Жергілікті диалектілер

Жоспар:

І Кіріспе
1.1 Негізгі диалектілік ерекшеліктер
ІІ Негізгі бөлім
2.1Диалектілік, говорлық ерекшеліктер
2.2Жергілікті диалектілер
2.3Жергілікті диалектілердің қалыптасуы
2.4Әдеби тілдегі немесе жергілікті халық тіліндегі диалектілер
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Жергілікті тілдік ерекшеліктер-жалпы халықтық тіліміздің бір аймаққа тән тілдік көрінісі. Ол аймақтың тілдік материалы жалпы халықтық тіл арнасымен жалғасып жатады да, кейбір лексикалық, фонетикалық, грамматикалық ерекшеліктері жағынан одан ажырап тұрады. Өзінің сөздердің таралу шегін картаға түсіру шегарасы бар нақтылы территорияда өмір сүріп жатқан тілдік ерекшеліктер ру-тайпалық тілдің қалдықтарынан сол жердің халқының шаруашылық кәсібіне байланысты қалыптасқан сөздерінен, қонысы, тұрмыс тіршілігі жағынан жақын көрші отырған елдер тілінің әсерінен кейбір грамматикалық формалар арқылы семантикалық өзгеріске түскен жергілікті тілге ғана қатысты сөздер мен формалардан құралады.
Жергілікті ерекшеліктердің қамтитын территориясы, тілдік материалының көлеміне қарай лингвистикада диалект, сөйленіс терминдері қолданылады. Диалект-жалры халықтық сипаты жоқ белгілі бір жерде ғана қолданылатын тілдік ерекшеліктері бар территория. Ал сөйленістің қамтитын аясы-шағын. Бірнеше сөйленіс бір диалектінің құрамына енуі мүмкін.
Диалект, сөйленісті зерттейтін тіл білімінің саласы диалектология деп аталады.
Тіл білімінің диалектілер мен говарларды зерттейтін саласы – диалектология (диалектос – сөйлеу, говар, логос – ілім деген грек сөздерінен құралған) деп аталады. Диалектологияның міндеті – жергілікті тіл ерекшеліктерін тексеру. Қазақ диалектологиясы қазақ тіліндегі говорлар мен диалектілерді зерттейді.
Диалект - деген термин тілдегі жалпы халықтық сипат алмаған, белгілі бір жерде ғана қолданылатын ерекшеліктердің жиынтығын, өзіне ғана тән тілдік ерекшеліктері бар жекелеген аймақ, территорияны білдіреді. Бұл мағынада диалект халық не ұлт тілінің құрамды бөлігі болып табылады.
Говор – жергілікті диалектілердің шағын аймақты қамтитын бөлігі. Мәселен, Қазақстан жағдайында диалект екі-үш облыс көлеміндей жерді қамтыса, говор бір облыс немесе екі-үш аудан көлеміндей жерді ғана қамтуы мүмкін.Оның қанша аймаққа таралуы говорлардың қалыптасу тарихына, ондағы нақты жағдайларға байланысты. Негізгі тілдік белгілері бірыңғай говорлар ғана диалект ұғымын тудырады. Бір диалектінің ішіне оның басқа диалектілерден айырмасын көрсететін негізгі ерекшеліктерін және өздеріне ғана тән неғұрлым ұсақ ерекшеліктерін сақтай отырып , бірнеше говор енуі мүмкін.
Шынында, диалект, говор деген терминдер бірінен-бірі сонша алыс кеткен ұғымдар емес.Бәріне де жергілікті тіл ерекшеліктері негіз болады.
Жергілікті диалектілердің зерттеле бастауы 19 ғ.2- жартысында Германия, Франция, Италия сияқты елдерде кеңінен дамыған. Диалектологияның жеке сала ретінде қалыптасуына орыс ғалымдарыда көп еңбек сіңірген. Зерттеу нысанының саралануына және сипатына қарай диалектология –сипаттама диалектология және тарихи диалектология болып екі салаға бөлінеді. Сипаттама диалектологияның міндеті- тілдегі диалектілер мен сөйленістердің дыбыстық, грамматикалықжәне лексикалық құрылысын сипаттау, сол жайында жүйелі түсінік беру. Тарихи диалек. Міндеті- тілдегі диалектілер мен сөйленістердің диалектілік ерекшеліктердің пайда болу сырын, тарихын зерттеу.

Пайдаланған әдебиеттер:
1.Ғ. Қалиев, Ш. Сарыбаев. “Қазақ диалектологиясы” А. 1967. 5-9 беттер.
2.Н. Жүнісов. “Халық тілінің жергілікті ерекшеліктері” А. 1981ж.
3.Ғ. Қалиев. “Қазақ говорларындағы диалектік сөз тудыру” А. 1985ж.
4.А. Әбілқаев. Қазақ тіліндегі төл сөз бен төлеу сөз. А. 1956ж.
5.А. Байтұрсынов. Тіл тағылымы. А. 1993 ж
6.Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі. А. 1969ж
7.Ә. Нұрмахамбетов. Қазақ говорларының грамматикасы. А. 1986
8.Ө.Нақысбеков. Қазақ тілінің оңтүстік говорлар тобы. –А., 1982