«Қазақстан Республикасында ипотекалық несиелеуді дамытудың негізгі бағыттары»
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 6
Негізгі бөлім 9
1. Әдебиеттерге шолу 9
2. Зерттеу әдіснамасы 11
3. Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі " АҚ ЕБ филиалы ипотекалық несиелеу нарығында: тәжірибе мәселелері және оларды талдау 13
3.1 Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы мысалында ҚР ипотекалық несиелеу жүйесіне талдау жүргізу 13
3.2 Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау 17
3.3 Ипотекалық несиелендіру жүйесінің жүзеге асырылуына дейінгі ҚР тұрғын үй ахуалы және мәселелері 20
3.4 Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің ипотекалық несиелеу саясатын салыстырмалы талдау 24
3.5 Алынған нәтижелер интерпретациясы 27
4. Ипотекалық несиелендіруді Қазақстанда қолдану перспективалары 29
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе 6
Негізгі бөлім 9
1. Әдебиеттерге шолу 9
2. Зерттеу әдіснамасы 11
3. Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі " АҚ ЕБ филиалы ипотекалық несиелеу нарығында: тәжірибе мәселелері және оларды талдау 13
3.1 Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы мысалында ҚР ипотекалық несиелеу жүйесіне талдау жүргізу 13
3.2 Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау 17
3.3 Ипотекалық несиелендіру жүйесінің жүзеге асырылуына дейінгі ҚР тұрғын үй ахуалы және мәселелері 20
3.4 Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің ипотекалық несиелеу саясатын салыстырмалы талдау 24
3.5 Алынған нәтижелер интерпретациясы 27
4. Ипотекалық несиелендіруді Қазақстанда қолдану перспективалары 29
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 34
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің халықты тұрғын-үймен қамтамасыз ету үшін мемлекет саясаттың әлеуметтік бағытын ұстануы қажет. Қазіргі таңда, халық табысының төмендігінен және жылжымайтын мүлік нарығындағы тұрғын-үй құнының жоғары бағалық көрсеткіштері себебінен халықтың баспаналы болуында қиындықтар бар. Елбасының 2012 жылғы жолдауында тұрғын-үй мәселелері ерекше орын алғанын байқаймыз, «біз жарты миллионнан астам жас отбасыны жеке баспанамен қамтамасыз етуге тиіспіз. Бұл үшін жалға берілетін тұрғын үй алаңын 1 миллион шаршы метрге жеткізу қажет» [1]. Бүгінгі таңда, мемлекеттік саясаттың бар назары тұрғын-үй мәселесінде. Алайда, бұл мәселені шешу үшін мемлекет өзінің саяси құрылымын қайта қарастырып, жаңа стратегиялық бағыттарын дайындау керек. Сонымен қатар, халықтың тұрмыстық жағдайын көтеру мақсатында мемлекет өзінің нәтижелі тұрғын үй саясатын жүзеге асыруы қажет.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Тұрғын-үй мәселесі - әрбір отбасы үшін негізгі қажеттілік болып табылады, онсыз қоғамның кез-келген әлеуметтік басымдылықтары туралы сөз қозғаудың қажеті жоқ. Қоғамда осы мәселенің өзектілігі себебінен қазіргі таңда бұл тақырыпты терең зерттеу қажеттілігі туындауда.
Қазақстанда жылжымайтын мүлік нарығының пайда болуы мен дамуына байланысты бұл ортадағы жағдайдың өзгеріс себебін атап өтуге болады: Біріншіден, қазіргі таңда жылжымайтын нарықты алдыңғы онжылдықпен салыстырғанда күрт өзгерістерге ұшыраған, ұсынылатын тұрғын үйлердің көптүрлілігі, жоғары сапалылығы кез-келген адамды таң қалдырады.
Екіншіден, жылжымайтын мүлік нарығының қызметкерлерінің кәсіби мамандануы жалдан-жылға өсуде. Бүгінгі күнде бәсекелестіктің даму себебінен тұрғын үй нарығының әрбір сегментіндегі көшбасшылар артуда.
Үшіншіден, тұрғын-үй нарығының кеңдігі. Тұрғын-үй нарығында пәтерлер мен коммерциялық мақсатта соғылған ғимараттар, жер үйлер мен кеңселер, құрылысқа арналған жер телімдері, аяқталмаған құрылыс объектілері мен жерді жалға беру құқығы, бау-бақшалық жер телімдері айналысқа түсуде.
Зерттеу объектісі - Шымкент қаласындағы “Жинақ банкі” АҚ еншілес банкінің филиалы болып табылады. Зерттеудің ақпарат көзі ретінде банктің 2011-2014 жылдар аралығындағы қаржылық есептілігі, бухгалтерлік есеп мәліметтері алынды. Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық әдебиеттер, статистикалық ақпарат көздері, нормативтік актілер мен мерзімдік басылымдар қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Ипотекалық несие қазіргі таңда көпшілік үшін аса маңызды сұрақтардың бірі болып келеді. Бүгінде, қарапайым жұмысшылар, мұғалімдер, дәрігерлер, әскери азаматтар, ғалым болсын, көбісі осы мәселеден көңілі қалды. Күнделікті қарапайым халық күндіз-түні ақша табу үшін жұмыс істейді, таңертеңнен бастап кешке дейін
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің халықты тұрғын-үймен қамтамасыз ету үшін мемлекет саясаттың әлеуметтік бағытын ұстануы қажет. Қазіргі таңда, халық табысының төмендігінен және жылжымайтын мүлік нарығындағы тұрғын-үй құнының жоғары бағалық көрсеткіштері себебінен халықтың баспаналы болуында қиындықтар бар. Елбасының 2012 жылғы жолдауында тұрғын-үй мәселелері ерекше орын алғанын байқаймыз, «біз жарты миллионнан астам жас отбасыны жеке баспанамен қамтамасыз етуге тиіспіз. Бұл үшін жалға берілетін тұрғын үй алаңын 1 миллион шаршы метрге жеткізу қажет» [1]. Бүгінгі таңда, мемлекеттік саясаттың бар назары тұрғын-үй мәселесінде. Алайда, бұл мәселені шешу үшін мемлекет өзінің саяси құрылымын қайта қарастырып, жаңа стратегиялық бағыттарын дайындау керек. Сонымен қатар, халықтың тұрмыстық жағдайын көтеру мақсатында мемлекет өзінің нәтижелі тұрғын үй саясатын жүзеге асыруы қажет.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Тұрғын-үй мәселесі - әрбір отбасы үшін негізгі қажеттілік болып табылады, онсыз қоғамның кез-келген әлеуметтік басымдылықтары туралы сөз қозғаудың қажеті жоқ. Қоғамда осы мәселенің өзектілігі себебінен қазіргі таңда бұл тақырыпты терең зерттеу қажеттілігі туындауда.
Қазақстанда жылжымайтын мүлік нарығының пайда болуы мен дамуына байланысты бұл ортадағы жағдайдың өзгеріс себебін атап өтуге болады: Біріншіден, қазіргі таңда жылжымайтын нарықты алдыңғы онжылдықпен салыстырғанда күрт өзгерістерге ұшыраған, ұсынылатын тұрғын үйлердің көптүрлілігі, жоғары сапалылығы кез-келген адамды таң қалдырады.
Екіншіден, жылжымайтын мүлік нарығының қызметкерлерінің кәсіби мамандануы жалдан-жылға өсуде. Бүгінгі күнде бәсекелестіктің даму себебінен тұрғын үй нарығының әрбір сегментіндегі көшбасшылар артуда.
Үшіншіден, тұрғын-үй нарығының кеңдігі. Тұрғын-үй нарығында пәтерлер мен коммерциялық мақсатта соғылған ғимараттар, жер үйлер мен кеңселер, құрылысқа арналған жер телімдері, аяқталмаған құрылыс объектілері мен жерді жалға беру құқығы, бау-бақшалық жер телімдері айналысқа түсуде.
Зерттеу объектісі - Шымкент қаласындағы “Жинақ банкі” АҚ еншілес банкінің филиалы болып табылады. Зерттеудің ақпарат көзі ретінде банктің 2011-2014 жылдар аралығындағы қаржылық есептілігі, бухгалтерлік есеп мәліметтері алынды. Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық әдебиеттер, статистикалық ақпарат көздері, нормативтік актілер мен мерзімдік басылымдар қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Ипотекалық несие қазіргі таңда көпшілік үшін аса маңызды сұрақтардың бірі болып келеді. Бүгінде, қарапайым жұмысшылар, мұғалімдер, дәрігерлер, әскери азаматтар, ғалым болсын, көбісі осы мәселеден көңілі қалды. Күнделікті қарапайым халық күндіз-түні ақша табу үшін жұмыс істейді, таңертеңнен бастап кешке дейін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты: Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 2012 жылғы Қазақстан халқына жолдауы// Егемен Қазақстан. - Астана, 2012.- 27 қаңтар.
2. Лаврушина О.И. / Банковское дело : учебник 2 издания - Москва: Кнорус, 2005. - 294б
3. Рябченко Л.И./ Ипотечное кредитование: проблемы и перспективы развития - Москва, 2001. - 115б
4. Қазақстан Республикасының "Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы" Қ.Р. Президентінің Заңы, 2000 жылғы 1 қыркүйек № 2444
5. Мақыш С.Б./ Банк ісі - Алматы: ИздатМаркет басылымы - 2007. - 455б
6. Хамитов Н.Н./ Банк ісі - Алматы: Экономика - 2006. - 88б
7. Жарковская Е.П./ Банковское дело - Омега-Л - 2010. - 284-291б
8. Кадерова Н.Н./ Финансовое кредитования инвестиции - Алматы: Экономика - 2008. - 254б
9. «Жинақ банкі» АҚ ЕБ 2011-2014 жж қаржылық есептілігі
10. «Ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысы мен ипотекалық несиелеу жүйесінің дамуын қаржыландыру тұжырымдамасы» 2000 жыл 21 тамыз
11. Қазақстан Республикасының «Қолжетімді тұрғын үй – 2020» мемлекеттік бағдарламасы.
12. «Самұрық-Қазына» Жылжымайтын мүлік қорының 2014 жылғы жылдық есебі. - 27б
13. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры туралы статистикалық жинақ. -Астана: ҚРСА. 2012. - 50 б.
1. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты: Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 2012 жылғы Қазақстан халқына жолдауы// Егемен Қазақстан. - Астана, 2012.- 27 қаңтар.
2. Лаврушина О.И. / Банковское дело : учебник 2 издания - Москва: Кнорус, 2005. - 294б
3. Рябченко Л.И./ Ипотечное кредитование: проблемы и перспективы развития - Москва, 2001. - 115б
4. Қазақстан Республикасының "Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы" Қ.Р. Президентінің Заңы, 2000 жылғы 1 қыркүйек № 2444
5. Мақыш С.Б./ Банк ісі - Алматы: ИздатМаркет басылымы - 2007. - 455б
6. Хамитов Н.Н./ Банк ісі - Алматы: Экономика - 2006. - 88б
7. Жарковская Е.П./ Банковское дело - Омега-Л - 2010. - 284-291б
8. Кадерова Н.Н./ Финансовое кредитования инвестиции - Алматы: Экономика - 2008. - 254б
9. «Жинақ банкі» АҚ ЕБ 2011-2014 жж қаржылық есептілігі
10. «Ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысы мен ипотекалық несиелеу жүйесінің дамуын қаржыландыру тұжырымдамасы» 2000 жыл 21 тамыз
11. Қазақстан Республикасының «Қолжетімді тұрғын үй – 2020» мемлекеттік бағдарламасы.
