Табиғи газды тасымалдауға дайындау

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 бет
2.Негізгі бөлім «Табиғи газды тасымалдау » ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.18 бет
2.2 Магистральдық газ құбырлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12.19
2.3 Коррозия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20.22
3. Экономика (технологиялық карталар,сызбалар,есептер) ... ... ... ... ...25.28 бет
4. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29.30 бет
5. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31 бет
6. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32 бет

1 КІРІСПЕ

Мұнай мен газды алыс қашықтыққа тасымалдаудың үш негізгі түрі бар: сумен, теміржолмен және құбырлар арқылы тасымалдау. Газ күйіндегі газды тек құбырлар арқылы ғана тасымалдайды.
Су транспорттары танкерлер мен баржалар (лихтерлер) арқылы мұнайды, мұнай өнімдерін және сұйытылған газдарды кез келген мөлшерде тасымал-дайды. Су жолы, әдетте, теміржол және құбырлардың ұзындығына қарағанда ұзын болады. Сондықтан бірқатар жағдайларда тасымалдауға кететін шы-ғындар да көп болуы мүмкін. Оған қоса, солтүстік кендіктердегі сумен тасы -малдаудың тек мезгілдік сипаты болады.
Теміржол көлігімен цистерналар, бункерлер және ыдыстармен барлық мұнай өнімдері, мұнай және сұйытылған газдар тасымалданады. Алайда, жаппай тасымалдау үшін теміржол көлігін пайдалану көп жағдайларда тиім-сіз. Салыстырмалы түрде аз өндірілетін мұнай өнімдері – әр түрлі сортты майлар, мазуттар, әсіресе битум мен парафиндер үшін теміржол алыс қашық-тықтарға тасымалдаудың негізгі түрлерінің бірі болып табылады.
Мұнай мен газдың көп мөлшерін кез келген қашықтыққа тасымалдау-дың экономикалық тұрғыда ең тиімдісі – құбырлық тасымалдау.
Тасымалдаудың осы үшін түрінен басқа, автокөлікпен тасымалдаудың да маңызы зор. Автокөлікпен тасымалдаудың негізгі мақсаты – автоцистерналар немесе ұсақ ыдыстармен дайын мұнай өнімдерін ірі мұнай базаларына ұсақ мұнай базаларына және одан әр тұнынушыларға дейін жеткізу болып табылады.

6 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Мұнай газ ісінің негіздері автор Х.Суербаев
2.Еңбек қорғау Н.Жаданов Н. Құдайбергенов
3.Мұнай және газды өндіру техникасымен технологиясы автор Г.Майлыбаева
Унаспеков Б.А., Алимова К.К. Газоснабжение. Алматы: КазНТУ,
2007.–285 с.
4. Ионин А.А. Газоснабжение. М.: Стройиздат. 1989. – 439с.
5. Унаспеков Б.Ә. Шарафадинов Н.С. Газ желілері мен
қондырғыларын есептеу және пайдалану. Оқу қҧралы ҚМСҚА.
Алматы: 1994. – 79бет.
6. Унаспеков Б.Ә. Практикалық сабақтарға, курстық және дипломдық
жобаларды есептеуге арналған әдістемелік нҧсқауы. Алматы:
ҚМСҚА, 1996. – 92бет.
7. Унаспеков Б.А. Использование газа в промышленных печах по
Производству стройматериалов. Учебное пособие. Алматы:
КазГАСА, 1997. – 190с.

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Ф-ӨОБ-0320

Тақырыбы Табиғи газды тасымалдауға дайындау

Түсіндірме хат ___________________________________ _______ бет

Графикалық бөлім ___________________________________ ____ парақ

Дипломдық жұмысты орындаушы__________________________ _

(қолтаңбасы) (аты-жөні)

Жетекшісі _________
(қолтаңбасы)
(аты-жөні)

ӨОБ басшысы _________
(қолтаңбасы)
(аты-жөні)

Қызмет бабында пайдаланылатын басылым

АЛҒЫ СӨЗ.
Газ өндіру қазіргі уақытта халық шаруашылығына өте қажет.
Газды отын ретінде пайдалану халық тұрмысын жақсартуға, экологиялық және
әлеуметтік мәселелерді шешуге көп пайдасын тигізеді. Отындардың ішіндегі ең
тиімдісі газды отын.
Газ отынын тиімді пайдалану көптеген қаржыны үнемдеуге әсерін
тигізеді. Жылу көздерінің ПӘК-ін жоғарылату, отынды үнемдеу, өнеркәсіптік
пештердің тиімділігін арттыру сияқты жетістіктер өндірілетін өнімнің саны
мен сапасын жоғарылата түседі. Газ тарату жүйелерін жобалау, пайдалану
мамандардан сапалы білімді талап етеді.
Тұтынушыларды сұйытылған газбен қамтамасыз ету және газ толтыру
стансасын жобалау әдісі кӛрсетілген. Газдың жану құбылысының теориялық
негіздері келтірілген.
Тұрғын үйлерді газбен қамтамасыз ету, ондағы құбырлардың құрылымы, газ
аспаптарын орналастыру және оларға қойылатын талаптар толық жазылған.
Табиғи газды тасымалдау жүйелерін қабылдау кезінде көптеген
сұрақтарға қарастырып, ең тиімді мәліметтер бар . Осы дипломдық
жұмыста келтірілген түсіндірмелер, нұсқаулар және сол жауап
береді. Жетілдіре түсіндіру үшін кейбір тараулар іс жүзінде
кездесетін мысалдарды келтіру арқылы көрсетілген.

МАЗМҰНЫ

1. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..2 бет
2.Негізгі бөлім Табиғи газды тасымалдау
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..3-18 бет
2.2 Магистральдық газ
құбырлары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2-19
2.3
Коррозия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .20-22
3. Экономика (технологиялық
карталар,сызбалар,есептер) ... ... . ... ... ..25-28 бет
4. Еңбекті қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29-30 бет
5. Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .31 бет
6. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..32 бет

1 КІРІСПЕ

Мұнай мен газды алыс қашықтыққа тасымалдаудың үш негізгі түрі бар:
сумен, теміржолмен және құбырлар арқылы тасымалдау. Газ күйіндегі газды тек
құбырлар арқылы ғана тасымалдайды.
Су транспорттары танкерлер мен баржалар (лихтерлер) арқылы мұнайды,
мұнай өнімдерін және сұйытылған газдарды кез келген мөлшерде
тасымал-дайды. Су жолы, әдетте, теміржол және құбырлардың ұзындығына
қарағанда ұзын болады. Сондықтан бірқатар жағдайларда тасымалдауға
кететін шы-ғындар да көп болуы мүмкін. Оған қоса, солтүстік кендіктердегі
сумен тасы -малдаудың тек мезгілдік сипаты болады.
Теміржол көлігімен цистерналар, бункерлер және ыдыстармен барлық
мұнай өнімдері, мұнай және сұйытылған газдар тасымалданады. Алайда,
жаппай тасымалдау үшін теміржол көлігін пайдалану көп жағдайларда тиім-сіз.
Салыстырмалы түрде аз өндірілетін мұнай өнімдері – әр түрлі
сортты майлар, мазуттар, әсіресе битум мен парафиндер үшін теміржол алыс
қашық-тықтарға тасымалдаудың негізгі түрлерінің бірі болып табылады.
Мұнай мен газдың көп мөлшерін кез келген қашықтыққа тасымалдау-
дың экономикалық тұрғыда ең тиімдісі – құбырлық тасымалдау.
Тасымалдаудың осы үшін түрінен басқа, автокөлікпен тасымалдаудың да
маңызы зор. Автокөлікпен тасымалдаудың негізгі мақсаты – автоцистерналар
немесе ұсақ ыдыстармен дайын мұнай өнімдерін ірі мұнай базаларына ұсақ
мұнай базаларына және одан әр тұнынушыларға дейін жеткізу болып табылады.

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Табиғи газды тасымалдау Табиғи газды тасымалдауға дайындау
Кәсіпшіліктен алынатын табиғи газда бөтен кірмелер қатты бөлшектер
(құм, отқабыршақтар), ауыр көмірсутектердің конденсаттары, су булары,
күкіртсутек және көмір қышқыл газы болады.
Газда қатты бөлшектердің болуы газбен жанасатын компрессорлардың
бөлшектерінің жылдам істен шығуына әкеп соғады. Қатты бөлшектер газ
құбырларының арқауын және бақылау өлшеу аспаптарын бітейді және құртады;
олар газ құбырдың төмен тұрған учаскелеріне жинақталып, олардың көл-денең
қимасын тарылтады.
Сұйық қоспалар, құбырлардың төмен жатқан жерлеріне шөгіп, олардың да
көлденең қимасын тарылтады. Оған қоса, олар құбырға, арқауға,
аспаптарға коррозиялық әсер етеді. Ылғал белгілі бір мөлшерде гидраттардың
түзілуіне әкеледі, олар газ құбырда қатты кристалдар түрінде
шөгеді.
Гидратттық тығындар құбырды толық тығындап, бітеп тастауы мүмкін.
Күкіртсутек зиянды кірме. Ауаның бір литрінде 0,01 мг-нан көп
мөлшерде болса, ол улы болады. Ылғал қатысында күкіртсутек
металдардың күшті коррозиясын тудырады.
Көмір қышқыл газдың зияндылығы сол, ол газдың жылу бергіш қабілеттілігін
төмендетеді және балласты қоспа болып табылады.
Магистральдық газ құбырға түспес бұрын, газ құрғатылуы және зиянды
қоспалардан тазартылуы қажет.
Газды тасымалдауға дайындау газ құбырдың басты құрылымдарында орналасқан
арнайы қондырғыларда, ал қатты қоспалардан тазарту газ құбырдың
барлық компрессорлық станцияларында (КС) жүргізіледі.
Ілеспе газдарды мұнайдан бөлу. Мұнаймен бірге өндірілетін ілеспе газды
мұнайдан айыру қажет және тұтынушыларға бағыттау керек. Бөлу
траптар (сепараторлар, айырғыштар) деп аталынатын арнайы қондырғыларда
жүргізіледі. Бөлу үдерісін екі кезеңмен жүргізеді: мұнай мен газды бөлу;
газды мұнайдың шаң тозаңынан тазарту. Траптың төрт секциясы
болады:
сепарациялық І, босату ІІ, шөктіру ІІІ, тұндыру ІV Сепарациялық секция
сұйықтық пен газды бөлуге арналған. Кіретін келте құбыр (1)
тангенциалды орналасқан. Орталықтан тепкіш күш сұйықтықтың көп
мөлшерінің газдан бөлінуіне мәжбүр етеді. Шөктіру секциясында көтеріліп
келе жатқан газ ағынынан мұнай тозаңдары шөгеді. Босату секция-сында
инерция күшінің әсерінен газ мұнай тозаңдарынан түпкілікті тазарады.
Бұл секцияда газ ағынынан сұйықтықтың ұсақ тамшылары (10 мкм
аз) газ траптан шықпас бұрын бөлініп алынады. Тұндыру секциясында
газдан барлық үш секцияда бөлінген сұйықтықты жинайды. Тұндырғыш
сұйықтықты өлшейтін және сұйықтық деңгейін тұрақты етіп ұстап тұратын
қондырғымен жабдықталған. Барлық секциялар тұндырғышпен құрғатқыш,
дренаждық құбырлар (2) арқылы байланысады, ол арқылы мұнай жүргенде,
көтеріліп келе жатқан газ ағынына жанаспай, тұндырғышқа ағады.
Сепараторлар тік, көлденең және шар тәріздес болады. Тік сепараторлар-ды
ұңғымадан шыққан ағында құм және лас заттар болғанда (оларды тазарту оңай)
қолданған тиімді. Әдетте, тік сепараторлар жиі қолданылады.
Газ-конденсаттық кәсіпшілігі газ бен конденсатты бөлу. Конденсаттық кен
орындарында қаттан газбен бірге конденсат та шығады, ол мұнайхимиялық
өнеркәсіп үшін бағалы шикізат болып табылады. Газбен конденсатты оны
тасымалдамастан бұрын бөлу керек, себебі кәсіпшілікте конденсатты толық
бөлмеу магистральдық газ құбырында оның шөгуіне әкеледі, ол болса
газ құбырының өткізу қабілеттілігін азайтады.
Ілеспе газды мұнайдан бөлетін айырғыш сепаратор Конденсаттың шығымы
температура мен қысымыға тәуелді болады.
Конденсациялау изотермасы белгілі бір қысымда максимумда болады.
Сызбадан сепарациялау температурасы t төмендеген сайын, конденсат-тың
шығымы С күрт артатыны көрініп тұр. Конденсатты жою конденсация-ның
максималдық қысымында (Р max конд.) жүргізіледі.
Конденсация изотермалары Газ бен конденсатты бөлу төменгі температуралық
сепарацияның арнайы қондырғыларында жүргізіледі. Газ ұңғымадан шлейф бойы-
мен дроссельдік шайба арқылы өтіп, онда қысымның дроссельденуі және
ұңғымадан келе жатқан газ бен конденсаттың температурасының төмендеуі
жүреді. Одан әрі газ тамшы бөлгішке келеді, шлейфтерде және дроссель-деу
нәтижесінде бөлінген конденсат ол жерде шөгеді. Бұл конденсат конден-сатқа
арналған сыйымдылыққа құйылады, ол жерден конденсат құбырға бағытталады.
Тамшы бөлгіштен газ газды тоңазытқышқа келеді, ол жерде газ сепарациялық
суық газдың ағынымен суыйды. Тоңазытқыштан кейін газ максималдық
конденсациялау қысымына дейін реттелетін жалғастықта редуцирленеді.
Нәтижесінде оның температурасы дроссельдік әсер шамасы-на (шамамен 0,1 МПа-
ға 0,30) төмендейді. Содан соң газ тік сепараторға келеді, ол жерде
конденсат пен газ бөлінеді. Бұл сепаратордың тоңуы болмауы үшін, оған бу
жылу алмастырғышы бекітілген. Одан әрі газ және конденсат жазық төменгі
температуралық сепараторға бағытталады, ол жерде конденсацияның максималдық
қысым және төменгі температурада жылдамдықтың күрт азаю салдарынан газ бен
конденсаттың түпкілікті бөлінуі жүреді. Сепаратордан конденсат периодты
түрде конденсаттық құбырға шығарылады, ал газ тоңазытқыш арқылы өтіп, әрі
қарай бағытталады.
Гидрат түзілуін болдырмау үшін қондырғыға метанол немесе диэтилен-
гликоль енгізіледі.
Су конденсатқа қарағанда, ауыр сұйықтық болғандықтан, сепаратордың
төменгі бөлігінде тұнады және периодты түрде тазарту қондырғыларына беріліп
отырады.
Газды конденсаттан тазарту, газды тасымалдағанда конденсат
шөкпейтіндей дәрежеге дейін жүргізілуі керек.
5-сурет. Төменгі температуралық сепарациялау қондырғысының сызбасы Газды
механикалық қоспалардан тазарту. Газда механикалық қоспалардан тазарту
газ құбырларының және КС, ГРС жабдықтарының сызықтық бөліктерінің
ластануы мен эрозиясын болдырмау үшін жүргізіледі.
Газды тазарту қондырғылары КС және ГРС кіре берістерінде орнатылады,
олар әр түрлі құрылымдағы, құрғақ және ылғалды сүзгілер принципімен жұмыс
істейтін аппараттар. Магистральдық газ құбырларының КС жобалағанда, газды
тазарту үшін диаметрлері 600,1000, 1600, 2400 мм болатын тік майлы шаң
ұстағыштар ұсынылады. ГРС үшін көбінесе диаметрі 1600 мм-ге дейін болатын,
6,4 МПа қысымға есептелген және диаметрі 2400 мм, ал жұмысшы қысымы 5,5 МПа
болатын шаң ұстағыштар пайдаланылады.
Майлы шаң ұстағыштар сфералық түбі бар тіке цилиндрлі ыдыс болып
табылады. (6-сурет). Шаң ұстағыш үш бөліктен тұрады.: төменгі жуғыш
А бөлігі (төменгі түптен далдаға 5 дейін), онда газ майдың ірі
бөлшектерінен ажырайды және жоғарғы босату (скрубберлік) бөлігі В (6
далдадан жоғарға түпке дейін), онда газдың майдан түпкілікті тазалануы
жүреді.
Шаң ұстағыштың жұмысының мәнісі төмендегідей болады. Тазаланатын газ
газ әкелетін келте құбыр арқылы козырекке соғылып, шаң ұстағышқа
кіреді, ол жерде жылдамдықтың азаюына байланысты ауырлық күшінің
әсерінен шаң мен сұйықтықтың ең ірі бөлшектері шөгеді. Одан соң жанасу
түтіктеріне кіреді, одан төмен белгілі бір деңгейде (25-50мм)
жұғатын сұйықтық (соляр майы) болады және шөктіргіш Б бөлігіне
өтеді.
Жанасу түтігі арқылы айтарлықтай жылдамдықпен өтіп, газ өзімен майды ала
кетеді, ол газды жуа отырып, шаңның жүзгінді бөлшектерін өзіне
жабыстырып алады. Шөктіру бөлігінде газдың жылдамдығы күрт азаяды, ол кезде
шаң мен сұйықтықтың шөгетін ірі бөлшектері дренаждық құрғату
түтіктерімен төмен ағады. Ең жеңіл бөлшектерді шөктіргіш бөліктен газ ағыны
жоғарғы скрубберлік бөлікке (В) алып келеді. Скрубберлік жүйе
шахмат тәрізді орналасқан далдалардың оң қатарынан тұрады. Далдалар
лабиринтінен өтіп, газ оларға соғылып, көп бұрылыстар жасайды. Сол себепті
май бөлшектері далдаларда шөгеді және содан соң скрубберлік секция түбіне
ағады, одан дренаждық түтіктер арқылы шаң ұстағыштың төменгі жағына түседі.
Тазартылған газ газды әкететін келте құбыр арқылы газ құбырға шығады. Шаң
ұстағыш түбіне шөккен шлам периодты түрде (2-3 айда) люк арқылы
шығарылып отырады. Түбіне шөккен ластанған майды түтік арқылы үрлеп
тұндырғышқа жібереді. Ластанған майдың орнына шаң ұстағышқа құбырлар
арқылы май тұндырғыштан нормаға дейін жаңа тазартылған май құйылады.
Үрлеудің қыс кезінде тәулігіне бір реттен кем емес етіп немесе
май деңгейінің өсуіне байланысты, егер оның деңгейі нормалды
деңгейден сағатқа жетпей асып кеткенде жүргізеді. Шаң ұстағышты
толық тазартуды жылына 3-4 рет люк арқылы жүргізеді. Май деңгейін
бақылау деңгей көрсеткіштің межелігі бойынша жүргізіледі.
Газды тазарту қондырғысының құрамына майлы шаң ұстағыштардың
тобынан басқа, жұмыс істеген майларды қайта пайдалану мақсатымен
оны тұндыру үшін арналған тұндырғыштар кіреді.
Вертикальды майлы шаң ұстағыш Май аккумуляторы шаң ұстағыштарды жаңа
май құйып дайындау үшін қажет. Аккумулятордан шаң ұстағыштарға майды
беру жоғарғы белгілердің айырмашылығынан өздігінен ағу арқылы жүзеге асады,
өйткені аккумулятор мен шаң ұстағышта қысым олардың арасындағы кранды
ашумен теңестіріледі.
Диаметрі 2400 мм шаң ұстағышқа құятын май мөлшері 1,5-2 т-дан аспай-ды.
Майдың бірге кетіп қалуы 1000 м³- газға 25 г-нан аспайтындай мөлшері
рұқсат етіледі.аспайтындай мөлшері рұқсат етіледі.
Шаң ұстағыштардың диаметрі мен санын, олардың жұмысының қалыпты
жағдайларын, тасымалданатын газдың жобалық көлемін, шаң ұстағыштарды оның
жылдамдығын және олардың біреуі периодты түрде жөндеуге шығары-лып тұруын
есепке ала отырып анықтайды. Шаң ұстағыштарының біреуі істен шыққанда,
қалғандарына түсетін есепке ала отырып анықтайды. Шаң ұстағыштарының
біреуі істен шыққанда, қалғандарына түсетін 33%-дан аспауы керек.
Аккумулятор мен тұндырғыштардың сыйымдылықтарын бір шаң ұстағыштың май
бойынша сыйымдылығына тең етіп алады. Майлы шаң ұстағыштардың қонедырғылары
ашық алаңдарда барлық КС-да газдың компрессорлық цехқа кірер алдында
орналасады.
Тік майлы шаң ұстағыштардың өткізу қабілеті берілген қысымда жанасу
түтіктеріндегі газ ағынының жылдамдығымен шектеледі, ол газдың жұтылу
жылдамдығынан (1-3 мс) аспау керек. Бұл шаң ұстағыштардың массасы мен
өлшемдері өте үлкен. Сондықтан, металл шығынын және габариттік өлшемдерін
азайту үшін көлденең және шар тәріздес сұйықтық шаң ұстағыштардың және
орталықтан тепкіш циклондық шаң ұстағыштардың құрылымдары жасалған.
Көлденең және шар тәріздес шаң ұстағыштарда газды жуудың барботаждық
принципі пайдаланылады. Циклондық шаң ұстағышта газды тазарту орталықтан
тепкіш күшпен тамшылық ылғал мен қатты бөлшектерді шетке қарай лақтыруға
негізделген. Сепарацияланған ылғал мен қатты бөлшектер циклонның дренаждық
құрғату, ол жерден автоматты түрде дренаждық жалғастық арқылы кетеді.
Циклондық шаң ұстағыш:
циклондық шаң ұстағыш сұлбасы;
циклондық шаң ұстағыш элементі;
газ шығуға арналған келте құбыр; корпус; жоғарғы тор; газ кіруге
арналған келте құбыр; циклондық шаң ұстағыш элементі; төменгі тор;
дренаждық жалғастық; сыртқы бұрандалы қалақшалар; газдың кіруі; газдың
шығуы Газды кептіру. Ылғалды газ массалық және мольдік ылғал
мөлшері (d) массасының G ы құрғақ газ массасына G қатынасына айтады:
Газдағы судың мөлшерінің көрсеткіштерінің бірі салыстырмалы
ылғалдық, ол берілген қысым мен температура кезінде газда болатын
су буының мөлшерінің, сол жағдайлар кезінде газда қанығу күйінде ұсталыпп
қалуға қабілетті бу мөлшеріне қатынасы.
Температура белгілі бір мәнге дейін төмендегенде, газда болатын су кон-
денсациялана бастайды. Шықтану нүктесі бұл белгілі бір қысымда тұрған,
берілген ылғал мөлшеріндегі газдан ылғал бөліне бастайтын температура.
Газдың ылғал мөлшеріне байланысты белгілі бір температура мен қысымда
гидраттар қатты кристалдар түзілуі мүмкін. Гидраттардың болуы газ
құбырдың көлденең қимасын тығындауға алып келеді.
Газды құрғату ылғалды жұтатын қатты, не сұйық жұтқыштарды қолдану арқылы
жүзеге асады.
Ылғалды жұтатын қатты жұтқыш ретінде активті алюминий оксидін, мысалы,
боксит Al2 O3, қатты күйіндегі кальций хлориді, цеолиттер қолданылады.
Боксит үш сағат ішінде 360º С кезінде ауаның қатысынсыз активтеледі,
жұтқыштық қабілеті 6,4 % (массалық). Онымен газды іс жүзінде құрғақ күйге
дейін құрғатуға болады: 20ºС температура мен 0,1 МПа қысым кезінде
газдың ылғал мөлшері 0,007 гм ³ тең болады, ол – 65ºС шық нүктесіне сәйкес
келеді. Өнеркәсіптік жағдайларда газдағы ылғалдың қалдық мөлшері орташа
0,016 гм³ құрайды, ол – 26ºС шық нүктесіне сәйкес келеді. Кептіру
тереңдігі бокситтің қанығу дәрежесіне тәуелді болады, мысалы: қанығу
дәрежесі 5-6%Болғанда, құрғатылған газдың шықтану нүктесі – 37ºС-қа
жетеді, ал 7% кезінде – 27ºС, 8% кезінде – 23ºС құрайды, т.с.с.
Боксит – диаметрі 2,5-4 мм болатын түйір материал. Оның үйінді масса-
сы 800 кг м³. Оның жұту қабілеттілігі қысымға тәуелсіз. Бокситі бар адсор
берден өткен газдың шығыны 0,13-0,25 м²с-қа тең. Салынған бокситтің жұ-мыс
істеу ұзақтығы (5-6% жұтылумен жұмыс істеу кезінде) бір жылдан ар-тық.
Газды қатты жұтқыштармен құрғатудың принциптік технологиясының сызбасы
келтірілген. Ылғал газ адсорберге келеді, ол жерде ол боксит
түйірлерінің қабатынан төменнен жоғары қарай өтеді. Белгілі бір
уақыт аралығы өткеннен кейін (газ тиелімі мен шығынына байланысты),
әдетте 12-16 сағатқа тең, адсорберді істен шығарады және
регенерациялауға қажетті газдың белгілі бір мөлшерін, құрғақ газ
сызығынан регенерациялық жүйенің коммуникациясына, қысымды тіпті
атмосфералық қысымға дейін азайтатын, қысым реттегіш арқылы оны толтыру
үшін жібереді. КПа-дан көп емес қысым тудыратын газ үрлегіш арқылы
газды қыздырғышқа жібереді, ол жерде газ 180-200ºС-қа дейін
қыздырылады, содан соң регенерацияға қойылған, мысалы, адсорберге келеді.
Адсорбер-ден ылғалмен қаныққан газ тоңазытқышқа одан соң
сепараторға келеді, ол жерде адсорберге сіңірілген ылғал одан бөлінеді.
Сепаратордан газ үрлегішпен газ қайтадан адсорберге беріледі.
Регенерацияланған газды бірнеше рет қайталап айдау циклдері нәтижесінде
боксит құрғайды және газ-дан қайтадан ылғал жұтуға қабілетті болады.
Қалпына келтіру үдерісі 6-7 са-ғатқа созылады. Бокситті қалпына
келтіргеннен кейін адсорберді салқындату керек.Салқындату уақыты – 8 сағат.

8-сурет. Газды қатты жұтқыштармен құрғату сызбасы Ылғалды жұтатын сұйық
жұтқыштар ретінде ДЭГ және ТЭГ қолдану көп таралған. ДЭГ –
этиленгликольдің толық емес эфирі. Ол – түссіз сұйықтық, салыстырмалы
молекулалық массасы – 106,12; су бойынша салыстырмалы тығыздығы –
1,117; атмосфералық қысым кезіндегі қайнау температурасы –245 ºС. ДЭГ
ерітіндідегі жоғары концентрациясында (95-98%) шықтану нүк-тесін 25-34 º С-
ге дейін төмендетуге қабілетті.
Тереңірек газ кен орындарын қазуға байланысты, олардағы газ темпера-
турасы жоғары және газ құрғатқыш қондырғыларға дейін
коммуникацияларда жазғы уақытта тіпті төмендемейтіндіктен күштірек ылғал
бөлгіш ТЭГ қажет болды. Оның салыстырмалы молекулалық массасы –
150,17 және су бойынша салыстырмалы тығыздығы – 1,125 тең. ТЭГ шықтану
нүктесін 40 -50ºС-қа дейін төмендетуге қабілетті. Қаныққан буының қысымы
төмен болу салдарынан жұтқыштардың шығыны шамалы және 1000 м³ газға 5
– 15 г –нан аспайды.
ТЭГ концентрлі ерітінділерінің кемшілігі олардың ауыр көмірсутектерді
көп мөлшерде жұтуы. Сондықтан құрамында ауыр көмірсутектері көп газ-
дарды құрғату үшін ТЭГ-тің ерітінділерінің концентрациясын
төмендетеді.
Ол кезде құрғатудың да қарқындылығы төмендейді.
ДЭГ және ТЭГ сумен жақсы араласады, агрессивті емес, арзан, сондықтан
құрғату үдерістерінде кең қолданылады. Әдетте, сүйық жұтқыштармен газды
құрғату дәрежесі, құрғатылған газдың шықтану нүктесін газ құбырда мүм-кін
болатын минималдық температурадан (магистральдық газ құбырда мак-
сималдық қысым болғанда) 3-5ºС-ден төмен болмауын қамтамасыз ету керек.
Ерітінді-жұтқыштың (ДЭГ немесе ТЭГ) қажетті концентрациясы, сондай-ақ
регенерациялық циклдың жұмыс режимі құрғатылатын газдың темпера-
турасына және қажетті шықтану нүктесіне байланысты есептеумен анықта-
лады. Бұл кезде ерітінді-жұтқышты қанықтыру 2,5%-дан аспау
керектігін еске алу керек.
Сұйық жұтқышпен құрғату қондырғысының принциптік технологиялық
сызбасы келтірілген.
Сұйық жұтқыштармен газды құрғату сызбасыГаз кәсіпшілігінен келетін газ,
газ құбыры арқылы шаң ұстағыштар қондырғысы және өлшеу пунктінен өтіп
абсорберге келеді. Алдымен газ төменгі, скрубберлік секцияға келеді,
онда негізінен сұйықтықтың жүзгінді тамшыларынан тазартылады және
тәрелкелер (8-10 дана) арқылы өтіп, жоғары көтеріледі. Газ ағынына
қарсы сораппен абсорберге құбырмен енгізілетін ДЭГ-тің 95-97%-дық
ерітіндісі ағады. Ерітіндімен жанасқанда құрғатылған газ жоғарғы
скрубберлік салма арқылы өтеді, ол жерде ерітіндінің ұсталған
босатылады да, газ құбыры арқылы магистральға бағытталады. 2-2,5%
ылғалы бар, қаныққан ерітінді абсорбердің төменгі тәрелкесінен жылу
алмастырғышқа келеді, ол жерде регенерацияланған ерітіндінің
регенерациясы жүреді. Булағыш бағанада ерітінді тәрелкелер (олардың
саны 16-18) арқылы төмен ағады және қарсы келетін су буымен және
ДЭГ қызады. Ылғалды ерітіндіден түпкілікті бөлу үшін ол булағышқа келеді,
оның төменгі бөлігінен ДЭГ регенерацияланған ерітіндісі сорғымен жылу
алмастырғыштар (4а және 4) арқылы айдалады, ол жерде
қаныққан ерітіндінің қарсы ағынына жылуын береді де, температурасын одан
әрі төмендету үшін тоңазытқыш арқылы аралық сыйымдылыққа өтеді, ол жақтан
қайтадан сорап арқылы абсорберге айдалады. Осымен ерітінді қозғалысының
айналмалы бөлігі аяқталады.
Су буы десорберден конденсаторға түседі, ол жерде оның негізгі
бөлігі конденсацияланып, конденсатордың сыйымдылығына түседі. Бұл
сыйымдылықтан газ вакуум-сораппен сорылады да, жағуға бағытталады.
Құрамында ДЭГ болатын (рефлюкс) алыңған судың біраз бөлігі сорап
арқылы бағананың жоғарғы жағына температурасын төмендету (суландыруға)
үшін беріледі, ол ДЭГ буын конденсациялау үшін және конденсатты жинауға
қажет.
ДЭГ ерітіндісінің абсорбер мен десорбердегі деңгейі деңгейді автоматты
түрде реттегішпен ұсталынып тұрады.
Газды құрғатудың тиімді тәсілдерінің бірі ылғалды төмен
температуралық сепарациялау. Бұл тәсілді, әсіресе, қат қысымы жоғары
кәсіпшіліктерде қолданған тиімді, өйткені ол жерде газдың қысымын
оны магистралбдық құбырға айдамас бұрын бәрібір төмендету керек.
Газды төмен температуралық сепарациялау әдісімен құрғату қондырғысының
технологиялық сызбасы газдан конденсатты бөлу қондырғысындай болады.
Бұл әдісті, бірақ жасанды суық қондырғысы көмегімен температураны
төмендететін, ұңғыма сағасындағы және газ құбырға кірердегі қысымның
түсуі газды дроссельдеу арқылы қажетті суытуды қамтамасыз ете алмайтын
кәсіпшілдікке қолдануға болады.
Газды күкіртсутек пен көмірқышқыл газынан тазалау.
Күкіртсутек табиғи газдың қоспаларының бір бөлігі. Қалыпты
физикалық жағдайларда ол тығыздығы 1,521 кгм³, ауа бойынша
салыстырмалы тығыздығы 1,176 болатын газ. Оның тасымалданатын табиғи газда
болуы құбырлар және құбыр жабдықтарын коррозияға ұшыратады.
Тұрмыстық қажеттілікке пайдаланатын газда Н2S рұқсат етілген
шекті концентрациясы 0,02 мгл құрайды. Құбырлармен тасымалданатын
табиғи газды тазартқанда да осы норманы сақтауға тырысады.
Газды күкіртсутектен тазарту үшін қатты және сұйық жұтқыштар
қолданылады. Қатты жұтқыштарға батпақ газында болатын темір гидроксиді,
активтелген көмір жатады. Сұйық жұтқыштар қолданылатын сулы әдістердің
ішінде жиі қолданылатындары сулы әдістердің ішінде жиі қолданылатын
-дары этаноламиндік және мышьякты-содалық әдістер.
Көмір қышқыл газы балластық қоспа болып табылады, оның табиғи
газдағы мөлшері жоғары болғанда газды СО2 – ден тазарту қысым
астында сумен жүргізуге болады, суда көмір қышқыл газы жақсы ериді,
сондай-ақ этаноламиндік және карбонаттық әдістермен де жүргізеді.
Күкіртсутек пен көмір қышқыл газын біріктіріп газды тазарту әдістерінің
ең көп таралғаны этаноламиндік тәсіл, ол Н2S және СО2 жұтқыштары
ретінде моноэтаноламиннің (МЭА), диэтиламиннің (ДЭА) және триэтанол-
аминнің (ТЭА) сулы ерітінділерін пайдалануға негізделген. Олардың
бәрі судан сәл ауырырақ заттар, 0,1 МПа қысымдағы олардың сәйкес
қайнау температуралары МЭА – 172ºС, ДЭА – 268ºС, ТЭА – 277 ºС
(0,1Мпа қысымдағы ТЭА қайнау температурасынан төмен температурада
ыдырайды).
Газды этаноламиндік ерітінділермен тазартудың технологиялық сызбасы
көрсетілген.
Газды күкірттісутектен тазарту сызбасы Н2S және СО2 қаныққан газ
құбырмен абсорбердің төменгі бөлігіне газ құбырмен шығады. Газға қарсы
этаноламиннің регенерацияланған сулы ерітіндісін жібереді, ол газбен
жанасып, Н2S және СО2 жұтады. Этанол-аминдердің Н2S және СО2 –мен химиялық
қосылысының өнімдері жылу ал-мастырғыш арқылы өтіп, булағыш бағанаға
келеді, онда қыздыры-лады. Қосымша қыздыру қайнатқышта жүргізіледі.
Мұнда шамамен 100ºС
температурасында реакция кері бағытта жүреді, этаноламиндер
регенерацияланып, Н2S және СО2 бөлінеді, олардың құрамында
этаноламиндердің булры болады.
Тоңазытқышта қоспаның бұл булары салқындатылады және сепаратор-да
газға және конденсатқа бөлінеді. Соңғысы сораппен алынып, булағыш
бағанаға бағытталады, ал газдар күкірт, күкірт қышқылын алу үшін әрі қарай
өңдеуге кетеді немесе егер оларды пайдалану экономикалық тұрғы-дан тиімсіз
болса, онда залалсыздандырады (жағылады). Регенерацияланған
этаноламиндердің ерітіндісі булағыш бағананың төменгі бөлігінен сорғымен
абсорберге беріледі. Ол кезде ерітінді жылу алмастырғыш және тоңазытқыш
арқылы өтіп салқындайды.
Этаноламиндік ерітінді болат пен темірді коррозияға ұшыратпайды. Оған
қоса, ерітіндінің сілтілік салдарынан күкіртсутектің коррозиялық
әсері тө-мендейді де, іс жүзінде тіпті өте аз болады, сондықтан
қондырғының барлық бөлігінде арнайы қорытпалар емес, төмен көміртекті болат
пен шойын қолданылады.
Этаноламиндік газ тазартқыш қондырғылар автоматты түрде жұмыс
істейді, олардың режимі бақылау өлшеу аспаптарымен реттеледі. Тазарту
дәрежесі 99% және одан да жоғары болады.
Бұл тәсілдің негізгі артықшылықтары: ерітіндінің жұту қабілетінің
жоғарылығынан тазарту дәрежесінің жоғары болуы; ерітіндінің оңай
регенерациялануы; ерітінді қаныққан буының қысымы аз болу салдарынан
реагенттің аз шығындалуы; қондырғының ыңғайлылығы; су мен электр
энергия-сының шығындарының аз болуы. Бұл үдерістің кемшілігі
салыстырмалы түрде бу шығынының көп болуы.

2.2 Магистральдық газ құбырлары
Магистральдық газ құбыры деп газды өндіру аудандарынан қалалар мен
өнеркәсіптік мекемелердің тұтыну орындарындағы газ бөлгіш станцияларына
(ГБС) дейін тасымалдайтын құбырды айтады. Магистральдық құбырдың
ұзындығы он шақты километрден бірнеше мыңдаған километрге дейін
болады.
Жұмыстық қысымға байланысты магистральдық құбырлардың үш класы
қалыптасқан: І – жоғарғы қысымдағы (жұмыстық қысымы 2,5 МПа жоғары);
ІІ – орта қысымдағы (жұмыстық қысымы 1,2 МПа-дан 2,5 МПа-ға
дейін болатын).
Қазіргі кезде магистральдық құбырларды негізінен диаметрлерін жылына
1200 және 1400 мм, қысымын 7,5 МПа дейін, өткізу қабілеттілігі 15-25 млрд.
м³ етіп салады.
Магистральдық газ құбырлар магистральдық мұнай құбырларына ұқсас
және негізгі элементтері де бірдей болады: құбырлар және айдау
станциялары.
Алайда газ құбырының газдың үлкен меншікті көлемінің болуы және
станцияларда айдау кезінде дамитын қысымның әсерінен осы көлемнің
өзгеруіне байланысты кейбір ерекшеліктері болады. Бұл ерекшеліктерге
ең алдымен, газ құбырының, газға эквивалентті салмақ мөлшерінде
тасымалданатын сұйықтық құбырларға қарағанда, диаметрлерінің үлкен болуы.
Магистральдық газ құбырының ерекшелігіне сонымен қатар, оларды гидраттық
тығындардың түзілуін болдырмайтын арнайы шаралардың және газдың
жарылғыш қпуіптілігінің жоғары болуына байланысты шаралардың
қажеттілігі. Ең соңында, газ құбырдың негізгі ерекшеліктеріне айдаудың
үздіксіздігіне жоғары талаптың болуы жатады. өйткені құбырдың әрбір
ұзақ аялдамасы тұтынушыларды отынмен қамтамасыз етуді бұзады және газ
өндіруді газ құбырдың бастапқы пунктінде тоқтатып тастауы мүмкін.
Газ құбырға газды бермес бұрын, оны тұтынушыға тасымалдауды қиындататын
немесе улы болуынан қолдануға қауіпті ететін, қоспалардан тазартылады.
Магистральдық газ құбырының құрылымдарының құрамына мынадай негізгі
кешендер кіреді: газ жинайтын және газ әкелетін газ құбырдан,
компрессорлық цехтан, газды тазартатын және құрғататын қондырғылардан
тұратын басты құрылымдар; тығындық құрылғылары бар магистральдық
құбырлардан, табиғи және жасанды ғимараттардан өту жолдарынан, катодтық
қорғау станциясынан, құрғатымдық қондырғылардан тұратын сызықтық
құрылымдар; газды тазартатын қондырғылары бар компрессорлық
станциялар, станцияның өз қажеттілігіне байланысты газды редуцирлейтін
бақылау өлшеу пункті (БӨП), сондайақ қосымша құрылымдар (жанғыш-
майлағыш материалдары бар қоймалар, майды регенерациялайтын
қондырғылар және жөндеу-пайдалану блоктары); қысымды реттегіштермен
жабдықталған газ бөлгіш станциялар (ГБС); компрессорлық станциялары бар
жер асты газ қой-малары.
Магистральдық газ құбырының сызбасы:
газ кәсіпшілігі; газ жинақтау желілері (кәсіпшілік газ жинақтау
пункті); басты құрылымдар; аралық компрессорлық станциялар; газ тарату
станциялары; сызықтық арқау; су тосқалуынан өту жолы (екі жіпті); жер
асты газ қоймасы; негізгі магистральдан шығатын тармақтар Газ
кәсіпшіліктен газ жинақтау желілері арқылы басты ғимараттарға келеді,
одан құрғатылғаннан және тазартылғаннан кейін магистральдық газ
құбырына бағытталады. Газ құбыр жолында оның кейбір учаскелерін қоспай,
ажыратып тастау үшін тығындау құрылғылары мен үрлегіш шамдар
орнатылады. Ажырату крандары әрбір 20-25 км сайын сулы
тосқауылдарының (олардың газ құбырымен қиылысатын екі немесе одан да көп
жіптерімен) жағаларында және компрессорлық станциялар жанына орнатады.
Үрлегіш шамдар құбырдың істен шығарылған учаскелерін оларды жөндеу
уақытында босатылуын қамтамасыз етіп, крандарға жақын орнала-сады.
Газ құбыры трассасының бойында құбырларды коррозиядан қорғайтын және
коррозияға қарсы (катодтық және протекторлық) қондырғылар орналас-тырады,
сондай-ақ өзара телефон байланысы бар, жақын жерде компрессорлық
станциялары және апатты жөндеу пункттері бар сызықтық сызықты
жөндеушілердің үйлері (әрбір 20-30км сайын) орнатылады. Газ құбырдың
соңына немесе оның тармағына газды қаланың тарату желісіне және
өнеркәсіп мекемелеріне беруге арналған газ бөлу станциясын соғады.
Магистральдық газ құбырының құрам бөлігі компрессорлық станция-лар
газ құбырдың өткізу қабілеттілігін станциядан шығатын газдың қысымын
арттыру арқылы көбейту үшін, сондай-ақ газды тасымалдауға дайындауға
арналған.
Магистральдық газ құбырында орналасуы мен қажеттілігіне байланысты басты
және аралық компрессорлық станциялар болады. Басты компрес-сорлық
станцияларды (БКС) газ кәсіпшілік ауданына немесе одан аса қашық емес
орналасқан газды тасымалдауға дайындайтын және оны есептелген қысымға
дейін компромирлеу жүргізілетін газ құбырдың бастапқы пунктіне орнатады.
Аралық компрессорлық станциялар (АКС) газ құбыр трассасында 100-200 км
қашықтықта орналасады (станциялар арасындағы қашықтық есеппен
анықталады) Басты және аралық компрессорлық станциялардың принциптік
технологиялық сұлбалары принцип бойынша бірдей, тек газды әрі қарай
тасымалдауға арналған дайындау қондырғылары бойынша ғана ерекшеленеді.
Басты компрессорлық станцияларда бұл дайындау толығымен жүргізіледі, яғни
шаң ұстау, сусыздану, күкірттен, механикалық қоспалардан
және сұйық бөлшектерден тазарту жүргізіледі; аралық компрессорлық
станцияларда газды тасымалдауға дайындау тек механикалық қоспалар ,
конденсат және судан тазартумен ғана шектеледі.
Негізгі газ айдау агрегаттары ретінде қажетті жағдайларға
байланысты мыналарды пайдаланады: поршеньдік газмотокомпрессорлар және
газтурбинді немесе электрлік жетегі бар орталықтан тепкіш айдағыштар.
Поршеньдік газокомпрессорлар, бір агрегатта күш бөлімін және ком-
прессорды біріктіреді, олардың сенімділігі жоғары. Алайда,
салыстырмалы түрде қуаттылығы аз (3700 кВт дейін) болғандықтан және
4 млн. м³тәу, беретіндіктен оларды негізінен өткізгіштік қабілеті аз газ
құбырларында қол-данады.
Орталықтан тепкіш айдағыш және газтурбиндік жетегі бар газ айдайтын
агрегаттар жоғары өнімді агрегаттарға жатады. Сондықтан оларды негізінен
қуатты газ құбырларда қолданады. Газтурбиндік агрегаттардың жоғары
қуаттылығынан басқа да, поршеньдік газмотокомпрессорларға қарағанда
артықшылықтары болады: олар майды аз шығындайды және сумен суытатын қуатты
қондырғысыз (өте үлкен су салқындатқыштар мен тазалау қон-
дырғыларын, т.б. салуға байланысты) жұмыс жасай алады. Оған қоса, олар-дың
газпоршеньдік агрегаттарға қарағанда дірілі аз болады және дистан-
циялық басқаруға икемделгіш келеді. Алайда, бұл аппараттардың П.Ә.К. газ-
поршеньдік аппараттарға қарағанда аз болады. Газтурбиндік
агрегаттардың қуаттылығын 4-4,5 мың кВт, ал беруі 13 млн. м³тәулігіне.
Газ өнеркәсібі жұмысының өзгеше ерекшелігі уақыт бойынша тұтыну-
шылардың газды біртекті емес тұтынуы: қалалар, ауылдар, өнеркәсіп
орталықтары, электр станциялары. Газды ең көп тұтыну қыста, ең аз тұтыну
жаз мезгілінде болады. Тәулік бойы да газды тұтыну өзгеріп отырады:
күндіз,
оның шығыны түндегіге қарағанда көп болады. Оған қоса, электр станциялар
мен зауыттарда пештерді жөндегенде, уақытша газдың шығыны азаяды.
Газды тұтынудың осындай бірқалыпты еместігі газ кәсіпшілік пен
магистральдық газ құбырдың жұмысына да қандай да бір олқылықтарды
туды-рады. Кәсіпшілік пен газ құбыр желісінің үздіксіз бірқалыпты жұмысын
қамтамасыз ету үшін газды ірі тұтынушылардың алдында буферлік
қоймалар қояды. Газ онда аз тұтынғанда жиналады және қажеттілік
бойынша жұмсалады.
Табиғи газды өндіру мен тасымалдау кезіндегі гидратүзілумен күресГаз кен
орнын су булары мен қаныққан газдың газ су екі фазалық жүйесі деп
қарастыруға болады. Ылғалдық газдағы абсолюттік мөлшері газдың
құрамымен, қолданыстағы температура және қысыммен анықталынады.
Газда ылғал болса, белгілі бір жағдайларда гидраттар түзілуі
мүмкін, олар өндіру мен тасымалдау кезінде көп қиындықтар тудырады
(ұңғыма арқауының сағасын, кәсіптік және магистральдық газ құбырларды
тығындау).
Гидраттар түзілуіндегі негізгі және шешуші фактор – қысым мен темпера-
тура. Газда неғұрлым ауыр көмірсутектер көп болса, соғұрлым
гидраттар түзілетін қысым төмен болады. Жалпы айтқанда, неғұрлым
қысым жоғары, ал температура төмен болса, гидраттар түзілу үшін
соғұрлым жақсы жағдайлар жасалынады.
Гидраттардың құрамы мен құрылымы. Табиғи газ гидраттары – су
мен көмірсутектердің физика-химиялық қосылысының өнімдері. Сырт
жағынан олар – мұзға немесе қарға ұқсас ақ кристалдық масса.
Қазіргі түсініктер бойынша гидратүзгіш молекулалар гидраттық тордағы
ссоциацияланған су молекулаларының торларының арасындағы қуыстары
Вандер-Ваальс тартылыс күштерімен ұста-лып тұрады. Гидраттар І және
ІІ құрылымдармен сипатталады олардың қуыстары ішінара немесе толығымен
гидрат-түзгіштердің молекулаларымен толып тұрады. І құрылымда судың
46 молеулалы ішкі диаметрі 0,52 нм екі кіші қуыстар және ішкі диаметрі
0,59 нм алты үлкен қуыс түзеді, ал ІІ құрылымда судың 136
молекуласы ішкі диаметрі 0,69 нм сегіз үлкен қуыс және ішкі диаметрі 0,48
нм он алты кіші қуыстар түзеді.
І құрылымды гидраттардың құрамы молекулалардың шамасы 0,52 нм-ден кіші
болғанда, 8М·46 Н2О немесе М·5,75 Н2О формуласымен өрнектеледі, мұндағы М-
гидраттүзгіштің молекула саны. Егер молекуланың шамасы 0,52 нм-ден асса,
онда гидраттың үлкен қуыстары ғана толады да, формула мынадай түрде
6М·46 Н2О немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.