Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығығының қызметін реттеу
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
1. ҚР шаруа (фермер) қожалығын құқықтық реттеу
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының ұғымы мен түрлері ... ... ... ... ... ... бет
1.2.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығын құру қызметін ұйымдастыру мен мүшелікке кіру тәртібі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... бет
1.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының қызметін тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. . бет
2. ҚР шаруа қожалығындағы құқықтық мәселелерді реттеу
2.1. ҚР шарауа қожалығын құқықтық реттеудің негіздері ... ... ... ... ... бет
2.2. Қазақстан Республикасы заңдарымен шаруа қожалығына заңдарда қарастырылған жеңілдіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . бет
2.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының құқықтық жағдайының азаматтық құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
3. ҚР шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеудің негізгі мәселелері
3.1. Шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеу ... ... . бет
3.2. Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының жер пайдалану құқығын азаматтық құқықпен реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
3.3. Шаруа (фермер) қожалығының бірлескен меншігі ... ... ... ... ... ... бет
3.4. Ортақ бірлескен меншік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
1. ҚР шаруа (фермер) қожалығын құқықтық реттеу
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының ұғымы мен түрлері ... ... ... ... ... ... бет
1.2.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығын құру қызметін ұйымдастыру мен мүшелікке кіру тәртібі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... бет
1.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының қызметін тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. . бет
2. ҚР шаруа қожалығындағы құқықтық мәселелерді реттеу
2.1. ҚР шарауа қожалығын құқықтық реттеудің негіздері ... ... ... ... ... бет
2.2. Қазақстан Республикасы заңдарымен шаруа қожалығына заңдарда қарастырылған жеңілдіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . бет
2.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының құқықтық жағдайының азаматтық құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
3. ҚР шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеудің негізгі мәселелері
3.1. Шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеу ... ... . бет
3.2. Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының жер пайдалану құқығын азаматтық құқықпен реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
3.3. Шаруа (фермер) қожалығының бірлескен меншігі ... ... ... ... ... ... бет
3.4. Ортақ бірлескен меншік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
Кіріспе
Еліміздің экономикалық жүйесінде мемлекеттік тәуелсіздігімізді алған сәттен басталған түбегейлі өзгерістер әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканы құрудың қажеттігін туғызып, мүлдем жаңа қоғамдық қатынастарды қалыптастыруды талап етті. Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуі - экономикалық тұрғыда дамудағы уақыт талабы еді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030» деп аталатын Қазақстанның келешекте гүлденіп дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын анықтаған халыққа арнаған жолдауында біздің еліміздің алдына қоятын басты мақсаты: ұлттық бірлік, әлеуметтік әділдік, барша қазақстандықтардың экономикалық жоғары деңгейдегі ахуалы тән тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды құру болып табылатындығын атап өтеді. Қоғамның бірлігі мен ішкі тұрақтылығының маңызды құрамдас бөлігі ретінде болу қажеттігін де баса көрсетеді.
Кәсіпкерлік, тұтас алғанда, ауылдық жерлерде де жақын арадағы онжылдықта нарықтық құрылымдарға қосымша күш беретін және инфраструктуралар сұрақтары мен әлеуметтік мәселелер айрықша мәнге не салаға айналуда.
Қазіргі таңдағы қоғамымызда жұмыссыздық, кедейлік, зейнетақы мен төлемақылардың төмен мөлшері, тағы басқа толып жатқан әлеуметтік мәселелердің өз шешімін тиісінше таппай жүргені жасырын емес. Осындай мәселелерді шешудегі мемлекеттің мақсаты болып азаматтарға, шаруалар мен ауылдық жердің түрғындарына кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қажетті құралдармен қамтамасыз етудің де мәселелері басты назарында.
Жаңа экономикалық қатынастырды қалыптастыру барысында біздің дербес мемлекетіміздің қоғамдық өміріндегі пайда болып жатқан құрылымдарды қаржылық және құқытық қамтамасыз етудің мәселелері өте өткір туындап отырғаны белгілі. Бүгінгі күні, меншік қатынастарына қатысты реформалар, шаруашылық субъектілерінің ұйымдастыру-құқықтық нысандарының көп түрлілігі, кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу әдістерінің елеулі тәжірибеде де, теориялық тұрғыда да құқықтық реттеуде шынайы демократиялық қағидалар басшылыққа алынады, атап айтқанда, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру саласында Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының тең мүмкіндіктері қағидасы және кәсіпкерлік еркіндік қағидасы жүзеге асырылу үшін мақсаттар қойып келеміз.
Нарықтық экономиканы кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қағидасынсыз елестету мүмкін емес. Аталған қағида Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабында баян етілген: «Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандайда да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Меншікке, оның ішінде мұрагерлік құқығына заң мен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруга болмайды. Заңмен көзделген ерекше жагдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен
Еліміздің экономикалық жүйесінде мемлекеттік тәуелсіздігімізді алған сәттен басталған түбегейлі өзгерістер әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканы құрудың қажеттігін туғызып, мүлдем жаңа қоғамдық қатынастарды қалыптастыруды талап етті. Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуі - экономикалық тұрғыда дамудағы уақыт талабы еді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030» деп аталатын Қазақстанның келешекте гүлденіп дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын анықтаған халыққа арнаған жолдауында біздің еліміздің алдына қоятын басты мақсаты: ұлттық бірлік, әлеуметтік әділдік, барша қазақстандықтардың экономикалық жоғары деңгейдегі ахуалы тән тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды құру болып табылатындығын атап өтеді. Қоғамның бірлігі мен ішкі тұрақтылығының маңызды құрамдас бөлігі ретінде болу қажеттігін де баса көрсетеді.
Кәсіпкерлік, тұтас алғанда, ауылдық жерлерде де жақын арадағы онжылдықта нарықтық құрылымдарға қосымша күш беретін және инфраструктуралар сұрақтары мен әлеуметтік мәселелер айрықша мәнге не салаға айналуда.
Қазіргі таңдағы қоғамымызда жұмыссыздық, кедейлік, зейнетақы мен төлемақылардың төмен мөлшері, тағы басқа толып жатқан әлеуметтік мәселелердің өз шешімін тиісінше таппай жүргені жасырын емес. Осындай мәселелерді шешудегі мемлекеттің мақсаты болып азаматтарға, шаруалар мен ауылдық жердің түрғындарына кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қажетті құралдармен қамтамасыз етудің де мәселелері басты назарында.
Жаңа экономикалық қатынастырды қалыптастыру барысында біздің дербес мемлекетіміздің қоғамдық өміріндегі пайда болып жатқан құрылымдарды қаржылық және құқытық қамтамасыз етудің мәселелері өте өткір туындап отырғаны белгілі. Бүгінгі күні, меншік қатынастарына қатысты реформалар, шаруашылық субъектілерінің ұйымдастыру-құқықтық нысандарының көп түрлілігі, кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу әдістерінің елеулі тәжірибеде де, теориялық тұрғыда да құқықтық реттеуде шынайы демократиялық қағидалар басшылыққа алынады, атап айтқанда, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру саласында Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының тең мүмкіндіктері қағидасы және кәсіпкерлік еркіндік қағидасы жүзеге асырылу үшін мақсаттар қойып келеміз.
Нарықтық экономиканы кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қағидасынсыз елестету мүмкін емес. Аталған қағида Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабында баян етілген: «Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандайда да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Меншікке, оның ішінде мұрагерлік құқығына заң мен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруга болмайды. Заңмен көзделген ерекше жагдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.«Шаруа қожалығы туралы» Қаз ССР Заңы. 29.07.1990 ж.
2.«Шаруа (фермер) қожалығы туралың» ҚР Заңы. 31.03.1998 ж.
3 «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» Заң. 04.08.1992 ж.
4.«Шаруа қожалығы туралы» Қаз ССР Заңы. 29.07.1990 ж. «Шаруа (фермер) қожалығы туралың» ҚР Заңы. 31.03.1998 ж.
5.Б.Б. Базарбаев. Право собственности в крестьянском хозяйстве и вопросы өго наследования. 1993, Вестник КазГУ, Серия юридическая.
6.Л.К.Еркинбаева, Д.Рыскалиөв. Право крестьянского хозяйства РК Учебноөметодическое пособие. Алматы, 1995
7.Л.К.Еркинбаева, Д.Рыскалиөв. Право крестьянского хозяйства РК Учебноөметодическое пособие. Алматы, 1995 г
8.Шаруашылық серiктестiктер туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 2 мамырдағы N 2255 Заңы
9.М.К. Сүлейменов, Ю.Г.Басин. Азаматтық құқық. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық (академиялық курс). Өңделген және толықтырылған екінші басылымы, Алматы 2003. – 735 б.
10. Гражданское право. В 2 т. Т.1. Учебник/Отв.редактор проф. Е.А.Суханов, М., 2003 144 б
11. Гражданское право. В 2 т. Т.1. Учебник/Отв.редактор проф. Е.А.Суханов, М., 2003 221 б
12.«Мемлекеттік ауылшаруашылық өндірісін азаматтардың жеке меншігіне сату туралы» Министірлер Кабинетінің Қаулысы. 24.02.1994 ж.
13.«Өндірістік кооперативтер туралы» ҚР Президентінің жарлығы. 05.10.1995 ж.
14.«Шаруашылық бірлестіктер туралы» ҚР Президентінің жарлығы. 02.05.1995 ж.
15 «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заң». 06.08.1997 ж.
16. Хойер В. Как делать бизнес в Европе. – М.: Фонд «за экономическую грамотность», 1991. – 253 б.
17.Грешников И.П. Понятие юридического лица в гражданском праве и законодательстве. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. - Алма-Ата, 1997. – 11 с.
18. Могилевский С.Д. Общества с ограниченной ответственностью: Учеб. – практ. пособие. – 3-е изд. доп. – М.: Дело, 2000. – 528 с. (Сер. «Коммерческие организации: комментарий, практика, нормативные акты»).
19. Басин Ю.Г. Юридические лица по Гражданскому кодексу Республики Казахстан: понятие и общая характеристика. Учебное пособие. – Алматы: ЭдилетПресс. 1996. – 38 с.
20.Богданов Е.В. Сущность и ответственность юридического лица// Государство и право. - №10.
21. Грешников И.П. Субъекты права. – Ч.1: Юридическое лицо в праве и законодательтве. – Алматы: Издательство «LEM», 2001. – 220 с.
22. Грешников И.П. Субъекты права. – Ч.1: Юридическое лицо в праве и законодательтве. – Алматы: Издательство «LEM», 2001. – 220 с.
23. Грешников И.П. Субъекты права. – Ч.1: Юридическое лицо в праве и законодательтве. – Алматы: Издательство «LEM», 2001. – 220 с.
24. Гражданское право. Учебник. Ч.1/Под.ред. А.П Сергеева, Ю.К.Толстого. – М.: «Проспект», 1998.-600 с.
25. Кашанина Т.В., Корпоративное право (Право хозяйственных товариществ и обществ). Учебник для вузов. – М: НОРМА – ИНФРА. М, 1999. – 802 с.
26. К.Т.Аяганова Крестьянское хозяйство Казахстан.Алматы. «Ғылым»,1998
27. Р.Аутов, Г. Джаксымбетова. Помочь крестьянскому хозяйству. //Казахстан. Экономика и жизнь. 1995 г.
28. Б.Б. Базарбаев. Право собственности в крестьянском хозяйстве и вопросы өго наследования. 1993, Вестник КазГУ, Серия юридическая.
29. Л. К. Еркинбаева, Д. Рыскалиөв. Право крестьянского хозяйства РК Учебноөметодическое пособие. Алматы, 1995 г.
30.Т.А.Есиркепов. Становление организационно-правовых форм сельскогохозяйственных предприятий Казахстана в условиях рынка,1998 г.
31. В.Кузнецова. Перерегистрация крестьянских хозяйств. Проблемы и пути решения. // Хозяйство и право. 1996 г.
32.Л.А.Кусайынова. Правовое положение крестьянского (фермерского) хозяйства. Акмола, 1998 г.
33.Н.А.Кодерова, Л.Б.Барангазиева. Налоги для крестьянских (фермерских) хозяйств. // Сельская новость. 1998 г.
34.А.А.Погребной. Правовое регулирование деятельности крестьянских (фермерских) хозяйств в условиях рынка. Москва,1992 г.
35. А. А. Пегренко. Экономика крестьянского хозяйства. Алматы,1993 г.
36.Проблемы и перспективы кретьянского (фермерского) хозяйтва. // Экономика и прво РК. 1998г.
37.А. Родостовец. Организация учета в мелких и средних крестьянских (фермерских) хозяйствах. Алматы, «Кайнар» 1991г.
38.Ж.Сарсенкулов. Как оптимизировать налогообложение крестьянских хозяйств. // Азия и жизнь. 1996г.
39.Ж.С.Сундетов. Организация и экономика крестьянских хозяйств. Акмола,1995г.
40.Н.Ж.Тусупова. Организация фермерских хозяйств в Казахстане. Алматы,1992г.
41. В.В.Устюкова. Правосубъективность крестьянского хозяйства. Советское государство и право. 1992г.
42. Г.В.Чубуров, А.А.Погребной. Право собственности крестьянина фермера. // Госудаство и право. 1993г.
1.«Шаруа қожалығы туралы» Қаз ССР Заңы. 29.07.1990 ж.
2.«Шаруа (фермер) қожалығы туралың» ҚР Заңы. 31.03.1998 ж.
3 «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» Заң. 04.08.1992 ж.
4.«Шаруа қожалығы туралы» Қаз ССР Заңы. 29.07.1990 ж. «Шаруа (фермер) қожалығы туралың» ҚР Заңы. 31.03.1998 ж.
5.Б.Б. Базарбаев. Право собственности в крестьянском хозяйстве и вопросы өго наследования. 1993, Вестник КазГУ, Серия юридическая.
6.Л.К.Еркинбаева, Д.Рыскалиөв. Право крестьянского хозяйства РК Учебноөметодическое пособие. Алматы, 1995
7.Л.К.Еркинбаева, Д.Рыскалиөв. Право крестьянского хозяйства РК Учебноөметодическое пособие. Алматы, 1995 г
8.Шаруашылық серiктестiктер туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 2 мамырдағы N 2255 Заңы
9.М.К. Сүлейменов, Ю.Г.Басин. Азаматтық құқық. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық (академиялық курс). Өңделген және толықтырылған екінші басылымы, Алматы 2003. – 735 б.
10. Гражданское право. В 2 т. Т.1. Учебник/Отв.редактор проф. Е.А.Суханов, М., 2003 144 б
11. Гражданское право. В 2 т. Т.1. Учебник/Отв.редактор проф. Е.А.Суханов, М., 2003 221 б
12.«Мемлекеттік ауылшаруашылық өндірісін азаматтардың жеке меншігіне сату туралы» Министірлер Кабинетінің Қаулысы. 24.02.1994 ж.
13.«Өндірістік кооперативтер туралы» ҚР Президентінің жарлығы. 05.10.1995 ж.
14.«Шаруашылық бірлестіктер туралы» ҚР Президентінің жарлығы. 02.05.1995 ж.
15 «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заң». 06.08.1997 ж.
16. Хойер В. Как делать бизнес в Европе. – М.: Фонд «за экономическую грамотность», 1991. – 253 б.
17.Грешников И.П. Понятие юридического лица в гражданском праве и законодательстве. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. - Алма-Ата, 1997. – 11 с.
18. Могилевский С.Д. Общества с ограниченной ответственностью: Учеб. – практ. пособие. – 3-е изд. доп. – М.: Дело, 2000. – 528 с. (Сер. «Коммерческие организации: комментарий, практика, нормативные акты»).
19. Басин Ю.Г. Юридические лица по Гражданскому кодексу Республики Казахстан: понятие и общая характеристика. Учебное пособие. – Алматы: ЭдилетПресс. 1996. – 38 с.
20.Богданов Е.В. Сущность и ответственность юридического лица// Государство и право. - №10.
21. Грешников И.П. Субъекты права. – Ч.1: Юридическое лицо в праве и законодательтве. – Алматы: Издательство «LEM», 2001. – 220 с.
22. Грешников И.П. Субъекты права. – Ч.1: Юридическое лицо в праве и законодательтве. – Алматы: Издательство «LEM», 2001. – 220 с.
23. Грешников И.П. Субъекты права. – Ч.1: Юридическое лицо в праве и законодательтве. – Алматы: Издательство «LEM», 2001. – 220 с.
24. Гражданское право. Учебник. Ч.1/Под.ред. А.П Сергеева, Ю.К.Толстого. – М.: «Проспект», 1998.-600 с.
25. Кашанина Т.В., Корпоративное право (Право хозяйственных товариществ и обществ). Учебник для вузов. – М: НОРМА – ИНФРА. М, 1999. – 802 с.
26. К.Т.Аяганова Крестьянское хозяйство Казахстан.Алматы. «Ғылым»,1998
27. Р.Аутов, Г. Джаксымбетова. Помочь крестьянскому хозяйству. //Казахстан. Экономика и жизнь. 1995 г.
28. Б.Б. Базарбаев. Право собственности в крестьянском хозяйстве и вопросы өго наследования. 1993, Вестник КазГУ, Серия юридическая.
29. Л. К. Еркинбаева, Д. Рыскалиөв. Право крестьянского хозяйства РК Учебноөметодическое пособие. Алматы, 1995 г.
30.Т.А.Есиркепов. Становление организационно-правовых форм сельскогохозяйственных предприятий Казахстана в условиях рынка,1998 г.
31. В.Кузнецова. Перерегистрация крестьянских хозяйств. Проблемы и пути решения. // Хозяйство и право. 1996 г.
32.Л.А.Кусайынова. Правовое положение крестьянского (фермерского) хозяйства. Акмола, 1998 г.
33.Н.А.Кодерова, Л.Б.Барангазиева. Налоги для крестьянских (фермерских) хозяйств. // Сельская новость. 1998 г.
34.А.А.Погребной. Правовое регулирование деятельности крестьянских (фермерских) хозяйств в условиях рынка. Москва,1992 г.
35. А. А. Пегренко. Экономика крестьянского хозяйства. Алматы,1993 г.
36.Проблемы и перспективы кретьянского (фермерского) хозяйтва. // Экономика и прво РК. 1998г.
37.А. Родостовец. Организация учета в мелких и средних крестьянских (фермерских) хозяйствах. Алматы, «Кайнар» 1991г.
38.Ж.Сарсенкулов. Как оптимизировать налогообложение крестьянских хозяйств. // Азия и жизнь. 1996г.
39.Ж.С.Сундетов. Организация и экономика крестьянских хозяйств. Акмола,1995г.
40.Н.Ж.Тусупова. Организация фермерских хозяйств в Казахстане. Алматы,1992г.
41. В.В.Устюкова. Правосубъективность крестьянского хозяйства. Советское государство и право. 1992г.
42. Г.В.Чубуров, А.А.Погребной. Право собственности крестьянина фермера. // Госудаство и право. 1993г.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:
Аннотатция
Диплом жұмысы Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығығының қызметін реттеу тақырыбына арналған.
Диплом жұмысы кіріспеден, 3 тараудан, қортындыдан тұрады.
Бірінші тарау ҚР шаруа (фермер) қожалығының жалпы сипаттамасы мен құқықтық тәртібі. Ол үш бөлімнен тұрады.
Екінші тарау ҚР шаруа қожалығындағы құқықтық мәселелерді реттеу үш бөлімнен тұрады.
Үшінші тарау ҚР шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеудің негізгі мәселелері төрт бөлімнен тұрады.
Көлемі 75 бет.
Пайдаланған әдебиеттер саны 25
Орындаған студент- Турсынбаев Мухаммадали
Жетекшісі - Есімқұлов С.Т.
Жылы: 2015
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі сілтемлер қолданылған:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1995 ж.
2. Азаматтық кодекс. Жалпы бөлімі 1994 ж.
3. Азаматтық іс жүргізу кодексі. 1997 ж.
4. Шаруа қожалығы туралы Қаз ССР Заңы. 29.07.1990 ж.
5. Шаруа (фермер) қожалығы туралың ҚР Заңы. 31.03.1998 ж.
6. Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы Заң. 04.08.1992 ж.
7. ҚР Неке және отбасы кодексі .
8. ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы заңы. 19.07.1997 ж.
9. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заң. 06.08.1997 ж.
10. Жөр туралы ҚР Президөнтінің жарлығы. 25.12.1995 ж.
11. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Президентінің жарлығы.
17.04.1995 ж.
12. Өндірістік кооперативтер туралы ҚР Президентінің жарлығы.
05.10.1995 ж.
13. Шаруашылық бірлестіктер туралы ҚР Президентінің жарлығы.
02.05.1995 ж.
14. Шаруа қожалықтарын дамыту және қолдау туралы Министрлер
Кабинетінің Қаулысы. 09.09.1993 ж.
15. Мемлекеттік ауылшаруашылық өндірісін азаматтардың жеке меншігіне
сату туралы Министірлер Кабинетінің Қаулысы.24.02.1994 ж.
16. ҚР Мемлекеттік салық комитетінің Нұсқаулығы 15.12.1996 ж.
17. Жер нөгізгі өндіріс құралы болып табылатын шаруа (фермер) қожалықтарына жеңілдетілген салық салу жүйесі және ҚР салық комитеті органдарының патенттер беру тәртібі туралы.
Анықтамалар
Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылған:
Заңды тұлға - меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Қоршаған ортаны қорғау - табиғат пен адамның өзара үйелесімді іс-қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен молықтыруға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі;
Қоршаған ортаны қорғау объектілері - қоршаған ортаның заңдармен қорғалатын құрамдас бөліктері;
Табиғи ресурстар - қоғамдық материалдық, мәдени және басқа қажеттерін қанағаттандыру үшін қоршаған ортаның шаруашылық, т.б. қызмет процесінде пайдаланылатын құрамдас бөліктері;
Табиғат пайдалану - адамның шаруашылық және өзге де қызметінде табиғи ресурстарды пайдалану;
Қоршаған ортаның сапасы - қоршаған ортаның құрамы мен қасиеттерінің сипаттамасы;
Қоршаған ортаның мониторингі - адамды қоршаған ортаның жай-күйін бақылау және адамдардың денсаулығы мен өзге де тірі организмдерге зиянды немесе қауіп туғызатын қатерлі ахуалдар туралы ескерту;
Қоршаған ортаның сапасын нормалау - адамның өмір сүруі үшін қоршаған ортаның жарамдылығын айқындайтын және биологиялық алуан түрліліктің сақталуы мен экологиялық жүйелердің тұрақты пайдаланылуын қамтамасыз ететін қоршаған орта сапасының қөрсеткіштері;
Қоршаған ортаны ластау - қоршаған ортаға ықтимал қауіпті химиялық және биологиялық заттардың, радиактивті материалдардың, өндіріс пен тұтыну қалдықтарының түсуі, сондай-ақ қоршаған шудың, тербелістің, магнитті өрістердің және де зиянды физикалық ықпалдардың әсері;
Экологиялық талаптар - Қазақстан Республикасының заңдық, өзге де заңға қосымша нормативтік құқықтық және нормативтік - техникалық актілерінде қамтылған қоршаған ортаға теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметте орындауға міндетті шектеулер мен ондай қызметке тыйм салу;
Экологиялық қауіпсіздік - жеке адамның, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері мен құқықтарын қоршаған ортаға антрпогендік және табиғи ықпал ету нәтижесінде туындайтын қатерден қорғалуының жай-күйі;
Белгілер мен қысқартулар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚРК - Қазақстан Республикасының Конституциясы
ҚР АК-Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
ҚР ЭК- Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі
ҚР ОК- Қазақстан Республикасының орман кодексі
ҚР ЖК- Қазақстан Республикасының жер кодексі
ҚР ӘК- Қазақстан Республикасының әкімшілік кодексі
ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі
ҚОҚЗ-Қоршаған ортаны қорғау туралы заңы
ҚСРО - Қазақ Советтік Республика Одағы
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.Қоршаған табиғи ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану қоғамның экономикалық даму барысын жетілдірудің міндетті шарты. Біздің елімізде табиғатты қорғау және оның байлықтарын тиімді пайдалану қоғамның дамуының конституциялық қағидаларына енгізілген. Ол әрбір адамның парызы ретінде жалпы мемлекеттік, жалпыхалықтық міндет болып табылады. Экологиялық құқық бұл осы кезеңмен болашақтың адамдарының мүдделері үшін қоғам мен табиғат аясындағы қарым-қатынасқа байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін жаңа құқық салаларының бірі болып табылады.
Табиғатты қорғау - қазіргі кезең және болашақ ұрпақтар үшін қошаған табиғи ортаның сапасымен байланысты қоғамның экологиялық даму мүддесі болып табылады. Құқықтық экология бұл қоғам мен табиғаттың өзара байланысынан туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Құқықтық экологияның анықталуының бірі болып - экология құқығы болып табылады. Экология құқығы бұл қазіргі және болашақ ұрпақ үшін қоршаған табиғи ортаны тиімді пайдаланумен қорғауға байланысты қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасын анықтайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Экология құқығы құқық саласы ретінде адамдардың мүдделері үшін қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланыстарға жету мақсатында экологиялық қоғамдық қатынастарды жүзеге асыратын арнайы тәсілдерді реттейтін құқықтық номалардың жүйесін құрайды.
Экология құқықтың әдістері қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланысқа жетуге бағытталған, олар табиғатқа да, қоғамға да қатысты заңдылықтардың құқықтық реттелуінің сақталуына негізделеді.
Ғылыми жаңалығы және ғылыми жаңалықтар. Экология құқықтарының ресурстық қайнар көздеріне нормативтік актілер, егер құқықтық реттеудің объектісіне жеке табиғи ресурстар жататын болса, мұнда Жер кодексі, Су кодексі, Орман кодексі және т.б. жатады.
Экология құқықтарының әлеуметтік - экологиялық қайнар көздеріне адамдардың өмір сүруіне қолайлы ортаны қамтамасыз етуге бағытталған факторлар жатады. Оған Қазақстан Республикасында халық денсаулығын сақтау туралы, Семей облысындағы ядролық полигон туралы заңдарды жатқызуға болады.
1)Экология құқықтарының ең негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы жатады. 2) Экология құқықтарының қайнар көзіне Айналадағы табиғи ортаны қорғау туралы Қазақстан Республикасының заңы жатады. Бұл заң қазіргі және болашақ ұрпақтың мүдделерін көздеп, айналадағы табиғи ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін белгілеуге және адам қызметінің осы табиғи ортаға зиянды ықпал жасауына жол бермеу шараларына бағытталған. 3) Экология құқықтарының қайнар көздеріне министрліктер мен ведомстволардың нормативтік - құқықтық актілері жатады. Министрліктер мен ведомстволардың актілері салалық басқаруды жүзеге асырады.
Зерттеудің тәжірибелік қажеттілігі. Зерттеудің нәтижесінде жасалған қорытынды тұжырымдар өзекті экологиялық мәселелерді, кешенді зерттеуге тырысумен сипатталады және Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамаларды жетілдіру мәселелеріне байланысты қолданылуы мүмкін. Дипломдық жұмыста қаралған қорытындылар мен ұсыныстарда заң талаптарына сәйкес келмейтін экологиялық қатынастарды реттеуде, олардың тиімділігін арттыруға бағытталады.
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен міндеті: зерттеудің негізіне қоршаған ортаны қорғау туралы, экологиялық кодексті, заңдарды бұзғаны үшін азаматтық құқықтық жауапкершілікке байланысты халықаралық келісімдер мен конвенциялар, Қазақстан Республикасының заңдары мен заң асты актілері, мемлекеттік бағдарламалар, салыстырмалы түрде кейбір шет мемлекеттердің нормативтік актілері кірді.
Жасалған талдау жұмысының негізінде мынандай нәтижелер алынды:
Қазақстан аумағы жағынан да, тұрғындардың жан басына шаққанда да әлемдегі экологиялық қалдықтармен ең көп ластанған аумақ болып табылады. Дәл бүгіннің өзінде анықталған деректердің өзі адамзаттың өмір сүруін тоқтауға таяған ахуалды көрсетеді. Қазақстан аумағының экологиялық ахуалы әлі толық анықталған жоқ. Қалыптасқан жағдайдың өзін алдын-алу, сауықтыру шаралары жүргізілуде.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Жұмысты жүргiзуде салыстырмалы құқықтық диалектикалық - материалистiк заңдарды, таным, нақты - әлеуметтiк, логикалық әдiстердi қолданылып, кейбiр жағдайда барлық салалардың бастауы философия ғылымына сүйендiк. Экологиялық қатынастардың құқықтық мәселесінде міндетті түрде қоршаған ортаны өз қалпында сақтау кезек күттірмес мәселе.Сонымен қоса,су,атмосфералық ауа, жер,жер қойнауы және жануарлар мен өсімдіктер дүниесі зерттеудің негізгі объектiсi ретiнде көрiнiс тапты.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес экологиялық қатынастар табиғатына қатысты мәселелердің барлығы экологиялық құқық саласын негізгі теориялық мәселелерінң бірі ретінде қарауға болады. Сондай-ақ экологиялық қатынастардың мазмұнын, және оның пайда болу негіздерін, институтын жетілдіру және қолдану аясын мемлекеттік және халықаралық тұрғыда дамыту мақсаттары қаралған.Сонымен қатар Қазақстан Республикасында экологиялық заңнамаларды құқықтық реттелуін жетілдіру және дамыту жолдарының негізгі аспектілері, теориялық мәселелері қарастырылған.
Зерттеудің нормативтік базасы Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі,Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексі,Қазақстан Республикасы Жер кодексі, Қазақстан Республикасы Орман кодексі, қабылданған заңдар, азаматтық заң актілері, Президент Жарлықтары, Қазақстан Үкіметінің қаулылары, сонымен қатар Кеңестер Одағы мен Тәуелсіз мемлекеттер достастығы мемлекеттерінің нормативтік - құқықтық актілері және бірқатар шетелдік заң актілері құрайды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: жұмыс Экологиялық құқығы саласында отандық ғалымдар және шетелдік мамандармен қоса,өте көп зерттеулер негізінде, өз еңбектерін жариялаған. Бұл зерттеулер қазіргі таңдағы құқықтық қатынастардың өзгеруіне негіз болатын нормаларды қолдану ерекшеліктерімен сипатталады. Зерттеу жүргізуде қазақстандық құқықтанушы ғалымдармен қатар ресей ғалымдарының ғылыми еңбектерін қолдандым. Оларға: Еренов А.Е., Сулейменов М.К., Байсалов С.Б.,Стамқұлов Ә.С.,Мұхитдинов Н.Б.,Бектұрғанов Ә.Е.,Әбдрайымов Б., Қосанов Ж.Х. және т.б. авторлардың еңбектері пайдаланылады. Сонымен қатар, осы саладағы Қазақстан Республикасының заңдарына талдау берілген.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
1. ҚР шаруа (фермер) қожалығын құқықтық реттеу
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының ұғымы мен түрлері ... ... ... ... ... ... бет
1.2.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығын құру қызметін ұйымдастыру мен мүшелікке кіру тәртібі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... бет
1.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының қызметін тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . бет
2. ҚР шаруа қожалығындағы құқықтық мәселелерді реттеу
2.1. ҚР шарауа қожалығын құқықтық реттеудің негіздері ... ... ... ... ... бет
2.2. Қазақстан Республикасы заңдарымен шаруа қожалығына заңдарда қарастырылған жеңілдіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
2.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының құқықтық жағдайының азаматтық құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
3. ҚР шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеудің негізгі мәселелері
3.1. Шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеу ... ... . бет
3.2. Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының жер пайдалану құқығын азаматтық құқықпен реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. бет
3.3. Шаруа (фермер) қожалығының бірлескен меншігі ... ... ... ... ... ... бет
3.4. Ортақ бірлескен меншік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .. бет
Кіріспе
Еліміздің экономикалық жүйесінде мемлекеттік тәуелсіздігімізді алған сәттен басталған түбегейлі өзгерістер әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканы құрудың қажеттігін туғызып, мүлдем жаңа қоғамдық қатынастарды қалыптастыруды талап етті. Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуі - экономикалық тұрғыда дамудағы уақыт талабы еді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан-2030 деп аталатын Қазақстанның келешекте гүлденіп дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын анықтаған халыққа арнаған жолдауында біздің еліміздің алдына қоятын басты мақсаты: ұлттық бірлік, әлеуметтік әділдік, барша қазақстандықтардың экономикалық жоғары деңгейдегі ахуалы тән тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды құру болып табылатындығын атап өтеді. Қоғамның бірлігі мен ішкі тұрақтылығының маңызды құрамдас бөлігі ретінде болу қажеттігін де баса көрсетеді.
Кәсіпкерлік, тұтас алғанда, ауылдық жерлерде де жақын арадағы онжылдықта нарықтық құрылымдарға қосымша күш беретін және инфраструктуралар сұрақтары мен әлеуметтік мәселелер айрықша мәнге не салаға айналуда.
Қазіргі таңдағы қоғамымызда жұмыссыздық, кедейлік, зейнетақы мен төлемақылардың төмен мөлшері, тағы басқа толып жатқан әлеуметтік мәселелердің өз шешімін тиісінше таппай жүргені жасырын емес. Осындай мәселелерді шешудегі мемлекеттің мақсаты болып азаматтарға, шаруалар мен ауылдық жердің түрғындарына кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қажетті құралдармен қамтамасыз етудің де мәселелері басты назарында.
Жаңа экономикалық қатынастырды қалыптастыру барысында біздің дербес мемлекетіміздің қоғамдық өміріндегі пайда болып жатқан құрылымдарды қаржылық және құқытық қамтамасыз етудің мәселелері өте өткір туындап отырғаны белгілі. Бүгінгі күні, меншік қатынастарына қатысты реформалар, шаруашылық субъектілерінің ұйымдастыру-құқықтық нысандарының көп түрлілігі, кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу әдістерінің елеулі тәжірибеде де, теориялық тұрғыда да құқықтық реттеуде шынайы демократиялық қағидалар басшылыққа алынады, атап айтқанда, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру саласында Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының тең мүмкіндіктері қағидасы және кәсіпкерлік еркіндік қағидасы жүзеге асырылу үшін мақсаттар қойып келеміз.
Нарықтық экономиканы кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қағидасынсыз елестету мүмкін емес. Аталған қағида Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабында баян етілген: Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандайда да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Меншікке, оның ішінде мұрагерлік құқығына заң мен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруга болмайды. Заңмен көзделген ерекше жагдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның құнына тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін. Әркімнің кәсіпкерлік кызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік кызмет үшін еркін пайдалануга құқығы бар. Сонымен, еліміздің негізгі Заңының азаматқа мұндай құқық берілетінін жариялауы үлкен мәнге ие, ал бұл құқықтардың жүзеге асырылуы мемлекеттің әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз етудің құралы болатыны сөзсіз.
Қазақстан Республикасыдағы жеке кәсіпкерлік өз дамуын 80-жылдардың соңынан алады. Осы кезең ішінде экономика саласында оның қызметін реттейтін көптеген нормативтік құқықтық актілер қабылданды. Солай бола тұрса да, осы саладағы нормативтік базаны жетілдіруге байланысты көптеген мәселелер әлі күнге дейін өз шешімін таппай келеді.
Аталған саладағы қоғамдық қатынастардың жеткілікті түрде, ауқымды құқықтық реттелгеніне қарамастан, шешімдер талап ететін сұрақтар әлі де жетерлік. Мысалы, Қазақстан Республикасының 1998-жылғы 31-наурыздағы Шаруа (фермерлік) қожалығы туралы Заңының 1-бабының 3-тармағы заңды тұлға құрмастан шаруа қожалығы нысанының болуын ғана белгілейді. Ал тәжірибеде шаруа қожалықтары заңды тұлға ретінде құрылып әрекет етеді, көп жағдайда Қазақстан Республикасы 1994-жылғы 27-желтоқсанда қабылданған Азаматтық кодексіне қайшы келмейтін жауапкершілігі шектеулі серіктестік нысанында құрылады. Бұдан жоғарыда аталған Заң нормасында жоюды талап ететін қайшылықтар туындайды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекс жеке кәсіпкерлердің құқық қабілеттігін жеке тұлғанікімен бірдей көлемде белгілейді, бірақ жеке кәсіпкерлік құқықтық қабілеттілік пен әрекет қабілеттілікке мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап ие болады және құқықтарды жүзеге асыру саласында мүмкіндіктері де аса зор емес. Яғни, жеке кәсіпкердің құқық қабілеттілігі тек уақыт бойынша ғана емес, жеке тұлғалармен салыстырғанда өкілеттіктерінің көлемімен де шектеулі. Сонымен, қолданыстағы азаматтық заңнамаларда көрініс таппаған ережелер орнын толтыруды қажет ететін құқықтағы ақтаңдақтық екені даусыз. Мысалы, жеке кәсіпкер мен оның отбасы мүшелері оның мүлкіне мүліктік шара ретінде өндіріп алу іс-жүргізуі қозғалатын болса, олар қорғаусыз қалады, мұның өзі экономиканың басты саласы ретінде мемлекетпен таңдалған және кәсіпкер қызметін жан-жақты қолдау қағидасына қайшы келеді.
Шаруа (фермер) қожалығы туралы алғашқы ұғымдар 90-жылдары қабылданған бұрынғы КСРО-ның Жер туралы заңдарында айтылып кеткен өді. Кейін КСРО тарқаған соң өз мемлекетіміз тәуелсіздік алған соң құықтық қалыптасу барысында пайда бола бастаған алғашқы заңдарда Шаруа (фермер) қожалығының мәртебесіне, нақты бір құқықтық тұрғыдан анықтама беруге мүмкіндік туды. Бұл 1990 жылы Шаруа қожалығы туралы заңы. Осы заңда, алғаш рет шаруа қожалығының құрылуының заңи негізі, қызметін ұйымдастыру мен қызметін тоқтату барысы, анықталып кеткен еді.
Ал, бұл заң қазіргі таңда күн талабына сай қайта толықтырылып, өзгертіліп, қабылданды. 1998 жылы 31-наурызда қабылданған Шаруа (фермер) қожалығы туралы бұл заңда, Қазақстан Республикасында шаруа (фермер) қожалықтарын құрудың және оның жұмыс істеуінің құқықтық, ұйымдық және экономикалық негіздерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Дегенмен де, шаруа (фермер) қожалығының қызметін қандай болмасын, құқық тұрғысынан алып қарасақ, негізгі қызметі ауылшаруашылық өндірісімен тығыз байланысты екені белгілі. Ал, ауыл шаруашылығы өнімдер өндірісі мен өңдеу саласының бүгінгі таңда, құлдырап кеткені рас. Оның бір себептері, мүлікті және жер үлестерін жекешелендіру идеясының қисынды түрлері ақырына дейін жетпеуімен қатар, жаңа меншік иелерінің агротехнологиялық және техникалық қызметтер көрсөту жөніндегі нарықтық құрылымдардың әлі күнге дейін дұрыс қалыптастырылмауы.
Алайда осы ауылшаруашылығының өркендеуіне егер шаруа (фермер) қожалығының кәсіпкерлік қызметінің дамып, қанат жаюы дұрыс жолға қойылатын болса, зор үлес қосары сөзсіз. Қазіргі жағдайда, мемлекетіміздің заңдарына және басқа да нормативтік құықтық актілерде, жеке кәсіпкерлердің субъектісі ретінде, шаруа (фермер) қожалығының құықтық жағдайын айқындауға жете көңіл бөлініп отыр. Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығының, тұрақты жер пайдалану құқығын жүзеге асыру барысында туындайтын, көптеген қайшылықтарды шешуге мүмкіндік тудыратын азаматтық құқықтық нормалардың маңызы зор.
Шаруа (фермер) қожалығын құру және дамыту мемлекетіміздегі агроөндірістік кешенді жаңаша реформалап, дұрыс қалыптастыруға жағдай жасайды. Ал, осы аталмыш бітіру жұмысында да қаралатын негізгі мәселелердің бірі шаруа (фермер) қожалығының құқықтық жағдайын, азаматтық құқық тұрғысынан айқындап қана қоймай, оның ішінде еңбек-ұйымдастыру қызметін реттеу мен қатар, бүгінгі таңда еліміздің заңдармен белгіленген шаруа (фермер) қожалығын қорғау мен қолдау шараларын айқындап көрсетеді
Жоғарыда баяндалғандардың негізінде бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігімен толығымен келісуге болады. Бүгін де жеке кәсіпкердің құқықтық жағдайын анағұрлым терең зерттеудің қажеттілігі анық туындап отыр. Жеке кәсіпкердің құықтық жағдайы мәселелері отандық әдебиеттерде де жеткіліксіз зерттелген, бұл кәсіпкерлік құқықтық қарым қатынастырды зерттеу саласындағы жаңа ғылыми еңбектердің жоқтығымен түсіндіріледі.
Ғылыми зерттеудің жалпы әдістемелік және теориялық негізін диалектикалық әдіс, таным теориясы құрайды, жұмыс барысында тарихи, салыстырмалы-құқықтық және өзге де дәстүрлі жалпы ғылыми әдістер қолданылды.
Осы зерттеудің ғылыми-теориялық негізі Ю.Г. Басин, М. Балкен, С. Григоренко, С.У. Жандосов, С.Ә. Жилинский, В. Ермаков, С.И. Климкин, Л. А. Кусаинова, В.В. Лаптев, М.К. Сулейменов, В.Е. Хруцкий, өзге де Қазақстан Республикасындағы тұлғаның құқықтық мәртебесіне қатысты конституциялық құқық, азаматтық құқық, азаматтық іс жүргізу құқығы, аграрлық, кәсіпкерлік құқық саласындағы танымал заңгер-ғалымдар мен зерттеуші-құқықтанушылардың, сонымен қатар ТМД елдері ғалымдарының да ғылыми еңбектері танылады. Кәсіпкерлік қызметтің өзекті мәселелеріне байланысты жаңа әдебиеттердегі ғылыми зерттеулердің болуына қарамастан, жеке кәсіпкерлік туралы ғылыми көзқарастар мен пікірлер жеткіліксіз деуіміз: ғылыми жұмыстардың кәсіпкерліктің барлық нысандарын тұтастай зерттеумен шектелуіне байланысты екендігін ескерген жөн. Дипломдық жұмысты жазуда Қазақстан Республикасы құқық жүйесінде жеке кәсіпкердің кұқықтық жағдайы мәселелерін кешенді түрде зерттеуге тырыстық.
Бұл ғылыми жұмыста әсіресе, жеке кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандарының теориялық жағдайларында, олардың кәсіпкерлік қатынастардың өзге субъектілерінен ерекшелендіретін айрықша белгілеріне, және кәсіпкер қызметін құру мен тоқтатуына тоқталуды жөн көрдік. Сондай-ақ, жеке кәсіпкердің құқықтық жағдайымен байланысты теориялық және тәжірибелік өзекті мәселелер бойынша ТМД елдері заңнамасына салыстырмалы құқықтық талдау жүргізілді: жеке кәсіпкерліктің бір ретінде бірлескен кәсіпкерлік мүшелерінің тең құқығы туралы; банкроттық институты; жеке кәсіпкердің құқыққабілеттігі; сонымен қатар заңды түлға болып табылатын шаруа қожалығына қарағанда, заңды тұлға құрмастан жүзеге асырылатын жеке кәсіпкер мәртебесінің оң жақтары бар екендігін салыстыру әдісін қолданып көрсету.
Дипломдық жұмысты орындауға жеке кәсіпкердің құқықтық жағдайының ерекшеліктері мен оның қызметін реттеудегі кездесетін мәселелерді анықтауға, жеке кәсіпкерлікпен байланысты заңнамаларды жетілдіру мақсатында кешенді зерттеуге басты көңіл бөлінді
Бұл жұмыстың нормативтік негізі ретінде Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің, Қазақстан Республикасы Салық кодексінің, Қазақстан Республикасы Лицензиялау туралы, Қазақстан Республикасы Банкроттық туралы, Қазақстан Республикасы Жеке кәсіпкерлік туралы, Қазақстан Республикасы Шаруа (фермерлік) қожалығы туралы, Қазақстан Республикасы Жеке кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау туралы заңдарының нормалары қолданылды. Жалпы шару қожалығының қызметі мемлекетіміз үшін жаңадан пайда болып жатқан мемлекеттік құқықтық, әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды дамыту үшін қажет деп білеміз.
Ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өңдеу және сақтаудың қазіргі жай-күйі бұрынғыға қарағанда көп өзгеріске ұшыраған. Жер және мүлік қатынастары қайта құрылды, кәсіпорындар құрылымдық жағынан өзгерді, олардың ұйымдық-құқықтық түрпаты жаңаша сипатқа ие болды. Нарықтық үлгідегі шаруа қожалықтары сияқты шаруашылық субъектілері құрылды. Міне, бүгінгі осы субъектілердің құқтық жағдайының азаматтық құқықтық ерекшеліктерін анықтап, жер пайдалану құқығы мен кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығын құқықтық тұрғыдан айқындауға мүмкіндік туған сияқты.
1. ҚР шаруа (фермер) қожалығын құқықтық реттеу
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының ұғымы мен түрлері
Қазақстан Республикасының шаруа қожалығының қызметін реттеу барысында негізгі басшылыққа алынатын Қазақстан Республикасы заңдары мен нормативтік актілерінде шаруа қожалығының ұғымын былай деп ашады. Біріншіден, Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы 19-маусым 1997 жылғы заңына сәйкес Шаруа қожалығы деп - ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және өндірумен айналысатын, жерді пайдалану құқымен байланысты жүзеге асыратын жеке кәсіпкерліктің бір түрін айтамыз дейді. Ал, Қазақстан Республикасы Шаруа (фермер) қожалығы туралы 1998 жылдың 31- наурызында шыққан заңына сәйкес, Адамдардың жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруы ауылшаруашылығына арналған жерлерді ауылшаруашылық өнімін өндірумен, сондай-ақ, осы өнімді ұқсатумен және өткізушімен тығыз байланысты отбасылық еңбек бірлестігі шаруа (фермер) қожалығы деп танылады деген. Көріп отырғаныңыздай, шаруа (фермер) қожалығы заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын отбасылық еңбек бірлестігі болып саналғандықтан, оның мүшелері болып: ортақ шаруашылықты бірлесіп жүргізетін жұбайлар, балалар асырап алынған балалар (қыздар), ата-аналар және басқа да жақын туыстары саналуға тиісті [1].
Жоғарыда аталған шаруа (фермер) қожалығының анықтамасына қарап, екі ұғымның, яғни, шаруа қожалығы мен фермер қожалығы ұғымының бір-бірінен айырмашылықтарын, өзара ажырататын белгілерін аңғару қиын. Дегенмен де бұл екі үғымның мазмүнын ажыратуға болады. Сонымен, екеуіне жеке-жеке анықтама беретін болсақ, біріншіден, шаруа қожалығы деп ортақ бірлескен меншік негізінде, кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін құрылған отбасылық еңбек бірлестігін айтамыз. Ал, фермер қожалығы бұл екі түрлі нысанда құрылатын, яғни, өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген, сондай-ақ, бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізінде, жалпы үлестік меншік негізінде, жай серіктестік нысанында, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін құрылған фермер қожалығы болып табылады. Сондықтан да бұл шаруа (фермер) қожалығының екі түрлі нысаны бар деп айтуға толық мүмкіндік бар. Ал, шаруа (фермер) қожалығының анықтамалық ұғымына қарап бөлетін болсақ, Үш түрлі құрылуы мүмкін деуге әбден болады. Бірінші түрі, отбасылық нысандағы құрылған шаруа қожалығы, екінші түрі, бір адамның немесе өзіндік кәсіпкерлік нысанында құрылған, сондай-ақ үшіншіден, жәй серіктестік нысанында құрылған шаруа (фермер) қожалықтары. Бірақ, бұл үш субъектінің барлығы, құықтық мәртебесі тең шаруашылық болып табылады. 1990-жылғы- 1 шілдеде қабылданған Шаруа қожалығы туралы заңында, Шаруа қожалығына мүшелікке отбасы мүшелерімен қатар, басқа адамдар да мүше бола алады-деп көрсеткен еді. Бұған өз кезегінде еліміздегі біршама ғалымдар өз қарсылықтарын білдірген еді. Себебі: Ю.Г. Басиннің айтуына қарағанда, Шаруа қожалығы мүшелігі - отбасы негізінде қүрылса, шаруашылықты бірлесіп жүргізуге деген және отбасы мүддесі үшін қызмет жасауға отбасы мүшелерінің ынтасы арта түседі, - дейді. Бұл пікірді Г.А.Волков та қолдайды.
Оның пікірінше, Ауыл шаруашылық кооперативтерінен т.б. кәсіпкерлік қызметпен айналысушы шаруашылық субъектілерінен шаруа (фермер) қожалығын ажырататын бірден-бір белгі оның отбасылық - еңбек бірлестігі ретінде қүрылуы дейді. Бұл пікірді қолдап, Л.А. Құсайынова былай деді: Шаруа қожалықтарына басқа тұлғалардың кіруі, оның тек жасанды түрде құрылуына әкеп соқтырады, себебі, олар әдейі шаруа қожалықтары үшін қүрастырылған жеңілдіктерге ие болу үшін құрылады- дейді. Әрине, бұл пікірлерді толықтай болмаса да, жартылай қолдауға болады. Әйтсе де, кейбір пікірлер мен келіспеуге тура келеді. Себебі: қазіргі қолданылып жүрген шаруа (фермер) қожалығы туралы заңға сәйкес, отбасылық кәсіпкерлік нысанында ғана емес, бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізінде, жай серіктестік нысанында үйымдастырылған фермер қожалығы ретінде де қүрылады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы азаматтық кодексінің 224- бабына сәйкес, Шаруа (фермер) қожалығының мүлкі ортақ үлестік меншік қүқына сәйкес, оның мүшелөріне тиесілі болады деп көрсетілген.
Бұдан әрине, шаруа қожалығына негізделген (отбасылық) сипаттағы құрылған отбасылық бірлестік ортақ бірлескен меншік негізінде қүрылса, ал бірлескен шаруашылық қызметі туралы шартқа негізделген фермерлер қожалығы ортақ үлестік меншік құқығы негізінде қүрылады. Сондықтан, шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншік нысанында құрылған мүліктері егер, ол бірлескен ортақ меншік нысанында қүрылса, мүшелері арасында үлестері тең бөлінсе, ортақ үлестік меншікке сәйкес үлестеріне қарай бөлінеді.
Ал, шаруа (фермер) қожалығын, ауылшаруашылық, кооператив т.б. кәсіпкерлік қызметпен айналысушы шаруашылық субъектілерінен ажырататын бірден-бір белгі ретінде оның отбасылық еңбек бірлестігі ретінде қүрылуымен қатар, азаматтардың заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға мүмкіндік алуын айтуға болады [2].
Шаруа (фермер) қожалығының құықтық мәртебесіне келетін болсақ, ол заңды тұлға болып табылмайды. Көптеген Ресей ғалымдарының айтуына қарағанда, шаруа (фермер) қожалығының заңды тұлға болмауы, (әрине, оған кәсіпкерлік қызметпен айналысу барысында көптеген жеңілдіктер әкелгенмен) оның көптеген қоғамдық қатынастарға түсу барысында біршама қиындықтарға әкеп соқтыратынын айтады. Себебі, шаруа (фермер) қожалыктарының әртүрлі шарттарға мәмілелерге түсу барысында туатын, толық мүліктік жауапкершілігі қалай анықталатыны заңдарда да басқа нормативтік құықтық актілерде де толық, анық көрсетілмеген. Өйткені біз үшін міндеттемелер бойынша туатын жауапкершілік шаруа (фермер) қожалығына емес, оның мүшелеріне түсері сөзсіз. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының заңды тұлға құықтық мәртебесінің болмауы, экономика саласындағы ғалымдардың айтуынша, оның өз өнімдерін сауда өндірісіне шығарып, жетістіктерге жетуіне кедергі келтіреді. Себебі: мемлекет шаруа(фермер) қожалықтарына салық саясаты барысында жеңілдіктер көрсеткенімен, олардың үлкен сауда товар өндірісінің рыноктарына шығуына кепілдік бере алмайды дейді.
Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығының заңды тұлға құықтық мәртебесінің болмауы, оның сотта талапкер мен жауапкер бола алмауы деп көрсетеді. Мысалы: шаруашылық даүларының тууына байланысты, төрелік соттарға жалдана алмауы. Бұнда шаруашылық дауларды қарайтын сот алқалары, тек заңды тұлғалардың арасында ғана туған дауларды қарауы. Әрине, бұл қисындықты жеңудің, меніңше, аса ауыртпалығы жоқ.
Себебі, егер, шаруа (фермер) қожалығы өз мүддесін сотта қорғауға аса қажеттілік туып жатса оның атынан шаруа (фермер) қожалығының басшысы өз атынан сотта талапкер мен жауапкер болуына мүмкіндігі бар. Ал, оның төрелік соттарға жолдана алмауына байланысты, туған шаруашылық дауды жалпы сот қарауына бере алатындығы және бар. Сондықтан да, шаруа (фермер) қожалықтарының заңды тұлға мәртебесі болмауы кейбір қиындықтарға әкеліп соқтырғанымен, азаматтардың заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен айналысуына мемлекет тарапынан жеңілдіктер мен қолдау шараларына ие болуына мүмкіндік әперген сияқты. Сондықтан шаруа (фермер) қожалықтарына заңды тұлға құқық статусын әперу, ешбір қажеттіліктен туып отырған жоқ. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының ұғымында айтылып кеткендей, оның негізгі қызметі ауылшаруашылығына арналған жерлерді, ауылшаруашылығы өнімін өндірумен тығыз байланыста болуы. Бұған қарап шаруа (фермер) қожалығының құқықтықжағдайын анықгау барысында, оның ауылшаруашылығымен тікелей жұптасуын байқауға болады. Мысалы: Армения Республикасының Шаруа және ұжымдықшаруа қожалығы туралы заңы, 2-бабында Шаруа қожалығы жерді пайдалануға байланысты мемлекеттік актісін алған сәттен бастап, заңда көрсетілген құқықтармен міндеттерге заңды тұлғалар сияқты ие болады деп атап көрсеткен. Бұдан шаруа (фермер) қожалығы өзінің өндірістік шаруашылық қызметі, құрылымы барысында, заңды тұлға болып табылмағанымен, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде заңды тұлғалармен қатар, барлық құқықтарын іске асыра алады. Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығын заңды тұлға ретінде қарастыратын Украина елінің және т.б. заңдарының тәжірибе жүзінде іске асуынан көрсек, ешбір шаруа (фермер) қожалығының қызметі өзін-өзі ақтамайтын көрсетеді.
Сонымен, шаруа (фермер) қожалығының құқықтық жағдайының ерекшелігі келесіде:
1) Шаруа (фермер) қожалығы заңды тұлға деген дәрежеге ие емес. Сондықтан, заңды тұлға дәрежесі жоқ, жеке кәсіпкер ретінде танимыз .
2) Шаруа (фермер) қожалығын тек жеке азаматтармен ғана құрылуы мүмкін [3].
1.2. Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығын құру қызметін ұйымдастыру мен мүшелікке кіру тәртібі
Елімізде жекешелендіру өріс алғалы, сондай-ақ нарықтық қатынастарға байланысты жаңадан заңдардың қабылдануына орай, ауылшаруашылығында ауылшаруашылық өндірісімен айналысушы субъектілер көптеп пайда бола бастады. Солардың бірі ауылшаруашылық өндірісінің басты субъектісі - шаруа (фермер) қожалығы. Әкономистердің статистикалық мәліметтеріне сүйенсек, 1998 - жылдың аяғына дейін елімізде 45 мыңнан астам ірілі-үсақты шаруа (фермер) қожалықтары құрылыпты. Бұл ауылшаруашылық өндірісі субъектілерінің 83 % құрайды екен. Оның 75% ұсақ шаруа (фермер) қожалықтары (саны 5 адамнан аспайтын). Бұл шаруа (фермер) қожалықтарының 47,6 % жерден өнім өндірумен айналысса, 16,6 % ауылшаруашылығымен, ал қалған 35,2% аралас шаруашылықпен айналысады. Қазақстан Республикасы Жеке кәсіпкерлік туралы заңының 8-бабына сәйкес, шаруа (фермер) шаруашылығы дегеніміз ауылшаруашылығына арналған жерлерді, ауылшаруашылық өнімін өндіру үшін пайдаланумен. Сондай-ақ, сол өнімді ұқсату және өткізумен тығыз байланысты жеке кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады.
Сондай-ақ, сол өнімді ұқсату және өткізумен тығыз байланысты жеке кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады.
Жоғарыда атап көрсеткендей, шаруа (фермер) қожалығы отбасылық-еңбек бірлестігі негізінде, сондай-ақ өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген бір адамның фермер қожалығын құрумен және бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт негізінде жай серіктестік нысанындағы фермер қожалығы ретінде құралады. Отбасылық - енбек бірлестігі негізінде құрылған шаруа қожалығы - бұл кәсіпкерлік қызыметті жүзеге асыру үшін бірлескен ортақ меншік базасында негізделген, отбасы мүшелерінен құралатын, отбасылық кәсіпкерлікті нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығын айтамыз. Ал өзіндік кәсіпкерлік - бір азаматтың меншік құқығы бойынша, өзіне тиеселі мүлік негізінде, сондай-ақ, мүлікті пайдалануға және оған билік етуге жол беретін өзгеде құқықтық байланыстарды дербес жүзеге асыруы. Шаруа (фермер) қожалығының мүлкі ортақ бірлескен немесе ортақ үлестік меншік құқығы нысанында, яғни, мүшелерінің мүлкі негізінен құралады.
Сонымен, шаруа (фермер) қожалығының мүлкі мыналар болып саналады. 1) Жер учаскелеріндегі екпелер, 2)шаруашылыққа арналған және өзгөде қора-қопсылар, 3) меморациялық және басқа да құрылыстар, 4) өнім беретін және жұмысқа жегілетін мал, құс, ауылшаруашылығына арналған және өзге де техника мен жабдықтар, 5) көлік құралдары, 6)керек-жарақтар, 7)қожалық үшін оның мүшелерінің ортақ қаражаттарына сатып алынған басқада мүлік болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығын мемлекеттік тіркеу тәртібі азаматтардың тұрғылықты жері бойынша аумақтық салық органдарына өтеді. Шаруа (фермер) қожалығы мынандай жағдайларда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс:
1) Егер, бұл қожалық жалданбалы жұмысшылар енбегін тұрақты түрде қолданса [4].
