Әуезов шығармашылығы әлем әдебиеті контексінде

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

І Кіріспе

1. 1Мұхтар Әуезовтің шығармашылық ғұмырбаяны

ІІ Негізгі бөлім

2. 1 М. Әуезовтің әлемдік әдебиеттегі рөлі

2. 2 Әуезов және әлем әдебиеті

ІІІ Қорытынды

IV Пайдаланған әдебитеттер тізімі

Кіріспе

Әуезов Мұхтар Омарханұлы (1897-1961) - 1897 жылы 28 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы Шыңғыс болысында көшпелі қазақ отбасында дүниеге келген. Семей қаласында медреседе, онан соң бес кластық орыс мектебінде, ал 1915-1919 жылдары мұғалімдер семинариясында білім алған. 1917 жылы семинарияда оқып жүрген кезінде халық аңызы бойынша «Еңлік - Кебек» пьесасын жазады. Бұл қазақ ұлттық драмасының қарлығашы еді. Осы пьесасы мен 1921 жылы жазылған «Қорғансыздың күні» атты алғашқы әңгімесі арқылы өзінің жазушылық ерекше дарынын айқын танытты. Сол жылдарда Семейде, Орынборда әр түрлі қызмет істей жүріп, Алаш партиясының көсемдері Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сияқты басқа да белгілі әдебиет және мәдениет қайраткерлерімен танысады. «Абай» журналын шығаруға атсалысады. Алашорда қайраткерлері өкімет орындарынан, ресми саясаттан ығыстырыла бастаған соң, 1923 жылдан бастап көркем әдебиет саласына бар күш-қуатын жұмсап, өнімді еңбек етуге кіріседі. 1923-1926 жылдары «Оқыған азамат», «Қыр суреттері», «Үйлену», «Ескілік көлеңкесінде», «Кінәмшіл бойжеткен», «Қаралы сұлу» әңгімелері жарық көреді. 1923-1928 жылдары Ленинград университетінде оқып, тіл мен әдебиет факультетін бітіреді. Одан кейін Ташкентте Ортаазия мемлекеттік университетінің аспирантурасында шығыс фольклоры бойынша маманданады. Ленинградта оқыған соңғы жылында «Қараш-Қараш» пен «Көксерек» атты повестерін дүниеге әкеледі. Саяси қызметтен бас тартып, бірыңғай зерттеуге ойысқан кезде, ол әдебиетшіге де сол саясаттың шырмауынан шығу қиын екенін ұға білді. Ондаған жылдар бойы оған ұлтшылдық, байшылдық идеяларды жақтаушы деген кінә тағылып, 1930-1932 жылдары қамауда болды. Әуезовтің тарихи тақырыпқа баруының тамыры тереңде жатыр. Тұңғыш көркем туындысы «Еңлік - Кебек», онан кейін «Хан кене» мен «Қилы заман», «Айман - Шолпан», «Қарақыпшақ Қобыланды» драмалары да осыны аңғартады. Өткенiмiздiң бар шындығына заманалар бетiнде бедерленген дәуiрлiк оқиғалар, алпауыт өзерiстер қанықтырарына шүбә келтiрмеймiз. Дегенмен, сол тарих берген оқиғаның, қоғамның даму сатысының түпкiлiктi, толыққанды шындығына жеткiзуде әдебиеттiң орны ерекше. Олай болса, қаламгер атаулы да қоғам өмiрiнiң қай замандардағы болмысына қанықтырушы, ел игiлiгi үшiн қызмет етушi болмақ. Соның бiрi - қазақ жұртының ғасырға жуық өмiрiнiң эпопеясын жазған, ұлт келбетiн бар шындық бояуымен көрсете алған iрi тұлға М. Әуезов.

Бұлардың кейбіреуі ел арасында кең тараған, бұрыннан белгілі сюжетке құрылса, «Хан Кене», «Қилы заман» тарихта болған нақтылы оқиғаларды арқау еткен. Жазушы 20-жылдардың өзінде проза мен драматургияда келелі туындылар жазып, қазақ әдебиетінің классигіне айналды. 30 жылдарда Абай мұрасына әр қилы баға беріліп, онан кейін де қым-қиғаш пікірлер айтылып жүргенде, Абайды тереңдеп, кеңінен тануды өзіне өмірлік мақсат ету ол кезде біліктілік, даналық қана емес, үлкен ерлікте болғаны хақ. Кесек, кең тынысты, сан миллион оқырмандардың жүрегіне жол табатын көркем шығарма арқылы Абайды әлемге әйгілеу үшін Әуезов қандай қажет болса, Әуезовтің дүние жүзі мәдениетінің биігіне көтерілуіне Абай мұрасы, Абайдың өнерпаздық, ойшылдық дәстүріндей үлкен тірек сондай қажет еді. 1936 жылы «Қазақ әдебиеті» газетінде «Татьянаның қырдағы әні» атты прозалық үзінді жарияланды. Бұл - болашақ романның бір тарауы еді. Мұхтар Омарханұлы 15 жыл бойы «Абай жолы» атты өзінің 4 томдық даңқты тарихи роман-эпопеясын жазды. Мұның «Абай» аталған бірінші кітабы 1942 жылы, екіншісі 1947 жылы жарық көрді. «Абай» романының екі кітабы 1949 жылы 1-ші дәрежелі КСРО Мемлекеттік сыйлығын алса, 4 кітаппен біткен эпопея 1959 жылы Лениндік сыйлыққа ие болды. «Абай жолы» 30 тілге аударылып, дүйім дүние оқырманынан өте жоғары баға алды. Көркем тәржіме жұмысына да белсене атсалысып, И. Тургеневтің «Дворян ұясын» аударды. Қырғыздың «Манас» эпосы туралы монография жазды. Әуезовтің шығармашылық мұрасының аса қомақты бөлігін ғылыми-зерттеу еңбектері құрайды. Ғалым қазақ ауыз әдебиетін жинақтап, жүйелеп, қазақ әдебиеті тарихы, Абайдың өмірі мен шығармашылығы, әдебиеттану мен фольклордың теориялық және проблемалық мәселелері іргелі еңбектер жазған. Сан алуан мақалаларымен ағымдағы әдеби үдеріске дер кезінде үн қосып отырған. «Әдебиет тарихы», «Әр жылдар ойлары», «Уақыт және әдебиет», т. б. кітаптарында ұлы жазушының ғылыми зерттеулері мен философиялық, эстетикалық ойлары жинақталған. Ол қоғам және мемлекет қайраткері ретінде дүниежүзілік аса маңызды мәселелерді шешуге, халықтардың рухани ынтымақтастығын дамытуға елеулі үлес қосқан. 20-дан астам шет елдерде болып, адамзат қоғамының дамуы, рухани ынтымақтастық үшін өз көзқарасын білдірген. Әуезовтің озық ойы, таным-парасаты қолдау тауып отырған. Жазушы суреткерлігіне тәнті болған шет ел жазушылары мен әдебиетшілері де оның шығармаларында қазақ қоғамының өзіндік сипаты мол, қайшылыққа толы өмір-тұрмысы, әдет-салттары әсерлі бейнеленетіне ерекше көңіл қойған. әлем әдебиеттерінің өкілдері Әуезовтің шығармашылығын жоғары бағалаған. «Абай жолы» роман эпопеясына Луи Арагон «20 ғасырдағы ең ұлы шығармалардың бірі» деп баға берген. 1961 жылы 27 маусымда қайтыс болғаннан кейін, республика үкіметінің қаулысымен Қазақ КСР ҒА Әдебиет және өнер институтына, Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрына Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің есімі берілді.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов - «ХХ ғасырдағы ең үздiк шығармалардың бiрiн дүниеге әкелген», «тарихи ойлау жүйесiн қалыптастырған» «нағыз кемел шығарманың авторы ғана емес, талғампаз зерттеушi» М. Әуезов арқылы төрткүл дүние Абайды таныды. Абай арқылы Азияның кiндiгiндегi көшпендiлер елiнiң ғұмырын зерделеп, дала пәлсапасына қанықты. Елiмiз үшiн егемендiк арман боп, кеңестiк саясат құрсауында жүргенде-ақ М. Әуезов әлемдiк өркениеттiң көшiне қазақ деген халық барын даланың ұлы сарынымен жеткiздi.

Жазушының шәкiрттiк дәуiрдi басынан өткермей, әдеби майданға бiлек түре кiрiскенi тырнақалды шығармаларынан-ақ айқын аңғарылады. Көркем сөз құдiретiн ерте ұғынған жазушы қазақ әдебиетiне құбылыс болып ендi. Сол себептi М. Әуезовтiң ұлы шығармалары қазақ халқының көнермес асыл мұрасы, ар-абыройы болып қала бермек. Дала данышпаны Абай қазақтың асқар биiгi, өлең-сөздiң үздiгi болса, қара сөздiң хас шеберi М. Әуезов туындылары адамзаттың рухани қазынасына айналған қымбат құндылықтардың бiрi болып табылады.

ХХ ғасыр басында жалпақ дүние дүрлiккен заман туғанда халқының бағына қарай саясат ойынының ауанын барлай бiлген ұлт зиялыларымен қатар М. Әуезов те төбе көрсеттi. Семейдегi жылдар Әуезов шығармашылығының халық нәрiнен суарылып, баспа беттерiн көре бастаған тұсы. Ол драматургия саласында өзiнiң алғашқы «Еңлiк-Кебек» пьесасын дүниеге әкелiп, публицистикалық дүниелерге қалам тартып, прозалық шығармалар жазуымен әсемдiк әлемiне бойлады.

Алаш зиялылары қатарында М. Әуезовтiң азаттық үшiн күрескен қайраткерлiк тұлғасы сомдалды, қызыл империяның саясатын қазақтың мүддесi тұрғысында парасаттылықпен зерделеп, саясат ойынының зиянды тұстарын көре бiлдi.

Кеңестер арасында 1919-1921 жылдары Семей губерниялық революциялық комитетiнде, губерниялық атқару комитетiнде қызмет етiп, «Қазақ тiлi» газетi арқылы саяси-әлеуметтiк, ғылыми мәндi көсемсөздерiн жариялады. Дүние астан-кестең болып, замана көшi өзге бағытқа бұрылған осы тұста М. Әуезовтiң амалдап, саясат ауанын байқап қимылға көшуi заңды едi. Бұл жылдар Мұхтар Әуезовтiң дүниелiк ұғым-талғамын екшеп, сауатты саясаткер болып қалыптасуына негiз болды.

Халқының мақтанына айналған М. Әуезовтiң өмiрi мен шығармашылық жолы, iзденiстерi жөнiнде кеңес дәуiрiнде көлемдi зерттеулер жүргiзiлгенiмен, оның кей туындылары саяси сынға төтеп бере алмай, көзден таса қала берген. Шығармаларындағы ұлттық өрнектер, дәстүр ерекшелiктерi сыналып, пролеткульт талабына сай келгенi ғана әдеби айналымға түсiп отырған едi. Бүгiнде жоғалтқанымызды тауып, ойсырағанның орнын толтырудың уақыты жеттi. Сондықтан, жазушының бұған дейiн тыйым салынып, көпшiлiк назарына ұсынылмай келген шығармаларының қайта жаңғырып, лайықты бағасын алуының маңызы артты.

М. Әуезовтi жазушылық жолға жетелеген, өрелi азамат болып қалыптасуына негiз болған ұлы Абай мекен етiп, оның озық идеясы салтанат құрған Семей атырабы.

Олай болса, жазушының өмiрi мен шығармашылығында Семей жерiнiң маңызы ерекше. Әжесiнiң «Қоңыр қозысын» әлемнiң Әуезовi дәрежесiне жеткiзiп, есiмiн асқақтатқан Семей топырағы емес пе?

Қорытынды

М. Әуезов туған өлкесiнен жыраққа кеткенде отызға да толмаған едi, бiрақ, өз өңiрiнiң бар болмысын, тiршiлiк- тұрпатын ғұмыр бойы жадынды ұстады. Жазушы Т. Жұртпай: «Шыңғыстаудың қат-қабат хикаялары алғашқы он жылда Мұхтар шығармашылығының алтын өзегiне айналды» [4. 424] деген едi. Ұлы эпопеямыз «Абай жолының» М. Әуезовтiң толысқан, кемелденген кезiнде жазылғанын ескерсек, жазушы шығармашылығының туған жер топырағымен тығыз байланысып, тұтасып жатқанына куә боламыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.