12. «Самұрық-Қазына» Жылжымайтын мүлік қорының 2014 жылғы жылдық есебі. - 27б
13. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры туралы статистикалық жинақ. -Астана: ҚРСА. 2012. - 50 б.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 6
Негізгі бөлім 9
1. Әдебиеттерге шолу 9
2. Зерттеу әдіснамасы 11
3. Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі " АҚ ЕБ филиалы ипотекалық несиелеу нарығында: тәжірибе мәселелері және оларды талдау 13
3.1 Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы мысалында ҚР ипотекалық несиелеу жүйесіне талдау жүргізу 13
3.2 Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау 17
3.3 Ипотекалық несиелендіру жүйесінің жүзеге асырылуына дейінгі ҚР тұрғын үй ахуалы және мәселелері 20
3.4 Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің ипотекалық несиелеу саясатын салыстырмалы талдау 24
3.5 Алынған нәтижелер интерпретациясы 27
4. Ипотекалық несиелендіруді Қазақстанда қолдану перспективалары 29
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 34
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің халықты тұрғын-үймен қамтамасыз ету үшін мемлекет саясаттың әлеуметтік бағытын ұстануы қажет. Қазіргі таңда, халық табысының төмендігінен және жылжымайтын мүлік нарығындағы тұрғын-үй құнының жоғары бағалық көрсеткіштері себебінен халықтың баспаналы болуында қиындықтар бар. Елбасының 2012 жылғы жолдауында тұрғын-үй мәселелері ерекше орын алғанын байқаймыз, біз жарты миллионнан астам жас отбасыны жеке баспанамен қамтамасыз етуге тиіспіз. Бұл үшін жалға берілетін тұрғын үй алаңын 1 миллион шаршы метрге жеткізу қажет [1]. Бүгінгі таңда, мемлекеттік саясаттың бар назары тұрғын-үй мәселесінде. Алайда, бұл мәселені шешу үшін мемлекет өзінің саяси құрылымын қайта қарастырып, жаңа стратегиялық бағыттарын дайындау керек. Сонымен қатар, халықтың тұрмыстық жағдайын көтеру мақсатында мемлекет өзінің нәтижелі тұрғын үй саясатын жүзеге асыруы қажет.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Тұрғын-үй мәселесі - әрбір отбасы үшін негізгі қажеттілік болып табылады, онсыз қоғамның кез-келген әлеуметтік басымдылықтары туралы сөз қозғаудың қажеті жоқ. Қоғамда осы мәселенің өзектілігі себебінен қазіргі таңда бұл тақырыпты терең зерттеу қажеттілігі туындауда.
Қазақстанда жылжымайтын мүлік нарығының пайда болуы мен дамуына байланысты бұл ортадағы жағдайдың өзгеріс себебін атап өтуге болады: Біріншіден, қазіргі таңда жылжымайтын нарықты алдыңғы онжылдықпен салыстырғанда күрт өзгерістерге ұшыраған, ұсынылатын тұрғын үйлердің көптүрлілігі, жоғары сапалылығы кез-келген адамды таң қалдырады.
Екіншіден, жылжымайтын мүлік нарығының қызметкерлерінің кәсіби мамандануы жалдан-жылға өсуде. Бүгінгі күнде бәсекелестіктің даму себебінен тұрғын үй нарығының әрбір сегментіндегі көшбасшылар артуда.
Үшіншіден, тұрғын-үй нарығының кеңдігі. Тұрғын-үй нарығында пәтерлер мен коммерциялық мақсатта соғылған ғимараттар, жер үйлер мен кеңселер, құрылысқа арналған жер телімдері, аяқталмаған құрылыс объектілері мен жерді жалға беру құқығы, бау-бақшалық жер телімдері айналысқа түсуде.
Зерттеу объектісі - Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалы болып табылады. Зерттеудің ақпарат көзі ретінде банктің 2011-2014 жылдар аралығындағы қаржылық есептілігі, бухгалтерлік есеп мәліметтері алынды. Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық әдебиеттер, статистикалық ақпарат көздері, нормативтік актілер мен мерзімдік басылымдар қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Ипотекалық несие қазіргі таңда көпшілік үшін аса маңызды сұрақтардың бірі болып келеді. Бүгінде, қарапайым жұмысшылар, мұғалімдер, дәрігерлер, әскери азаматтар, ғалым болсын, көбісі осы мәселеден көңілі қалды. Күнделікті қарапайым халық күндіз-түні ақша табу үшін жұмыс істейді, таңертеңнен бастап кешке дейін
білім алу үшін талпынып оқиды, бірақ отбасының лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету үшін мұның барлығы жеткіліксіз. Сонымен қатар, үй немесе пәтер уақыт өте келе жарамсыз болады, ал жастар отбасы құруы үшін жеке тұрғын үйді немесе пәтерге сапалы жөндеу жұмысын жүргізуді қажет етеді - мұның барлығы қаражатқа келіп тіреледі.
Өмір сүрудің қиындығының себебі тұрғын үй құны өте жоғары болуында. Халықтың өмір сүру деңгейінің өсу қарқыны төмен болғанымен, тұрғын үйдің өсу қарқыны жылдан жылға өсуде.
Мүлікті сатып алу мәселе шешімінің бірі - ипотеканы пайдалану болуы мүмкін. Бірақ, өкінішке орай, көптеген адамдардың ипотекалық несиелеудің не және ипотека арқылы тұрғын үй мәселелерін қалай шешуге болатыны біле бермейді.
Ипотекалық несиелендіру жүйесіне талдау жүргізу барысында жасалынған қорытындылар мен ұсыныстар ипотекалық несие ұйымдары мен екінші деңгейлі банктер қызметінде қолдануы мүмкін.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Тұрғын үй нарығын дамыту мәселелері бойынша жарияланған шетелдік және отандық экономист-ғалымдардың ғылыми еңбектері; ҚР Заңдары; нормативтік-құқықтық актілер; елбасы жарлықтары; мемлекеттік және жергілікті органдардың мерзімдік бағдарламалары; статистикалық мәліметтер; ҚРҰБ мәліметтері, "Самұрық-Қазына" Жылжымайтын Мүлік Қоры АҚ 2014 жылдық есептілігі, тұрғын үй мекемелерінің есебі және таға да басқа ақпарат көздері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - ипотекалық несие нарығының негізгі мәселелерін анықтау, ипотекалық несиелендіру жүйесінің қалыптасуын зерттеу, банктердің ипотекалық несиелеу шартына, несиелендіру саясатына талдау жүргізу. Анықталған мәселені жан-жақты талдау, ҚР тұрғын-үй нарығындағы ипотекалық несиелендіру қызметіне талдау жүргізу арқылы болашақта дамуына ұсыныстар әзірлеу. Тек халықтың тұрғын-үй мәселесімен ғана шектелмей, сонымен қатар ҚР экономикалық жағдайына тигізетін жағымды әсерін қарастыру болып табылады.
Ипотекалық несиелендірудің болашақ перспективаларын жылжымайтын мүлік нарығының жылдан-жалға артып, тиімді қызмет етуі анықтайды.
Тұрғын үй мәселесі Қазақстанда кез-келген отбасының негізгі проблемасы болып отыр. Халықтың көпшілігі, оның ішінде отбасы құрған жастар пәтерді жалға алуға мәжбүр. Ипотекалық несиелеуге төлейтін бастапқы жарнаның жоғары сомасы мен несиелендірудің жоғары % мөлшерлемесі көптеген жастарды тұғырыққа әкеліп соғады. Осы және басқа да сұрақтардың шешімін табу үшін ондаған жылдар бойы пайдаланылып және жылдан-жылға дамып келе жатқан Батыс елдерінің тәжірибесін қарастырып, пайдалануға болады. Батыс елдерінде Қазақстанға қарағанда ипотекалық несиені 20 есе жиірек рәсімдейді. Оның себебі Еуропадағы халықтың тұрмыстық жағдайы бізге қарағанда әлдеқайда жоғары, сонымен қатар Батыс елдерінде ипотекалық несиелендірудің ипотекалық пайыз мөлшерлемесінің төмендігімен байланысты. Жалпы қарастыратын болсақ, ипотекалық несиелендіруге деген халықтың көзқарасы оңды, бірақ несиелендіру шарттарының көптігі, % мөлшерлемесінің жоғарылығына байланысты халықтың несиені алу үшін жағдайы жетпейді. Осы және тағы да басқа көптеген сұрақтар дипломдық жұмыста қарастырылып, мәселелері анықталып, талдау жүргізілген.
Дипломдық жұмыстың негізі міндеттері:
oo Ипотекалық несиелендірудің жылжымайтын мүлік нарығында, экономикадағы мәнін, маңыздылығын зерттеу;
oo Ипотекалық несиелендірудің Қазақстан Республикасындағы нормативті-құқықтық базасын қарастыру;
oo Ипотеканы дамыту мақсатында, шет елдерінің ипотекалық несиелендіру шарттарын қарастырып, салыстыру жүргізу арқылы шыққан нәтижені Қазақстанның жылжымайтын мүлік нарығына қосу жайлы ұсыныс әзірлеу;
oo ҚР ипотекалық несиелеу жағдайын Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалы мысалында зерттеу;
Дипломдық жұмыстың құрылымы кiрiспеден, әдебиеттерге шолу мен негізгі төрт бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады.
Бiрiншi бөлімде, жалпы ипотекалық несиелендірудің мән-мағынасы анықталынды, яғни ипотекалық несиелеу терминінің мағынасы ашылып, ғалымдар, түрлі авторлардың берген анықтамасы қарастырылады.
Екiншi бөлімде, Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалын зерттеу объектісі негізінде банк қызметкерлерінен пікір сұхбат алу арқылы ипотекалық несиелендірудің қазіргі жағдайына талдау қорытындылары беріледі.
Үшінші бөлімде, Қазақстанның ипотекалық несиелеу нарығындағы екінші деңгейлі банктердің орны мен қызметі назарға алынып, негізгі мәселелері қарастырылады, сонымен қатар, Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалын зерттеу объектісі негізінде ипотекалық несиелеу саясаты зерттеліп, банктің ипотекалық несиелеу ерекшеліктеріне талдау жасалады, сондай-ақ екінші деңгейлі банктердің несиелендіру саясаты салыстырылып, алынған нәтижелерге қорытынды (интерпретация) жасалады.
Төртінші бөлімде, жалпы ипотекалық несиелеуді Қазақстанда қолданудың, перспективаларының дамыту жолдары аталды.
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Нарықтық экономикада ипотекалық несиелендірудің белсенді қолданылатын нысандарына жылжымайтын мүлікті, оның ішінде жер учаскелері, пәтер немесе кеңсе ғимараттарын кепілге қою арқылы рәсәмделінетін несиені жатқызуға болады. Жылжымайтын мүлік нарығындағы ипотекалық несиелендіру жүйесіне талдау жүргізу үшін "ипотекалық несие" терминінің түп мағынасын ашу қажет. Ол үшін ипотекалық несиелендіру терминінің шыққан тарихына шолу жасап, отандық және шетелдік авторлардың, ғалымдардың берген анықтамаларын қарастыру қажет.
Ипотека терминінің шығу тарихына келетін болсақ, ең алғанш рет бұл термин біздің заманымызға дейін (б.з.д.) VI ғ. Ежелгі Грекияда пайда болған, оны алғаш архоит Солон енгізген. Байқап отырғандай, сол заманның өзінде ежелгі гректер жер иеліктерін белгілі бір мерзім аралығына қарызға алу арқылы келісімшарт жасасқан. Кейіннен бұл тәжірибе басқа елдерге тарай бастап, ипотекалық несие көпшілік үшін мәлім бола бастады.
2000 жылдардын бастап, қазіргі уақытқа дейін Ресейлік авторлар ипотекалық несиелендіру жайлы өз көзқарасын World Wide Web сияқты белгілі ғаламторлық электронды желілерде, әр түрлі басылымдар, тезистер, кітапшалар мен буклеттерде, көптеген мақалаларда ұсынды.
Бұл көзқарас автор Лаврушина О.И. Банковское дело екінші басылымында Ипотека терминіне берген анықтамасында мағынасы нақты анықталған: "Ипотекалық несиелеу - жылжымайтын мүлікті кепілге беру арқылы банктің қарыз алушыға ұзақ мерзімге берілетін несие түрі" [2, 294б.].
Рябченко Л.И. Ипотечное кредитвание: проблемы и перспетивы развития атты кітабында Ипотека терминіне анықтаманы А.Г Гойбарг берді. Өз анықтамасында автор: " Рим және Греция заңдарында өз бастауын алған ипотека термині сол заманда барлық мүлік түріне қолданылатын несие т.рінде қарастырылған, тек ХІХ ғасырдың басында ипотека жылжымайтын мүлікке берілетін несие ретінде қолданысқа ене бастады" [3, 115б.].
Қазақстан Республикасының Заңында ипотекаға берілген анықтаманы қарастыратын болсақ, ипотекалық несиелендіру дегеніміз жер учаскесімен тікелей байланысты коммерциялық ғимаратты, пәтерлерді немесе өзге де тұрғын-үй объектілерін оған тиесілі жер телімімен бірге немесе оны пайдалану құқығымен кепілге қою болып танылады.
2002 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан Республикасының "Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы" Заңына сәйкес ипотекалық несие дегеніміз - қарыз алушы қарызға алған жылжымайтын мүлкті кепілдікке бере отырып берілетін ұзақ мерзімді несие түрі. Жылжымайтын мүлік ретінде жер учаскелері, сонымен қатар, жер үйлер, ғимараттар оның ішінде коммерциялық мақсатта қолданылатн ғимараттар, өзге де жылжымайтын мүліктер, және тағы да басқа объектілер танылады [4].
Қазақстандық авторлардың ипотека терминіне берген анықтамаларын қарастыратын болсақ, Мақыш С.Б. "Банк ісі" оқулығында "Ипотека (грек. hypotheke - кепіл) ипотекалық несиелендіруді жүргізу мақсатында жылжымайтын мүлікті, оның ішінде жерд, ғимараттыі және құрылысты кепілге қою. Ипотекада кепілге алынған мүлік борышқордың қолында болады, егер қарыз алушы несиелеу шартан орындамаса, төлемдерді кешіктірсе, банк кепіл затын келісімшарт негізінде қайтарып алады" [5, 455б.].
Мақыш С.Б. "Банк ісі" оқулығында тек ипотека терминіне ғана емес, сонымен қатар, ипотекалық несие терминіне де толық анықтама берген. " Ипотекалық несие - банктің жылжымайтын мүлікті (жер, коммерциялық және үй ғимараттары) қарыз алушыға беретін ұзақ мерзімді займ түрі " [5, 455б.].
Автор Хамитов Н.Н. өзінің "Банк ісі" лекциялар курсы оқулығында "Ипотека кепілдік берушінің сатуына болатын немесе басқаша жолмен шеттете алатын кез келген жылжымайтын мүлік қойылуы мүмкін" [6, 88б.].
Жарковская Е.П. "Банковское дело" оқулығында "Ипотекалық несие дегеніміз - жылжымайтын мүлікті кепілге қоя отырып банктің клиентке ұсынатын ұзақ мерзімді несие түрі" [7, 291б.].
Кадерова Н.Н "Финансовое кредитования инвестиции" атты оқулығында "Ипотекалық қарыздар - екінші деңгейдегі банктердің (ұйымдар банктік операциялар) Қазақстан Республикасының азаматтары, жеке тұлғалар үшін шығаратын Жылжымайтын мүлік кепілімен (ипотекалық ішінара немесе толық сатып алынған жылжымайтын мүлік), қарызы, заемдары" [8, 254б.].
Жоғарыда көрсетілген автролардың берген анықтамалары ипотекалық несиелеу терминінің мағынасын нақты ашып, толыққанды зерттеудің бастамасы болды. Ипотека және ипотекалық неселендіру ұғымдарына теориялық шолу жасау төмендегідей өзіндік анықтама қалыптастыруымызға мүмкіндік берді: Сонымен, ипотека термині - кепіл көзі, кепілзат немесе кепілдікке беру деген мағынаны білдіреді. Ипотекалық несие - бұл жылжымайтын мүлікті кепілге қоя отырып банктің клиентке ұсынатын ұзақ мерзімді несие түрі болып табылады.
Қазіргі таңдағы ипотекалық несиелендіру жағдайын талдау үшін, несиелендіру операцияларын жүзеге асыру барысында қолданылатын әдістерді талдау келесі бөлімде жүргізіледі.
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСНАМАСЫ
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдіснамасын талдау, тақырыптың мәнін ашу, талдаудың нақты әдістерін таңдау мақсатында, ипотекалық несиелендіру операцияларын жүзеге асыру барысында қолданылатын баллдық әдіс, қазіргі банктік тәжірибеде қолданылатын қарыз алушының төлемқабілеттілігін бағалау әдісі қарастырылады.
Жеке тұлғаларға скорингті несие төлеу мүмкіндігін бағалау жүйесіне бейімделу үшін Дюран жүріп өткен жолды жүру керек, маман яғни нарықтың жағдайын бағалай білетін, өте жоғары еңбек ақы төленетін, жоғары білікті маман болуы керек. Яғни, осындай тексерулердің нәтижесінде несие алуға ниет білдірген адамның несиені жабу мүмкіндігі жоғары болады. Зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, мұндай тексерулер шындыққа сәйкес келмейді. Бұндай нәтижемен қаржыландыру, пайыз төлемдердің көп бөлігінің төлей алмай қалатын мүмкіндіктерді жабуға кетеді.
Баллдық жүйе әдісі (несие скорингі әдісі). Аталған әдіс несиелік операцияны орындау барысында біршама объективті, тиімді шешім қабылдауға көмектесіп, уақытты үнемдейді. Бұл әдстегі басты қиыншылық - қарыз алушының төлемқабілеттілігін бағалаудағы статисткалығы, яғни несиенің орындалу шартында өзегрістерді ескеріп, берілген ақпаратты үнемі жарңартып отыруды қажет етеді. Баллдық жүйе әдісі негізінде қарыз алушының төлемқабілеттілігін бағалауда Д.Дюран үлгісін пайдалануға болады. Бұл үлгінің негізі - қарыз алушының төлемқабілеттілігін баллдық есептеуде белгілі бір коэффиценттерді қолдану.
Ол коэффициенттер қарыз алушының жасы, төлемқабілеттілігі, табысы, тұрақты жұмыс орны негізінде Д. Дюран "жақсы" және "жаман" деген көрсеткіштер негізінде клиенттерді бағалайды. Көрсеткішті 1,25 баллмен анықтайды. Егер жиынтық сомма 1,25 баллдан жоғары болса, онда қарыз алушы төлемқабілетті және несие алуға жарамды болып табылады.
Сонымен, жеке тұлғалардың несие төлеу мүмкіндіктерін скорингті жүйемен бағалаудың кемшіліктері мынадай:
oo Қазіргі жағдайдағы ережеге сәйкес пайдаланып отырған скоринг жүйесінің бейімделу құны жоғары;
oo Мамандардың оң көқарасы бойынша, несие алушылардың несие төлеу мүмкіндігін анықтау жүйесінің қателсеу мүмкіндігі жоғары;
oo Скорингті жүйенің кемшіліктерін қалпына келтіру тәсілі көне заманғы тәсіл болып отыр.
Жоғарыда көрсетілген классификация есебін шешу үшін алгоритм тәсілін қолдану керек. Классификация есебі - белгілі бір нысанға (нақты несие алушы) алдын-ала белгілі сыныптар бойынша (берубермеу). Мұндай жағдайлар Data Mining тәсілі бойынша жақсы шешіліп келген. Алдыңғы шешім - автоматты түрде талдау жасау тәсілі болып отыр. Жасалып отырған тәсіл әрбір сала бойынша шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Қазақстанның бантік тәжірибиесінде ипотекалық несиелендіруге байланысты клиенттің төлемқабілеттілігін анықтау басқа әдіспен бағаланады. Несие алушының табыстары мен шығыстарының құрылымын анықтағаннан кейін оң нормативті және нақты төлемқабілеттілігі бағаланады.
Несиелендіру бойынша өтелетін төлем сомасының ең жоғарғы шамасы несие алушының табысының 40% аспауы қажет.
Ең жоғары төлем сомасы =Қарыз алушының табыстары 2, (1)
Бұл жерде табыс көзі ретінде қарыз алушының жұмыс орны бойынша жалақы сомасы анықталады.
Несие бойынша есеп айырысу төлемдерінің өтеуге тиісті ең жоғары сомасының қатынасы несие алушының төлемқабілеттілігін сипаттайды. Қатынасы 1,0 (немесе 100%) артық болуы керек.
Төлемқабілеттілік=Төлеуге тиісті ең жоғарысомаЕсеп айырысу төлемдері, (2)
Қарыз алушының табыстары мен шығыстарының айырмасы, оның бос ақша қаражатын көрсетеді, яғни несиені өтеуге қажетті қаражаттар мөлшерін сипаттайтын көрсеткіш болып табылады.
Бос ақша қаражаттары = Қарыз алушыны отбасының ай сайынғы табыстарыҚарыз алушы отбасының ай сайынғы шығыстары , (3)
Бос ақша қаражаттарының есеп айырысу төлемдеріне қатынасы қарыз алушының нақты төлемқабілеттілігін сипаттайды.
Зерттеу әдіснамасын талдау нәтижесінде бірнеше талдау әдістері анықталды:
oo Қазақстандағы ипотекалық несиелеудің екі деңгейлі жүйесінің әдістемелік негіздерін анықтау;
oo Жинақ Банкі АҚ ипотекалық несиені алушының несие қабілеттілігін, төлемқабілеттігін бағалаудың ерекшеліктерін анықтау;
oo Қазақстан ипотекалық нарығының ағымдағы жағдайын талдау арқылы нарықтағы проблемаларды анықтау және оларды шешу жолдарын ұсыну.
Сонымен, ипотекалық несиелендірудің зерттеу әдістемесін талдау көрсеткендей, ипотекалық несиелеудің әрбір әдістемесі өзінің артықшылықтарымен қатар, бірнеше маңызы бар кемшіліктердің де болуын көрсетеді. Сол себепті ипотекалық несиені басқару процесін ерекше сақтықпен, мәселелер есебімен, әрдайым жүргізілетін мониторинг көмегімен, әсіресе банк тәжірибесінде тәуекелділік деңгейі жоғары болып саналатын мәселелері ескеріліп жүзеге асырылуы тиіс.
3 ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНДАҒЫ "ЖИНАҚ БАНКІ" АҚ ЕБ ФИЛИАЛЫ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ НАРЫҒЫНДА: ТӘЖІРИБЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ
3.1 Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы мысалында ҚР ипотекалық несиелеу жүйесін талдау
Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы (ары қарай, "Жинақ Банкі" АҚ ЕБ) табыстылығының негізгі құрамдас бөлігі несиелік операциялар болып табылады Қазақстандағы Ресей Жинақ банкі Акционерлік қоғамы Еншілес банкінің тарихына келетін болсақ, Қазақстанда банк 2006 жылдың соңынан бастап бүгінгі күнге дейін өз қызметін жүзеге асыруда. Жинақ банкі АҚ ЕБ қызметі Ресейлік қаржы нарығының басты банкі Ресей Орталық Сбербанкі және Шығыс Еуропаның ірі қаржы институты ТексакаБанктің 99,99% акцияларын сатып алған сәттен басталады.
Банк 2007 жылы ұлттық және шетел валютасында жүзеге асырылатын банктік операцияларды орындау құқығын беретін лицензия алды. Банктің қызметі басталған жылы банк капиталы бастапқы сомадан 15 есе өсіп, 29 млрд теңгеге дейін жетті. Бұл көрсеткіш Жинақ банкі АҚ ЕБ Қазақстан Республикасындағы жарғылық капиталының көлемі бойынша ірі банктердің ондығына кіруіне мүмкіндік берді.
Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалы (ары қарай, "Жинақ Банкі" АҚ ЕБ) қызметкерінен пікір сұхбат алу арқылы талдау жүргізілді. Қазір қазақстандық банктерде жалпы несиелендіру бұрынғы шарттар бойынша жүргізіледі. Дегенмен кейбір банктер ипотекалық несиені доллармен береді. Сонымен қатар, "Жинақ Банкі" АҚ ЕБ мамандарының мәлімдеуінше, қазіргі таңда әлемдік экономикалық жағдайдың, несиелендіру нарығының тұрақсыздығына байланысты банк несиелендіру шарттарын қайта қарастыру жайлы шешім қабылдады.
"Жинақ Банкі" АҚ ипотекалық несиелеу бойынша бірнеше бағдарламалар бар, оның ішінде "тұрғын үй", "жас отбасы" несиелері. Дегенмен, банк қарыз алушыларды қатаң таңдайды, клиенттердің төлемқабілеттілігін, тұрақты жұмыс орны мен тұрақты жалақы сомаларының барын, зейнетақы қорының есебі негізінде ғана несиелеуді жүзеге асырады [9].
Егер берілген нақты мәліметтерді қарастыратын болсақ, өткен есептік жылдың қаңтар-шілде айлары аралығында ипотекалық қарыздардың көлемі 4,4% құрады, бұл көрсеткіш несие көлемінің өсімі 5,1% нәтижеге жетті. Яғни, бантің рәсімдеген несиелер көлемінің ұлғайғанын байқауға болады, -- деп Тікелей сатылым секторы бөлімінің бастығы Ануар Садвакасов өз пікірін білдірді. -- Қараша -желтоқсан айларында жағдай керісінше нашарлай бастады. Оның себебі, банктің уақытша несиелендіруін тоқтатуы. Дегенмен, банктің 7 ай ішіндегі сатылымы 1 - 5% құрайды (немесе жылына 3 - 9%) бұл жылдық өсімнің ең төмен көрсеткіші болып табылады.
Жалпы Қазақстан банктерінің жағдайын талдайтын болсақ, қаңтар-тамызда ипотекалық несиелеуде аздап өсу қарқыны байқалды -- жалпы өсу сомасы 43 миллиард теңгеге (барлығы 875 миллиард теңге берілген) ұлғайды. Арнайы нақты тұжырым жоқ, дегенмен, аналитиктердің пайымдауынша несиелеудің өсу қарқынының жартысы пайыздардың капитализациясына байланысты күмәндар бар.
Ипотекаларды алушылар біршама азайды, сараптаушылардың көбісі бұл көрсеткішті растап отыр. Сонымен қатар, банк қызіргі күні несиені теңгемен беруді уақытша тоқтатты, несиені тек АҚШ долларымен ғана беруде. Сол себепті ипотекалық несиелендіру бойынша сұраныс күрт төмендеді. Бұл дағдарыс барлық банк секторына әсер етуде.
Банк қызметкерелерінен алынған пікір сұхбат нәтижесі Жинақ Банкі АҚ ЕБ ипотекалық несиеленедіруге мамандар көзімен қарауға мүмкіндік берді.
Жинақ банкі АҚ ЕБ клиенттердің сұранысын қанағаттардыру үшін банктің несиелік саясатына сәйкес жаңа өнімдерді ұсыну үшін барлық жағдай жасалуда. Дипломдық жұмыстың тақырыбы ипотекалық несиелендіру болғандықтан, Жинақ банкі АҚ ЕБ жеке тұлғаларға ұсынатын ипотекалық несиелендіру шарттарын сипаттайтын көрсеткіштерді 1 кестеден қарастырайық.
Кесте 1
Ипотекалық несиелендіруді сипаттайтын көрсеткіштер
Банктің клиентке ұсынатын несие түрі
Ұсынылатын несие сомасы (АҚШ доллары)
Несие мерзімі (аймен есептегенде)
Орташа есептелген % мөлшерлеме
Қамтамасыз етілуі
Ипотека
100000 дейін
240 дейін
13 %
Жылжымайтын мүлік
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
1 кестеде Жинақ банкі АҚ ЕБ ипотекалық несиелендіру көрсеткіштері берілген, бұл кестеде банктің несие мерзімі, орташа есептелген пайыздық мөлшерлемесі сипатталған.
Кесте 2
2011-2014 жылдары аралығында берілген несиелдердің көлемі, мың теңге
Көрсеткіштер
2011
2012
2013
2014
Несиелердің жалпы сомасы
436116
906034
457024
567348
Тұтынушылық несие сомасы, барлығы
127993
306560
307850
482629
Оның ішінде:
Ипотекалық несиелендіру
118259
220664
285689
458921
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Кестеде Жинақ банкі АҚ ЕБ тұтынушылық несие бойынша жалпы берілген несие сомасы берілген, назар аударатын болсақ, несиенің шамамен 92% ипотекалық несие құрайды. Жинақ банкі АҚ ЕБ берілген несиелер көлемі жыл сайын өсіп отырғанын көреміз, 2012 жылы берілген несиелердің жалпы сомасы 906034 мың теңге көрсеткішін көрсетсе, бұл көрсеткіш екі жыл ішінде алты есеге артып отыр. Оның ішінде ипотекалық несиелендіруді талдайтын болсақ, 2012 жылы ипотекалық несиелендіру 220664 мың теңгені құраса, 2014 жылы 458921 мың теңгені құрап отыр. Егер банктің ипотекалық несиелендіру көрсеткіші осындай қарқынмен өсе берсе, болашақта Қазақстандықтардың басым бөлігі баспанамен қамтылу мүмкіндігі жоғары.
Жинақ Банкі АҚ ЕБ 2011-2014 жылдар аралығындағы берілген несиелер көлемін талдауға болады. Берілген несиелердің жалпы сомасы 2012-2013 жылы күрт өсіп, 2014 жылы төмендегені байқалып отыр. Ал тұтынушылық несиелердің жалпы сомасының 91,7% ипотекалық несиелендіру құрайтыны белгілі. Ипотекалық несие тұтынушылық ссудалар көлемінде үлкен орын алады, оны 1 суретте көрсетілген динамика арқылы байқауға болады.
Сурет 1 - Жинақ банкі АҚ ЕБ 2011 - 2014 жылғы ипотекалық несиелендіру динамикасы.
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
1 суретте байқағанымыздай, соңы үш жыл ішінде банктің ипотекалық несиелендіру динамикасы жоғарылап отыр. соңғы жылы банктің ипотекалық несиелеу көрсеткіші жоғарлап отыр. Оның себебі еліміздің экономикасының алға қадам басуы деп ойлаймын.
Жүргізілген талдау көрсеткендей, 2012 жылдың қаржылық есептілігінің қортыныдылары бойынша Жинақ банкі АҚ ЕБ ипотекалық несиелендіру қызметінен түскен табыстың жалпы көлемі банктің жалпы табысының 7,2 % құраса, 2014 жылдың қаржылық есептілігінің қортыныдылары бойынша олар 19,8 % дейінгі көрсеткішке жетті.
Жоғарыда жүргізілген талдауды келесідей қорытындылауға болады:
oo Банктің Шымкент қаласындағы филиалының 2014 жылы көрсетілген қызметінің негізгі көрсеткіштері алдыңғы жылдармен салыстырғанда біршама төмендеді, сол себепті банк клиенттеріне қызмет көрсету сапасын арттыру қажет, банктің дамуы үшін жаңа бағыттар мен ұсыныстар әзірлеу қажет;
oo Банктің ұзақ мерзімді келешегіне қажетті жүргізілген коэффиценттік талдауын қарастырғанда банк міндеттемелері банктің өтімді активтерімен қамтамасыз етілген. Жалпы алғанда, банк, жылдан жылға өзінің даму қарқының тездетіп, банк стратегиясын жетілдіріп, банк клиенттерінің жоғары сенімділігіне қол жеткізу үшін банк тұрақты түрде өз қызметін жүзеге асырып келеді.
Кесте 3
Жинақ банкі АҚ ЕБ 2012-2014 жылдары алған табысының қарқыны
Табыс
баптары
2012
2013
2014
2013 жылдан 2012 жылға қарағанда ауытқу
2014 жылдан 2013 жылға қарағанда ауытқу
% табыстар
214398
283590
314089
69192
32.2
30499
10,8
Ипотекадан түсетін табыс
165839
263515
684463
97676
58,9
420948
159,7
Ипотекалық операциялар
несиелердің үлесі, %
7,2
9,5
19,8
2,3
31,9
10,3
108,4
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Жинақ банкі АҚ ЕБ 2012-2014 жылдары алған табысының қарқыны жылдан-жылға артуда. 2013 жылы 2012 жылмен салыстырғанда ипотекалық операциялардан түсетін несиелердің пайыз сомасындағы үлес салмағы 31,9 % өссе, 2014 жылы 108,4 % өскенін байқауға болады. Көрсеткіштердің графикалық көріністе өсімін талдау үшін 2 суретті қарастырайық.
Сурет 2 - 2012-2014 жылдар аралығындағы Жинақ банкі АҚ ЕБ табысы
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
3 кестеге келтірілген диаграммада көрсетілгендей, Жинақ банкі АҚ ЕБ 2012-2014 жылдары алған табысының қарқыны жылдан жылға өсуде. Дегенмен, 2014 жылдың аяғы мен 2015 жылдың басында банктер үшін ипотекалық несиелеу уақытша тоқтатылды. Қазіргі таңда банктер несиені тек АҚШ долларымен беруді ұсынуда, сол себепті 2015 жылғы көрсеткіш 2014 жылға қарағанда әлдеқайда төмен болуы мүмкін деген болжам бар. Бүгінгі таңда ипотекалық несиелер банкке тұрақты табыс әкелетін неғұрлым пайдалы операциялардың біріне жатады және қазіргі таңда несиелендіру нарығындағы қиындықтарға қарамастан, ипотекалық несиелендіру әлі талай дамитындығына үлкен сенім бар. Тақырыпты тереңірек қарастыру үшін Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау жүргізу қажет.
3.2 Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау
Американдық модель кұрылыс жинақтарының жүйесімен қатар тұрғын үй құрылысын қаржыландырудың тиімді механизмін құруға басты және перпективалық бағыт әрі тақау елдегі тұрғын үй мәселесін кешенді шешуін қамтамасыз ете алатын халықты ұзақ мерзімді ипотекалық несиелеу болып табылады. Осындайда, Қазақстанда ипотекалық несиелеудің даму жүейесінің екі моделі мүмкін болады:
1) европалық
Негізінен ипотекалық несиелеуді іске асыратын банктердің көмегін қарастырады. Бұндай көмектің тетігі болып жеңілдетілген салық салу, жеңілдетілген несиелеу және т.б. саналады. Негізгі тетіктер ретінде жоғары капиталданған мемлекеттік мекемелер болып саналады [8, 291б.].
2) американдық
Мұнда мемлекеттің қатысымен, ипотеканы ұйымдастырушылар кепідікке жылжымайтын мүлік болатын облигацияларын шығаруын кепілдік ететін, мекемелердің құрылуын қарастырады. АҚШ-тың ипотекалық облигациялар нарығы мемлекеттік облигаия нарығынан қарағанда бүкіл қарыздық міндеттемелер бір шама ғана жол береді екен. Бұл модель ипотекалық облигациялар нарығының дамуын алдын ала қарастырады. Мемлекет қатысуымен құрылған ипотекалық ассоциациялар, ипотекалық несиелер ұйымдастырушылардың, салынған мүлікке болигациялар шығаруын кепрілдік етеді, бұл олардың ликвидтігін қамтамассыз етуді мүмкін етеді. Оған қоса, АҚШ бұл сектор қарқынды дамып келе жетқандарының бірі болып табылады. 25 жыл ішінде оның бөлігі екі еселенді (1975 жылы ипотекалық облигациялар бөлігі тек 16% құраған) [8, 291б.].
Малайзиялық модель - оған қоса, Европа мен АҚШ елдерімен қатар қарзіргі уақытта халықты ипотекалық несиелеудің жүйесі азиялық аймақта, соның ішінде Малайзияда.
Ипотекалық несиелеудің Малайзияның жүйесі өз дамуын Ұлттық ипоеткалық корпорациясы Кагамас арқылы алды (кейінірек - корпорация), оның құрамына Малайзия Банк (20%), қаржылық копаниялар (19,5%), коммерциялық банктер (60,5%) қатысты. Копрорацияның жарғылық капиталы, қазіргіуақытта, шамамен 40 млн. АҚШ долларын құрайды. Осы корпорацияның негізгі ролі өтімділікті, құрылыстың төмен бағамын, ипотекалық несиелердің ұзақ мерзімді сипатын, тұрғын үй сатып алушыларға қаржыландыруды таңдауды қамтамасыз етеді
Еуропа елдерінде ипотекалық несиелендіруге арналған облигациялардың ішіндегі ірі нарық Германия мемлекеті болып табылады. Осы сала негізінде көптеген жағдайда Германия басқа елдер үшін үлгілі мемелекет болыпп табылады. Шығыс Еуропа мемлекеттері, оның ішінле Венгрия, Польша, Словакия мен Чехия мемелекеттерінің ипотекалық облигация жайлы заңдары Германия елінің нормативтік-құқықтық актілеріне негізделіп құрастырылған. Сонымен қатар, Германия мемлекетінің ипотекалық несиелендіру жүйесін тек германиялық деп атауға болмайды, себебі Германия мемелекетінің несиелендіру жүйесін Еуропа елдерімен қатар, әлемнің көптеген елдері де германиялық жүйені несиелендіру базасы ретінде қолданады. Осы реттегі облигацияларды пфандбриф (Pfandbriefe) деп атайды. Пфандбриф дегеніміз - ең алғаш пйда болған жылжымайтын мүлікті кепілге ала отырып берілетін Германиялық облигация түрі болып табылады. Бұл облигациялар ипотекалық несиелендіру операцияларын жүзеге асыратын банктер жылжымайтын мүлік негізінде жасалатын операцияларды қаржыландыру үшін қажет. Сонымен қатар, шет елдерде қолданылатын тұрғын үй құрылысына қазжет жинақтау жүйесі жайлы да атап өткен жөн. Бұл жүйенің негізгі мақсаты клиенттерге келешекте тұрғын-үй құрылысына қажет ақша сомасын жинақтауға мүмкіндік беру. Жинақтау жүйесінің негізгі артықшалағы банктің клиенттерге беретін несиенің төменгі % мөлшерлемесінде, яғни клиенттің шотында құрылыс мақсатында жинақталған ақша қаражаттарының болуы белгілі бір жеңілдіктер беруге мүмкіндік береді.
Германия мемлекетінің несиелендіру жүйесінің келесідей артықшылықтарын атауға болады:
1. қаржыландырудың капитал нарығындағы тәуелсіздігі;
2. ипотеканы рәсімдеу кезіндегі ссуда бойынша % мөлшерлемесі бекітіліп, кейін төмендей бастайды;
3. басқа ипотекалық несиелендіру бағдарламаларына қарағанда клиент үшін тиімді ұсыныс болып табылады;
4. қарыз беруш төлем сомасы мен төлемді өтеу шарты бастапқыда тағайындалады.
Ипотекалық несиелеудің Қазақстандық үлгісін талдайтын болсақ, Қазақстан үшін тиімді нисиелендіру шартын анықтау үшін банктер Батыс елдерінің ипотекалық несиелендіру шарттарын зерттеп, талдау жүргізу арқылы қажетті шарттарын Қазақстанның ипотекалық несиелендіру жүйесіне енгізді. Нақты мысал келтіретін болсақ, алдында аталып өткен тұрғын үй құрылысына қазжет жинақтау жүйесі "Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі" АҚ жүзеге асыруда. Банктің шарты бойынша клиент банкте тұрғын үйді сатып алу депозит ашады, белгілі уақыт өткеннен кейін банк өзінің жеңілдетілген несиелендіру шартымен клиентпен ипотекалық несиені рәсімдейді. Ипотекалық несиелендіру жүйесінің дамуына әсер еткен саяси факторларды атап өтетін болсақ, олар келесілер: қоғамның әрдайым нарықтағы жаңашылдыққа, өзгеріске дайын болуы; ипотекалық несиелендіру нарығында бәсекелестіктің өсуі; ипотекалық несиелендіру шарттарының жеңілдетілуі мен жаңа несиелендіру бағдарламаларының көбеюі. Ипотекалық несиелендіру жүйесінің одан әрі дамуына қажетті жағдай жасалуы үшін бірнеше шаралар жиынтығын енгізу қажеттігі туады. Оларды атап өтетін болсақ: белгілі бір мақсатқа негізделген несиелерді беру; екінші реттік нарық үшін шығарылатын бағалы қағаздар эмиссиясы шеңберінде жүзеге асырылатын ипотекалық несиелеуге мемлекеттің кепіл беруі; несиелік тәуекелді алдын-алу мақсатында ипотекалық несиені рәсімдеуден бұрын клиенттің қаржылық жағдайына, төлемқабілеттілігіне толық тексеру жүргізу.
Жоғарыда қарастырылған факторлардың көбісі ипотекалық несиелеуді ұйымдастырудың бірнеше нұсқасының бастамасы болды. Сонымен, ипотекалық несиелендіру жүйесін талдауда қарастырылған кейбір мемлекеттердің ипотекалық несиелендіру ерекшеліктері Қазақстанның несие нарығына оң әсерін тигізгеніне көз жеткіздік. Оның дәлелі ретінде 2000 жылғы 21 тамызда қабылданған Ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысы мен ипотекалық несиелеу жүйесінің дамуын қаржыландыру тұжырымдамасы қарастыруға болады [11]. Берілген тұжырымдамада тұрғын үй құрылысы саласындағы қазіргі жағдайға жүргізілген талдау жүргізу нәтижесінде ипотекалық несиелеудің дамуына бөгет келтіретін негізгі мәселелер анықталып, бұл жүйенің Қазақстан Республикасында дамуы үшін қажетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 6
Негізгі бөлім 9
1. Әдебиеттерге шолу 9
2. Зерттеу әдіснамасы 11
3. Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі " АҚ ЕБ филиалы ипотекалық несиелеу нарығында: тәжірибе мәселелері және оларды талдау 13
3.1 Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы мысалында ҚР ипотекалық несиелеу жүйесіне талдау жүргізу 13
3.2 Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау 17
3.3 Ипотекалық несиелендіру жүйесінің жүзеге асырылуына дейінгі ҚР тұрғын үй ахуалы және мәселелері 20
3.4 Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің ипотекалық несиелеу саясатын салыстырмалы талдау 24
3.5 Алынған нәтижелер интерпретациясы 27
4. Ипотекалық несиелендіруді Қазақстанда қолдану перспективалары 29
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 34
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекеттің халықты тұрғын-үймен қамтамасыз ету үшін мемлекет саясаттың әлеуметтік бағытын ұстануы қажет. Қазіргі таңда, халық табысының төмендігінен және жылжымайтын мүлік нарығындағы тұрғын-үй құнының жоғары бағалық көрсеткіштері себебінен халықтың баспаналы болуында қиындықтар бар. Елбасының 2012 жылғы жолдауында тұрғын-үй мәселелері ерекше орын алғанын байқаймыз, біз жарты миллионнан астам жас отбасыны жеке баспанамен қамтамасыз етуге тиіспіз. Бұл үшін жалға берілетін тұрғын үй алаңын 1 миллион шаршы метрге жеткізу қажет [1]. Бүгінгі таңда, мемлекеттік саясаттың бар назары тұрғын-үй мәселесінде. Алайда, бұл мәселені шешу үшін мемлекет өзінің саяси құрылымын қайта қарастырып, жаңа стратегиялық бағыттарын дайындау керек. Сонымен қатар, халықтың тұрмыстық жағдайын көтеру мақсатында мемлекет өзінің нәтижелі тұрғын үй саясатын жүзеге асыруы қажет.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Тұрғын-үй мәселесі - әрбір отбасы үшін негізгі қажеттілік болып табылады, онсыз қоғамның кез-келген әлеуметтік басымдылықтары туралы сөз қозғаудың қажеті жоқ. Қоғамда осы мәселенің өзектілігі себебінен қазіргі таңда бұл тақырыпты терең зерттеу қажеттілігі туындауда.
Қазақстанда жылжымайтын мүлік нарығының пайда болуы мен дамуына байланысты бұл ортадағы жағдайдың өзгеріс себебін атап өтуге болады: Біріншіден, қазіргі таңда жылжымайтын нарықты алдыңғы онжылдықпен салыстырғанда күрт өзгерістерге ұшыраған, ұсынылатын тұрғын үйлердің көптүрлілігі, жоғары сапалылығы кез-келген адамды таң қалдырады.
Екіншіден, жылжымайтын мүлік нарығының қызметкерлерінің кәсіби мамандануы жалдан-жылға өсуде. Бүгінгі күнде бәсекелестіктің даму себебінен тұрғын үй нарығының әрбір сегментіндегі көшбасшылар артуда.
Үшіншіден, тұрғын-үй нарығының кеңдігі. Тұрғын-үй нарығында пәтерлер мен коммерциялық мақсатта соғылған ғимараттар, жер үйлер мен кеңселер, құрылысқа арналған жер телімдері, аяқталмаған құрылыс объектілері мен жерді жалға беру құқығы, бау-бақшалық жер телімдері айналысқа түсуде.
Зерттеу объектісі - Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалы болып табылады. Зерттеудің ақпарат көзі ретінде банктің 2011-2014 жылдар аралығындағы қаржылық есептілігі, бухгалтерлік есеп мәліметтері алынды. Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық әдебиеттер, статистикалық ақпарат көздері, нормативтік актілер мен мерзімдік басылымдар қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Ипотекалық несие қазіргі таңда көпшілік үшін аса маңызды сұрақтардың бірі болып келеді. Бүгінде, қарапайым жұмысшылар, мұғалімдер, дәрігерлер, әскери азаматтар, ғалым болсын, көбісі осы мәселеден көңілі қалды. Күнделікті қарапайым халық күндіз-түні ақша табу үшін жұмыс істейді, таңертеңнен бастап кешке дейін
білім алу үшін талпынып оқиды, бірақ отбасының лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету үшін мұның барлығы жеткіліксіз. Сонымен қатар, үй немесе пәтер уақыт өте келе жарамсыз болады, ал жастар отбасы құруы үшін жеке тұрғын үйді немесе пәтерге сапалы жөндеу жұмысын жүргізуді қажет етеді - мұның барлығы қаражатқа келіп тіреледі.
Өмір сүрудің қиындығының себебі тұрғын үй құны өте жоғары болуында. Халықтың өмір сүру деңгейінің өсу қарқыны төмен болғанымен, тұрғын үйдің өсу қарқыны жылдан жылға өсуде.
Мүлікті сатып алу мәселе шешімінің бірі - ипотеканы пайдалану болуы мүмкін. Бірақ, өкінішке орай, көптеген адамдардың ипотекалық несиелеудің не және ипотека арқылы тұрғын үй мәселелерін қалай шешуге болатыны біле бермейді.
Ипотекалық несиелендіру жүйесіне талдау жүргізу барысында жасалынған қорытындылар мен ұсыныстар ипотекалық несие ұйымдары мен екінші деңгейлі банктер қызметінде қолдануы мүмкін.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Тұрғын үй нарығын дамыту мәселелері бойынша жарияланған шетелдік және отандық экономист-ғалымдардың ғылыми еңбектері; ҚР Заңдары; нормативтік-құқықтық актілер; елбасы жарлықтары; мемлекеттік және жергілікті органдардың мерзімдік бағдарламалары; статистикалық мәліметтер; ҚРҰБ мәліметтері, "Самұрық-Қазына" Жылжымайтын Мүлік Қоры АҚ 2014 жылдық есептілігі, тұрғын үй мекемелерінің есебі және таға да басқа ақпарат көздері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - ипотекалық несие нарығының негізгі мәселелерін анықтау, ипотекалық несиелендіру жүйесінің қалыптасуын зерттеу, банктердің ипотекалық несиелеу шартына, несиелендіру саясатына талдау жүргізу. Анықталған мәселені жан-жақты талдау, ҚР тұрғын-үй нарығындағы ипотекалық несиелендіру қызметіне талдау жүргізу арқылы болашақта дамуына ұсыныстар әзірлеу. Тек халықтың тұрғын-үй мәселесімен ғана шектелмей, сонымен қатар ҚР экономикалық жағдайына тигізетін жағымды әсерін қарастыру болып табылады.
Ипотекалық несиелендірудің болашақ перспективаларын жылжымайтын мүлік нарығының жылдан-жалға артып, тиімді қызмет етуі анықтайды.
Тұрғын үй мәселесі Қазақстанда кез-келген отбасының негізгі проблемасы болып отыр. Халықтың көпшілігі, оның ішінде отбасы құрған жастар пәтерді жалға алуға мәжбүр. Ипотекалық несиелеуге төлейтін бастапқы жарнаның жоғары сомасы мен несиелендірудің жоғары % мөлшерлемесі көптеген жастарды тұғырыққа әкеліп соғады. Осы және басқа да сұрақтардың шешімін табу үшін ондаған жылдар бойы пайдаланылып және жылдан-жылға дамып келе жатқан Батыс елдерінің тәжірибесін қарастырып, пайдалануға болады. Батыс елдерінде Қазақстанға қарағанда ипотекалық несиені 20 есе жиірек рәсімдейді. Оның себебі Еуропадағы халықтың тұрмыстық жағдайы бізге қарағанда әлдеқайда жоғары, сонымен қатар Батыс елдерінде ипотекалық несиелендірудің ипотекалық пайыз мөлшерлемесінің төмендігімен байланысты. Жалпы қарастыратын болсақ, ипотекалық несиелендіруге деген халықтың көзқарасы оңды, бірақ несиелендіру шарттарының көптігі, % мөлшерлемесінің жоғарылығына байланысты халықтың несиені алу үшін жағдайы жетпейді. Осы және тағы да басқа көптеген сұрақтар дипломдық жұмыста қарастырылып, мәселелері анықталып, талдау жүргізілген.
Дипломдық жұмыстың негізі міндеттері:
oo Ипотекалық несиелендірудің жылжымайтын мүлік нарығында, экономикадағы мәнін, маңыздылығын зерттеу;
oo Ипотекалық несиелендірудің Қазақстан Республикасындағы нормативті-құқықтық базасын қарастыру;
oo Ипотеканы дамыту мақсатында, шет елдерінің ипотекалық несиелендіру шарттарын қарастырып, салыстыру жүргізу арқылы шыққан нәтижені Қазақстанның жылжымайтын мүлік нарығына қосу жайлы ұсыныс әзірлеу;
oo ҚР ипотекалық несиелеу жағдайын Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалы мысалында зерттеу;
Дипломдық жұмыстың құрылымы кiрiспеден, әдебиеттерге шолу мен негізгі төрт бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады.
Бiрiншi бөлімде, жалпы ипотекалық несиелендірудің мән-мағынасы анықталынды, яғни ипотекалық несиелеу терминінің мағынасы ашылып, ғалымдар, түрлі авторлардың берген анықтамасы қарастырылады.
Екiншi бөлімде, Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалын зерттеу объектісі негізінде банк қызметкерлерінен пікір сұхбат алу арқылы ипотекалық несиелендірудің қазіргі жағдайына талдау қорытындылары беріледі.
Үшінші бөлімде, Қазақстанның ипотекалық несиелеу нарығындағы екінші деңгейлі банктердің орны мен қызметі назарға алынып, негізгі мәселелері қарастырылады, сонымен қатар, Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалын зерттеу объектісі негізінде ипотекалық несиелеу саясаты зерттеліп, банктің ипотекалық несиелеу ерекшеліктеріне талдау жасалады, сондай-ақ екінші деңгейлі банктердің несиелендіру саясаты салыстырылып, алынған нәтижелерге қорытынды (интерпретация) жасалады.
Төртінші бөлімде, жалпы ипотекалық несиелеуді Қазақстанда қолданудың, перспективаларының дамыту жолдары аталды.
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Нарықтық экономикада ипотекалық несиелендірудің белсенді қолданылатын нысандарына жылжымайтын мүлікті, оның ішінде жер учаскелері, пәтер немесе кеңсе ғимараттарын кепілге қою арқылы рәсәмделінетін несиені жатқызуға болады. Жылжымайтын мүлік нарығындағы ипотекалық несиелендіру жүйесіне талдау жүргізу үшін "ипотекалық несие" терминінің түп мағынасын ашу қажет. Ол үшін ипотекалық несиелендіру терминінің шыққан тарихына шолу жасап, отандық және шетелдік авторлардың, ғалымдардың берген анықтамаларын қарастыру қажет.
Ипотека терминінің шығу тарихына келетін болсақ, ең алғанш рет бұл термин біздің заманымызға дейін (б.з.д.) VI ғ. Ежелгі Грекияда пайда болған, оны алғаш архоит Солон енгізген. Байқап отырғандай, сол заманның өзінде ежелгі гректер жер иеліктерін белгілі бір мерзім аралығына қарызға алу арқылы келісімшарт жасасқан. Кейіннен бұл тәжірибе басқа елдерге тарай бастап, ипотекалық несие көпшілік үшін мәлім бола бастады.
2000 жылдардын бастап, қазіргі уақытқа дейін Ресейлік авторлар ипотекалық несиелендіру жайлы өз көзқарасын World Wide Web сияқты белгілі ғаламторлық электронды желілерде, әр түрлі басылымдар, тезистер, кітапшалар мен буклеттерде, көптеген мақалаларда ұсынды.
Бұл көзқарас автор Лаврушина О.И. Банковское дело екінші басылымында Ипотека терминіне берген анықтамасында мағынасы нақты анықталған: "Ипотекалық несиелеу - жылжымайтын мүлікті кепілге беру арқылы банктің қарыз алушыға ұзақ мерзімге берілетін несие түрі" [2, 294б.].
Рябченко Л.И. Ипотечное кредитвание: проблемы и перспетивы развития атты кітабында Ипотека терминіне анықтаманы А.Г Гойбарг берді. Өз анықтамасында автор: " Рим және Греция заңдарында өз бастауын алған ипотека термині сол заманда барлық мүлік түріне қолданылатын несие т.рінде қарастырылған, тек ХІХ ғасырдың басында ипотека жылжымайтын мүлікке берілетін несие ретінде қолданысқа ене бастады" [3, 115б.].
Қазақстан Республикасының Заңында ипотекаға берілген анықтаманы қарастыратын болсақ, ипотекалық несиелендіру дегеніміз жер учаскесімен тікелей байланысты коммерциялық ғимаратты, пәтерлерді немесе өзге де тұрғын-үй объектілерін оған тиесілі жер телімімен бірге немесе оны пайдалану құқығымен кепілге қою болып танылады.
2002 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан Республикасының "Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы" Заңына сәйкес ипотекалық несие дегеніміз - қарыз алушы қарызға алған жылжымайтын мүлкті кепілдікке бере отырып берілетін ұзақ мерзімді несие түрі. Жылжымайтын мүлік ретінде жер учаскелері, сонымен қатар, жер үйлер, ғимараттар оның ішінде коммерциялық мақсатта қолданылатн ғимараттар, өзге де жылжымайтын мүліктер, және тағы да басқа объектілер танылады [4].
Қазақстандық авторлардың ипотека терминіне берген анықтамаларын қарастыратын болсақ, Мақыш С.Б. "Банк ісі" оқулығында "Ипотека (грек. hypotheke - кепіл) ипотекалық несиелендіруді жүргізу мақсатында жылжымайтын мүлікті, оның ішінде жерд, ғимараттыі және құрылысты кепілге қою. Ипотекада кепілге алынған мүлік борышқордың қолында болады, егер қарыз алушы несиелеу шартан орындамаса, төлемдерді кешіктірсе, банк кепіл затын келісімшарт негізінде қайтарып алады" [5, 455б.].
Мақыш С.Б. "Банк ісі" оқулығында тек ипотека терминіне ғана емес, сонымен қатар, ипотекалық несие терминіне де толық анықтама берген. " Ипотекалық несие - банктің жылжымайтын мүлікті (жер, коммерциялық және үй ғимараттары) қарыз алушыға беретін ұзақ мерзімді займ түрі " [5, 455б.].
Автор Хамитов Н.Н. өзінің "Банк ісі" лекциялар курсы оқулығында "Ипотека кепілдік берушінің сатуына болатын немесе басқаша жолмен шеттете алатын кез келген жылжымайтын мүлік қойылуы мүмкін" [6, 88б.].
Жарковская Е.П. "Банковское дело" оқулығында "Ипотекалық несие дегеніміз - жылжымайтын мүлікті кепілге қоя отырып банктің клиентке ұсынатын ұзақ мерзімді несие түрі" [7, 291б.].
Кадерова Н.Н "Финансовое кредитования инвестиции" атты оқулығында "Ипотекалық қарыздар - екінші деңгейдегі банктердің (ұйымдар банктік операциялар) Қазақстан Республикасының азаматтары, жеке тұлғалар үшін шығаратын Жылжымайтын мүлік кепілімен (ипотекалық ішінара немесе толық сатып алынған жылжымайтын мүлік), қарызы, заемдары" [8, 254б.].
Жоғарыда көрсетілген автролардың берген анықтамалары ипотекалық несиелеу терминінің мағынасын нақты ашып, толыққанды зерттеудің бастамасы болды. Ипотека және ипотекалық неселендіру ұғымдарына теориялық шолу жасау төмендегідей өзіндік анықтама қалыптастыруымызға мүмкіндік берді: Сонымен, ипотека термині - кепіл көзі, кепілзат немесе кепілдікке беру деген мағынаны білдіреді. Ипотекалық несие - бұл жылжымайтын мүлікті кепілге қоя отырып банктің клиентке ұсынатын ұзақ мерзімді несие түрі болып табылады.
Қазіргі таңдағы ипотекалық несиелендіру жағдайын талдау үшін, несиелендіру операцияларын жүзеге асыру барысында қолданылатын әдістерді талдау келесі бөлімде жүргізіледі.
2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСНАМАСЫ
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдіснамасын талдау, тақырыптың мәнін ашу, талдаудың нақты әдістерін таңдау мақсатында, ипотекалық несиелендіру операцияларын жүзеге асыру барысында қолданылатын баллдық әдіс, қазіргі банктік тәжірибеде қолданылатын қарыз алушының төлемқабілеттілігін бағалау әдісі қарастырылады.
Жеке тұлғаларға скорингті несие төлеу мүмкіндігін бағалау жүйесіне бейімделу үшін Дюран жүріп өткен жолды жүру керек, маман яғни нарықтың жағдайын бағалай білетін, өте жоғары еңбек ақы төленетін, жоғары білікті маман болуы керек. Яғни, осындай тексерулердің нәтижесінде несие алуға ниет білдірген адамның несиені жабу мүмкіндігі жоғары болады. Зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, мұндай тексерулер шындыққа сәйкес келмейді. Бұндай нәтижемен қаржыландыру, пайыз төлемдердің көп бөлігінің төлей алмай қалатын мүмкіндіктерді жабуға кетеді.
Баллдық жүйе әдісі (несие скорингі әдісі). Аталған әдіс несиелік операцияны орындау барысында біршама объективті, тиімді шешім қабылдауға көмектесіп, уақытты үнемдейді. Бұл әдстегі басты қиыншылық - қарыз алушының төлемқабілеттілігін бағалаудағы статисткалығы, яғни несиенің орындалу шартында өзегрістерді ескеріп, берілген ақпаратты үнемі жарңартып отыруды қажет етеді. Баллдық жүйе әдісі негізінде қарыз алушының төлемқабілеттілігін бағалауда Д.Дюран үлгісін пайдалануға болады. Бұл үлгінің негізі - қарыз алушының төлемқабілеттілігін баллдық есептеуде белгілі бір коэффиценттерді қолдану.
Ол коэффициенттер қарыз алушының жасы, төлемқабілеттілігі, табысы, тұрақты жұмыс орны негізінде Д. Дюран "жақсы" және "жаман" деген көрсеткіштер негізінде клиенттерді бағалайды. Көрсеткішті 1,25 баллмен анықтайды. Егер жиынтық сомма 1,25 баллдан жоғары болса, онда қарыз алушы төлемқабілетті және несие алуға жарамды болып табылады.
Сонымен, жеке тұлғалардың несие төлеу мүмкіндіктерін скорингті жүйемен бағалаудың кемшіліктері мынадай:
oo Қазіргі жағдайдағы ережеге сәйкес пайдаланып отырған скоринг жүйесінің бейімделу құны жоғары;
oo Мамандардың оң көқарасы бойынша, несие алушылардың несие төлеу мүмкіндігін анықтау жүйесінің қателсеу мүмкіндігі жоғары;
oo Скорингті жүйенің кемшіліктерін қалпына келтіру тәсілі көне заманғы тәсіл болып отыр.
Жоғарыда көрсетілген классификация есебін шешу үшін алгоритм тәсілін қолдану керек. Классификация есебі - белгілі бір нысанға (нақты несие алушы) алдын-ала белгілі сыныптар бойынша (берубермеу). Мұндай жағдайлар Data Mining тәсілі бойынша жақсы шешіліп келген. Алдыңғы шешім - автоматты түрде талдау жасау тәсілі болып отыр. Жасалып отырған тәсіл әрбір сала бойынша шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Қазақстанның бантік тәжірибиесінде ипотекалық несиелендіруге байланысты клиенттің төлемқабілеттілігін анықтау басқа әдіспен бағаланады. Несие алушының табыстары мен шығыстарының құрылымын анықтағаннан кейін оң нормативті және нақты төлемқабілеттілігі бағаланады.
Несиелендіру бойынша өтелетін төлем сомасының ең жоғарғы шамасы несие алушының табысының 40% аспауы қажет.
Ең жоғары төлем сомасы =Қарыз алушының табыстары 2, (1)
Бұл жерде табыс көзі ретінде қарыз алушының жұмыс орны бойынша жалақы сомасы анықталады.
Несие бойынша есеп айырысу төлемдерінің өтеуге тиісті ең жоғары сомасының қатынасы несие алушының төлемқабілеттілігін сипаттайды. Қатынасы 1,0 (немесе 100%) артық болуы керек.
Төлемқабілеттілік=Төлеуге тиісті ең жоғарысомаЕсеп айырысу төлемдері, (2)
Қарыз алушының табыстары мен шығыстарының айырмасы, оның бос ақша қаражатын көрсетеді, яғни несиені өтеуге қажетті қаражаттар мөлшерін сипаттайтын көрсеткіш болып табылады.
Бос ақша қаражаттары = Қарыз алушыны отбасының ай сайынғы табыстарыҚарыз алушы отбасының ай сайынғы шығыстары , (3)
Бос ақша қаражаттарының есеп айырысу төлемдеріне қатынасы қарыз алушының нақты төлемқабілеттілігін сипаттайды.
Зерттеу әдіснамасын талдау нәтижесінде бірнеше талдау әдістері анықталды:
oo Қазақстандағы ипотекалық несиелеудің екі деңгейлі жүйесінің әдістемелік негіздерін анықтау;
oo Жинақ Банкі АҚ ипотекалық несиені алушының несие қабілеттілігін, төлемқабілеттігін бағалаудың ерекшеліктерін анықтау;
oo Қазақстан ипотекалық нарығының ағымдағы жағдайын талдау арқылы нарықтағы проблемаларды анықтау және оларды шешу жолдарын ұсыну.
Сонымен, ипотекалық несиелендірудің зерттеу әдістемесін талдау көрсеткендей, ипотекалық несиелеудің әрбір әдістемесі өзінің артықшылықтарымен қатар, бірнеше маңызы бар кемшіліктердің де болуын көрсетеді. Сол себепті ипотекалық несиені басқару процесін ерекше сақтықпен, мәселелер есебімен, әрдайым жүргізілетін мониторинг көмегімен, әсіресе банк тәжірибесінде тәуекелділік деңгейі жоғары болып саналатын мәселелері ескеріліп жүзеге асырылуы тиіс.
3 ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНДАҒЫ "ЖИНАҚ БАНКІ" АҚ ЕБ ФИЛИАЛЫ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ НАРЫҒЫНДА: ТӘЖІРИБЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ
3.1 Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы мысалында ҚР ипотекалық несиелеу жүйесін талдау
Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ ЕБ филиалы (ары қарай, "Жинақ Банкі" АҚ ЕБ) табыстылығының негізгі құрамдас бөлігі несиелік операциялар болып табылады Қазақстандағы Ресей Жинақ банкі Акционерлік қоғамы Еншілес банкінің тарихына келетін болсақ, Қазақстанда банк 2006 жылдың соңынан бастап бүгінгі күнге дейін өз қызметін жүзеге асыруда. Жинақ банкі АҚ ЕБ қызметі Ресейлік қаржы нарығының басты банкі Ресей Орталық Сбербанкі және Шығыс Еуропаның ірі қаржы институты ТексакаБанктің 99,99% акцияларын сатып алған сәттен басталады.
Банк 2007 жылы ұлттық және шетел валютасында жүзеге асырылатын банктік операцияларды орындау құқығын беретін лицензия алды. Банктің қызметі басталған жылы банк капиталы бастапқы сомадан 15 есе өсіп, 29 млрд теңгеге дейін жетті. Бұл көрсеткіш Жинақ банкі АҚ ЕБ Қазақстан Республикасындағы жарғылық капиталының көлемі бойынша ірі банктердің ондығына кіруіне мүмкіндік берді.
Шымкент қаласындағы "Жинақ банкі" АҚ еншілес банкінің филиалы (ары қарай, "Жинақ Банкі" АҚ ЕБ) қызметкерінен пікір сұхбат алу арқылы талдау жүргізілді. Қазір қазақстандық банктерде жалпы несиелендіру бұрынғы шарттар бойынша жүргізіледі. Дегенмен кейбір банктер ипотекалық несиені доллармен береді. Сонымен қатар, "Жинақ Банкі" АҚ ЕБ мамандарының мәлімдеуінше, қазіргі таңда әлемдік экономикалық жағдайдың, несиелендіру нарығының тұрақсыздығына байланысты банк несиелендіру шарттарын қайта қарастыру жайлы шешім қабылдады.
"Жинақ Банкі" АҚ ипотекалық несиелеу бойынша бірнеше бағдарламалар бар, оның ішінде "тұрғын үй", "жас отбасы" несиелері. Дегенмен, банк қарыз алушыларды қатаң таңдайды, клиенттердің төлемқабілеттілігін, тұрақты жұмыс орны мен тұрақты жалақы сомаларының барын, зейнетақы қорының есебі негізінде ғана несиелеуді жүзеге асырады [9].
Егер берілген нақты мәліметтерді қарастыратын болсақ, өткен есептік жылдың қаңтар-шілде айлары аралығында ипотекалық қарыздардың көлемі 4,4% құрады, бұл көрсеткіш несие көлемінің өсімі 5,1% нәтижеге жетті. Яғни, бантің рәсімдеген несиелер көлемінің ұлғайғанын байқауға болады, -- деп Тікелей сатылым секторы бөлімінің бастығы Ануар Садвакасов өз пікірін білдірді. -- Қараша -желтоқсан айларында жағдай керісінше нашарлай бастады. Оның себебі, банктің уақытша несиелендіруін тоқтатуы. Дегенмен, банктің 7 ай ішіндегі сатылымы 1 - 5% құрайды (немесе жылына 3 - 9%) бұл жылдық өсімнің ең төмен көрсеткіші болып табылады.
Жалпы Қазақстан банктерінің жағдайын талдайтын болсақ, қаңтар-тамызда ипотекалық несиелеуде аздап өсу қарқыны байқалды -- жалпы өсу сомасы 43 миллиард теңгеге (барлығы 875 миллиард теңге берілген) ұлғайды. Арнайы нақты тұжырым жоқ, дегенмен, аналитиктердің пайымдауынша несиелеудің өсу қарқынының жартысы пайыздардың капитализациясына байланысты күмәндар бар.
Ипотекаларды алушылар біршама азайды, сараптаушылардың көбісі бұл көрсеткішті растап отыр. Сонымен қатар, банк қызіргі күні несиені теңгемен беруді уақытша тоқтатты, несиені тек АҚШ долларымен ғана беруде. Сол себепті ипотекалық несиелендіру бойынша сұраныс күрт төмендеді. Бұл дағдарыс барлық банк секторына әсер етуде.
Банк қызметкерелерінен алынған пікір сұхбат нәтижесі Жинақ Банкі АҚ ЕБ ипотекалық несиеленедіруге мамандар көзімен қарауға мүмкіндік берді.
Жинақ банкі АҚ ЕБ клиенттердің сұранысын қанағаттардыру үшін банктің несиелік саясатына сәйкес жаңа өнімдерді ұсыну үшін барлық жағдай жасалуда. Дипломдық жұмыстың тақырыбы ипотекалық несиелендіру болғандықтан, Жинақ банкі АҚ ЕБ жеке тұлғаларға ұсынатын ипотекалық несиелендіру шарттарын сипаттайтын көрсеткіштерді 1 кестеден қарастырайық.
Кесте 1
Ипотекалық несиелендіруді сипаттайтын көрсеткіштер
Банктің клиентке ұсынатын несие түрі
Ұсынылатын несие сомасы (АҚШ доллары)
Несие мерзімі (аймен есептегенде)
Орташа есептелген % мөлшерлеме
Қамтамасыз етілуі
Ипотека
100000 дейін
240 дейін
13 %
Жылжымайтын мүлік
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
1 кестеде Жинақ банкі АҚ ЕБ ипотекалық несиелендіру көрсеткіштері берілген, бұл кестеде банктің несие мерзімі, орташа есептелген пайыздық мөлшерлемесі сипатталған.
Кесте 2
2011-2014 жылдары аралығында берілген несиелдердің көлемі, мың теңге
Көрсеткіштер
2011
2012
2013
2014
Несиелердің жалпы сомасы
436116
906034
457024
567348
Тұтынушылық несие сомасы, барлығы
127993
306560
307850
482629
Оның ішінде:
Ипотекалық несиелендіру
118259
220664
285689
458921
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Кестеде Жинақ банкі АҚ ЕБ тұтынушылық несие бойынша жалпы берілген несие сомасы берілген, назар аударатын болсақ, несиенің шамамен 92% ипотекалық несие құрайды. Жинақ банкі АҚ ЕБ берілген несиелер көлемі жыл сайын өсіп отырғанын көреміз, 2012 жылы берілген несиелердің жалпы сомасы 906034 мың теңге көрсеткішін көрсетсе, бұл көрсеткіш екі жыл ішінде алты есеге артып отыр. Оның ішінде ипотекалық несиелендіруді талдайтын болсақ, 2012 жылы ипотекалық несиелендіру 220664 мың теңгені құраса, 2014 жылы 458921 мың теңгені құрап отыр. Егер банктің ипотекалық несиелендіру көрсеткіші осындай қарқынмен өсе берсе, болашақта Қазақстандықтардың басым бөлігі баспанамен қамтылу мүмкіндігі жоғары.
Жинақ Банкі АҚ ЕБ 2011-2014 жылдар аралығындағы берілген несиелер көлемін талдауға болады. Берілген несиелердің жалпы сомасы 2012-2013 жылы күрт өсіп, 2014 жылы төмендегені байқалып отыр. Ал тұтынушылық несиелердің жалпы сомасының 91,7% ипотекалық несиелендіру құрайтыны белгілі. Ипотекалық несие тұтынушылық ссудалар көлемінде үлкен орын алады, оны 1 суретте көрсетілген динамика арқылы байқауға болады.
Сурет 1 - Жинақ банкі АҚ ЕБ 2011 - 2014 жылғы ипотекалық несиелендіру динамикасы.
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
1 суретте байқағанымыздай, соңы үш жыл ішінде банктің ипотекалық несиелендіру динамикасы жоғарылап отыр. соңғы жылы банктің ипотекалық несиелеу көрсеткіші жоғарлап отыр. Оның себебі еліміздің экономикасының алға қадам басуы деп ойлаймын.
Жүргізілген талдау көрсеткендей, 2012 жылдың қаржылық есептілігінің қортыныдылары бойынша Жинақ банкі АҚ ЕБ ипотекалық несиелендіру қызметінен түскен табыстың жалпы көлемі банктің жалпы табысының 7,2 % құраса, 2014 жылдың қаржылық есептілігінің қортыныдылары бойынша олар 19,8 % дейінгі көрсеткішке жетті.
Жоғарыда жүргізілген талдауды келесідей қорытындылауға болады:
oo Банктің Шымкент қаласындағы филиалының 2014 жылы көрсетілген қызметінің негізгі көрсеткіштері алдыңғы жылдармен салыстырғанда біршама төмендеді, сол себепті банк клиенттеріне қызмет көрсету сапасын арттыру қажет, банктің дамуы үшін жаңа бағыттар мен ұсыныстар әзірлеу қажет;
oo Банктің ұзақ мерзімді келешегіне қажетті жүргізілген коэффиценттік талдауын қарастырғанда банк міндеттемелері банктің өтімді активтерімен қамтамасыз етілген. Жалпы алғанда, банк, жылдан жылға өзінің даму қарқының тездетіп, банк стратегиясын жетілдіріп, банк клиенттерінің жоғары сенімділігіне қол жеткізу үшін банк тұрақты түрде өз қызметін жүзеге асырып келеді.
Кесте 3
Жинақ банкі АҚ ЕБ 2012-2014 жылдары алған табысының қарқыны
Табыс
баптары
2012
2013
2014
2013 жылдан 2012 жылға қарағанда ауытқу
2014 жылдан 2013 жылға қарағанда ауытқу
% табыстар
214398
283590
314089
69192
32.2
30499
10,8
Ипотекадан түсетін табыс
165839
263515
684463
97676
58,9
420948
159,7
Ипотекалық операциялар
несиелердің үлесі, %
7,2
9,5
19,8
2,3
31,9
10,3
108,4
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Жинақ банкі АҚ ЕБ 2012-2014 жылдары алған табысының қарқыны жылдан-жылға артуда. 2013 жылы 2012 жылмен салыстырғанда ипотекалық операциялардан түсетін несиелердің пайыз сомасындағы үлес салмағы 31,9 % өссе, 2014 жылы 108,4 % өскенін байқауға болады. Көрсеткіштердің графикалық көріністе өсімін талдау үшін 2 суретті қарастырайық.
Сурет 2 - 2012-2014 жылдар аралығындағы Жинақ банкі АҚ ЕБ табысы
Ескерту - Жинақ банкі АҚ ЕБ мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
3 кестеге келтірілген диаграммада көрсетілгендей, Жинақ банкі АҚ ЕБ 2012-2014 жылдары алған табысының қарқыны жылдан жылға өсуде. Дегенмен, 2014 жылдың аяғы мен 2015 жылдың басында банктер үшін ипотекалық несиелеу уақытша тоқтатылды. Қазіргі таңда банктер несиені тек АҚШ долларымен беруді ұсынуда, сол себепті 2015 жылғы көрсеткіш 2014 жылға қарағанда әлдеқайда төмен болуы мүмкін деген болжам бар. Бүгінгі таңда ипотекалық несиелер банкке тұрақты табыс әкелетін неғұрлым пайдалы операциялардың біріне жатады және қазіргі таңда несиелендіру нарығындағы қиындықтарға қарамастан, ипотекалық несиелендіру әлі талай дамитындығына үлкен сенім бар. Тақырыпты тереңірек қарастыру үшін Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау жүргізу қажет.
3.2 Қазақстандағы ипотекалық несиелеуді шетелдік тәжірибемен салыстырмалы талдау
Американдық модель кұрылыс жинақтарының жүйесімен қатар тұрғын үй құрылысын қаржыландырудың тиімді механизмін құруға басты және перпективалық бағыт әрі тақау елдегі тұрғын үй мәселесін кешенді шешуін қамтамасыз ете алатын халықты ұзақ мерзімді ипотекалық несиелеу болып табылады. Осындайда, Қазақстанда ипотекалық несиелеудің даму жүейесінің екі моделі мүмкін болады:
1) европалық
Негізінен ипотекалық несиелеуді іске асыратын банктердің көмегін қарастырады. Бұндай көмектің тетігі болып жеңілдетілген салық салу, жеңілдетілген несиелеу және т.б. саналады. Негізгі тетіктер ретінде жоғары капиталданған мемлекеттік мекемелер болып саналады [8, 291б.].
2) американдық
Мұнда мемлекеттің қатысымен, ипотеканы ұйымдастырушылар кепідікке жылжымайтын мүлік болатын облигацияларын шығаруын кепілдік ететін, мекемелердің құрылуын қарастырады. АҚШ-тың ипотекалық облигациялар нарығы мемлекеттік облигаия нарығынан қарағанда бүкіл қарыздық міндеттемелер бір шама ғана жол береді екен. Бұл модель ипотекалық облигациялар нарығының дамуын алдын ала қарастырады. Мемлекет қатысуымен құрылған ипотекалық ассоциациялар, ипотекалық несиелер ұйымдастырушылардың, салынған мүлікке болигациялар шығаруын кепрілдік етеді, бұл олардың ликвидтігін қамтамассыз етуді мүмкін етеді. Оған қоса, АҚШ бұл сектор қарқынды дамып келе жетқандарының бірі болып табылады. 25 жыл ішінде оның бөлігі екі еселенді (1975 жылы ипотекалық облигациялар бөлігі тек 16% құраған) [8, 291б.].
Малайзиялық модель - оған қоса, Европа мен АҚШ елдерімен қатар қарзіргі уақытта халықты ипотекалық несиелеудің жүйесі азиялық аймақта, соның ішінде Малайзияда.
Ипотекалық несиелеудің Малайзияның жүйесі өз дамуын Ұлттық ипоеткалық корпорациясы Кагамас арқылы алды (кейінірек - корпорация), оның құрамына Малайзия Банк (20%), қаржылық копаниялар (19,5%), коммерциялық банктер (60,5%) қатысты. Копрорацияның жарғылық капиталы, қазіргіуақытта, шамамен 40 млн. АҚШ долларын құрайды. Осы корпорацияның негізгі ролі өтімділікті, құрылыстың төмен бағамын, ипотекалық несиелердің ұзақ мерзімді сипатын, тұрғын үй сатып алушыларға қаржыландыруды таңдауды қамтамасыз етеді
Еуропа елдерінде ипотекалық несиелендіруге арналған облигациялардың ішіндегі ірі нарық Германия мемлекеті болып табылады. Осы сала негізінде көптеген жағдайда Германия басқа елдер үшін үлгілі мемелекет болыпп табылады. Шығыс Еуропа мемлекеттері, оның ішінле Венгрия, Польша, Словакия мен Чехия мемелекеттерінің ипотекалық облигация жайлы заңдары Германия елінің нормативтік-құқықтық актілеріне негізделіп құрастырылған. Сонымен қатар, Германия мемлекетінің ипотекалық несиелендіру жүйесін тек германиялық деп атауға болмайды, себебі Германия мемелекетінің несиелендіру жүйесін Еуропа елдерімен қатар, әлемнің көптеген елдері де германиялық жүйені несиелендіру базасы ретінде қолданады. Осы реттегі облигацияларды пфандбриф (Pfandbriefe) деп атайды. Пфандбриф дегеніміз - ең алғаш пйда болған жылжымайтын мүлікті кепілге ала отырып берілетін Германиялық облигация түрі болып табылады. Бұл облигациялар ипотекалық несиелендіру операцияларын жүзеге асыратын банктер жылжымайтын мүлік негізінде жасалатын операцияларды қаржыландыру үшін қажет. Сонымен қатар, шет елдерде қолданылатын тұрғын үй құрылысына қазжет жинақтау жүйесі жайлы да атап өткен жөн. Бұл жүйенің негізгі мақсаты клиенттерге келешекте тұрғын-үй құрылысына қажет ақша сомасын жинақтауға мүмкіндік беру. Жинақтау жүйесінің негізгі артықшалағы банктің клиенттерге беретін несиенің төменгі % мөлшерлемесінде, яғни клиенттің шотында құрылыс мақсатында жинақталған ақша қаражаттарының болуы белгілі бір жеңілдіктер беруге мүмкіндік береді.
Германия мемлекетінің несиелендіру жүйесінің келесідей артықшылықтарын атауға болады:
1. қаржыландырудың капитал нарығындағы тәуелсіздігі;
2. ипотеканы рәсімдеу кезіндегі ссуда бойынша % мөлшерлемесі бекітіліп, кейін төмендей бастайды;
3. басқа ипотекалық несиелендіру бағдарламаларына қарағанда клиент үшін тиімді ұсыныс болып табылады;
4. қарыз беруш төлем сомасы мен төлемді өтеу шарты бастапқыда тағайындалады.
Ипотекалық несиелеудің Қазақстандық үлгісін талдайтын болсақ, Қазақстан үшін тиімді нисиелендіру шартын анықтау үшін банктер Батыс елдерінің ипотекалық несиелендіру шарттарын зерттеп, талдау жүргізу арқылы қажетті шарттарын Қазақстанның ипотекалық несиелендіру жүйесіне енгізді. Нақты мысал келтіретін болсақ, алдында аталып өткен тұрғын үй құрылысына қазжет жинақтау жүйесі "Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі" АҚ жүзеге асыруда. Банктің шарты бойынша клиент банкте тұрғын үйді сатып алу депозит ашады, белгілі уақыт өткеннен кейін банк өзінің жеңілдетілген несиелендіру шартымен клиентпен ипотекалық несиені рәсімдейді. Ипотекалық несиелендіру жүйесінің дамуына әсер еткен саяси факторларды атап өтетін болсақ, олар келесілер: қоғамның әрдайым нарықтағы жаңашылдыққа, өзгеріске дайын болуы; ипотекалық несиелендіру нарығында бәсекелестіктің өсуі; ипотекалық несиелендіру шарттарының жеңілдетілуі мен жаңа несиелендіру бағдарламаларының көбеюі. Ипотекалық несиелендіру жүйесінің одан әрі дамуына қажетті жағдай жасалуы үшін бірнеше шаралар жиынтығын енгізу қажеттігі туады. Оларды атап өтетін болсақ: белгілі бір мақсатқа негізделген несиелерді беру; екінші реттік нарық үшін шығарылатын бағалы қағаздар эмиссиясы шеңберінде жүзеге асырылатын ипотекалық несиелеуге мемлекеттің кепіл беруі; несиелік тәуекелді алдын-алу мақсатында ипотекалық несиені рәсімдеуден бұрын клиенттің қаржылық жағдайына, төлемқабілеттілігіне толық тексеру жүргізу.
Жоғарыда қарастырылған факторлардың көбісі ипотекалық несиелеуді ұйымдастырудың бірнеше нұсқасының бастамасы болды. Сонымен, ипотекалық несиелендіру жүйесін талдауда қарастырылған кейбір мемлекеттердің ипотекалық несиелендіру ерекшеліктері Қазақстанның несие нарығына оң әсерін тигізгеніне көз жеткіздік. Оның дәлелі ретінде 2000 жылғы 21 тамызда қабылданған Ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысы мен ипотекалық несиелеу жүйесінің дамуын қаржыландыру тұжырымдамасы қарастыруға болады [11]. Берілген тұжырымдамада тұрғын үй құрылысы саласындағы қазіргі жағдайға жүргізілген талдау жүргізу нәтижесінде ипотекалық несиелеудің дамуына бөгет келтіретін негізгі мәселелер анықталып, бұл жүйенің Қазақстан Республикасында дамуы үшін қажетті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz