Құрылыс материалдардың өнім сапасын басқару
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРҒА ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУҒА
ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Өнім сапасын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Құрылыс материалдар туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Қазақстан Республикасындағы құрылыс материалдарының негізгі
жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.4 Құрылыс материалдардың сапасын басқару және сынау ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2 ЖШС «СТРОИТЕЛЬ» ӨНДІРІСІ ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ... ...32
2.1 Өнім сұрыпталымы және технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Керамзитті материалдар өндірісі және оларға қойылатын талаптар ... ... ... .33
2.3 Өнім сапасын анықтау және қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.4 Керамзитті кірпішті сынау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРҒА ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУҒА
ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Өнім сапасын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Құрылыс материалдар туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Қазақстан Республикасындағы құрылыс материалдарының негізгі
жағдайлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.4 Құрылыс материалдардың сапасын басқару және сынау ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2 ЖШС «СТРОИТЕЛЬ» ӨНДІРІСІ ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ... ...32
2.1 Өнім сұрыпталымы және технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 Керамзитті материалдар өндірісі және оларға қойылатын талаптар ... ... ... .33
2.3 Өнім сапасын анықтау және қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.4 Керамзитті кірпішті сынау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы құрылыс индустриясын зерттеу, сонымен қатар құрылыс индустриясының негізгі бағыттарын айқындап, даму мен жетілдіру жолдарын зерттеу. Дипломдық жұмыстың маңыздылығына, қазіргі таңда өндіруші өнеркәсіпте және қызметтер көрсету саласында бәсекеге қабілетті ірі экспортқа бағдарланған тауарларды, жұмыстар мен қызметтер көрсетуді өндіру, сондай – ақ өндірілетін өнімге халықаралық сапа стандарттарын енгізуі , және құрылыс саласын серпінді дамыту үшін жағдайлар жасау және халықтың қалың қауымы, соның ішінде - әлеуметтік қорғалатын жіктері үшін тұрғын үй құрылысы қарқынын арттыру болып табылады
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өндіріс саласын жаңа деңгейге шығару мақсатында арнайы стратегиялық бағытты таңдап отыр. Атап айтсақ отандық тұрмыстық тауар өндірушілерді жан – жақты қолдап, олардың нарыққа ұсынатын тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етіп алып отыр. Жаңа өндіріс қуаттарын іске қосу және еңбекшілердің тұрғын үйлер құрылыстарын одан әрі жақсарту басты міндеттердің бірі болып отырған жағдайда, құрылыс техникасымен, оның ішінде құрылыс материалдарын өндірумен және олардың соны жаңалықтармен танысып өткен жөн. Үйді қандай материалдардан салу жайы ерте замандарда – ақ адамдарды көп толғандырған. Дегннмен, бұл мәселе қай заманда болсын белгілі бір елдің экономикалық, әлеуметтік, тарихи – қоғамдық және географиялық жағдайларына тығыз байланысты дамып, өріс алып отырды. Адам баласы кірпіш, бетон және құрылыс гипсін жасауды біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын бастаған. Бұған қазіргі уақытқа дейін сақталған архитектуралық ескерткіштерді зерттеу нәтижелері дәлел бола алады. Біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын салынып, осы күнге дейін сақталған дүние жүзіндегі аса ірі архитектуралық ескерткіштер, қорғандар, храмдар, тағы сол сияқты күрделі және өте көрнекті құрылыстар қардай материалдардан және қалай жасалған, олардың қандай түрлері өндірілген. Өнеркәсіптік өндіріс даму тарихы қандай – бұл мәселелер туралы әркімдер – ақ бегілі бір мағлұмат алғысы келеді. Сонымен бірге қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өнеркәсіп жолымен өндірудің ғылыми – техникалық негіздері және бұл салалардағы ең соңғы жаңалықтар туралы да білгісі келетіндер аз емес.
Құрылыс материалдарының ең маңызды және көп қолданылатын түрлері – силикат материалдары туралы мәліметтер кітабтан кең орын алған. Сол сияқты полимер материалдарының құрылыста көп пайдаланылатын жаңа түрлері жәйлі де әңгімеленген. Ерекше айта кететін бір мәселе – ол қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өндірудің ғылыми - техникалық негіздері туралы. Барлық техникалық ғылымдармен қатар құрылыс материалдары технологиясы, әсіресе, физика және химия ғылымдарының жетістіктеріне негізделген. Осыған сәйкес құрылыс материалдарының физмка – химиялық негіздері, сол сияқты бұл ғылымдарды кеңінен қолдану арқылы ғана
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы құрылыс индустриясын зерттеу, сонымен қатар құрылыс индустриясының негізгі бағыттарын айқындап, даму мен жетілдіру жолдарын зерттеу. Дипломдық жұмыстың маңыздылығына, қазіргі таңда өндіруші өнеркәсіпте және қызметтер көрсету саласында бәсекеге қабілетті ірі экспортқа бағдарланған тауарларды, жұмыстар мен қызметтер көрсетуді өндіру, сондай – ақ өндірілетін өнімге халықаралық сапа стандарттарын енгізуі , және құрылыс саласын серпінді дамыту үшін жағдайлар жасау және халықтың қалың қауымы, соның ішінде - әлеуметтік қорғалатын жіктері үшін тұрғын үй құрылысы қарқынын арттыру болып табылады
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өндіріс саласын жаңа деңгейге шығару мақсатында арнайы стратегиялық бағытты таңдап отыр. Атап айтсақ отандық тұрмыстық тауар өндірушілерді жан – жақты қолдап, олардың нарыққа ұсынатын тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етіп алып отыр. Жаңа өндіріс қуаттарын іске қосу және еңбекшілердің тұрғын үйлер құрылыстарын одан әрі жақсарту басты міндеттердің бірі болып отырған жағдайда, құрылыс техникасымен, оның ішінде құрылыс материалдарын өндірумен және олардың соны жаңалықтармен танысып өткен жөн. Үйді қандай материалдардан салу жайы ерте замандарда – ақ адамдарды көп толғандырған. Дегннмен, бұл мәселе қай заманда болсын белгілі бір елдің экономикалық, әлеуметтік, тарихи – қоғамдық және географиялық жағдайларына тығыз байланысты дамып, өріс алып отырды. Адам баласы кірпіш, бетон және құрылыс гипсін жасауды біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын бастаған. Бұған қазіргі уақытқа дейін сақталған архитектуралық ескерткіштерді зерттеу нәтижелері дәлел бола алады. Біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын салынып, осы күнге дейін сақталған дүние жүзіндегі аса ірі архитектуралық ескерткіштер, қорғандар, храмдар, тағы сол сияқты күрделі және өте көрнекті құрылыстар қардай материалдардан және қалай жасалған, олардың қандай түрлері өндірілген. Өнеркәсіптік өндіріс даму тарихы қандай – бұл мәселелер туралы әркімдер – ақ бегілі бір мағлұмат алғысы келеді. Сонымен бірге қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өнеркәсіп жолымен өндірудің ғылыми – техникалық негіздері және бұл салалардағы ең соңғы жаңалықтар туралы да білгісі келетіндер аз емес.
Құрылыс материалдарының ең маңызды және көп қолданылатын түрлері – силикат материалдары туралы мәліметтер кітабтан кең орын алған. Сол сияқты полимер материалдарының құрылыста көп пайдаланылатын жаңа түрлері жәйлі де әңгімеленген. Ерекше айта кететін бір мәселе – ол қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өндірудің ғылыми - техникалық негіздері туралы. Барлық техникалық ғылымдармен қатар құрылыс материалдары технологиясы, әсіресе, физика және химия ғылымдарының жетістіктеріне негізделген. Осыған сәйкес құрылыс материалдарының физмка – химиялық негіздері, сол сияқты бұл ғылымдарды кеңінен қолдану арқылы ғана
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТТЕР ТІЗІМІ
1 Попов К.Н, Каддо М.В, Кулькоа О.В. Оценка качества строительных материалов -М: Высшая школа,2004. – 220 бет, 26-28 б.
2 Намазашивли И.Х Строительные материалы,изделия и конструкций справочник М:1990. – 310 бет,33-34 беттер.
3 http: stud.kz ,
4 http: Wikipedia.com,
5 http:bilim.kz
6 Под редакций М.И Лещенского Справочник работника строительной лабараторий зоводов ЖБИ--Киев,1999. -223 бет,118-119 беттер
7 Технологическое проектирование заводов/П. В. Колотуша, Н. А. Емельянов, В. А. Домарецкий и др. – К.: Вища шк., 2001. – 256 бет, 220-221 беттер
8 Мальцев П. В. Технология производства строительных метериалов. – М.:Строимат, 2002. – 547с.
9 Ермолаева Г.А, Колчаева Р.А «Ауыр өнеркерәсіп жабдықтары мен технологиясы» Мәскеу «Ауыр құрылыс өнеркәсібі» 2003 ж. – 211 бет, 11-13 беттер
10 Балашов В.Е Практикум пр расчету технологических оборудований Мәскеу. ВО Строимат,-2000 ж. – 245 бет, 56-57 беттер.
11 Покровская Н. В., Каданер Я. Д. \Құрылыс материалдарының физикалық және химиялық қаситеттері. – М.:Пищпром,2004. – 272 бет, 23-25 беттер
12 Темиркулов Т.Т., Шинтемиров И.С. Методическое указание. Испытание строительного кирпича. Чимкент, КазХТИ,2005.-301 бет, 7-8 беттер.
13 Лысенко Н.П.Методическое указание. Изучение свойств гипсовых вяжущих, исследование влияния добавок на регулирование сроков охватывания и твердения строительного гипса и способы получения искусственного мрамора на его основе. Чимкент, КазХТИ. 2001.-287 бет, 22-24 беттер.
14 Мак И.Л., Силенок С.Г. Производство гипса и гипсовых изделий. Госстройиздат,-2001.-246 бет, 16-17 беттер
15 Юнг В.Н., Бутт Ю.М., Окороков С.Б. Технология вяжущих веществ. Промстройиздат, 1998.-325 бет, 44-47 беттер
16 Калаусев Т.Л. Процессы гидратации на ранних стадиях твердения цемента в книге «6-ой международный конгресс по химии цемента».-2004.-209 ,55-81беттер.
17 Юдович Б.Э., Власов М.Г., Кальянова В.Н., Гусева В.И. Поверхностные явления в высокомарочных портландцементах и ложное схватывание. 1997.-283 бет.-22-24 беттер.
18 Энтин З.Г., Клюева Л.С., Чапиешвили У.И. Исследование особенностей структурообразования цементов с ложным схватыванием. М., 2000.-305 бет, 194-197 беттер.
19 Добронравова Л.А. Автореферат диссертации. М., 2007.-321 бет.-256-257 беттер.
1 Попов К.Н, Каддо М.В, Кулькоа О.В. Оценка качества строительных материалов -М: Высшая школа,2004. – 220 бет, 26-28 б.
2 Намазашивли И.Х Строительные материалы,изделия и конструкций справочник М:1990. – 310 бет,33-34 беттер.
3 http: stud.kz ,
4 http: Wikipedia.com,
5 http:bilim.kz
6 Под редакций М.И Лещенского Справочник работника строительной лабараторий зоводов ЖБИ--Киев,1999. -223 бет,118-119 беттер
7 Технологическое проектирование заводов/П. В. Колотуша, Н. А. Емельянов, В. А. Домарецкий и др. – К.: Вища шк., 2001. – 256 бет, 220-221 беттер
8 Мальцев П. В. Технология производства строительных метериалов. – М.:Строимат, 2002. – 547с.
9 Ермолаева Г.А, Колчаева Р.А «Ауыр өнеркерәсіп жабдықтары мен технологиясы» Мәскеу «Ауыр құрылыс өнеркәсібі» 2003 ж. – 211 бет, 11-13 беттер
10 Балашов В.Е Практикум пр расчету технологических оборудований Мәскеу. ВО Строимат,-2000 ж. – 245 бет, 56-57 беттер.
11 Покровская Н. В., Каданер Я. Д. \Құрылыс материалдарының физикалық және химиялық қаситеттері. – М.:Пищпром,2004. – 272 бет, 23-25 беттер
12 Темиркулов Т.Т., Шинтемиров И.С. Методическое указание. Испытание строительного кирпича. Чимкент, КазХТИ,2005.-301 бет, 7-8 беттер.
13 Лысенко Н.П.Методическое указание. Изучение свойств гипсовых вяжущих, исследование влияния добавок на регулирование сроков охватывания и твердения строительного гипса и способы получения искусственного мрамора на его основе. Чимкент, КазХТИ. 2001.-287 бет, 22-24 беттер.
14 Мак И.Л., Силенок С.Г. Производство гипса и гипсовых изделий. Госстройиздат,-2001.-246 бет, 16-17 беттер
15 Юнг В.Н., Бутт Ю.М., Окороков С.Б. Технология вяжущих веществ. Промстройиздат, 1998.-325 бет, 44-47 беттер
16 Калаусев Т.Л. Процессы гидратации на ранних стадиях твердения цемента в книге «6-ой международный конгресс по химии цемента».-2004.-209 ,55-81беттер.
17 Юдович Б.Э., Власов М.Г., Кальянова В.Н., Гусева В.И. Поверхностные явления в высокомарочных портландцементах и ложное схватывание. 1997.-283 бет.-22-24 беттер.
18 Энтин З.Г., Клюева Л.С., Чапиешвили У.И. Исследование особенностей структурообразования цементов с ложным схватыванием. М., 2000.-305 бет, 194-197 беттер.
19 Добронравова Л.А. Автореферат диссертации. М., 2007.-321 бет.-256-257 беттер.
Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРҒА ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУҒА
ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Өнім сапасын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Құрылыс материалдар туралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Қазақстан Республикасындағы құрылыс материалдарының негізгі
жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1.4 Құрылыс материалдардың сапасын басқару және сынау ... ... ... ... ... ... ... .. ..28
2 ЖШС СТРОИТЕЛЬ ӨНДІРІСІ ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ... ...32
2.1 Өнім сұрыпталымы және технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.2 Керамзитті материалдар өндірісі және оларға қойылатын талаптар ... ... ... .33
2.3 Өнім сапасын анықтау және қадағалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.4 Керамзитті кірпішті сынау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы құрылыс индустриясын зерттеу, сонымен қатар құрылыс индустриясының негізгі бағыттарын айқындап, даму мен жетілдіру жолдарын зерттеу. Дипломдық жұмыстың маңыздылығына, қазіргі таңда өндіруші өнеркәсіпте және қызметтер көрсету саласында бәсекеге қабілетті ірі экспортқа бағдарланған тауарларды, жұмыстар мен қызметтер көрсетуді өндіру, сондай - ақ өндірілетін өнімге халықаралық сапа стандарттарын енгізуі , және құрылыс саласын серпінді дамыту үшін жағдайлар жасау және халықтың қалың қауымы, соның ішінде - әлеуметтік қорғалатын жіктері үшін тұрғын үй құрылысы қарқынын арттыру болып табылады
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өндіріс саласын жаңа деңгейге шығару мақсатында арнайы стратегиялық бағытты таңдап отыр. Атап айтсақ отандық тұрмыстық тауар өндірушілерді жан - жақты қолдап, олардың нарыққа ұсынатын тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етіп алып отыр. Жаңа өндіріс қуаттарын іске қосу және еңбекшілердің тұрғын үйлер құрылыстарын одан әрі жақсарту басты міндеттердің бірі болып отырған жағдайда, құрылыс техникасымен, оның ішінде құрылыс материалдарын өндірумен және олардың соны жаңалықтармен танысып өткен жөн. Үйді қандай материалдардан салу жайы ерте замандарда - ақ адамдарды көп толғандырған. Дегннмен, бұл мәселе қай заманда болсын белгілі бір елдің экономикалық, әлеуметтік, тарихи - қоғамдық және географиялық жағдайларына тығыз байланысты дамып, өріс алып отырды. Адам баласы кірпіш, бетон және құрылыс гипсін жасауды біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын бастаған. Бұған қазіргі уақытқа дейін сақталған архитектуралық ескерткіштерді зерттеу нәтижелері дәлел бола алады. Біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын салынып, осы күнге дейін сақталған дүние жүзіндегі аса ірі архитектуралық ескерткіштер, қорғандар, храмдар, тағы сол сияқты күрделі және өте көрнекті құрылыстар қардай материалдардан және қалай жасалған, олардың қандай түрлері өндірілген. Өнеркәсіптік өндіріс даму тарихы қандай - бұл мәселелер туралы әркімдер - ақ бегілі бір мағлұмат алғысы келеді. Сонымен бірге қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өнеркәсіп жолымен өндірудің ғылыми - техникалық негіздері және бұл салалардағы ең соңғы жаңалықтар туралы да білгісі келетіндер аз емес.
Құрылыс материалдарының ең маңызды және көп қолданылатын түрлері - силикат материалдары туралы мәліметтер кітабтан кең орын алған. Сол сияқты полимер материалдарының құрылыста көп пайдаланылатын жаңа түрлері жәйлі де әңгімеленген. Ерекше айта кететін бір мәселе - ол қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өндірудің ғылыми - техникалық негіздері туралы. Барлық техникалық ғылымдармен қатар құрылыс материалдары технологиясы, әсіресе, физика және химия ғылымдарының жетістіктеріне негізделген. Осыған сәйкес құрылыс материалдарының физмка - химиялық негіздері, сол сияқты бұл ғылымдарды кеңінен қолдану арқылы ғана өнеркәсіптік технологияны жетілдіруге, материалдардың сапасын көтеруге және оларды тиімді пайдалануға мүмкіндік туатыны кітапта талданған және тиісті мысалдар келтіріліп дәлелденген. Сонымен қатар Қазақстандағы құрылыс материалдар өнеркәсібінің өркендеу тарихы туралы да біраз мәліметтер осы еңбекте баяндалған.
Құрылыс материалдарның өнеркәсібі Республикамыздың экономикалық әлеуметіне байланысты орасан зор саланы көрсетеді. Материалдарға жұмсалатын шығындар құрылыс-құрастыру жұмыстарының жалпы құнының жартысынан астамын құрайды. Құрылыс материалдарының өндірісі толып жатқан шикізаттар шығарумен және өндіруімен байланысты. Құрылыс кешенінде күн сайын жаңа технологиялар, материалдар мен бұйымдар пайда болады, олар Қазақстан Республикасы Стандартымен (ҚР СТ) және мемлекетаралық стандарттардың талаптарын (МСТ) қанағаттандыруы керек.
Құрылыс материалдарына ҚР стандарттары және МСТ-тар дайындаушыларға заң болып саналады, олардың талаптарын барлық көрсеткіштер бойынша қатал орындауды ескереді.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасында өндірілетін құрылыс материалдардың өнім сапасын басқару және ондағы сапа талаптыры мен жағдайын қарастыру.
Жұмыстың мақсатына жету үшін келесі міндеттер қойылды:
1) Құрылыс материалдары жайында мәліметтер жинау
2) Құрылста пайдаланылатын материалдар түрлерін зерттеу
3) Материалдардың өндіру технологиясына мәліметтер жинау
4) Дайын матералдардың сапалық көрсеткіштерін анықтау.
Зерттеудің нысаны: керамзитті кірпіштер.
Зерттеудің пәні: керамзитті кірпіштерінің сапасы.
Жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Зерттеу әдістері кең көлемінде қолжетімді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:Кіріспеден, 2 тараудан, 8 бөлімшеден, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
4.1 Өнім сапасын басқару
Кәсіпорынның өндірістік тиімділігін арттырудың бірден бір жолы - өндірілетін өнімнің немесе ұсынылатын қызметтің сапасын жетілдіру болып табылады. Өндірілетін өнімнің сапасын арттыру қазіргі таңда ішкі және сыртқы нарықтарда өнімнің бәсекеқабілеттілікке ие болуына алып келеді. Өнімнің бәсекеқабілеттілігі еліміздің беделін және ұлттық байлығымызды арттырудың негізгі факторы болып табылады.
Өнімнің сапасы - бұл белгілі мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі. Өнімнің сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны - бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы - бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейіндегі көрінуі.
Өнімнің сапасын көтеру - кез-келген кәсіпорын үшін маңызды мәселе. Өйткені тек өнімнің сапасын арттыру арқылы фирманың нарықтағы өмір деңгейін, ҒТП - ның қарқынын, өндіріс тиімділігін арттыруға және кәсіпорында қолданылатын барлық ресурстарды үнемдеуге қол жеткіземіз[1].
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылган өнімнің сапасына
басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның өміршендігі, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді.
Өз кезегінде бәсекеге жарамдылық екі көрсеткішке байланысты - баға деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Сапаның көрсеткішін анықтау оның саңдық маңызын өзін өзі түсіну болып табылады. Ол үшін практикада өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты мына төмендегі әдістер пайдаланылады:
1) өлшеуші әдіс (аснаитар, приборлардың көмегімен);
2) тіркеу әдісі - бұл тіркеуге және есептеуге негізделген. Тіркеу әдісі мынадай көрсеткіштермен, атап айтқанда: қауіпсіздік, патенттік-құқықтық стандарттау, сәйкестендірумен анықталуы мүмкін;
3) есептеу әдісі - өнімнің сапасы жөніндегі көрсеткіштерді анықтау үшін арнайы математикалық үлгілерді қолдануға негізделеді;
4) органолептік әдіс - адам мүшесін сезу - көру, есту, дәм, түйсінуді талдауды қамтиды. Табылған маңыздылықтың дәлдігі және растылығы адамдардың біліктілігі, даңдылығына және қабілеттілігіне байланысты;- социологиялық әдіс
5) өнім, оны нақты немесе тұтынушылардың мүмкіншілігі туралы пікірлерді талдау және жинау негізінде жүзеге асырылады;
6) сарапшылық әдіс - мамандар тобы арқылы іске асырылады. Мысалы, дизайнерлер, дәм айырушылар[2].
Практикада өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін көрсеткіштер жүйесін пайдаланады. Онда өзіне қорытындылау және өнімнің сапасы жөнідегі жеке көрсеткіштер қосылады.
Жапония, АҚШ елдері өндірушілер арасындағы бәсекені ынталандыру арқылы, бұл кәсіпорындардағы жұмыс орындарына жоғары білікті, тәжірибелі мамандардың жұмыс істеуіне қол жеткізді. Бұл мамандар кәсіпорындағы сапа мәселесін шешуде жаңа методтарды қолдану арқылы кәсіпорынның әлемдік нарықта бәсекегеқабілеттілігін арттырды.
ҚР - дағы кәсіпорындардың бәсекегеқабілеттілігін жоғарылату үшін келесідей шаралар қолдану қажет:
1) ИСО 9000 стандарттарына сәйкес сапа менеджменті жүйесін енгізу;
2) ИСО 9000 стандарттарына сәйкес сертификаттау процесін жүзеге асыру:
3) Көпсалалы және аймақтық стандарттар жүйесінің талаптарын сәйкестендіру және ИСО 9000 стандарттары арқылы сапаны басқару жүйесіндегі талаптарды үйлестіру;
4) Сапаны сертификаттау жүйесінен, тоталдық сапа менеджментіне ауысу.
Осы халықаралық стандарттардың талаптарын қанағаттандыратын жүйелер, әлемдік тәжірибеде сапаны басқарудың ең тиімді жүйесі болып табылады. Кәсіпорындағы әрекет ететін сапа жүйелерінің ИСО 9000 стандарттарына сәйкестігі, бүкіл әлемдегі тұтынушыларға кепілдік ретінде өнім сапасының тұрақты сақталуын қамтамасыз етеді.
Отандық өнімдердің бәсекегеқабілеттілігін арттыру - халықаралық стандарттарды енгізумен тығыз байланысты. Бұл аксиома ҚР-ның ДСҰ-на кіруіне және әлемдік нарыққа шығуына жол ашады[3].
Отандық және шетелдік тәжірибелерді ескере отырып, өнім сапасын жетілдірудің келесідей бағыттарын ұсынуға болады:
1) Өнім сапасын басқару жүйесін, өнімнің сапасын жетілдіруге, яғни тұтынушыға бағыттау. Барлық кәсіпорындардағы қызметкерлер мен жұмысшыларды жақсы және сапалы өнім өндіруге ынталандыру. Кәсіпорын басшылығының саясаты бірінші орында өнімнің сапасын, ал содан соң өнімнің көлеміне бағытталуы қажет;
2) Жоғарыда аталған бағытты үнемі жаңа инвестициялық және инновациялық саясатпен байланыстырып отыру, дәстүрлі өндірілетін өнімнің көлемін арттырудан, өнімнің сапасын арттыруға ауысу, негізгі қорларды жарақтау және жаңарту арқылы өнімнің сапасын көтеруге қол жеткізу;
3) Өнім өндірушінің өнімнің сапасы туралы ақпараттарды рационалды таңдап алу жүйесін, оны өңдеу, талдау және сақтау шараларын міндетті түрде жүзеге асыру;
4) Кәсіпорындағы әрбір өнімге талап етілген сапаны қамтамасыз ету үшін, кәсіпорында өнімнің арнайы сапасын басқару жүйесін құру;
5) Материалдық-техникалық жарақтануды жетілдіру. Үнемі жабдықтаушылармен тығыз байланыста болу және ұзақ мерзімді келісімшартқа отыру;
6) Басшылық ықпал нәтижелі және өнімнің әрбір өмірлік циклында орын алуы тиіс;
7) Өнім сапасын басқару жүйесі - тұтынушылардың талаптарын қанағаттандырған жағдайда ғана тиімді болып саналады;
8) Өнімнің сапасын басқару жөнінде үздіксіз білім беру жүйесін құру және барлық оқушылар мен студенттерді, жұмысшылар мен шеберлерді тұтынушылар мен тапсырыс берушілерге оң көзбен қарауға тәрбиелеу. Өнім сапасын басқару жүйесі барлық адамға түсінікті болу керек;
9) Мемлекеттік және аймақтық деңгейде сапа төңірегінде дәріс беру үшін БАҚ- ты, оның ішінде радио, теледидар, басылымдарды қосу керек;
10) Сапа төңірегінде және өнім сапасын жетілдіру үшін білім беретін және жұмысшылардың біліктілігін арттыруда арнайы мамандандырылған орталықтарды, яғни мектептер мен сапа курстарын ашу қажет және мұнда білім беруде шет елдердің мамандарын қатыстыру. Өйткені, тек жоғары білікті мамандар, жоғары сапалы өнімді жасай алады;
11) Жоғары және тұрақты өнім сапасын қамтамасыз ету үшін өндірісте ынталандыруды күшейту. Ол үшін жоғары сапа мен еңбекке марапаттау, сыйақы беруді ұйымдастыру. Сонымен қатар өнімнің белгілі бір талаптардан ауытқығаны үшін, нормативтік-технологиялық құжаттарға сәйкессіздігі үшін қатаң сөгістерді қолдану. Өнім сапасын жақсарту және жетілдіру мақсатында түрлі конкурстар өткізу;
12) Өндірістік ортада әлеуметтік, адамдық факторды ескеру;
13) Өнім сапасын басқару жүйесін жетілдіру. Ол үшін өнімнің сапасын басқаруда тәжірибелі мамандарды қолдану.
Қазіргі уақытта өкінішке орай, отандық кәсіпорындардың көпшілігі өндірістік техникалар мен технологиялардың артта қалуымен байланысты бәсекегеқабілетсіз болып табылады. Сондықтан өнімнің сапасы төңірегіндегі сұрақтар қазіргі таңда өте күрделі экономикалық және ұйымдық мәселелердің бірі болып келеді [5].
13.1 Құрылыс материалдар туралы
Құрылыс материалдары - үйлерді, ғимараттарды салу мен жөндеуде пайдаланылатын табиғи және жасанды материалдар мен бұйымдар. Негізгі құрылыс материалдарының түрлері: табиғи тау жыныстарынан жасалған құрылыс материалдары (дара тастар, қиыршық тастар, т.б.); органикалық (битум, қарамай, синтетикалық шайыр, т.б.) және бейорганикалық (цемент, әктас, гипс, т.б.) байланыстырғыш материалдар; жасанды құрылыс материалдары және құрастырмалы құралымдар мен бұйымдар (құрылыстық қыш, бетон, темір-бетон, асбест-цемент, темір, шыны және силикаттан жасалған бұйымдар); ағаш материалдары және олардан жасалған бұйымдар (есік және терезе блоктары, ағаш талшықты және ағаш үгінділерінен жасалған тақталар, т.б.); металдан жасалған бұйымдар (көтергіш және қоршау құралымдары, құбырлар, рельстер, т.б.); синтетикалық шайырлар мен пластмассалар. Әр түрлі табиғи тау жыныстарынан іргетастар, қабырғалық әшекейлік, т.б. құрылыс материалдары жасалынады. Органикалық байланыстырғыш заттардан жол құрылысына қажетті жабын, ылғал өткізбейтін заттар дайындалады. Бейорганикалық заттардың ішіндегі ең негізгісі - цемент. Одан бетон, темір-бетон, асбест-цемент, құрылыс қоспалары сияқты құрылыс материалдары жасалады. Әктастан бу қысымымен алынатын силикаттық бетон, кірпіш әрі құрылыстық қоспалар дайындалады. Жасанды құрылыс материалдары жасалу технологиясына қарай байланыстырғыш заттар көмегімен жасалатын бетон, темір-бетон, асбест-бетон, асбест-цемент, силикаттық бетондар мен кірпіш, құрылыс қоспалары; саз топырақтан (балшықтан) күйдіру арқылы алынатын керамикалық құрылыс материалдары; құмды түрлі қоспалар қосып балқыту арқылы алынатын керек материалдар, ситалдар, минералдық мақталар болып бөлінеді. Жасанды құрылыс материалдарының негізгі бір түрі - металдар. Олар құрылыста әр түрлі құралымдар жасауға пайдаланылады. Ағаш материалдары және олардан жасалған бұйымдарға ағашты механикалық өңдеу барысында алынатын материалдар кіреді. Металдардан, негізінен, болат илемі құрылыста кеңінен қолданылады. Олардан темір-бетондарға қажетті арматуралар, ғимараттың каркастары, көпірдің құрылыстық өткіндері, жылыту жүйелері, жабын материалдары, т.б. жасалады. Әлемдік практикада ең алғаш Қазақстанда жаңа құрылстық қыштан "золокерам" материалдары жасалып, өндіріске енгізілді[6].
Құрылыс материалдары өздерінің қасиеттеріне байланысты әр түрлі конструкциялар жасау үшін қолданылады. Ал ол конструкциялар өзінің құрылыста қолданылу шартына, яғни оларға түсетін салмақты ауырлығына немесе жеңілдігіне байланысты алуан түрлі болып келетіні мәлім. Олай болса, сол конструкцияларды өз талабына сай етіп жасау үшін, оған пайдаланылатын құрылыс материалдарының құрамы да өзінің сапалық қасиеті жағынан әр түрлі болып келеді. Бұл талаптардың бәрі мемлекеттік стадарттар мен техникалық шарттарда еске алынып, нормаланады[7].
Құрылыс материалдарының негізгі қасиеттері бірнеше топқа бөлінеді:
1) Бірінші топқа физикалық қасиетер жатады. Олар: құрылыс материалдардың тығыздығы және көлемдік масса (салмағы), кеуектілігі, механткалық қасиеттері (беріктігі, қаттылығы, формасын өзгерткіштігі, т.б.).
2) Екінші топқа олардың өткізгіштік қасиеттері жатады. Мысалы, олар құрылыс материалдаррына судың, ылғалдың, ауаның және төменгі температураның қалай әскр ететінімен сипатталады. Айталық, ол заттың су тартқыштығы, су өткізгіштігі, суға беріктігі, ылғалдығы, аязға төзімділігі, т.б.
3) Үшінші топқа құрылыс материалдарына жылудың немесе жоғары температураның тигізетін әсері және оның беріктігін сипаттайтын қасиеттері: отқа беріктігі, отқа төзімділігі, жылу өткізгіштігі, т.б.
4) Төртінші топқа құрылыс материалдарының химиялық немесе коррозиялық әсерлерге төзімділігі жатады. Бұлар қышқылдардың, сітілердің, тұздардың, газдардың, т.б. құрылыс материалдарына тигізетін әсерін сипаттайды[8].
Құрылыс материалдарының қасиеттері олардың құрамы мен құрылымына байланысты. Құрамдар - химиялық, минералдық және фазалық болып бөлiнедi. Материалдық химиялық, яғни химиялық элементтерден тұратын, құрамына қарай, оның отқа, микроорганизмдер әсеріне төзімділгін, механикалық, т.б. техникалық қасиеттерін жорамалдауға болады. Құрылыс материалдары ішінде көп тараған бейорганикалық байланыстырғыш заттар мен табиғи тас материалдардың химиялық құрамы әдетте оксидтермен (тотықтармен) сипатталынады.
Минералдар - негізгі және қышқыл тотықтардың өзара байланысуынан түзiледi (құралады). Мысалы, портландцемент құрамында үш кальцийлi силикат - минерал 3CaO- SiO2 (қысқаша C3S) көбейсе (45-60%), оны құммен, сумен араластырғанда цемент тез қатаяды да, берiктiлiгi өседi.
Фазалық құрам қатты қаңқа және ауамен, сумен толған саңылауларда түзiледi. Саңылаулар ішіндегі судың қатты затқа (мұзға) айналуына байланысты, материалдардың қасиеттері өзгереді - аязға төзімділігі темендеп, жылу өткізгіштігі өседі.
Көп құрылыс материалдарының құрылымы олардың бөлшектерінің (түйірлерінің) ірілігін, формасын өзара орналасуын, байланысуын керсетеді. Құрылым үш дәрежеде анықталады:
1) материалдың макроқұрылымы (құрылымдағы саңылаулардың мөлшері 1-2 мм) жәй көзбен көру арқылы;
2) микроқұрылымы 50-ден 2000 есеге дейін оптикалық микроскопта үлкейту арқылы;
3) материал құрайтын заттың ішкі құрылымы ондаған мың есе үлкейтіп көрсететін электрондық микроскопта рентген сәулесімен зерттеу арқылы[9].
Қатты құрылыс материалдарының макроқұрылымы конгломератты, ұялы ұсақ саңлаулы, талшықты, қабатты, т.б. болуы мүмкін. Мұнда конгломератты (латынша - жиналған, құрылған деген сөз) құрылым әртүрлi. Мысалы құмнан, малта (жұмыр) немесе жарықша (қиыршық) тастардан, осыларды байланыстыратын заттардан құралған құрылым - көбінесе бетондардың сан алуан түрлерiне, ұялы құрылым макросаңылаулы газ бен кебік бетондарға, ұялы пластмассаларға, ал ұсак саңылаулы құрылым - камырға көп су қосып, оны күйдiргенде жанып кететін қосындылар - қосу әдістерімен жасалған керамикалық материалдарға тән. Талшықты құрылым ағаш материалдарға - шыны мақтадан жасалған бұйымдарға, қабатты құрылым қағазпластқа, текстолитке тән.
Материалдардың микроқұрылымы олардың бөлшектерінің мөлшерін, формасын, материал көлеміндегі санын (оптикалык микроскопта ауданның 1 см2 келетін бөлшек санымен сипатталады) көрсетеді[10].
Материал түзетiн заттардың ішкі құрылымы, кристалл немесе аморф түрлi болады. Кейбір заттардың, мысалы кварцтың ізі, құрылымы осы екі түрде де кездеседі; ал кристалды түрi тұрақтырақ. Өйткені ол әкпен қосылу үшін 1750С және 1 МПа қысым қажет. Ал аморфты түрде кездесетін кварцтрепел кәдімгі температурада (20оС шамасында), ешқандай қысымсыз әкпен байланысып, кристалл - түрлі сулы силикат түзеді.
Құрылыс материалдарының берік, қатты, балқығыш, т.б. қасиетті болуы, оларды тузетін заттардың ішкі құрылымына - кристалл торларының туріне (текшелі, гекоагональды, т.б.) байланысты. Атомдардың кристалл шінде орналасуы мен атомдардың аралығын рентген сэулесінің заттын атомдық жазықтықтарынан, атомдарынан кері шағылысып, экранға түсетiн дақтарына қарап анықтауға болады. Өйткені, затты құрайтын атомдардың ара қашықтығы рентгендік сәуле толқынының ұзындығымен шамалас. Электрон сәулесі толқынының ұзындығы, рентген сәулелерінікінен әлдеқайда кем екені ақиқат. Ренгенограммада майда фазалардың сызықтары өте көмескі көрінеді, сондықтан оларды жоғарғы дәлдікпен өлшеу мүмкiн емес. Мұндай жағдайда электронография (электрондардың затқа жұтылмай қарқынды шағылысатындығына негізделген) затгың өте ұсак бөлшектерін зерттеуге кеңінен пайдаланылады[11].
Табиғи тас құрылыс материалдарын шығару. Тастардың тығыздығына, қаттылығына және қай жерде орналасуына байланысты оларды әртүрлi әдiстермен шығарады.
Тығыз таужыныстарды - терендiк магмалық жыныстарды (гранит) немесе тығыз шөгiндi жыныстарды (ізбестас әдетте жарылғыш (қопарғыш) заттарды қолдану арқылы шығарады) сөндiредi. Бұл үшін таужынысының денесiне скважина немесе шпур жасап, оны жарылғыш затпен толтырады.
Қаттылығы орташа және жұмсақ жыныстарды (қаттылығы 5--3), мысалы ұлутас пен туфтарды шығару үшiн, кескіш машиналар қолданылады. Соның бiрi - жоғары өнiм беретiн үш машинадан тұратын, әрқайсысына айнымалы шынжырға бекiтiлген көп тiстi ара немесе дискілі кескіш орнатылған агрегат. Бұл агрегаттың бiрiншi машинасы, жынысты вертикаль бойынша тiк кеседi. 2-горизонталь бойынша көлденең тiледi, ал 3-жынысты (бұйымды) тау денесiнен айырып алу кесімін орындайды, яғни ол да вертикаль бойынша тік, бiрақ басқа бағытта кеседi. Осылай шығарылған бұйымдарды (көбінесе iрi блоктарды) автотранспортқа, автотиегiш - кранға орнатылған ат қамыты сияқты қысқышпен тиейдi[12].
Қаттылығы 3-3,5 мәрмәр дана тастар, блоктар, тақталар (плиталар) қатты қорытпалардан, болаттан немесе қорундтан жасалынған дискалармен кесiледi. Егер кескіш ретінде алмасты аспап қолданылса, онда жыныстан бұйым шығару өнiмдiлiгi 4-5 есе артады да, кесуден пайда болатын ұнтақ қалдық та азаяды.
Бос таужыныстарын шығару. Құм мен малта тас әдетте эксковаторлармен алынады. Сонымен қатар, оларды гидромеханикалық әдiспен де алуға болады. Ол үшiн көрсетілген жыныстар бар жерге гидромонитор арқылы жоғары қысыммен су берiлсе, жер борпылдайды (жұмсарады, босайды). Онан соң жыныстын сумен қоспасынан (пульпадан) құм не малта тас бөлiнiп алынады. Малта тас көлдердің түбi мен теңіздердің жағаларынан арнайы жасалған жүзгiш механизмдер - драгалармен де шығарылады.
Карьерден алынған тастардың кейбiреулерi, әсіресе iрi блоктарды өндеу үшiн арнаулы зауыттарға жiберiледi. Осы зауыттарда тастар керекті өлшемдерiн, қалпын (формасын) жэне бет жағының фактурасын (сипатын) қабылдайды.
Бейорганикалық заттарды толықтыра айта кетсе: Цeмент (нем. Zement, лат. Caementum - ұсақталған тас, қиыршық тас) - гидравликалық байланыстырғыш материалдар тобы; негізгі құрылыс материалдарының бірі; органикалық емес материалдың майда ұнтағы; гидравликалық тұтқыр материалдардың үлкен тобының жалпы атауы[13].
Цeмент сумен араласқанда қатаятын қасиеті бар (яғни қамыр тәрізді пластик күйден қатты күйге ауысатын) кальций силикаты мен кальций алюминатынан құралады. Цeменттің кейбір түрі ауада қатаяды. Ал, енді бір түрлері тек тұздардың, қышқылдардың судағы ерітіндісімен араластырғанда ғана байланыстырғыштық қасиетке ие болады. Оның портландцемент, қожды және пуццолан цeмент деп аталатын түрлері бар. Цeменттің көп тараған түрінің бірі - портландцемент. Ол негізінен жоғары негізді кальций силикатынан тұрады. Цeментті пайдалану үшін, оны алдымен сумен араластырып, цементтік қамыр (ерітінді) дайындайды. Цементтік қамырды құммен, т.б. араластырып, құрылыстық ерітінділер, ал оған қиыршық және уақ тас, т.б. қосу арқылы бетон дайындалады. Кейде асбест қосып асбест цементті бұйым, ағаш жаңқаларын қосу арқылы фибролит жасалады. Арнаулы зауыттарда минералды шикізатты ұсату, араластыру, майдалау, күйдіру арқылы цементтік клинкер алынады. Цeменттің сапасы маркамен сипатталады.
Оның маркалары :
1) 200,
2) 300,
3) 400,
4) 500
5) 600 .
Сонымен бірге Цeменттің тез бірігуі мен қатаюы, майдалығы, т.б. белгілі бір стандартқа сәйкес болуы шарт. Цeмент құрылыста біртұтас және құрама бетон мен темір-бетон дайындауда пайдаланылады[14].
Бетон - (французша: bton, лат. Bіtumen - тау шайыры), құйматас - жасанды тас материал; байластырғыш заттар (цемент, гипс, алебастр, әктас, т.б.), су (кейде сусыз) және толтырғыш материалдар (құм, малтатас, қиыршықтас, т.б.), кейде арнайы үстеме заттар қоспасының қатаюы нәтижесінде алынады; маңызды құрылыс материалы. Қоспа қалыпқа құйылғанға дейін бетон қоспасы деп аталады
Бетон құрамындағы байластырғыш түріне қарай: органикалық емес байластырғыштармен алынған бетон (цементті бетон, гипсбетон, силикатты бетон, т.б. арнайы бетондар) және органикалық байластырғыш заттармен алынған бетон (асфальтбетон, полимербетон) болып жіктеледі. Орташа тығыздығына (көлемі бойынша) байланысты аса ауыр (2500 кгм3-ден жоғары), ауыр (1800 -- 2500 кгм3), жеңіл (1800 -- 500 кгм3), өте жеңіл (500 кгм3-ден төмен) болып бөлінеді.
Қолдану түріне қарай құралымдық, құралымдық-жылу оқшаулағыш, жылу оқшаулағыш және арнайы жасалған бетондар (отқа төзімді, қышқылға төзімді, жолға төсеуге арналған, т.б.) болып ажыратылады[15].
Бетон - гравийдің, қиыршықтастың, малтатастың, қиынды тастың цемент немесе басқадай тұткыр материал ертіндісімен араластырып жасаған, тез қатаятын қоспасы. Бетон түрлері:
1) тез қағатын бетон;
2) су өткізбейтін бетон;
3) ауа өткізбейтін бетон;
4) беріктігі жоғары бетон;
5) жеңіл бетон; ауыр бетон;
Құрылыс кiрпiшi - ежелгi құрылыс материалдардың бiр болып табылады. Аса кең таратуды бiздiң уақытымыздың шейiндерi сонымен бiрге күйген кiрпiштi құрылыстағы қиылған сабанның сазына, қолдану күйдiрiлмеген кiрпiш-шикiзат, жиi қосымшамен елдердiң көпшiлiгi алып көне замандағы шығатындығымен айқындалады.
Әсiресе маңызды рөл 3-шi Иоаннаның кезінде Ресейдегi кiрпiш құрылыстың қолдануының айқын мысалымен, тағы сол сияқтылар арктер, төбелер месопотамия және (45х30х10) кiрпiштен күрделi конструкцияларды шығаратын Ежелгi Римнiң сәулетi, соның iшiндегi кiрпiш қабырғалар және италиялық ұсталарды меңгеретiн Мәскеу Кремльдің храмдарының құрылысы болды[16].
Кірпіш - кеңінен таралған құрылыс материалы ғана емес, сонымен бірге архитектуралық - көркем және дизайнерлік міндеттерді шешуге арналған тиімді құрал. Күн өткен сайын әзірлеуші кірпіштің және оның керамикадан жасалған алмастырушыларының мүмкіндіктері артып келеді. Белгіленуі бойынша кірпіш құрылыстық, әзірлеуші және арнайы болады. Құрылыстық кірпіш ішкі және сыртқы қабырғаларды тұрғызуға арналады. Әзірлеуші кірпіштің сыртқы беті сапалы, су, аяз әсеріне шыдамды және барлық сыртқы жұмыстарға жарамды. Арнайы кірпіш пайдаланудың ерекше жағдайларына арналған. Кірпіштер тығыз және бос болып бөлінеді. Тығыз кірпіш деп бос қуыстары жоқ кірпіш аталады. Бос кірпіштердің 45%-ға дейін бос қуыстары болады және оның тығыздығы 1500 кгм3 дейін. Бос кірпіштен қалақтың жылу сақтаушы қабілеті тығыз кірпішпен салыстырғанда жоғарырақ, бұл қабырғаның қалыңдығын азайтуға мүмкіндік береді (1 сурет).
Сурет 1. Жай кірпіш
Кірпіш бір қабаттық, бір жарым қабаттық, екі қабаттық және стандартты емес (еуропалық көлемдегі, реставрациялық, төрттік, сегіздік және т.б.) болып келеді. Бір қабаттық кірпіштің көлемі: ұзындығы - 250 мм, ені - 120 мм, биіктігі - 65 мм. Мықтылығы жағынан кірпіш мынадай маркаларға бөлінеді: 50, 75, 100, 125, 150, 175, 200, 250 және 300. Аз қабатты үйлерді қалау үшін кірпіштің мықтылығы аса жоғары болмаса болады (М100 - М150) [17].
Әзірлеуші кірпіштің сәнді суретті немесе онсыз сыртқы қабаты ақ түстен қара қоңыр түске дейінгі диапазондағы түстердің кең гаммасымен сипатталады. Жылтыратылған болуы мүмкін. Кірпіштің беті тегіс және кедір-бұдырлы болуы мүмкін. Ол стандартты тік бұрышты текшелер түрінде де, арнайы домалақ, сына тәріздес, трапеция, есілген, фигуралы және басқа формаларда да шығарылады. Сыртқы қабырға және ландшафтық жұмыстардың барлық түрінде, сондай-ақ интерьерлерді әзірлеу үшін пайдаланылады(2 сурет).
Керамикалық кірпіштерді жасарда саздық массаны, әдетте илеуі, жұмсақ саздан, каолиннен және жұмсақтылығы жоқ қоспалардан (ширақтанушы және жанып кетуші қоспалардан, оңай балқитын) тұратын құрамалардан дайындайды. Саздар мен каолиндерді керамикалық кірпіш өндірісінде саздық материалдар деп біріктіре атайды. Кейбір керамикалық бұйымдарды өндірерде диатомиттерді, трепельдерді және таза немесе саз қосылған сланцыларды, кеуектендірушілерді және тағы басқа қоспаларды пайдаланады(3 сурет).
Сурет 2. Сыртқы жұмыстарға арналған керамикалық кірпіштер
Сурет 3. Керамикалық кірпіш түрлері
Керамикалық кірпішке қойылатын техникалық талаптар:
керамикалық кірпіштер кәсіпорынның әзірлеушімен бекітілген техникалық регламент бойынша ГОСТ 530-95 стандарт талаптарына сәйкес әзірлеуі тиіс[18].
Бұйымның үстіңгі беттің шеттері тегіс, ал қырлары тура сызғышты болуы тиіс.
Бұйымда өлшемi және сандарын 1 кестеде көрcетiлген болып асатын сырт пiшiнiнiң ақаулықтары рұқсат етiлмейдi.
Кесте 1. Сырт пішінінің ақауы
Ақау түрі
Ақау саны
1. 10-15 мм тереңдіктегі бұрыш тойтаруы
2
2. 10-15 мм ұзындығымен және 10 мм артық емес тереңдіктегі қабырғалардың доғал болуы және тойтаруы
2
3. 300 мм дейін созылатын кірпіштегі жарық:
қасықтық шекараларда
нүктелі шекараларда
1
1
Беттердi қиратуды бұйымдардың булауы және сынықтардан кейiн 6 мм тереңдiк шамданған извест қосындыларына рұқсат етiлмейдi.
Бір партиядағы половняктың саны 5% артық болмауы тиіс.
30 мм половнякке тiрек беттiң орталық бөлiгiнде, жатқыз орналасқан кiрпiштерi бойынша созылымдықты кiрпiштi барлық жуандыққа бiр немесе бiрнеше теспе жарықшақтары қуши болатын кiрпiш[19].
Бiтпеген және бастан өткiзу бұйымдарының тұтынушысына жабдықтауына рұқсат етiлмейдi.
Құрылыс материалдар түрлері және олардың технологиялары - өндіргіш күштер мен адамзат қоғамының өндірістік қатынастарының өзгеруіне байланысты дамып отырған . Қарапайым материалдар мен қарабайыр технологиялар неғұрлым күрделіге, ал қолмен өндіру машиналды өндіруге ауысты .Құрылыс материалдар ассартименті түрөзгертіп шығарылу кеңейтілді . Бірақ материалдарды кейбір түрлері (мысалы, кірпіш, әк, ағаш, шыны, т.б.) көптеген дәуірлер бойы қолданылып келеді.
Қарабайыр ғимараттар үшін қарапайым материалдар пайдаланылған : топырақ, жүзім сабағы , қамыс, ағаш және табиғи тас. Ірі құрылымдардың құрылысы болған кезде(қамалдар, сарайлары, храмдар, әскери жолдар мен көпірлер) құлдық қоғамда тау жыныстары кеңінен қолданған ; олардан тас плиталар және тұрақты пішін берілген кірпіш тәріздес материалдар жасалынды . Тау жыныстары, аз немесе жоқ болған аудандарда, балшықтан немесе өзен шыламдарынан кептірілген ( күйдірілмеген ) кірпіш қолданылды . Қабырғалар бетін тузеу үшін қыш бұйымдар (кірпіш және сәндік тақтайша) қолдана бастады . Қышқа күш пен су қарсылық беру үшін оны күйдіру ежелден қолданылған, бұл адамның ең үлкен өнертабыстардың бірі болып табылады. Бұл әдіс алдында жүзім сабағынан кескін беріп балшықты кептіріп жасаған, соңынан жүзім сабағының орнына қалыптар қолданылды және оны күйдіру мүмкіндігі пайда болды[20] .
Құрылыс материалдар тарихы.Б.з.д 6-7 ғасырларда саздан күйдірілген плиткалар, кейінірек терракота (қаптауыш плиталар) және қабырғаларға арналған кірпіш кеңінен тарап танымал болды. Жалпы, керамикалық бұйымдар, кем дегенде 12000 жыл бойы белгілі. Ғимараттар құрылысына қажетті байланыстырғыш керек болды. Бірінші байланыстырушы, ежелгі заманда пайда болды: саз, гипс, әк және асфальт болды . Бұлар, асфальттан басқасының барлағы , ауада беріктендіруге ғана қабілетті. Содан кейн ғимарат негізі, су құбырлары, порттар және басқа да гидротехникалық құрылыстар үшін суда беріктендіру қабілетті бар байланыстырғыш заттар керектігі туындады. Мұндай қарапайым байланыстрғыштар ежелден қолданылып келеді мысала ежелгі римдіктер жанартау күлі мен әк қоспасын қолданған . Ежелде ғимарат тұрғызуда пайдаланылатын байланыстырғыш заттар қалау үшін ғана емес , сонымен қатар қарапайым бетон жасау үшін де қолданылды .
Орта ғасырда феодалдық бытыраңқалылық болуы және жұмыс күшінің қымбаттауы табиғи тастан бас тартуға мәжбүр етті , себебі табиғи тасты өңдеу оңайға түспеді . Табиғи тастың орнына өндірісі оңай және арзан кірпіш пен керамика келді . Содан капитализмнің дамуы темір жол өндірісімен әскери құрылыс яғни жоғары беріктікті материалдар өндірісінің дамуына мәжбүр етті . Бұл темірбетонның пайда болуына тікелей түрткі болды[21].
Темірбетонның пайда болуы көптеген байланыстырғыш заттардың туындауына (гидравликалық әк,романцемент),олар суда беріктендіру қасиеттері бар және жоғары күші бар болып шықты. Он тоғызыншы ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап Ресейде цемент өндірісі толығымен бір қалыпқа келді , технология жетілдіріп, цемент мықтылығын арттыру құрылыс сапасының жоғарлауына әкеп соқты. Кейіннен бұл технология жетілдіріп КСРО менмелекеттеріне де енді.
Он тоғызыншы ғасырдың аяғы мен жиырмасыншы ғасырдың басы жасанды тас материалдары (силикат кірпіш, талшықтас цемент, газды бетон және т.б) және әр түрлі жылу және гидроизоляциялық материалдар өндірісі пайда болды. Өнеркәсіптік және жылдам құрылыс үшін арнайы зауыттардан алынған дайын құрылыс материалдарды (темірбетондар, металл, ағаш, гипс, ірі газды бетон блоктар) кеңінен қолдана бастады. Осыған орай, құрылыс сипаты түбегейлі өзгерді: крандар арқылы ғимараттар толық немесе ішінара құрама бөліктерден құралды. Бұл айтарлықтай құрылыс өнімділігін жақсартады, құрылыс құнын азайтады және оның қарқынын тездетті. Бұл өндірістің жаңа түріне түрткі болды, ол құрама тұрғын үйлердің зауыт өндірісіде шығарылуы және ағаш, гипс, асбест және басқа да материалдардан жасалған стандартты бөліктер, жылуды оқшаулағыш материалдар арнайы зауыттарда шығаратын болды , минералды мақта және двп өндірісі пайда болды. Соңғы жылдары, цементтің жаңа түрлері, қуыс керамика, едендер мен қабырғаларға арналған ірі панельдер, сондай-ақ басқа да жоғары сапалы бөлшектер мен өнімдер тиімді құрылысы дамыды. Стандарттар пішіні, өлшемі, техникалық сипаттамалары, қабылдау ережелері, сынақ әдістері әрқашанда дамып өзгертіліп отырады[22] .
Қазіргі таңда құрылыс материалдар өнеркәсібінің өнімі республиканың өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінің 4 % құрайды. Бұл сала кәсіпорындарында цемент, шифер, асбестоцементтік құбырлар, жұмсақ жабындық материалдары, линолеум, санитарлы-құрылыстық жанан, полға арналған және ғимаратты өрнектеуге арналған керамикалық плиткалар, панелдер және басқа конструкциялар, қағаз өндірісіне арналған каолин, радиаторлар, конвекторлар және құрылыс материалдары мен конструкциялардың басқа да түрлері шығарылады. Республикада құрылыс материалдарын шығаруға шикізаттың түрлерінің жеткілікті қоры бар. Сонымен қатар оның өндірісінде өнеркәсіп қалдықтары яғни, металлургиялық қоқыстар, химиялық өндіріс қоқыстары, жылуэлектростанциялардың күлі және басқа да екінші қолданыстағы қорлар қолданыс табуда[23].
Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификациялау жүйесімен орнатылған ретте сертификациялық орган құрылыс материалдардың және бұйымдардың сертификациялау жұмыстарының өткізуіне аккредитивтілінген. Аккредиттеу куәлігі мемлекеттік тізімде тіркелген № КК.658000.04.05.00109
Мәлімделген аккредиттеу облысымен сәйкес сәйкестік сертификаттарды береді, олардың негізгі мақсаттары:
1) азаматтардың мүлкін және қоршаған ортаны қорғау, құрылыс материалдардың адамдардың өмірі және денсаулығы үшін қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
2) құрылыс материалдардың және бұйымдардың сапа туралы сұрақтарда тұтынушылардың мүддесін қорғау;
3) ішкі және сыртқы нарықта өнімнің бәсекеге қабілеттілігін және саудадағы техникалық тосқауылдардың жойуын қамтамасыз ету;
4) Қазақстан Республикасының тауар нарығындағы заңды және жеке тұлғалардың қызметі үшін қажетті жағдайларды жасауы және халықаралық ғылыми - техникалық ынтымақтастықта және халықаралық саудада қатысу[24].
Сертификация жасайтын орган құрылыс материалдардың міндетті және ерікті сертификациясын өткізеді.Сертификация жасайтын органда төрт эксперт-аудитор, алты эксперт-аудитор кандидаттар жұмыс істейді. Олар Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификациялау жүйеде, құрылыс материалдардың сертификациялау жұмыстарды өткізуге құқығы бар акредителінген мамандар болып табылады.
Құрылыс материалдарының физикалық қасиеттеріне: олардың тығыздық кеуектілігі, ылғалдылығы, су сіңіргіштігі, аязға төзімділігі, жылу өткізгіштігі, т.б., ал механикалық қасиеттеріне - олардың деформациялық (серпімділік, пластикалық) қасиеттеріне беріктігі, қаттылығы, үйкеліске, ұруға және тозуға төзімділігі, т.б. жатады.
Әртүрлі өнеркәсіптік, азаматтық, т.б. құрылыстарда материалдарды белгілі орында (фундаментте, қаңқада, қабырғада, т.б.) атқаратын қызметіне сай пайдалану үшін, олардың қасиеттерін жақсы білу қажет. Бұл қасиеттер құрылыс материалдарының стандарттарында (ГОСТ, ОСТ, т.б.) келтіріліген сан көрсеткіштерімен сипатталынады да, "Құрылыс нормалары мен ережелеріне (СНШ)" сәйкес қолданылады. Халықаралық айырбас, сауда жүргізу үшін әр мемлекет құрылыс материалдарын өндргенде ИСО-ның (халықаралық стандарттарды бекітетін мекеме) талаптарын да бұлжытпай орындауы керек.
Стандарттар орыс тілінде жазылатын аттарының бас әріптерімен белгіленген: ГОСТ (государственный общесоюзый стандарт) - ол құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындармен, олардың ведомстволығына байланыссыз, міндетті түрде орындалатын бүкілодақтық мемлекеттік документ, шарттар. ОСТ (отраслевой стандарт) - ол салалық (ведомствалык), РСТ - республикалық, ал СТП - (стандарт предприятия) - кәсіпорындық стандарттар. СНиП (строительные нормы и правила) дегеніміз - құрылысты жобалау, оны құру үшін қолданылатын материалдарды тиімді пайдалану туралы, барлық мекемелер міндетті түрде қолданылатын, бүкілодақтық нормативтік документтердің жиынтығы[25].
Құрылыс материалдары саласында ең көп тараған стандарттардың бірі - ТУ (технические условия) - техникалық шарттар. Бұларда құрылыс материалдарын таңбалау, буып-түю, тасу, сақтау туралы шарттар қойылады және олардың үлгілерінің немесе өздерінің сапасын сынау әдістері келтіріледі.
Техникальқ талап (шарт) қойылған ережелерi бар бұл стандарттар құрылыс материалдарының сапа көрсеткiштерiн нормалайды (мөлшерлейді). Мысалы, ГОСТ-10178-85 кәдiмгi портландцементтерiнiң мынадай сапа көрсеткiштерiн мөлшерлейдi - ұнтақтық дәрежесiн, яғни майдалық мөлшерiн (нөмiрi, яғни тесiктерiнiң диаметрi 0,08 мм елеуiште (електе) өтпей қалатын цемент қалдығының процентi бойынша анықталады), нормалы қоюлығын (цементтiң нормалы илемiн, яғни қамырын алу үшiн қажетті су мөлшерi процентi бойынша), ұштасу мерзiмiн (цементтi сумен араластырғанда пайда болған коллоид ерiтiндiсiнiң коагуляциялану салдарынан гель деп аталатын қатты денеге айналу, яғни ауысу уақыттарымен, мерзiмдерiмен сипатталынады), маркасын (элементтің, оған салмағынан үш есе көп) құм қосып дайындалған, ерiтiндiсiнен жасалған үлгiнiң, 200С-та 28 тәулік бойы қатайғанда ие болатын, сығу күшiне, берiктiлiк шегiне тең. Портландцементтің осы келтiрiлген сапаларына стандарт мынадай шарт қояды - елеуштегі қалдық проценттен артық болмауы, қамырының нормалы қоюлығы 23...26% аралығында болуы, ұстасу мерзiмi 45 минуттан ерте басталмауы, ал ұстасудың аяқталуы 1 сағаттан кем болмауы, құм косып жасалған үлгісінің берiктiлiгi 400.. .600 кг ссм2 аралығында болуы керек.
Стандарттарда бiрiншi цифрлар - олардың нөмiрiн, екiншi цифрлар - бекiтiлген жылын керсетедi; олар 5-10 жылда ғылым мен техника жетiстiктерiне байланысты қайта қаралып, бекiтiлiп отырады. Стандарт шарттарын бұлжытпай, тиянақты, жауапты орындау керек [26].
1.1 Қазақстан Республикасындағы құрылыс материалдарының негізгі жағдайлары
Құрылыс материалдарының өндірісі ел экономикасының аса маңызды салаларының құрамына кіретін құрылыс кластерінің ажырамас бөлігі болып табылады. Құрылыс кластері арқылы отандық өндірістегі жоғары сапалы құрылыс материалдарымен қамтамасыз ету қазіргі уақытта күрделі құрылыс жұмыстарын жүргізудің тиімділігін арттыруда басым рөл ойнайды.
Қазақстанның құрылыс индустриясы 1,4 мыңнан астам өнеркәсіптік кәсіпорындарды құрайды, олардың негізгі қызметі құрылыс материалдарын өндіру болып табылады және 85% шығын өнеркәсіп болып табылады.
Реформалау жылдары құрылыс материалдары өндірісінде өнеркәсіптік кәсіпорындарға деген мемлекеттің монополиясы тәжірибе жүзінде жойылды.
Құрылыс индустриясы объектілерін жекешелендіру, құрылыс ұйымдарын қайта құру және мемлекет иелігінен алу кезеңінде құрылыс жұмыстарының көлемі күрт төмендеді, және сәйкесінше құрылыс индустриясы кәсіпорындарының өнімдеріне сұраныс та төмендеді. Бұл осы саладағы көптеген ірі кәсіпорындардың банкроттыққа ұшырауына және жойылуына алып келді. 2009 жылдың мәліметтері бойынша, экономиканың осы секторында 45,7 мың адам жұмыспен қамтылған. Саланың өнеркәсіптік өндірістегі үлесі 2,2%-ды құрайды.
Құрылыс индустриясы саласының шешуші сипаттамасын қамтамасыз ететін негізгі факторлар болып мыналар табылады:
1) құрылыс жұмыстарының жоғары көлемін және құрылыс материалдарының жеткілікті көлеміне деген қажеттілікті қамтамасыз ететін ел экономикасының басымдықты салаларын дамыту;
2) елдің экономикалық дамуының жоғары қарқыны тұрғындардың әл-ауқатының өсуіне мүмкіндік береді, осының салдарынан олар өз қаржыларын баспаналық жағдайларын жақсартуға салады, ал бұл өз кезегінде тұрғын үй мүлігіне деген тұрақты сұранысты қамтамасыз етеді;
3) құрылыс жұмыстарының үлкен көлемін орындауды көздейтін жергілікті және республикалық деңгейдегі бірқатар инвестициялық жобаларды жүзеге асыру[27].
Қазіргі уақытта тауарлық нарық құрылыс материалдарымен толық толтырылған, алайда отандық өнімнің ассортименті көлемі жағынан да, сапасы жағынан да қазіргі құрылыстың қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыра алмай отыр.
Жоғарыда атап өткеніміздей, құрылыс саласының қазіргі артта қалуы негізінен, құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындардың техникалық деңгейінің төмендігімен, технологиялық құрал-жабдықтар паркінің тозуымен сипатталады және жекелеген жағдайларда, саланы қажетті сапалы шикізат түрлерімен және бастапқы материалдармен қамтамасыз ете алмауынан болып отыр. Жаңадан құрылған өндірістер, соның ішінде импорттық құрал-жабдықтармен құрылғандары өздерінің толық қуатында пайдаланылмайды.
Өндірістік қуаттардың жоғары капитал сиымдылығын, оларды өндіруде үлкен уақыт аралығын қажет ететін, өзін-өзі өтеудің ұзақтылығына байланысты төменгі инвестициялық тартымдылықпен өнімнің бірқатар түрлерін өндіру инвестициялық ресурстардың жеткілікті көлемін тартуға қабілетсіз болып табылады. Нәтижесінде негізгі қорлар, әсіресе, олардың активті бөлігі тез тозуға ұшырайды.
Қабырғалық, төбе жапқыш, өңдеу-әрлеу материалдарын және басқа да тиімді өнімдер мен құрал-жабдықтарды өндіретін кәсіпорындарды қайта қаруландыру үрдісі баяу қарқынмен жүргізіледі[28].
Қазіргі уақытта, құрылыс материалдары өндірісінің қызметін шектейтін, және сәйкесінше, отандық құрылыс материалдары өндірісінің дамуына басымдықты түрде әсер ететін бірқатар факторларды анықтауға болады. Төмендегі суретте құрылыс материалдарының өндірісі бойынша қызметті шектейтін негізгі басымдықты факторлар көрсетілген (4 сурет).
Сурет 4. Құрылыс материалдары өндірісінің қызметін шектейтін басымдықты факторлар
Менің ойымша, негізгі ерекше орынды бәсекелесуші импорт факторы алады. Жоғарыда айтылғандай, отандық өнімнің ассортименті көлемі және сапасы жағынан қазіргі құрылыстың қажеттіліктерін толық қанағаттандыра алмайды(2 кесте). 2014 жылға цемент импорты 1265574,09 тоннаны, немесе 14104625 мың тенгені құрады. Қазақстанға импортталатын цементтің едәуір үлесін Қытай, Өзбекстан, ТМД елдері иеленеді.
Кесте 2. 2013 жылғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРҒА ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУҒА
ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Өнім сапасын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Құрылыс материалдар туралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Қазақстан Республикасындағы құрылыс материалдарының негізгі
жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1.4 Құрылыс материалдардың сапасын басқару және сынау ... ... ... ... ... ... ... .. ..28
2 ЖШС СТРОИТЕЛЬ ӨНДІРІСІ ЖӘНЕ ӨНІМ САПАСЫН БАСҚАРУ ... ...32
2.1 Өнім сұрыпталымы және технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.2 Керамзитті материалдар өндірісі және оларға қойылатын талаптар ... ... ... .33
2.3 Өнім сапасын анықтау және қадағалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.4 Керамзитті кірпішті сынау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы құрылыс индустриясын зерттеу, сонымен қатар құрылыс индустриясының негізгі бағыттарын айқындап, даму мен жетілдіру жолдарын зерттеу. Дипломдық жұмыстың маңыздылығына, қазіргі таңда өндіруші өнеркәсіпте және қызметтер көрсету саласында бәсекеге қабілетті ірі экспортқа бағдарланған тауарларды, жұмыстар мен қызметтер көрсетуді өндіру, сондай - ақ өндірілетін өнімге халықаралық сапа стандарттарын енгізуі , және құрылыс саласын серпінді дамыту үшін жағдайлар жасау және халықтың қалың қауымы, соның ішінде - әлеуметтік қорғалатын жіктері үшін тұрғын үй құрылысы қарқынын арттыру болып табылады
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өндіріс саласын жаңа деңгейге шығару мақсатында арнайы стратегиялық бағытты таңдап отыр. Атап айтсақ отандық тұрмыстық тауар өндірушілерді жан - жақты қолдап, олардың нарыққа ұсынатын тауарларының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды мақсат етіп алып отыр. Жаңа өндіріс қуаттарын іске қосу және еңбекшілердің тұрғын үйлер құрылыстарын одан әрі жақсарту басты міндеттердің бірі болып отырған жағдайда, құрылыс техникасымен, оның ішінде құрылыс материалдарын өндірумен және олардың соны жаңалықтармен танысып өткен жөн. Үйді қандай материалдардан салу жайы ерте замандарда - ақ адамдарды көп толғандырған. Дегннмен, бұл мәселе қай заманда болсын белгілі бір елдің экономикалық, әлеуметтік, тарихи - қоғамдық және географиялық жағдайларына тығыз байланысты дамып, өріс алып отырды. Адам баласы кірпіш, бетон және құрылыс гипсін жасауды біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын бастаған. Бұған қазіргі уақытқа дейін сақталған архитектуралық ескерткіштерді зерттеу нәтижелері дәлел бола алады. Біздің дәуірімізден бірнеше ғасыр бұрын салынып, осы күнге дейін сақталған дүние жүзіндегі аса ірі архитектуралық ескерткіштер, қорғандар, храмдар, тағы сол сияқты күрделі және өте көрнекті құрылыстар қардай материалдардан және қалай жасалған, олардың қандай түрлері өндірілген. Өнеркәсіптік өндіріс даму тарихы қандай - бұл мәселелер туралы әркімдер - ақ бегілі бір мағлұмат алғысы келеді. Сонымен бірге қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өнеркәсіп жолымен өндірудің ғылыми - техникалық негіздері және бұл салалардағы ең соңғы жаңалықтар туралы да білгісі келетіндер аз емес.
Құрылыс материалдарының ең маңызды және көп қолданылатын түрлері - силикат материалдары туралы мәліметтер кітабтан кең орын алған. Сол сияқты полимер материалдарының құрылыста көп пайдаланылатын жаңа түрлері жәйлі де әңгімеленген. Ерекше айта кететін бір мәселе - ол қазіргі замандағы құрылыс материалдарын өндірудің ғылыми - техникалық негіздері туралы. Барлық техникалық ғылымдармен қатар құрылыс материалдары технологиясы, әсіресе, физика және химия ғылымдарының жетістіктеріне негізделген. Осыған сәйкес құрылыс материалдарының физмка - химиялық негіздері, сол сияқты бұл ғылымдарды кеңінен қолдану арқылы ғана өнеркәсіптік технологияны жетілдіруге, материалдардың сапасын көтеруге және оларды тиімді пайдалануға мүмкіндік туатыны кітапта талданған және тиісті мысалдар келтіріліп дәлелденген. Сонымен қатар Қазақстандағы құрылыс материалдар өнеркәсібінің өркендеу тарихы туралы да біраз мәліметтер осы еңбекте баяндалған.
Құрылыс материалдарның өнеркәсібі Республикамыздың экономикалық әлеуметіне байланысты орасан зор саланы көрсетеді. Материалдарға жұмсалатын шығындар құрылыс-құрастыру жұмыстарының жалпы құнының жартысынан астамын құрайды. Құрылыс материалдарының өндірісі толып жатқан шикізаттар шығарумен және өндіруімен байланысты. Құрылыс кешенінде күн сайын жаңа технологиялар, материалдар мен бұйымдар пайда болады, олар Қазақстан Республикасы Стандартымен (ҚР СТ) және мемлекетаралық стандарттардың талаптарын (МСТ) қанағаттандыруы керек.
Құрылыс материалдарына ҚР стандарттары және МСТ-тар дайындаушыларға заң болып саналады, олардың талаптарын барлық көрсеткіштер бойынша қатал орындауды ескереді.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасында өндірілетін құрылыс материалдардың өнім сапасын басқару және ондағы сапа талаптыры мен жағдайын қарастыру.
Жұмыстың мақсатына жету үшін келесі міндеттер қойылды:
1) Құрылыс материалдары жайында мәліметтер жинау
2) Құрылста пайдаланылатын материалдар түрлерін зерттеу
3) Материалдардың өндіру технологиясына мәліметтер жинау
4) Дайын матералдардың сапалық көрсеткіштерін анықтау.
Зерттеудің нысаны: керамзитті кірпіштер.
Зерттеудің пәні: керамзитті кірпіштерінің сапасы.
Жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Зерттеу әдістері кең көлемінде қолжетімді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:Кіріспеден, 2 тараудан, 8 бөлімшеден, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
1 ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
4.1 Өнім сапасын басқару
Кәсіпорынның өндірістік тиімділігін арттырудың бірден бір жолы - өндірілетін өнімнің немесе ұсынылатын қызметтің сапасын жетілдіру болып табылады. Өндірілетін өнімнің сапасын арттыру қазіргі таңда ішкі және сыртқы нарықтарда өнімнің бәсекеқабілеттілікке ие болуына алып келеді. Өнімнің бәсекеқабілеттілігі еліміздің беделін және ұлттық байлығымызды арттырудың негізгі факторы болып табылады.
Өнімнің сапасы - бұл белгілі мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі. Өнімнің сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны - бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы - бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейіндегі көрінуі.
Өнімнің сапасын көтеру - кез-келген кәсіпорын үшін маңызды мәселе. Өйткені тек өнімнің сапасын арттыру арқылы фирманың нарықтағы өмір деңгейін, ҒТП - ның қарқынын, өндіріс тиімділігін арттыруға және кәсіпорында қолданылатын барлық ресурстарды үнемдеуге қол жеткіземіз[1].
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылган өнімнің сапасына
басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның өміршендігі, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді.
Өз кезегінде бәсекеге жарамдылық екі көрсеткішке байланысты - баға деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Сапаның көрсеткішін анықтау оның саңдық маңызын өзін өзі түсіну болып табылады. Ол үшін практикада өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты мына төмендегі әдістер пайдаланылады:
1) өлшеуші әдіс (аснаитар, приборлардың көмегімен);
2) тіркеу әдісі - бұл тіркеуге және есептеуге негізделген. Тіркеу әдісі мынадай көрсеткіштермен, атап айтқанда: қауіпсіздік, патенттік-құқықтық стандарттау, сәйкестендірумен анықталуы мүмкін;
3) есептеу әдісі - өнімнің сапасы жөніндегі көрсеткіштерді анықтау үшін арнайы математикалық үлгілерді қолдануға негізделеді;
4) органолептік әдіс - адам мүшесін сезу - көру, есту, дәм, түйсінуді талдауды қамтиды. Табылған маңыздылықтың дәлдігі және растылығы адамдардың біліктілігі, даңдылығына және қабілеттілігіне байланысты;- социологиялық әдіс
5) өнім, оны нақты немесе тұтынушылардың мүмкіншілігі туралы пікірлерді талдау және жинау негізінде жүзеге асырылады;
6) сарапшылық әдіс - мамандар тобы арқылы іске асырылады. Мысалы, дизайнерлер, дәм айырушылар[2].
Практикада өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін көрсеткіштер жүйесін пайдаланады. Онда өзіне қорытындылау және өнімнің сапасы жөнідегі жеке көрсеткіштер қосылады.
Жапония, АҚШ елдері өндірушілер арасындағы бәсекені ынталандыру арқылы, бұл кәсіпорындардағы жұмыс орындарына жоғары білікті, тәжірибелі мамандардың жұмыс істеуіне қол жеткізді. Бұл мамандар кәсіпорындағы сапа мәселесін шешуде жаңа методтарды қолдану арқылы кәсіпорынның әлемдік нарықта бәсекегеқабілеттілігін арттырды.
ҚР - дағы кәсіпорындардың бәсекегеқабілеттілігін жоғарылату үшін келесідей шаралар қолдану қажет:
1) ИСО 9000 стандарттарына сәйкес сапа менеджменті жүйесін енгізу;
2) ИСО 9000 стандарттарына сәйкес сертификаттау процесін жүзеге асыру:
3) Көпсалалы және аймақтық стандарттар жүйесінің талаптарын сәйкестендіру және ИСО 9000 стандарттары арқылы сапаны басқару жүйесіндегі талаптарды үйлестіру;
4) Сапаны сертификаттау жүйесінен, тоталдық сапа менеджментіне ауысу.
Осы халықаралық стандарттардың талаптарын қанағаттандыратын жүйелер, әлемдік тәжірибеде сапаны басқарудың ең тиімді жүйесі болып табылады. Кәсіпорындағы әрекет ететін сапа жүйелерінің ИСО 9000 стандарттарына сәйкестігі, бүкіл әлемдегі тұтынушыларға кепілдік ретінде өнім сапасының тұрақты сақталуын қамтамасыз етеді.
Отандық өнімдердің бәсекегеқабілеттілігін арттыру - халықаралық стандарттарды енгізумен тығыз байланысты. Бұл аксиома ҚР-ның ДСҰ-на кіруіне және әлемдік нарыққа шығуына жол ашады[3].
Отандық және шетелдік тәжірибелерді ескере отырып, өнім сапасын жетілдірудің келесідей бағыттарын ұсынуға болады:
1) Өнім сапасын басқару жүйесін, өнімнің сапасын жетілдіруге, яғни тұтынушыға бағыттау. Барлық кәсіпорындардағы қызметкерлер мен жұмысшыларды жақсы және сапалы өнім өндіруге ынталандыру. Кәсіпорын басшылығының саясаты бірінші орында өнімнің сапасын, ал содан соң өнімнің көлеміне бағытталуы қажет;
2) Жоғарыда аталған бағытты үнемі жаңа инвестициялық және инновациялық саясатпен байланыстырып отыру, дәстүрлі өндірілетін өнімнің көлемін арттырудан, өнімнің сапасын арттыруға ауысу, негізгі қорларды жарақтау және жаңарту арқылы өнімнің сапасын көтеруге қол жеткізу;
3) Өнім өндірушінің өнімнің сапасы туралы ақпараттарды рационалды таңдап алу жүйесін, оны өңдеу, талдау және сақтау шараларын міндетті түрде жүзеге асыру;
4) Кәсіпорындағы әрбір өнімге талап етілген сапаны қамтамасыз ету үшін, кәсіпорында өнімнің арнайы сапасын басқару жүйесін құру;
5) Материалдық-техникалық жарақтануды жетілдіру. Үнемі жабдықтаушылармен тығыз байланыста болу және ұзақ мерзімді келісімшартқа отыру;
6) Басшылық ықпал нәтижелі және өнімнің әрбір өмірлік циклында орын алуы тиіс;
7) Өнім сапасын басқару жүйесі - тұтынушылардың талаптарын қанағаттандырған жағдайда ғана тиімді болып саналады;
8) Өнімнің сапасын басқару жөнінде үздіксіз білім беру жүйесін құру және барлық оқушылар мен студенттерді, жұмысшылар мен шеберлерді тұтынушылар мен тапсырыс берушілерге оң көзбен қарауға тәрбиелеу. Өнім сапасын басқару жүйесі барлық адамға түсінікті болу керек;
9) Мемлекеттік және аймақтық деңгейде сапа төңірегінде дәріс беру үшін БАҚ- ты, оның ішінде радио, теледидар, басылымдарды қосу керек;
10) Сапа төңірегінде және өнім сапасын жетілдіру үшін білім беретін және жұмысшылардың біліктілігін арттыруда арнайы мамандандырылған орталықтарды, яғни мектептер мен сапа курстарын ашу қажет және мұнда білім беруде шет елдердің мамандарын қатыстыру. Өйткені, тек жоғары білікті мамандар, жоғары сапалы өнімді жасай алады;
11) Жоғары және тұрақты өнім сапасын қамтамасыз ету үшін өндірісте ынталандыруды күшейту. Ол үшін жоғары сапа мен еңбекке марапаттау, сыйақы беруді ұйымдастыру. Сонымен қатар өнімнің белгілі бір талаптардан ауытқығаны үшін, нормативтік-технологиялық құжаттарға сәйкессіздігі үшін қатаң сөгістерді қолдану. Өнім сапасын жақсарту және жетілдіру мақсатында түрлі конкурстар өткізу;
12) Өндірістік ортада әлеуметтік, адамдық факторды ескеру;
13) Өнім сапасын басқару жүйесін жетілдіру. Ол үшін өнімнің сапасын басқаруда тәжірибелі мамандарды қолдану.
Қазіргі уақытта өкінішке орай, отандық кәсіпорындардың көпшілігі өндірістік техникалар мен технологиялардың артта қалуымен байланысты бәсекегеқабілетсіз болып табылады. Сондықтан өнімнің сапасы төңірегіндегі сұрақтар қазіргі таңда өте күрделі экономикалық және ұйымдық мәселелердің бірі болып келеді [5].
13.1 Құрылыс материалдар туралы
Құрылыс материалдары - үйлерді, ғимараттарды салу мен жөндеуде пайдаланылатын табиғи және жасанды материалдар мен бұйымдар. Негізгі құрылыс материалдарының түрлері: табиғи тау жыныстарынан жасалған құрылыс материалдары (дара тастар, қиыршық тастар, т.б.); органикалық (битум, қарамай, синтетикалық шайыр, т.б.) және бейорганикалық (цемент, әктас, гипс, т.б.) байланыстырғыш материалдар; жасанды құрылыс материалдары және құрастырмалы құралымдар мен бұйымдар (құрылыстық қыш, бетон, темір-бетон, асбест-цемент, темір, шыны және силикаттан жасалған бұйымдар); ағаш материалдары және олардан жасалған бұйымдар (есік және терезе блоктары, ағаш талшықты және ағаш үгінділерінен жасалған тақталар, т.б.); металдан жасалған бұйымдар (көтергіш және қоршау құралымдары, құбырлар, рельстер, т.б.); синтетикалық шайырлар мен пластмассалар. Әр түрлі табиғи тау жыныстарынан іргетастар, қабырғалық әшекейлік, т.б. құрылыс материалдары жасалынады. Органикалық байланыстырғыш заттардан жол құрылысына қажетті жабын, ылғал өткізбейтін заттар дайындалады. Бейорганикалық заттардың ішіндегі ең негізгісі - цемент. Одан бетон, темір-бетон, асбест-цемент, құрылыс қоспалары сияқты құрылыс материалдары жасалады. Әктастан бу қысымымен алынатын силикаттық бетон, кірпіш әрі құрылыстық қоспалар дайындалады. Жасанды құрылыс материалдары жасалу технологиясына қарай байланыстырғыш заттар көмегімен жасалатын бетон, темір-бетон, асбест-бетон, асбест-цемент, силикаттық бетондар мен кірпіш, құрылыс қоспалары; саз топырақтан (балшықтан) күйдіру арқылы алынатын керамикалық құрылыс материалдары; құмды түрлі қоспалар қосып балқыту арқылы алынатын керек материалдар, ситалдар, минералдық мақталар болып бөлінеді. Жасанды құрылыс материалдарының негізгі бір түрі - металдар. Олар құрылыста әр түрлі құралымдар жасауға пайдаланылады. Ағаш материалдары және олардан жасалған бұйымдарға ағашты механикалық өңдеу барысында алынатын материалдар кіреді. Металдардан, негізінен, болат илемі құрылыста кеңінен қолданылады. Олардан темір-бетондарға қажетті арматуралар, ғимараттың каркастары, көпірдің құрылыстық өткіндері, жылыту жүйелері, жабын материалдары, т.б. жасалады. Әлемдік практикада ең алғаш Қазақстанда жаңа құрылстық қыштан "золокерам" материалдары жасалып, өндіріске енгізілді[6].
Құрылыс материалдары өздерінің қасиеттеріне байланысты әр түрлі конструкциялар жасау үшін қолданылады. Ал ол конструкциялар өзінің құрылыста қолданылу шартына, яғни оларға түсетін салмақты ауырлығына немесе жеңілдігіне байланысты алуан түрлі болып келетіні мәлім. Олай болса, сол конструкцияларды өз талабына сай етіп жасау үшін, оған пайдаланылатын құрылыс материалдарының құрамы да өзінің сапалық қасиеті жағынан әр түрлі болып келеді. Бұл талаптардың бәрі мемлекеттік стадарттар мен техникалық шарттарда еске алынып, нормаланады[7].
Құрылыс материалдарының негізгі қасиеттері бірнеше топқа бөлінеді:
1) Бірінші топқа физикалық қасиетер жатады. Олар: құрылыс материалдардың тығыздығы және көлемдік масса (салмағы), кеуектілігі, механткалық қасиеттері (беріктігі, қаттылығы, формасын өзгерткіштігі, т.б.).
2) Екінші топқа олардың өткізгіштік қасиеттері жатады. Мысалы, олар құрылыс материалдаррына судың, ылғалдың, ауаның және төменгі температураның қалай әскр ететінімен сипатталады. Айталық, ол заттың су тартқыштығы, су өткізгіштігі, суға беріктігі, ылғалдығы, аязға төзімділігі, т.б.
3) Үшінші топқа құрылыс материалдарына жылудың немесе жоғары температураның тигізетін әсері және оның беріктігін сипаттайтын қасиеттері: отқа беріктігі, отқа төзімділігі, жылу өткізгіштігі, т.б.
4) Төртінші топқа құрылыс материалдарының химиялық немесе коррозиялық әсерлерге төзімділігі жатады. Бұлар қышқылдардың, сітілердің, тұздардың, газдардың, т.б. құрылыс материалдарына тигізетін әсерін сипаттайды[8].
Құрылыс материалдарының қасиеттері олардың құрамы мен құрылымына байланысты. Құрамдар - химиялық, минералдық және фазалық болып бөлiнедi. Материалдық химиялық, яғни химиялық элементтерден тұратын, құрамына қарай, оның отқа, микроорганизмдер әсеріне төзімділгін, механикалық, т.б. техникалық қасиеттерін жорамалдауға болады. Құрылыс материалдары ішінде көп тараған бейорганикалық байланыстырғыш заттар мен табиғи тас материалдардың химиялық құрамы әдетте оксидтермен (тотықтармен) сипатталынады.
Минералдар - негізгі және қышқыл тотықтардың өзара байланысуынан түзiледi (құралады). Мысалы, портландцемент құрамында үш кальцийлi силикат - минерал 3CaO- SiO2 (қысқаша C3S) көбейсе (45-60%), оны құммен, сумен араластырғанда цемент тез қатаяды да, берiктiлiгi өседi.
Фазалық құрам қатты қаңқа және ауамен, сумен толған саңылауларда түзiледi. Саңылаулар ішіндегі судың қатты затқа (мұзға) айналуына байланысты, материалдардың қасиеттері өзгереді - аязға төзімділігі темендеп, жылу өткізгіштігі өседі.
Көп құрылыс материалдарының құрылымы олардың бөлшектерінің (түйірлерінің) ірілігін, формасын өзара орналасуын, байланысуын керсетеді. Құрылым үш дәрежеде анықталады:
1) материалдың макроқұрылымы (құрылымдағы саңылаулардың мөлшері 1-2 мм) жәй көзбен көру арқылы;
2) микроқұрылымы 50-ден 2000 есеге дейін оптикалық микроскопта үлкейту арқылы;
3) материал құрайтын заттың ішкі құрылымы ондаған мың есе үлкейтіп көрсететін электрондық микроскопта рентген сәулесімен зерттеу арқылы[9].
Қатты құрылыс материалдарының макроқұрылымы конгломератты, ұялы ұсақ саңлаулы, талшықты, қабатты, т.б. болуы мүмкін. Мұнда конгломератты (латынша - жиналған, құрылған деген сөз) құрылым әртүрлi. Мысалы құмнан, малта (жұмыр) немесе жарықша (қиыршық) тастардан, осыларды байланыстыратын заттардан құралған құрылым - көбінесе бетондардың сан алуан түрлерiне, ұялы құрылым макросаңылаулы газ бен кебік бетондарға, ұялы пластмассаларға, ал ұсак саңылаулы құрылым - камырға көп су қосып, оны күйдiргенде жанып кететін қосындылар - қосу әдістерімен жасалған керамикалық материалдарға тән. Талшықты құрылым ағаш материалдарға - шыны мақтадан жасалған бұйымдарға, қабатты құрылым қағазпластқа, текстолитке тән.
Материалдардың микроқұрылымы олардың бөлшектерінің мөлшерін, формасын, материал көлеміндегі санын (оптикалык микроскопта ауданның 1 см2 келетін бөлшек санымен сипатталады) көрсетеді[10].
Материал түзетiн заттардың ішкі құрылымы, кристалл немесе аморф түрлi болады. Кейбір заттардың, мысалы кварцтың ізі, құрылымы осы екі түрде де кездеседі; ал кристалды түрi тұрақтырақ. Өйткені ол әкпен қосылу үшін 1750С және 1 МПа қысым қажет. Ал аморфты түрде кездесетін кварцтрепел кәдімгі температурада (20оС шамасында), ешқандай қысымсыз әкпен байланысып, кристалл - түрлі сулы силикат түзеді.
Құрылыс материалдарының берік, қатты, балқығыш, т.б. қасиетті болуы, оларды тузетін заттардың ішкі құрылымына - кристалл торларының туріне (текшелі, гекоагональды, т.б.) байланысты. Атомдардың кристалл шінде орналасуы мен атомдардың аралығын рентген сэулесінің заттын атомдық жазықтықтарынан, атомдарынан кері шағылысып, экранға түсетiн дақтарына қарап анықтауға болады. Өйткені, затты құрайтын атомдардың ара қашықтығы рентгендік сәуле толқынының ұзындығымен шамалас. Электрон сәулесі толқынының ұзындығы, рентген сәулелерінікінен әлдеқайда кем екені ақиқат. Ренгенограммада майда фазалардың сызықтары өте көмескі көрінеді, сондықтан оларды жоғарғы дәлдікпен өлшеу мүмкiн емес. Мұндай жағдайда электронография (электрондардың затқа жұтылмай қарқынды шағылысатындығына негізделген) затгың өте ұсак бөлшектерін зерттеуге кеңінен пайдаланылады[11].
Табиғи тас құрылыс материалдарын шығару. Тастардың тығыздығына, қаттылығына және қай жерде орналасуына байланысты оларды әртүрлi әдiстермен шығарады.
Тығыз таужыныстарды - терендiк магмалық жыныстарды (гранит) немесе тығыз шөгiндi жыныстарды (ізбестас әдетте жарылғыш (қопарғыш) заттарды қолдану арқылы шығарады) сөндiредi. Бұл үшін таужынысының денесiне скважина немесе шпур жасап, оны жарылғыш затпен толтырады.
Қаттылығы орташа және жұмсақ жыныстарды (қаттылығы 5--3), мысалы ұлутас пен туфтарды шығару үшiн, кескіш машиналар қолданылады. Соның бiрi - жоғары өнiм беретiн үш машинадан тұратын, әрқайсысына айнымалы шынжырға бекiтiлген көп тiстi ара немесе дискілі кескіш орнатылған агрегат. Бұл агрегаттың бiрiншi машинасы, жынысты вертикаль бойынша тiк кеседi. 2-горизонталь бойынша көлденең тiледi, ал 3-жынысты (бұйымды) тау денесiнен айырып алу кесімін орындайды, яғни ол да вертикаль бойынша тік, бiрақ басқа бағытта кеседi. Осылай шығарылған бұйымдарды (көбінесе iрi блоктарды) автотранспортқа, автотиегiш - кранға орнатылған ат қамыты сияқты қысқышпен тиейдi[12].
Қаттылығы 3-3,5 мәрмәр дана тастар, блоктар, тақталар (плиталар) қатты қорытпалардан, болаттан немесе қорундтан жасалынған дискалармен кесiледi. Егер кескіш ретінде алмасты аспап қолданылса, онда жыныстан бұйым шығару өнiмдiлiгi 4-5 есе артады да, кесуден пайда болатын ұнтақ қалдық та азаяды.
Бос таужыныстарын шығару. Құм мен малта тас әдетте эксковаторлармен алынады. Сонымен қатар, оларды гидромеханикалық әдiспен де алуға болады. Ол үшiн көрсетілген жыныстар бар жерге гидромонитор арқылы жоғары қысыммен су берiлсе, жер борпылдайды (жұмсарады, босайды). Онан соң жыныстын сумен қоспасынан (пульпадан) құм не малта тас бөлiнiп алынады. Малта тас көлдердің түбi мен теңіздердің жағаларынан арнайы жасалған жүзгiш механизмдер - драгалармен де шығарылады.
Карьерден алынған тастардың кейбiреулерi, әсіресе iрi блоктарды өндеу үшiн арнаулы зауыттарға жiберiледi. Осы зауыттарда тастар керекті өлшемдерiн, қалпын (формасын) жэне бет жағының фактурасын (сипатын) қабылдайды.
Бейорганикалық заттарды толықтыра айта кетсе: Цeмент (нем. Zement, лат. Caementum - ұсақталған тас, қиыршық тас) - гидравликалық байланыстырғыш материалдар тобы; негізгі құрылыс материалдарының бірі; органикалық емес материалдың майда ұнтағы; гидравликалық тұтқыр материалдардың үлкен тобының жалпы атауы[13].
Цeмент сумен араласқанда қатаятын қасиеті бар (яғни қамыр тәрізді пластик күйден қатты күйге ауысатын) кальций силикаты мен кальций алюминатынан құралады. Цeменттің кейбір түрі ауада қатаяды. Ал, енді бір түрлері тек тұздардың, қышқылдардың судағы ерітіндісімен араластырғанда ғана байланыстырғыштық қасиетке ие болады. Оның портландцемент, қожды және пуццолан цeмент деп аталатын түрлері бар. Цeменттің көп тараған түрінің бірі - портландцемент. Ол негізінен жоғары негізді кальций силикатынан тұрады. Цeментті пайдалану үшін, оны алдымен сумен араластырып, цементтік қамыр (ерітінді) дайындайды. Цементтік қамырды құммен, т.б. араластырып, құрылыстық ерітінділер, ал оған қиыршық және уақ тас, т.б. қосу арқылы бетон дайындалады. Кейде асбест қосып асбест цементті бұйым, ағаш жаңқаларын қосу арқылы фибролит жасалады. Арнаулы зауыттарда минералды шикізатты ұсату, араластыру, майдалау, күйдіру арқылы цементтік клинкер алынады. Цeменттің сапасы маркамен сипатталады.
Оның маркалары :
1) 200,
2) 300,
3) 400,
4) 500
5) 600 .
Сонымен бірге Цeменттің тез бірігуі мен қатаюы, майдалығы, т.б. белгілі бір стандартқа сәйкес болуы шарт. Цeмент құрылыста біртұтас және құрама бетон мен темір-бетон дайындауда пайдаланылады[14].
Бетон - (французша: bton, лат. Bіtumen - тау шайыры), құйматас - жасанды тас материал; байластырғыш заттар (цемент, гипс, алебастр, әктас, т.б.), су (кейде сусыз) және толтырғыш материалдар (құм, малтатас, қиыршықтас, т.б.), кейде арнайы үстеме заттар қоспасының қатаюы нәтижесінде алынады; маңызды құрылыс материалы. Қоспа қалыпқа құйылғанға дейін бетон қоспасы деп аталады
Бетон құрамындағы байластырғыш түріне қарай: органикалық емес байластырғыштармен алынған бетон (цементті бетон, гипсбетон, силикатты бетон, т.б. арнайы бетондар) және органикалық байластырғыш заттармен алынған бетон (асфальтбетон, полимербетон) болып жіктеледі. Орташа тығыздығына (көлемі бойынша) байланысты аса ауыр (2500 кгм3-ден жоғары), ауыр (1800 -- 2500 кгм3), жеңіл (1800 -- 500 кгм3), өте жеңіл (500 кгм3-ден төмен) болып бөлінеді.
Қолдану түріне қарай құралымдық, құралымдық-жылу оқшаулағыш, жылу оқшаулағыш және арнайы жасалған бетондар (отқа төзімді, қышқылға төзімді, жолға төсеуге арналған, т.б.) болып ажыратылады[15].
Бетон - гравийдің, қиыршықтастың, малтатастың, қиынды тастың цемент немесе басқадай тұткыр материал ертіндісімен араластырып жасаған, тез қатаятын қоспасы. Бетон түрлері:
1) тез қағатын бетон;
2) су өткізбейтін бетон;
3) ауа өткізбейтін бетон;
4) беріктігі жоғары бетон;
5) жеңіл бетон; ауыр бетон;
Құрылыс кiрпiшi - ежелгi құрылыс материалдардың бiр болып табылады. Аса кең таратуды бiздiң уақытымыздың шейiндерi сонымен бiрге күйген кiрпiштi құрылыстағы қиылған сабанның сазына, қолдану күйдiрiлмеген кiрпiш-шикiзат, жиi қосымшамен елдердiң көпшiлiгi алып көне замандағы шығатындығымен айқындалады.
Әсiресе маңызды рөл 3-шi Иоаннаның кезінде Ресейдегi кiрпiш құрылыстың қолдануының айқын мысалымен, тағы сол сияқтылар арктер, төбелер месопотамия және (45х30х10) кiрпiштен күрделi конструкцияларды шығаратын Ежелгi Римнiң сәулетi, соның iшiндегi кiрпiш қабырғалар және италиялық ұсталарды меңгеретiн Мәскеу Кремльдің храмдарының құрылысы болды[16].
Кірпіш - кеңінен таралған құрылыс материалы ғана емес, сонымен бірге архитектуралық - көркем және дизайнерлік міндеттерді шешуге арналған тиімді құрал. Күн өткен сайын әзірлеуші кірпіштің және оның керамикадан жасалған алмастырушыларының мүмкіндіктері артып келеді. Белгіленуі бойынша кірпіш құрылыстық, әзірлеуші және арнайы болады. Құрылыстық кірпіш ішкі және сыртқы қабырғаларды тұрғызуға арналады. Әзірлеуші кірпіштің сыртқы беті сапалы, су, аяз әсеріне шыдамды және барлық сыртқы жұмыстарға жарамды. Арнайы кірпіш пайдаланудың ерекше жағдайларына арналған. Кірпіштер тығыз және бос болып бөлінеді. Тығыз кірпіш деп бос қуыстары жоқ кірпіш аталады. Бос кірпіштердің 45%-ға дейін бос қуыстары болады және оның тығыздығы 1500 кгм3 дейін. Бос кірпіштен қалақтың жылу сақтаушы қабілеті тығыз кірпішпен салыстырғанда жоғарырақ, бұл қабырғаның қалыңдығын азайтуға мүмкіндік береді (1 сурет).
Сурет 1. Жай кірпіш
Кірпіш бір қабаттық, бір жарым қабаттық, екі қабаттық және стандартты емес (еуропалық көлемдегі, реставрациялық, төрттік, сегіздік және т.б.) болып келеді. Бір қабаттық кірпіштің көлемі: ұзындығы - 250 мм, ені - 120 мм, биіктігі - 65 мм. Мықтылығы жағынан кірпіш мынадай маркаларға бөлінеді: 50, 75, 100, 125, 150, 175, 200, 250 және 300. Аз қабатты үйлерді қалау үшін кірпіштің мықтылығы аса жоғары болмаса болады (М100 - М150) [17].
Әзірлеуші кірпіштің сәнді суретті немесе онсыз сыртқы қабаты ақ түстен қара қоңыр түске дейінгі диапазондағы түстердің кең гаммасымен сипатталады. Жылтыратылған болуы мүмкін. Кірпіштің беті тегіс және кедір-бұдырлы болуы мүмкін. Ол стандартты тік бұрышты текшелер түрінде де, арнайы домалақ, сына тәріздес, трапеция, есілген, фигуралы және басқа формаларда да шығарылады. Сыртқы қабырға және ландшафтық жұмыстардың барлық түрінде, сондай-ақ интерьерлерді әзірлеу үшін пайдаланылады(2 сурет).
Керамикалық кірпіштерді жасарда саздық массаны, әдетте илеуі, жұмсақ саздан, каолиннен және жұмсақтылығы жоқ қоспалардан (ширақтанушы және жанып кетуші қоспалардан, оңай балқитын) тұратын құрамалардан дайындайды. Саздар мен каолиндерді керамикалық кірпіш өндірісінде саздық материалдар деп біріктіре атайды. Кейбір керамикалық бұйымдарды өндірерде диатомиттерді, трепельдерді және таза немесе саз қосылған сланцыларды, кеуектендірушілерді және тағы басқа қоспаларды пайдаланады(3 сурет).
Сурет 2. Сыртқы жұмыстарға арналған керамикалық кірпіштер
Сурет 3. Керамикалық кірпіш түрлері
Керамикалық кірпішке қойылатын техникалық талаптар:
керамикалық кірпіштер кәсіпорынның әзірлеушімен бекітілген техникалық регламент бойынша ГОСТ 530-95 стандарт талаптарына сәйкес әзірлеуі тиіс[18].
Бұйымның үстіңгі беттің шеттері тегіс, ал қырлары тура сызғышты болуы тиіс.
Бұйымда өлшемi және сандарын 1 кестеде көрcетiлген болып асатын сырт пiшiнiнiң ақаулықтары рұқсат етiлмейдi.
Кесте 1. Сырт пішінінің ақауы
Ақау түрі
Ақау саны
1. 10-15 мм тереңдіктегі бұрыш тойтаруы
2
2. 10-15 мм ұзындығымен және 10 мм артық емес тереңдіктегі қабырғалардың доғал болуы және тойтаруы
2
3. 300 мм дейін созылатын кірпіштегі жарық:
қасықтық шекараларда
нүктелі шекараларда
1
1
Беттердi қиратуды бұйымдардың булауы және сынықтардан кейiн 6 мм тереңдiк шамданған извест қосындыларына рұқсат етiлмейдi.
Бір партиядағы половняктың саны 5% артық болмауы тиіс.
30 мм половнякке тiрек беттiң орталық бөлiгiнде, жатқыз орналасқан кiрпiштерi бойынша созылымдықты кiрпiштi барлық жуандыққа бiр немесе бiрнеше теспе жарықшақтары қуши болатын кiрпiш[19].
Бiтпеген және бастан өткiзу бұйымдарының тұтынушысына жабдықтауына рұқсат етiлмейдi.
Құрылыс материалдар түрлері және олардың технологиялары - өндіргіш күштер мен адамзат қоғамының өндірістік қатынастарының өзгеруіне байланысты дамып отырған . Қарапайым материалдар мен қарабайыр технологиялар неғұрлым күрделіге, ал қолмен өндіру машиналды өндіруге ауысты .Құрылыс материалдар ассартименті түрөзгертіп шығарылу кеңейтілді . Бірақ материалдарды кейбір түрлері (мысалы, кірпіш, әк, ағаш, шыны, т.б.) көптеген дәуірлер бойы қолданылып келеді.
Қарабайыр ғимараттар үшін қарапайым материалдар пайдаланылған : топырақ, жүзім сабағы , қамыс, ағаш және табиғи тас. Ірі құрылымдардың құрылысы болған кезде(қамалдар, сарайлары, храмдар, әскери жолдар мен көпірлер) құлдық қоғамда тау жыныстары кеңінен қолданған ; олардан тас плиталар және тұрақты пішін берілген кірпіш тәріздес материалдар жасалынды . Тау жыныстары, аз немесе жоқ болған аудандарда, балшықтан немесе өзен шыламдарынан кептірілген ( күйдірілмеген ) кірпіш қолданылды . Қабырғалар бетін тузеу үшін қыш бұйымдар (кірпіш және сәндік тақтайша) қолдана бастады . Қышқа күш пен су қарсылық беру үшін оны күйдіру ежелден қолданылған, бұл адамның ең үлкен өнертабыстардың бірі болып табылады. Бұл әдіс алдында жүзім сабағынан кескін беріп балшықты кептіріп жасаған, соңынан жүзім сабағының орнына қалыптар қолданылды және оны күйдіру мүмкіндігі пайда болды[20] .
Құрылыс материалдар тарихы.Б.з.д 6-7 ғасырларда саздан күйдірілген плиткалар, кейінірек терракота (қаптауыш плиталар) және қабырғаларға арналған кірпіш кеңінен тарап танымал болды. Жалпы, керамикалық бұйымдар, кем дегенде 12000 жыл бойы белгілі. Ғимараттар құрылысына қажетті байланыстырғыш керек болды. Бірінші байланыстырушы, ежелгі заманда пайда болды: саз, гипс, әк және асфальт болды . Бұлар, асфальттан басқасының барлағы , ауада беріктендіруге ғана қабілетті. Содан кейн ғимарат негізі, су құбырлары, порттар және басқа да гидротехникалық құрылыстар үшін суда беріктендіру қабілетті бар байланыстырғыш заттар керектігі туындады. Мұндай қарапайым байланыстрғыштар ежелден қолданылып келеді мысала ежелгі римдіктер жанартау күлі мен әк қоспасын қолданған . Ежелде ғимарат тұрғызуда пайдаланылатын байланыстырғыш заттар қалау үшін ғана емес , сонымен қатар қарапайым бетон жасау үшін де қолданылды .
Орта ғасырда феодалдық бытыраңқалылық болуы және жұмыс күшінің қымбаттауы табиғи тастан бас тартуға мәжбүр етті , себебі табиғи тасты өңдеу оңайға түспеді . Табиғи тастың орнына өндірісі оңай және арзан кірпіш пен керамика келді . Содан капитализмнің дамуы темір жол өндірісімен әскери құрылыс яғни жоғары беріктікті материалдар өндірісінің дамуына мәжбүр етті . Бұл темірбетонның пайда болуына тікелей түрткі болды[21].
Темірбетонның пайда болуы көптеген байланыстырғыш заттардың туындауына (гидравликалық әк,романцемент),олар суда беріктендіру қасиеттері бар және жоғары күші бар болып шықты. Он тоғызыншы ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап Ресейде цемент өндірісі толығымен бір қалыпқа келді , технология жетілдіріп, цемент мықтылығын арттыру құрылыс сапасының жоғарлауына әкеп соқты. Кейіннен бұл технология жетілдіріп КСРО менмелекеттеріне де енді.
Он тоғызыншы ғасырдың аяғы мен жиырмасыншы ғасырдың басы жасанды тас материалдары (силикат кірпіш, талшықтас цемент, газды бетон және т.б) және әр түрлі жылу және гидроизоляциялық материалдар өндірісі пайда болды. Өнеркәсіптік және жылдам құрылыс үшін арнайы зауыттардан алынған дайын құрылыс материалдарды (темірбетондар, металл, ағаш, гипс, ірі газды бетон блоктар) кеңінен қолдана бастады. Осыған орай, құрылыс сипаты түбегейлі өзгерді: крандар арқылы ғимараттар толық немесе ішінара құрама бөліктерден құралды. Бұл айтарлықтай құрылыс өнімділігін жақсартады, құрылыс құнын азайтады және оның қарқынын тездетті. Бұл өндірістің жаңа түріне түрткі болды, ол құрама тұрғын үйлердің зауыт өндірісіде шығарылуы және ағаш, гипс, асбест және басқа да материалдардан жасалған стандартты бөліктер, жылуды оқшаулағыш материалдар арнайы зауыттарда шығаратын болды , минералды мақта және двп өндірісі пайда болды. Соңғы жылдары, цементтің жаңа түрлері, қуыс керамика, едендер мен қабырғаларға арналған ірі панельдер, сондай-ақ басқа да жоғары сапалы бөлшектер мен өнімдер тиімді құрылысы дамыды. Стандарттар пішіні, өлшемі, техникалық сипаттамалары, қабылдау ережелері, сынақ әдістері әрқашанда дамып өзгертіліп отырады[22] .
Қазіргі таңда құрылыс материалдар өнеркәсібінің өнімі республиканың өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінің 4 % құрайды. Бұл сала кәсіпорындарында цемент, шифер, асбестоцементтік құбырлар, жұмсақ жабындық материалдары, линолеум, санитарлы-құрылыстық жанан, полға арналған және ғимаратты өрнектеуге арналған керамикалық плиткалар, панелдер және басқа конструкциялар, қағаз өндірісіне арналған каолин, радиаторлар, конвекторлар және құрылыс материалдары мен конструкциялардың басқа да түрлері шығарылады. Республикада құрылыс материалдарын шығаруға шикізаттың түрлерінің жеткілікті қоры бар. Сонымен қатар оның өндірісінде өнеркәсіп қалдықтары яғни, металлургиялық қоқыстар, химиялық өндіріс қоқыстары, жылуэлектростанциялардың күлі және басқа да екінші қолданыстағы қорлар қолданыс табуда[23].
Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификациялау жүйесімен орнатылған ретте сертификациялық орган құрылыс материалдардың және бұйымдардың сертификациялау жұмыстарының өткізуіне аккредитивтілінген. Аккредиттеу куәлігі мемлекеттік тізімде тіркелген № КК.658000.04.05.00109
Мәлімделген аккредиттеу облысымен сәйкес сәйкестік сертификаттарды береді, олардың негізгі мақсаттары:
1) азаматтардың мүлкін және қоршаған ортаны қорғау, құрылыс материалдардың адамдардың өмірі және денсаулығы үшін қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
2) құрылыс материалдардың және бұйымдардың сапа туралы сұрақтарда тұтынушылардың мүддесін қорғау;
3) ішкі және сыртқы нарықта өнімнің бәсекеге қабілеттілігін және саудадағы техникалық тосқауылдардың жойуын қамтамасыз ету;
4) Қазақстан Республикасының тауар нарығындағы заңды және жеке тұлғалардың қызметі үшін қажетті жағдайларды жасауы және халықаралық ғылыми - техникалық ынтымақтастықта және халықаралық саудада қатысу[24].
Сертификация жасайтын орган құрылыс материалдардың міндетті және ерікті сертификациясын өткізеді.Сертификация жасайтын органда төрт эксперт-аудитор, алты эксперт-аудитор кандидаттар жұмыс істейді. Олар Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификациялау жүйеде, құрылыс материалдардың сертификациялау жұмыстарды өткізуге құқығы бар акредителінген мамандар болып табылады.
Құрылыс материалдарының физикалық қасиеттеріне: олардың тығыздық кеуектілігі, ылғалдылығы, су сіңіргіштігі, аязға төзімділігі, жылу өткізгіштігі, т.б., ал механикалық қасиеттеріне - олардың деформациялық (серпімділік, пластикалық) қасиеттеріне беріктігі, қаттылығы, үйкеліске, ұруға және тозуға төзімділігі, т.б. жатады.
Әртүрлі өнеркәсіптік, азаматтық, т.б. құрылыстарда материалдарды белгілі орында (фундаментте, қаңқада, қабырғада, т.б.) атқаратын қызметіне сай пайдалану үшін, олардың қасиеттерін жақсы білу қажет. Бұл қасиеттер құрылыс материалдарының стандарттарында (ГОСТ, ОСТ, т.б.) келтіріліген сан көрсеткіштерімен сипатталынады да, "Құрылыс нормалары мен ережелеріне (СНШ)" сәйкес қолданылады. Халықаралық айырбас, сауда жүргізу үшін әр мемлекет құрылыс материалдарын өндргенде ИСО-ның (халықаралық стандарттарды бекітетін мекеме) талаптарын да бұлжытпай орындауы керек.
Стандарттар орыс тілінде жазылатын аттарының бас әріптерімен белгіленген: ГОСТ (государственный общесоюзый стандарт) - ол құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындармен, олардың ведомстволығына байланыссыз, міндетті түрде орындалатын бүкілодақтық мемлекеттік документ, шарттар. ОСТ (отраслевой стандарт) - ол салалық (ведомствалык), РСТ - республикалық, ал СТП - (стандарт предприятия) - кәсіпорындық стандарттар. СНиП (строительные нормы и правила) дегеніміз - құрылысты жобалау, оны құру үшін қолданылатын материалдарды тиімді пайдалану туралы, барлық мекемелер міндетті түрде қолданылатын, бүкілодақтық нормативтік документтердің жиынтығы[25].
Құрылыс материалдары саласында ең көп тараған стандарттардың бірі - ТУ (технические условия) - техникалық шарттар. Бұларда құрылыс материалдарын таңбалау, буып-түю, тасу, сақтау туралы шарттар қойылады және олардың үлгілерінің немесе өздерінің сапасын сынау әдістері келтіріледі.
Техникальқ талап (шарт) қойылған ережелерi бар бұл стандарттар құрылыс материалдарының сапа көрсеткiштерiн нормалайды (мөлшерлейді). Мысалы, ГОСТ-10178-85 кәдiмгi портландцементтерiнiң мынадай сапа көрсеткiштерiн мөлшерлейдi - ұнтақтық дәрежесiн, яғни майдалық мөлшерiн (нөмiрi, яғни тесiктерiнiң диаметрi 0,08 мм елеуiште (електе) өтпей қалатын цемент қалдығының процентi бойынша анықталады), нормалы қоюлығын (цементтiң нормалы илемiн, яғни қамырын алу үшiн қажетті су мөлшерi процентi бойынша), ұштасу мерзiмiн (цементтi сумен араластырғанда пайда болған коллоид ерiтiндiсiнiң коагуляциялану салдарынан гель деп аталатын қатты денеге айналу, яғни ауысу уақыттарымен, мерзiмдерiмен сипатталынады), маркасын (элементтің, оған салмағынан үш есе көп) құм қосып дайындалған, ерiтiндiсiнен жасалған үлгiнiң, 200С-та 28 тәулік бойы қатайғанда ие болатын, сығу күшiне, берiктiлiк шегiне тең. Портландцементтің осы келтiрiлген сапаларына стандарт мынадай шарт қояды - елеуштегі қалдық проценттен артық болмауы, қамырының нормалы қоюлығы 23...26% аралығында болуы, ұстасу мерзiмi 45 минуттан ерте басталмауы, ал ұстасудың аяқталуы 1 сағаттан кем болмауы, құм косып жасалған үлгісінің берiктiлiгi 400.. .600 кг ссм2 аралығында болуы керек.
Стандарттарда бiрiншi цифрлар - олардың нөмiрiн, екiншi цифрлар - бекiтiлген жылын керсетедi; олар 5-10 жылда ғылым мен техника жетiстiктерiне байланысты қайта қаралып, бекiтiлiп отырады. Стандарт шарттарын бұлжытпай, тиянақты, жауапты орындау керек [26].
1.1 Қазақстан Республикасындағы құрылыс материалдарының негізгі жағдайлары
Құрылыс материалдарының өндірісі ел экономикасының аса маңызды салаларының құрамына кіретін құрылыс кластерінің ажырамас бөлігі болып табылады. Құрылыс кластері арқылы отандық өндірістегі жоғары сапалы құрылыс материалдарымен қамтамасыз ету қазіргі уақытта күрделі құрылыс жұмыстарын жүргізудің тиімділігін арттыруда басым рөл ойнайды.
Қазақстанның құрылыс индустриясы 1,4 мыңнан астам өнеркәсіптік кәсіпорындарды құрайды, олардың негізгі қызметі құрылыс материалдарын өндіру болып табылады және 85% шығын өнеркәсіп болып табылады.
Реформалау жылдары құрылыс материалдары өндірісінде өнеркәсіптік кәсіпорындарға деген мемлекеттің монополиясы тәжірибе жүзінде жойылды.
Құрылыс индустриясы объектілерін жекешелендіру, құрылыс ұйымдарын қайта құру және мемлекет иелігінен алу кезеңінде құрылыс жұмыстарының көлемі күрт төмендеді, және сәйкесінше құрылыс индустриясы кәсіпорындарының өнімдеріне сұраныс та төмендеді. Бұл осы саладағы көптеген ірі кәсіпорындардың банкроттыққа ұшырауына және жойылуына алып келді. 2009 жылдың мәліметтері бойынша, экономиканың осы секторында 45,7 мың адам жұмыспен қамтылған. Саланың өнеркәсіптік өндірістегі үлесі 2,2%-ды құрайды.
Құрылыс индустриясы саласының шешуші сипаттамасын қамтамасыз ететін негізгі факторлар болып мыналар табылады:
1) құрылыс жұмыстарының жоғары көлемін және құрылыс материалдарының жеткілікті көлеміне деген қажеттілікті қамтамасыз ететін ел экономикасының басымдықты салаларын дамыту;
2) елдің экономикалық дамуының жоғары қарқыны тұрғындардың әл-ауқатының өсуіне мүмкіндік береді, осының салдарынан олар өз қаржыларын баспаналық жағдайларын жақсартуға салады, ал бұл өз кезегінде тұрғын үй мүлігіне деген тұрақты сұранысты қамтамасыз етеді;
3) құрылыс жұмыстарының үлкен көлемін орындауды көздейтін жергілікті және республикалық деңгейдегі бірқатар инвестициялық жобаларды жүзеге асыру[27].
Қазіргі уақытта тауарлық нарық құрылыс материалдарымен толық толтырылған, алайда отандық өнімнің ассортименті көлемі жағынан да, сапасы жағынан да қазіргі құрылыстың қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыра алмай отыр.
Жоғарыда атап өткеніміздей, құрылыс саласының қазіргі артта қалуы негізінен, құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындардың техникалық деңгейінің төмендігімен, технологиялық құрал-жабдықтар паркінің тозуымен сипатталады және жекелеген жағдайларда, саланы қажетті сапалы шикізат түрлерімен және бастапқы материалдармен қамтамасыз ете алмауынан болып отыр. Жаңадан құрылған өндірістер, соның ішінде импорттық құрал-жабдықтармен құрылғандары өздерінің толық қуатында пайдаланылмайды.
Өндірістік қуаттардың жоғары капитал сиымдылығын, оларды өндіруде үлкен уақыт аралығын қажет ететін, өзін-өзі өтеудің ұзақтылығына байланысты төменгі инвестициялық тартымдылықпен өнімнің бірқатар түрлерін өндіру инвестициялық ресурстардың жеткілікті көлемін тартуға қабілетсіз болып табылады. Нәтижесінде негізгі қорлар, әсіресе, олардың активті бөлігі тез тозуға ұшырайды.
Қабырғалық, төбе жапқыш, өңдеу-әрлеу материалдарын және басқа да тиімді өнімдер мен құрал-жабдықтарды өндіретін кәсіпорындарды қайта қаруландыру үрдісі баяу қарқынмен жүргізіледі[28].
Қазіргі уақытта, құрылыс материалдары өндірісінің қызметін шектейтін, және сәйкесінше, отандық құрылыс материалдары өндірісінің дамуына басымдықты түрде әсер ететін бірқатар факторларды анықтауға болады. Төмендегі суретте құрылыс материалдарының өндірісі бойынша қызметті шектейтін негізгі басымдықты факторлар көрсетілген (4 сурет).
Сурет 4. Құрылыс материалдары өндірісінің қызметін шектейтін басымдықты факторлар
Менің ойымша, негізгі ерекше орынды бәсекелесуші импорт факторы алады. Жоғарыда айтылғандай, отандық өнімнің ассортименті көлемі және сапасы жағынан қазіргі құрылыстың қажеттіліктерін толық қанағаттандыра алмайды(2 кесте). 2014 жылға цемент импорты 1265574,09 тоннаны, немесе 14104625 мың тенгені құрады. Қазақстанға импортталатын цементтің едәуір үлесін Қытай, Өзбекстан, ТМД елдері иеленеді.
Кесте 2. 2013 жылғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz