Компанияның қарыз капиталын басқару
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1 Әдебиеттерге шолу 6
2 Зерттеу әдіснамасы: «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу 10
3 «ҚАЗАҚТҮРІКМҰНАЙ» ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ 12
3.1 «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау 12
3.2 «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздерін көздерін, құрамы мен құрылымын талдау 23
3.3 «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау 31
3.4 Алынған нәтижелер интерпретациясы 34
4 Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары 36
Қорытынды 45
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 49
Қосымша А
Қосымша Ә
КІРІСПЕ 3
1 Әдебиеттерге шолу 6
2 Зерттеу әдіснамасы: «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу 10
3 «ҚАЗАҚТҮРІКМҰНАЙ» ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ 12
3.1 «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау 12
3.2 «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздерін көздерін, құрамы мен құрылымын талдау 23
3.3 «Қазақтүрікмұнай» ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау 31
3.4 Алынған нәтижелер интерпретациясы 34
4 Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары 36
Қорытынды 45
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 49
Қосымша А
Қосымша Ә
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2014 жылғы 11 қарашадағы «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» халқына Жолдауында: «Шағын және орта бизнес пен іскерлік белсенділікті қолдау бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Бүгінде Ұлттық қордан ШОБ-ты қолдауға және несиелеуге бағытталған 100 миллиард теңге толықтай игерілді. Бұл 4,5 мың жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді. Бұл қаржыға сұраныс ұсыныстан 23 миллиард теңгеге асып түсті. Бизнесті 10 жылға бар-жоғы 6 пайызбен несиелеудің бұрын-соңды болмаған шарты жасалды. Мұндай шарттар біздің елімізде бұған дейін болған емес. ШОБ-ты экономикалық өсімнің драйвері ретінде дамыту және оның үлесін 2050 жылға қарай ІЖӨ-нің 50 пайызына ұлғайту бойынша жұмысты жалғастырған жөн. Сондықтан шағын және орта бизнес үшін 2015-2017 жылдары жалпы сомасы 155 миллиард теңге несие желілерін АДБ, ЕҚДБ, Дүниежүзілік банк есебінен тиімді пайдалану қажет»,-деп айтылған [1]. Кәсiпорын-экономиканың қозғаушы күші, кәсіпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде қарыз капиталын басқарудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен рөл атқарады.
Жұмыстың өзектілгі қарыз алушыларға өсіп келе жатқан талаптар үрдісімен, әрі соның салдарынан заманауи жағдайда заемдық қаржыландыруды тартуға компанияның өсіп келе жатқан шығындарымен және демек бизнестің нарықтық құнына осы фактордың зор ықпал етуімен анықталады. Жоғарыда аталған өзгерістердің ықпалына бірінші кезекте, елеулі капиталдық салым талап ететін және экономиканың капиталды қажет ететін саласына жататын, компаниялар бейім.
Көбіне, мұндай үрдіс ҚР коммерциялық банктерімен қаржылық емес ұйымдарға берілген, ұзақ мерзімдік кредиттер бойынша орта салмақталған пайыздық мөлшерлеменің өзгерістер динамикасымен расталады. Бұл статистика қарастырылған кезеңде орта есеппен мөлшерлемелердің өскендігін көрсетеді.
Құрылымның және компанияның құнына заемдық капитал құнының әлеуетті ықпалын неғұрлым дәл анықтау мақсатында заемдық капитал элементтерін ескере отырып, компания құнын бағалаудың әдістемелік негізін әзірлеген орынды болып табылады.
Зерттеудің өзектілігін анықтайтын, айтарлықтай маңызды фактор –бизнестің құнын оның қасиетіне байланысты бағалау және анықтау мақсатында заемдық капиталды тартуға шығындарды болжаудың Қазақстан жағдайларына бейімделген, әдістерінің жоқ болуы.
Сондай - ақ, заемдық капиталдың ерекшеліктерін жан – жақты қарастыратын, қазақстандық көздердің де аз екендігін екендігін айта кету керек, сондықтанда осы ұғымды нақтылау және оның компания құнына ықпалын
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2014 жылғы 11 қарашадағы «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» халқына Жолдауында: «Шағын және орта бизнес пен іскерлік белсенділікті қолдау бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Бүгінде Ұлттық қордан ШОБ-ты қолдауға және несиелеуге бағытталған 100 миллиард теңге толықтай игерілді. Бұл 4,5 мың жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді. Бұл қаржыға сұраныс ұсыныстан 23 миллиард теңгеге асып түсті. Бизнесті 10 жылға бар-жоғы 6 пайызбен несиелеудің бұрын-соңды болмаған шарты жасалды. Мұндай шарттар біздің елімізде бұған дейін болған емес. ШОБ-ты экономикалық өсімнің драйвері ретінде дамыту және оның үлесін 2050 жылға қарай ІЖӨ-нің 50 пайызына ұлғайту бойынша жұмысты жалғастырған жөн. Сондықтан шағын және орта бизнес үшін 2015-2017 жылдары жалпы сомасы 155 миллиард теңге несие желілерін АДБ, ЕҚДБ, Дүниежүзілік банк есебінен тиімді пайдалану қажет»,-деп айтылған [1]. Кәсiпорын-экономиканың қозғаушы күші, кәсіпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде қарыз капиталын басқарудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен рөл атқарады.
Жұмыстың өзектілгі қарыз алушыларға өсіп келе жатқан талаптар үрдісімен, әрі соның салдарынан заманауи жағдайда заемдық қаржыландыруды тартуға компанияның өсіп келе жатқан шығындарымен және демек бизнестің нарықтық құнына осы фактордың зор ықпал етуімен анықталады. Жоғарыда аталған өзгерістердің ықпалына бірінші кезекте, елеулі капиталдық салым талап ететін және экономиканың капиталды қажет ететін саласына жататын, компаниялар бейім.
Көбіне, мұндай үрдіс ҚР коммерциялық банктерімен қаржылық емес ұйымдарға берілген, ұзақ мерзімдік кредиттер бойынша орта салмақталған пайыздық мөлшерлеменің өзгерістер динамикасымен расталады. Бұл статистика қарастырылған кезеңде орта есеппен мөлшерлемелердің өскендігін көрсетеді.
Құрылымның және компанияның құнына заемдық капитал құнының әлеуетті ықпалын неғұрлым дәл анықтау мақсатында заемдық капитал элементтерін ескере отырып, компания құнын бағалаудың әдістемелік негізін әзірлеген орынды болып табылады.
Зерттеудің өзектілігін анықтайтын, айтарлықтай маңызды фактор –бизнестің құнын оның қасиетіне байланысты бағалау және анықтау мақсатында заемдық капиталды тартуға шығындарды болжаудың Қазақстан жағдайларына бейімделген, әдістерінің жоқ болуы.
Сондай - ақ, заемдық капиталдың ерекшеліктерін жан – жақты қарастыратын, қазақстандық көздердің де аз екендігін екендігін айта кету керек, сондықтанда осы ұғымды нақтылау және оның компания құнына ықпалын
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2014 жылғы 11 қарашадағы «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» халқына Жолдауы
2. Бланк, И. А. Основы финансового менеджмента : в 2 т. / И. А. Бланк. – 4-е изд., стер. – М. : Омега-Л, 2012
3. Бочаров, В.В. Финансовый анализ / В.В. Бочаров. - СПб. : Питер, 2010. — 240 с.
4. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». М.:«Финансы и статистика» 2009 - 320 с.
5. Б. С. Есенгельдин, Е. Т. Ақбаев Қаржылық менеджмент: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2011. – 298 бет
6. Modigliani F., Miller M. H. Taxes and the Cost of Capital: A Correction // Ibid. 1963. June. – P. 433-443
7. Kinnard W. Income Property Valuation / W. Kinnard. – Lexington : D.C. Heath and Company, 1979. – p 64.
8. Капіталізація економіки України / За ред. акад. НАН України В.М. Гейця, д-ра екон. наук А. А. Гриценка. – К. : Ін-т екон. та прогнозув., 2007. – 220 с.
9. Society of Residential Appraisers, Real Estate Appraisal Principles and Terminology. Chicago: Society of Residential Appraisers, 1960. – p 34.
10. Лопатников Л.И. Экономико-математический словарь: Словарь современной экономической науки / Л.И. Ло- патников. – [5-е изд.]. – М. : Дело, 2010. – 520 с.
11. Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: теория и практика / Е.С. Стоянова. – М. : Перспектива, 2004. – 328 с.
12. Забродский В.А. Развитие крупномасштабных экономико-производственных систем / В.А. Забродский, Н.А. Кизим. – Харьков : Бизнес-Информ, 2000. – 72 с.
13. Аникина И.Д. Стратегия формирования заемного капитала компаний [Текст] / И.Д. Аникина // Вестник Волго- градского государственного университета. Серия 3, Экономика и экология, 2009. – № 2 (15) – С. 197-203 (с. 198)
14. Михель Э. Э., Рахимбаев А. Б., Бельгибаев А. К.
Корпоративные финансы [Текст]: Учебное пособие, 2-е издание.- Алматы, 2010.- 340
15. «ҚазақТүрікМұнай» ЖШС ресми сайты // kazakhturkmunay.kz
16. «ҚазақТүрікМұнай» ЖШС қаржылық есептілігі
17. Мадиярова Э.С., Сүйеубаева С.Н. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы. -Алматы: Экономика, 2009. – 262 б.
18. Гаврилова А.Н. Финансовый менеджмент: учебное пособие / А.Н. Гаврилова, Е.Ф. Сысоева, А.И. Барабанов, Г.Г. Чигарев, Л.И. Григорьева, О.В. Долгова, Л.А. Рыжкова. – 5-е изд., стер. – М.: КНОРУС, 2009. – 432 с
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2014 жылғы 11 қарашадағы «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» халқына Жолдауы
2. Бланк, И. А. Основы финансового менеджмента : в 2 т. / И. А. Бланк. – 4-е изд., стер. – М. : Омега-Л, 2012
3. Бочаров, В.В. Финансовый анализ / В.В. Бочаров. - СПб. : Питер, 2010. — 240 с.
4. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». М.:«Финансы и статистика» 2009 - 320 с.
5. Б. С. Есенгельдин, Е. Т. Ақбаев Қаржылық менеджмент: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2011. – 298 бет
6. Modigliani F., Miller M. H. Taxes and the Cost of Capital: A Correction // Ibid. 1963. June. – P. 433-443
7. Kinnard W. Income Property Valuation / W. Kinnard. – Lexington : D.C. Heath and Company, 1979. – p 64.
8. Капіталізація економіки України / За ред. акад. НАН України В.М. Гейця, д-ра екон. наук А. А. Гриценка. – К. : Ін-т екон. та прогнозув., 2007. – 220 с.
9. Society of Residential Appraisers, Real Estate Appraisal Principles and Terminology. Chicago: Society of Residential Appraisers, 1960. – p 34.
10. Лопатников Л.И. Экономико-математический словарь: Словарь современной экономической науки / Л.И. Ло- патников. – [5-е изд.]. – М. : Дело, 2010. – 520 с.
11. Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент: теория и практика / Е.С. Стоянова. – М. : Перспектива, 2004. – 328 с.
12. Забродский В.А. Развитие крупномасштабных экономико-производственных систем / В.А. Забродский, Н.А. Кизим. – Харьков : Бизнес-Информ, 2000. – 72 с.
13. Аникина И.Д. Стратегия формирования заемного капитала компаний [Текст] / И.Д. Аникина // Вестник Волго- градского государственного университета. Серия 3, Экономика и экология, 2009. – № 2 (15) – С. 197-203 (с. 198)
14. Михель Э. Э., Рахимбаев А. Б., Бельгибаев А. К.
Корпоративные финансы [Текст]: Учебное пособие, 2-е издание.- Алматы, 2010.- 340
15. «ҚазақТүрікМұнай» ЖШС ресми сайты // kazakhturkmunay.kz
16. «ҚазақТүрікМұнай» ЖШС қаржылық есептілігі
17. Мадиярова Э.С., Сүйеубаева С.Н. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы. -Алматы: Экономика, 2009. – 262 б.
18. Гаврилова А.Н. Финансовый менеджмент: учебное пособие / А.Н. Гаврилова, Е.Ф. Сысоева, А.И. Барабанов, Г.Г. Чигарев, Л.И. Григорьева, О.В. Долгова, Л.А. Рыжкова. – 5-е изд., стер. – М.: КНОРУС, 2009. – 432 с
Компанияның қарыз капиталын басқару (Қазақтүрікмұнай ЖШС мысалында)
1 Компанияның қарыз капиталын басқару бойынша әдебиеттерге шолу
2 Компанияның қарыз капиталын басқаруды зерттеудің әдіснамасы
3 Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық жағдайы мен қарыз капиталын басқаруының тиімділігін талдау
3.1 Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау
3.2 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының көздерін талдау
3.3 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының құрамы мен құрылымын талдау
3.4 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау
4 Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1 Әдебиеттерге шолу 6
2 Зерттеу әдіснамасы: Қазақтүрікмұнай ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу 10
3 ҚАЗАҚТҮРІКМҰНАЙ ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ 12
3.1 Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау 12
3.2 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздерін көздерін, құрамы мен құрылымын талдау 23
3.3 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау 31
3.4 Алынған нәтижелер интерпретациясы 34
4 Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары 36
Қорытынды 45
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 49
Қосымша А
Қосымша Ә
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2014 жылғы 11 қарашадағы Нұрлы жол - болашаққа бастар жол халқына Жолдауында: Шағын және орта бизнес пен іскерлік белсенділікті қолдау бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Бүгінде Ұлттық қордан ШОБ-ты қолдауға және несиелеуге бағытталған 100 миллиард теңге толықтай игерілді. Бұл 4,5 мың жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді. Бұл қаржыға сұраныс ұсыныстан 23 миллиард теңгеге асып түсті. Бизнесті 10 жылға бар-жоғы 6 пайызбен несиелеудің бұрын-соңды болмаған шарты жасалды. Мұндай шарттар біздің елімізде бұған дейін болған емес. ШОБ-ты экономикалық өсімнің драйвері ретінде дамыту және оның үлесін 2050 жылға қарай ІЖӨ-нің 50 пайызына ұлғайту бойынша жұмысты жалғастырған жөн. Сондықтан шағын және орта бизнес үшін 2015-2017 жылдары жалпы сомасы 155 миллиард теңге несие желілерін АДБ, ЕҚДБ, Дүниежүзілік банк есебінен тиімді пайдалану қажет,-деп айтылған [1]. Кәсiпорын-экономиканың қозғаушы күші, кәсіпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде қарыз капиталын басқарудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен рөл атқарады.
Жұмыстың өзектілгі қарыз алушыларға өсіп келе жатқан талаптар үрдісімен, әрі соның салдарынан заманауи жағдайда заемдық қаржыландыруды тартуға компанияның өсіп келе жатқан шығындарымен және демек бизнестің нарықтық құнына осы фактордың зор ықпал етуімен анықталады. Жоғарыда аталған өзгерістердің ықпалына бірінші кезекте, елеулі капиталдық салым талап ететін және экономиканың капиталды қажет ететін саласына жататын, компаниялар бейім.
Көбіне, мұндай үрдіс ҚР коммерциялық банктерімен қаржылық емес ұйымдарға берілген, ұзақ мерзімдік кредиттер бойынша орта салмақталған пайыздық мөлшерлеменің өзгерістер динамикасымен расталады. Бұл статистика қарастырылған кезеңде орта есеппен мөлшерлемелердің өскендігін көрсетеді.
Құрылымның және компанияның құнына заемдық капитал құнының әлеуетті ықпалын неғұрлым дәл анықтау мақсатында заемдық капитал элементтерін ескере отырып, компания құнын бағалаудың әдістемелік негізін әзірлеген орынды болып табылады.
Зерттеудің өзектілігін анықтайтын, айтарлықтай маңызды фактор - бизнестің құнын оның қасиетіне байланысты бағалау және анықтау мақсатында заемдық капиталды тартуға шығындарды болжаудың Қазақстан жағдайларына бейімделген, әдістерінің жоқ болуы.
Сондай - ақ, заемдық капиталдың ерекшеліктерін жан - жақты қарастыратын, қазақстандық көздердің де аз екендігін екендігін айта кету керек, сондықтанда осы ұғымды нақтылау және оның компания құнына ықпалын талдау талап етіледі.
Әдебиеттерге жүргізілген талдау банкроттық қатерінің және компанияны қаржыландыру саясатының түрлі аспектілерінің ұйымның құнына ықпалын көрсететін, үлгі құруға мүмкіншілік беретін, практикада қолданылатын теориялық тұжырымдамалардың жоқ екендігін көрсетті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - компания қызметіндегі қарыз капиталының маңызын айқындап, қарыз капиталын басқаруды оңтайландыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- компанияның қарыз капиталын басқару бойынша әдебиеттерге шолу жасау;
- компанияның қарыз капиталын басқаруды зерттеудің әдіснамасын қарастыру;
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау;
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының көздерін талдау;
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының құрамы мен құрылымын талдау
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау;
- компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеу пәні - заемдық капиталдың құрылымының және құрамының өзгеруіне байланысты компания құнын қалыптастыру және бағалау ерекшеліктері.
Зерттеу нысаны - Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының құрамын, құрылу көздерін, тарту саясатын бағалау
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздерін отандық және шетел ғалымдарының зерттелетін тақырып бойынша еңбектері, мерзімді басылым құралдары, нормативтік-құқықтық актілер, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің қаржылық есептілігі қолданылды.
Зерттеу әдістемесі қойылған міндеттерді шешуге мүмкіншілік беретін, зерттеудің жалпы ғылыми құралдарын пайдалануға негізделеді: жүйелік тәсіл, сондай-ақ жүйені қалыптастыруға теориялық - әдістемелік қағида. Зерттеу әдістемесі теориялық және практикалық материалдарды синтездеуге, индуктивті және дедуктивті тәсілдерді қолдануға негізделген.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы - зерттеу нәтижесінде алынған, заемдық капиталды тартуға жұмсалатын шығынды бағалау және болжау әдістемесі қаржыландыру көздерін қалыптастыру мақсаты үшін экономиканың капиталды қажет ететін саласындағы кәсіпорындарға және сондай - ақ бизнестің нарықтық құнын неғұрлым дәл анықтау үшін бағалау қызметімен айналысатын, ұйымдарға бағдарлануымен тұжырымдалады. Диссертациялық зерттеу материалдары Кәсіпорынды (бизнесті) бағалау оқу пәнінен сабақ бергенде және компанияның ұзақ мерзімдік капиталын қалыптастыру ерекшеліктерін ашатын, мамандандырылған оқу курстарын жүргізу кезінде пайдаланылуы мүмкін.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы құрылымы бойынша кіріспеден, төрт негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады. Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі, мақсаты мен міндеттері қарастырылған.
Кіріспеді жұмыстың өзектілігі, мақсаты, міндеттері мен зерттеу нысаны және әдістемесі көрсетілген. Бірінші бөлімде қарыз капиталын басқару бойынша әдебиеттерге шолу жасалған. Екінші бөлімде банк қызметкерлерінен сұхбат, пікір алу негізінде зерттеу әдістемесі жасалды. Үшінші бөлімде Қазақтүрікмұнай ЖШС сипаттамасы және қаржылық жағдайы талданып, компанияның қарыз капиталының қалыптасу көздері, құрамы мен құрылымын талданды. Төртінші бөлімде Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары қарастырылды. Қорытынды бөлімде жұмыстың негізгі қорытындылары жазылды.
1 Әдебиеттерге шолу
Қарыз капиталы ұғымының түсіндірмесін қарастыра отырып, оны анықтаудың бірыңғай тәсілі жоқ деген қорытындыға келе аламыз. Мысалы, И.А. Бланк пікіріне сәйкес қарыз капиталын кәсіпорындарды дамыту үшін тартылатын ақша қаражаттарының қайтарымды негіздегі салымы немесе ақшалай бағаланатын басқа да мүліктік құндылықтар болып табылады. Кәсіпорын пайдаланатын қарыз капиталының барлық формалары қарастырылған мерзім ішінде төленуі тиісті болатын қаржылық міндеттемесі түрінде болады. Осылайша, қарыз капиталы қаржылық міндеттемелер ұғымына теңестіріледі жәнке оған кредиттер, банк және банктік емес мекемелердің несиесі, тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін кредиторлық берешек, есептесу бойынша міндеттеме және басқа да міндеттемелер секілді элементтер жатады.
В.В. Бочаров және қоса авторлар қарыз капиталын оны қаржыландыру үшін тартылатын қайтарымды және ақылы негіздегі ақша қаражаттары ретінде анықтайды. Қарыз капиталының барлық формалары белгіленген мерзім ішінде өтелуі тиісті міндеттемелер түрінде болады. Қарыз капиталының құрамына тартылған қаражаттар түріндегі кредиторлық берешекті де жатқызуға болады. Осылайша, қарыз қаражаттарын анықтауда қарыз қаражаттарының құрамдас элементтері ретінде тартылған қаражаттардың белгілі бір бөлігі пайдаланылады. Әрі қарай қарыз капиталы құрылымын анықтауда тартылған қаражаттардың құны ескерілмейді, себебі мәні жағынан бұл көз қайтарымды болып есептелгенімен, кәсіпорын үшін тегін болады.
В.В. Ковалев қаражат көздеріне сипаттама бере отырып, ішкі көздер (қатысушылар немеск жарғылық капиталдың меншік иелерінің қаражаттары, таратылмаған кіріс және қорлар, меншіктік қаражаттар), қарыз қаражаттары (ссудалар, банктер мен басқа да инвесторлардың несиелері), уақытша тартылған қаражаттарды (кредиторлық берешек) бөліп көрсетеді.
Отандық ғалымдардың еңбегі Б. С. Есенгельдин, Е. Т. Ақбаев Қаржылық менеджмент оқулығында капитал құрылымын қалыптастыруда кәсіпорынның мүмкіншілігі меншік қаражаттарының табыстылығымен байланыстырылған. Меншік қаражаттарының табыстылығы жоғары болған кезде, өз қаражаттарын қайта бөлуге кәсіпорынды дамыту үшін мүмкіншілік бар. Осылайша, меншік қаражаттарының табыстылығының сыртқы көзі - қарыз алу және бағалы қағаздарды шығару; ішкі көзі - пайданы қайта бөлу арқылы жүзеге асырылады [5, 193 б.].
Отандық кәсіпорындардың алдынан шығатын маңызды мәселелердің арасында қарыз капиталын тиімді басқару да бар. Аталмыш қаржыландыру көзін пайдаланған жағдайда беру оны қатыстыру құнынан артық болуы қажет екендігі экономикалық тұрғыда келісілген. Бұдан басқа, кәсіпорын қарыз капиталын қатыстыра отырып, қаржылық тұрақтылықты сақтау аспектілерін ескеруі керек. Қарыз қаражаттарын өте көп алу кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын азайтады, алайда қарыз қаражаттарының шағын көлемі кәсіпорынға дамуға мүмкіндік бермейді. Осылайша, тиімді әрекет ететін қарыз капиталын басқару жүйесін құру қарыз капиталын кәсіпорын бір жағынан қаржылық тұрақтылығын сақтап, екінші жағынан тұрақтылық өсімі мен экономикалық дамуды қамтамасыз ететіндей жоспарлау, қалыптастыру және пайдалануды ұйымдастыруға негізделуі керек.
Соңғы жылдары отандық ғалымдар кәсіпорынның қарыз капиталын басқару бойынша әр түрлі әдістерді дайындаған, оларды ұйымдастыру кәсіпорынның оңтайлы дмауына жағдай жасайды. Аталмыш мәселеге арнап И.Д. Аникина, А.А.Афанасьева, А. Барановский, И.А.Бланка, В.А.Забродский, Н.А.Кизим, Л.А.Коваленко, Л.Н.Ремнев, Т.М.Поливан, Е.С. Стоянова, П.Юхименко және т.б. ғалымдардың жазылған еңбектері бар.
Ғылыми әдебиеттерде капиталды және оның құрамдас бөлігі - қарыз капиталын басқаруға ғалымдардың әр алуан көзқарастары ұсынылған. Капиталды басқару бойынша теорияларды зерттеу оларды келесі түрде жалпылауға мүмкіндік береді (1 кесте).
Капиталды басқару бойынша теорияны жалпылайық және және ондағы қарыз капиталының рөлін анықтайық:
1) Дәстүрлі теория. Фирма капиталының орташа құнының құрамдастары құнын ескеру негізінде капитал құрылымын оңтайландыру құрылымы мен мүмкіндіктеріне біршама тәуелді болуы. Компанияның қарыз капиталының құны оның меншік капиталынан үнемі төмен болады, Капиталдың орташа құнының азаюы қарыз капиталы үлесінің өсуімен анықталады.
2) C.Бихчандан, Д.Хиршляйфер, И.Уелч сатылы ақпараттық теориясы [2] Шығындарды үнемдеу және капитал құрылымы қателіктерін болдырмау оңтайлы құрылымды есептеу есебінен қалыптасады. Қарыз капиталы табысты менеджерлері бар беделді компанияларданнесиеге алынады,сонымен қатар, капитал құрылымын басқарудың белгілі әдістерін пайдаланады
3) Модильяни-Миллер капитал құрылымының индифференттілігі теориясы [6]. Тұжырымдама негізіне орташа өлшенген құнын минималдау және кәсіпорынның нақтық құнын арттыру критериі бойынша оңтайландырудың мүмкін болмауы туралы ережелер алынған, себебі ол аталмыш көрсеткіштерге әсер етпейді. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін қарыз капиталдарын максималды қолдануды қарастырады. Капитал құрылымында несие көздері үлесінің артуы фирманың құнын арттырмайды, себебі арзан қарыз капиталынан келетін пайда қауіп деңгейін арттырумен байланысты акционерлік капиталын арттыруға теңестіріледі.
4) Модильяни(1963 ж.) теориясы [7]. Салықтың фирма капиталына әсері ескерілген. Салық салынатын пайда нәтижесінде фирманың операциялық табысы артады. Қарыз капиталын (100%)пайдалану жағдайындафирма құны максималды шамаға жетеді. Қарыз капиталы болмаған жағдайда фирма құны акционерлік капиталдың нарықтық құнына тең болады.
5) Ақша ағыны тұжырымдамасы(CashFlowConcept) [8]. Қаржылық ресурстарды қатыстыру бойынша кәсіпорын саясатын дайындауға,олардың қозғалысын ұйымдастыруға және белгілі сапалық жағдайда ұстауға бағытталады. Қаржы менеджері берешекті төлеу үшін қандай мөлшерде ақша қаражаттары қажет болатын білуі керек немесе керісінше жетіспеушілікке тәуелді қосымша қаржы ресурастарын қатыстыруға қаржылық шешім қабылдауы тиіс.
6) Дж. Уильямстың капитал құны тұжырымдамасы[9]. Кәсіпорынның капитал тарту және қызмет көрсету бойынша шығындары(қаржы ресурстары) жеке көздер тұрғысында біршама өзгеше болады. Активтерді қаржыландырудың балама көздерін таңдағанда,капитал құнын сандық бағалау шешуші рөлге ие болады.
7) М.Бреннан, Х.Леланд ынтымақтастық (қатынас теориясы). Компанияның капиталының қаржылық құрылымын ынтымақтастық нүктесін табу арқылы анықтайды, ол капиталдың орташа өлшенген құнының минималды шамасына сәйкес болады және 2 факторды: кіріске салық салуды және банкроттық шегерістерін ескереді. Салық есебінен қосымша үнемдеуге қол жеткізу арасындағы ынтымақтастық несие қаражаттарын қатыстыру және әлеуетті қаржылық қиыншылықтармен және агенттік шегерістермен, жалпы құрылымдағы қарыз капиталының үлесінің артуынан туындаған шегеріспен қамтамасыз етіледі.
8) Нарықты бақылау теориясы. Нарықты бақылау және ағымдағы тиісті бағаламаудан кіріс алу немесе капиталды артық бағалау капитал құрылымын анықтайды және оңтайлы стратегия болып есептеледі. Несие мен капитал қатынасы нарықтық серпінмен анықталады.
Осылайша, капиталды басқару бойынша базалық теорияларды зерттеу қарыз капиталын қалыптастыру капиталдың қаржылық құрылымы негізінде жүзеге асатынын, қарыз капиталының құны мен кәсіпорынның нарықтық құнын анықтауға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, егер қаржылық капиталды оңтайландыру үдерісі біршама кеңінен зерттеледі, оның ішінде қарыз капиталына баса назар аударылған - бұл үдеріс кәсіпорынның ресурстық базасын құрудың жеке маңызды элементі ретінде емес жалпы капиталды басқарудың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады.
Қарыз капиталын басқару үдерісінде жоғарыда аталған көрсеткіштерді (капиталдың қаржылық құрылымы, қарыз капиталы құны және кәсіпорынның нарықтық құны) кешенді түрде ескеріп, олардың кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық жағдайына әсерінің оңтайлы қатынасын анықтайды. Осылайша, кәсіпорынның қарыз капиталын басқару үдерісін жан-жақты қарастыру қажеттілігі туындайды.
Аталмыш зерттеу нәтижесінде кәсіпорынның қарыз капиталын тарту келесі жағдайларға негізделеді:
oo қарыз капиталындағы қажеттілікті анықтау;
oo оңтайлы құрылымды және қарыз капиталын қалыптастыру көздерін анықтау;
oo қалыптасқан стратегияны құрауыштар бойынша несие ресурстарын пайдалану;
oo максималды беру, қаржылық тұрақтылықты сақтау және кәсіпорынның дамуын қамтамасыз ету мақсатында қарыз капиталының құрамы мен құрылымын мен құрамын тиімді реттеу.
Сол себепті кез келген басқару, қарыз капиталын басқару кезекпен орындалатын жоспарлау, қалыптастыру және пайдалану кезеңдерінен құралады.
Қарыз капиталын жоспарлау кәсіпорынның шаруашылық қызметін дамыту келешегін ескеруі керек. В.А.Забродский мен Н.А.Кизим даму анықтамаларына келісуге болады, олар экономикалық-өндірістік жүйенің жаңа, сапалы жағдайға өтуіне,сандық әлеуетті жинақтауға, құрылым мен құрамды күрделендіру мен өзгертуге ауысу үдерісін ретінде сипаттайды, осының салдары ретінде қызмет ету тиімділігіне сыртқы ортаның бұзушы әсеріне қарсы тұру қабілеті артады [12, 75 б.].
Кәсіпорынның қарыз капиталын қалыптастыру қарыз қаражаттарын қатыстыру үдерістерін реттейтін қаржылық шешімдерді дайындау мен жүзеге асыру ұстанымдары мен әдістері жүйесі түрінде болады, сонымен қатар, кәсіпорынның даму мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес қарыз капиталын қаржыландыру көзін тиімді анықтайды [13,198 б.].
Қарыз капиталын пайдалану [2, 89 б.] жұмыстарды дәлелденген және негізделген. Қарыз капиталын қатыстыру жағдайында кәсіпорын активтері тұрақтылығының қосымша өсімі кәсіпорынның қаржылық әлеуетінің меншік капиталымен салыстырғанда өсуіне, қаржылық тұрақтылық өсімін генерациялау қабілетіне байланысты болады. Қарыз қаражаттарына қажеттілікті анықтау, қаржылық қауіпті бағалау және қарыз капиталы құнын минималдау басқару үдерісін оңтайландыру негізінде оларды пайдалану тиімділігін арттырады және ол циклдық сипатта болады.
Сонымен, қарыз капиталын зерттеген әртүрлі отандық және шетел ғалымдарының еңбектерін қарастыра келе, И.А. Бланк пікірімен келістім, қарыз капиталы кәсіпорындарды дамыту үшін тартылатын ақша қаражаттарының қайтарымды негіздегі салымы немесе ақшалай бағаланатын басқа да мүліктік құндылықтар болып табылады. Сондай-ақ капиталды басқару бойынша теориялар бірнеше түрі зерттелді. Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу негізінде зерттеу әдіснамасы қарастырылды.
2 Зерттеу әдіснамасы: Қазақтүрікмұнай ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістемесін жүргізу, талдау әдістерін таңдау, ақпараттық базамен танысу мақсатында Қазақтүрікмұнай компаниясының қызметкерлерімен пікір, сұхбат жүргізілді. Сұхбат алу мақсатында компания қызметі жайлы мамандар пікірін талқылап, жинақталған мәліметті өңдеп, қорытынды нәтижеге қол жеткіздік.
Нақтылап айтатын болсақ, Қазақстан мен Түркияның ұлттық мұнай компаниялары бірлесіп 1993-жылы құрған тұңғыш бірлескен кәсіпорын..
Қазақтүрікмұнай ЖШС-ның қарыз капиталының қалыпатсы көздерін, құрамы мен құрылымын анықтау барысында, компанияның қаржыгер мамандарымен және бухгалтермен сұхбат жүргізілді.
Сұхбат барысында компанияның қалыптасу көздері анықталды.
Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерден тұрады. Ұзақ мерзімді міндеттемелері тек үлескерлер алдындағы міндеттемелерден құралған. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер жүйесі сауда және кредиторлық берешектен, төленуге тиіс салықтардан және резервтерден тұрады.
Әрмен қарай қарыз капиталының қалыптасу көздері анықталған соң, қарыз капиталының құрамы мен құрылымын талдау бойынша компания мамандарымен пікір алмастым.
Қарыз қаражаттарын талдау міндетті:
- кәсіпорынның қарыз қаражаттарының сомасы мен құрылымын анықтау;
- тұтас қарыз қаражаттары және олардың түрлері бойынша серпінді талдау;
- кәсіпорын активтеріне қарыз қаражаттарын орналастыруды бағалау;
- жалпы капитал сомасындағы қарыз қаражаттарының үлесін есептеу және талдау жасалып отырған кезеңдегі өзгеріс үрдісін анықтау;
- кәсіпорынның меншік және қарыз қаражаттарының қатынасын анықтау.
Талдау көздері: Бухгалтерлік баланс; Кірістер мен шығыстар туралы есеп, Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп, бухгалтерлік есептің аналитикалық есебі және т.б.
Бухгалтерлік баланс негізінде жылдың басындағы және жыл соңындағы тартылған қаражаттар сомасы анықталады және талдау жасалатын кезеңдегі сома мен құрылым өзгерісі есептеледі.
Компания қызметкерлері қарыз капиталын талдауды капитал көзінің серпіні мен құрылымын талдаудан бастау керектігін меңзеді. Қаржы жағдайын ішкі талдауда қарыз капиталының құрылымын зерттеу, оның жекелеген құрауыштарының өзгеру себептерін анықтау, есепті кезеңдегі өзгерістерді бағалау қажет.
Зерттеу барысында 2013 жылы БанкЦентрКредит АҚ-на қарызы 2200 мың долл. құрады құрады, яғни жалпы қысқа мерзімді міндеттемелердің 2% құрап отырғаны анықталды. Ал 2014 жылы бұл қарыз шамалы азайды. Ал қысқа мерзімді несиелік қарыздар жалпы міндеттемелер ішіндегі үлес салмағы 44,7%. Қысқа мерзімдік несиелік қарыздар мына кәсіпорындар есебінен құралды: БанкЦентрКредит АҚ, Казинкасс ЖШС, Асылтау ЖШС, Mobile Trade ЖШС, Казэнерго кабель АҚ.
Кәсіпорынның ұзақ мерзімді қарыздары құрылымы бойынша 3,48%-ға азайды, яғни жалпы қарыз капиталының 2013 жылы 58,8% құраған болса, 2014 жылы 55,3% құрады. 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны 5951 мың долларға азайды, ал құрылымы бойынша 3,48% өсті
Осылайша, сұхбат алу барысында қарыз капиталының талдаудың келесі төмендегі әдістері анықталды:
қарыз капиталы динамикасының талдауы. Міндеттер өсімі қарқынының активтер өсімінен жоғары болуы мекеменің қаржылық тұрақтылығының төмендеуіне алып келеді.
Қарыз капиталының мекеменің жиынтық активтері мен жеке капиталымен арақатынасына талдау жасау.
мерзімдер (ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді), сонымен қатар, экономикалық мазмұны бойына қарыз капиталының құрамына талдау жасау.
қарыз капиталына уақыты қызмет көрсетуге талдау жасау (уақытылы жабылмаған кредиттер мен қарыздардың, сонымен қатар, мерзімі өткен кредиторлық берешектің артық салмағын есептеу).
қарыз капиталының қамтамасыз етілуіне талдау жасау, яғни, берілген қамсыздандырулардың, оның ішінде берілген векселдер мен кепілге берілген мүліктерге талдау.
Талдау көздері: Бухгалтерлік баланс; Кірістер мен шығыстар туралы есеп, Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп, бухгалтерлік есептің аналитикалық есебі және т.б.
Бухгалтерлік баланс негізінде жылдың басындағы және жыл соңындағы тартылған қаражаттар сомасы анықталады және талдау жасалатын кезеңдегі сома мен құрылым өзгерісі есептеледі.
Қарыз капиталын талдауды капитал көзінің серпіні мен құрылымын талдаудан бастау керек. Қаржы жағдайын ішкі талдауда қарыз капиталының құрылымын зерттеу, оның жекелеген құрауыштарының өзгеру себептерін анықтау, есепті кезеңдегі өзгерістерді бағалау қажет.
Сонымен, зерттеу әдістемесін жүргізу, талдау әдістерін таңдау, ақпараттық базамен танысу мақсатында Қазақтүрікмұнай компаниясының қызметкерлерімен пікір, сұхбат жүргізілді. Сұхбат нәтижелі болды, себебі компания қызметкерлері оз ойларымен бөлісті. Сұхбат нәтижесінде таңдалған әдіснамаға байланысты келесі бөлімде Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің қаржылық жағдай мен қарыз капиталының қалыптасу көздеріне, құрамы мен құрылымына талда жасалды.
3 ҚАЗАҚТҮРІКМҰНАЙ ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
3.1 Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау
"Қазақтүрікмұнай" ЖШС - Қазақстан мен Түркияның ұлттық мұнай компаниялары бірлесіп 1993-жылы құрған тұңғыш бірлескен кәсіпорын.
Қазақстан Республикасының геология және жер қойнауын қорғау Министрлігі мен Түрік Ұлттық Мұнай компаниясы (ТАПО) арасында 1993 жылдың 9-қаңтарында бірлескен кәсіпорын құру туралы келісім-шартқа қол қойылды. Қазақтүрікмұнай ЖШС егемен Қазақстанның мұнай бизнесі саласында құрылған тұңғыш бірлескен кәсіпорын ретінде 1993 жылдың 4 ақпанында тіркелді. 1997 жылдан бастап Қазақстан тарапынан кәсіпорын құрылтайшысы болып Қазақойл Ұлттық мұнай компаниясы белгіленсе, қазіргі таңда ҚазМұнайГаз ҰК АҚ [15].
Қазіргі таңда ҚазақТүрікМұнай ЖШС экономиканың дамуына, отандық өндірістің дамуына өз үлесін қосты.
№42 лиценциясы бойынша келісім-шартқа сәйкес ЖШС екі кезеңде жұмыс жүргізеді:
Барлау кезеңі-11 жыл; өндіру кезеңі-коммерциялық мұнай қорының ашылу сәтінен бастап 25 жыл.
Барлау кезеңі 3 сатыға бөлінген: 1 саты - 4 жыл, 2 саты - 4 жыл, 3 саты - 3 жыл. Қазақтүрікмұнай ЖШС тек қана геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуге құқық алу үшін мемлекетке 3,5 млн.АҚШ доллары көлемінде бонус төлемін төледі.Қазіргі таңда, Қазақтүрікмұнай ЖШС лицензиялы 3 блокта өндірістік қызметін жүргізуде. Ақтөбе облысындағы IIA блокта (Лақтыбай кен орыны) және Оңтүстік Қаратөбе кен орнында (МГ-307 лизенциясы) өнеркәсіптік өндіру жұмыстары жалғасуда. Маңғыстау облысында IV блокта 4 кен орнында (Батыс Елемес, Шығыс Сазтөбе, Оңтүстік-Шығыс Сазтөбе, Солтүстік - Шығыс Сазтөбе) өнеркәсіптік өңдеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазақтүрікмұнай ЖШС геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу қызметі Қазақстан Республикасының Геология Министрлігінің 1993 жылы ЖШС қарауына жобалық орташа тереңдігі 4700 метрден астам күрделі тау-кенді шарттағы 68 аяқталмаған барлау ұңғыларын өткізген сәттен бастау алды. 1995 жылдың соңына дейін осы ұңғылар түгелімен жобаланған тереңдікке дейін бұрғыланып, олардан тыңғылықты геологиялық мәліметтер алынды.
Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің қаржылық жағдайын активтерінің құрылымын талдаудан бастайық.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізу кезінде негізгі элемент мүліктік жағдайды талдау - активтерді және пассивтерді талдау болып табылады. Баланстың активтерін және пассивтерін талдауда талдау кезеңінде олардың жағдайының динамикасы бақыланады. Талдауды баланс құрылымының абсолюттік және қатыстық көрсеткіштері бойынша жүргізу керек.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын алдын ала бағалау қаржылық есеп берудің мәліметтері негізінде жүзеге асады. Талдаудың берілген кезеңінде кәсіпорын қызметі туралы алғашқы түсінігі қалыптасады, кәсіпорын мүлік құрамында және оның қайнар көздерінде өзгерістер анықталады, көрсеткіштер арасында өзара байланыстар орнатылады. Сол мақсатпен баланстың активтерінің және пассивтерінің жеке баптарының қатынастарын, олардың жалпы қорытындыдағы меншік салмағын немесе баланс валютасын анықтаймыз, баланстың негізгі баптары құрылымында ауытқу сомасын алдыңғы периодпен салыстырмалы түрде есептейміз. Сонымен қатар, баланс валютасының өзгеруінің жалпы сомасының құрама бөліктерге бөлшектенуі активтер құрамында ауытқуларға ие болу сипаты туралы, олардың қалыптасуының қайнар көздері және олардың өзара шартталуы туралы алдын ала қорытындылар жасауға мүмкіндік береді. Жылжымайтын мүлік және ағымдық немесе айналымдағы құралдар көлемінде өзгеруін алдын ала талдау кәсіпорын міндеттемелерінің өзгеруіне байланысты қарастырылады. Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері, міндеттемелері мен капиталының өзгеру динамикасын 1-диаграмма түрінде көрсетейік.
Сурет 1. Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері, міндеттемелері мен капиталы (мың долл.)
Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 5,98%-ға азайып есепті жылы 145474 мың долл. құрады, активтердің азаюы қорлардың, негізгі құралдардың азаю себінен болды. Міндеттемелер жиыны 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 19,54%-ға азайып есепті кезеңде 91114 мың долл. құрады, міндеттемелердің кемуін ұзақ мерзімді міндеттемелердің азаюымен түсіндіруге болады. Ал капитал құнының өсу динамикасын байқауға болады, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 34% -өсіп 54360 мың долл. құрады [16].
Әр қарай, толығырақ құрылымдарын қарастырайық.
Қазақтүрікмұнай ЖШС активтерінің құрамы мен құрылымы 1 -кестеде берілген.
Кесте 1 - Қазақтүрікмұнай ЖШС активтерінің құрамы мен құрылымы
мың АҚШ долл.
Активтер
2012 ж
2013 ж
2014 ж
Ауытқу 20132014
%
мың долл
1
2
3
4
5
6
I. Айналымнан тыс активтер
Капитализацияланған барлау және өңдеу шығындары
71005
64439
58515
-9,19%
-5924
Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
33870
33604
24956
-25,74%
-8648
Кейінге қалдырылған салық активтері
3121
3730
6260
67,83%
2530
Басқа айналымнан тыс активтер
21
1361
3019
121,82%
1658
Айналымнан тыс активтер жиыны
108017
103134
92750
-10,07%
-10384
ІІ Айналым активтері
Тауарлы-материалдық қорлар
1667
2475
1792
-27,60%
-683
Сауда және өзге дебиторлық берешек
18283
6725
5441
-19,09%
-1284
КТС бойынша аванстық төлем
384
373
-
-
-
Алынатын ҚҚС
2154
3609
5139
42,39%
1530
Басқа салықтар бойынша аванстық төлем
-
98
100%
-
Ақша қаражаттары және оның баламалары
8011
38413
40254
4,79%
1841
Жалпы айналым активтері
30499
51595
52754
2,25%
1159
Активтер жиыны
138516
154729
145474
-5,98%
-9255
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Кестеге қарайтын болсақ, активтердің негізгі бөлігін айналымнан тыс активтер, оның ішінде 40,22% капитализацияланған барлау және өңдеу шығындары құрап отыр, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда -9,19%-ға азайып 58515 мың долл. құрады. Негізгі құралдар және материалдық емес активтер соңғы үш жылда азайған, яғни 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда -25,74%-ға азайған. Негізгі құралдардың азаюы олардың ескіруіне байланысты істен шығуы мен амортизациялық аударымдар есебінен болды. Ал айналым активтерінің өсу динамикасын бақылауға болады. Айналым активтері мен айналымнан тыс активтердің өзгеру динамикасын көрнекі түрде төмендегі суреттен қараймыз, 2-сурет.
Сурет 2. Кәсіпорын активтері (мың долл.)
Айналымдағы активтер құрылымын талдай келе, қаржылық жағдайдың тұрақтылығы көп мөлшерде ауыспалы айналым үрдісінің сатысы бойынша қаражатты тиімді орналастыруға байланысты: жабдықтау, өндіру, өнімді өткізу.
Талданып отырған кәсіпорынның айналым активтерінің 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2,25% өсуі үлес ақша қаражаттары және оның баламалары, алынатын ҚҚС есебінен болды. Айналым активтерінің өсуі өң тенденцияны көрсетеді, ағымдағы міндеттемелер бойынша төлем қабілеттілігінің өскенін байқауға болады.
Сондай-ақ айналым активтерінің құрамында қорлар 2014 жылы 27,60%-ға азайып есепті кезеңде 1792 мың долл. құрады, дебиторлық берешек 2014 жылы 19%-ға азайып есепті кезеңде 5441 мың долл. құрады.
Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрамы мен құрылымын талдайық, 2-кесте.
Кесте 2 - Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрамы мен құрылымы, мың теңге
Міндеттемелер
2012 ж
2013 ж
2014 ж
Ауытқу 20132014
%
Мың долл.
1
2
3
4
5
6
І Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Үлескерлер алдындағы міндеттемелер
80829
66558
50386
-24,30
-16172
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиыны
80829
66558
50386
-24,30
-16172
ІІ Қысқа мерзімді міндеттемелер
2-кестенің жалғасы
Сауда және өзге кредиторлық берешек
4602
4893
5014
2,47
121
Төленетін салықтар
10623
8842
10415
17,79
1573
Төленетін КТС
-
335
2052
512,54
1717
Резервтер
-
32609
23247
-28,71
-9362
Қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны
15225
46679
40728
-12,75
-5951
Міндеттемелер жиыны
96054
113237
91114
-19,54
-22123
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Сәйкесінше, Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрылымы
2014 жылы оң тенденцияға ие деп айтуға болады: оның себебі қарыз қаражаттарының ішінде ұзақ мерзімді міндеттемелер негізгі орынды алады, олардың үлесі міндеттемелердің жалпы құрылымында 2012 жылы 84% және 2013 жылы 59%, ал 2014 жылы бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендеп 55% болды. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны да 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 12,75%-ға төмендеп, есепті кезеңде 91114 мың долл. құрады.
Осы өзгерістерді көрнекі түрде 3-суреттен қарауға болады.
Сурет 3. Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрылымы
(мың долл.)
Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің капитал құрылымын төмендегі 4-кестеде көрсетілген.
Кесте 3. Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің капитал құрылымы
Меншікті капитал
2012 ж
2013 ж
2014 ж
Ауытқу 20132014
%
Мың долл.
1
2
3
4
5
6
Жарғылық капитал
4000
4000
4000
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)
38462
37492
50360
34,32
12868
Капитал жиыны
42462
41492
54360
31,01
12868
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Төмендегі 3 - кесте бойынша капитал құрылымын талдайтын болсақ, жарғылық капитал соңғы үш жылда өзгеріссіз қалды. Бөлінбеген пайда 34,32%-ға өсіп 2014 жылы 50360 мың долл. құрады. Баланс валютасы ұлғайған кезде бөлінбеген табыстың салыстырмалы салмағының жоғары болуы зерттелетін кәсіпорынды тұрақты және дамушы ретінде сипаттайды. Дегенмен, пайдаланылмаған өтімді құралдар үлесінің азаюы кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің жоғарылағанын білдіреді. Бос ақша қаражаты жұмыс істеуі керек. Меншікті капитал құрылымы көрнекі түрде 4-суретте келтірілген.
Сурет 4. Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің меншікті капитал құрылымы
Сонымен, кәсіпорын мүлкінің қалыптастыру көздерінің жалпы сомасында меншікті капитал үлес салмағының жоғарылауы мен қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді міндеттемелердің азаюы кәсіпорын қаржылық жағдайының жақсаруын білдіреді.
Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің кірістер мен шығыстар туралы есебін талдайық, 5-кесте
Кесте 4- Қазақтүрікмұнай ЖШС -нің кірістер мен шығыстар туралы есебі
мың долл
Көрсеткіштердің атауы
2012
2013
2014
Ауытқу 20132014
%
Мың долл
Өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріс
141959
150036
163914
9,25%
13878
Сатылған өнімдердің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны
-50784
-50703
-56605
11,64%
-5902
Жалпы пайда (01 жол - 02 жол)
91175
99333
107309
8,03%
7976
Өнімді өткізу және тасымалдау шығындары
-57856
-47334
-60212
27,21%
-12878
Әкімшілік шығыстар
-20211
-10111
-9497
-6,07%
614
Коммерциялық бонус
-
-878
-
-
-
Операциялық пайда
-13108
41010
37600
-8,32%
-3410
Негізгі емес қызметтен өзге де кірістер
437
187
1099
487,70%
912
Қаржылық табыстар
62
83
402
384,34%
319
Резерв құруға жұмсалған шығындар
-
-32609
-16907
-48,15%
15702
Салық салғанға дейінгі пайда
13607
8671
22194
155,96%
13523
Корпоративті табыс салық шығындары
12494
9641
9326
-3,27%
-315
Жиындық табыс (зиян)
1113
-970
12868
-1426,60%
13838
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
4-кестеден көріп отырғанымыздай, жалпы алғанда соңғы үш жылдағы компанияның жиынтық табысын талдайтын болсақ, 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 11 еседей артқан, ал 2013 жылмен салыстырғанда 1383 мың долл.артып 12868 мың долл. құрады, яғни 2012 жылы компания зиян шеккен.
Таза пайданың артуына байланыста өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кірістің, өзіндік құнның, тасымалдау, әкімшілік шығындарының да арқанын байқауға болады.
Компания кірістерінің құрылымын, 5-суреттен қарауға болады.
Сурет 5. Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің кірістерінің құрылымы
5-суретке қарайтын болсақ, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің негізгі қызметінен басқа негізгі меес қызметтен және қаржылық кірістері бар екенін көреміз. Негізгі қызметінен түсетін кірісі 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 15%-ға, ал 2013 жылмен салыстырғанда 9,25%- ға өсіп есепті кезеңде 163914 мың долл. құрады. Негізгі емес қызметтен өзге де кірістердің де өсу динамикасын көруге болады, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 912 мың долл. өсіп есепті кезеңде 1099 мың долл. құрады. Ал қаржылық табыстар да өсу динамикасына ие [16].
Осы түскен кірістерден компанияның шығындарын шегергенде қалатын таза пайдасының динамикасын көрнекі түрде 6-суретте көрсетілген.
Сурет 6. Қазақтүрікмұнай ЖШС (мың долл.)
Соңғы үш жылдағы қаржылық нәтижелерге талдау жасау барысында серіктестік соңғы жылы жоғары нәтижеге жеткендігін көруге болады.
Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық - шаруашылық қызметін талдаудың маңызы - қол жеткізген нәтижелерді объективті бағалау және шаруашылық жүргізу тиімділігін әрі қарай арттыру жөніндегі іс - шаралар әзірлеу мақсатында, кәсіпорынның қызметін кешенді зерттеу болып есептеледі.
Әрі қарай кәсіпрынның рентабельділік және табыстылық көрсеткіштерін талдайық.
Рентабельділік - бұл кәсіпорынның табыстылық деңгейінің қатынастық көрсеткіші, ол қызметтердің түрлі бағыттарының (өндірістік, коммерциялық, инвестициялық және т.б.) табыстылығын, толықтай алғанда Кәсіпорын жұмысының тиімділігін сипаттайды [18, 102 б.].
Рентабелділіктің пайдадан айырмашылығы шаруашылық етудің нақты нәтижелерінен көрінеді, яғни тұтынылған ресурстардың тиімділік қатынасын көрсетеді. Қазақтүрікмұнай ЖШС рентабельділік көрсеткіштері 6-кестеде келтірілген. Рентабельділік көрсеткіштерін есептейік:
Жалпы рентабельділік2012= (Салық салғанға дейінгі пайда Өнімді сатудан түскен кіріс)*100% = (13607 141959) * 100% = 9,59%
Жалпы рентабельділік2013=(8671 150036) * 100% = 5,78%
Жалпы рентабельділік2014=(22194 163914) * 100% = 13,54%
Сату рентабельділігі2012= (Операциялық пайда Өнімді сатудан түскен кіріс)*100% = (-13108 141959) * 100% = -14,38%
Сату рентабельділігі 2013=(41010 150036) * 100% = 41,29%
Сату рентабельділігі 2014==(37600 163914)* 100% = 35,04%
Меншікті капитал рентабельділігі2012= (Таза пайда Меншікті капитал)*100% = (1113 42462) * 100% = 2,62%
Меншікті капитал рентабельділігі 2013=(-970 41492) * 100% = -2,34%
Меншікті капитал рентабельділігі 2014=(1286854360) * 100% = 23,67%
Жалпы активтердің рентабельділігі 2012= (Таза пайда Активтер)*100% = (1113 138516) * 100% = 0,8%
Жалпы активтердің рентабельділігі 2013=(-970 154729) * 100% = -0,63 %
Жалпы активтердің рентабельділігі 2014=(12868145474) * 100% = 8,85%
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі2012= (Салық салғанға дейінгі пайда қорлар + негізгі құралдар + материалдық емес активтер)*100% = (13607 35537) * 100% = 38,3%
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі 2013=(8671 36079) * 100% = 27 %
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі 2014=(22194 26748) * 100% = 83%
Өндірістің рентабельділігі2012= (Жалпы пайда Өнімнің өзіндік құны)*100% = (91175 50784) * 100% = 179,5%
Өндірістің рентабельділігі 2013=(99333 50703) * 100% = 195,9%
Өндірістің рентабельділігі 2014=(107309 56605) * 100% = 189,6%
Осы жоғарыдағы есептеулерді көрнекі түрде 5-кесте түрінде бейнелейміз.
Кесте 5 - Қазақтүрікмұнай ЖШС рентабельділік көрсеткіштері
Рентабельділік көрсеткіштері
2012
2013
2014
Ауытқу
2012
2014
2013
2014
Жалпы рентабельділік, %
9,59%
5,78%
13,54%
3,95%
7,76%
Сату рентабельділігі, %
-14,38%
41,29%
35,04%
49,42%
-6,25%
Меншікті капитал рентабельділігі, %
2,62%
-2,34%
23,67%
21,05%
26,01%
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі, %
38,3%
27%
83%
44,70%
56,00%
Жалпы активтердің рентабельділігі, %
0,8%
0,63%
8,85%
8,05%
8,22%
Өндірістің рентабельділігі, %
179,5%
195,9%
189,6%
10,10%
-6,30%
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде автормен жасалды
Кәсіпорынның рентабельділігін қарастыратын болсақ, салық салғанға дейін пайданың өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріске бөлгендегі көрсеткіш (жалпы рентабельділік) Қазақтүрікмұнай ЖШС 2012 жылы -9,59%, 2013 жылы 5,78%, 2014 жылы 13,54%. Соңғы 2014 жылы нормативті мән 10%-дан жоғары,бұл жағдайды оң тенденция деп қарастырып, кәсіпорынның іс-әрекетін жақсарғанын туралы айтуға болады.
Ал меншікті капитал рентабельділігінің 2013 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 2,62%-дан -2,34%-ға төмендеуін таза пайданың төмендеуімен байланыстыруға болады. Ал 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 21,05%-ға артқан.
Ал сату рентабельділігі 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 6,25%-ға кеміп, 35,04% құрады. Сату рентабельділігінің төмендеуі, сұраныстың төмендеуімен түсіндіріледі.
Қазақтүрікмұнай ЖШС жиынтық активтерге жұмылдырылған қаражаттың әрбір теңгесінен 2012 жылы 0,8%, 2013 жылы 0,63%, 2014 жылы 8,85% пайда тапты. Жалпы кәсіпорында активтер рентабельділігінің өсу тенденциясы байқалған.
Кәсіпорынның рентабельділік көрсеткіштерін көрнекі түрде 11-суреттен қарауға болады.
Сурет 7. Қазақтүрікмұнай ЖШС рентабельділік көрсеткіштері
Дерек көзі: Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Сонымен, компанияның экономикалық-қаржылық сипаттамасына баға бере отырып, төмендегідей қорытынды жасауға болады:
oo соңғы үш жылда кәсіпорынның пайдасының арту динамикасын бақылауға болады, 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 11 еседей артқан, ал 2013 жылмен салыстырғанда 1383 мың долл.артып 12868 мың долл. құрады;
oo Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 5,98%-ға азайып есепті жылы 145474 мың долл. құрады, активтердің азаюы қорлардың, негізгі құралдардың азаю себінен болды;
oo Айналым активтерінің 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2,25% өсуі үлес ақша қаражаттары және оның баламалары, алынатын ҚҚС есебінен болды. Айналым активтерінің өсуі өң тенденцияны көрсетеді, ағымдағы міндеттемелер бойынша төлем қабілеттілігінің өскенін байқауға болады;
oo Негізгі құралдар және материалдық емес активтер соңғы үш жылда азайған, яғни 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда -25,74%-ға азайған. Негізгі құралдардың азаюы олардың ескіруіне байланысты істен шығуы мен амортизациялық аударымдар есебінен болды;
oo міндеттемелерінің құрылымын 2014 жылы оң тенденцияға ие деп айтуға болады: оның себебі қарыз қаражаттарының ішінде ұзақ мерзімді міндеттемелер негізгі орынды алады, олардың үлесі міндеттемелердің жалпы құрылымында 2012 жылы 84% және 2013 жылы 59%, ал 2014 жылы бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендеп 55% болды;
oo соңғы үш жылдың рентабельділік көрстекіштерін талдай отырып, кәсіпорынның қаржылық жағдайы жеткілікті тұрақты деген қорытынды жасауға болады, себебі жалпы рентабельділік нормативті мән 10%-дан жоғары, бұл жағдайды оң тенденция деп қарастырып, кәсіпорынның іс-әрекетінің жақсарғаны туралы айтуға болады.
3.2 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздерін көздерін, құрамы мен құрылымын талдау
Компанияның қаржылық жағдайы, оның тұрақтылығы қаржы ресурстары көздері құрылымының тиімділігінен тәуелді. Компанияның қарыз капиталынан бұрын жалпы капиталының қалыптасу көздерін қарастырайық. Капиталдың қалыптасу көздерін талдау Қазақтүрікмұнай компаниясының меншік капиталының қалыптасуы көздерінің динамикасын талдаудан және құрылым құрамын талдаудан тұрады. 6-кестеде Қазақтүрікмұнай компаниясының капиталы көздерінің динамикасы мен құрылымына қаржылық есептілік мәліметтерімен 2012-2014 жылдар бойынша талдау жүргіземіз.
Кесте 6 - 2012-2014 жылдар бойынша Қазақтүрікмұнай ЖШС кәсіпорын капиталының қалыптасу көздерінің динамикасы
мың долл.
Капитал көздері
Бар қаражаттар, мың теңге
Ауытқу 20132014
2012 жыл соңында
2013 жыл соңында
2014 жыл соңында
%
Мың долл.
1
2
3
4
5
6
Меншікті капитал
42462
41492
54360
31,01%
12868
Қарыз капиталы
96054
113237
91114
-19,54%
-22123
Барлығы
138516
154729
145474
-5,98%
-9255
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде автормен жасалды
6-кесте мәліметтері бойынша кәсіпорынның меншікті капитал динамикасының жоғарылағанын көрініп тұр, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 31,01%-ға өсіп есепті кезеңде 54360 мың долл. құрады, ал қарыз капиталы 2013 жылдын соңында 2012 жылмен салыстырғанда 17,9%-ға артуы компанияның сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігін арттырса, 2014 жыл соңында жағдай жақсарып абсолюттік шамасы бойынша 22123 мың долл. азайып, 91114 мың долл. құрады. [23, 97б.]. Осы өзгерістерді көрнекі түрде
Сурет 8. Қазақтүрікмұнай ЖШС кәсіпорын капиталының қалыптасу көздерінің динамикасы
Дерек көзі:Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есебі негізінде жасалған
Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің капиталының жалпы құрылымдық кестесін 7-кесте құрамыз.
Кесте 7 - Қазақтүрікмұнай ЖШС капиталының қалыптасу көздерінің құрылымы
Капитал көздері
Бар қаражаттар, мың теңге
Ауытқу
2012 жыл соңында
2013 жыл соңында
2014 жыл соңында
2012
2014
2013
2014
1
2
3
4
5
6
Меншікті капитал
30,7%
26,8%
37,4%
6,7%
10,6%
Қарыз капиталы
69,3%
73,2%
62,6%
-6,7%
-10,6%
Барлығы
100
100
100
-
-
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде автормен жасалды
7-кесте құрылымы бойынша Қазақтүрікмұнай ЖШС меншікті капиталы 6,7% -ға артты, қарыз капиталы керісінше 6,7% -ға кеміді. Меншікті капиталдың артуын компанияның өз күшіне деген сенімділігін артуын білдіреді. Көрнекі түрде төмендегі диаграммада көрсетілген.
Сурет 9. Қазақтүрікмұнай ЖШС капиталының қалыптасу көздерінің құрылымы
Қарыз капиталы - кәсіпорынның дамуын қаржыландыруда қайтарымдылық негізде тартылатын ақша қаражаттары немесе мүліктік құндылықтарды сипаттайды. Кәсіпорындардың тиімді қаржы әрекеті тұрақты түрде қарыз қаражатын тартумен байланысты. Қарыз капиталы - ең алдымен өсіп келе жатқан кәсіпорындардың меншікті көздерін қалыптастыру қарқынынан өнім шығару көлемінің өсу қарқынының артуы кезіңде, өндірісті модернизациялауда, өнімнің жаңа түрлерін игергенде, өндірушінің нарықтағы үлесін кеңейтуде, басқа бизнесті иеленгенде және т.б. кездерде қолданылады. Қарыз капиталын пайдалану кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің көлемін барынша кеңейтіп, меншікті капиталын тиімді пайдалануды қамтамасыз етеді, ақырында кәсіпорынның нарықтық құнын жоғарылатады [19, 102 б.].
Әрі қарай қарыз капиталының қалыптасы көздерін, 10-суреттегі схема түрінде көрсетейік.
Сурет 10. Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздері
10-суретке қарайтын болсақ Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерден тұрады. Ұзақ мерзімді міндеттемелері тек үлескерлер алдындағы міндеттемелерден құралған. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер жүйесі сауда және кредиторлық берешектен, төленуге тиіс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Компанияның қарыз капиталын басқару бойынша әдебиеттерге шолу
2 Компанияның қарыз капиталын басқаруды зерттеудің әдіснамасы
3 Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық жағдайы мен қарыз капиталын басқаруының тиімділігін талдау
3.1 Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау
3.2 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының көздерін талдау
3.3 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының құрамы мен құрылымын талдау
3.4 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау
4 Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1 Әдебиеттерге шолу 6
2 Зерттеу әдіснамасы: Қазақтүрікмұнай ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу 10
3 ҚАЗАҚТҮРІКМҰНАЙ ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ 12
3.1 Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау 12
3.2 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздерін көздерін, құрамы мен құрылымын талдау 23
3.3 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау 31
3.4 Алынған нәтижелер интерпретациясы 34
4 Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары 36
Қорытынды 45
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 49
Қосымша А
Қосымша Ә
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2014 жылғы 11 қарашадағы Нұрлы жол - болашаққа бастар жол халқына Жолдауында: Шағын және орта бизнес пен іскерлік белсенділікті қолдау бойынша жұмысты жалғастыру қажет. Бүгінде Ұлттық қордан ШОБ-ты қолдауға және несиелеуге бағытталған 100 миллиард теңге толықтай игерілді. Бұл 4,5 мың жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді. Бұл қаржыға сұраныс ұсыныстан 23 миллиард теңгеге асып түсті. Бизнесті 10 жылға бар-жоғы 6 пайызбен несиелеудің бұрын-соңды болмаған шарты жасалды. Мұндай шарттар біздің елімізде бұған дейін болған емес. ШОБ-ты экономикалық өсімнің драйвері ретінде дамыту және оның үлесін 2050 жылға қарай ІЖӨ-нің 50 пайызына ұлғайту бойынша жұмысты жалғастырған жөн. Сондықтан шағын және орта бизнес үшін 2015-2017 жылдары жалпы сомасы 155 миллиард теңге несие желілерін АДБ, ЕҚДБ, Дүниежүзілік банк есебінен тиімді пайдалану қажет,-деп айтылған [1]. Кәсiпорын-экономиканың қозғаушы күші, кәсіпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде қарыз капиталын басқарудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен рөл атқарады.
Жұмыстың өзектілгі қарыз алушыларға өсіп келе жатқан талаптар үрдісімен, әрі соның салдарынан заманауи жағдайда заемдық қаржыландыруды тартуға компанияның өсіп келе жатқан шығындарымен және демек бизнестің нарықтық құнына осы фактордың зор ықпал етуімен анықталады. Жоғарыда аталған өзгерістердің ықпалына бірінші кезекте, елеулі капиталдық салым талап ететін және экономиканың капиталды қажет ететін саласына жататын, компаниялар бейім.
Көбіне, мұндай үрдіс ҚР коммерциялық банктерімен қаржылық емес ұйымдарға берілген, ұзақ мерзімдік кредиттер бойынша орта салмақталған пайыздық мөлшерлеменің өзгерістер динамикасымен расталады. Бұл статистика қарастырылған кезеңде орта есеппен мөлшерлемелердің өскендігін көрсетеді.
Құрылымның және компанияның құнына заемдық капитал құнының әлеуетті ықпалын неғұрлым дәл анықтау мақсатында заемдық капитал элементтерін ескере отырып, компания құнын бағалаудың әдістемелік негізін әзірлеген орынды болып табылады.
Зерттеудің өзектілігін анықтайтын, айтарлықтай маңызды фактор - бизнестің құнын оның қасиетіне байланысты бағалау және анықтау мақсатында заемдық капиталды тартуға шығындарды болжаудың Қазақстан жағдайларына бейімделген, әдістерінің жоқ болуы.
Сондай - ақ, заемдық капиталдың ерекшеліктерін жан - жақты қарастыратын, қазақстандық көздердің де аз екендігін екендігін айта кету керек, сондықтанда осы ұғымды нақтылау және оның компания құнына ықпалын талдау талап етіледі.
Әдебиеттерге жүргізілген талдау банкроттық қатерінің және компанияны қаржыландыру саясатының түрлі аспектілерінің ұйымның құнына ықпалын көрсететін, үлгі құруға мүмкіншілік беретін, практикада қолданылатын теориялық тұжырымдамалардың жоқ екендігін көрсетті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - компания қызметіндегі қарыз капиталының маңызын айқындап, қарыз капиталын басқаруды оңтайландыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- компанияның қарыз капиталын басқару бойынша әдебиеттерге шолу жасау;
- компанияның қарыз капиталын басқаруды зерттеудің әдіснамасын қарастыру;
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау;
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының көздерін талдау;
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының құрамы мен құрылымын талдау
- Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталын басқару тиімділігін талдау;
- компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеу пәні - заемдық капиталдың құрылымының және құрамының өзгеруіне байланысты компания құнын қалыптастыру және бағалау ерекшеліктері.
Зерттеу нысаны - Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының құрамын, құрылу көздерін, тарту саясатын бағалау
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздерін отандық және шетел ғалымдарының зерттелетін тақырып бойынша еңбектері, мерзімді басылым құралдары, нормативтік-құқықтық актілер, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің қаржылық есептілігі қолданылды.
Зерттеу әдістемесі қойылған міндеттерді шешуге мүмкіншілік беретін, зерттеудің жалпы ғылыми құралдарын пайдалануға негізделеді: жүйелік тәсіл, сондай-ақ жүйені қалыптастыруға теориялық - әдістемелік қағида. Зерттеу әдістемесі теориялық және практикалық материалдарды синтездеуге, индуктивті және дедуктивті тәсілдерді қолдануға негізделген.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы - зерттеу нәтижесінде алынған, заемдық капиталды тартуға жұмсалатын шығынды бағалау және болжау әдістемесі қаржыландыру көздерін қалыптастыру мақсаты үшін экономиканың капиталды қажет ететін саласындағы кәсіпорындарға және сондай - ақ бизнестің нарықтық құнын неғұрлым дәл анықтау үшін бағалау қызметімен айналысатын, ұйымдарға бағдарлануымен тұжырымдалады. Диссертациялық зерттеу материалдары Кәсіпорынды (бизнесті) бағалау оқу пәнінен сабақ бергенде және компанияның ұзақ мерзімдік капиталын қалыптастыру ерекшеліктерін ашатын, мамандандырылған оқу курстарын жүргізу кезінде пайдаланылуы мүмкін.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы құрылымы бойынша кіріспеден, төрт негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады. Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі, мақсаты мен міндеттері қарастырылған.
Кіріспеді жұмыстың өзектілігі, мақсаты, міндеттері мен зерттеу нысаны және әдістемесі көрсетілген. Бірінші бөлімде қарыз капиталын басқару бойынша әдебиеттерге шолу жасалған. Екінші бөлімде банк қызметкерлерінен сұхбат, пікір алу негізінде зерттеу әдістемесі жасалды. Үшінші бөлімде Қазақтүрікмұнай ЖШС сипаттамасы және қаржылық жағдайы талданып, компанияның қарыз капиталының қалыптасу көздері, құрамы мен құрылымын талданды. Төртінші бөлімде Компанияның қарыз капиталын басқаруын жетілдіру жолдары қарастырылды. Қорытынды бөлімде жұмыстың негізгі қорытындылары жазылды.
1 Әдебиеттерге шолу
Қарыз капиталы ұғымының түсіндірмесін қарастыра отырып, оны анықтаудың бірыңғай тәсілі жоқ деген қорытындыға келе аламыз. Мысалы, И.А. Бланк пікіріне сәйкес қарыз капиталын кәсіпорындарды дамыту үшін тартылатын ақша қаражаттарының қайтарымды негіздегі салымы немесе ақшалай бағаланатын басқа да мүліктік құндылықтар болып табылады. Кәсіпорын пайдаланатын қарыз капиталының барлық формалары қарастырылған мерзім ішінде төленуі тиісті болатын қаржылық міндеттемесі түрінде болады. Осылайша, қарыз капиталы қаржылық міндеттемелер ұғымына теңестіріледі жәнке оған кредиттер, банк және банктік емес мекемелердің несиесі, тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін кредиторлық берешек, есептесу бойынша міндеттеме және басқа да міндеттемелер секілді элементтер жатады.
В.В. Бочаров және қоса авторлар қарыз капиталын оны қаржыландыру үшін тартылатын қайтарымды және ақылы негіздегі ақша қаражаттары ретінде анықтайды. Қарыз капиталының барлық формалары белгіленген мерзім ішінде өтелуі тиісті міндеттемелер түрінде болады. Қарыз капиталының құрамына тартылған қаражаттар түріндегі кредиторлық берешекті де жатқызуға болады. Осылайша, қарыз қаражаттарын анықтауда қарыз қаражаттарының құрамдас элементтері ретінде тартылған қаражаттардың белгілі бір бөлігі пайдаланылады. Әрі қарай қарыз капиталы құрылымын анықтауда тартылған қаражаттардың құны ескерілмейді, себебі мәні жағынан бұл көз қайтарымды болып есептелгенімен, кәсіпорын үшін тегін болады.
В.В. Ковалев қаражат көздеріне сипаттама бере отырып, ішкі көздер (қатысушылар немеск жарғылық капиталдың меншік иелерінің қаражаттары, таратылмаған кіріс және қорлар, меншіктік қаражаттар), қарыз қаражаттары (ссудалар, банктер мен басқа да инвесторлардың несиелері), уақытша тартылған қаражаттарды (кредиторлық берешек) бөліп көрсетеді.
Отандық ғалымдардың еңбегі Б. С. Есенгельдин, Е. Т. Ақбаев Қаржылық менеджмент оқулығында капитал құрылымын қалыптастыруда кәсіпорынның мүмкіншілігі меншік қаражаттарының табыстылығымен байланыстырылған. Меншік қаражаттарының табыстылығы жоғары болған кезде, өз қаражаттарын қайта бөлуге кәсіпорынды дамыту үшін мүмкіншілік бар. Осылайша, меншік қаражаттарының табыстылығының сыртқы көзі - қарыз алу және бағалы қағаздарды шығару; ішкі көзі - пайданы қайта бөлу арқылы жүзеге асырылады [5, 193 б.].
Отандық кәсіпорындардың алдынан шығатын маңызды мәселелердің арасында қарыз капиталын тиімді басқару да бар. Аталмыш қаржыландыру көзін пайдаланған жағдайда беру оны қатыстыру құнынан артық болуы қажет екендігі экономикалық тұрғыда келісілген. Бұдан басқа, кәсіпорын қарыз капиталын қатыстыра отырып, қаржылық тұрақтылықты сақтау аспектілерін ескеруі керек. Қарыз қаражаттарын өте көп алу кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын азайтады, алайда қарыз қаражаттарының шағын көлемі кәсіпорынға дамуға мүмкіндік бермейді. Осылайша, тиімді әрекет ететін қарыз капиталын басқару жүйесін құру қарыз капиталын кәсіпорын бір жағынан қаржылық тұрақтылығын сақтап, екінші жағынан тұрақтылық өсімі мен экономикалық дамуды қамтамасыз ететіндей жоспарлау, қалыптастыру және пайдалануды ұйымдастыруға негізделуі керек.
Соңғы жылдары отандық ғалымдар кәсіпорынның қарыз капиталын басқару бойынша әр түрлі әдістерді дайындаған, оларды ұйымдастыру кәсіпорынның оңтайлы дмауына жағдай жасайды. Аталмыш мәселеге арнап И.Д. Аникина, А.А.Афанасьева, А. Барановский, И.А.Бланка, В.А.Забродский, Н.А.Кизим, Л.А.Коваленко, Л.Н.Ремнев, Т.М.Поливан, Е.С. Стоянова, П.Юхименко және т.б. ғалымдардың жазылған еңбектері бар.
Ғылыми әдебиеттерде капиталды және оның құрамдас бөлігі - қарыз капиталын басқаруға ғалымдардың әр алуан көзқарастары ұсынылған. Капиталды басқару бойынша теорияларды зерттеу оларды келесі түрде жалпылауға мүмкіндік береді (1 кесте).
Капиталды басқару бойынша теорияны жалпылайық және және ондағы қарыз капиталының рөлін анықтайық:
1) Дәстүрлі теория. Фирма капиталының орташа құнының құрамдастары құнын ескеру негізінде капитал құрылымын оңтайландыру құрылымы мен мүмкіндіктеріне біршама тәуелді болуы. Компанияның қарыз капиталының құны оның меншік капиталынан үнемі төмен болады, Капиталдың орташа құнының азаюы қарыз капиталы үлесінің өсуімен анықталады.
2) C.Бихчандан, Д.Хиршляйфер, И.Уелч сатылы ақпараттық теориясы [2] Шығындарды үнемдеу және капитал құрылымы қателіктерін болдырмау оңтайлы құрылымды есептеу есебінен қалыптасады. Қарыз капиталы табысты менеджерлері бар беделді компанияларданнесиеге алынады,сонымен қатар, капитал құрылымын басқарудың белгілі әдістерін пайдаланады
3) Модильяни-Миллер капитал құрылымының индифференттілігі теориясы [6]. Тұжырымдама негізіне орташа өлшенген құнын минималдау және кәсіпорынның нақтық құнын арттыру критериі бойынша оңтайландырудың мүмкін болмауы туралы ережелер алынған, себебі ол аталмыш көрсеткіштерге әсер етпейді. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін қарыз капиталдарын максималды қолдануды қарастырады. Капитал құрылымында несие көздері үлесінің артуы фирманың құнын арттырмайды, себебі арзан қарыз капиталынан келетін пайда қауіп деңгейін арттырумен байланысты акционерлік капиталын арттыруға теңестіріледі.
4) Модильяни(1963 ж.) теориясы [7]. Салықтың фирма капиталына әсері ескерілген. Салық салынатын пайда нәтижесінде фирманың операциялық табысы артады. Қарыз капиталын (100%)пайдалану жағдайындафирма құны максималды шамаға жетеді. Қарыз капиталы болмаған жағдайда фирма құны акционерлік капиталдың нарықтық құнына тең болады.
5) Ақша ағыны тұжырымдамасы(CashFlowConcept) [8]. Қаржылық ресурстарды қатыстыру бойынша кәсіпорын саясатын дайындауға,олардың қозғалысын ұйымдастыруға және белгілі сапалық жағдайда ұстауға бағытталады. Қаржы менеджері берешекті төлеу үшін қандай мөлшерде ақша қаражаттары қажет болатын білуі керек немесе керісінше жетіспеушілікке тәуелді қосымша қаржы ресурастарын қатыстыруға қаржылық шешім қабылдауы тиіс.
6) Дж. Уильямстың капитал құны тұжырымдамасы[9]. Кәсіпорынның капитал тарту және қызмет көрсету бойынша шығындары(қаржы ресурстары) жеке көздер тұрғысында біршама өзгеше болады. Активтерді қаржыландырудың балама көздерін таңдағанда,капитал құнын сандық бағалау шешуші рөлге ие болады.
7) М.Бреннан, Х.Леланд ынтымақтастық (қатынас теориясы). Компанияның капиталының қаржылық құрылымын ынтымақтастық нүктесін табу арқылы анықтайды, ол капиталдың орташа өлшенген құнының минималды шамасына сәйкес болады және 2 факторды: кіріске салық салуды және банкроттық шегерістерін ескереді. Салық есебінен қосымша үнемдеуге қол жеткізу арасындағы ынтымақтастық несие қаражаттарын қатыстыру және әлеуетті қаржылық қиыншылықтармен және агенттік шегерістермен, жалпы құрылымдағы қарыз капиталының үлесінің артуынан туындаған шегеріспен қамтамасыз етіледі.
8) Нарықты бақылау теориясы. Нарықты бақылау және ағымдағы тиісті бағаламаудан кіріс алу немесе капиталды артық бағалау капитал құрылымын анықтайды және оңтайлы стратегия болып есептеледі. Несие мен капитал қатынасы нарықтық серпінмен анықталады.
Осылайша, капиталды басқару бойынша базалық теорияларды зерттеу қарыз капиталын қалыптастыру капиталдың қаржылық құрылымы негізінде жүзеге асатынын, қарыз капиталының құны мен кәсіпорынның нарықтық құнын анықтауға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, егер қаржылық капиталды оңтайландыру үдерісі біршама кеңінен зерттеледі, оның ішінде қарыз капиталына баса назар аударылған - бұл үдеріс кәсіпорынның ресурстық базасын құрудың жеке маңызды элементі ретінде емес жалпы капиталды басқарудың құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады.
Қарыз капиталын басқару үдерісінде жоғарыда аталған көрсеткіштерді (капиталдың қаржылық құрылымы, қарыз капиталы құны және кәсіпорынның нарықтық құны) кешенді түрде ескеріп, олардың кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық жағдайына әсерінің оңтайлы қатынасын анықтайды. Осылайша, кәсіпорынның қарыз капиталын басқару үдерісін жан-жақты қарастыру қажеттілігі туындайды.
Аталмыш зерттеу нәтижесінде кәсіпорынның қарыз капиталын тарту келесі жағдайларға негізделеді:
oo қарыз капиталындағы қажеттілікті анықтау;
oo оңтайлы құрылымды және қарыз капиталын қалыптастыру көздерін анықтау;
oo қалыптасқан стратегияны құрауыштар бойынша несие ресурстарын пайдалану;
oo максималды беру, қаржылық тұрақтылықты сақтау және кәсіпорынның дамуын қамтамасыз ету мақсатында қарыз капиталының құрамы мен құрылымын мен құрамын тиімді реттеу.
Сол себепті кез келген басқару, қарыз капиталын басқару кезекпен орындалатын жоспарлау, қалыптастыру және пайдалану кезеңдерінен құралады.
Қарыз капиталын жоспарлау кәсіпорынның шаруашылық қызметін дамыту келешегін ескеруі керек. В.А.Забродский мен Н.А.Кизим даму анықтамаларына келісуге болады, олар экономикалық-өндірістік жүйенің жаңа, сапалы жағдайға өтуіне,сандық әлеуетті жинақтауға, құрылым мен құрамды күрделендіру мен өзгертуге ауысу үдерісін ретінде сипаттайды, осының салдары ретінде қызмет ету тиімділігіне сыртқы ортаның бұзушы әсеріне қарсы тұру қабілеті артады [12, 75 б.].
Кәсіпорынның қарыз капиталын қалыптастыру қарыз қаражаттарын қатыстыру үдерістерін реттейтін қаржылық шешімдерді дайындау мен жүзеге асыру ұстанымдары мен әдістері жүйесі түрінде болады, сонымен қатар, кәсіпорынның даму мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес қарыз капиталын қаржыландыру көзін тиімді анықтайды [13,198 б.].
Қарыз капиталын пайдалану [2, 89 б.] жұмыстарды дәлелденген және негізделген. Қарыз капиталын қатыстыру жағдайында кәсіпорын активтері тұрақтылығының қосымша өсімі кәсіпорынның қаржылық әлеуетінің меншік капиталымен салыстырғанда өсуіне, қаржылық тұрақтылық өсімін генерациялау қабілетіне байланысты болады. Қарыз қаражаттарына қажеттілікті анықтау, қаржылық қауіпті бағалау және қарыз капиталы құнын минималдау басқару үдерісін оңтайландыру негізінде оларды пайдалану тиімділігін арттырады және ол циклдық сипатта болады.
Сонымен, қарыз капиталын зерттеген әртүрлі отандық және шетел ғалымдарының еңбектерін қарастыра келе, И.А. Бланк пікірімен келістім, қарыз капиталы кәсіпорындарды дамыту үшін тартылатын ақша қаражаттарының қайтарымды негіздегі салымы немесе ақшалай бағаланатын басқа да мүліктік құндылықтар болып табылады. Сондай-ақ капиталды басқару бойынша теориялар бірнеше түрі зерттелді. Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу негізінде зерттеу әдіснамасы қарастырылды.
2 Зерттеу әдіснамасы: Қазақтүрікмұнай ЖШС қызметкерлерімен пікір, сұхбат алу
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістемесін жүргізу, талдау әдістерін таңдау, ақпараттық базамен танысу мақсатында Қазақтүрікмұнай компаниясының қызметкерлерімен пікір, сұхбат жүргізілді. Сұхбат алу мақсатында компания қызметі жайлы мамандар пікірін талқылап, жинақталған мәліметті өңдеп, қорытынды нәтижеге қол жеткіздік.
Нақтылап айтатын болсақ, Қазақстан мен Түркияның ұлттық мұнай компаниялары бірлесіп 1993-жылы құрған тұңғыш бірлескен кәсіпорын..
Қазақтүрікмұнай ЖШС-ның қарыз капиталының қалыпатсы көздерін, құрамы мен құрылымын анықтау барысында, компанияның қаржыгер мамандарымен және бухгалтермен сұхбат жүргізілді.
Сұхбат барысында компанияның қалыптасу көздері анықталды.
Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерден тұрады. Ұзақ мерзімді міндеттемелері тек үлескерлер алдындағы міндеттемелерден құралған. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер жүйесі сауда және кредиторлық берешектен, төленуге тиіс салықтардан және резервтерден тұрады.
Әрмен қарай қарыз капиталының қалыптасу көздері анықталған соң, қарыз капиталының құрамы мен құрылымын талдау бойынша компания мамандарымен пікір алмастым.
Қарыз қаражаттарын талдау міндетті:
- кәсіпорынның қарыз қаражаттарының сомасы мен құрылымын анықтау;
- тұтас қарыз қаражаттары және олардың түрлері бойынша серпінді талдау;
- кәсіпорын активтеріне қарыз қаражаттарын орналастыруды бағалау;
- жалпы капитал сомасындағы қарыз қаражаттарының үлесін есептеу және талдау жасалып отырған кезеңдегі өзгеріс үрдісін анықтау;
- кәсіпорынның меншік және қарыз қаражаттарының қатынасын анықтау.
Талдау көздері: Бухгалтерлік баланс; Кірістер мен шығыстар туралы есеп, Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп, бухгалтерлік есептің аналитикалық есебі және т.б.
Бухгалтерлік баланс негізінде жылдың басындағы және жыл соңындағы тартылған қаражаттар сомасы анықталады және талдау жасалатын кезеңдегі сома мен құрылым өзгерісі есептеледі.
Компания қызметкерлері қарыз капиталын талдауды капитал көзінің серпіні мен құрылымын талдаудан бастау керектігін меңзеді. Қаржы жағдайын ішкі талдауда қарыз капиталының құрылымын зерттеу, оның жекелеген құрауыштарының өзгеру себептерін анықтау, есепті кезеңдегі өзгерістерді бағалау қажет.
Зерттеу барысында 2013 жылы БанкЦентрКредит АҚ-на қарызы 2200 мың долл. құрады құрады, яғни жалпы қысқа мерзімді міндеттемелердің 2% құрап отырғаны анықталды. Ал 2014 жылы бұл қарыз шамалы азайды. Ал қысқа мерзімді несиелік қарыздар жалпы міндеттемелер ішіндегі үлес салмағы 44,7%. Қысқа мерзімдік несиелік қарыздар мына кәсіпорындар есебінен құралды: БанкЦентрКредит АҚ, Казинкасс ЖШС, Асылтау ЖШС, Mobile Trade ЖШС, Казэнерго кабель АҚ.
Кәсіпорынның ұзақ мерзімді қарыздары құрылымы бойынша 3,48%-ға азайды, яғни жалпы қарыз капиталының 2013 жылы 58,8% құраған болса, 2014 жылы 55,3% құрады. 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны 5951 мың долларға азайды, ал құрылымы бойынша 3,48% өсті
Осылайша, сұхбат алу барысында қарыз капиталының талдаудың келесі төмендегі әдістері анықталды:
қарыз капиталы динамикасының талдауы. Міндеттер өсімі қарқынының активтер өсімінен жоғары болуы мекеменің қаржылық тұрақтылығының төмендеуіне алып келеді.
Қарыз капиталының мекеменің жиынтық активтері мен жеке капиталымен арақатынасына талдау жасау.
мерзімдер (ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді), сонымен қатар, экономикалық мазмұны бойына қарыз капиталының құрамына талдау жасау.
қарыз капиталына уақыты қызмет көрсетуге талдау жасау (уақытылы жабылмаған кредиттер мен қарыздардың, сонымен қатар, мерзімі өткен кредиторлық берешектің артық салмағын есептеу).
қарыз капиталының қамтамасыз етілуіне талдау жасау, яғни, берілген қамсыздандырулардың, оның ішінде берілген векселдер мен кепілге берілген мүліктерге талдау.
Талдау көздері: Бухгалтерлік баланс; Кірістер мен шығыстар туралы есеп, Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп, бухгалтерлік есептің аналитикалық есебі және т.б.
Бухгалтерлік баланс негізінде жылдың басындағы және жыл соңындағы тартылған қаражаттар сомасы анықталады және талдау жасалатын кезеңдегі сома мен құрылым өзгерісі есептеледі.
Қарыз капиталын талдауды капитал көзінің серпіні мен құрылымын талдаудан бастау керек. Қаржы жағдайын ішкі талдауда қарыз капиталының құрылымын зерттеу, оның жекелеген құрауыштарының өзгеру себептерін анықтау, есепті кезеңдегі өзгерістерді бағалау қажет.
Сонымен, зерттеу әдістемесін жүргізу, талдау әдістерін таңдау, ақпараттық базамен танысу мақсатында Қазақтүрікмұнай компаниясының қызметкерлерімен пікір, сұхбат жүргізілді. Сұхбат нәтижелі болды, себебі компания қызметкерлері оз ойларымен бөлісті. Сұхбат нәтижесінде таңдалған әдіснамаға байланысты келесі бөлімде Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің қаржылық жағдай мен қарыз капиталының қалыптасу көздеріне, құрамы мен құрылымына талда жасалды.
3 ҚАЗАҚТҮРІКМҰНАЙ ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫН БАСҚАРУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
3.1 Қазақтүрікмұнай ЖШС қысқаша экономикалық сипаттамасы және және қаржылық жағдайын талдау
"Қазақтүрікмұнай" ЖШС - Қазақстан мен Түркияның ұлттық мұнай компаниялары бірлесіп 1993-жылы құрған тұңғыш бірлескен кәсіпорын.
Қазақстан Республикасының геология және жер қойнауын қорғау Министрлігі мен Түрік Ұлттық Мұнай компаниясы (ТАПО) арасында 1993 жылдың 9-қаңтарында бірлескен кәсіпорын құру туралы келісім-шартқа қол қойылды. Қазақтүрікмұнай ЖШС егемен Қазақстанның мұнай бизнесі саласында құрылған тұңғыш бірлескен кәсіпорын ретінде 1993 жылдың 4 ақпанында тіркелді. 1997 жылдан бастап Қазақстан тарапынан кәсіпорын құрылтайшысы болып Қазақойл Ұлттық мұнай компаниясы белгіленсе, қазіргі таңда ҚазМұнайГаз ҰК АҚ [15].
Қазіргі таңда ҚазақТүрікМұнай ЖШС экономиканың дамуына, отандық өндірістің дамуына өз үлесін қосты.
№42 лиценциясы бойынша келісім-шартқа сәйкес ЖШС екі кезеңде жұмыс жүргізеді:
Барлау кезеңі-11 жыл; өндіру кезеңі-коммерциялық мұнай қорының ашылу сәтінен бастап 25 жыл.
Барлау кезеңі 3 сатыға бөлінген: 1 саты - 4 жыл, 2 саты - 4 жыл, 3 саты - 3 жыл. Қазақтүрікмұнай ЖШС тек қана геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуге құқық алу үшін мемлекетке 3,5 млн.АҚШ доллары көлемінде бонус төлемін төледі.Қазіргі таңда, Қазақтүрікмұнай ЖШС лицензиялы 3 блокта өндірістік қызметін жүргізуде. Ақтөбе облысындағы IIA блокта (Лақтыбай кен орыны) және Оңтүстік Қаратөбе кен орнында (МГ-307 лизенциясы) өнеркәсіптік өндіру жұмыстары жалғасуда. Маңғыстау облысында IV блокта 4 кен орнында (Батыс Елемес, Шығыс Сазтөбе, Оңтүстік-Шығыс Сазтөбе, Солтүстік - Шығыс Сазтөбе) өнеркәсіптік өңдеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазақтүрікмұнай ЖШС геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу қызметі Қазақстан Республикасының Геология Министрлігінің 1993 жылы ЖШС қарауына жобалық орташа тереңдігі 4700 метрден астам күрделі тау-кенді шарттағы 68 аяқталмаған барлау ұңғыларын өткізген сәттен бастау алды. 1995 жылдың соңына дейін осы ұңғылар түгелімен жобаланған тереңдікке дейін бұрғыланып, олардан тыңғылықты геологиялық мәліметтер алынды.
Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің қаржылық жағдайын активтерінің құрылымын талдаудан бастайық.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізу кезінде негізгі элемент мүліктік жағдайды талдау - активтерді және пассивтерді талдау болып табылады. Баланстың активтерін және пассивтерін талдауда талдау кезеңінде олардың жағдайының динамикасы бақыланады. Талдауды баланс құрылымының абсолюттік және қатыстық көрсеткіштері бойынша жүргізу керек.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын алдын ала бағалау қаржылық есеп берудің мәліметтері негізінде жүзеге асады. Талдаудың берілген кезеңінде кәсіпорын қызметі туралы алғашқы түсінігі қалыптасады, кәсіпорын мүлік құрамында және оның қайнар көздерінде өзгерістер анықталады, көрсеткіштер арасында өзара байланыстар орнатылады. Сол мақсатпен баланстың активтерінің және пассивтерінің жеке баптарының қатынастарын, олардың жалпы қорытындыдағы меншік салмағын немесе баланс валютасын анықтаймыз, баланстың негізгі баптары құрылымында ауытқу сомасын алдыңғы периодпен салыстырмалы түрде есептейміз. Сонымен қатар, баланс валютасының өзгеруінің жалпы сомасының құрама бөліктерге бөлшектенуі активтер құрамында ауытқуларға ие болу сипаты туралы, олардың қалыптасуының қайнар көздері және олардың өзара шартталуы туралы алдын ала қорытындылар жасауға мүмкіндік береді. Жылжымайтын мүлік және ағымдық немесе айналымдағы құралдар көлемінде өзгеруін алдын ала талдау кәсіпорын міндеттемелерінің өзгеруіне байланысты қарастырылады. Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері, міндеттемелері мен капиталының өзгеру динамикасын 1-диаграмма түрінде көрсетейік.
Сурет 1. Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері, міндеттемелері мен капиталы (мың долл.)
Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 5,98%-ға азайып есепті жылы 145474 мың долл. құрады, активтердің азаюы қорлардың, негізгі құралдардың азаю себінен болды. Міндеттемелер жиыны 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 19,54%-ға азайып есепті кезеңде 91114 мың долл. құрады, міндеттемелердің кемуін ұзақ мерзімді міндеттемелердің азаюымен түсіндіруге болады. Ал капитал құнының өсу динамикасын байқауға болады, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 34% -өсіп 54360 мың долл. құрады [16].
Әр қарай, толығырақ құрылымдарын қарастырайық.
Қазақтүрікмұнай ЖШС активтерінің құрамы мен құрылымы 1 -кестеде берілген.
Кесте 1 - Қазақтүрікмұнай ЖШС активтерінің құрамы мен құрылымы
мың АҚШ долл.
Активтер
2012 ж
2013 ж
2014 ж
Ауытқу 20132014
%
мың долл
1
2
3
4
5
6
I. Айналымнан тыс активтер
Капитализацияланған барлау және өңдеу шығындары
71005
64439
58515
-9,19%
-5924
Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
33870
33604
24956
-25,74%
-8648
Кейінге қалдырылған салық активтері
3121
3730
6260
67,83%
2530
Басқа айналымнан тыс активтер
21
1361
3019
121,82%
1658
Айналымнан тыс активтер жиыны
108017
103134
92750
-10,07%
-10384
ІІ Айналым активтері
Тауарлы-материалдық қорлар
1667
2475
1792
-27,60%
-683
Сауда және өзге дебиторлық берешек
18283
6725
5441
-19,09%
-1284
КТС бойынша аванстық төлем
384
373
-
-
-
Алынатын ҚҚС
2154
3609
5139
42,39%
1530
Басқа салықтар бойынша аванстық төлем
-
98
100%
-
Ақша қаражаттары және оның баламалары
8011
38413
40254
4,79%
1841
Жалпы айналым активтері
30499
51595
52754
2,25%
1159
Активтер жиыны
138516
154729
145474
-5,98%
-9255
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Кестеге қарайтын болсақ, активтердің негізгі бөлігін айналымнан тыс активтер, оның ішінде 40,22% капитализацияланған барлау және өңдеу шығындары құрап отыр, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда -9,19%-ға азайып 58515 мың долл. құрады. Негізгі құралдар және материалдық емес активтер соңғы үш жылда азайған, яғни 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда -25,74%-ға азайған. Негізгі құралдардың азаюы олардың ескіруіне байланысты істен шығуы мен амортизациялық аударымдар есебінен болды. Ал айналым активтерінің өсу динамикасын бақылауға болады. Айналым активтері мен айналымнан тыс активтердің өзгеру динамикасын көрнекі түрде төмендегі суреттен қараймыз, 2-сурет.
Сурет 2. Кәсіпорын активтері (мың долл.)
Айналымдағы активтер құрылымын талдай келе, қаржылық жағдайдың тұрақтылығы көп мөлшерде ауыспалы айналым үрдісінің сатысы бойынша қаражатты тиімді орналастыруға байланысты: жабдықтау, өндіру, өнімді өткізу.
Талданып отырған кәсіпорынның айналым активтерінің 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2,25% өсуі үлес ақша қаражаттары және оның баламалары, алынатын ҚҚС есебінен болды. Айналым активтерінің өсуі өң тенденцияны көрсетеді, ағымдағы міндеттемелер бойынша төлем қабілеттілігінің өскенін байқауға болады.
Сондай-ақ айналым активтерінің құрамында қорлар 2014 жылы 27,60%-ға азайып есепті кезеңде 1792 мың долл. құрады, дебиторлық берешек 2014 жылы 19%-ға азайып есепті кезеңде 5441 мың долл. құрады.
Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрамы мен құрылымын талдайық, 2-кесте.
Кесте 2 - Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрамы мен құрылымы, мың теңге
Міндеттемелер
2012 ж
2013 ж
2014 ж
Ауытқу 20132014
%
Мың долл.
1
2
3
4
5
6
І Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Үлескерлер алдындағы міндеттемелер
80829
66558
50386
-24,30
-16172
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиыны
80829
66558
50386
-24,30
-16172
ІІ Қысқа мерзімді міндеттемелер
2-кестенің жалғасы
Сауда және өзге кредиторлық берешек
4602
4893
5014
2,47
121
Төленетін салықтар
10623
8842
10415
17,79
1573
Төленетін КТС
-
335
2052
512,54
1717
Резервтер
-
32609
23247
-28,71
-9362
Қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны
15225
46679
40728
-12,75
-5951
Міндеттемелер жиыны
96054
113237
91114
-19,54
-22123
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Сәйкесінше, Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрылымы
2014 жылы оң тенденцияға ие деп айтуға болады: оның себебі қарыз қаражаттарының ішінде ұзақ мерзімді міндеттемелер негізгі орынды алады, олардың үлесі міндеттемелердің жалпы құрылымында 2012 жылы 84% және 2013 жылы 59%, ал 2014 жылы бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендеп 55% болды. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер жиыны да 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 12,75%-ға төмендеп, есепті кезеңде 91114 мың долл. құрады.
Осы өзгерістерді көрнекі түрде 3-суреттен қарауға болады.
Сурет 3. Қазақтүрікмұнай ЖШС міндеттемелерінің құрылымы
(мың долл.)
Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің капитал құрылымын төмендегі 4-кестеде көрсетілген.
Кесте 3. Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің капитал құрылымы
Меншікті капитал
2012 ж
2013 ж
2014 ж
Ауытқу 20132014
%
Мың долл.
1
2
3
4
5
6
Жарғылық капитал
4000
4000
4000
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)
38462
37492
50360
34,32
12868
Капитал жиыны
42462
41492
54360
31,01
12868
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Төмендегі 3 - кесте бойынша капитал құрылымын талдайтын болсақ, жарғылық капитал соңғы үш жылда өзгеріссіз қалды. Бөлінбеген пайда 34,32%-ға өсіп 2014 жылы 50360 мың долл. құрады. Баланс валютасы ұлғайған кезде бөлінбеген табыстың салыстырмалы салмағының жоғары болуы зерттелетін кәсіпорынды тұрақты және дамушы ретінде сипаттайды. Дегенмен, пайдаланылмаған өтімді құралдар үлесінің азаюы кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің жоғарылағанын білдіреді. Бос ақша қаражаты жұмыс істеуі керек. Меншікті капитал құрылымы көрнекі түрде 4-суретте келтірілген.
Сурет 4. Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің меншікті капитал құрылымы
Сонымен, кәсіпорын мүлкінің қалыптастыру көздерінің жалпы сомасында меншікті капитал үлес салмағының жоғарылауы мен қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді міндеттемелердің азаюы кәсіпорын қаржылық жағдайының жақсаруын білдіреді.
Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің кірістер мен шығыстар туралы есебін талдайық, 5-кесте
Кесте 4- Қазақтүрікмұнай ЖШС -нің кірістер мен шығыстар туралы есебі
мың долл
Көрсеткіштердің атауы
2012
2013
2014
Ауытқу 20132014
%
Мың долл
Өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріс
141959
150036
163914
9,25%
13878
Сатылған өнімдердің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны
-50784
-50703
-56605
11,64%
-5902
Жалпы пайда (01 жол - 02 жол)
91175
99333
107309
8,03%
7976
Өнімді өткізу және тасымалдау шығындары
-57856
-47334
-60212
27,21%
-12878
Әкімшілік шығыстар
-20211
-10111
-9497
-6,07%
614
Коммерциялық бонус
-
-878
-
-
-
Операциялық пайда
-13108
41010
37600
-8,32%
-3410
Негізгі емес қызметтен өзге де кірістер
437
187
1099
487,70%
912
Қаржылық табыстар
62
83
402
384,34%
319
Резерв құруға жұмсалған шығындар
-
-32609
-16907
-48,15%
15702
Салық салғанға дейінгі пайда
13607
8671
22194
155,96%
13523
Корпоративті табыс салық шығындары
12494
9641
9326
-3,27%
-315
Жиындық табыс (зиян)
1113
-970
12868
-1426,60%
13838
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
4-кестеден көріп отырғанымыздай, жалпы алғанда соңғы үш жылдағы компанияның жиынтық табысын талдайтын болсақ, 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 11 еседей артқан, ал 2013 жылмен салыстырғанда 1383 мың долл.артып 12868 мың долл. құрады, яғни 2012 жылы компания зиян шеккен.
Таза пайданың артуына байланыста өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кірістің, өзіндік құнның, тасымалдау, әкімшілік шығындарының да арқанын байқауға болады.
Компания кірістерінің құрылымын, 5-суреттен қарауға болады.
Сурет 5. Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің кірістерінің құрылымы
5-суретке қарайтын болсақ, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің негізгі қызметінен басқа негізгі меес қызметтен және қаржылық кірістері бар екенін көреміз. Негізгі қызметінен түсетін кірісі 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 15%-ға, ал 2013 жылмен салыстырғанда 9,25%- ға өсіп есепті кезеңде 163914 мың долл. құрады. Негізгі емес қызметтен өзге де кірістердің де өсу динамикасын көруге болады, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 912 мың долл. өсіп есепті кезеңде 1099 мың долл. құрады. Ал қаржылық табыстар да өсу динамикасына ие [16].
Осы түскен кірістерден компанияның шығындарын шегергенде қалатын таза пайдасының динамикасын көрнекі түрде 6-суретте көрсетілген.
Сурет 6. Қазақтүрікмұнай ЖШС (мың долл.)
Соңғы үш жылдағы қаржылық нәтижелерге талдау жасау барысында серіктестік соңғы жылы жоғары нәтижеге жеткендігін көруге болады.
Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық - шаруашылық қызметін талдаудың маңызы - қол жеткізген нәтижелерді объективті бағалау және шаруашылық жүргізу тиімділігін әрі қарай арттыру жөніндегі іс - шаралар әзірлеу мақсатында, кәсіпорынның қызметін кешенді зерттеу болып есептеледі.
Әрі қарай кәсіпрынның рентабельділік және табыстылық көрсеткіштерін талдайық.
Рентабельділік - бұл кәсіпорынның табыстылық деңгейінің қатынастық көрсеткіші, ол қызметтердің түрлі бағыттарының (өндірістік, коммерциялық, инвестициялық және т.б.) табыстылығын, толықтай алғанда Кәсіпорын жұмысының тиімділігін сипаттайды [18, 102 б.].
Рентабелділіктің пайдадан айырмашылығы шаруашылық етудің нақты нәтижелерінен көрінеді, яғни тұтынылған ресурстардың тиімділік қатынасын көрсетеді. Қазақтүрікмұнай ЖШС рентабельділік көрсеткіштері 6-кестеде келтірілген. Рентабельділік көрсеткіштерін есептейік:
Жалпы рентабельділік2012= (Салық салғанға дейінгі пайда Өнімді сатудан түскен кіріс)*100% = (13607 141959) * 100% = 9,59%
Жалпы рентабельділік2013=(8671 150036) * 100% = 5,78%
Жалпы рентабельділік2014=(22194 163914) * 100% = 13,54%
Сату рентабельділігі2012= (Операциялық пайда Өнімді сатудан түскен кіріс)*100% = (-13108 141959) * 100% = -14,38%
Сату рентабельділігі 2013=(41010 150036) * 100% = 41,29%
Сату рентабельділігі 2014==(37600 163914)* 100% = 35,04%
Меншікті капитал рентабельділігі2012= (Таза пайда Меншікті капитал)*100% = (1113 42462) * 100% = 2,62%
Меншікті капитал рентабельділігі 2013=(-970 41492) * 100% = -2,34%
Меншікті капитал рентабельділігі 2014=(1286854360) * 100% = 23,67%
Жалпы активтердің рентабельділігі 2012= (Таза пайда Активтер)*100% = (1113 138516) * 100% = 0,8%
Жалпы активтердің рентабельділігі 2013=(-970 154729) * 100% = -0,63 %
Жалпы активтердің рентабельділігі 2014=(12868145474) * 100% = 8,85%
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі2012= (Салық салғанға дейінгі пайда қорлар + негізгі құралдар + материалдық емес активтер)*100% = (13607 35537) * 100% = 38,3%
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі 2013=(8671 36079) * 100% = 27 %
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі 2014=(22194 26748) * 100% = 83%
Өндірістің рентабельділігі2012= (Жалпы пайда Өнімнің өзіндік құны)*100% = (91175 50784) * 100% = 179,5%
Өндірістің рентабельділігі 2013=(99333 50703) * 100% = 195,9%
Өндірістің рентабельділігі 2014=(107309 56605) * 100% = 189,6%
Осы жоғарыдағы есептеулерді көрнекі түрде 5-кесте түрінде бейнелейміз.
Кесте 5 - Қазақтүрікмұнай ЖШС рентабельділік көрсеткіштері
Рентабельділік көрсеткіштері
2012
2013
2014
Ауытқу
2012
2014
2013
2014
Жалпы рентабельділік, %
9,59%
5,78%
13,54%
3,95%
7,76%
Сату рентабельділігі, %
-14,38%
41,29%
35,04%
49,42%
-6,25%
Меншікті капитал рентабельділігі, %
2,62%
-2,34%
23,67%
21,05%
26,01%
Өндірістік қорлардың жалпы рентабельділігі, %
38,3%
27%
83%
44,70%
56,00%
Жалпы активтердің рентабельділігі, %
0,8%
0,63%
8,85%
8,05%
8,22%
Өндірістің рентабельділігі, %
179,5%
195,9%
189,6%
10,10%
-6,30%
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде автормен жасалды
Кәсіпорынның рентабельділігін қарастыратын болсақ, салық салғанға дейін пайданың өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріске бөлгендегі көрсеткіш (жалпы рентабельділік) Қазақтүрікмұнай ЖШС 2012 жылы -9,59%, 2013 жылы 5,78%, 2014 жылы 13,54%. Соңғы 2014 жылы нормативті мән 10%-дан жоғары,бұл жағдайды оң тенденция деп қарастырып, кәсіпорынның іс-әрекетін жақсарғанын туралы айтуға болады.
Ал меншікті капитал рентабельділігінің 2013 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 2,62%-дан -2,34%-ға төмендеуін таза пайданың төмендеуімен байланыстыруға болады. Ал 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 21,05%-ға артқан.
Ал сату рентабельділігі 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 6,25%-ға кеміп, 35,04% құрады. Сату рентабельділігінің төмендеуі, сұраныстың төмендеуімен түсіндіріледі.
Қазақтүрікмұнай ЖШС жиынтық активтерге жұмылдырылған қаражаттың әрбір теңгесінен 2012 жылы 0,8%, 2013 жылы 0,63%, 2014 жылы 8,85% пайда тапты. Жалпы кәсіпорында активтер рентабельділігінің өсу тенденциясы байқалған.
Кәсіпорынның рентабельділік көрсеткіштерін көрнекі түрде 11-суреттен қарауға болады.
Сурет 7. Қазақтүрікмұнай ЖШС рентабельділік көрсеткіштері
Дерек көзі: Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде жасалды
Сонымен, компанияның экономикалық-қаржылық сипаттамасына баға бере отырып, төмендегідей қорытынды жасауға болады:
oo соңғы үш жылда кәсіпорынның пайдасының арту динамикасын бақылауға болады, 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 11 еседей артқан, ал 2013 жылмен салыстырғанда 1383 мың долл.артып 12868 мың долл. құрады;
oo Қазақтүрікмұнай компаниясының активтері 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 5,98%-ға азайып есепті жылы 145474 мың долл. құрады, активтердің азаюы қорлардың, негізгі құралдардың азаю себінен болды;
oo Айналым активтерінің 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2,25% өсуі үлес ақша қаражаттары және оның баламалары, алынатын ҚҚС есебінен болды. Айналым активтерінің өсуі өң тенденцияны көрсетеді, ағымдағы міндеттемелер бойынша төлем қабілеттілігінің өскенін байқауға болады;
oo Негізгі құралдар және материалдық емес активтер соңғы үш жылда азайған, яғни 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда -25,74%-ға азайған. Негізгі құралдардың азаюы олардың ескіруіне байланысты істен шығуы мен амортизациялық аударымдар есебінен болды;
oo міндеттемелерінің құрылымын 2014 жылы оң тенденцияға ие деп айтуға болады: оның себебі қарыз қаражаттарының ішінде ұзақ мерзімді міндеттемелер негізгі орынды алады, олардың үлесі міндеттемелердің жалпы құрылымында 2012 жылы 84% және 2013 жылы 59%, ал 2014 жылы бұл көрсеткіш айтарлықтай төмендеп 55% болды;
oo соңғы үш жылдың рентабельділік көрстекіштерін талдай отырып, кәсіпорынның қаржылық жағдайы жеткілікті тұрақты деген қорытынды жасауға болады, себебі жалпы рентабельділік нормативті мән 10%-дан жоғары, бұл жағдайды оң тенденция деп қарастырып, кәсіпорынның іс-әрекетінің жақсарғаны туралы айтуға болады.
3.2 Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздерін көздерін, құрамы мен құрылымын талдау
Компанияның қаржылық жағдайы, оның тұрақтылығы қаржы ресурстары көздері құрылымының тиімділігінен тәуелді. Компанияның қарыз капиталынан бұрын жалпы капиталының қалыптасу көздерін қарастырайық. Капиталдың қалыптасу көздерін талдау Қазақтүрікмұнай компаниясының меншік капиталының қалыптасуы көздерінің динамикасын талдаудан және құрылым құрамын талдаудан тұрады. 6-кестеде Қазақтүрікмұнай компаниясының капиталы көздерінің динамикасы мен құрылымына қаржылық есептілік мәліметтерімен 2012-2014 жылдар бойынша талдау жүргіземіз.
Кесте 6 - 2012-2014 жылдар бойынша Қазақтүрікмұнай ЖШС кәсіпорын капиталының қалыптасу көздерінің динамикасы
мың долл.
Капитал көздері
Бар қаражаттар, мың теңге
Ауытқу 20132014
2012 жыл соңында
2013 жыл соңында
2014 жыл соңында
%
Мың долл.
1
2
3
4
5
6
Меншікті капитал
42462
41492
54360
31,01%
12868
Қарыз капиталы
96054
113237
91114
-19,54%
-22123
Барлығы
138516
154729
145474
-5,98%
-9255
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде автормен жасалды
6-кесте мәліметтері бойынша кәсіпорынның меншікті капитал динамикасының жоғарылағанын көрініп тұр, 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 31,01%-ға өсіп есепті кезеңде 54360 мың долл. құрады, ал қарыз капиталы 2013 жылдын соңында 2012 жылмен салыстырғанда 17,9%-ға артуы компанияның сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігін арттырса, 2014 жыл соңында жағдай жақсарып абсолюттік шамасы бойынша 22123 мың долл. азайып, 91114 мың долл. құрады. [23, 97б.]. Осы өзгерістерді көрнекі түрде
Сурет 8. Қазақтүрікмұнай ЖШС кәсіпорын капиталының қалыптасу көздерінің динамикасы
Дерек көзі:Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есебі негізінде жасалған
Әрі қарай, Қазақтүрікмұнай ЖШС-нің капиталының жалпы құрылымдық кестесін 7-кесте құрамыз.
Кесте 7 - Қазақтүрікмұнай ЖШС капиталының қалыптасу көздерінің құрылымы
Капитал көздері
Бар қаражаттар, мың теңге
Ауытқу
2012 жыл соңында
2013 жыл соңында
2014 жыл соңында
2012
2014
2013
2014
1
2
3
4
5
6
Меншікті капитал
30,7%
26,8%
37,4%
6,7%
10,6%
Қарыз капиталы
69,3%
73,2%
62,6%
-6,7%
-10,6%
Барлығы
100
100
100
-
-
Е с к е р т у - Қазақтүрікмұнай ЖШС қаржылық есептілігі негізінде автормен жасалды
7-кесте құрылымы бойынша Қазақтүрікмұнай ЖШС меншікті капиталы 6,7% -ға артты, қарыз капиталы керісінше 6,7% -ға кеміді. Меншікті капиталдың артуын компанияның өз күшіне деген сенімділігін артуын білдіреді. Көрнекі түрде төмендегі диаграммада көрсетілген.
Сурет 9. Қазақтүрікмұнай ЖШС капиталының қалыптасу көздерінің құрылымы
Қарыз капиталы - кәсіпорынның дамуын қаржыландыруда қайтарымдылық негізде тартылатын ақша қаражаттары немесе мүліктік құндылықтарды сипаттайды. Кәсіпорындардың тиімді қаржы әрекеті тұрақты түрде қарыз қаражатын тартумен байланысты. Қарыз капиталы - ең алдымен өсіп келе жатқан кәсіпорындардың меншікті көздерін қалыптастыру қарқынынан өнім шығару көлемінің өсу қарқынының артуы кезіңде, өндірісті модернизациялауда, өнімнің жаңа түрлерін игергенде, өндірушінің нарықтағы үлесін кеңейтуде, басқа бизнесті иеленгенде және т.б. кездерде қолданылады. Қарыз капиталын пайдалану кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің көлемін барынша кеңейтіп, меншікті капиталын тиімді пайдалануды қамтамасыз етеді, ақырында кәсіпорынның нарықтық құнын жоғарылатады [19, 102 б.].
Әрі қарай қарыз капиталының қалыптасы көздерін, 10-суреттегі схема түрінде көрсетейік.
Сурет 10. Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталының қалыптасу көздері
10-суретке қарайтын болсақ Қазақтүрікмұнай ЖШС қарыз капиталы ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелерден тұрады. Ұзақ мерзімді міндеттемелері тек үлескерлер алдындағы міндеттемелерден құралған. Ал қысқа мерзімді міндеттемелер жүйесі сауда және кредиторлық берешектен, төленуге тиіс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz