Азаматтық құқық объект жүйесіндегі бағалы қағаздар

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер

Анықтамалар

Белгілер мен қысқартулар

Кіріспе . . . 8

1 Азаматтық құқық объект жүйесіндегі бағалы қағаздар.

1. 1 Бағалы қағаз ұғымының заңдық мазмұны . . . 11

1. 2 Азаматтық құқық нысанындағы акционерлік қоғамдар және бағалы қағаздардың түрлері . . . 16

1. 3. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу . . . 37

2 Ақша құралдары азаматтық құқық объектісі ретінде

Ақшаның пайда болу нысанындағы тауарлы жаратылысы . . . … . . . 47
Ақша-тауардың жалпы эквиваленті . . . 49

2. 3. Ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінде атқаратын қызметінің заңдық қасиеттері . . . 51

3 Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын қалыптастыру саяасатының жүйесі

3. 1. Бағалы қағаздар нарығын қалыптастыру саясатының құқықтық жағдайы . . . 59

3. 2. Бағалы қағаздар нарығының субъектілері мен объектілерінің

құқықтық жағдайы . . . 63

3. 3. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу қызметін

жүзеге асыру тәртібі . . . 69

Қорытынды . . . 74

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 76

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. «Ұлттық біртұтастық, әлеуметтік әділеттілік тән әрі күллі халқының экономикалық әл-ауқаты артқан тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды сомдау, барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы» атты бағдарламасын 1997 жылы ел басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев "Қазақстан - 2030” стратегиялық жоспарында айтып өткен болатын [1] . Бұл бағдарлама Қазақстан экономи - касының қарқынды дамуына және нарықтық экономикада бәсекелі мемлекет атағын алуға алғашқы қадам болып табылады. Қазақстан Республикасы еге- мендігін алғаннан бері экономикасы нарықтың өзгермелі процесінде қалып- тасып келеді. Мемлекетіміздің пайда болуының алғашқы жылдары қиын жағдайда болғанмен, бүгінде жаңа реформалар, экономиканы тұрақтандыру шараларының алуан түрлілігі, Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың күрделі стратегиялары ұлттық экономиканы алға жетелеуде. Осы орайда ел басымыздың қойған мақсаттарының бірі - қор нарығы және бағалы қағаздар саласын дамыту болып табылады.

Ғылыми жаңалығы және ғылыми жаңалықтар. Бағалы қағаз немесе қор нарығының қалыптасуы 1922-1924 ж. ж. ақша ре-формасы кезімен байланысты. Аталған кезеңде халықтың уақытша бос ақшасын тартудың тағы бір әдісі − заттай және ақшалай облигациялық займдар шығару кеңінен қолданыла бас- тады. Облигациялар ақшаға сатылып, ал оларды өтеу ақшамен де, астықпен де жүргізіледі. Заттай салықтардың облигацияларын өтеу болғандықтан, шаруа- лар облигацияны шын көңілімен сатып алатын.

Бағалы қағаздар қаржы нарығының құрамдас бөлігі ретінде, әлеуметтік- экономикалық жағдайдың дамуына айтарлықтай ықпал етіп, экономиканың әр саласын инвестициялайтын негізгі инфрақұрылымдық элементтердің бірі бо- лып табылады. Бағалы қағаздар экономиканың тұрақты дамуында маңызды рөл атқарады, ол нарықтағы табысты көбейту арқылы бүтіндей елдің тұрғындары-ның тұрмыс деңгейінің өсуіне жақсы ықпал етеді [2] .

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Бағалы қағаздар нарығы немесе қор нарығы мәселесі нәтижелі зерттеу жұмыстарын, маңызды шаралар қажет ететін күрделі экономикалық құбылыс. Қай кезде болмасын бұл тақырып бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізу өзекті мәселе болып табылады. Бүгінгі таңда Елбасының бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына қосылу стратегиясын орындау барысында экономикалық мәселелерді, соның бірі бағалы қағаздар нарығын талқылау, оларды дамыту мен еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайларын көтеру үшін, инфрақұрылымдық облигацияларды қолдануды заң тұрғысынан нығайту аса маңызды жұмыс болып отыр.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті: Нарық жағдайында бағалы қағаздар нарығының ролін жүйелі түрде зерттеп, оларды мемлекет тарапынан дұрыс ұйымдастыру және жүйенің дамуын нақтылы талдау. Банк қызметтерін жетілдіру мәселелерін анықтап, оларды әрі қарай дамыту мәселелерін қозғау - бұл дипломдық жұмыстың мақсаты болып есептеленеді.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

- Бағалы қағадар нарығы ұғымына және қызметіне сипаттама беру;
- Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы қызметін талдау;
- Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының операцияла-рын жетілдірудің жолдарын қарастыру.

Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні - мемлекетіміздің экономикалық жағдайын талдау, атап айтса, бағалы қағаздар нарығы ұғымының мәнін ашу, бағалы қағаздар түрлерін зерттеу және бағалы қағаздар нарығындағы мәселелерді шешу жолдарын көрсету.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде

Қазақстан Республикасы- ның бүгінгі таңдағы экономикалық жағдайы, еліміздің банк сферасындағы бағалы қағаздар нарығының қазіргі жағдайы, отандық және шетелдік банктердегі ақша-несие саясаты және банк жүйесі болып табылады.

Жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Дипломдық жұмыс- ты жазу барысында Қазақстан Республикасының заңдары, шетелдік және отан- дық әдебиеттер, мерзімді басылымдағы мәліметтер, статистикалық ақпарат көздері, интернет желісінен алынған ақпараттар, нормативті актілер қолда- нылды. Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтандырылған жос- парлы экономикадан қағидалы жаңа, мемлекет тарапынан реттелініп отыратын нарықтық экономикаға көшуі елімізді оған қызмет көрсететін барлық инсти- туттармен бірге қаржы рыногының құрылуын талап етті. Қазақстанда бұрын соңды қаржы рыногы болған емес.

Қаржы рыногы - бұл, ең алдымен дербес экономикалық категория ретінде бағалы қағаздарды сату мен қайта сату жөніндегі операцияларды жүзеге асыру жолымен кәсіпорындардың, фирмалардың, банктердің, жинақтаушы зейнетақы қорларының, сақтық институттардың, мемлекеттің және халықтың уақытша бос ақшасын жұмылдыруды, бөлуді және қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық қатынастардың жиынтығы. Ол нарықтық қатынастар жүйесінің құрамды бөлігі болып табылады және тауар, ақша, кредит, сақтық, валюта және басқа рынок- тармен етене байланысты [3] . Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында қаржы рыногі қаржы ресурстарын үздіксіз қалыптастырып отырудың, оларды неғұрлым тиімді пайдаланудың, ұлттық шаруашылық та ақша қозғалысын ұтымды ұйымдастырудың айрықша нысаны болып табылады және бағалы қағаздар рыногы, сондай-ақ несие рыногы түрінде де іс-әрекет етеді. Қаржы рыногында сатып алу-сатудың обьектілері айрықшалықты тауарлар ақша және бағалы қағаздар (ақшалай) болып табылады.

Қаржы рыногында бағалы қағаздардың қозғалысымен ортақтастырылатын экономикалық қатынастар болып табылатын бағалы қағаздар рыногы маңызды орын алады. Қор құндылықтарының - бағалы қағаздар мен туынды бағалы қағаздардың айналысымен байланысты болғандықтан оны қор рыногы деп те атайды. Бағалы қағаздар нарығы 1994 жылдан бастап белсенді дамуда, ол кезде Қаржы министрлігі бюджеттің тапшылығын қаржыландырудың инфляциялық емес нысандарына көше бастады және бағалы қағаздар шығару арқылы ішкі қарыз алып пайдалануды жүзеге асырды. 1997 жылы қысқа мерзімді мемле- кеттік бағалы қағаздардың нарығы толығымен қалыптасты. Алғашқы орташа мерзімді бағалы қағаздар 1997 жылы шығарылды, 2000 - 2001 жылдары айналыс мерзімі 10 жылға дейінгі бағалы қағаздарды шығару реттелді.

Қазақстанда қор рыногының қалыптасуы бұрынғы КСРО-ның заңнамасы негізінде акционерлік қоғамдар, брокерлік және қор биржалары құрыла бастаған 1991 жылға жатады. Бұл орайда мемлекеттік кәсіпорындардың жекешелендірілуі және акционерлендірілуі шешуші рөл атқарды. Қысқа мерзім ішінде қүллі ұлттық шарушашылық кешені заңды түрде экономикалық жағынан өзгеше кәсіпорындарға айналды, олардың көпшілігі нақты иесі бар акционерлік капитал ретінде көрінді. Осының нәтижесінде 1991-1993 жылдары 200 акционерлік қоғамның, соның ішінде 30 ға жуық акционерлік коммер- циялық банктердің акциялары тіркелінді. Бұл жылдары эмиссияның жалпы сомасы 110 миллиард сом болды.

Бағалы қағаздар нарығының маңызды бір бөлігі ақша нарығы болып табылады, онда қысқа мерзімді қарыз міндетемелері бар казначейлік вексельдер айналыста болады. Ақша нарығы қолда бос тұрған ақшаларды мемлекетке берудің икемді жолын қамтамасыз етеді, сөйтіп корпорациялар мен жеке адамдардың уақытша бос ақшалары табыс табуға пайдалануға мүмкіндік жасайды. Онсыз толыққанды қаржы нарығын алу мүмкін емес.

Барлық нарықтар сияқты, бағалы қағаздар нарығы да сұраныс пен ұсынысқа, олардың бағасына тәуелді болады [4] . Яғни бағалы қағаздар нарығы сатып алу, сатумен байланысты экономикалық жүйесін құрайды. Нарықтың мөлшері қоғамдық еңбектің мамандануы дәрежесіне байланысты.

Тақырыптың зерттелу деңгейі: Бағалы қағаздар нарығы тікелей алғаш- қы және қайталама нарықтан тұрады. Алғашқы нарықты мемлекеттік және муниципиялды облигациялар, сол сияқты акциялар мен облигациялар эмис- сиясы жүзеге асарылады, оны қаржылық және қаржылық емес профильдегі әр қилы акционерлік компаниялар шығарады. Алғашқы нарықта бағалы қағаздар- дың тікелей инвесторлары коммерциялық және инвестициялық банктер, биржа фирмалары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, қаржылық емес корпорациялар және жеке адамдар. Олар биржа фирмалары мен инвестициялық банктер арқылы акциялар мен облигациялар сатып алады. Бағалы қағаздар қайталама нарығы эмитент бағалы қағаздарды орталықтанған немесе орталық- танбаған сатып алу мен сатуды түсіндіреді.

Бағалы қағаздар нарығы - шаруашылық жүргізуші субъектілері мен мемлекет шығарған бағалы қағаздардың сан алуан түрлері сатылатын және сатып алынатын қаржы нарығының бөлігі. Бұл нарықтың жұмыс істеуі көптеген экономикалық, әсіресе инвестициялық процестері реттеп, олардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Бұған осы нарықтың қор құрылымдарының - бағалы қағаздардың және де өзге де активтердің сан алуандығымен қол жетеді.

1. Азаматтық құқық объект жүйесіндегі бағалы қағаздар.

1. 1. Бағалы қағаз ұғымының заңдық мазмұны.

Азаматтық кодекс бағалы қағазды құжат деумен бірге оны зат деп те көрсетеді. Өйткені, кез келген құжаттың түп-төркіні материалдық дүниеге қатысты келеді. Сондықтан да онда көрсетілген әріп таңбалары мен сандары, тасқа басылып не қолмен жазылған жазбалары осы құжат туралы тиісті ақпарат береді. Сонымен бірге кез келген құжаттың бағалы қағаз бола алмайтыны тағы бар, тек заңмен белгіленген шарттық белгілері сақталғаны бағалы қағаз құқығын алады.

Бағалы қағаздың міндетті реквизиттері арнайы нормативтік құқықтық құжаттарында көрсетілген (оның атауы, сериясы, немірі, өтініш жасау мерзімі, субъектінің қағаз бойынша көрсетілген міндеті, номиналдық құны, кіріс көлемі немесе марапаттау (пайыздар), қағаз бойынша орындалу орны және басқа шарттар) талаптар болып табылады. Мұндай талаптар түгелдей сақталмаса, яғни бағалы қағаздың міндетті реквизиттерінің болмауы немесе бағалы қағаздың ол үшін белгіленген нысанға сәйкес келмеуі оның жарамсыз болуына әкеліп соқтырады (АК-тің 131-бабының 2-тармағы) .

Бағалы қағаздар зат ретінде бірнеше түрге бөлінеді, әрі иеленушісінің талап-мүддесіне сәйкес бланк, қағаз парақшасы түрінде кездеседі. Бағалы қағаздың құны тиісті материалдық игіліктің құнына негізделеді.

Бүгін Қазақстанда азаматтар мен кәсіпкерлер өздерінің экономикалық мақсаттарына жету үшін ақшаны оның әртүрлі нысандарында қолдана отырып, жақында ғана мүмкін емес болып есептелген қарым қатынастарды жүзеге асыруда. Бұдан бөлек, шет ел бизнесмендері мен заңгерлері қазақстандық тәжірибеге дамыған нарықтардағы ақшаны пайдаланумен байланысты бірқатар тетіктерді "импорттаған". Ал Қазақстанның заңдарының негізде мұндай тетіктерді жүзеге асыру мүмкіндіктерін қарастырғанда бұл саладағы қажетті құқықтық нормалардан бөлек, бұл мәселелер бойынша теориялық ізденістердің де жоқтығы да көзге түседі.

Шет ел тәжірибесіне жүгінсек, ақша айналымын реттейтін шет ел заңнамасы, ақша құралдары нысандарының өзгеруімен, үлке өзгеріске түскенін көруге болады. Әдебиетке сәйкес банктік тәжірибенің қағаз жеткізілімдерден электронды жеткізілімдерге өтуі заңнаманың өзінің өзгеруіне алып келді.

Азаматтық кодекстің 130-бабы мүліктік құқықтар куәландыратын мазмұнына қарап бағалы қағаздарды облигация, коносамент, акция және заң актілерінде немесе соларда бекітілген тәртіппен бағалы қағаздар қатарына жаткызылған басқа да құжаттар деп негізгі түрлерге бөледі. Кодекстің 130-бабының 2-тармағына сәйкес, бағалы қағаздар іштей ұсынбалы, атаулы және ордерлік болып жіктеледі. Ұсынбалы бағалы қағаздар құжаттың түпнұсқасы болады, ал түпнұсқаны ұсынушы келесі тұлғаға көрсеткен сәтте өзінің өкілеттілігін жүзеге асырады. Демек ұсынбалы бағалы қағаздар онда көрсетілген мерзімде нақты құнымен басқа мүліктік балама алуға құқық береді. Бағалы қағаздың мәтінінде оны ұсынушы үшін нақты тұлғаның есімі көрсетілмейді, тек бұл құжаттың бағалы қағаз екендігі ғана айқындалады (мысалы, облигация) .

Ордерлік бағалы қағаз да құжат болып табылады, ол бойынша міндетті субъект құжат мәтінінде көрсетілген тұлғаға міндеттенген нәрсені орындауды ұсынады, немесе өзі де белгіленген ереже бойынша құжат мәтінінде көрсетіледі. Ордерлік бағалы қағаз құқықтың субъектісі болып табылатын белгілі бір тұлғаға беріледі.

Сонымен бір мезгілде мүліктік құқықтың айналым қабілеттілігін жақсарту мақсатында ордерлік қағаздар үшін оны тапсырудың ерекше механизмі жасалған. Ордерлік бағалы қағаз бойынша құқықтар бұл қағаз берілген жазу индоссамент арқылы беріледі. Борышқор бұл талапты міндетті түрде сақтауы тиіс. Ордерлік бағалы қағаз бойынша құқық берілетін адам (индоссант) құқықтың болуы үшін ғана емес, оның жүзеге асырылуы үшін де жауапты болады. Индоссамент құжатта (әдетте сыртқы бетінде) жазылады және оның екі түрі болады, яғни бірінде иесі аталып, құқық мирасқорының аты жазылады, ал екіншісі әлгі айтқандай, бланктік болады, онда бағалы қағаздың тапсырылғаны туралы жазылады, бірақ құжаттың жаңа иесінің аты көрсетілмейді.

Бағалы қағаздың ордерлік түрін иеленуші индоссамент бланкісімен қоса құжатты берерде бағалы қағазды ұсынушыға тапсыру тәсілін таңдап, бағалы қағазды табыстауға, бағалы қағазды басқа адамға атаулы индоссамент бойынша тапсыруға және индоссаментке өзінің атын жазуға құқылы болады.

Бланктік индоссаментке қандай да бір атауды енгізумен бағалы қағаз- дарды ұсынушыға беру тәсілі құжатты тапсырғанға дейін жүзеге асырылады.

Бағалы қағазды тапсыру кезінде жазылатын жазулар ретімен жазылады. Ал мүліктік құқықты тапсыруда ордерлік бағалы қағаз қолданылады. Құжаттың иесі құжаттың түпнұсқасындағы міндеттерді орындау үшін ұсынарда индоссаменттердің реті бұзылып кетсе, одан бас тартуға құқылы. Бұл реттердің үзілмеуі таза формальдық белгілермен айқындалады, аталған индоссамент бойынша берілетін құжаттың атымен қатар бағалы қағазда қабылдаушының да аты жазылады.

Ордерлік бағалы қағаз жоғалып кетсе, оған оны ұстаушының өзі жауап береді ("Қазақстан Республикасындағы вексельдік қатынастар туралы" Занның 96-бабы) . Ордерлік қағаздың иесі айрылып қалған құжаты кімнің қолында екенін білсе, құжатты қайтаруға виндикациялық талап қоюға құқылы. Егер кейінгі индоссамент бланктік болса, жоғалған құжатқа құқық меншігін дәлелдеу іс жүзінде мүмкін болмайды. Мұндай қағазды жоғалтқанда оның орындалуына да үміт аз. Ал ордер қағазы жойылып кетсе, онда құжаттың балама данасын беруге болмайды.

Атаулы бағалы қағаз - бұл мүліктік сипаты бар құжат, оның иесі кім екендігі құжаттың мәтінінде көрсетіледі. Яғни атаулы бағалы қағаз бойынша құқықты талап ету сонда көрсетілген адамға ғана тиесілі болады.

Азаматтық кодекстің 130-бабында бағалы қағаздардың, әр түрінің белгілерін қамтитын бағалы қағазды шығару көзделген. Оған мысал ретінде атаулы түрін ұстаушының жүргізуін талап ететін "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Заңның 34-бабының нормасын келтіруге болады.

Эмиссиялық бағалы қағаздарды топтастыру мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөлінетін болғандықтан оның заңдық маңызы болады. "Бюджет жүйесі туралы" және "Мемлекеттің кепілімен қарыз алу және мемлекеттік борыш туралы" заңдарға сәйкес мемлекеттік бағалы қағаздар мемлекеттің шеттен алуына орай ішкі және сыртқы инвесторларда шығарылады (олар шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың заңды және жеке түлғалары болып табылады) . Оны шеттен алу Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе Ұлт- тық банк арқылы жүзеге асырылады [5] . Мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару негізінен алғанда республикалық бюджеттің жетіспеуіне байланысты. Қазақстан Республикасы бағалы қағаздарды әлемдік нарықтарға шығарады (еврооблигациялар), сондай-ақ Қазақстан аумағында қазыналық міндеттемеде және қазыналық облигацияда жүреді. "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Заңның 14-бабына сәйкес мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясын жүзеге асыру тәртібі және эмиссия көлемі арнаулы заңмен реттеледі. Мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздар эмитентінің жарғылық капиталын қалыптастыру үшін шығарылады немесе заемдық қаржыны тарту мақсатында да қолданылады, ал олардың эмиссияларының тәртібі "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Заңмен реттеледі.

Бағалы қағаздар жөніндегі қазіргі қолданылып жүрген заңдар құжат- талмаған бағалы қағаздар ұғымына сәйкестендірілген. Азаматтық кодекстің 135-бабында құжатталмаған бағалы қағаздардың мүліктік құқықтарының бір- неше түрі келтірілген.

Құжатталмаған құнды қағаздар шын мәнінде бағалы қағаздың мазмұнын куәландыратын мүліктік құқы болып есептеледі. Ондай бағалы қағаздармен құқықтық қатынасқа түскен кезде оның тізілімдегі жазбаға енгізілуі жарамды бола береді.

Азаматтық кодекстің 117-бабына сәйкес заттардың өзі қозғалатын және қозғалмайтын болып екіге бөлінеді. Затты қозғалмайтындар қатарына жатқызу екі жағдайға байланысты: яғни материалдық жағынан затты жерден айыруға болмайтындығына және оны орнынан қозғау үшін шығындану қажеттігіне байланысты. Кейбір жағдайларда, заң қозғалатын мүліктерді, атап айтқанда әуе және теңіз кемелерін, ішкі суда жүзу кемелерін, "өзен-теңіз" жүзу кемелерін, ғарыш объектілерін қозғалмайтын түрге жатқызады. Қозғалмайтын мүлікке теңестірілетін объектілер тізімі толық еместігін еске сала кеткен жөн. Азаматтық кодексте заң актілері бойынша қозғалмайтын заттарға өзге мүліктер де жатқызылуы мүмкін.

Қозғалмайтын заттарға меншік құқығы мен басқа да құқықтар, бұл құқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттік тіркелуге тиіс (АК-тің 118 -бабының 1 -тармағы) .

Қозғалмайтын мүліктің ерекше түрінің бірі кәсіпорын болып табылады. Заң бойынша "кәсіпорын" термині екі мағынада кәсіпорын деп аталады (АК-тің 102-104 баптары) . Азаматтық құқықтың субъектісі ретінде мұндай кәсіпорын мемлекеттік тіркеуден өтеді. Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын мүліктік кешен құқық объектісі түріндегі кәсіпорын деп танылады (АК-тің 119-бабының 1-тармағы) . Яғни ондай кәсіпорын құқық объектісі болып табылады, кәсіпорын тұтасымен немесе оның бір бөлігі сатып алу-сату, кепілге, жалға беру шарттарының және басқа да мәмілелердің объектісі болуы мүмкін, ол әкімшілік тәртіппен өзге субъектіге берілуі ықтимал.

Мүліктік кешен ретінде кәсіпорын құрамына оның қызметіне қажетті деген барлық мүлік түрлері енеді. Соның ішінде үйлер, ғимараттар, құрылыстар, құрал-жабдықтар, шикізаттар, өнімдер, жер учаскесіне құқық, талап ету құқығы, борыштар, сондай-ақ атауын белгілейтін белгілер (фирманың атауы, тауар белгілері), егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, және тағы басқа айрықша құқықтар болады. Мүліктік кешеннен қандай да бір объектіні алу заңда немесе шартта көрсетілуі тиіс. Кәсіпорынның меншік құқығы мен басқа да құқықтары басқа тұлғаға өткенде, сол тұлға жоғарыда аталған құқықтардың бәрінің бірдей өзіне берілуін талап ете алады.

Азаматтық кодекстің 116-бабының талаптарына сәйкес заттар айналымнан еркін берілетін немесе ауысатын, айналымнан алынып тасталатын және айналымда шек қойылатын түрлерге бөлінеді.

Азаматтық кодексте айналымнан алынып тасталатын (шығарылған) зат деп азаматтық құқыққа объект бола алмайтын заттарды айтады. Бұл ретте осы заттар адамдардың меншігінде болмайды деген тұжырым жасалады.

Заң "айналымнан алынып тасталған" деген сөзді басқа да мағынада қолданады - мемлекеттік тәртіптің және қоғамдық қауіпсіздіктің қамын ойлап иелік ету жолы айрықша жағдайға қойылған заттарға да қолданады. Мәселен, айналымнан шығарылған жеке заттарға мыналарды жатқызуға болады: қару, радий, гелий және т. с. с. Алайда, бұл заттардың көпшілігі мемлекеттің дара меншіктік объектісі болып табылады. Азаматтар тиісті өкімет орнының рұқсаты бойынша бұл заттарды алып, оған иелік ете алады (АК-тің 116-бабы, 3-тармағы) . Берілуге рұқсат етілмейтін заттардың түрлері (айналымнан алынып тасталған заттар) заң құжаттарында тікелей көрсетілуге тиіс.

Азаматтық құқықтың объектілерінің көбі айналым қабілетті болып келетіндігінен өзгеге еркін түрде беріліп, бір тұлғадан екіншісіне ауыса береді. Азаматтық кодексте басқа біреуге беруге болмайтын материалдық емес игіліктер жөнінде арнайы талап бар. Мұндай игіліктер тізімі Азаматтық кодекстің 115-ба-бының 3-тармағында керсетілген: олар - өмір, денсаулық, тұлғаның ар-намысы және т. б.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.