2) Кәсіпкерлік қызыметтен Қазақстан Республикасының заң актілерінде жеке тұлғалар үшін белгіленген салық салынбайтын жылдық жиынтық табысы бар болған реттерде.
Шаруа (фермер) қожалығы тіркеуші органдарға келесі құжаттарды тапсырады.
1) Фермер қожалығының мүшелерінің жекебасын куәләндыратын құжаттар белгіленген нысан бойынша беріледі.
2) Мемлекеттік тіркеу үшін төленген куәләндыратын қүжат. Бір ескертетін жайт, бұл тәртіпті қолдану кәсіпкерлердің жылдық орташа саны 50 адамнан асатын және орта есеппен алғанда жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны 60- мың мәрте есептік көрсеткіштен асатын шаруа (фермер) қожалықтарына қолданылады.
Мемлекеттік тіркеу қүжатар берілген күні жасалады. Бүрынғы 1990-жылғы ҚазССР-нің Шаруа қожалығытуралы заңы бойынша: Шаруа (фермер) қожалығы жерге мемлекеттік акті берілген күннен бастап құрылды деп есептелінсе, қазіргі қолданылып жүрген 1998-жылдың 31- наурызда қабылданған .
Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңға сәйкес шаруа (фермер) қожалығы өзіне тиесілі жер пайдалану құқығын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап құрылды деп есептелінеді.
Шаруа (фермер) қожалығы Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылығының тең құқықты өндірістік бірлестігі бола отырып, ол өз қызметінің бағыттарын, өндірісінің құрылымы мен көлемін дербес айқындауға мүмкіндік алады. Сондай-ақ, өнімді өсіру мен, ұсақтаумен байланысты өз қызмөтін ұйымдастырады.
Көріп отырғанымыздай, шаруа (фермер) қожалығын бір азамат өзіне тиесілі мүлік негізінде, сонымен бірге, отбасы мүшелері және бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт нысаны негізінен серіктестік ретінде біріккен азаматтар тобы құра алады. Олар теңдей негізде шаруа (фермер) қожалығының мүлкін иелене отырып, шаруашылық қызметінен түскен табысқа ие бола алады. Егер, қожалық өтініш білдіртсе, оның қожалық мүлкінен үлес алуға құқығы бар. Бірақ, бір ескертетін жайт, егер жер учаскесі ортак, бірлескен меншік нысанында құрылған болса, қожалықтан шығуға ниет білдіруші мүшеге жер учаскесінен бөліп беру қиындыққа соқтыратындықтан, оған улес табиғи түрінде емес сол жер учаскесіне деген үлесінің ақшалай құнына теңестіріліп бөлініп беріледі.
Сол сияқты шаруа қожалықтарын бөлумен, одан үлес беруді ажырата білу қажет. Қожалықты бөлу дегеніміз - шаруа қожалығының жалпы пайдаланудағы мүлікті бөлу нәтижесінде екі немесе бірнеше жаңа қожалықтардың құрылуы болса, ал, үлес беру дегеніміз - шаруа қожалығының бір немесе бірнеше мүшенің шығып кетуіне байланысты жалпы пайдаланудағы мүлікті шаруа қожалығының барлық мүшелері арасында бөліске салу. Демек, үлес бергенде бұрынғы қожалық жойылмайды.
Шаруа (фермер) қожалығының қызметін реттейтін негізгі қүжат-шаруа қожалығының үлгі жарғысы болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығының үлгі-жарғысы оның айналысатын негізгі қызметтер мен құрылымдық ұйымдастырушы қызметтерін белгілейді. Ол үлгі жарғыда шаруа (фермер) қожалығының атауы, мүлкі, мүшелері туралы мәліметтер, олардың құқықтарымен міндеттері туралы жалпы-мәліметтер көрсетілуге тиісті. Шаруа (фермер) қожалығының үлгі жарғысын тіркеу біріншіден, жерді пайдалану құқығын беретін мемлекеттік актіні алумен немесе жерге меншіқ құқын тіркеу, сондай-ақ, жерді жалдау шартын жасаған сәттен басталуы тиіс.
Профессор Ю.Г. Басиннің пікірінше Шаруа қожалық мүшелері арасындағы отбасылық байланыстың болуы бірлесіп шаруашылық мүддесі үшін, сндай-ақ бір-біріне шаруашылық жүргізуде сенімділік артуы және шаруашылық жүргізу барысында жеткен жетістіктер отбасын көтеруге бағытталуы, олардың шаруа қожалығын жүргізу үшін арнайы күрделі ішкі тәртіпті реттеуге, ерекше ұйымдастырушылық құрылым жасауды қажт етпейді"- дейді. Сондықган, шаруа (фермер} қожалығының үлгі жарғысы көбінше, бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт нысанында құрылған фермөр қожалықтары мен жалдамалы еңбек үшін пайдаланушы шаруа (фермер) қожалықтарында жасалады. Ал, жалпы барлық шаруа (фермер) қожалықтары үшін міндетті түрде болуы шарт.
Шаруа (фермер) қожалығының қызметіне жалпы басшылықты оның мүшелері арасынан сайланған шаруа (фермер) қожалығының басшысы жүзегө асырады.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы болып, 18 жасқа толған, іс-әрекетке қабілетті кез-келген Қазақстан Республикасының азаматы бола алады. Сонымен қатар, шаруа (фермер) кожалығының басшысы болған азамат ұйымдармен азаматтармен және мемлекеттік органдармен қарым - қатынаста қожалық мүддесін білдіреді және заңмен тыйым салынбаған азаматтық құқықтық мәмілелерді жүзеге асырады. Ал, басқа мүшелері үшін заңда мүшелікке жас мөлшері көрсетілмеген. Жалпы шаруа (фермер) қожалығына мүшелікке - кіру күрделі құқықтық қатынас болып табылады.
Себебі, ол өз кезегінде әр-түрлі еңбек, басқару, мүліктік қатынастардың туындауына әкеледі. Алдыменен, шаруа (фермер) қожалығы жер қатынастарының субъектісі болу үшін, оның міндетті түрде құық қабілеттігі мен әрекет қабілеттігі болуы тиіс.
Ал, шаруа (фермер) қожалығы заңды тұлға болып табылмағандықтан, оның әрекет қабілеттігі мен құқық қабілеттігі жеке тұлғалардың әрекет қабілеттiгі мен құқық қабілеттігіне байланысты анықталады. Ендеше, оның мүшелері әрекет және құқық қабілкттіктерінің болуымен қатар, өзінің міндетті мүліктік немесе шаруашылық жүргізуге жүргізугө жеке еңбегімен қатысуы тиіс [5].
Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңның 13-бабына сәйкес, шаруа (фермер) қожалығындағы жұмыстарды орындауға жалдау (еңбек келісімі нөмесе шарты) бойынша жұмыс істейтін азаматтар тартылуы мүмкін. Сондықтан, шаруа (фөрмер) қожалығындағы еңбек мәселесінің ерекшелігі сол, бұнда қожалық мүшелерімен қатар, жалдамалы жұмыс күші еңбеккерлері еңбек етеді. Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығының қызметінен туындайтын жауапкершілік және міндет бір адамға отбасына немесе туыстық қатынас байланысы жоқ адамдар тобына жүктеледі. Шаруа (фермер) қожалығындағы еңбек ауылшаруашылығына арналған жерлерді ауылшаруашылық өнімін өндіру үшін пайдаланумен, сондай-ақ, сол өнімді ұқсату және өткізумен тығыз байланысты болады. Дегенмен, шаруа (фермер) қожалығы заңда тыйым салынбаған барлық қызмет түрімен айналысуға құқылы. Бірақ, бұл кезде бір мәселені есте ұстау керек. Ол мысалы: кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында өнім өндіру, ұқсату жәнө өткізу міндетті түрде ауылшаруашылық өнімін өндіру, ұқсату өткізумен тығыз байланысты болуы керек.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы қожалық еңбеккерлерінің мүддесін қорғау мақсатында тиісті зейнетақы мен мемлекетпк әлеуметтік қорларға қаржы аударып отыруы тиіс.
Жоғарыда айтылып кеткендей, шаруа (фермер) қожалығына мүшелік жасы белгіленбегендіктен, отбасы еңбек бірлестігі негізінде құрылған шаруа қожалығына отбасы мүшелерінің барлығы мүше болып саналады.
Мысалы: зейнеткерлер мен мектеп оқушылары, ал, оқуға кеткен оқу орындарында оқитын мүшелерінің де сол оқу мерзімі уақыты аралығында шаруа (фермер) қожалығындағы мүшесі сақталынады. Шаруа (фермер) қожалығында туындаған еңбек даулары сот тәртібімен қаралады.
1.3. Қазақстан Республикасындағы шаруа
қожалығының қызметін тоқтату
Кәсіпкерлік қызметті заңды тұлға құрмай-ақ жүзеге асыратын шаруа (фермер) қожалығының қызметін тоқтату Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңның 20 - бабында көрсетілген. Осыған сәйкес, оның өз қызметін тоқтатудың бірнеше негіздері көрсетілген. 1) Шаруа (фермер) қожа-лықтары қызметін жалғастырғысы келетін бірде-бір қожалық мүшөсі мұрагер немесе басқа адам қалмаса, 2) банкрот болған және 3) жер пайдалану құқы тоқтатылған жағдайда шаруа (фермер) қожалығы өз қызметін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплом жұмысы Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығығының қызметін реттеу тақырыбына арналған.
Диплом жұмысы кіріспеден, 3 тараудан, қортындыдан тұрады.
Бірінші тарау ҚР шаруа (фермер) қожалығының жалпы сипаттамасы мен құқықтық тәртібі. Ол үш бөлімнен тұрады.
Екінші тарау ҚР шаруа қожалығындағы құқықтық мәселелерді реттеу үш бөлімнен тұрады.
Үшінші тарау ҚР шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеудің негізгі мәселелері төрт бөлімнен тұрады.
Көлемі 75 бет.
Пайдаланған әдебиеттер саны 25
Орындаған студент- Турсынбаев Мухаммадали
Жетекшісі - Есімқұлов С.Т.
Жылы: 2015
Нормативтік сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі сілтемлер қолданылған:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1995 ж.
2. Азаматтық кодекс. Жалпы бөлімі 1994 ж.
3. Азаматтық іс жүргізу кодексі. 1997 ж.
4. Шаруа қожалығы туралы Қаз ССР Заңы. 29.07.1990 ж.
5. Шаруа (фермер) қожалығы туралың ҚР Заңы. 31.03.1998 ж.
6. Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы Заң. 04.08.1992 ж.
7. ҚР Неке және отбасы кодексі .
8. ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы заңы. 19.07.1997 ж.
9. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заң. 06.08.1997 ж.
10. Жөр туралы ҚР Президөнтінің жарлығы. 25.12.1995 ж.
11. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Президентінің жарлығы.
17.04.1995 ж.
12. Өндірістік кооперативтер туралы ҚР Президентінің жарлығы.
05.10.1995 ж.
13. Шаруашылық бірлестіктер туралы ҚР Президентінің жарлығы.
02.05.1995 ж.
14. Шаруа қожалықтарын дамыту және қолдау туралы Министрлер
Кабинетінің Қаулысы. 09.09.1993 ж.
15. Мемлекеттік ауылшаруашылық өндірісін азаматтардың жеке меншігіне
сату туралы Министірлер Кабинетінің Қаулысы.24.02.1994 ж.
16. ҚР Мемлекеттік салық комитетінің Нұсқаулығы 15.12.1996 ж.
17. Жер нөгізгі өндіріс құралы болып табылатын шаруа (фермер) қожалықтарына жеңілдетілген салық салу жүйесі және ҚР салық комитеті органдарының патенттер беру тәртібі туралы.
Анықтамалар
Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылған:
Заңды тұлға - меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Қоршаған ортаны қорғау - табиғат пен адамның өзара үйелесімді іс-қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен молықтыруға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі;
Қоршаған ортаны қорғау объектілері - қоршаған ортаның заңдармен қорғалатын құрамдас бөліктері;
Табиғи ресурстар - қоғамдық материалдық, мәдени және басқа қажеттерін қанағаттандыру үшін қоршаған ортаның шаруашылық, т.б. қызмет процесінде пайдаланылатын құрамдас бөліктері;
Табиғат пайдалану - адамның шаруашылық және өзге де қызметінде табиғи ресурстарды пайдалану;
Қоршаған ортаның сапасы - қоршаған ортаның құрамы мен қасиеттерінің сипаттамасы;
Қоршаған ортаның мониторингі - адамды қоршаған ортаның жай-күйін бақылау және адамдардың денсаулығы мен өзге де тірі организмдерге зиянды немесе қауіп туғызатын қатерлі ахуалдар туралы ескерту;
Қоршаған ортаның сапасын нормалау - адамның өмір сүруі үшін қоршаған ортаның жарамдылығын айқындайтын және биологиялық алуан түрліліктің сақталуы мен экологиялық жүйелердің тұрақты пайдаланылуын қамтамасыз ететін қоршаған орта сапасының қөрсеткіштері;
Қоршаған ортаны ластау - қоршаған ортаға ықтимал қауіпті химиялық және биологиялық заттардың, радиактивті материалдардың, өндіріс пен тұтыну қалдықтарының түсуі, сондай-ақ қоршаған шудың, тербелістің, магнитті өрістердің және де зиянды физикалық ықпалдардың әсері;
Экологиялық талаптар - Қазақстан Республикасының заңдық, өзге де заңға қосымша нормативтік құқықтық және нормативтік - техникалық актілерінде қамтылған қоршаған ортаға теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметте орындауға міндетті шектеулер мен ондай қызметке тыйм салу;
Экологиялық қауіпсіздік - жеке адамның, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері мен құқықтарын қоршаған ортаға антрпогендік және табиғи ықпал ету нәтижесінде туындайтын қатерден қорғалуының жай-күйі;
Белгілер мен қысқартулар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚРК - Қазақстан Республикасының Конституциясы
ҚР АК-Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
ҚР ЭК- Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі
ҚР ОК- Қазақстан Республикасының орман кодексі
ҚР ЖК- Қазақстан Республикасының жер кодексі
ҚР ӘК- Қазақстан Республикасының әкімшілік кодексі
ҚР ҚК - Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі
ҚОҚЗ-Қоршаған ортаны қорғау туралы заңы
ҚСРО - Қазақ Советтік Республика Одағы
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.Қоршаған табиғи ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану қоғамның экономикалық даму барысын жетілдірудің міндетті шарты. Біздің елімізде табиғатты қорғау және оның байлықтарын тиімді пайдалану қоғамның дамуының конституциялық қағидаларына енгізілген. Ол әрбір адамның парызы ретінде жалпы мемлекеттік, жалпыхалықтық міндет болып табылады. Экологиялық құқық бұл осы кезеңмен болашақтың адамдарының мүдделері үшін қоғам мен табиғат аясындағы қарым-қатынасқа байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін жаңа құқық салаларының бірі болып табылады.
Табиғатты қорғау - қазіргі кезең және болашақ ұрпақтар үшін қошаған табиғи ортаның сапасымен байланысты қоғамның экологиялық даму мүддесі болып табылады. Құқықтық экология бұл қоғам мен табиғаттың өзара байланысынан туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Құқықтық экологияның анықталуының бірі болып - экология құқығы болып табылады. Экология құқығы бұл қазіргі және болашақ ұрпақ үшін қоршаған табиғи ортаны тиімді пайдаланумен қорғауға байланысты қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасын анықтайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Экология құқығы құқық саласы ретінде адамдардың мүдделері үшін қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланыстарға жету мақсатында экологиялық қоғамдық қатынастарды жүзеге асыратын арнайы тәсілдерді реттейтін құқықтық номалардың жүйесін құрайды.
Экология құқықтың әдістері қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланысқа жетуге бағытталған, олар табиғатқа да, қоғамға да қатысты заңдылықтардың құқықтық реттелуінің сақталуына негізделеді.
Ғылыми жаңалығы және ғылыми жаңалықтар. Экология құқықтарының ресурстық қайнар көздеріне нормативтік актілер, егер құқықтық реттеудің объектісіне жеке табиғи ресурстар жататын болса, мұнда Жер кодексі, Су кодексі, Орман кодексі және т.б. жатады.
Экология құқықтарының әлеуметтік - экологиялық қайнар көздеріне адамдардың өмір сүруіне қолайлы ортаны қамтамасыз етуге бағытталған факторлар жатады. Оған Қазақстан Республикасында халық денсаулығын сақтау туралы, Семей облысындағы ядролық полигон туралы заңдарды жатқызуға болады.
1)Экология құқықтарының ең негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы жатады. 2) Экология құқықтарының қайнар көзіне Айналадағы табиғи ортаны қорғау туралы Қазақстан Республикасының заңы жатады. Бұл заң қазіргі және болашақ ұрпақтың мүдделерін көздеп, айналадағы табиғи ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін белгілеуге және адам қызметінің осы табиғи ортаға зиянды ықпал жасауына жол бермеу шараларына бағытталған. 3) Экология құқықтарының қайнар көздеріне министрліктер мен ведомстволардың нормативтік - құқықтық актілері жатады. Министрліктер мен ведомстволардың актілері салалық басқаруды жүзеге асырады.
Зерттеудің тәжірибелік қажеттілігі. Зерттеудің нәтижесінде жасалған қорытынды тұжырымдар өзекті экологиялық мәселелерді, кешенді зерттеуге тырысумен сипатталады және Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамаларды жетілдіру мәселелеріне байланысты қолданылуы мүмкін. Дипломдық жұмыста қаралған қорытындылар мен ұсыныстарда заң талаптарына сәйкес келмейтін экологиялық қатынастарды реттеуде, олардың тиімділігін арттыруға бағытталады.
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен міндеті: зерттеудің негізіне қоршаған ортаны қорғау туралы, экологиялық кодексті, заңдарды бұзғаны үшін азаматтық құқықтық жауапкершілікке байланысты халықаралық келісімдер мен конвенциялар, Қазақстан Республикасының заңдары мен заң асты актілері, мемлекеттік бағдарламалар, салыстырмалы түрде кейбір шет мемлекеттердің нормативтік актілері кірді.
Жасалған талдау жұмысының негізінде мынандай нәтижелер алынды:
Қазақстан аумағы жағынан да, тұрғындардың жан басына шаққанда да әлемдегі экологиялық қалдықтармен ең көп ластанған аумақ болып табылады. Дәл бүгіннің өзінде анықталған деректердің өзі адамзаттың өмір сүруін тоқтауға таяған ахуалды көрсетеді. Қазақстан аумағының экологиялық ахуалы әлі толық анықталған жоқ. Қалыптасқан жағдайдың өзін алдын-алу, сауықтыру шаралары жүргізілуде.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Жұмысты жүргiзуде салыстырмалы құқықтық диалектикалық - материалистiк заңдарды, таным, нақты - әлеуметтiк, логикалық әдiстердi қолданылып, кейбiр жағдайда барлық салалардың бастауы философия ғылымына сүйендiк. Экологиялық қатынастардың құқықтық мәселесінде міндетті түрде қоршаған ортаны өз қалпында сақтау кезек күттірмес мәселе.Сонымен қоса,су,атмосфералық ауа, жер,жер қойнауы және жануарлар мен өсімдіктер дүниесі зерттеудің негізгі объектiсi ретiнде көрiнiс тапты.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес экологиялық қатынастар табиғатына қатысты мәселелердің барлығы экологиялық құқық саласын негізгі теориялық мәселелерінң бірі ретінде қарауға болады. Сондай-ақ экологиялық қатынастардың мазмұнын, және оның пайда болу негіздерін, институтын жетілдіру және қолдану аясын мемлекеттік және халықаралық тұрғыда дамыту мақсаттары қаралған.Сонымен қатар Қазақстан Республикасында экологиялық заңнамаларды құқықтық реттелуін жетілдіру және дамыту жолдарының негізгі аспектілері, теориялық мәселелері қарастырылған.
Зерттеудің нормативтік базасы Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі,Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексі,Қазақстан Республикасы Жер кодексі, Қазақстан Республикасы Орман кодексі, қабылданған заңдар, азаматтық заң актілері, Президент Жарлықтары, Қазақстан Үкіметінің қаулылары, сонымен қатар Кеңестер Одағы мен Тәуелсіз мемлекеттер достастығы мемлекеттерінің нормативтік - құқықтық актілері және бірқатар шетелдік заң актілері құрайды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: жұмыс Экологиялық құқығы саласында отандық ғалымдар және шетелдік мамандармен қоса,өте көп зерттеулер негізінде, өз еңбектерін жариялаған. Бұл зерттеулер қазіргі таңдағы құқықтық қатынастардың өзгеруіне негіз болатын нормаларды қолдану ерекшеліктерімен сипатталады. Зерттеу жүргізуде қазақстандық құқықтанушы ғалымдармен қатар ресей ғалымдарының ғылыми еңбектерін қолдандым. Оларға: Еренов А.Е., Сулейменов М.К., Байсалов С.Б.,Стамқұлов Ә.С.,Мұхитдинов Н.Б.,Бектұрғанов Ә.Е.,Әбдрайымов Б., Қосанов Ж.Х. және т.б. авторлардың еңбектері пайдаланылады. Сонымен қатар, осы саладағы Қазақстан Республикасының заңдарына талдау берілген.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
1. ҚР шаруа (фермер) қожалығын құқықтық реттеу
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының ұғымы мен түрлері ... ... ... ... ... ... бет
1.2.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығын құру қызметін ұйымдастыру мен мүшелікке кіру тәртібі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... бет
1.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының қызметін тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . бет
2. ҚР шаруа қожалығындағы құқықтық мәселелерді реттеу
2.1. ҚР шарауа қожалығын құқықтық реттеудің негіздері ... ... ... ... ... бет
2.2. Қазақстан Республикасы заңдарымен шаруа қожалығына заңдарда қарастырылған жеңілдіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
2.3.Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының құқықтық жағдайының азаматтық құқықтық мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
3. ҚР шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеудің негізгі мәселелері
3.1. Шаруа қожалығының кәсіпкерлік қызметін құқықтық реттеу ... ... . бет
3.2. Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығының жер пайдалану құқығын азаматтық құқықпен реттеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. бет
3.3. Шаруа (фермер) қожалығының бірлескен меншігі ... ... ... ... ... ... бет
3.4. Ортақ бірлескен меншік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .. бет
Кіріспе
Еліміздің экономикалық жүйесінде мемлекеттік тәуелсіздігімізді алған сәттен басталған түбегейлі өзгерістер әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономиканы құрудың қажеттігін туғызып, мүлдем жаңа қоғамдық қатынастарды қалыптастыруды талап етті. Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуі - экономикалық тұрғыда дамудағы уақыт талабы еді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан-2030 деп аталатын Қазақстанның келешекте гүлденіп дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын анықтаған халыққа арнаған жолдауында біздің еліміздің алдына қоятын басты мақсаты: ұлттық бірлік, әлеуметтік әділдік, барша қазақстандықтардың экономикалық жоғары деңгейдегі ахуалы тән тәуелсіз, гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды құру болып табылатындығын атап өтеді. Қоғамның бірлігі мен ішкі тұрақтылығының маңызды құрамдас бөлігі ретінде болу қажеттігін де баса көрсетеді.
Кәсіпкерлік, тұтас алғанда, ауылдық жерлерде де жақын арадағы онжылдықта нарықтық құрылымдарға қосымша күш беретін және инфраструктуралар сұрақтары мен әлеуметтік мәселелер айрықша мәнге не салаға айналуда.
Қазіргі таңдағы қоғамымызда жұмыссыздық, кедейлік, зейнетақы мен төлемақылардың төмен мөлшері, тағы басқа толып жатқан әлеуметтік мәселелердің өз шешімін тиісінше таппай жүргені жасырын емес. Осындай мәселелерді шешудегі мемлекеттің мақсаты болып азаматтарға, шаруалар мен ауылдық жердің түрғындарына кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына қажетті құралдармен қамтамасыз етудің де мәселелері басты назарында.
Жаңа экономикалық қатынастырды қалыптастыру барысында біздің дербес мемлекетіміздің қоғамдық өміріндегі пайда болып жатқан құрылымдарды қаржылық және құқытық қамтамасыз етудің мәселелері өте өткір туындап отырғаны белгілі. Бүгінгі күні, меншік қатынастарына қатысты реформалар, шаруашылық субъектілерінің ұйымдастыру-құқықтық нысандарының көп түрлілігі, кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу әдістерінің елеулі тәжірибеде де, теориялық тұрғыда да құқықтық реттеуде шынайы демократиялық қағидалар басшылыққа алынады, атап айтқанда, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру саласында Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының тең мүмкіндіктері қағидасы және кәсіпкерлік еркіндік қағидасы жүзеге асырылу үшін мақсаттар қойып келеміз.
Нарықтық экономиканы кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қағидасынсыз елестету мүмкін емес. Аталған қағида Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабында баян етілген: Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандайда да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Меншікке, оның ішінде мұрагерлік құқығына заң мен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруга болмайды. Заңмен көзделген ерекше жагдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның құнына тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін. Әркімнің кәсіпкерлік кызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік кызмет үшін еркін пайдалануга құқығы бар. Сонымен, еліміздің негізгі Заңының азаматқа мұндай құқық берілетінін жариялауы үлкен мәнге ие, ал бұл құқықтардың жүзеге асырылуы мемлекеттің әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз етудің құралы болатыны сөзсіз.
Қазақстан Республикасыдағы жеке кәсіпкерлік өз дамуын 80-жылдардың соңынан алады. Осы кезең ішінде экономика саласында оның қызметін реттейтін көптеген нормативтік құқықтық актілер қабылданды. Солай бола тұрса да, осы саладағы нормативтік базаны жетілдіруге байланысты көптеген мәселелер әлі күнге дейін өз шешімін таппай келеді.
Аталған саладағы қоғамдық қатынастардың жеткілікті түрде, ауқымды құқықтық реттелгеніне қарамастан, шешімдер талап ететін сұрақтар әлі де жетерлік. Мысалы, Қазақстан Республикасының 1998-жылғы 31-наурыздағы Шаруа (фермерлік) қожалығы туралы Заңының 1-бабының 3-тармағы заңды тұлға құрмастан шаруа қожалығы нысанының болуын ғана белгілейді. Ал тәжірибеде шаруа қожалықтары заңды тұлға ретінде құрылып әрекет етеді, көп жағдайда Қазақстан Республикасы 1994-жылғы 27-желтоқсанда қабылданған Азаматтық кодексіне қайшы келмейтін жауапкершілігі шектеулі серіктестік нысанында құрылады. Бұдан жоғарыда аталған Заң нормасында жоюды талап ететін қайшылықтар туындайды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекс жеке кәсіпкерлердің құқық қабілеттігін жеке тұлғанікімен бірдей көлемде белгілейді, бірақ жеке кәсіпкерлік құқықтық қабілеттілік пен әрекет қабілеттілікке мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап ие болады және құқықтарды жүзеге асыру саласында мүмкіндіктері де аса зор емес. Яғни, жеке кәсіпкердің құқық қабілеттілігі тек уақыт бойынша ғана емес, жеке тұлғалармен салыстырғанда өкілеттіктерінің көлемімен де шектеулі. Сонымен, қолданыстағы азаматтық заңнамаларда көрініс таппаған ережелер орнын толтыруды қажет ететін құқықтағы ақтаңдақтық екені даусыз. Мысалы, жеке кәсіпкер мен оның отбасы мүшелері оның мүлкіне мүліктік шара ретінде өндіріп алу іс-жүргізуі қозғалатын болса, олар қорғаусыз қалады, мұның өзі экономиканың басты саласы ретінде мемлекетпен таңдалған және кәсіпкер қызметін жан-жақты қолдау қағидасына қайшы келеді.
Шаруа (фермер) қожалығы туралы алғашқы ұғымдар 90-жылдары қабылданған бұрынғы КСРО-ның Жер туралы заңдарында айтылып кеткен өді. Кейін КСРО тарқаған соң өз мемлекетіміз тәуелсіздік алған соң құықтық қалыптасу барысында пайда бола бастаған алғашқы заңдарда Шаруа (фермер) қожалығының мәртебесіне, нақты бір құқықтық тұрғыдан анықтама беруге мүмкіндік туды. Бұл 1990 жылы Шаруа қожалығы туралы заңы. Осы заңда, алғаш рет шаруа қожалығының құрылуының заңи негізі, қызметін ұйымдастыру мен қызметін тоқтату барысы, анықталып кеткен еді.
Ал, бұл заң қазіргі таңда күн талабына сай қайта толықтырылып, өзгертіліп, қабылданды. 1998 жылы 31-наурызда қабылданған Шаруа (фермер) қожалығы туралы бұл заңда, Қазақстан Республикасында шаруа (фермер) қожалықтарын құрудың және оның жұмыс істеуінің құқықтық, ұйымдық және экономикалық негіздерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Дегенмен де, шаруа (фермер) қожалығының қызметін қандай болмасын, құқық тұрғысынан алып қарасақ, негізгі қызметі ауылшаруашылық өндірісімен тығыз байланысты екені белгілі. Ал, ауыл шаруашылығы өнімдер өндірісі мен өңдеу саласының бүгінгі таңда, құлдырап кеткені рас. Оның бір себептері, мүлікті және жер үлестерін жекешелендіру идеясының қисынды түрлері ақырына дейін жетпеуімен қатар, жаңа меншік иелерінің агротехнологиялық және техникалық қызметтер көрсөту жөніндегі нарықтық құрылымдардың әлі күнге дейін дұрыс қалыптастырылмауы.
Алайда осы ауылшаруашылығының өркендеуіне егер шаруа (фермер) қожалығының кәсіпкерлік қызметінің дамып, қанат жаюы дұрыс жолға қойылатын болса, зор үлес қосары сөзсіз. Қазіргі жағдайда, мемлекетіміздің заңдарына және басқа да нормативтік құықтық актілерде, жеке кәсіпкерлердің субъектісі ретінде, шаруа (фермер) қожалығының құықтық жағдайын айқындауға жете көңіл бөлініп отыр. Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығының, тұрақты жер пайдалану құқығын жүзеге асыру барысында туындайтын, көптеген қайшылықтарды шешуге мүмкіндік тудыратын азаматтық құқықтық нормалардың маңызы зор.
Шаруа (фермер) қожалығын құру және дамыту мемлекетіміздегі агроөндірістік кешенді жаңаша реформалап, дұрыс қалыптастыруға жағдай жасайды. Ал, осы аталмыш бітіру жұмысында да қаралатын негізгі мәселелердің бірі шаруа (фермер) қожалығының құқықтық жағдайын, азаматтық құқық тұрғысынан айқындап қана қоймай, оның ішінде еңбек-ұйымдастыру қызметін реттеу мен қатар, бүгінгі таңда еліміздің заңдармен белгіленген шаруа (фермер) қожалығын қорғау мен қолдау шараларын айқындап көрсетеді
Жоғарыда баяндалғандардың негізінде бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігімен толығымен келісуге болады. Бүгін де жеке кәсіпкердің құқықтық жағдайын анағұрлым терең зерттеудің қажеттілігі анық туындап отыр. Жеке кәсіпкердің құықтық жағдайы мәселелері отандық әдебиеттерде де жеткіліксіз зерттелген, бұл кәсіпкерлік құқықтық қарым қатынастырды зерттеу саласындағы жаңа ғылыми еңбектердің жоқтығымен түсіндіріледі.
Ғылыми зерттеудің жалпы әдістемелік және теориялық негізін диалектикалық әдіс, таным теориясы құрайды, жұмыс барысында тарихи, салыстырмалы-құқықтық және өзге де дәстүрлі жалпы ғылыми әдістер қолданылды.
Осы зерттеудің ғылыми-теориялық негізі Ю.Г. Басин, М. Балкен, С. Григоренко, С.У. Жандосов, С.Ә. Жилинский, В. Ермаков, С.И. Климкин, Л. А. Кусаинова, В.В. Лаптев, М.К. Сулейменов, В.Е. Хруцкий, өзге де Қазақстан Республикасындағы тұлғаның құқықтық мәртебесіне қатысты конституциялық құқық, азаматтық құқық, азаматтық іс жүргізу құқығы, аграрлық, кәсіпкерлік құқық саласындағы танымал заңгер-ғалымдар мен зерттеуші-құқықтанушылардың, сонымен қатар ТМД елдері ғалымдарының да ғылыми еңбектері танылады. Кәсіпкерлік қызметтің өзекті мәселелеріне байланысты жаңа әдебиеттердегі ғылыми зерттеулердің болуына қарамастан, жеке кәсіпкерлік туралы ғылыми көзқарастар мен пікірлер жеткіліксіз деуіміз: ғылыми жұмыстардың кәсіпкерліктің барлық нысандарын тұтастай зерттеумен шектелуіне байланысты екендігін ескерген жөн. Дипломдық жұмысты жазуда Қазақстан Республикасы құқық жүйесінде жеке кәсіпкердің кұқықтық жағдайы мәселелерін кешенді түрде зерттеуге тырыстық.
Бұл ғылыми жұмыста әсіресе, жеке кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандарының теориялық жағдайларында, олардың кәсіпкерлік қатынастардың өзге субъектілерінен ерекшелендіретін айрықша белгілеріне, және кәсіпкер қызметін құру мен тоқтатуына тоқталуды жөн көрдік. Сондай-ақ, жеке кәсіпкердің құқықтық жағдайымен байланысты теориялық және тәжірибелік өзекті мәселелер бойынша ТМД елдері заңнамасына салыстырмалы құқықтық талдау жүргізілді: жеке кәсіпкерліктің бір ретінде бірлескен кәсіпкерлік мүшелерінің тең құқығы туралы; банкроттық институты; жеке кәсіпкердің құқыққабілеттігі; сонымен қатар заңды түлға болып табылатын шаруа қожалығына қарағанда, заңды тұлға құрмастан жүзеге асырылатын жеке кәсіпкер мәртебесінің оң жақтары бар екендігін салыстыру әдісін қолданып көрсету.
Дипломдық жұмысты орындауға жеке кәсіпкердің құқықтық жағдайының ерекшеліктері мен оның қызметін реттеудегі кездесетін мәселелерді анықтауға, жеке кәсіпкерлікпен байланысты заңнамаларды жетілдіру мақсатында кешенді зерттеуге басты көңіл бөлінді
Бұл жұмыстың нормативтік негізі ретінде Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің, Қазақстан Республикасы Салық кодексінің, Қазақстан Республикасы Лицензиялау туралы, Қазақстан Республикасы Банкроттық туралы, Қазақстан Республикасы Жеке кәсіпкерлік туралы, Қазақстан Республикасы Шаруа (фермерлік) қожалығы туралы, Қазақстан Республикасы Жеке кәсіпкерлікті қолдау мен қорғау туралы заңдарының нормалары қолданылды. Жалпы шару қожалығының қызметі мемлекетіміз үшін жаңадан пайда болып жатқан мемлекеттік құқықтық, әлеуметтік-экономикалық құбылыстарды дамыту үшін қажет деп білеміз.
Ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өңдеу және сақтаудың қазіргі жай-күйі бұрынғыға қарағанда көп өзгеріске ұшыраған. Жер және мүлік қатынастары қайта құрылды, кәсіпорындар құрылымдық жағынан өзгерді, олардың ұйымдық-құқықтық түрпаты жаңаша сипатқа ие болды. Нарықтық үлгідегі шаруа қожалықтары сияқты шаруашылық субъектілері құрылды. Міне, бүгінгі осы субъектілердің құқтық жағдайының азаматтық құқықтық ерекшеліктерін анықтап, жер пайдалану құқығы мен кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығын құқықтық тұрғыдан айқындауға мүмкіндік туған сияқты.
1. ҚР шаруа (фермер) қожалығын құқықтық реттеу
1.1. Шаруа (фермер) қожалығының ұғымы мен түрлері
Қазақстан Республикасының шаруа қожалығының қызметін реттеу барысында негізгі басшылыққа алынатын Қазақстан Республикасы заңдары мен нормативтік актілерінде шаруа қожалығының ұғымын былай деп ашады. Біріншіден, Қазақстан Республикасының Жеке кәсіпкерлік туралы 19-маусым 1997 жылғы заңына сәйкес Шаруа қожалығы деп - ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және өндірумен айналысатын, жерді пайдалану құқымен байланысты жүзеге асыратын жеке кәсіпкерліктің бір түрін айтамыз дейді. Ал, Қазақстан Республикасы Шаруа (фермер) қожалығы туралы 1998 жылдың 31- наурызында шыққан заңына сәйкес, Адамдардың жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруы ауылшаруашылығына арналған жерлерді ауылшаруашылық өнімін өндірумен, сондай-ақ, осы өнімді ұқсатумен және өткізушімен тығыз байланысты отбасылық еңбек бірлестігі шаруа (фермер) қожалығы деп танылады деген. Көріп отырғаныңыздай, шаруа (фермер) қожалығы заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын отбасылық еңбек бірлестігі болып саналғандықтан, оның мүшелері болып: ортақ шаруашылықты бірлесіп жүргізетін жұбайлар, балалар асырап алынған балалар (қыздар), ата-аналар және басқа да жақын туыстары саналуға тиісті [1].
Жоғарыда аталған шаруа (фермер) қожалығының анықтамасына қарап, екі ұғымның, яғни, шаруа қожалығы мен фермер қожалығы ұғымының бір-бірінен айырмашылықтарын, өзара ажырататын белгілерін аңғару қиын. Дегенмен де бұл екі үғымның мазмүнын ажыратуға болады. Сонымен, екеуіне жеке-жеке анықтама беретін болсақ, біріншіден, шаруа қожалығы деп ортақ бірлескен меншік негізінде, кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін құрылған отбасылық еңбек бірлестігін айтамыз. Ал, фермер қожалығы бұл екі түрлі нысанда құрылатын, яғни, өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген, сондай-ақ, бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізінде, жалпы үлестік меншік негізінде, жай серіктестік нысанында, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін құрылған фермер қожалығы болып табылады. Сондықтан да бұл шаруа (фермер) қожалығының екі түрлі нысаны бар деп айтуға толық мүмкіндік бар. Ал, шаруа (фермер) қожалығының анықтамалық ұғымына қарап бөлетін болсақ, Үш түрлі құрылуы мүмкін деуге әбден болады. Бірінші түрі, отбасылық нысандағы құрылған шаруа қожалығы, екінші түрі, бір адамның немесе өзіндік кәсіпкерлік нысанында құрылған, сондай-ақ үшіншіден, жәй серіктестік нысанында құрылған шаруа (фермер) қожалықтары. Бірақ, бұл үш субъектінің барлығы, құықтық мәртебесі тең шаруашылық болып табылады. 1990-жылғы- 1 шілдеде қабылданған Шаруа қожалығы туралы заңында, Шаруа қожалығына мүшелікке отбасы мүшелерімен қатар, басқа адамдар да мүше бола алады-деп көрсеткен еді. Бұған өз кезегінде еліміздегі біршама ғалымдар өз қарсылықтарын білдірген еді. Себебі: Ю.Г. Басиннің айтуына қарағанда, Шаруа қожалығы мүшелігі - отбасы негізінде қүрылса, шаруашылықты бірлесіп жүргізуге деген және отбасы мүддесі үшін қызмет жасауға отбасы мүшелерінің ынтасы арта түседі, - дейді. Бұл пікірді Г.А.Волков та қолдайды.
Оның пікірінше, Ауыл шаруашылық кооперативтерінен т.б. кәсіпкерлік қызметпен айналысушы шаруашылық субъектілерінен шаруа (фермер) қожалығын ажырататын бірден-бір белгі оның отбасылық - еңбек бірлестігі ретінде қүрылуы дейді. Бұл пікірді қолдап, Л.А. Құсайынова былай деді: Шаруа қожалықтарына басқа тұлғалардың кіруі, оның тек жасанды түрде құрылуына әкеп соқтырады, себебі, олар әдейі шаруа қожалықтары үшін қүрастырылған жеңілдіктерге ие болу үшін құрылады- дейді. Әрине, бұл пікірлерді толықтай болмаса да, жартылай қолдауға болады. Әйтсе де, кейбір пікірлер мен келіспеуге тура келеді. Себебі: қазіргі қолданылып жүрген шаруа (фермер) қожалығы туралы заңға сәйкес, отбасылық кәсіпкерлік нысанында ғана емес, бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізінде, жай серіктестік нысанында үйымдастырылған фермер қожалығы ретінде де қүрылады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы азаматтық кодексінің 224- бабына сәйкес, Шаруа (фермер) қожалығының мүлкі ортақ үлестік меншік қүқына сәйкес, оның мүшелөріне тиесілі болады деп көрсетілген.
Бұдан әрине, шаруа қожалығына негізделген (отбасылық) сипаттағы құрылған отбасылық бірлестік ортақ бірлескен меншік негізінде қүрылса, ал бірлескен шаруашылық қызметі туралы шартқа негізделген фермерлер қожалығы ортақ үлестік меншік құқығы негізінде қүрылады. Сондықтан, шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншік нысанында құрылған мүліктері егер, ол бірлескен ортақ меншік нысанында қүрылса, мүшелері арасында үлестері тең бөлінсе, ортақ үлестік меншікке сәйкес үлестеріне қарай бөлінеді.
Ал, шаруа (фермер) қожалығын, ауылшаруашылық, кооператив т.б. кәсіпкерлік қызметпен айналысушы шаруашылық субъектілерінен ажырататын бірден-бір белгі ретінде оның отбасылық еңбек бірлестігі ретінде қүрылуымен қатар, азаматтардың заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен айналысуға мүмкіндік алуын айтуға болады [2].
Шаруа (фермер) қожалығының құықтық мәртебесіне келетін болсақ, ол заңды тұлға болып табылмайды. Көптеген Ресей ғалымдарының айтуына қарағанда, шаруа (фермер) қожалығының заңды тұлға болмауы, (әрине, оған кәсіпкерлік қызметпен айналысу барысында көптеген жеңілдіктер әкелгенмен) оның көптеген қоғамдық қатынастарға түсу барысында біршама қиындықтарға әкеп соқтыратынын айтады. Себебі, шаруа (фермер) қожалыктарының әртүрлі шарттарға мәмілелерге түсу барысында туатын, толық мүліктік жауапкершілігі қалай анықталатыны заңдарда да басқа нормативтік құықтық актілерде де толық, анық көрсетілмеген. Өйткені біз үшін міндеттемелер бойынша туатын жауапкершілік шаруа (фермер) қожалығына емес, оның мүшелеріне түсері сөзсіз. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының заңды тұлға құықтық мәртебесінің болмауы, экономика саласындағы ғалымдардың айтуынша, оның өз өнімдерін сауда өндірісіне шығарып, жетістіктерге жетуіне кедергі келтіреді. Себебі: мемлекет шаруа(фермер) қожалықтарына салық саясаты барысында жеңілдіктер көрсеткенімен, олардың үлкен сауда товар өндірісінің рыноктарына шығуына кепілдік бере алмайды дейді.
Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығының заңды тұлға құықтық мәртебесінің болмауы, оның сотта талапкер мен жауапкер бола алмауы деп көрсетеді. Мысалы: шаруашылық даүларының тууына байланысты, төрелік соттарға жалдана алмауы. Бұнда шаруашылық дауларды қарайтын сот алқалары, тек заңды тұлғалардың арасында ғана туған дауларды қарауы. Әрине, бұл қисындықты жеңудің, меніңше, аса ауыртпалығы жоқ.
Себебі, егер, шаруа (фермер) қожалығы өз мүддесін сотта қорғауға аса қажеттілік туып жатса оның атынан шаруа (фермер) қожалығының басшысы өз атынан сотта талапкер мен жауапкер болуына мүмкіндігі бар. Ал, оның төрелік соттарға жолдана алмауына байланысты, туған шаруашылық дауды жалпы сот қарауына бере алатындығы және бар. Сондықтан да, шаруа (фермер) қожалықтарының заңды тұлға мәртебесі болмауы кейбір қиындықтарға әкеліп соқтырғанымен, азаматтардың заңды тұлға құрмай, кәсіпкерлік қызметпен айналысуына мемлекет тарапынан жеңілдіктер мен қолдау шараларына ие болуына мүмкіндік әперген сияқты. Сондықтан шаруа (фермер) қожалықтарына заңды тұлға құқық статусын әперу, ешбір қажеттіліктен туып отырған жоқ. Сонымен қатар, шаруа (фермер) қожалығының ұғымында айтылып кеткендей, оның негізгі қызметі ауылшаруашылығына арналған жерлерді, ауылшаруашылығы өнімін өндірумен тығыз байланыста болуы. Бұған қарап шаруа (фермер) қожалығының құқықтықжағдайын анықгау барысында, оның ауылшаруашылығымен тікелей жұптасуын байқауға болады. Мысалы: Армения Республикасының Шаруа және ұжымдықшаруа қожалығы туралы заңы, 2-бабында Шаруа қожалығы жерді пайдалануға байланысты мемлекеттік актісін алған сәттен бастап, заңда көрсетілген құқықтармен міндеттерге заңды тұлғалар сияқты ие болады деп атап көрсеткен. Бұдан шаруа (фермер) қожалығы өзінің өндірістік шаруашылық қызметі, құрылымы барысында, заңды тұлға болып табылмағанымен, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде заңды тұлғалармен қатар, барлық құқықтарын іске асыра алады. Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығын заңды тұлға ретінде қарастыратын Украина елінің және т.б. заңдарының тәжірибе жүзінде іске асуынан көрсек, ешбір шаруа (фермер) қожалығының қызметі өзін-өзі ақтамайтын көрсетеді.
Сонымен, шаруа (фермер) қожалығының құқықтық жағдайының ерекшелігі келесіде:
1) Шаруа (фермер) қожалығы заңды тұлға деген дәрежеге ие емес. Сондықтан, заңды тұлға дәрежесі жоқ, жеке кәсіпкер ретінде танимыз .
2) Шаруа (фермер) қожалығын тек жеке азаматтармен ғана құрылуы мүмкін [3].
1.2. Қазақстан Республикасындағы шаруа қожалығын құру қызметін ұйымдастыру мен мүшелікке кіру тәртібі
Елімізде жекешелендіру өріс алғалы, сондай-ақ нарықтық қатынастарға байланысты жаңадан заңдардың қабылдануына орай, ауылшаруашылығында ауылшаруашылық өндірісімен айналысушы субъектілер көптеп пайда бола бастады. Солардың бірі ауылшаруашылық өндірісінің басты субъектісі - шаруа (фермер) қожалығы. Әкономистердің статистикалық мәліметтеріне сүйенсек, 1998 - жылдың аяғына дейін елімізде 45 мыңнан астам ірілі-үсақты шаруа (фермер) қожалықтары құрылыпты. Бұл ауылшаруашылық өндірісі субъектілерінің 83 % құрайды екен. Оның 75% ұсақ шаруа (фермер) қожалықтары (саны 5 адамнан аспайтын). Бұл шаруа (фермер) қожалықтарының 47,6 % жерден өнім өндірумен айналысса, 16,6 % ауылшаруашылығымен, ал қалған 35,2% аралас шаруашылықпен айналысады. Қазақстан Республикасы Жеке кәсіпкерлік туралы заңының 8-бабына сәйкес, шаруа (фермер) шаруашылығы дегеніміз ауылшаруашылығына арналған жерлерді, ауылшаруашылық өнімін өндіру үшін пайдаланумен. Сондай-ақ, сол өнімді ұқсату және өткізумен тығыз байланысты жеке кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады.
Сондай-ақ, сол өнімді ұқсату және өткізумен тығыз байланысты жеке кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады.
Жоғарыда атап көрсеткендей, шаруа (фермер) қожалығы отбасылық-еңбек бірлестігі негізінде, сондай-ақ өзіндік кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген бір адамның фермер қожалығын құрумен және бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт негізінде жай серіктестік нысанындағы фермер қожалығы ретінде құралады. Отбасылық - енбек бірлестігі негізінде құрылған шаруа қожалығы - бұл кәсіпкерлік қызыметті жүзеге асыру үшін бірлескен ортақ меншік базасында негізделген, отбасы мүшелерінен құралатын, отбасылық кәсіпкерлікті нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығын айтамыз. Ал өзіндік кәсіпкерлік - бір азаматтың меншік құқығы бойынша, өзіне тиеселі мүлік негізінде, сондай-ақ, мүлікті пайдалануға және оған билік етуге жол беретін өзгеде құқықтық байланыстарды дербес жүзеге асыруы. Шаруа (фермер) қожалығының мүлкі ортақ бірлескен немесе ортақ үлестік меншік құқығы нысанында, яғни, мүшелерінің мүлкі негізінен құралады.
Сонымен, шаруа (фермер) қожалығының мүлкі мыналар болып саналады. 1) Жер учаскелеріндегі екпелер, 2)шаруашылыққа арналған және өзгөде қора-қопсылар, 3) меморациялық және басқа да құрылыстар, 4) өнім беретін және жұмысқа жегілетін мал, құс, ауылшаруашылығына арналған және өзге де техника мен жабдықтар, 5) көлік құралдары, 6)керек-жарақтар, 7)қожалық үшін оның мүшелерінің ортақ қаражаттарына сатып алынған басқада мүлік болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығын мемлекеттік тіркеу тәртібі азаматтардың тұрғылықты жері бойынша аумақтық салық органдарына өтеді. Шаруа (фермер) қожалығы мынандай жағдайларда міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс:
1) Егер, бұл қожалық жалданбалы жұмысшылар енбегін тұрақты түрде қолданса [4].
2) Кәсіпкерлік қызыметтен Қазақстан Республикасының заң актілерінде жеке тұлғалар үшін белгіленген салық салынбайтын жылдық жиынтық табысы бар болған реттерде.
Шаруа (фермер) қожалығы тіркеуші органдарға келесі құжаттарды тапсырады.
1) Фермер қожалығының мүшелерінің жекебасын куәләндыратын құжаттар белгіленген нысан бойынша беріледі.
2) Мемлекеттік тіркеу үшін төленген куәләндыратын қүжат. Бір ескертетін жайт, бұл тәртіпті қолдану кәсіпкерлердің жылдық орташа саны 50 адамнан асатын және орта есеппен алғанда жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны 60- мың мәрте есептік көрсеткіштен асатын шаруа (фермер) қожалықтарына қолданылады.
Мемлекеттік тіркеу қүжатар берілген күні жасалады. Бүрынғы 1990-жылғы ҚазССР-нің Шаруа қожалығытуралы заңы бойынша: Шаруа (фермер) қожалығы жерге мемлекеттік акті берілген күннен бастап құрылды деп есептелінсе, қазіргі қолданылып жүрген 1998-жылдың 31- наурызда қабылданған .
Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңға сәйкес шаруа (фермер) қожалығы өзіне тиесілі жер пайдалану құқығын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап құрылды деп есептелінеді.
Шаруа (фермер) қожалығы Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылығының тең құқықты өндірістік бірлестігі бола отырып, ол өз қызметінің бағыттарын, өндірісінің құрылымы мен көлемін дербес айқындауға мүмкіндік алады. Сондай-ақ, өнімді өсіру мен, ұсақтаумен байланысты өз қызмөтін ұйымдастырады.
Көріп отырғанымыздай, шаруа (фермер) қожалығын бір азамат өзіне тиесілі мүлік негізінде, сонымен бірге, отбасы мүшелері және бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт нысаны негізінен серіктестік ретінде біріккен азаматтар тобы құра алады. Олар теңдей негізде шаруа (фермер) қожалығының мүлкін иелене отырып, шаруашылық қызметінен түскен табысқа ие бола алады. Егер, қожалық өтініш білдіртсе, оның қожалық мүлкінен үлес алуға құқығы бар. Бірақ, бір ескертетін жайт, егер жер учаскесі ортак, бірлескен меншік нысанында құрылған болса, қожалықтан шығуға ниет білдіруші мүшеге жер учаскесінен бөліп беру қиындыққа соқтыратындықтан, оған улес табиғи түрінде емес сол жер учаскесіне деген үлесінің ақшалай құнына теңестіріліп бөлініп беріледі.
Сол сияқты шаруа қожалықтарын бөлумен, одан үлес беруді ажырата білу қажет. Қожалықты бөлу дегеніміз - шаруа қожалығының жалпы пайдаланудағы мүлікті бөлу нәтижесінде екі немесе бірнеше жаңа қожалықтардың құрылуы болса, ал, үлес беру дегеніміз - шаруа қожалығының бір немесе бірнеше мүшенің шығып кетуіне байланысты жалпы пайдаланудағы мүлікті шаруа қожалығының барлық мүшелері арасында бөліске салу. Демек, үлес бергенде бұрынғы қожалық жойылмайды.
Шаруа (фермер) қожалығының қызметін реттейтін негізгі қүжат-шаруа қожалығының үлгі жарғысы болып табылады. Шаруа (фермер) қожалығының үлгі-жарғысы оның айналысатын негізгі қызметтер мен құрылымдық ұйымдастырушы қызметтерін белгілейді. Ол үлгі жарғыда шаруа (фермер) қожалығының атауы, мүлкі, мүшелері туралы мәліметтер, олардың құқықтарымен міндеттері туралы жалпы-мәліметтер көрсетілуге тиісті. Шаруа (фермер) қожалығының үлгі жарғысын тіркеу біріншіден, жерді пайдалану құқығын беретін мемлекеттік актіні алумен немесе жерге меншіқ құқын тіркеу, сондай-ақ, жерді жалдау шартын жасаған сәттен басталуы тиіс.
Профессор Ю.Г. Басиннің пікірінше Шаруа қожалық мүшелері арасындағы отбасылық байланыстың болуы бірлесіп шаруашылық мүддесі үшін, сндай-ақ бір-біріне шаруашылық жүргізуде сенімділік артуы және шаруашылық жүргізу барысында жеткен жетістіктер отбасын көтеруге бағытталуы, олардың шаруа қожалығын жүргізу үшін арнайы күрделі ішкі тәртіпті реттеуге, ерекше ұйымдастырушылық құрылым жасауды қажт етпейді"- дейді. Сондықган, шаруа (фермер} қожалығының үлгі жарғысы көбінше, бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт нысанында құрылған фермөр қожалықтары мен жалдамалы еңбек үшін пайдаланушы шаруа (фермер) қожалықтарында жасалады. Ал, жалпы барлық шаруа (фермер) қожалықтары үшін міндетті түрде болуы шарт.
Шаруа (фермер) қожалығының қызметіне жалпы басшылықты оның мүшелері арасынан сайланған шаруа (фермер) қожалығының басшысы жүзегө асырады.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы болып, 18 жасқа толған, іс-әрекетке қабілетті кез-келген Қазақстан Республикасының азаматы бола алады. Сонымен қатар, шаруа (фермер) кожалығының басшысы болған азамат ұйымдармен азаматтармен және мемлекеттік органдармен қарым - қатынаста қожалық мүддесін білдіреді және заңмен тыйым салынбаған азаматтық құқықтық мәмілелерді жүзеге асырады. Ал, басқа мүшелері үшін заңда мүшелікке жас мөлшері көрсетілмеген. Жалпы шаруа (фермер) қожалығына мүшелікке - кіру күрделі құқықтық қатынас болып табылады.
Себебі, ол өз кезегінде әр-түрлі еңбек, басқару, мүліктік қатынастардың туындауына әкеледі. Алдыменен, шаруа (фермер) қожалығы жер қатынастарының субъектісі болу үшін, оның міндетті түрде құық қабілеттігі мен әрекет қабілеттігі болуы тиіс.
Ал, шаруа (фермер) қожалығы заңды тұлға болып табылмағандықтан, оның әрекет қабілеттігі мен құқық қабілеттігі жеке тұлғалардың әрекет қабілеттiгі мен құқық қабілеттігіне байланысты анықталады. Ендеше, оның мүшелері әрекет және құқық қабілкттіктерінің болуымен қатар, өзінің міндетті мүліктік немесе шаруашылық жүргізуге жүргізугө жеке еңбегімен қатысуы тиіс [5].
Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңның 13-бабына сәйкес, шаруа (фермер) қожалығындағы жұмыстарды орындауға жалдау (еңбек келісімі нөмесе шарты) бойынша жұмыс істейтін азаматтар тартылуы мүмкін. Сондықтан, шаруа (фөрмер) қожалығындағы еңбек мәселесінің ерекшелігі сол, бұнда қожалық мүшелерімен қатар, жалдамалы жұмыс күші еңбеккерлері еңбек етеді. Сондай-ақ, шаруа (фермер) қожалығының қызметінен туындайтын жауапкершілік және міндет бір адамға отбасына немесе туыстық қатынас байланысы жоқ адамдар тобына жүктеледі. Шаруа (фермер) қожалығындағы еңбек ауылшаруашылығына арналған жерлерді ауылшаруашылық өнімін өндіру үшін пайдаланумен, сондай-ақ, сол өнімді ұқсату және өткізумен тығыз байланысты болады. Дегенмен, шаруа (фермер) қожалығы заңда тыйым салынбаған барлық қызмет түрімен айналысуға құқылы. Бірақ, бұл кезде бір мәселені есте ұстау керек. Ол мысалы: кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында өнім өндіру, ұқсату жәнө өткізу міндетті түрде ауылшаруашылық өнімін өндіру, ұқсату өткізумен тығыз байланысты болуы керек.
Шаруа (фермер) қожалығының басшысы қожалық еңбеккерлерінің мүддесін қорғау мақсатында тиісті зейнетақы мен мемлекетпк әлеуметтік қорларға қаржы аударып отыруы тиіс.
Жоғарыда айтылып кеткендей, шаруа (фермер) қожалығына мүшелік жасы белгіленбегендіктен, отбасы еңбек бірлестігі негізінде құрылған шаруа қожалығына отбасы мүшелерінің барлығы мүше болып саналады.
Мысалы: зейнеткерлер мен мектеп оқушылары, ал, оқуға кеткен оқу орындарында оқитын мүшелерінің де сол оқу мерзімі уақыты аралығында шаруа (фермер) қожалығындағы мүшесі сақталынады. Шаруа (фермер) қожалығында туындаған еңбек даулары сот тәртібімен қаралады.
1.3. Қазақстан Республикасындағы шаруа
қожалығының қызметін тоқтату
Кәсіпкерлік қызметті заңды тұлға құрмай-ақ жүзеге асыратын шаруа (фермер) қожалығының қызметін тоқтату Шаруа (фермер) қожалығы туралы заңның 20 - бабында көрсетілген. Осыған сәйкес, оның өз қызметін тоқтатудың бірнеше негіздері көрсетілген. 1) Шаруа (фермер) қожа-лықтары қызметін жалғастырғысы келетін бірде-бір қожалық мүшөсі мұрагер немесе басқа адам қалмаса, 2) банкрот болған және 3) жер пайдалану құқы тоқтатылған жағдайда шаруа (фермер) қожалығы өз қызметін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz