
Бұл Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 жылдарындағы табыс түрелеріне талдау, осы аралықтағы банк шығыстарын келесі кестеден байқауға болады (кесте 3).
3 кесте
ЦеснабанкАҚ 2013 - 2015 ж.шығыстары, мың теңге
Шығыстардың түрі
31.01.2015ж.
31.01.2014ж.
31.01.2013 ж.
Ауытқуы,%
1
2
3
4
5
Пайыздық шығыс
4 773 765
4 069 649
2 873 524
17,3
3 кесте жалғасы
1
2
3
4
5
Комисииондық шығыс
52 371
65 384
62 350
-19
Құнсызданумен байланысты шығындар
3 199 999
350 000
508 619
814
Қызметкерлер бойынша шығыс, басқа шығындар мен әкімшілік шығындар
1 145 863
959 965
702 094
19
Басқада операциондық шығындар
548 548
203 665
145 031
169
Табыс салығы бойынша шығындар
314 329
313 901
222 132
0,1
Жалпы барлық шығындар
10 034 875
5 960 564
4 513 750
68
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәліметтер
Жоғарыда көрсетілген кесте 3 талдасақ, пайыздық шығыстың 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 704 116 теңгеге, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 1 196 125 теңгеге өскенің байқаймыз. Комиссиондық шығыстар 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда өзгеріссіз болса, 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 13 013 теңгеге төмендегенің көреміз. Құнсызданумен байланысты шығындар 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 158 619 теңгеге төмендесе, 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 2 849 999 теңгеге едәуір ұлғайғаны байқалады. Бұл өзгерістер АҚШ долларының тұрақсыздығымен байланысты. Қызметкерлер бойынша шығыс, басқа шығындар мен әкімшілік шығындар жылдан жылға ұлғаюда, бұған себептер болып банктің қызметкерлерінің көбейуі, сонымен қатар жаңа филиардың ашылуы танылады. Табыс салығы бойынша шығындар 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда бірқалыпты болса, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 91 769 теңгеге көтерілген.
2 және 3 Кестелер мәліметтерін қорытынды талдау үшін, оларды келесідей жүйелеуге болады, (сурет 4).
Сурет 4 - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж. аралығындағы табыстары мен шығыстары, млн. теңге
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
4- суреттен Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж. аралығындағы табыстары мен шығыстарының өсуі байқалады. Мысалы, 2014 жылы 2,5 млн.теңгеге, 2015 жылы 3 млн.теңгеге көтерілді. Ал шығыстар 2014 жылы 1,4 млн.теңгеге, 2015 жылы 4,1 млн.теңгеге айтарлықтай өсті.
4 - суреттің мәліметтері бойынша таза табысты есептейміз (формула 4).
Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 жылдар аралығында таза табысын 5 суретте бейнеленген.
Сурет 5 - ЦеснабанкАҚ 2013 - 2015 жылдар аралығында таза табысы, млн.теңге
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Жоғарыда көрсетілген 5 суреттен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде, филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен, банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс - активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес; дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде, филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен, банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс - активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес; дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
Банк ісі теориясында басқарудың жекелеген санаты ретіндегі шығындар мен кірістерді қосымша мамандандырылған зерттеу үшін кең перспективалары бар. Кірістер мен шығындардың қалыптасуы мәселелері банкті стратегиялық және жедел басқару мәселелерін, жоспарлау және бюджеттеу, банк кірістері мен шығыстарын басқару мәселелерін қарастыру кезінде қозғалады. Айта кеткен жөн, шетелдік ғалымдар П.С. Роуз, П. Фалетти, Д. МакНотон,К.Дж. Барлтроп, Т. Бэррел, М. Хиггинс, Г. Вэйнс өз еңбектерінде жоспарлау процестерін, қаржылық есептілікті ұйымдастыру, банк қызметін бағалау жүйесін, басқарушылық есепті зерттеу барысында жанама түрде банк кірістері мен шығыстарын талдауға, жоспарлауға көңіл бөлген.
Сонымен бірге, банктік кірістер мен шығындарға байланысты мәселелерді зерттеу ресейлік ғалымдар Г.Н. Белоглазова, Л.Г. Батракова, Н.И. Валенцева, О.В. Гончарук, О.В. Грядова, С.А. Котляров, Л.П. Кроливецко, О.И. Лаврушин, И.В.Ларионова, И.Д. Мамонова, Ю.С. Масленченков, М.А. Поморина, Г.С. Панова, Т.С. Новашина, отандық ғалымдар С.Б. Мақыш, А.Ә. Ілиясов, Д. Бохаев еңбектерінде жақсы зерттелген кірістер мен шығыстардың қалыптасу мәселелері, банк қаржыларын басқару тұрғысындағы зерттеулерге әдістемелік тұрғыда негізделеді.
Зерттеу объектісі болып Цеснабанк акционерлік қоғамы болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде банк ісі, банктік қаржылық менеджмент, бизнес-жоспарлау теориялары бойынша жетекші отандық және шетел зерттеушілерінің іргелі және қолданбалы ғылыми жұмыстары және Цеснабанк АҚ жылдық қаржылық есебі қолданылған.
Зерттеудің ақпараттық және статистикалық базасы. Зерттеудің статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, Цеснабанк акционерлік қоғамының жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ банк кірістері мен шығындары жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты коммерциялық банктердің табысы мен шығыстарының басқару қағидаларымен әдістерін теориялық тұрғыда зерттеу, және нақты банк мысалында кірістер мен шығыстарды талдау жасау негізінде банк кірістері арттыру мен шығындарын басқаруды модернизациялау тұрғысында ұсыныстар жасау болып табылады.
Анықталған мақсатқа сәйкес дипломдық жұмыста келесі міндеттер қойылған және орындалған:
oo коммерциялық банктің табыстары мен шығыстарын бағалау әдістері;
oo нақты банк мысалында банктің қызмет ету негіздері және банк қызметін қаржылық талдау;
oo нақты банк мысалында банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау;
oo нақты банк мысалында банк операцияларының табыстылығын басқа банктермен салыстрмалы талдау;
oo банк кірістерін арттыру тұрғысындағы банктердің пайыздық және тарифтік саясаттарының оңтайлы шешімдерін ұсыну;
oo банк шығындарын басқару тұрғысында басқаруды модернизациялау бағыттарын анықтау.
Дипломдық жұмыс құрылымы 4 бөлімнен құрастырылған:
1. Бірінші бөлімде банктік кірістер мен шығындарға байланысты отандық, ресейлік және шетелдік ғалымдардың зерттеу мәселелері қарастырылған.
2. Екінші бөлімде коммерциялық банктің табыстары мен шығындарын бағалау әдістерінің салыстырмалы көрсеткіштері, әр-түрлі операциялардың табыстылығының салыстырмалы талдауының айырмашылықтары көрсетілген.
3. Үшінші бөлімде Цеснабанк АҚ ның табыстары мен шығыстарын талдау барысындағы, банк қызметіне сипаттама, қаржылық талдау, бакнтік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау, алынған нәтижелерді қорытындылауы байқалады.
4. Төртінші бөлімде банктердің кірісі мен шығысын басқаруды жетілдіру бағыттары ұсынылған.
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Кірістер мен шығындардың қалыптасуы мәселелері банкті стратегиялық және жедел басқару мәселелерін, жоспарлау және бюджеттеу, банк кірістері мен шығыстарын басқару мәселелерін қарастыру кезінде қозғалады. Айта кеткен жөн, шетелдік ғалымдар П.С. Роуз, П. Фалетти, Д. МакНотон,К.Дж. Барлтроп, Т. Бэррел, М. Хиггинс, Г. Вэйнс өз еңбектерінде жоспарлау процестерін, қаржылық есептілікті ұйымдастыру, банк қызметін бағалау жүйесін, басқарушылық есепті зерттеу барысында жанама түрде банк кірістері мен шығыстарын талдауға, жоспарлауға көңіл бөлген.
Сонымен бірге, банктік кірістер мен шығындарға байланысты мәселелерді зерттеу ресейлік ғалымдар Г.Н. Белоглазова, Л.Г. Батракова, Н.И. Валенцева, О.В. Гончарук, О.В. Грядова, С.А. Котляров, Л.П. Кроливецко, О.И. Лаврушин, И.В.Ларионова, И.Д. Мамонова, Ю.С. Масленченков, М.А. Поморина, Г.С. Панова, Т.С. Новашина, отандық ғалымдар С.Б. Мақыш, А.Ә. Ілиясов, Д. Бохаев еңбектерінде жақсы зерттелген кірістер мен шығыстардың қалыптасу мәселелері, банк қаржыларын басқару тұрғысындағы зерттеулерге әдістемелік тұрғыда негізделеді.
Г. О. Панова қалыптастырған банк табыстарын талдау әдістемесінде біріншіден, белгілі бір кезең аралығында алынған банктің табыстарының жалпы сомасын анықтау керек. содан кейін, оларды банк операцияларының әртүрлі түрлерін өткізгеннен алынған табыстар түрлеріне бөлу керек.
Шығындардың құрылымдық талдауы динамикасы мен өсу себептері ерекше мұқият талдауға жататын асырылады. Сонымен қатар, құрылымдық талдау шығындарды сапалы талдау үшін жүзеге асырылады. Панова Г. С. әдістемесінде көрсетілгендей шығындар пайыздық және пайыздық емес, сонымен қатар, тұрақты және тұрақсыз, операционды және басқа да болып бөлінеді. Бұндай топтау шығындар өсуінің негізгі факторларын анықтау және олардың төмендеуіне әсер ету үшін қажет [1, 23б.].
Батракова Л. Г. Ұсынған табыстарды талдау әдістемеде банк табыстарының дәстүрлі сыныпталуын қарастырады, автор пікірінше активтердің (банк табыстарын) табыстылық тұрғысынан топтау табыс әкелетін және табыс әкелмейтін активтерді анықтауға мүмкіндік береді.
Шығындардың құрылымдық талдауы динамикасы мен өсу себептері ерекше мұқият талдауға жататын асырылады. Сонымен қатар, құрылымдық талдау шығындарды сапалы талдау үшін жүзеге асырылады. Панова Г. С. әдістемесінде көрсетілгендей шығындар пайыздық және пайыздық емес, сонымен қатар, тұрақты және тұрақсыз, операционды және басқа да болып бөлінеді. Бұндай топтау шығындар өсуінің негізгі факторларын анықтау және олардың төмендеуіне әсер ету үшін қажет.
Л. Г. Батракова пікірінше активтердің (банк табыстарын) табыстылық тұрғысынан топтау табыс әкелетін және табыс әкелмейтін активтерді анықтауға мүмкіндік береді. Банкқа табыс әкелетін активтерге: қысқа мерзімді (ақысыз несиелерді санамағанда) және ұзақ мерзімді қарыздар, басқа банктерге берілетін несиелер, құнды қағаздар, пайлар, акциялар, факторинг бойынша қарыз, шаруашылық қызметтеріне қатысу үшін кәсіпорындармен аударыған қаражаттар. Жиынтық активтердегі табыс әкелетін активтердің оптималды деңгейі 85% деп саналады. Ал динамикада бұл қатынас өсуге тиісті екенін айта кеткен жөн [2, 245 б.].
Ресейлік автор Копытова А.И. өзінің Банк және Банк ісі оқулығында,
бизнестің алуан турленуі коммерциялық банктің табыстылығының көзі болып табылады деп сипаттаған. Сонымен қатар автор банктің табысын қалыптастыруына байланысты екі топқа бөлген, ол активті және пассивті операциялардан табыс [3, 96 б.].
Голубев А.А., Абакумова А.В., Мишура Л.Г. Банктік және сақтандыру ісі оқулығында, коммерциялық банктің активті операциялары деп банктің меншікті және тартылган құралдармен байланысты операцияларды қарастырған [4, 24 б.].
Мақыш С.Б. өзінің Банк ісі еңбегінде банктің табысы мен шығысы туралы былай айтып кеткен: Банк табысы - тəуекел тұсында жəне банк балансының өтімділігін қамтамасыз ете отырып, банк пайдасын арттыруды білдіреді. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне несие бизнесі, дисконттық бизнес, сақтау бизнесі, банктік кепіл-хат беру қызметі, бағалы қағаздармен жасалатын бизнес, салымдар қабылдау жəне клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі, басқа банктермен корреспонденттік қатынасқа негізделген бизнес, дəстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі сияқты банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады деген. Сонымен қатар, автор банктің шығысына келгенде, пайыздық шығысқа тоқталып кеткен. Ол туралы автор Пайыздық шығыстар клиенттердің талап ету жəне мерзімді депозиттері, басқа банктердің депозиттері бойынша, басқа да банктерден сатып алынған несиелік ресурстар үшін, сондай-ақ шығарған бағалы қағаздары бойынша төленген пайыздардан құралады.Пайызсыз шығыстарға жал банктің операциондық шығыстары мен басқару аппаратын ұстау шығындары жатады деп айтқан [5, 216б.].
Американдық Роуз П.С. өзінің Банковский менеджмент еңбегінде банктің табысы туралы Банктің табысы бұл банктің нәтижелігінің ең негізгі көрсеткіші деген [6, 514б.].
Эриашвили Н.Д. өзінің Банковское право атты кітабында банктің табысын бөлуін қарастырған. Ол туралы автор: Банк өзінің таза табысын бөлуде толық шаруашылық дербестікке ие. Оның баланстық және таза пайдасы заңға сәйкесінше анықталады. Баланстық табыстан салық, міндетті төлемдер, шаруашылық шығындар төленеді. Ал таза табыс банктің өз еркіндігінде қалады деген[7, 179б.].
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСНАМАСЫ
Қарыздар бойынша пайыз мөлшерлемелерінде банкпен берілген әрбір қарыздың өзгешелігімен қоса,қарыздық капитал нарығындағы қарызға деген сұраныс пен ұсыныс қатынасы көрініс табады. Қарыздар бойынша пайыз мөлшерлемесінің деңгейіне осы қарызға тән тәуекел дәрежесі, оның көлемі, мерзімі және өтеу тәсілі әсер етеді. Сонымен қатар, пайыз мөлшерлемесі банктер мен басқа да құралдар қайнар көздерінің арасындағы бәсекелестік деңгейіне, сонымен қатар, заңмен белгіленген пайыз мөлшерлемесінің ең жоғары көлеміне және қарыз алушылар мен банктердің экономикалық дамудың болашағын бағалауына байланысты болады [8, 216 б.].
Банктің пайыздық табыстарын талдау үшін берілетін қарыздарды сыныптау орынды болады, мысалы, қарыз алушылар топтарына байланысты:
Банктің пайыздық табыстарын талдау кезінде тұтас несиелік операциялардың және әрбір жеке несие тобының табыстылығының орташа деңгейін бағалауға мүмкіндік беретін салыстырмалы көрсеткіштер пайдаланылады. Ондай көрсеткіштерге мыналар жатады:
oo жалпы пайыздық табыстардың барлық қарыздық шоттар бойынша орташа қалдықтарға қатынсы;
oo қысқа мерзімді қарыздар бойынша алынған пайыздар мен қысқа мерзімді қарыздар бойынша орташа қалдықтар қатынасы;
oo ұзақ мерзімді қарыздар бойынша алынған пайыздар мен ұзақ мерзімді қарыздар бойынша орташа қалдық қатынасы;
oo қарыздардың жеке топтары бойынша алынған пайыздар мен зерттеліп жатқан топ бойынша орташа қалдықтың қатынасы [9, 174б.].
Бұл көрсеткіштердің динамикасы қандай қарыздық операциялар бойынша пайыздық табыстар өсетінін бағалауға мүмкіндік береді.
Пайыздық емес пайыздарды талдау банк табыстар алудық несиелік емес қайнар көздерін қаншалықты белсенді қолданылатынын анықтауға мүмкін береді. Ол үшін оларды динамикада және операциялар түрлері бойынша талдайды.
Әдетте табыстылық позициясы өткен кезең ішінде жасалған шығындар мен алынған табыстардан тұрады. Алынған нәтижелер банктің табыстылығын талдау үшін қолданылады және болашақтағы белгілі бір операцияларды мақсатқа лайықтыжүзеге асыру бойынша қажетті шешім қабылданады. Сонымен қатар, операциялардың жеке түрлеріне байланысты банк саястына өзгерістерді енгізу мүмкіндігі қарастырылады. Сонымен бірге, табыстылық позициясы жасалған шарттардан күтілетін нәтижелер бойынша құрастырылады және ол күтілетін пайда көлемін бағалауға мүмкіндік береді. Бұндай көзқарас банктің жеке операцияларының табыстылық деңгейін олардың жалпы көлемінің қатынасы бойынш талдау жасауға және қажет болса банк қызметіне түзетулер енгізуге мүмкіндік береді [10, 18б.].
Дипломдық жұмысты жазу барысында, активтер тиімділігің көрсеткіші төмендегі формуламен анықталады:
ROA = (таза пайда)(активтің орташа бағасы) x 100%, (1)
Сонымен қатар, меншікті капитал тиімділігінің коэффициенті мына формуламен анықталады:
ROE = (таза пайда)(акционерлік капитал) x100%, (2)
Тұрақты табыстар - бұл ұзақ уақыт аралығында тұрақты болып қала беретін болашағы жеңіл болжамдалатын табыстар. Тұрақтылық негізгі қызметтен алынатын табыстарға тән болады. Тұрақтылық жоқ болуы бизнестің тәуекелділігін көрсетеді. Табыстардағы тұрақсыздық жоғары болған сайын табыстар сапасы төмен болады. Табыстардың тұрақтылығын анықтау үшін есептік көрсеткіштердің қатары қолданылады: табыстардағы орта квадраттық ауытқуы, оның төмен мәні табыстардың жоғары сапасын көрсетеді; түр коэффициенті, оның жоғары деңгейі жоғары тәуекелділікті көрсетеді; табыстар тұрақсыздығы және формуламен анықталатын табыстардың тұрақсыздық индексі:
I=a(y - yt)2n, (3)
Мұндағы:
Yt - аналитикалық тегістеу әдісі көмегімен есептеледі: yt=a+bt,;
а - валюта бағамының өзгерісі нәтижесінде пайда болған бөгеу;
b - өзгеріс мөлшері;
t - уақыт кезеңі.
Тұрақсыздық индексі нақты және мүмкін табыстар арсындағы вариацияны көрсетеді. Индекстердің жоғары мәні табыстардың төмен сапасын білдіретінін ескеру қажет.
Бұл әдістеменің авторы банк шығындарын анықтаудың екі жолын көрсетеді:
1) барлық шығындар = Пайыздық шығындар + Пайыздық емес шығындар;
2) барлық шығындар = Операционды шығындар + Банк қызметін қамсыздандыру бойынша шығындар + Басқа да шығындар.
Банк шығындарын талдау кезінде жалпы сомадағы шығындардың әрбір жеке тобының орны мен рөлін анықтайды.
Сонымен қатар, банктің таза табысын анықтау барысында мына формуламен анықталады:
Таза табыс = Жалпы барлық шығыс - Жалпы барлық табыс, (4)
Банк өнімдерінің өзіндік құны банк қызметінің белсенділік көрсеткіші болып табылады. Оны есептеу банк мүмкіншіліктерін анықтау үшін қажет. Банктің активті операцияларының өзіндік құны бір клиентке қызмет көрсету үшін өткен шығындардың орташа сомасымен сипатталуы мүмкін.
Қорытынды жасай отырып, банктің жиынтық шығындардың төмендеуіне төмендегілер әсер ететінін айта кеткен жөн.
oo ресурстық базаның құрылымын оптимизациялау;
oo пайыздық емес шығындарды төмендету.
Сонымен, банктің белгілі бір кезеңде пайдалылық өсімшесінің қарқынын теңестіруге немесе оны тұрақты деңгейде ұстауға мүмкіндік беретін жеткілікті бос ақша қаражаттарының бар болуы банктің қаржылық жағдайын басқаруының оң нәтижесі болып табылады.
3 ЦЕСНАБАНК АҚ ТАБЫСТАРЫ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ
0.1 Банктің қызметіне сипаттама және банк қызметіне қаржылық талдау
Цеснабанк ЖАҚ 1992 жылдың 17 қантарында ҚР заңына сәйкес жабық акционерлік қоғамы ретінде құрылды. Ал 1997 жылы 6 ақпанда ашық түрдегі Цеснабанк Акционерлік Қоғамы болып қайта тіркеуден өтті.
ЦеснабанкАҚ 2014 жылдың қорытындысы бойынша активтерінің мөлшері бойынша 4-орынға көтеріліп, алдын ала жиналған мәліметтерге сәйкес жүйені құруға негіз болады деп танылуы мүмкін әлеуетті банктер тізіміне кірді. Цеснабанктің жүйедегі маңыздылығының артуына байланысты Standard & Poor's халықаралық рейтингісінің В+ деңгейіне дейін көтерілді және ұлттық шкала бойынша kzBBB деңгейіне дейін көтерілді. Жарғылық капиталдың 20,4 млрд. теңгеге ұлғайды. Ernst & Young Компаниясының тәуекелдіктерді басқару жүйесі және ішкі бақылауды жетілдіру үшін консалтингіні өткізу жөніндегі жобаны ұйымдастырды.
Euromoney журналы Цеснабанкті Euromoney Awards for Excellence байқауының шеңберінде қатарынан екі жыл (2013ж.-2014ж.) "Қазақстанның Ең үздік банкі" деп таныды. Цеснабанк World Finance британ журналының жыл сайынғы жобасы әлемнің 100 жетекші компаниясы мен лидері тізіміне еніп, "2012 жылғы Қазақстанның Ең үздік коммерциялық банкі" атанды [11] .
1 кесте
ҚР екінші деңгейдегі банктерінің 01.01.2015 ж. жағдай бойынша активтер рейтингі
01.01.2015 ж.
Активтер,млрд.теңге
Жыл басынан өзгеруі, %
1 Казкоммерцбанкі
2 869
14,7
2 Халық банкі
2634
7.9
3 БТА банкі
1452
-4.1
4 ЦЕСНАБАНК
1317
42.6
5 Жинақ банкі
1284
23.9
6 ЦентрКредит банкі
1101
2.6
7 Kaspi Bank
991
16.5
... .
...
...
ЕДБ бойынша барлығы
18 239
18,0
Ескерту - ҚР ҰБ есібінің мәліметтері бойынша
Цеснабанк АҚ активтерінің мөлшері бойынша ҚР банктерінің бірінші ондығына кіреді және 01.01.2015 ж. жағдай бойынша рейтингідегі 4 - орынға ие. Активтері, несие қоржыны және депозиттер бойынша нарықтағы үлесінің тұрақты өсімі кесте 1 - ге сәйкес көрсетілген [11].
Цеснабанк АҚ бас офисі біздің республикамыздың астанасында орналасқан еліміздегі жалғыз коммерциялық банк болып табылады. Қазіргі кезде Цеснабанк АҚ активінің көлемі 209 млрд. теңге, немесе 1,4 млрд. доллар болып еліміз бойынша банктер арасында алдыңғы ондыққа кіреді.
Банк заманауи банктік технологиялар және құрылғылармен жабдықталған, шамамен 2936 білікті маман тұтынушыларға сапалы қызмет көрсетеді.
2011 жылы Банк қосымша 5,7 млрд. теңге сомасына жай акция орналастырды, бұнымен 30 млрд. теңге мөлшерінде жарияланған акциялардың толық көлемі орналастырылды.
2012 жылғы 12 қаңтарда Акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен акциялардың жалпы санын 30 млн. данадан 80 млн. данаға дейін ұлғайту шешімі қабылданды.
.
Сурет 1 - Цеснабанк АҚ жарғылық капиталы, млрд.теңге
Ескерту - Цеснабанк АҚ-ның 2007-2014 жж. қаржылық есебімен құрылған
Жоғарыда көрсетілген 1 суретте, Цеснабанк АҚ жарғылық капиталы 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 5,0 млрд. теңгеге ұлғайса, 2013 жылы банк жарғылық капиталын 6,3 млрд ұлғайтты. Ал 2014 жылы банк жарғылық капиталын 61,7 теңгеге толықтырды.
Сенімді әрі тұрақты қаржы мекемесінің атақты беделін банктің Қазақстандағы тұтынушылары ғана емес, шетелдегі серіктестері де мойындады. Қаржыландыру қорын әртараптандыруға бағытталған банктің стратегиясына сәйкес 2006 жылы банк капиталдың халықаралық нарығына қаржыны белсенді жұмылдыра бастады. 2006 жылдың мамырында сомасы 22 млн. АҚШ долларының бірлестірілген дебюттік несиесін жұмылдыруды жүзеге асырды. Осы жылдың желтоқсанында сомасы 50 млн. АҚШ долларының бірлескен екінші несиесін жұмылдырды. Екі жағдайда да несиенің алғашқы сомасы шетел инвесторларының жағынан сұраныстың көптігіне байланысты жоғарылатылды. 2007 жылғы шілдеде сомасы 54 млн. АҚШ долларының бірлестірілген үшінші несиесі жұмылдырылды.
Банктің тиімділігіне талдау жасасақ, активтердің пайдалылығы банкактивтерінің пайда әкелу қабілетін, сондай-ақ банктіңөз активтері мен пассивтерін басқарутиімділігін сипаттайды. 01.01.2015 ж. жағдай бойынша Банктің ROA 1,34%құрады. Оны 2 суретке сәйкес қарастырса болады.
Сурет 2 - ROA активтер тиімділігінің коэффициенті
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2012 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәлімет
Формула (1) бойынша есептегенде:
ROA 01.01.2012ж. = 42677 3414218 x 100% =1.25%
ROA 01.01.2013ж.= 8841 425048 x 100% =2.08%
ROA 01.01.2014ж.= 10288 487582 x 100% =2.11%
ROA 01.01.2015ж. = 10409 776791 x 100% =1.34%
Жоғарыда көрсетілген 2-суретті талдау барысында, активтер тиімділігінің коэффициенті 2013 жылы 2012 жылға қарағанда 2.08%-ға өсті, ал 2014 жылы 2.11%-ға өскенің байқаймыз.
.
Сурет 3 - ROE меншікті капитал тиімділігінің коэффициенті
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2012 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәлімет
Әлемдік тәжірибеде капиталға пайда нормасы (ROE) банк қызметі тиімділігінің негізгі көрсеткіші болып табылады.01.01.2015 ж. жағдай бойынша Банктің ROE 16,86 %құрады. Оны 3 суреттен байқауға болады.
Формула (2) бойынша есептегенде:
ROE 2012 = 42677728 27480830 x 100% = 15.53%
ROE 2013 = 8841390 32409788 x100% = 27.28%
ROE 2014 = 10288238 38634015 x100% = 26.63%
ROE 2015 = 10409335 61739830 x100% = 16.68%
Сурет 3-те көрсетілгендей, меншікті капиталдың тиімділік коэффициенті жоғарыда көрсетілген формуламен есептегенде 2013 жылы 2012 жылға қарағанда 27,28% өзгеріп, 2014 жылы 26,63%-ға төмендеді.
Яғни, банктің қаржылық жағдайы оң нәтиже көрсетуде. Банк қаржылық көрсеткіштер бойынша барлық норманы орындады. Қаржылық қызметінің нәтижесінде тұрақты пайда көруде.
0.2 Банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды талдау
Банктің негізгі қызметі Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі 2002 жыл 27 қыркүйекте берген №74 лицензиясы банк заңнамасымен бекітілген ұлттық және шетел валютасында банктік операциялар жүргізу болып табылады [12]. Олар:
oo заңды тұлғалардан депозит қабылдау, банктік шот ашу және оны жүргізу;
oo жеке тұлғалардан депозит қабылдау, банктік шот ашу және оны жүргізу;
oo банк операцияларының бөлек түрлерін жүргізетін банктер мен ұйымдарға корреспонденттік шот ашу және оны жүргізу;
oo кассалық операциялар жүргізу: қабылдау, беру, қайта есептеу, айырбастау, банкноталар мен монеталарды сақтау;
oo аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың талабы бойынша аударым жасау;
oo есеп жүргізу: заңды және жеке тұлғалардың вексель және басқа да борышты міндеттемелері есебін жүргізу;
oo несие операциялары: ақылы, мерзімді және қайтарымды негізде ақшалай түрде несиелер ұсыну;
oo заңды және жеке тұлғалардың банктік шоттары бойынша есеп-айырысу талаптарын орындау;
oo сейфтік операциялар: тұтынушылардың құжат түрінде шығарылған бағалы қағаздарын, құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша қызмет көрсету, сонымен бірге сейфтік жәшіктер мен шкафтарды жалға беру;
oo ломбардтық операциялар: тезөтімді бағалы қағаздар мен жылжымалы мүлікті кепілдікке ала отырып қысқамерзімді несие ұсыну;
oo төлем карточкаларын шығару;
oo банкнота, монета мен құндылықтарды инкассациялау және жеткізіп беру;
oo шетел валютасын айырбастау операцияларын ұйымдастыру және т.б.
2 кесте
ЦеснабанкАҚ 2013 - 2015 ж. табыстары, мың теңге
Табыстардың түрі
31.01.2015 ж.
31.01.2014ж.
31.01.2013ж.
Ауытқуы,%
Пайыздық табыстар
10 468 234
7 786 969
5 438 670
34,4
Комиссиондық табыстар
601 703
631 492
596 209
-4
Әділ құнымен бағаланып, өзгерісі кезең бойынша табыс немесе залал құрамында көрінетін қаржылық құралдар операцияларынан таза табыс залал
29 043
365
49 207
7856
Шетелдік валюта операциясынан табыс
641 873
349 181
182 309
84
Басқа операциондық табыс
327 940
355 646
172 551
-8
Басқа табыстар
1 181
6 100
39 449
-80
Жалпы барлық табыстар
12 069 974
9 129 753
6 478 395
32
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәлімет
Жоғарыда көрсетілген кестеге сай, ЦеснабанкАҚ пайыздық табыстар 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 2 681 265 теңгеге, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2 348 299 көтерілсе, комиссиондық табыстар 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 56 549 теңгеге керісінше тускен, ал 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 35 283 теңгеге көтерілген. Әділ құнымен бағаланып, өзгерісі кезең бойынша табыс немесе залал құрамында көрінетін қаржылық құралдар операцияларынан таза табыс 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 28 678 теңгеге айтарлықтай көтерілсе, 2014 жылы 31.01.2013 жылмен салыстырғанда 48 842 теңгеге айтарлықтай төмендеген.
Бұл Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 жылдарындағы табыс түрелеріне талдау, осы аралықтағы банк шығыстарын келесі кестеден байқауға болады (кесте 3).
3 кесте
ЦеснабанкАҚ 2013 - 2015 ж.шығыстары, мың теңге
Шығыстардың түрі
31.01.2015ж.
31.01.2014ж.
31.01.2013 ж.
Ауытқуы,%
1
2
3
4
5
Пайыздық шығыс
4 773 765
4 069 649
2 873 524
17,3
3 кесте жалғасы
1
2
3
4
5
Комисииондық шығыс
52 371
65 384
62 350
-19
Құнсызданумен байланысты шығындар
3 199 999
350 000
508 619
814
Қызметкерлер бойынша шығыс, басқа шығындар мен әкімшілік шығындар
1 145 863
959 965
702 094
19
Басқада операциондық шығындар
548 548
203 665
145 031
169
Табыс салығы бойынша шығындар
314 329
313 901
222 132
0,1
Жалпы барлық шығындар
10 034 875
5 960 564
4 513 750
68
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен алынған мәліметтер
Жоғарыда көрсетілген кесте 3 талдасақ, пайыздық шығыстың 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 704 116 теңгеге, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 1 196 125 теңгеге өскенің байқаймыз. Комиссиондық шығыстар 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда өзгеріссіз болса, 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 13 013 теңгеге төмендегенің көреміз. Құнсызданумен байланысты шығындар 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 158 619 теңгеге төмендесе, 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 2 849 999 теңгеге едәуір ұлғайғаны байқалады. Бұл өзгерістер АҚШ долларының тұрақсыздығымен байланысты. Қызметкерлер бойынша шығыс, басқа шығындар мен әкімшілік шығындар жылдан жылға ұлғаюда, бұған себептер болып банктің қызметкерлерінің көбейуі, сонымен қатар жаңа филиардың ашылуы танылады. Табыс салығы бойынша шығындар 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда бірқалыпты болса, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 91 769 теңгеге көтерілген.
2 және 3 Кестелер мәліметтерін қорытынды талдау үшін, оларды келесідей жүйелеуге болады, (сурет 4).
Сурет 4 - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж. аралығындағы табыстары мен шығыстары, млн. теңге
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
4- суреттен Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж. аралығындағы табыстары мен шығыстарының өсуі байқалады. Мысалы, 2014 жылы 2,5 млн.теңгеге, 2015 жылы 3 млн.теңгеге көтерілді. Ал шығыстар 2014 жылы 1,4 млн.теңгеге, 2015 жылы 4,1 млн.теңгеге айтарлықтай өсті.
4 - суреттің мәліметтері бойынша таза табысты есептейміз (формула 4).
Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 жылдар аралығында таза табысын 5 суретте бейнеленген.
Сурет 5 - ЦеснабанкАҚ 2013 - 2015 жылдар аралығында таза табысы, млн.теңге
Ескерту - Цеснабанк АҚ 2013 - 2015 ж.қаржылық есептемесінен мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Жоғарыда көрсетілген 5 суреттен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz